Bildiri PDF

Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eylii12001 Sanliurfa
Hayvan Yemi Uretiminde Kullamlan Bazi Peletleme Tesisleri ve
Bu Tesislerin Teknik Ozellikieri
Zeynep DEMiREL
ATASOY*
OZET
Giiniimiizde, biiyiikbas ve kii.yiikba~ hayvanlann, tavukculukta yumurta ve
besi
hayvanlannm, bazi bahklann ve evcil hayvanlann beslenmesinde kullamlan yemler, pelet halinde
iiretilmektedir. Hayvanlara yedirilen yemlerin, pelet halinde verilmesinin nedenleri arasmda, yem
formiiliindeki hammaddelerin istenen oranlarda tiiketiminin saglanmasi, acikta yapilan besicilikte
riizgar ile kaybolan kmnti yem miktanmn onemli olcude onlenmesi, peletlenmis iiriiniin daha yogun
ve siki bir yap Ida olmasr nedeniyle tasima ve depolamada daha az yer kaplamasi ve peletlenmis yemin
dayanma siiresinin daha uzun olmasi siralanabilmektedir,
Pelet yemin iiretim teknolojisi, bir cok islem asamasmdan olusmaktadir. Bunlar bashca,
ogiitme, kanstirma, peletleme, havalandirma, eleme ve cuvallama gibi temel islem asamalandir, Her
bir islem basamagmm peletlemeye etki derecesi farkh olmakla birlikte, ozellikle peletleyici iinitesinin
teknik karakteristikleri, peletleme iizerinde daha cok etkilidir. Peletleyici iiniteyi olusturan pelet
kahbmm (diskinin) ve rulosunun teknik ozellikleri arasmda ise, pelet kahbmm malzemesi, kahbm ve
rulonun boyutlan, kahp deliklerinin sekli ve capi, rulonun devir sayisi ve motor giicii gibi nitelikler
bulunmaktadir.
Some Pelleting Plants Used in The Production of Animal Feed
and Technical Properties of These Plants
ABSTRACT
Nowadays, feeds used for livestock animals and sheeps, poultry animals and broilers, some
fishes and pets nutrition were produced pellet form. Pelleted animal feeds have a lot of advantages:
Animals fed pellets are forced to accept every ingredient in the formula, densified mash in pellet form
prevents feeding mash in outdoor lots or bunkers from blow-away of substantial percentages of mash,
increased the bulk density of mash by pelleting, decreases the volume of required storage and
transportation and pelleted feed has long lasting.
Production technology of pelleted feed contains a lot of process. These are grinding, mixing,
pelleting, cooling, screening and packing. Although every stage of pelleting process influences to
pelleting different level, technical parameters of pellet mill are more effective on the pelleting process.
Pellet mill constitutes of a die and roll. Technical properties of die and roll are construction material,
dimensions of die and roll, die inside diameter and pelleting width, roll speed and motor power.
cmts
Cayir ve meralarla birlikte bir cok dogal besin kaynagmm azalmasi, hayvan yetistiricilerini
yapay ve karma yemlere yoneltmistir. Ote yandan, yem endiistrisindeki ilerlemeler ise, yem
hammaddesine yeni yan iiriinlerin dahil edilmesine ve bu iiriinleri isleme ycntemlerinin gelismesine
bagh olmustur. En ucuz ve en besleyici yem kansnmm saglayan yem formiilasyonu giiniimiizde artik,
tamamen bilgisayar denetiminde ve otomatik kontrollii sistemlerle gerceklestirilmektedir, Genel
olarak hayvan yemlerinin iiretimi, hammadde ve katki maddelerinin bazi temel islemlerle, biraraya
getirilerek sekil verilmesi esasma dayanmaktadir.
YEM URETtM A~AMALARI
Pelet yemin iiretim teknolojisi, bir cok islem asamasmdan meydana gelmektedir. Bunlar,
temel olarak ogiitme, kansnrma, peletleme, havalandirma, eleme ve cuvallama gibi islem
asamalandir. Her bir islemin peletlemeye etki derecesi farkh olmakla birlikte, ozellikle peletleyici
iinitenin teknik karakteristikleri, peletleme iizerinde daha cok etkili olmaktadir,
*Ara$.Gor., Ankara Oniversitesi Ziraat Fakiiltesi Tanm Makinalan Bolumu-Ankara, [email protected]
324
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eyliil2001 Sanhurfa
1. Ogiitme (Grinding)
Bilesimlerin peletlenmesinde, partikiil boyutJanmn kiictiltiilmesi istenmektedir. Ogiitmenin
inceligi, beslenecek hayvanlarm cinsine baghdir. Ote yandan, hacim kuciiltmedeki amac,
hammaddenin kalitesini ve islenebilirligini arttirmaknr. istenen son iiriin inceldikce, islem maliyeti de
artacaknr. Ogiitme kisrmm tahrik eden guc, fabrikaya bagh toplam giiciin % 20' sinin iizerindedir,
Bir ogiitme tesisi gene I olarak, bir besleyici, cekicli degirmen, elek ve fandan olusmaktadir.
Besleyici, iiriin miktanm ogiitme bolmesine uygun sekilde ayarlamaktadtr. Cekiclerin dovme islemi,
iiriinii kiiciiltmektedir. Urun, ogiitme bolmesinden elekler yoluyla crkmaktadrr. Eleklerin delik
biiyiikliigii, iiriiniin son graniilasyonunu belirlemektedir. Fan ise, ogiitme bolmesinin elek yoluyla
bosalulmasim kolaylastirmakta ve ogiitme sirasmda olusan rsiyt azaltmaktadtr (I).
2. Oranlama ve Tartma (Proportioning and Weighing)
Bir veya bir kac yem bileseni, karma yemi olusturacak formiilasyonu saglamasi icin,
oranlama ve tartma islemine tabi tutulmaktadtr. Tartma ekipmanlan, elle tartim yapan kantar seklinde
olabildigi gibi, otomatik sistemlerdeki bilgisayarh tartim cihazlan seklinde de olabilmektedir (2).
3. Karrsnrma (Mixing)
Bu islem, yemi olusturan tek tek parcalarm kansnnlmasidir. Kanstmciya materyal, gotilnicu
bir helezon ile iletilmektedir. Diger unsurlarla StVt materyalin kanstmlmasmda, ~ift veya tek milli
(safth) kiirekli kanstmci, yiiksek hizh yatay kiirekli kanstmci ya da dii~iik hizh seritli kanstmci tipleri
kullamlmaktadtr (2).
4. Peletleme (Pelleting)
Peletlenmis iiriiniin bir cok faydasi bulunmaktadtr. Islenmemis yemin peletlenmesiyle, cok
dii~iik diizeyde tozlanma olusturarak kayiplan en aza indirmek miimkiin olmaktadtr. Aynca, peletler
sert ve dayamkh yaprsiyla, uzun siire saklanabilmektedir. Ote yandan, peletlenmis Irriin, depolamada
daha az yer kaplamaktadtr. 1 ton balyalanmis kuru ot, yaklasik 7.5 m3 depo hacmi kaplarken,
peletlenmi~ kuru ot ise 2 m3 civannda bir hacme sahip olmaktadtr (3).
Peletleme, kii~iik par~actklarm nem, stcakhk ve basm~la birlikte mekanik bir i~lem
uygulanmastyla
mozaik yapth, daha biiyiik par~actklar haline (bir kiitle halinde kahpla
~ekillendirilmesi) getirilmesi i~lemi olarak tarif edilebilmektedir. Pelet makinast, pelet kahbt (diski)*
ve rulolardan olu~maktadtr. Bu rulolar iki adet olup, pelet kahbmm i~inde donerek ~ah~maktadtr. Yem
once, yem silosundan besleyiciye ve buhar ile stvtiarm eklendigi tavlaytctya (ko~ullandlflctya)
akmaktadtr. Oradan da peletleyiciye iletilmektedir. Peletleyicideki rulolar, oniine katttgt materyali
stkt~ttrarak (presleyerek) kahp deliklerinden dt~an itmektedir. Deliklerden ~tkan iiriin, bt~aklar
tarafmdan belirli boylarda kesilmektedir (2).
Peletleme ile daha ~ok kiimes kanathlannm yemleri iiretilmektedir. Daha lezzetli ve ince
ogiitiilmii~ hammaddelerin yem olarak iiretilmesinde, daha ~ok ekstrudasyon (extruding) (basktlama)
i~leminden faydalamlmaktadtr. Ozellikle evcil hayvan yemleri bu gruba girmektedir. Bu i~lem,
peletlemeye gore daha yiiksek nem, stcakhk ve basmca gereksinim duymaktadtr. % 18-25 oramnda
nem diizeyine sahip kan~tm, yiiksek basm~la stkt~ttnlarak 130-180 °c stcakhkta i~lenmektedir. Driin
ekstruder kahplanna dogru stkt~tlfllarak ge~irilirken, kan~tm i~indeki a~1fl tsmmt~ suyun bir ktsmt
aniden buharla~makta ve genle~meye yol a~maktadtr. Bu ko~ullarda genle~tirilmi~ yem, kurutmadan
soma gevrek bir yapt kazanmaktadtr (4).
S. Peletleme Sonrast Diger i~lemler
Yem pelet bi~imini aldtktan sonra, sogutma (cooling) i~lemine tabi tutulmaktadtr. Stcak pelet
sogutucudan, bir fan ile saglanan hava aktmmda soguyarak ge~mektedir. Ardmdan, klflntt (graniil)
(crumbier) rulolan nisbeten kii~iik peletleri alarak, ozel yem uygulamalan i~in daha kii~iik par~actklar
halinde ktrma i~lemi uygulamaktadtrlar. Klflntt rulolannm iizeri kertikli bir yaptda olup, peletleri bir
makas hareketiyle daha kii~iik par~alara aytrmaktadtrlar. Rulolann ~aplan ve boylan, kapasiteyi
belirlemektedir. C;::apolarak 30.5 cm' ye kadar, uzunluk olarak da 183 cm' ye kadar olan degerler
se~ilmektedir. Sag lam ve diizgiin taneli peletler, banth ya da siiriikleyici gotiiriiciilerle eleklere ve
oradan da torbalama diizenine iletilmektedir (2).
* Pelet kaltbma (diskine) bir "ok kaynakta, pelet silindiri de denilmektedir.
325
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eyliil 200 1 Sanhurfa
d
T
~ekill.
Bir pelet kahbuun onemli boyutlan (2)
Peletlemenin amaclanndan birisi de, peletleme randimamm en iist diizeyde tutmaktir.
Peletleme randimam, peletleyicilerin onemli bir karakteristigi olup, her bir kWh' lik enerjiye karsihk,
ne miktarda sansa sunulabilir pelet elde edildigidir (5):
X.1000
PR=
[3 ]
I. U . 1.73 . GF. S
Bu esitlikte;
PR
: Peletleme randtmam (kglkWh),
X
: Hammadde miktan (kg),
I
: Pelet presi motorunun cektig] ortalama akrm miktan (A),
U
: Pelet presinin 9ah~tlgl gerilim (V),
GF
: Gii9 faktorii (yaklasik bir deger olarak 0.93 ahnabilmektedir) ve
S
: Peletleme siiresi (h)' dir.
Piyasada mevcut firmalann iirettigi peletleyicilerin karakteristik degerleri, bir 90k modele
gore degismektedir. Cizelge I' de 3 ayn firmanm iirettigi kahp ve rulolann teknik ozellikleri, Cizelge
2' de ise, gii9 ve cahsma karakteristikleri ozetlenmistir (CPM California Pellet Mill Co., Biihler AG.
ve Van Aarsen International B.V. katoloklan ). Cizelge I' deki, kahplann cap ve genislik degerleri,
peletleyicinin kapasitesini belirleyen onemli etkenler arasmdadir, Bunun yamnda, boyut ve kapasite
artisma parelel olarak, peletleyici motorunun biiyiikliigii de artmaktadir (Cizelge 2).
Peletleyicilerde, motor gilcii arttikca kahbm (diskin) peletleyici yiizey alam da artmaktadir.
Mevcut giiciin en yiiksek diizeyde degerlendirilmesini saglamak icin, kahp alamnm arttmlmasma
dogru bir egilim vardir. Bu nedenle, ongonilen kapasite icin gerckli motor giicii ve kahp alanmm
optimum oranda belirlenmesi gerekmektedir. Bir peletleyicinin cahsrna karakteristikleri arasmda,
motorun ve kahbm devir sayisi da bulunmaktadir. Pelet kahbmm devir sayisr, motor hizma esit
olmayacagmdan dolayi, biitiin pelet makinalan bir cesit hiz donii~tiiriiciisiine sahiptir. Pelet kahbi,
hem yemin nkanmamasmi saglayacak bir hiza, hem de peletlerin kesilip makina kapagma dogru
firlanldigmda ise, kalite problemine neden olmayacak bir dl~ kenar hizma sahip olmahdir. Kahbm luzt
normal olarak dakikada, 100 ile 400 devir arasmdadir (2).
<;:izelge 1. Peletleyicikahp ve rulolannm bazi teknik ozcllikleri
(CPM California Pellet Mill Co., Buhler AG. ve Van Aarsen International B.V. katoloklan )
Tcknik ozelliklcr
Kahp
Kahp
Firma
Model
geni~ligi
pcletleme
alam (em~)
(em)
3016-3
40.6
1055
8.3
CPM
3020-4
50.8
1800
11.3
3022-6
57.2
2792
15.6
DPAB
66.0
13.8
2860
Biihler
DPAA
66.0
17.8
3690
DPAS
66.0
22.8
4730
Compaet-500
50.0
259012985
16.5/19.0
Van Aarsen
Compact-600
377014240
60.0
20.0/22.5
Compact-750
75.0
506615890
21.5/25.0
.
.
..
• CPM Flrmasl. katologundarulo
f,:apldcgcnm behrtm eml~tJr.
Kahp if,:f,:apl
(em)
327
Rulof,:apl
(em)
-•
-
32.0
32.0
32.0
24.0
28.5
36.0
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eyliil2001 Sanhurfa
C;:izelge2. Peletleyicilerin giic, devir sayrsi, ozgiil yiizey alam ve luz degerleri
(CPM California Pellet Mill Co., Biihler AG. ve Van Aarsen International B.V. katoloklan)
Firma
Model
3016-3
3020-4
3022-6
DPAB
Biihler
DPAA
DPAS
Compact-500
Van Aarsen
Compact-600
Compact-750
•• Hiz degerlen verilmemistir.
CPM
.
Ana motor
giicii(kW)
110
132
132
132-200
160-250
160-250
75-110
90-132
132-200
Teknik ozellikler
Motor devir
Kahpiizgiil
yiizeyalam
saYISI (did)
(cm2/ kW)
9.6
1500
13.6
21.2
21.7-14.3
1000
23.1-14.8
29.6-18.9
27.1-34.5
1450
28.6-47.1
25.3-44.6
Kahp hizi
(m/s)
5.5
6.7
7.4
-
..
4.8-7.0
4.9-6.2
5.1-5.8
SONU<;
Giiniimiizde modem yem iiretim sistemlerinde, 'Ana lslemci Entegre Yonetim Sistemi'
denilen fabrika otomasyon sistemleri kullamlmaktadir. Bu sistemde, her bir islem akrsi, bir islemci
tarafindan kontrol edilmektedir. lslemciler, sebeke agimn bir parcasi olarak, ana bilgisayarla iletisim
kurmaktadir ve belli islemleri baslatabilmekte ya da durdurabilmektedirler. Sistemde, tarnm, ogiitrne,
akis kontrolii, terazi ve kanstmci, peletleyici, cuvallayrci ve yiikleme kantan islemcisi gibi, bir cok
islemci mevcuttur. Ozellikle peletleme, diger islemlerden daha fazla enerji tiikettiginden, bu asamamn
otomatik
kontrolii
islem optimizasyonunun
temelini
olusturmaktadir,
Pelet
iinitesinin
otomatiklestirilmesiyle, enerji tasarrufu, artan omur ve kapasite, yeknesak kalite ve dayamkh pelet
eldesi gibi pek cok fayda elde edilecektir (2).
Giiniimiizde, yem teknolojisi ozellikle Amerika, Hollanda ve Almanya gibi iilkelerde
gelismis durumdadir. Bu gibi iilkeler, dogrusal programlama yontemlerini kullanarak, en ucuz
formiilasyonu saglayan iiretim teknikleriyle, kapasite kullamm oranlanm arttirmaktadrrlar. Hatta bir
cok yem iireticisi, siparislerini bilgisayarlarla almakta ve otomatik dagitim kanaUanyla, rmisterilerine
ulastirmaktadir,
Olkemizde ise 1997 yih itibariyle, etkin olarak cahsan 362 adet yem fabrikasi bulunmaktadir.
Bu fabrikalarda, son yillar ortalamasi olarak, top lam 5.5 milyon ton karma yem iiretilmektedir. Bu
deger, sektordeki kapasite kullamm oranmm % 50' sidir ve cok dii~iik bir diizeydedir. Ote yandan,
yem sektorunde kullamlan hammaddelerin yogu ve katki maddelerinin biiyiik bir krsnu ithal
edilmektedir (6). Aynca, peletleyici tesislerin temel ekipmanlan da biiyiik oranda ithal edilerek
saglanmaktadrr.
Biitiin bu acilardan dolayi ulkemizde, hammadde ve teknoloji kosullanmiza uygun,
otomasyona dayah yem iiretim sistemlerinin kurulmasi gerekmektedir. Yem hammaddesi yonunden,
zengin dogal kaynaklann mevcut bulunmasma ragmen, iiriin i~leme teknolojilerindeki yetersizlik, yem
iireticilerini dl~a baglmh kllmaktadlr. Bunlann tek bir yoziimiiniin olmamasma kar~m, rutarh ve
siirekli bir tanm politikasl olu~turmak temel yakla~lm olacaktlr.
KAYNAKLAR
1. Tremer, D., 1988. Symposium on Today' s Technology and Equipment for the Production
of Compound Feed. March 1-4, SWISSTECH Istanbul 88.
2. Mc Ellihiney, R.R., 1985. Feed Manufacruring Technology-III. American Feed Industry
Association, Inc., Virginia.
3. Briggs, K., 1997. Nutrition: Pelleted Feeds: Packaged Nutrition. The Essential Horse.
P: 1-7, October 1997.
4. Nielsen, E., 1994. Fish Feed, Feeding Types and Production. 2. International Feed
Congress and Exhibition. Tuyem 2. 6-8 April 1994, Ku~adasl.
S. Lemon, B.F., 1996. Peletleme Randlmanl (<;:eviri). Yem Teknolojisi Biilteni. SaYI: 4,
Temmuz 1996.
6. Koca, Y., 1998. Tanm Surasmda Yem Adma NeIer Gorii~iildii. Yem Magazin. Tiirkiye
Yem Sanayicileri Birligi Dergisi, Nisan 1998.
328