İnsan Kaynakları Yönetimi

İNSAN KAYNAKLARI
YÖNETİMİ
Teori ve Uygulama
I
Kitabı okutacak öğretim üyeleri, kitabın sunumlarını Beta Yayınevi'nden temin edebilirler.
(0212) 511 54 32
[email protected]
II
İNSAN KAYNAKLARI
YÖNETİMİ
Teori ve Uygulama
Gözden Geçirilmiş
2. Baskı
Dr. Şadi Can SARUHAN – Dr. Müge Leyla YILDIZ
Yay›n No
: 3049
İşletme-Ekonomi Dizisi : 637
2. Bask› – Ocak 2014 – ‹STANBUL
ISBN 978 - 605 - 333 - 076 - 9
Cop­yright© Bu ki­ta­b›n bu ba­s›­s›­n›n Tür­ki­ye’de­ki ya­y›n hak­la­r› BE­TA Ba­s›m Ya­y›m
Da­€›­t›m A.fi.’ye ait­tir. Her hak­k› sak­l›­d›r. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­f› k›s­men ve­ya ta­
ma­men ya da özet ha­lin­de, fo­to­ko­pi, fak­si­mi­le ve­ya bafl­ka her­han­gi bir fle­kil­de ço­
€al­t›­la­maz, da­€›­t›­la­maz. Nor­mal öl­çü­yü aflan ik­ti­bas­lar ya­p›­la­maz. Nor­mal ve ka­nu­nî
ik­ti­bas­lar­da kay­nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur.
Dizgi
: Beta Bas›m A.fi.
Bask› - Cilt
:
Pasifik Ofset
Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3
Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL
Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027)
Kapak Tasar›m : Müge Leyla Yıldız - Gökhan Ayrancı
Editör
: Emre Şen
Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No. 16136)
Narl›bahçe Sokak Damga Binas› No: 11
Ca€alo€lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
Eşimle birlikte yetiştirdiğimiz
geleceğin potansiyel insan kaynakları
Oğullarım’a
Hayatımın en değerli kaynakları olan
Dedem, Babam,
Annem ve Kardeşim’e
V
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ
İnsan Kaynakları Yönetimi kitabının ikinci baskısında tüm bölümler gözden
geçirilmiş ve iyileştirilmiştir. Tüm kitap baştan sona yazım hatalarının giderebilmesi amacıyla editör tarafından detaylı olarak okunmuş ve gerekli düzeltmeler
yapılmıştır. Uygulama örnekleri yeniden gözden geçirilmiş ve güncellenmiştir.
İnsan kaynaklarının idari kapsamı olarak adlandırılan dördüncü bölümde, yapılan son yasa değişiklikleri bu baskıda güncellenmiştir. Kitap içerisine konularla
ilgili güncel tartışma soruları ve okuma parçaları eklenerek tüm okuma parçaları
yeniden düzenlenmiştir.
Ayrıca sizlerden gelen talepler üzerine, kitabı derslerinde okutmak isteyen
öğretim üyeleri için kitabın içinde yer alan tüm bölümlerin sunumları düzenlenerek hazır hale getirilmiş ve yeni baskıya eklenmiştir.
Sunumları kullanmak isteyen öğretim üyeleri yayıneviyle temasa geçerek
söz konusu CD'nin kendilerine gönderilmesini sağlayabileceklerdir.
Yeni baskının tüm okuyucularımıza yararlı olmasını dileriz.
Dr. Şadi Can SARUHAN
Dr. Müge Leyla YILDIZ
VII
VIII
BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ
Yönetim alanında 1930’lu yıllarda yapılan araştırmalarla insanın verimlilik
üzerinde etkili bir unsur olduğu fark edilmiştir. Günümüzde ise insanın ihtiyaçlarının, duygularının, beklentilerinin ve motivasyonunun kurumsal performans
üzerinde etkili olduğunu biliyoruz.
Bilgi toplumu olarak adlandırılan günümüz toplumlarında soyut kavramlar
önem kazanmıştır. Marka, imaj, itibar gibi soyut değerlerein oluşumuna en fazla
katkı sağlayan bilgi üretebilen ve yaratıclığını kullanabilen kaynak insandır. Bu
durumda insan kaynakları yönetimi de stratejik önem kazanmıştır.
Kitabın planında insan kaynakları yönetimi faaliyetlerini idari, teknik ve
davranışsal kapsam olmak üzere üç boyutta incelenmiştir.
Birinci bölümde kavramsal düzeyde anlam birliğini sağlamak amacıyla insan kaynakları yönetimine dair temel konular yer almaktadır.
İkinci bölümde insan kaynaklarının personel yönetiminden stratejik insan
kaynakları yönetimine geçiş süreçlerini de kapsayan tarihsel gelişimi incelenmiştir.
Üçüncü bölümde insan kaynakları faaliyetlerini gerçekleştirmek için olmazsa
olmaz özellik taşıyan iş analizi, iş gerekleri ve yetkinlikler, iş dizaynı ve iş etüdü
başlıklarıyla ele alınan altyapı unsurları uygulama örnekleriyle ele alınmıştır.
Dördüncü bölümde insan kaynakları yönetiminin idari kapsamına dair işçi
sağlığı ve güvenliği, endüstriyel ilişkiler, kıdem tazminatı, alt işverenlik, şikayet
ve disiplin yönetmeliği konuları uygulama örnekleriyle incelenmiştir.
Beşinci bölüm olan teknik kapsamda insan kaynakları planlaması, işgören
temini, eğitim ve geliştirme, performans yönetimi, iş değerleme, ücret yönetimi,
kariyer yönetimi faaliyetleri başlıkları okuyucunun içselleştirmesini kolaylaştırabilmek amacıyla teori ve uygulama örnekleriyle birleştirilerek incelenmiştir.
Son olarak altıncı bölüm insan kaynakları yönetiminin davranışsal kapsamında motivasyon, liderlik, iş tatmini, örgütsel bağlılık, zekâ, örgütsel vatandaşlık, örgütsel tükenmişlik, örgütsel sinisizim, çatışma yönetimi, stres ve değişim
yönetimi konuları ele alınmıştır.
Amacımız tüm kapsamlarıyla insan kaynakları yönetimi faaliyetlerini siz
okuyuculara, teoride ve iş hayatında uygulanış örnekleriyle zenginleştirerek sunmaktır.
Dr. Şadi Can SARUHAN
Dr. Müge Leyla YILDIZ
İçindekiler
BÖLÜM 1
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNE KAVRAMSAL BAKIŞ
İnsanı Tanımlamanın Zorluğu 3
İnsan Kaynak mı? Kaynak Değil mi? 8
Yönetim Sanat mı? Bilim mi? 11
İnsan Kaynakları Yönetimi 20
Entelektüel Sermaye Unsuru Olarak İnsan 23
Kurumsal Performans ve İnsan Kaynakları Yönetimi 27
İnsan Kaynaklarında Cinsiyet Farklılığı 40
Örgüt Kültürü ve İnsan Kaynakları 47
Çalışma Dünyasının Değişen Trendleri 53
Farklılıkların Yönetimi ve İnsan Kaynakları 56
Uzmanlaşmanın Dayanılmaz Hafifliği 59
OKUMA PARÇASI: PROMETHEUS VE BİLGİ ATEŞİ 64
BÖLÜM 2
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
İnsan Kaynağı Kuşakları 71
İnsan Yönetiminin Tarihi 72
Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine
Geçişin Temel Nedeni: Küreselleşme 77
İnsan Kaynakları Yönetimi Paradigmasının Yerleşimi 103
XI
İnsan Kaynakları Yönetiminden Stratejik İnsan Kaynakları
Yönetimine Geçişin Nedenleri 106
Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Paradigmasının Yerleşimi 109
Küresel İnsan Kaynakları Yönetimi 111
OKUMA PARÇASI: PERSONEL YÖNETİMİ DÖNEMİ 116
BÖLÜM 3
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN ALTYAPISI
İş Analizi 122
İş Gerekleri ve Yetkinlikler 137
İş Tanımları 142
İş Etüdü 149
İş Dizaynı 156
BÖLÜM 4
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN İDARİ KAPSAMI
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği 163
Endüstriyel İlişkiler 174
Kıdem Tazminatı 210
Alt İşverenlik 213
Şikâyet ve Disiplin Yönetmeliği 222
BÖLÜM 5
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TEKNİK KAPSAMI
İnsan Kaynakları Planlaması 236
İşgören Temini 257
Eğitim ve Geliştirme 294
Performans Yönetimi 313
İş Değerlemesi 347
Ücret Yönetimi 361
Kariyer Yönetimi 407
XII
BÖLÜM 6
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN DAVRANIŞSAL KAPSAMI
Motivasyon 423
İletişim 427
Liderlik 431
İnsan Zekası, Duygusal Zeka ve Çoklu Zeka Kuramları 456
İş Tatmini 460
Örgütsel Bağlılık 462
Örgütsel Vatandaşlık 464
Psikolojik Taciz (Yıldırma) 465
Örgütsel Tükenmişlik 468
Örgütsel Sinizm 470
Stres Yönetimi 473
Çatışma Yönetimi 474
Değişim Yönetimi 477
OKUMA PARÇASI 1: İNSAN MALZEMESİ 481
OKUMA PARÇASI 2: ARA SIRA DA OLSA BİR İK YAZISI İSTER 483
YARARLANILAN KAYNAKLAR 501
KONU DİZİNİ 513
XIII
XIV
Detaylı İçerik
BÖLÜM 1
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNE KAVRAMSAL BAKIŞ
İnsanı Tanımlamanın Zorluğu 3
İnsan Kaynak mı? Kaynak Değil mi? 8
Yönetim Sanat mı? Bilim mi? 11
İnsan Kaynakları Yönetimi 20
Entelektüel Sermaye Unsuru Olarak İnsan 23
İnsan Sermayesi 24
Yapısal (Organizasyonel) Sermaye 24
Müşteri Sermayesi 26
Kurumsal Performans ve İnsan Kaynakları Yönetimi 27
Etkinlik, Verimlilik, İktisadilik Kavramları 28
Kalite Odaklılık 29
Yenilik ve Yaratıcı İnsan 31
İnsanın Yenilik Yaratma Süreci 32
Yenilik Türleri 33
Finansal Performans Değerleme Kriterleri 34
Dengeli Sonuç Kartı (Balanced Scorecard) 37
İnsan Kaynaklarında Cinsiyet Farklılığı 40
Biyolojik Farklılıklar 41
Fiziksel Farklılıklar 41
Psikolojik Farklılıklar 42
Beyin İle İlgili Farklılıklar 44
XV
Örgüt Kültürü ve İnsan Kaynakları 47
Örgüt Kültürü ve Modelleri 50
Örgüt İklimi 53
Çalışma Dünyasının Değişen Trendleri 53
Esnek Çalışma Saatleri 53
Evden Çalışma 54
Farklılıkların Yönetimi ve İnsan Kaynakları 56
Bireysel Farklılıklar 56
Örgütsel Farklılıklar 57
Küresel Farklılıkların Yönetimi 58
Uzmanlaşmanın Dayanılmaz Hafifliği 59
Takım Çalışması 59
Kendi Kendini Yöneten Takımlar 61
Beyin Fırtınası 62
Sanal Takımlar 63
Okuma Parçası: PROMETHEUS VE BİLGİ ATEŞİ 64
BÖLÜM 2
İNSAN KAYNAKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ
İnsan Kaynağı Kuşakları 71
İnsan Yönetiminin Tarihi 72
Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine Geçişin
Temel Nedeni: Küreselleşme 77
İnsan Kaynakları Yönetimi Paradigmasının Yerleşimi 103
İnsan Kaynakları Yönetiminden Stratejik İnsan Kaynakları
Yönetimine Geçişin Nedenleri 106
İşin Doğasının Farklılaşması 107
İşgücünün Farklılaşması 107
Sermaye Unsuru Olarak Bilgi İşçileri 108
Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Paradigmasının Yerleşimi 109
Küresel İnsan Kaynakları Yönetimi 111
Okuma Parçası: PERSONEL YÖNETİMİ DÖNEMİ 116
XVI
BÖLÜM 3
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN ALTYAPISI
İş Analizi 122
Yapılma Nedenleri 123
Verimliliğe Etkisi 124
Süreci 125
Soru Örnekleri 125
Kullanılan Yöntemler 127
İş Gerekleri ve Yetkinlikler 137
Yetkinliklerin Sınıflandırılması 138
Yetkinliklerin Soyutluğu 139
Yetkinliklerin Artan Önemi 140
İş Tanımları 142
Amaçları 142
Bölümleri 143
Kullanım Alanları 143
Faydaları 143
İş Etüdü 149
Amaçları 150
Faydaları 150
Ergonomi 151
Metot Etüdü 152
İş Ölçümü 154
İş Örneklemesi 155
İş Dizaynı 156
İş Basitleştirme 157
İş Genişletme 157
İş Zenginleştirme 157
İş Rotasyonu 159
UYGULAMA ÖRNEKLERİ: İş analizi formu, Doldurulmuş iş analizi formu, İş gerekleri
formu, İş tanımı formu, Genel müdür iş tanımı, Enerji üretim müdürü iş tanımı
BÖLÜM 4
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN İDARİ KAPSAMI
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği 163
İşçi Sağlığı 163
İşçi Güvenliği 164
XVII
Kurulu 164
Kurumsal Performansa Etkileri 166
Ulusal Ekonomiye Etkileri 168
Ülkemizdeki Geçmişi ve Geleceği 168
Kapsamında İşyerlerinde İşin Durdurulması 171
Endüstriyel İlişkiler 174
Tarafların Örgütlenmesi 175
Temel İlkeleri 175
Tarihsel Süreç İçindeki Gelişimi 177
Kurumsal Sosyal Sorumluluk ile İlişkisi 178
Toplu Pazarlık ve Toplu Sözleşme 180
Toplu İş Uyuşmazlıkları: Grev ve Lokavt 205
Uzlaştırma, Arabuluculuk ve Hakem Uygulamaları 206
Kıdem Tazminatı 210
İşsizlik Sigortası ve İş Güvencesiyle İlişkisi 211
Sistem Değişikliği Önerileri 212
Alt İşverenlik 213
Tanımı 213
Yönetmeliğinin Gelişimi 214
Uygulamasıyla İlgili Sorunlar 217
Şikayet ve Disiplin Yönetmeliği 222
Şikayet Sürecinin Aşamaları 222
Şikayet Süreci Maliyetleri 224
Şikayet Yönetiminde İnsan Kaynakları Yönetmeliğinin Önemi 225
Disiplin ve Disiplin Soruşturması 226
Disiplin Soruşturmasının Felsefesi 228
Disiplin Cezaları ve Cezalandırılacak Davranışlar 229
UYGULAMA ÖRNEKLERİ: İş sağlığı ve iş güvenliği toplantı karar tutanağı, Genel iş
kuralları, Toplu iş sözleşmesi, Toplu pazarlık sonucu elde edilen haklar ile toplu sözleşmenin bağıtlanması, Alt işverenlik yönetmeliği, Çalışanlar için iş ortamında yasak davranışlar
BÖLÜM 5
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TEKNİK KAPSAMI
İnsan Kaynakları Planlaması 236
İK Planlama Süreci 239
XVIII
İK Bilgi Sistemi 239
İK Planlama Analiz Yöntemleri 240
İK Envanteri 240
Genel İşgücü Envanteri 240
İşgücü Beceri Envanteri 242
İşgören Devir Hızı 244
İşgören Devamsızlık Oranı 245
İK Talebinin Belirlenmesi 247
İK Talep Öngörme Yöntemleri 247
Öngörülmüş İşletme Verileri 247
Korelasyon Analizi 248
Basit ve Çoklu Regresyon Analizleri 248
Trend Ekstrapolasyonu Yöntemi 249
Basit Hareketli Ortalama Tahmin Yöntemi 250
Ağırlıklı Hareketli Ortalama Tahmin Yöntemi 250
Delfi Yöntemi 253
Simülasyon 255
İK Arzının Belirlenmesi 256
İşgören Temini 257
Aday Bilgi Havuzu Oluşturma 257
İç Kaynaklar 257
Dış Kaynaklar 260
Aday Bilgi Havuzu Oluşturmada Duyurular 261
Aday Seçim Süreci 268
Aday Seçim Sürecinde Kullanılan Testler ve Belgeler 280
İşe Alma Görüşmesi 283
İş Görüşmesi Hataları 286
İş Teklifi 287
İşe Yerleştirme 287
Oryantasyon 287
Eğitim ve Geliştirme 294
Sürekli Eğitim 294
İlkeleri 298
İnsan Kaynakları Eğitimi 298
Süreci 299
Yöntemleri 305
İş Başı Eğitim Yöntemleri 305
İş Dışı Eğitim Yöntemleri 307
XIX
Öğrenen Örgüt Olabilmek 310
Performans Yönetimi 313
Performans Farklılık Nedenleri 313
Bireysel Farklılıklar 313
Örgütsel Farklılıklar 314
Performans Yönetimi 314
Performans Değerleme 315
Performans Değerlemenin Gelişimi 316
Performans Değerleme Yöntemleri 318
Klasik PD Yöntemleri 318
Sıralama Yöntemi 318
İkili Karşılaştırma Yöntemi 319
Dereceleme Ölçeği Yöntemi 319
Zorunlu Dağılım Yöntemi 320
Zorunlu Seçim Yöntemi 321
Kritik Olay Yöntemi 321
Alan İncelemesi Yöntemi 321
Kontrol Listeleri Yöntemi 321
Modern PD Yöntemleri 322
Hedeflere Göre Değerlendirme 322
Değerleme Merkezi 325
360 Derece Geri Bildirimle Performans Değerleme 325
Karma Performans Değerleme 334
Performans Değerleme Süreci 334
Performans Değerlemede Geçerlilik ve Güvenilirlik 335
Değerleme Hataları ve Önleme Yöntemleri 336
İş Değerlemesi 347
Amaçları 348
İlkeleri 349
Hazırlık Süreci 350
Etkenleri 350
Yöntemleri 351
Sayısal Olmayan Yöntemler 352
Sıralama Yöntemi 352
Sınıflama Yöntemi 352
Sayısal Yöntemler 353
Faktör Karşılaştırma Yöntemi 353
Puan Yöntemi 354
XX
Ücret Yönetimi 361
Brüt ve Net Ücret 362
Asgari Ücret 363
Ücret Geliri 364
Ücret Yapısı 364
İşletmede Ücret Yapısının Oluşturulması 365
Ücretleme İlkeleri 366
Ücret Yönetimi 367
Ekonomi Bilimi Açısından Ücret Kuramları 369
Klasik Ücret Kuramları 369
Marksist Ücret Kuramı 370
Çağdaş Ücret Kuramları 370
Yönetim Biliminin Tarihsel Süreç İçindeki Gelişimi
Doğrultusunda Ücret Paradigmaları 371
Ücret Politikası 372
Piyasa Ücret Araştırması 375
Ücret Eğrisinin Çizilmesi 377
Ücret Sistemleri 379
Zaman Birimini Temel Alan Ücret Sistemleri 380
Özendirici Ücret Sistemleri 382
Kariyer Yönetimi 407
Kariyer Planlama 408
Kariyer Geliştirme 409
Kariyer Gelişim Aşamaları 410
Kariyer Yönetimi 411
Kariyer Arzı Koşulları 411
UYGULAMA ÖRNEKLERİ: Deneme süresi değerlendirme formu, Özgeçmiş, Başvuru
formları, Aday görüşme değerlendirme formu, Referans, Resmi bonservis, Hizmet sözleşmesi örnekleri (Belirli süreli ve süresiz), Taahhütname, Eğitim başarısı değerlendirme formu, 360 derece geri bildirimle performans değerleme sistemi, Performans değerlemenin
ücrete yansıtılması, Performans değerleme sistemi, Doldurulmuş iş değerlemesi formu,
Ücret yönetim prosedürü, Kariyer yönetimi sistemi
BÖLÜM 6
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN DAVRANIŞSAL KAPSAMI
Motivasyon 423
İletişim 427
XXI
Liderlik 431
İnsan Zekası, Duygusal Zeka ve Çoklu Zeka Kuramları 456
İş Tatmini 460
Örgütsel Bağlılık 462
Örgütsel Vatandaşlık 464
Psikolojik Taciz (Yıldırma) 465
Örgütsel Tükenmişlik 468
Örgütsel Sinizm 470
Stres Yönetimi 473
Çatışma Yönetimi 474
Değişim Yönetimi 477
Okuma Parçası 1: İNSAN MALZEMESİ 481
Okuma Parçası 2: ARA SIRA DA OLSA BİR İK YAZISI İSTER 483
YARARLANILAN KAYNAKLAR 501
KONU DİZİNİ 513
XXII