insan kaynakları yönetimi

Şadi Can SARUHAN – Müge Leyla YILDIZ
İNSAN
KAYNAKLARI
YÖNETİMİ
Teori ve Uygulama
Ocak, 2012 İstanbul
I
Yay›n No
: 2622
İşletme-Ekonomi Dizisi : 541
1. Bask› – Ocak 2012 – ‹STANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 646 - 8
Cop­yright© Bu ki­ta­b›n bu ba­s›­s›­n›n Tür­ki­ye’de­ki ya­y›n hak­la­r› BE­TA Ba­s›m Ya­y›m
Da­€›­t›m A.fi.’ye ait­tir. Her hak­k› sak­l›­d›r. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­f› k›s­men ve­ya ta­
ma­men ya da özet ha­lin­de, fo­to­ko­pi, fak­si­mi­le ve­ya bafl­ka her­han­gi bir fle­kil­de ço­
€al­t›­la­maz, da­€›­t›­la­maz. Nor­mal öl­çü­yü aflan ik­ti­bas­lar ya­p›­la­maz. Nor­mal ve ka­nu­nî
ik­ti­bas­lar­da kay­nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur.
Dizgi
: Beta Bas›m A.fi.
Bask› - Cilt
:
Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti.
(Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Cad. Maltepe Mah.
Prestij İş Merkezi No: 27/806 K:9, Zeytinburnu/İSTANBUL
(0212) 565 01 22 - 0212 565 02 55
Kapak Tasar›m : Müge Leyla Yıldız - Gökhan Ayrancı
Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi.
Narl›bahçe Sokak Damga Binas› No: 11
Ca€alo€lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
II
Eşimle birlikte yetiştirdiğimiz
geleceğin potansiyel insan kaynakları
Oğullarım’a
Hayatımın en değerli kaynakları olan
Dedem, Babam,
Annem ve Kardeşim’e
III
ÖNSÖZ
Yönetim alanında 1930’lu yıllarda yapılan araştırmalarla insanın verimlilik
üzerinde etkili bir unsur olduğu fark edilmiştir. Günümüzde ise insanın ihtiyaçlarının, duygularının, beklentilerinin ve motivasyonunun kurumsal performans
üzerinde etkili olduğunu biliyoruz.
Bilgi toplumu olarak adlandırılan günümüz toplumlarında soyut kavramlar
önem kazanmıştır. Marka, imaj, itibar gibi soyut değerlerein oluşumuna en fazla
katkı sağlayan bilgi üretebilen ve yaratıclığını kullanabilen kaynak insandır. Bu
durumda insan kaynakları yönetimi de stratejik önem kazanmıştır.
Kitabın planında insan kaynakları yönetimi faaliyetlerini idari, teknik ve
davranışsal kapsam olmak üzere üç boyutta incelenmiştir.
Birinci bölümde kavramsal düzeyde anlam birliğini sağlamak amacıyla insan kaynakları yönetimine dair temel konular yer almaktadır.
İkinci bölümde insan kaynaklarının personel yönetiminden stratejik insan
kaynakları yönetimine geçiş süreçlerini de kapsayan tarihsel gelişimi incelenmiştir.
Üçüncü bölümde insan kaynakları faaliyetlerini gerçekleştirmek için olmazsa
olmaz özellik taşıyan iş analizi, iş gerekleri ve yetkinlikler, iş dizaynı ve iş etüdü
başlıklarıyla ele alınan altyapı unsurları uygulama örnekleriyle ele alınmıştır.
Dördüncü bölümde insan kaynakları yönetiminin idari kapsamına dair işçi
sağlığı ve güvenliği, endüstriyel ilişkiler, kıdem tazminatı, alt işverenlik, şikayet
ve disiplin yönetmeliği konuları uygulama örnekleriyle incelenmiştir.
Beşinci bölüm olan teknik kapsamda insan kaynakları planlaması, işgören
temini, eğitim ve geliştirme, performans yönetimi, iş değerleme, ücret yönetimi,
kariyer yönetimi faaliyetleri başlıkları okuyucunun içselleştirmesini kolaylaştırabilmek amacıyla teori ve uygulama örnekleriyle birleştirilerek incelenmiştir.
Son olarak altıncı bölüm insan kaynakları yönetiminin davranışsal kapsamında motivasyon, liderlik, iş tatmini, örgütsel bağlılık, zekâ, örgütsel vatandaşlık, örgütsel tükenmişlik, örgütsel sinisizim, çatışma yönetimi, stres ve değişim
yönetimi konuları ele alınmıştır.
Amacımız tüm kapsamlarıyla insan kaynakları yönetimi faaliyetlerini siz
okuyuculara, teoride ve iş hayatında uygulanış örnekleriyle zenginleştirerek sunmaktır.
Şadi Can SARUHAN
Müge Leyla YILDIZ
V
İçindekiler
BÖLÜM 1
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNE KAVRAMSAL BAKIŞ
İnsanı Tanımlamanın Zorluğu 3
İnsan Kaynak mı? Kaynak Değil mi? 8
Yönetim Sanat mı? Bilim mi? 11
İnsan Kaynakları Yönetimi 20
Entelektüel Sermaye Unsuru Olarak İnsan 23
Kurumsal Performans ve İnsan Kaynakları Yönetimi 27
İnsan Kaynaklarında Cinsiyet Farklılığı 40
Örgüt Kültürü ve İnsan Kaynakları 47
Çalışma Dünyasının Değişen Trendleri 53
Farklılıkların Yönetimi ve İnsan Kaynakları 56
Uzmanlaşmanın Dayanılmaz Hafifliği 59
OKUMA PARÇASI: PROMETHEUS VE BİLGİ ATEŞİ 64
BÖLÜM 2
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
İnsan Kaynağı Kuşakları 75
İnsan Yönetiminin Tarihi 76
Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine
Geçişin Temel Nedeni: Küreselleşme 81
İnsan Kaynakları Yönetimi Paradigmasının Yerleşimi 107
VII
İnsan Kaynakları Yönetiminden Stratejik İnsan Kaynakları
Yönetimine Geçişin Nedenleri 110
Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Paradigmasının Yerleşimi 113
Küresel İnsan Kaynakları Yönetimi 115
OKUMA PARÇASI: PERSONEL YÖNETİMİ DÖNEMİ 120
BÖLÜM 3
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN ALTYAPISI
İş Analizi 132
İş Gerekleri ve Yetkinlikler 147
İş Tanımları 152
İş Etüdü 159
İş Dizaynı 166
UYGULAMA ÖRNEKLERİ 170
BÖLÜM 4
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN İDARİ KAPSAMI
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği 173
Endüstriyel İlişkiler 183
Kıdem Tazminatı 219
Alt İşverenlik 222
Şikâyet ve Disiplin Yönetmeliği 231
UYGULAMA ÖRNEKLERİ 242
BÖLÜM 5
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TEKNİK KAPSAMI
İnsan Kaynakları Planlaması 248
İşgören Temini 269
Eğitim ve Geliştirme 305
Performans Yönetimi 324
İş Değerlemesi 358
Ücret Yönetimi 372
Kariyer Yönetimi 419
UYGULAMA ÖRNEKLERİ 432
VIII
BÖLÜM 6
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN DAVRANIŞSAL KAPSAMI
Motivasyon 437
İletişim 440
Liderlik 444
İnsan Zekası, Duygusal Zeka ve Çoklu Zeka Kuramları 458
İş Tatmini 462
Örgütsel Bağlılık 465
Örgütsel Vatandaşlık Davranışı 466
Psikolojik Taciz (Yıldırma) 468
Örgütsel Tükenmişlik 471
Örgütsel Sinisizm 472
Stres Yönetimi 475
Çatışma Yönetimi 477
Değişim yönetimi 480
OKUMA PARÇASI: BU SU 484
YARARLANILAN KAYNAKLAR 493
KONU DİZİNİ 505
IX
X
Detaylı İçerik
BÖLÜM 1
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNE KAVRAMSAL BAKIŞ
İnsanı Tanımlamanın Zorluğu 3
İnsan Kaynak mı? Kaynak Değil mi? 8
Yönetim Sanat mı? Bilim mi? 11
İnsan Kaynakları Yönetimi 20
Entelektüel Sermaye Unsuru Olarak İnsan 23
İnsan Sermayesi 24
Yapısal (Organizasyonel) Sermaye 24
Müşteri Sermayesi 26
Kurumsal Performans ve İnsan Kaynakları Yönetimi 27
Etkinlik, Verimlilik, İktisadilik Kavramları 28
Kalite Odaklılık 29
Yenilik ve Yaratıcı İnsan 31
İnsanın Yenilik Yaratma Süreci 32
Finansal Performans Değerleme Kriterleri 34
Dengeli Sonuç Kartı (Balanced Scorecard) 37
İnsan Kaynaklarında Cinsiyet Farklılığı 40
Biyolojik Farklılıklar 41
Fiziksel Farklılıklar 41
Psikolojik Farklılıklar 42
Beyin İle İlgili Farklılıklar 44
XI
Örgüt Kültürü ve İnsan Kaynakları 47
Örgüt Kültürü ve Modelleri 50
Örgüt İklimi 53
Çalışma Dünyasının Değişen Trendleri 53
Esnek Çalışma Saatleri 53
Evden Çalışma 54
Farklılıkların Yönetimi ve İnsan Kaynakları 56
Bireysel Farklılıklar 57
Örgütsel Farklılıklar 57
Küresel Farklılıkların Yönetimi 58
Uzmanlaşmanın Dayanılmaz Hafifliği 59
Takım Çalışması 59
Kendi Kendini Yöneten Takımlar 61
Beyin Fırtınası 62
Sanal Takımlar 63
Okuma Parçası: PROMETHEUS VE BİLGİ ATEŞİ 64
BÖLÜM 2
İNSAN KAYNAKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ
İnsan Kaynağı Kuşakları 75
İnsan Yönetiminin Tarihi 76
Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine Geçişin
Temel Nedeni: Küreselleşme 81
İnsan Kaynakları Yönetimi Paradigmasının Yerleşimi 107
İnsan Kaynakları Yönetiminden Stratejik İnsan Kaynakları
Yönetimine Geçişin Nedenleri 110
İşin Doğasının Farklılaşması 111
İşgücünün Farklılaşması 111
Sermaye Unsuru Olarak Bilgi İşçileri 112
Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Paradigmasının Yerleşimi 113
Küresel İnsan Kaynakları Yönetimi 115
Okuma Parçası: PERSONEL YÖNETİMİ DÖNEMİ 120
XII
BÖLÜM 3
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN ALTYAPISI
İş Analizi 132
Yapılma Nedenleri 133
Verimliliğe Etkisi 134
Süreci 135
Soru Örnekleri 135
Kullanılan Yöntemler 137
İş Gerekleri ve Yetkinlikler 147
Yetkinliklerin Sınıflandırılması 148
Yetkinliklerin Soyutluğu 149
Yetkinliklerin Artan Önemi 150
İş Tanımları 152
Amaçları 152
Bölümleri 153
Kullanım Alanları 153
Faydaları 153
İş Etüdü 159
Amaçları 160
Faydaları 160
Ergonomi 161
Metot Etüdü 162
İş Ölçümü 164
İş Dizaynı 166
İş Basitleştirme 167
İş Genişletme 167
İş Zenginleştirme 167
İş Rotasyonu 169
UYGULAMA ÖRNEKLERİ: İş analizi formu, Doldurulmuş iş analizi formu, İş gerekleri
formu, İş tanımı formu, Genel müdür iş tanımı, Enerji üretim müdürü iş tanımı
BÖLÜM 4
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN İDARİ KAPSAMI
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği 173
İşçi Sağlığı 173
XIII
İşçi Güvenliği 174
Kurulu 174
Kurumsal Performansa Etkileri 176
Ulusal Ekonomiye Etkileri 177
Ülkemizdeki Geçmişi ve Geleceği 178
Endüstriyel İlişkiler 183
Tarafların Örgütlenmesi 184
Temel İlkeleri 184
Tarihsel Süreç İçindeki Gelişimi 186
Kurumsal Sosyal Sorumluluk ile İlişkisi 187
Toplu Pazarlık ve Toplu Sözleşme 189
Toplu İş Uyuşmazlıkları: Grev ve Lokavt 214
Uzlaştırma, Arabuluculuk ve Hakem Uygulamaları 215
Kıdem Tazminatı 219
İşsizlik Sigortası ve İş Güvencesiyle İlişkisi 220
Sistem Değişikliği Önerileri 221
Alt İşverenlik 222
Tanımı 222
Yönetmeliğinin Gelişimi 223
Şikayet ve Disiplin Yönetmeliği 231
Şikayet Sürecinin Aşamaları 231
Şikayet Süreci Maliyetleri 231
Şikayet Yönetiminde İnsan Kaynakları Yönetmeliğinin Önemi 234
Disiplin ve Disiplin Soruşturması 235
Disiplin Soruşturmasının Felsefesi 237
Disiplin Cezaları ve Cezalandırılacak Davranışlar 238
UYGULAMA ÖRNEKLERİ: İş sağlığı ve iş güvenliği toplantı karar tutanağı, Genel iş
kuralları, Toplu iş sözleşmesi, Toplu pazarlık sonucu elde edilen haklar ile toplu sözleşmenin bağıtlanması, Alt işverenlik yönetmeliği, Çalışanlar için iş ortamında yasak davranışlar
BÖLÜM 5
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TEKNİK KAPSAMI
İnsan Kaynakları Planlaması 248
İK Planlama Süreci 251
XIV
İK Bilgi Sistemi 251
İK Planlama Analiz Yöntemleri 252
İK Envanteri 252
Genel İşgücü Envanteri 252
İşgücü Beceri Envanteri 254
İşgören Devir Hızı 256
İşgören Devamsızlık Oranı 257
İK Talebinin Belirlenmesi 259
İK Talep Öngörme Yöntemleri 259
İK Arzının Belirlenmesi 268
İşgören Temini 269
Aday Bilgi Havuzu Oluşturma 269
İç Kaynaklar 269
Dış Kaynaklar 272
Aday Bilgi Havuzu Oluşturmada Duyurular 273
Aday Seçim Süreci 280
Aday Seçim Sürecinde Kullanılan Testler ve Belgeler 292
İşe Alma Görüşmesi 295
İş Görüşmesi Hataları 298
İş Teklifi 299
İşe Yerleştirme 299
Oryantasyon 305
Eğitim ve Geliştirme 305
Sürekli Eğitim 306
İlkeleri 309
İnsan Kaynakları Eğitimi 310
Süreci 310
Yöntemleri 316
İş Başı Eğitim Yöntemleri 316
İş Dışı Eğitim Yöntemleri 318
Öğrenen Örgüt Olabilmek 321
Performans Yönetimi 324
Performans Farklılık Nedenleri 324
Bireysel Farklılıklar 324
Örgütsel Farklılıklar 325
Performans Yönetimi 325
Performans Değerleme 326
XV
Performans Değerlemenin Gelişimi 327
Performans Değerleme Yöntemleri 329
Geleneksel PD Yöntemleri 329
Çağdaş PD Yöntemleri 333
Performans Değerleme Süreci 345
Performans Değerlemede Geçerlilik ve Güvenilirlik 346
Değerleme Hataları ve Önleme Yöntemleri 347
İş Değerlemesi 358
Amaçları 359
İlkeleri 360
Hazırlık Süreci 361
Etkenleri 361
Yöntemleri 362
Sayısal Olmayan Yöntemler 363
Sayısal Yöntemler 364
Ücret Yönetimi 372
Brüt ve Net Ücret 373
Asgari Ücret 374
Ücret Geliri 375
Ücret Yapısı 375
İşletmede Ücret Yapısının Oluşturulması 376
Ücretleme İlkeleri 378
Ücret Yönetimi 379
Ekonomi Bilimi Açısından Ücret Kuramları 380
Klasik Ücret Kuramları 380
Marksist Ücret Kuramı 381
Çağdaş Ücret Kuramları 382
Yönetim Biliminin Tarihsel Süreç İçindeki Gelişimi
Doğrultusunda Ücret Paradigmaları 383
Ücret Politikası 384
Piyasa Ücret Araştırması 386
Ücret Eğrisinin Çizilmesi 388
Ücret Sistemleri 390
Zaman Birimini Temel Alan Ücret Sistemleri 401
Özendirici Ücret Sistemleri 403
Kariyer Yönetimi 419
Kariyer Planlama 420
XVI
Kariyer Geliştirme 421
Kariyer Gelişim Aşamaları 422
Kariyer Yönetimi 423
Kariyer Arzı Koşulları 424
UYGULAMA ÖRNEKLERİ: Deneme süresi değerlendirme formu, Özgeçmiş, Başvuru
formları, Aday görüşme değerlendirme formu, Referans, Resmi bonservis, Hizmet sözleşmesi örnekleri (Belirli süreli ve süresiz), Taahhütname, Eğitim başarısı değerlendirme formu, 360 derece geri bildirimle performans değerleme sistemi, Performans değerlemenin
ücrete yansıtılması, Performans değerleme sistemi, Doldurulmuş iş değerlemesi formu,
Ücret yönetim prosedürü, Kariyer yönetimi sistemi
BÖLÜM 6
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN DAVRANIŞSAL KAPSAMI
Motivasyon 437
İletişim 440
Liderlik 444
İnsan Zekası, Duygusal Zeka ve Çoklu Zeka Kuramları 458
İş Tatmini 462
Örgütsel Bağlılık 465
Örgütsel Vatandaşlık Davranışı 466
Psikolojik Taciz (Yıldırma) 468
Örgütsel Tükenmişlik 471
Örgütsel Sinisizm 472
Stres Yönetimi 475
Çatışma Yönetimi 477
Değişim yönetimi 480
Okuma Parçası: BU SU 484
YARARLANILAN KAYNAKLAR 493
KONU DİZİNİ 505
XVII