katı atık bertarafının maliyet analizi

KATI ATIK BERTARAFININ MALİYET ANALİZİ
Gültekin Güllü
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Katı Atık Yönetimi Müdürlüğü
Baruthane Çöp Transfer İstasyonu Yanı Şişli/İstanbul
E-mail:gngulluQyahoo.com
ÖZET
Düzenli katı atık depolama alanlarının yapımı ve işletilmesinde en önemli konular
taban sızdırmazlığının sağlanması, çöp suyunun toplanıp arıtılması, oluşan gazların
toplanması ve kontrol altına alınmasıdır. Bunun yanında sahanın işletilmesi için plan
yapılarak bu plana uygun olarak çalışılmalıdır.
Uygun arazi olması halinde düzenli depolama alanlarının maliyetleri diğer bertaraf
yöntemlerine göre daha uygunudur. Düzenli depolamada ana maliyetleri saha yapımı,
taban sızdırmazlığı, ruhsatlandırma, yıllık işletme maliyetleri oluşturmaktadır.
Anahtar kelimeler: Düzenli Depolama, Mali Analiz, Katı Atık
COST ANALYSİS OF SANİTARY LANDFİLL AREAS
ABSTRACT
Liner construction, leachate collection and leachate rafining, gas collection and methane
plare are the most important topics at the sanitary landfill areas. Besides operating
plan of sanitary landfill must be made by municipalities. Plane must be run right
operanting by municipalitiess and companies.
If municipalities have got reasonable landfill areas, sanitory landfill is the most low for
costs in all the world. Liner construction, permitting costs and annual operating costs
are main costs at the sanitory landfill process.
Key words: Sanitary Landfill, Cost Analysis, Waste Solid
GİRİŞ:
Katı atık yönetimi yaklaşımı, atık üretiminin en aza indirilmesi, üretilen atığın
kaynağından başlayarak geri kazanılması, geri kazanılamayacak atıkların ise bertaraf
edilmesi aşamalarında oluşmakta , atığın üretilmesinden sıhhi bir şekilde bertaraf
edilmesine kadar geçen süreci kapsamaktadır.
Bu aşamalarda minimum maliyetle maksimum hizmet kalitesini elde etmek, atıkların
çevre ve insan sağlığına verebilecekleri zararların önlenmesi hedeflenmektedir. Katı
atık yönetimi yaklaşımı ülkemizde son yıllarda uygulanmaya başlanan bir yerel yönetim
stratejisidir. ( Kavlak, Y.L. Tezi, 2002)
2
Gelişi güzel, uygunsuz yerlere dökülen atıklar, bulundukları çevrede toprağı, suyu ve
havayı kirletmekte, bunun maliyeti ve bedeli de çok yüksek ve ağır olmaktadır. Aslında,
ne kadar sağlıklı katı atık yönetim uygulamaları icra edilebilirse gerçekte de katı
atıkların yönetim maliyetleri en aza indirilmiş olacaktır.
İstanbul’da katı atıkların işlenip, bertaraf edildiği 1000 ton/gün kapasiteli geri kazanım
ve kompost tesisi, hastane atıklarının yakılarak bertaraf edildiği 24 ton/gün kapasiteli
Tıbbi Atık Yakma Tesisi ve biri Anadolu Yakasında Kömürcüoda Düzenli Depolama
Tesisi ve biride Avrupa Yakasında bulunan Odayeri Düzenli Depolama Tesisi
bulunmaktadır.
Ülkemiz şartlarında düzenli depolama yöntemiyle atıkların bertaraf edilmesi en
ekonomik yöntemdir. Büyükşehirlerde özellikle İstanbul’da Avrupa Birliği direktifleriyle
uyumlu olan daha geniş ve esnek katı atık yönetimi planları hazırlanmalıdır. Bu
doğrultuda nihai bertarafta, düzenli depolama büyükşehirlerde kompost ve yakma
yöntemleriyle birlikte uygulanmalıdır.
Düzenli depolama sahasının yapımında yerel özellikleri ve mevzuat hükümlerini göz
önünde bulundurularak planlama yapılmalıdır. Depo tabanı, geçirimsiz mineral zemin,
Sentetik örtü,drenaj tabakasından oluşmaktadır. Binalar; kantar, sosyal ve idari
birimler, laboratuar, tamirat hane, garaj gibi binalardan oluşmaktadır. Sahada bulunan
araçlar ise, dozer, loder, kompaktör ve kamyonlardan oluşur.
Evsel ve evsel nitelikli endüstriyel katı atıkların öncelikle geri kazanılması esastır. Geri
kazanmanın ekonomik ve teknik olarak mümkün olmaması halinde, atıklar çevre
sağlığının korunması, katı atık hacminin azaltılması, kısmen enerji veya kompost elde
edilmesi amacıyla termik veya biyolojik işlemlere tabi tutulur. Ancak termik veya
biyolojik işlemlere elverişli olmayan veya bu işlemler sonucu yan ürün olarak ortaya
çıkan atıkların depolanması zorunludur.
Düzenli depo tesisinden, depo tabanına sızan sızıntı sularının yer altı sularına
karışmasını önlemek için depo tabanı geçirimsiz hale getirilir. Depo tabanında
oluşturulan bir drenaj sistemi ile sızıntı suları toplanır. Toplanan sızıntı suları, Su
Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde verilen deşarj limitlerini sağlayacak şekilde arıtılır.
Dolgu kütlesinde havasız kalan organik maddenin, mikrobiyolojik olarak ayrışması
sonucu çevreye yayılarak, patlamalara, zehirlenmelere sebep olabilecek metan gazı
ağarlıklı olmak üzere karbondioksit, hidrojen, sülfür, amonyak ve azot bileşikleri yatay
ve düşey gaz toplama sistemi ile toplanır ve kontrollü olarak atmosfere verilir veya
enerji üretmek sureti ile değerlendirilir.
Günlük toplanan katı atık miktarları göz önüne alınarak depo alanında oluşturulacak
hücrelerin yapım planı, günlük örtü toprağı ihtiyacı ve temini şekli depo üst örtüsü
teşkili için malzeme temini, gaz toplama sisteminin geliştirilmesi, depo sahasına
atıkların boşaltılması, yayılması, sıkıştırılması yöntemleri, dolgu ve sıkıştırma sırasında
tabandaki drenaj sisteminin ve gaz toplama bacalarının zarar görmesini önleyici
tedbirler, hazırlanacak bir Katı Atık Depo Sahası İşletme Planında ayrıntılarıyla
belirtilmelidir. Plan oluşturulurken hakim rüzgar yönlerine dikkat edilmelidir. Mümkün
olduğunda yazlık ve kışlık çöp depolama alanları seçilmeli, yaz aylarında oturulan
binaların yakınında depolama yapılmamalıdır. Kış aylarında veya kötü havalarda saha
girişinin yakınında daha pratik bir yere depolamanın yapılması sağlanmalıdır. (İSTAÇ
3
A.Ş., Konut Yönetimi İnsan ve Çevre Sorunları Sempozyumu, İstanbul 17 – 19 Şubat
1999)
Depolama işleminin tamamlanmasından sonra veya şevlerde dolgu sırasında, depo
sahasının görünüş olarak çevreyi rahatsız etmemesi ve arazinin tekrar kullanılabilir
hale getirilmesi için yeşillendirilmesi, ağaçlandırılması, deponun en üstüne ve şevlere
tarım toprağı serilmesi gerekir. Bu toprağın kalınlığı dikilmek istenen bitkinin kök
derinliğine göre seçilir. Depo kütlesi üzerine düşen yağmurun kısa sürede sahayı terk
etmesi için en üst toprak tabakasının eğiminin %3’den büyük olması gerekir. (Katı
Atıkların Kontrolü Yönetmeliği,1991)
Düzenli depolama tesisi işleten kişi ve kuruluşlar tarafından, tesis için Bakanlıkça
hazırlanacak Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi İşletme Formatı doğrultusunda bir
işletme planı hazırlanır. İşletme planı çerçevesinde, sızıntı suyu miktarı ve özellikleri
tesisi işletenler tarafından belirli aralıklarla ölçülmelidir.
Depo sahası çevresine sızıntı suyu ve depo gazı izleme ve ölçme kuyuları açılır bu
kuyularda işletme planı çerçevesinde belirli aralıklarla, olası sızıntı suyu ve depo gazı
kaçaklarına karşı depo tesisi işleten kişi ve kuruluşlar tarafından ölçümler ve kontroller
yapılır. Ölçüm işlemleri, depo sahası kapatıldıktan sonra 10 yıl müddetle devam eder.
(Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği,1991)
Belediyelerde çöp hizmetleri, genel de özel sektör marifetiyle yürütüldüğü için,
maliyetler hesaplanırken, yaklaşık maliyetin hesaplanmasında, hizmetin niteliğine göre;
Kamu idare ve müesseselerince belirlenmiş fiyatlar ihaleyi yapan idare veya diğer
idarelerce gerçekleştirilmiş aynı veya benzer hizmetlerdeki fiyatlar, ilgili meslek
odalarınca belirlenmiş fiyatlar veya konusunda uzman expertizlerden soruşturularak
oluşturulacak fiyatlar esas alınır. İstanbul’da katı atık yönetiminde, düzenli depolama
alanlarının işletilmesinde Bayındırlık ve İskan Bakanlığının oluşturmuş olduğu pozlara
göre maliyetler hesaplanmaktadır.
Atık yönetim hizmetlerinin yürütülmesinde belediyelere hizmetinin devamlığı ve
kalitesinin artırılması noktasında mutlaka mali olarak bu amaçla gideri oranında
gelirinin de sağlanacağı bir sistem kurulmalıdır. Bunun içinde katı atık konusunda
fiyatları belirlemek için yerinden yönetim anlayışı prensibiyle belediyelere tam yetki
verilmelidir.
1. ÇEVRE TEMİZLİK HİZMETLERİNİN FİNANSMANI
Türkiye de temizlik hizmetlerinin finansmanı, genel olarak belediye bütçe gelirlerinden
karşılanmaktadır. Bu hizmetler, 1970-1994 yılları hariç olmak üzere Cumhuriyet tarihi
boyunca doğrudan hizmet ile ilgili bir vergi / resim konusu olmuştur. Gelecekte genel eğilim,
çöp hizmetinin özelleştirilmesi ve fiyata bağlı bir piyasa işi haline getirilmesi yönündedir.
1923 yılında çıkarılan 423 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu belediye sınırları içinde olan ve
kullanılan binalardan Tanzifat Vergisi, elektirik verilen binalardan Tenvirat Resmi alınmasını
öngörüyordu. Tanzifat “vergi” olarak sınıflandırılmış belediye sınırlarında yer alan ve böyle
bir hizmeti alsın almasın herkesden alınan para olarak değerlendirilmiştir. Buna karşılık
elektirik bedeli, bu hizmetten yararlananlar için geçerli sayılmış ve hizmet karşılığında alınan
para “resim” olarak adlandırılmıştı. 1948 yılında çıkarılan 5237 sayılı Belediye Gelirleri
Kanunu, bunları birleştirerek belediye sınırları içindeki tüm binalardan “temizleme ve
aydınlatma resmi” alınmasını öngörmüştür. Gelir hizmet karşılığı “resim” olarak
adlandırılmış, ancak hizmeti alıp almama durumu ayırt edici özellik sayılmamıştır. Bu
4
düzenleme 1951 yılında, “hizmetlerin verilmesi koşulu” na bağlanarak değiştirilmiştir.
Binalara bağlı olarak alınan resim, 1970 yılına kadar Belediye Gelirleri arasında yer almış, bu
tarihte çıkarılan Emlak vergisi ile birlikte uygulamadan hukuksal olarak değil ama fiili olarak
kalkmıştır. Bina ve arazi vergilerini kapsayan Emlak Vergisinin il özel idarelerince
toplanmaya başlanmasıyla birlikte, temizleme ve aydınlatma resminin toplanması olanaksız
hale gelmiştir.(TODAİE, Nisan 2001)
1981 yılında çıkarılan 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu, verilen yerel hizmetler
karşılığı alınacak ücretler ve vergi gelirlerini düzenlemektedir. Bu yasada 1993 yılında
değişiklik yapan 3914 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda değişiklik yapılması
hakkında kanun, “Çevre Temizlik Vergisi” adlı yeni bir vergi koymuş, bu gelir kaynağı
ile belediyelerin katı atık bertaraf hizmetleri ile cadde ve sokak temizlik giderlerini
karşılamaları amaçlanmıştır.
Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde bulunan ve belediyelerin katı atık toplama
ile kanalizasyon hizmetlerinden yararlanan konut, işyeri ve diğer şekillerde kullanılan
binalar, çevre temizlik vergisine tabidir. Büyükşehir Belediye Sınırları içerisinde
bulunan belediyeler tarafından tahsil edilen katı atıklara ilşkin çevre temizlik
vergilerinin %20’si münhasıran çöp imha tesislerinin kuruluş ve işletmelerinde
kullanılmak üzere Büyük Şehir Belediyelerine tahsilatı takip eden ayın 15. günü
akşamına kadar aktarılır. Bu madde uyarınca tahsil edilen vergiler çevre temizliği
gayesi dışında kullanılamaz.bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar içişleri
ve çevre bakanlıklarının görüşleri alınmak suretiyle Maliye Bakanlığı tarafından
belirlenir. (Belediye Gelirleri Kanunu, 1991)
Çevre temizlik vergisi ile ilgili olarak, TODAİE tarafından belediyelerde yapılan bir
araştırma aşağıdaki hususlar ortaya çıkmıştır.
Tablo 1: Çöp Hizmetlerinin Maliyeti Nasıl Karşılanmalıdır?
Belediye Sayısı
Genel vergilendirme ile
248
Konuya özgü vergilendirme ile (ÇTV gibi)
598
Su gibi tarifelendirilerek
155
Diğer
43
Toplam
1044
Kaynak: TODAİE, Nisan 2001
%24
%57
%15
%4
%100
Temizlik işlerinde maliyet hesaplaması ve giderlerin hangi mali model ile karşılanacağı
konusu, 1990’lı yılların başlıca tartışma konularından biri olmuştur. Bu tartışma
günümüzde de halen devam etmektedir.
Tablo 2: Belediye Toplam Harcamaları İçinde Temizlik Giderleri
1996
1998
Belediye Türleri (%)
Büyükşehir belediyeleri
2,04
1,43
BŞB İlçe ve Altkademe
22,23
22,67
İl Merkezi
14,89
15,00
İlçe Merkezi
12,90
15,00
Kasaba Belediyeleri
7,53
13,91
Ülke Geneli
10,87
15,28
Kaynak: TODAİE, Nisan 2001
5
Tablo 3: Bilecik İli Belediyeleri Örneğinde Temizlik Hizmeti Gelir ve Giderleri
Kesin Hesap Nüfus
ÇTV
Temizlik
ÇTV/Gider Toplam
Tem. /
(1998)
Gideri
Gider
Top. Gider
BOZÜYÜK
41.210 10.430.776 115.905264
9,00 711.799.075
16,28
BİLECİK
27.796 7.424.000 60.741.000
11,92 481.586.000
12,61
SÖĞÜT
12.405
522.679
0
0,00 59.767.619
0,00
OSMANELİ
11.172 3.993.157
0
0,00 202.309.145
0,00
GÜLPAZARI
10.387 3.304.000 31.081.000
10,63 168.131.000
18,49
PAZARYERİ
6.575 1.854.000 42.967.000
4,31 120.729.000
35,59
VEZİRHAN
2.956
504.000
0
0,00 75.565.000
0,00
DODURGA
2.847
283.000 16877.000
1,68 61.948.000
27,24
CİHANGAZİ
2.235
145.000 12.115.000
1,20 61.812.000
19,60
BAYIRKÖY
1.926
405.000
0
0,00 81.112.000
0,00
İNHİSAR
1.893
393.625 7.073.697
5,56 59.263.329
11,94
YENİPAZAR
1.882
860.000 12.569.000
6,84 78.666.000
15,98
Kaynak: TODAİE, Nisan 2001
Bilecik ili belediyeleri incelendiğinde, belediyelerden yalnızca birinde Pazaryeri
belediyesinde temizlik giderlerinin toplam belediye harcamaları içinde %36 oranında yer
tuttuğu görülmektedir. Bu oran Türkiye geneli içinde olduğu gibi, Bilecik ile belediyeleri
içinde de bir sapma örneğidir. Bazı belediyeler temizlik hizmetlerini belediye bünyesi
içinde üretmiş durumdadır. Çöp hizmetlerini özelleştirme hedefli yönetim modeli
muhasebeleştirmeye daha uygun bir çerçeve sunmaktadır. 1997-1999 kesin hesap
rakamlarına göre, belediyenin temizlik işleri giderlerinin 1997’de %15.73’ü,1998’de
%11.33’ü ve 1999’da %26.15’i doğrudan temizlik hizmetleri ile ilgili vergi ve ihalelerden
elde edilmiştir.
Mersin’e bağlı 1997 deki nüfusu 83390 olan Silifke belediyesindeki mali durum ağıdaki
tablolarda gösterilmiştir. Bu durum aslın da diğer belediyeler için de bir aynadır.
Tablo 4: Temizlik Hizmetleri Gelirleri, 1997-1999
Temizlik Gelirleri
1997
1998
Çevre Temizlik
13.252.245.874
16.262.555.600
vergisi
Çöplük ihalesi
510.000.000
1.050.000.000
Toplam
13.762.245.874
17.312.555.6000
Kaynak: TODAİE, Nisan 2001
Tablo 5: Temizlik Hizmetleri Giderleri, 1997-1999
Temizlik Giderleri 1997
1998
Hizmet Giderleri 18.305.000.000
15.186.520.562
Personel Giderleri 70.565.000.000
134.424.694.504
Toplam
88.870.000.000
149.611.215.066
Kaynak: TODAİE, Nisan 2001
1999
32.088.131.720
1.500.000.000
33.588.131.720
1999
8.065.117.000
122.873.720.000
130.138.837.000
Türkiye’de temizlik hizmetleri, emek yoğun örgütlenme biçimi çerçevesinde
görülmektedir. Sektörde, eskiden beri bulundukları yöreye göç etmiş, eğitimsiz yada
düşük eğitim düzeyine sahip erkek işgücü istihdam edilmiştir. Belediyelerde sağlanan
yüksek sendikalaşma oranına göre iyileştirilen çalışma ilişkilerinin, bu kesim üzerinde
pozitif etki yarattı ve belediyelerin bu yolla toplumsal kalkınma sürecine olumlu etkiler
kattığı tahmin edilebilir. Ancak toz, gaz, yük gibi unsurların yoğun olması nedeniyle iş
6
riskleri yüksek olan bu alanda, iş sağlığı ve güvenliği bakımından dikkate değer bir
duyarlılık düzeyi yakalanabilmiş değildir. (TODAİE, Nisan 2001)
Çevre temizlik vergisinin, derecelendirilmesi ve kademelendirilmesi yetkisinin
tamamıyla belediyelerin yetkisine bırakılması daha doğru olacaktır. Belediyeler verdiği
hizmetlerin karşılığında gelir ve giderlerini belirleyecek ve gelir-gider dengesini
sağlayacak şekilde bir ücretlendirmeye gideceklerdir. Genelde atıklarla ilgili
hesaplamalar kişi başına düşen atık miktarına göre yapıldığı için, çevre temizlik
vergisinin hanelerden nüfusa göre tahsil edilmesi, iş yerlerinden ise, çıkan atık
miktarına göre ve verilen hizmet doğrultusunda tarifelendirilmesi daha doğru olacaktır.
Belediye sınırları mücavir alanlar içinde bulunan ve belediyelerin çevre temizlik
hizmetlerinden yararlanan konut, iş yeri ve diğer şekillerde kullanılan binalar çevre
temizlik vergisine tabidir.
Genel ve katma bütçeli idareler , il özel idareleri, belediyeler, köyler, bunların
kuracakları birlikler, darülaceze ve benzeri kuruluşlar ve üniversiteler tarafından
münhasıran hizmetlerinde kullanılan binalar, Kızılay Genel Merkezi ile şubeleri ve
kampları, Kredi ve Yurtlar Kurumuna ait öğrenci ile umuma açık ibadet yerleri,
karşılıklı olmak şartıyla elçilek ve konsolosluk hizmetlerinde kullanılanlarla elçilerin
ikametine mahsus olan binalar, milletlerarası kuruluşlar ve bunların temsilcilikleri
tarafından kullanılan binalar ile bunların müştemilatı vergiye tabi değildir.Verginin
mükellefi, binaları kullananlardır. Mükellefiyet binanın kullanımı ile başlar.(Belediye
Gelirleri Kanunu, 1981)
Konutlara ait çevre temizlik vergisi, su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle
metreküp başına büyükşehirlerde ve diğer yerlerde ayrı ayrı olarak hesaplanmaktadır.
işyerleri ve diğer şekilde kullanılan binalara ait Çevre Temizlik Vergisi, Aşağıdaki
tarifeye göre alınır ve büyükşehirlerde %25 artırımlı uygulanmaktadır. İlgili kanunlar
doğrultusunda yayınlanan tebliğlerle düzenlemeler yapılmaktadır.
Tablo 6: 2005 Yılı Vergi Tutarları(YTL)
Bina
1. Derece
2. Derece
Grupları
1.Grup
1.400
1.120
2.Grup
850
670
3.Grup
560
450
4.Grup
280
225
5.Grup
170
140
6.Grup
85
70
7.Grup
30
25
Kaynak: Belediye Gelirleri Kanunu, 1981
3. Derece
4. Derece
5. Derece
840
500
340
170
100
50
18
700
420
280
140
85
40
15
560
340
225
115
70
30
12
Belediyenin çevre temizlik hizmetlerinden yararlanan ancak, su ihtiyacını belediyece
tesis edilmiş su şebekesi haricinden karşılayan konutlara ilişkin çevre temizlik vergisi,
yukarıdaki tarifenin yedinci grubunun belediye meclisince belirlenecek derecesi
üzerinden hesaplanır. Su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle hesaplanan çevre
temizlik vergisi, su faturasında ayrıca gösterilmek suretiyle tahakkuk etmiş sayılır. Bu
suretle tahakkuk eden vergi, su tüketim bedeli ile birlikte belediyelerce tahsil edilir. Su
ve kanalizasyon hizmetleri ayrı bir kanunla düzenlenmiş bulunan büyük şehir belediye
sınırları ve mücavir alanlardaki çevre temizlik vergisi ise 20.11.1981 tarihli ve 2560
7
sayılı Kanun hükümlerine göre kurulan su ve kanalizasyon idarelerince tahsil
edilmektedir. (Belediye Gelirleri Kanunu, 1981)
İşyeri ve diğer şekillerde kullanılan binalara ait çevre temizlik vergisi, belediyelerce
binaların tarifedeki derecelere intibak ettirilmesi üzerine her yıl ocak ayında yıllık
tutarı itibari ile tahakkuk etmiş sayılır. Tahakkuk eden vergi, bir defaya mahsus olmak
üzere, belediyelerin ilan mahallerinde bir ay süreyle topluca ilan edilir. İşyeri ve diğer
şekilde kullanılan binalarla ilgili olarak tahakkuk eden bu vergi, her yıl emlak vergisini
taksit sürelerinde ödenir.
Su ve kanalizasyon idareleri büyük şehir dahilindeki her ilçe veya ilk kademe
belediyesinin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunan konutlara ilişkin olarak
tahsil ettiği çevre temizlik vergisi ile bu verginin süresinde ödenmemesi nedeniyle tahsil
ettiği gecikme zammının yüzde seksenini tahsilatı takip eden ayın 20. günü akşamına
kadar bir bildirim ile ilgili belediyeye bildirerek aynı süre içinde öder. Tahsil edilen vergi
ve geçikme zammının yüzde yirmisini ise münhasıran çöp imha tesislerinin kuruluş ve
işletmelerinde kullanılmak üzere büyük şehir belediyesinin hesabına tahsilatı takip
eden ayın 20. günü akşamına kadar aktarır. Büyük şehir belediye sınırları içinde
bulunan belediyelerin kendileri tarafından tahsil edilen çevre temizlik vergisinin yüzde
yirmisi aynı esaslar çerçevesinde büyük şehir belediyelerine aktarılır. Tahsil ettiği
vergiyi veya geçikme zammını yukarıda belirtilen süre içinde ilgili belediyeye
yatırmayan idarelerden, bu tutarlar 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü
Hakkında Kanun hükümlerine göre geçikme zammı tatbik edilerek tahsil edilir.(
Belediye Gelirleri Kanunu, 1981)
Bakanlar Kurulu tarifede yer alan bina gruplarını belirlemeye ve bu tutarları yöreler,
belediyelerin nüfusları ve bina grupları itibariyle ayrı ayrı dörtte birine kadar
indirmeye veya yarısına kadar arttırmaya yetkilidir. Belediye meclisleri, bulundukları
mahallin sosyal ve ekonomik farklılıkları ile büyüklüklerini de dikkate alarak binaların
hangi dereceye gireceğini tespit etmeye yetkilidir. Maliye bakanlığı, mükellefiyetle ilgili
olarak bildirim verdirmeye ve buna ilişkin usülleri belirlemeye, İçişleri Bakanlığının da
görüşünü alarak bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye
yetkilidir.
2. ÜLKEMİZDE KATI ATIKLARIN YÖNETEMENDE MALİYETLER
Genel olarak bu maliyetleri, katı atıkların toplanması, transfer ve nihai bertaraf
maliyetleri olarak guruplandıra biliriz.
2.1 Toplama maliyetleri:
Katı atıkların toplanması ve kaynağında ayrıştırma görevi, ilçe belediyeleri ve belde
belediyelerinin görevleri arasındadır. İlçe belediyelerin evsel atıklar için ortalama
toplama maliyetleri ton başına birim fiyatı 20 YTL ile 25 YTL arasındadır. Geri
kazanılabilir atıklar için toplama maliyetleri çok daha yüksektir. Halihazırda en büyük
maliyeti Katı Atık Yönetiminde toplama giderleri oluşturmaktadır. Toplama giderleri
kendi içerisinde; taşıma, boşaltma, konutlardan toplama, temizleme, işçilik, araç bakım,
amortisman ve yatırım giderlerinden oluşmaktadır.
8
2.2 Transfer
Transfer istasyonlarının işletilmesi ve düzenli depolama alanlarına naklinin
yapılmasının maliyeti iki ana maliyeti oluşturmaktadır. Burada transfer istasyonlarının
işletilmesinde gider kalemlerini transfer istasyonlarının işletilmesi, işçilik, temizlik,
bakım-onarım, amortisman, yükleme, sıkıştırma giderleri oluşturmaktadır. Bu
doğrultuda İstanbul’da aktarma istasyonlarına gelen atıkların kabulünün yapılarak
32m³’lük silolara depolanıp sıkıştırılması, siloların yıkanması, her vardiya bitiminden
sonra aktarma merkezinin yıkanarak temizlenmesi, her türlü malzeme, işçilik,
müteahhitlik karı ve genel giderler dahil 1 ton bedeli 2004 fiyatları ile yaklaşık
2.000.000.TL’dir. Ayrıca katı atıkların transfer istasyonlarından düzenli depolama
alanlarına nakledilmesi için, yine hesaplamalar bayındırlık birim fiyatları baz alınarak
taşınacak mesafeye bağlı olarak 2004 yılı fiyatları ile müteahhit karı ve genel giderleri
dahil ortalama 6,5 milyon TL / ton’dur.
2:3 Düzenli Depolama
Düzenli depolama alanlarının maliyetlerinin ortaya konmasını ana bölümlere ayırarak
ortaya koymak gerekirse bunlar ; düzenli depolama alanı yer seçimi ve
ruhsatlandırılıncaya kadar olan safha, düzenli katı atık sahası yapım maliyetleri, taban
geçirimsizliği yapım maliyetleri olarak gruplandırılır. Düzenli depolama alanlarının
maliyet analizleri İstanbul’da Bayındırlık Bakanlığının birim fiyat analizlerine göre ve
pozları baz alınarak yapılmaktadır. Burada bulunmayan birim fiyatlar için Yeni Fiyat
Zaptı düzenlenerek, yeni analizler yapılarak Başkanlık onayı alınıp, birim maliyetler
belirlenmektedir.
3. MALİYETLERİN AZALTILMASI VE ATIK YÖNETİMİ POLİTİKALARI
İstanbul’da günlük kişi başına çıkan atık miktarı aşağıda verilmiştir.
Tablo 3.1: İstanbul’da kişi başına katı atık üretimi
Yıllar
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
kg/kişi-yıl
195
249
280
326
330
313
315
330
KKA
Kg/kişi-gün
0,53
0,68
0,77
0,89
0,90
0,86
0,86
0,90
İstanbul’da oluşan yıllık atık miktarları aşağıdaki şekildeki gibidir..
Katı Atık Oluşumu (ton/yıl)
9
4.000.000
3.500.000
3.000.000
2.500.000
2.000.000
1.500.000
1.000.000
500.000
0
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Yıllar
Şekil: İstanbul’da oluşan yıllık atık miktarları
Atık yönetiminde önceden politikalar önem sırasına göre; 1- Boşaltma, 2- Enerjiye
dönüştürme, 3- Geri dönüşüm, 4-Yeniden kullanım, 5-Azaltma, 6-Önleme, şeklinde iken,
Günümüzle benimsenmiş olan politikalar önem sırasına göre; 1- Üretici sorumluluğu, 2Önleme, 3-Azaltma, 4-Yeniden kullanım, 5-Geri dönüşüm, 6-Atık hacmini azaltma, 7Düzenli depolama şeklinde sıralanmaktadır.
Atıkların yönetiminde maliyetler oluşan atık miktarı ile doğru orantılı belirlenmektedir.
Oluşan her atık aynı zamanda maliyetleri belirleyen ekonomik bir yüktür. Dolayısı ile
üretici ve tüketicilerin bilinçlendirilerek atık oluşumunu önleme ve azaltma, yeniden
kullanım ve geri dönüşüm çalışmaları ile, hem ekonomik olarak bertaraf edilecek atık
miktarı azalacak hemde sürdürülebilir çevre politikalarının işlediği, daha sağlıklı bir
çevre gelecek nesillere emanet edilecektir.
4. NİHAİ BERTARAF VE ATIK YÖNETİMİ
4.1 Kompost Tesisleri
Kompost, bir tür geri kazanım tekniğidir ve küçük çapta basit teknoloji kullanıldığında
ekonomik bir yöntemdir. Türkiye’ deki katı atıklar yüksek organik madde içerdiklerin
den kompostlaştırmaya elverişlidir. Elde edilen kompost toprağı ıslah edici olarak
kullanılabildiği gibi depolama sahalarının ömrünün uzamasını da sağlar.
Kompostlaştırma; çöpteki organik atıkların bozundurulması; katı ve sıvı atıklar
içerisindeki bileşiklerin tarıma elverişli gübreye dönüştürülmesidir. Bu yöntemde
organik ayrışabilir katı ve sıvı maddeler mikroorganizmadır. Kompost tesisine getirilen
katı atıklar önce ayırma işlemine tabi tutulmakta , kompost prosesine zararlı etkisi olan
sentetik lifler ve plastik çöplerin yanısıra organik karakterli olmayan tüm malzemenin
çöpten ayrılması sağlanmaktadır. Katı atıkların çeşitli işlemlere tabi tutulmasından
sonra elde edilen kompost tarımda meyvecilikte, ormancılıkta ve zemin iyileştirmede
kullanılır. Toprağa verilen kompost, burada türlü organizmaların faaliyetini arttırdığı
için fiziksel, kimyasal, biyolojik ve fizyolojik özelliklerin iyileşip, bitkilerde verimin
artmasını sağlar. Ancak kompost gübre değil, tarımsal toprağa katkı sağlayan bir
malzemedir. Bu yöntem organik atıkların kalıntısız olarak bertaraf edilmesi,
gübrelemenin zararlı sonuçlarını dolaylı olarak azaltması, çöpün yeniden kullanılmasına
olanak tanıması ve zemin iyileştiricisi olarak bitki verimini arttırması açısından olumlu
özellikler gösterir.(TODAİE, Nisan 2001)
10
Kompost tesisleri için, ülkemizde işletme maliyetler bir ton kompost için yaklaşık 30 ile
80 $ arasındadır. 1000ton /gün kapasiteli tesisin kuruluş maliyeti 55 milyon $,
150ton/gün kapasiteli bir tesisin kuruluş maliyeti ise yaklaşık 7 milyon $’dır.
4.2 Düzenli Depolama Tesisleri
Düzenli depolama kısaca, atıkların toprak altına gömülmesi olarak tanımlanabilir.
Düzenli depolama, atıkların araziye gelişigüzel bırakılmasından farklı olarak, katı
atıkların çevre sağlığına uygun bir şekilde araziye dökülerek sıkıştırılması; günlük
olarak üzerinin toprakla örtülmesi; arazi dolumu tamamlanınca üzerine kapatılması; bu
alanın yeşil alan yapmak gibi yollarla kullanıma açılması yöntemidir. Bu yöntemde
attıklar, uygun arazide doğal olarak mevcut bulunan veya kazılarak elde edilen zemin
boşluklarına düzenli tabakalar halinde depolanarak sıkıştırılmakta, üstü toprakla
örtülerek çürümeye terk edilmektedir. Düzenli depolama yeterli arazinin olması halinde
en ekonomik çözüm olarak görülmektedir.(TODAİE, Nisan 2001)
Düzenli depolama maliyetleri , evsel atıklar için, Avrupa Ülkeleri’nde 20–60
euro/ton’dur. Düzenli depolama alanlarında yer seçimi ve sahanın kapasitesiyle doğru
orantılı olarak yatırım maliyetleri, taban sızdırmazlığı, çöp suyu ve gas kontrolüne bağlı
teknoloji seçimine bağlı olarak değişmektedir. Ülkemizde depolama alanı işletim
maliyetleri yaklaşık olarak ton başına ortalam 10$’ dır.
Düzenli depolama yönteminin üstünlükleri şöyle sıralanmaktadır; 1.Uygun arazi olduğu
takdirde ekonomik bir yöntemdir, 2. Ön yatırım oldukça azdır, 3. Her türlü çöp için nihai
yöntemidir, 4. Esnek bir yöntemdir, kapasite arttırılabilir, 5. Kullanılan araziden ilerde
bir başka amaç için yaralanılabilir. Yöntemin zayıf yönleri ise şunlardır; 1-Nüfus
yoğunluğunun fazla olduğu bölgelerde uygun arazi bulmak zordur. 2-Depo alanı olarak
seçilen yerlerde zaman zaman yerel halkın muhalefeti ile karşılaşılabilinir. 3-Bitmiş
depo alanlarında göçük ve çökmeler ile sıvı ve gaz sızıntılarının devamlı kontrol edilmesi
güçtür.
Gerçekte düzenli depolamanın atıktan kurtulma yolu olduğunu ileri sürmek oldukça
güçtür. Bu yöntem ile toprak ve su kaynakları bakımından atık sorunu, çöplerin belli
noktalarda yoğunlaştırılmasıyla yine sürmektedir. Depolama, çöplükten toprağa ve su
kaynaklarına akacak olan sızıntının önlenmesi ve biriken çöpün üreteceği gazın denetim
altına alınması sorunlarının yönetilmesini gerektiren bir yöntemdir.
Çöpte oluşan su ile yağmur suyunun yer altı suyuna karışmasını önlemek için depo
tabanı sızdırmazlığının sağlanması gerekmektedir. Kabul edilen standartlar gereğince,
bunun için yapılacak ekonomik karşılaştırmalara göre kil dolgu yada geomembran örtü
kullanılmaktadır. Kil dolgu yüksekliğinin en az 60 cm, kullanılacak kilin Plastisite
İndisi (PI) 10-30 olması gerektiği saptanmıştır. Sıkıştırılmış zeminin permeabilite kat
sayısının en az 1x10-8 m/s olması sağlanmalıdır. Standartlara göre, geomembranların
kullanılması halinde, PVC (Poli Vinil Klorür), HDPE (Yüksek Yoğunluklu Poli Etilen),
LDPE
(Düşük Yoğunluklu Poli Etilen) örtüler elde edilecektir. Örtü kalınlığı 1.0-2.0
mm olacaktır. (Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, 1991)
Düzenli depolama alanında oluşacak sızıntı sularının toplanarak sistem dışına
çıkarılması ve çevreye zara vermeyecek şekilde arıtılması / depolanması için depo
tabanındaki geçirimsizlik tabakası üzerinde drenaj sistemi oluşturulmalıdır. Drenaj
sistemi, depo üst örtüsü yapılıncaya kadar yağış sularının drenaj sistemine intikal
edeceği varsayılarak katı atıklardan süzülen suların ve yağış sularının toplam
11
miktarlarına göre projelendirilmelidir. Drenaj boruları tabanda açılacak hendekler
içerisine yerleştirilecek , en az 150 mm çapında olacak, % 1 eğim verilecek ve üzerine en
az 30 cm kalınlığında, granülometrik malzeme konulacaktır. Drenaj boruları arasındaki
mesafe 100 metreyi aşmayacaktır. Toplanan drenaj suları arıtıldıktan sonra uygun bir
yere deşarj edilmeli ya da şehir kanalizasyonuna verilmelidir. (Katı Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği, 1991)
Katı atık depolama tesislerinde oluşacak gazın çevreye yayılmasını önlemek ve gazı
ekonomik olarak değerlendirmek üzere gaz toplama sistemleri projelendirilmelidir. Gaz
toplama sistemi düşey direnler vasıtasıyla yapılmaktadır. Toplanan gazlardan, elektrik
enerjisi üretilebileceği gibi, temizlendikten sonra doğal gaz olarak ısıtma amacıyla,
fabrikalarda yakıt olarak kullanma alternatifleri vardır. Ancak yapılan araştırmalar
sonucunda uygun sonuç alınmazsa gazın yakılması yöntemine gidilmektedir.
Toplam depolama yüksekliğine erişilinceye kadar her gün depolanan ve sıkıştırılan
atığın üzeri 15-20 cm toprakla örtülecektir. Toplam depolama yüksekliğine erişildiğinde
ise depo üzeri yağış sularının içeri girmesini önleyecek şekilde geçirimsiz hale
getirilecektir.
Düzenli depo alanı girişinde giren ve çıkan araçların kontrolünün yapılacağı bir bekçi
kulübesi ve katı atık taşıyan araçların bekletilmesi için bekleme cepleri
bulundurulmalıdır. Tesis girişinde, gelen ve çıkan araçların tartımı için 50 ton kapasiteli
ve kaydedicili tartım istasyonu olmalıdır. Depo alanı içerisinde, atık depo sahasından
yeterli uzaklıkta ve tesis kapasitesine bağlı olarak işletme binası ve atölye-garaj
olmalıdır. Katı atık depo alanına giren-çıkan araçların yolları kirletmemesi için lastik
yıkama üniteleri oluşturulacaktır. Depo alanına istenmeyen girişleri engellemek ve hafif
çöplerin uçarak çevreye dağılmasını önlemek üzere alanın etrafı tel çit ile çevrilmelidir.
Topoğrafyanın uygun olduğu koşullarda rüzgar, gürültü ve görüntü açısından tesis
etrafına koruma sırtları yapılması gerekmektedir. Kapasitesi dolmuş tesis alanının
ilerideki muhtemel kullanımı göz önüne alınarak, sahanın peyzaj projeleri hazırlanmalı,
depo üst örtüsünün korunması esas olmalıdır.
4.3 Yakma Tesisleri
Atıkların yakılarak yok edilmesinin yatırım ve işletme maliyetleri oldukça yüksektir.
Nihai bertaraf yöntemi olarak yakma tercih edilmesi durumunda, ilçelerin yaptığı
toplama giderlerini geçerek katı atıkların yönetiminde en büyük gider kalemini yakma
oluşturacaktır.
Tablo 4.1: İngiltere’de Atıkların Yakılması Maliyetleri
Atık Türü
Ortalama Yatırım
Ortalama İşletme
Tesis Kapasitesi
Maliyeti (Euro)
Maliyeti (Euro)
Ton/Yıl
Tehlikeli Atıklar
90 -100 milion
1800
30.000
Evsel Atıklar
80 – 100 milion
100
800.000
Tıbbi Atıklar
9-10 milyon
500
5.000
Kaynak: Peter Harding – Jones , BCs Dphil, Atkins Enviroment Epsom, Surrey, UK,
Comporation of Incineration, Landfill and Composting, Ocak 2005
Yakma yönteminin üstünlükleri şöyle sıralanmaktadır; 1-Atık hacmi % 75-80, atık ağırlığı %
60-70 arasında azalır, depolama alanlarının kullanım ömrü uzar; 2- Atıklar hijyenik olarak
kusursuz hale getirilir; 3-Alan ihtiyacı az olduğu için yerleşimlerin yakınına inşa edilerek
taşıma maliyetleri düşer; 4-Enerjiden geri kazanma sağlanabilir. Olumsuz yönler ise şöyle
12
belirtilmektedir; 1-Atılan kül ve cüruf yoğunlaşmıştır; inorganik maddeler içeren bu atıkların
büyük bir özenle depolanması gerekir, 2-Cürufun su ile soğutulması ve baca gazının
yıkanması önemli miktarda su kullanımını gerektirmekte, sonuçta yüksek miktarda
atıksu oluşmaktadır; 3-Taşıma yönünde ekonomi sağlanması amacıyla yerleşim
alanlarında inşa edilen tesisler; çıkan gazlar nedeniyle burada yaşayanların sağlığını
tehdit etmektedir; 4-Tesisin ilk yatırımı çok pahalıdır ve işletme bakımı yüksek nitelikli
personel gerektirmektedir
4.4 Ambalaj atıkları Toplama Maliyetleri
Ülkemiz için geri dönüşüm için yapılan toplama maliyetlerine örnek olması açısından
aşağıda ÇEVKO Vakfı tarafından yapılmış olan bir çalışma örnek olarak verilmiştir.
Aşağıdaki tablodan anlaşılacağı üzere ambalaj atıkları için toplama maliyetleri ton
başına yaklaşık 80 milyon TL dir.
Tablo4.2:Bursa Büyükşehir Belediyesi Ambalaj atıkları toplama maliyeti(Temmuz-2004)
Maliyet Kalemi
Maliyet (TL)
Aylik Kantar Masrafi
260.000.000
Kontrol Müh.
838.000.000
4 Adet Şöför
2.736.000.000
6 Adet Toplama Pers
2.922.000.000
Poşet Maliyeti
1.652.000.000
Araç Amortisman
1.500.000.000
Araç Kira Bedelleri
1.100.000.000
Toplam Mazot
2.658.550.000
Diğer Giderler
150.000.000
Toplam
Toplama Maliyetleri
13.816.550.000
2004 Yili Temmuz Ayi Toplanan Malzeme Miktari: 1.741.710 Kg
Temmuz Ayi Toplama Maliyeti
: 13.816.000.000 Tl
Birim Malzeme Toplama Maliyeti : 79.079 TL/Kg
13
Kaynak: ÇEVKO Vakfı faaliyet bilgileri, 2004
AMBALAJ ATIĞI TOPLAMAMALİYET (%)
19%
1% 2%
6%
20%
8%
11%
21%
12%
AYLIK KANTAR MASRAFI
KONTROL MÜH.
4 ADET ŞÖFÖR
6 ADET TOPLAMA PERS
POŞET MALİYETİ
ARAÇ AMORTİSMAN
ARAÇ KİRA BEDELLERİ
TOPLAM MAZOT
DİĞER GİDERLER
Şekil 4. 1: Ambalaj atığı toplama maliyetlerinin yüzde olarak dağılımı
5. DÜZENLİ KATI ATIK DEPOLAMA ALANI MALİYETLERİ
Katı atık düzenli depolama tesislerinin yer seçimi maliyetlerle doğrudan bağlantılı olup,
aşağıdaki kriterler iyi analiz edilmelidir.
5.1 Düzenli Depolama Alanı Seçiminde Kriterler
Katı atık düzenli depolama tesislerinin yer seçiminde üç ana kritere göre değerlendirme
yapılmalıdır. Bunlar; 1-Eleyici Kriterler 2-Azaltıcı Kriterler 3-Düzenleme Kriterleri
14
Tablo 5.1: Eleyici Kriterler İle İlgili sorular
Bir depolama sahasının yer seçimi araştırmasında:
1. Yerleşim birimleri içinde mi?
Evet / hayır
2. Bir yerleşim birimi civarının 250m içerisinde mi?
Evet / hayır
3. Su elde edilen alanların etki bölgesi içinde mi?
Evet / hayır
4a. Ekolojik, bilimsel veya tarihi alanlarının içinde mi?
Evet / hayır
4b. Korunmuş bir alanın 150m mesafesinde mi?
5. Askeri bir alanda mi?
Evet / hayır
6. Sel bölgesinin içinde mi?
Evet / hayır
7. Havaalanına 5km mesafede mi?
Evet / hayır
8. Mezarlıklara 100m mesafede mi?
Evet / hayır
9.Tapulu mülk arazisinde mi?
Evet / hayır
Kaynak:Çevre Bakanlığı,Katı Atık Bertaraf Sahaları İçin Yer Seçimi Kriterlerini İçeren
Kontrol Listasi, Eylül-2002
Bu kriterlerden birisine verilecek evet cevabı, o alanı değerlendirmede devre dışı
bırakacaktır.
Tablo 5.2: Seçenek Aazaltıcı Kriterler İle İlgili Sorular
Depolama alan yeri için araştırılan sahanın :
1.Toplama bölgesinden uzaklık
Evet / hayır
2. Ulaşımın kötü olması
Evet / hayır
3. Alt yapı koşulları
Evet / hayır
4. Jeolojik kısıtlamalar
Evet / hayır
5. Hidrojeoloji ve toprak kısıtlamaları
Evet / hayır
6.Ttaban ve yüzey örtü malzemelerinin
Evet / hayır
mevcudiyeti
7. Turistik bölge ve eğlence alanı içinde
Evet / hayır
8. Sanayi bölgesi içinde
Evet / hayır
Kaynak:Çevre Bakanlığı,Katı Atık Bertaraf Sahaları İçin Yer Seçimi Kriterlerini İçeren
Kontrol Listasi, Eylül-2002
Yukardaki çizelgede her “evet” sözcüğü araştırılan sahanın kesin olarak bu gaye için
kullanılmasının uygun olmadığı anlamına gelmez. Ancak, özellikle araştırılan sahanın
alternatiflerin azaltılma safhasında daha fazla “evet” cevabı alması durumunda
burasının depolama sahası olarak kullanılması potansiyeli daha az olmaktadır.
Düzenleyici kriterler beş ayrı bölüme (katagoriye) ayrılır; 1-Çevresel kriterler 2Planlama kriterleri 3-Doğa ve peyzaj ile ilgili kriterler 4-Politik ve hukuksal kriterler 5Finansal ve ekonomik kriterler. Doğrudan konuyla ilgili olamasından dolayı, burada
finansal ve ekonomik kriterler ele alınmıştır.
15
Tablo 5.3: Finansal ve Ekonomik Kriterler
Finansal ve Ekonomik Kriter
A
Konumlar
B
C
D
E
1. Arazi satın alma maliyeti
2. Depolamaya ulaşım maliyeti
3. Taşıma maliyetleri
4. Personel ve bakım maliyetleri
5. Çevre koruması için ekstra maliyetler
6. Depolama sahası kullanıma kapatıldıktan sonra
çevre korunmasına devam edilmesi için gereken
maliyetler
Toplam puan
Ortalama sıralama puanı
Kaynak:Çevre Bakanlığı,Katı Atık Bertaraf Sahaları İçin Yer Seçimi Kriterlerini
İçeren Kontrol Listesi, Eylül-2002
5.1.1 Arazi satın alma maliyeti
“Arazi satın alma maliyeti her bölgede farklılık gösteren arazi fiyatlarına bağlıdır.
Fiyatın oluşumu için arazinin ne şekilde / nasıl kullanılacağı önemlidir. Arazi maliyeti
en düşük olan potansiyel depolama sahası en yüksek sıralama puanını alır.
5.1.2 Depolamaya ulaşım maliyetleri
Depolamaya giriş maliyetleri, depolamaya yakın olan yolların var olup olmadıklarına ve
bunların atık kamyonlarının kullanımı için ne kadar uygun olduklarına bağlıdır. Eğer,
mevcut yolların yeniden düzenlenmesi gerekli ise maliyetler artacaktır. Depolama
sahasına ulaşım sağlayan yollar ( yeni veya elden geçirilmiş) açısından en düşük
maliyetli potansiyel depolama sahası en yüksek sıralama puanını alır.
5.13 Taşıma maliyetleri
taşıma maliyetleri atığın ortaya çıktığı kaynaklardan depolama sahasına olan taşıma
mesafesine, toplama yöntemine ve taşıma sistemine göre belirlenir. Taşıma maliyetleri
için önemli faktörler; atık transfer istasyonlarına ihtiyaç duyulması ve demiryolu
kullanma imkanlarının var olmasıdır. En düşük taşıma maliyetli potansiyel depolama
sahası, en yüksek sıralama puanını alır.
5.1.4 Personel ve bakım maliyetleri
Büyük ihtimalle personel maliyetleri (işletme yönetimi, sahanın bakımı,) potansiyel
depolama sahaları arasında önemli farklılıklar göstermeyecektir. Bakım, büyük oranda
günlük veya düzenli örtme ve depolamanın sürekliliği için gerekli , toprağın elde
edilebilirliğine bağlıdır. Eğer toprak o bölgede mevcut değilse, dışarıdan getirilmesi
gerekecektir. Bu da sahanın (ve ekipmanların ) bakım maliyetlerini arttırır. Ayrıca,
drenaj sisteminin izlenmesi ve yüzey suyunun kalitesi de bakım maliyetleri için önemli
faktörlerdir. En düşük maliyetli bakım maliyeti olan potansiyel depolama sahası en
yüksek sıralama puanını alır.
5.1.5 Çevre koruması için ekstra maliyetler
Toprağın ve suyun kirlenmesinden kaçınmak için, depolamada ekstra teknik önlemlerin
alınması gerekir. Sızıntı suyunun toplanması ana faktördür. Bu nedenle diğer teknik
koşullar şu şekilde yerine getirilmelidir: Saha alt örtüsü olarak bir kil tabaka ve / veya
jeo-membran (sentetik) tabaka, örtü tabakası, bir drenaj sistemi, sızıntı suyu havuzu,
kanalizasyon sistemi ve / veya sızıntı suyunun taşınması, su işaret seviyesinin
16
izlenmesi. Çevresel koruma için en düşük maliyetli depolama sahası en yüksek sıralama
puanını alır.
5.1.6 Depolama sahası kullanıma kapatıldıktan sonra çevre korumasına devam edilmesi
için gereken maliyetler
Depolama sahası kullanıma kapatıldıktan sonra, çevre korumasına devam edilmesi için
gerekli maliyetler, ton başına düşen bertaraf / tonaj fiyatına eklenmiş olmalıdır. Bu
maliyetler sadece son kullanım için ortaya çıkan maliyetler değil, ama aynı zamanda yer
altı suyunun kalitesinin izlenmesi, depolama gazının varlığı, gazın kazanımı ve
doldurulmuş depolama sahasının stabilitesi ile ilgili maliyetlerdir. Yapılacak
harcamalar; doldurulan atığın karakteristiğine, toprağın çeşidine, hidrojeolojik konuma
ve sahanın nihai kullanım tipine bağlıdır. Korumanın devam etmesi için en düşük
maliyetli potansiyel depolama sahası en yüksek sıralama puanını alır.”(Çevre
Bakanlığı,Katı Atık Bertaraf Sahaları İçin Yer Seçimi Kriterlerini
İçeren Kontrol
Listesi, Eylül-2002)
Yine maliyetleri etkileyici bir faktör olarak atık depolama konusunda avrupa birliği
direktifi de dikkate alınmalıdır. Drektif maliyetlere etki edecek önemli kriterler
içermektedir. Bunlar; 1-Biyolojik olarak kompostlaştırılabilir atığın depolanmasının
azaltılması, 2-Atığın depolanmadan önce ön işlemden geçirilmesi, 3-Mevcut depolama
sahaları için daha katı önlemler, 4-Uzak alanlar
Ülkemizde depolama sahasının maliyetlerini belirleyen faktörler, aşağıda kısaca özetlenmiştir:
Tablo 5.4: Düzenli depolama sahalarının maliyetleri
Konu
Projelendirme
Yatırım
Altyapı ve mühendislik
Projeleri
Sondaj
ÇED raporu
Jeolojik/ hidrojeolojik
etütler
Altyapı
İstimlak/ kamulaştırma
Trafik bağlartısı
Bina inşaatı ( sosyal ve
Teknik binalar)
Zemin hazırlama Hafriyat
Geçirimsiz zemin
hazırlama
Ekipman, araç ve Kantar alımı
gereç
Loder, dozer vs. alımı
Ekipman bakımı için alet
edevat alımı
Laboratuar
Laboratuar tesisi
Ölçüm vb. aletlerinin
alımı
Yüzeysel su ve
Sızıntı suyunun
toplanması
İşletme
Topografik denetim (gerektiğinde)
Yeni standart veya
İhtiyaçlara göre proje revizyonu,
uyarlama
Kapatmadan sonra
Yeşillendirme ve
Peyzaj projesi
Geçirimsiz üst
Tabanının projesi
Topografik denetim
Yol bakımı ve onarımı
Bina bakımı ve onarımı
Lüzumsuz
bina ve yolların
İşletmeye alınacak yeni bölümlerin Çökme ve oturmal.
kontrolü
Hafriyat ve zemin geçirimsizlik
çalışmaları
Çökme ve oturmaların kontrolü
Ekipman bakımı Tamirat
Mazot,
yağ
gres
vb.
Giderleri Yedek parçaların alımı
Gerektiğinde
yeni
araç alımı
Sarf malzemeleri (kimya -sallar) Sarf malzemeleri
(kimyasa
Su, elektrik vb. harcamalar
Su, elektrik vb. harcamalar
Alet bakımı,tamirat ve yedek
Alet bakımı, tamirat ve
parçaları
yedek parçaları
İşletmeye yeni alınan bölümler
Boru hatlarının ve altyapın
Borulama işleri
için altyapı inşaatı ve borulama
kontrolü Gereken tamirat,
Mevcut
altyapıya
bağlantı ve altyapı inşaatı işleri Boru hatlarının ve altyapını bakım ve yedek parça
Çukur, hendek vb. inşaatı kontrolü Gereken tamirat, bakım, alımı
tesisat alımı
parça alımı Dışarıya yaptırılması g
Dışarıya yaptırılması
analizler
gereken analizler
17
Tablo 5.5: Düzenli depolama sahalarının maliyetleri (devam)
Konu
Sızıntı suyu
arıtma tesisi
Depolama
gazının
toplanması
Yatırım
İnşaat
Ekipman alımı
Borulama
Alt yapı inşaatı
Ekipman alımı
Borulama
Alt yapı inşaatı
Varsa mevcut
Depolama
altyapıya
gazının
değerlendirilmesi bağlama
Meşale alımı
ve tasfiyesi
Yakma ünitesi
alımı
Sondaj kuyuların
İşletme
Sarf malzemesi
Elektrik giderleri
Gereken tamirat, bakım ve yedek
Parça alımı
Dışarıya yaptırılması
Gereken analizler
İşletmeye yeni alınan bölümler için
altyapı
inşaatı ve borulama Boru
hatlarının ve altyapının kontrolü
Gereken tamirat, bakım ve yedek
Parça alımı
Dışarıya yaptırılması gereken
analizler
Kapatmadan sonra
Sarf malzemesi
Elektrik giderleri
Gereken tamirat, bakım ve
yedek parça alımı
Dışarıya yaptırılması
Gereken analizler
Boru hatlarının ve
altyapın kontrolü
Gereken tamirat, bakım
ve yedek parça alımı
Dışarıya yaptırılması
gereken analizler
Sarf malzemesi
Elektrik giderleri
Gereken tamirat, bakım ve yedek
parça alımı Dışarıya yaptırılması
gereken analizler
Sarf malzemesi
Elektrik giderleri
Gereken tamirat, bakım
Ve yedek parça alımı
Dışarıya yaptırılması gereken
analizler
Çevresel denetim
Ve kontrol
Yeraltı suyu analizleri
Çevresel durum tespitleri
( flora / fauna durumu)
Yeraltı suyu analizleri
Çevresel durum tespitleri
( flora / fauna durumu)
Ara ve üst
Tabanları
Ara
tabanlarının yapımı
İşletmeye kapanan bölümlerin
geçirimsiz üst
tabanının hazırlanması
Tüm depolama
Sahasını üst tabanının hazırla
Geçirimsiz üst
tabanında çökme,
oturma, çatlak,
kayma ve
erozyon kontrolü
Yeşillendirme
-
Yeşil koruma ban
( koku, toz
vb.yayılmasına Yeşil koruma bandı ve yeşil alan
bakımı
karşı)
Alan yeşillendirme
Alan
yeşillendirme
Teknik personel ( atık yönetimi,
laboratuar,
sızıntı suyu arıtma tesisi depolama gaz
tesisleri, altyapı bakımı personeli)
İnşaat kontrol ve
Şoför , bekçi, İşçi
Personel giderleri
denetimi
İdari personel
Büro giderleri
Elektrik, içme suyu, ısınma
vb. giderleri
Diğer
Sigortalar / Teminatlar
Yeşillendirme
Denetim ve bakım
Teknik personel
(laboratuar,
sızıntı suyu arıtma
tesisi,
depolama gaz
tesisleri, altyapı
bakımı personeli)
Elektrik, içme suyu
ısınma vb .giderleri
-
Kaynak: Çevre Bakanlığı, Düşük ve Yüksek Bütceli Belediyeler için Katı Atık Depolama
Sahalarının Standart Olarak Planlanması ve Tasarımı, Ankara, Eylül-2002
Düzenli depolama sahalarının maliyetleri, depolama sahasında kullanılan ekipman ve alınan çevre
koruma tedbirlerinin teknik standartlarına göre önemli ölçüde değişiklik gösterebilir. Basit bir
depolama sahasında ( yetersiz zemin emniyeti, gaz toplama / tasfiye altyapısı yok, sızıntı suyu
arıtılmıyor) amortisman dahil tüm masraflar 10 DM /ton çöp arasında değerini geçmeyebilir.
Gelişmiş çevre teknolojisiyle tüm limitleri sağlayan bir depolama sahasında ise bu maliyet 100
$’lara kadar çıkabilir. Burada düşük bütçeli bir belediye ve yüksek bütçeli bir belediyenin
yapacağı düzenli depolama sahaları için birer örnek verilmiştir. Katı Atıkların Kontrolü
Yönetmeliğinin hükümlerine ve genel çevre koruma ilkelerine uyarak, her iki durumda aşağıdaki
önlemler alınacaktır.1-Yer seçimi etüdü yapılacaktır.2-Zemin emniyeti için sondaj, analiz ve
18
gerekli hesaplar yapılacaktır.3-Geçirimsiz zemin tabakası teşkil edilecektir.4-Sızıntı suları
toplanacak ve arıtılarak tasfiye edilecektir.5-Depolama gazı toplanıp tasfiye edilecektir 6-Atıklar
kompaktörle sıkıştırılıp, her gün ara toprak örtüsüyle kapatılacaktır. 7-İşletmeye kapatıldıktan
sonra, depolama sahası ıslah edilip, yeşillendirilecektir. Her iki durum ile ilgili tasarım özellikleri
karşılaştırmalı olarak Tablo da özetlenmiştir.( Çevre Bakanlığı ,Düşük ve Yüksek Bütceli
Belediyeler için Katı Atık Depolama Sahalarının Standart Olarak Planlanması ve Tasarımı,
Ankara, Eylül-2002)
Tablo 5.6:Düşük ve yüksek bütçeli belediyeler için depolama sahası tasarımı-karşl.
Konu
1.Genel Bilgiler
Nüfus
Statü
Gelir durumu
Teknik ekipman
Teknik kadro
2.Depolama sahasına gidecek
atıklar
Toplam oluşacak atık miktarı
Başka kay tesisleri
Depolama sahasına gidecek
atıklar
3.Seçilen depolama sahası alanı
Depolama sahasının büyüklüğü
Depolama sahasının şekli
Öngörülen konum
4.Teknik tasarım
Geçirimsiz zemin tabakası
Geçirimsiz Katsayısı
Malzeme
Sentetik folya
Drenaj tabakası
Drenaj boruları
A Belediyesi
B Belediyesi
200.000
İl Merkezi
Düşük bütçe
Yetersiz
Yetersiz
1.500.000
İl Merkezi ve Büyükşehir Belediyesi
Yeterli bütçe
Yeterli
Yeterli ve iyi eğitilmiş
130t/gün evsel atık
30t/gün evsel nitelikli endüstriyel
atık
2t/ Gün tıbbi atık
Yok
1500 t/gün evsel atık
500 t/gün evsel nitelikli endüstriyel atık
20 t/gün tehlikeli atık
15 t/gün tıbbi atık
Transfer istasyonları Depolama sahasının
bitişiğinde ayırma ve kompostlaştırma tesisi Tıbbi
atık yakma miktarı
Evsel ve evsel nitelikli atıklar tehlikeli atık
Evsel ve evsel nitelikli atıklar
5 ha
Hafif yamaçlı düzlük
Arka arkaya işletmeye alınacak 5
bölüm halinde
25 ha
Hafif yamaçlı düzlük
Evsel atık için arka arkaya işletmeye alınacak 5
bölüm halinde ve ayrıca tehlikeli atıklar için ayrı
bir bölüm
3 ayrı ayrı sıkıştırılmış tabakadan
oluşan toplam 60 cm bir zemin
tabakası
Evsel atıklar için :
3 ayrı ayrı sıkıştırılmış tabakadan oluşan toplam
75 cm’lik bir zemin tabakası
Tehlikeli atık :
5 ayrı sıkıştırılmış tabakadan oluşan toplam 150
cm’lik bir zemin tabakası
1*10-9
Bentonit ile karıştırılmış kil
2.5 mm kalınlıkta HDPE, bunun üstünde jeotekstil
1* 10-9
Kil
2mm kalınlıkta HDPE, bunun
üstünde jeotekstil
30 kalınlıkta çakıl tabakası 20cm
koruma tabakası
100mm’lik iç çapı olan HDPE,
borular
30 cm kalınlıkta çakıl tabakası
20 cm koruma tabakası
250 mm’lik iç çapı olan HDPE borular
19
Düşük ve yüksek bütçeli belediyelerde atık depolama sahası tasarımı-kaşılt. devam.
Sızıntı suyu arıtma tesisi
Havalandırma lagün sistemi
Konu
Depolama gazı toplama
A Belediyesi
İşletme sırasında aktif toplama,
işletmeye kapatılan bölümlerde
pasif toplama
Yok
Gaz değerlendirme
Gaz tasfiyesi
Peyzaj projesi
5. Donanım
Kantar
Araçlar
Laboratuar
6.Personel
Standart meşale
Çevre çiti ve 10 m’lik şerite
ağaçlandırma
Kantar ve manuel kayıt
1 kompaktör
1 dsozer
1 loder
Standart saha ölçümlerinin
yapılması, depolama gazı ve
arıtılmış suyun standart
parametrelerinin ölçümü için basit
laboratuar
1 mühendis
1 tekniker/usta
3 şoför
9 işçi
Evsel atık kısmı için :
Kompostlaştırma tesisinden gelen atık su ile
birlikte biyolojik arıtma (nitrifikasyon ve
denitrifikasyon dahil)
Tehlikeli atık için :Buharlaştırma
B Belediyesi
İşletme sırasında ve sonrasında aktif toplama
Kompostlaştırma Ve ayırma tesislerinin elektrik
ihtiyacını kısmen karşılamak amacıyla motorla
elektrik üretimi, yakma ısısıyla ısıtma sisteminin
çalıştırılması
Bypass için standart meşale
Çevre çitti ve 10 m’lik şeritte ağaçlandırma
Kantar ve bilgisayarla kayıt
2 kompaktör
1 dozer
2 loder
1 adet kombine yol süpürme ve su püskürtme
aracı
Saha ölçümleri, atık analizleri, sızıntı suyu,
arıtılmış su ve depolama gazı analizlerinin
yapılması için donatılmış bir laboratuar
2 mühendis
5 tekniker/usta
6 şoför
14 işci
Kaynak:Çevre Bakanlığı Düşük ve Yüksek Bütceli Belediyelerde Katı Atık Depolama
Sahalarının Standart Olarak Planlanması ve Tasarımı, Ankara, Eylül-2002
İstanbul için, yeni depolama sahası hazırlama maliyetleri, çöp suyu havuzu yapım
maliyeti, Avrupa ve Asya yakası depolama sahası 2003 ve 2004 yılı işletme maliyetleri ve
Asya ve Avrupa yakası düzenli depolama sahalarının ortalama işletme maliyetleri
aşağıdaki tablolarda verilmiştir.
Yapılan işler için fiyatlandırmada her türlü techizat, araç-gereç, bakım –onarım, işçilik,
yakıt, su ve elektrik giderleri dahil edilmiştir
Yapılan işlerde fiyatlara, %10 genel gider ve %15 mütahit karı dahil edilmiştir.
Fiyat ve miktar olarak verilen toplam rakamlar 2003 ve 2004 yıllarını kapsamaktadır.
Hesaplamalarda 2004 yılı birim fiyatları esas alınmıştır. Bazı hesaplamalarda kullanılan
malzeme miktarları yaklaşık olarak tespit edilmiştir.
Fiyatlandırmada Bayındırlık Bakanlığı’nın pozları ve birim fiyatları esas alınmıştır.
Burada bulunmayan pozlar için yeni fiyat zaptı düzenlenip idarenin onayı alınmıştır.
20
Tablo:5.7 Yeni Depolama Sahası Hazırlama Maliye
Uygulama
Tanım
Birim Tespit Miktarı Fiyatı 2004
Gronülometrik Çakil Temini (Yikama
08.005/K-1 Hariç)
M3
18171,689 13.860.598
Makina İle Yumuşak Ve Sert Toprak
15.001/1a Kazasi
M3 204668,944 1.350.526
Geçirimsiz Kil Tabakasi Teşkili
2.649
( Makine İle Hazirlanmiş Kil İle )
M3
41723,950 5.361.103
Yfz 10
Q 355 Mm Hdpe ( Pn 10 ) Yarikli Boru Mt
660,000319.689.844
Hdpe Membran Temini Ve
Yfz 5
Yerleştirilmesi
M2
63820,488 13.906.250
Yfz 6
Geotekstil Temini Ve
M2
61790,368 11.299.375
Yfz 8
Q 200 Mm Hdpe (Pn 10) Yarikli Boru
Mt
972,000100.652.203
07.006/3 Çakil Nakli ( Odayeri-Adapazari )
Ton
29074,702 25.700.271
Snbf.15 Kum Çakil ( Bedeli Hariç ) Nakli
M3
41723,950 12.909.188
16.003
250 Dozlu Demirsiz Beton
M3
48,125 63.297.850
Her Cins Toprağin Sulanmasi Ve
2.205
Sikiştirilmasi
M3
5587,667
614.647
Mevcut Kum, Çakil, Kirmataş Ve
15.140
Stabilezenin Makina İle Serilmesi
M3
22967,609
345.629
Poz No
5005 / 3
Snbf.14
Snbf.28
İnce Kirma Taş Hazirlanmasi Ve
Makina İle Serilmesi
Kirma Taş ( Ocaktan ) Nakli
Şantiye İçinde Kamyonla Kazi
Malzeme Ve Moloz Nakli
Toplam Maliyet
1 Metrekare Maliyeti
M3
M3
Ton
433,728 13.072.775
433,728 14.517.250
319558,726
267.750
Toplam(TL)
251.870.476.210
276.410.730.265
223.686.393.517
210.995.297.040
887.503.661.250
698.192.539.420
97.833.941.316
747.227.720.644
538.622.314.653
3.046.209.031
3.434.442.759
7.938.271.731
5.670.028.555
6.296.537.808
85.561.848.887
4.044.290.413.085
63.007.369
21
2%
0%
0%
0%
13%
GRONÜLOMETRİK ÇAKIL TEMİNİ
(YIKAMA HARİÇ)
6%
7%
MAKİNA İLE YUMUŞAK VE SERT
TOPRAK KAZASI
6%
5%
19%
GEÇİRİMSİZ KİL TABAKASI TEŞKİLİ
( MAKİNE İLE HAZIRLANMIŞ KİL İLE )
Q 355 mm HDPE ( PN 10 ) YARIKLI
BORU
HDPE MEMBRAN TEMİNİ VE
YERLEŞTİRİLMESİ
GEOTEKSTİL TEMİNİ VE
Q 200 mm HDPE (PN 10) YARIKLI
BORU
ÇAKIL NAKLİ ( ODAYERİ-ADAPAZARI )
23%
2%
KUM ÇAKIL ( BEDELİ HARİÇ ) NAKLİ
250 DOZLU DEMİRSİZ BETON
17%
HER CİNS TOPRAĞIN SULANMASI VE
Şekil 5.1: Yeni Saha Hazırlama Maliyetlerinin % olarak dağılımı.
Tablo 5.8: Çöp Suyu Havuzu Yapım Maliyetleri
Poz No
Tanım
Makina İle Her Derinlikte Dar Derin
15.001/3c Yumuşak Ve Sert Toprak Kazmak
Snbf.21/E Nervürlü Çelik Nakli ( İzmir )( Rumeli Y. )
16.059 Bs.25 Beton 300 Hazir Beton
Ahşap Kalip İskelesi ( Yüksekliği 4.01-6
21.057 M Kadar )
Ahşap Kalip İskelesi ( Yüksekliği 6.01-8
21.059 M Kadar )
Snbf.29 Hazir Beton Nakliyesi
8-12 Mm İnce Nervürlü Çeliğin Bükülüp
23.014 Döşenmesi
Q14-28 Mm Kalin Nervürlü Çeliğin
23.015 Bükülüp Döşenmesi
Yfz 5
Hdpe Membran Temini Ve Yerleştirilmesi
Uygulama
Birim Tespit Miktarı Fiyatı 2004
M3
Ton
M3
M3
Toplam(Tl)
1800,000 2.611.325 4.700.385.000
40,749 79.906.843 3.256.123.945
512,550 76.470.402 39.194.904.545
820,800
3.948.868 3.241.230.854
M3
M3
1184,971 4.866.256 5.766.372.239
512,550 10.584.000 5.424.829.200
Ton
4,319989.412.500 4.273.272.588
Ton
M2
36,430935.087.500 34.065.237.625
810,000 13.906.250 11.264.062.500
Çöp Suyu Havuzu yapım Maliyeti (25m*30m*4m=1800m3)
111.186.418.496
İstanbul’da bir metre küplük çöp suyu havuzu yapım maliyeti yaklaşık olarak 60 milyon
TL’dir.
22
4%
10%
MAKİNA İLE HER DERİNLİKTE DAR DERİN
Y UMUŞAK VE SERT TOPRAK KAZMAK
3%
NERVÜRLÜ ÇELİK NAKLİ ( İZMİR )( RUMELİ Y . )
BS.25 BETON 300 HAZIR BETON
AHŞAP KALIP İSKELESİ ( Y ÜKSEKLİĞİ 4.01-6 M
KADAR )
35%
31%
AHŞAP KALIP İSKELESİ ( Y ÜKSEKLİĞİ 6.01-8 M
KADAR )
HAZIR BETON NAKLİY ESİ
8-12 MM İNCE NERVÜRLÜ ÇELİĞİN BÜKÜLÜP
DÖŞENMESİ
Q14-28 MM KALIN NERVÜRLÜ ÇELİĞİN BÜKÜLÜP
DÖŞENMESİ
4%
5%
5%
3%
HDPE MEMBRAN TEMİNİ VE Y ERLEŞTİRİLMESİ
Şekil 5.2: Çöp Suyu Havuzu Yapım Maliyetlerinin % olarak dağılımı.
23
Tablo:5.8 Asya Yakası Katı Atık Depolama Maliye
İmalat
Poz No
Tanım
Birim
Toplam
2004 Yılı
Birim Fiyatı
07.006/3
ÇAKIL NAKLİ ( KÖMÜRCÜODA
ADAPAZARI)
TON
3391,200
23.867.693
3,418
8.527.500
3391,200
13.860.598
SNBF. 24
HASIR ÇELİK NAKLİYESİ
TON
Düzenli
Depolama 08.005/K-1 GRONÜLOMETRİK ÇAKIL TEMİNİ M3
(YIKAMA HARİÇ)
Alanı Gaz
Bacası
Q 200 mm HDPE (PN 10) YARIKLI
Pozları
YFZ 8
BORU
MT
HAZIR NERVÜRLÜ HASIR
23.010
ÇELİĞİN MONTAJI 1.50-3.00
TON
KG/M2
Düzenli
Depolama
Alanı Yol
Platformu
Pozları
OCAKTA TAŞ HAZIRLANMASI
(BLASTBLOKAJ YOL VE BETON)
15.140
MEVCUT KUM,ÇAKIL, KIRMATAŞ
VE STABİLİZENİN MAKİNE İLE
SERİLMESİ
5005/1
İRİ KIRMATAŞ HAZIRLANMASI VE
M3
MAKİNA İLE SERİLMESİ
I.14
BLOKAJ SİLİNDİRAJİ
07.005/2
OCAK TAŞI NAKLİYESİ
07.006/8
KIRMA TAŞ (OCAKTAN ) NAKLİ
3,418
966.831.250
29.146.995
47.004.059.938
3.304.629.213
312.451.922.047
M3 127080,108 10.207.078 1.297.116.574.60
4
M3 833016,376
7027,468
345.629
10.811.049
M3 294496,288 1.149.995
287.914.617.021
75.974.300.894
338.669.258.719
TON 228744,195 7.512.441 1.718.427.269.03
0
TON 11243,950
6.345.664
MAKİNA İLE YUMUŞAK VE SERT
15.001/1A
M3 705936,268 1.350.526
TOPRAK KAZISI
Saha Örtü
Toprağı
ŞANTİYE İÇİNDE KAMYONLA KAZI
07.005/1
TON 1129498,032 662.641
MALZ. NAKLİ
1 Ton Katı Atık Depolama için gerekli Saha Örtü Toprağı Maliyeti
YFZ D 100
80.940.120.502
133.263
1 Ton Katı Atık Depolama için gerekli Yol Platformu Maliyeti
işletme
Toplam(TL)
1800,000 100.652.203 181.173.965.400
1 Ton Katı Atık Depolama için gerekli Gaz Bacası Maliyeti
8.021
2004 Yılı
Fiyatı(TL)
71.350.328.733
1.616.230
3.789.452.349.000
953.385.284.277
748.451.705.423
725.846
1.701.836.989.699
ÇÖP AKTARMA
TON 2240761,808 1.961.850 4.396.038.553.02
İSTASYONLARININ İŞLETİLMESİ
5
1 Ton Katı Atık Depolama için gerekli Aktarma İstasyonu Maliyeti
1.874.944
4.396.038.553.025
BAKIM ONARIM YIKAMA
ÜNİTELERİ VE SAHA HAZIRLAMA
YFZ D 101
TON 2344623,858 3.400.000 7.971.721.117.20
DÜZENLİ DEPOLAMA
Sıkıştırma
0
ALANLARININ İŞLETİLMESİ
ve Saha
ALANA GELEN ÇÖP. HÜCR. DÜZ
İşletme
ŞEKİLDE YAYILMASI ÇÖP
Maliyeti
YFZ D 102 TORBALARININ DAĞITILMASI VE M3 3751398,013 2.969.573 11.140.050.251.6
58
ÇÖPÜN KAYMAYA SEBEB
OLMAMASI İÇİN SIKIŞTIRILMASI
1 Ton Katı Atık Depolama için gerekli Sıkıştırma ve Saha İşletme Maliyeti
8.151.317
19.111.771.368.858
sızıntı suyu 07.006/2 ÇÖP SIZINTI SUYU NAKLİ (ASYA) TON 633238,750 7.261.750 4.598.421.492.81
3
1 Ton Katı Atık Depolama için gerekli Çöp Suyu Maliyeti
Toplam
1.961.262
4.598.421.492.813
33.909.972.675.442
24
Tablo:5.9 Arupa Yakası Katı Atık Depolama Maliyeti
İmalat
Düzenli
Depolama
Alanı Gaz
Bacası
Pozları
Poz No
Tanım
Birim
Toplam
2004 Yılı
2004 Yılı Fiyatı(TL)
Birim Fiyatı
07.006/3
ÇAKIL NAKLİ ( ODAYERİ
ADAPAZARI)
TON
6405,600
25.700.271
164.625.655.918
SNBF. 24
HASIR ÇELİK NAKLİYESİ
TON
12,000
8.527.500
102.330.000
08.005/K-1
GRONÜLOMETRİK ÇAKIL
TEMİNİ (YIKAMA HARİÇ)
M3
6405,600
13.860.598
88.785.446.549
MT
3400,000
100.652.203
TON
12,000
966.831.250
YFZ 8
23.010
Q 200 Mm HDPE (PN 10)
YARIKLI BORU
HAZIR NERVÜRLÜ HASIR
ÇELİĞİN MONTAJI 1.50-3.00
KG/M2
1 Ton Katı Atık Depolama Için Gerekli Gaz Bacası Maliyeti
8.021
Düzenli
Depolama
Alanı Yol
Platformu
Pozları
15.140
5005/1
OCAKTA TAŞ HAZIRLANMASI
M3
(BLASTBLOKAJ YOL VE BETON)
MEVCUT KUM,ÇAKIL,
KIRMATAŞ VE
STABİLİZENİN MAKİNE İLE
SERİLMESİ
İRİ KIRMATAŞ HAZIRLANMASI
VE
MAKİNA İLE SERİLMESİ
Saha Örtü
Toprağı
10.207.078
1.963.454.479.211
M3
1613310,541
345.629
557.606.908.975
M3
23218,785
10.811.049
251.019.422.355
I.14
BLOKAJ SİLİNDİRAJİ
M3
416133,656
1.149.995
478.551.623.732
SNBF . 10
OCAK TAŞI NAKLİYESİ
M3
192362,053
19.515.250
3.753.993.554.808
SNBF. 14
KIRMA TAŞ (OCAKTAN ) NAKLİ
M3
23218,785
14.517.250
337.072.906.541
1.444.566
15.001/1A
MAKİNA İLE YUMUŞAK
VE SERT TOPRAK
M3
1420948,488
1.350.526
SNBF . 28
ŞANTİYE İÇİNDE KAMYONLA
KAZI MALZ. NAKLİ
TON
2273517,583
267.750
YFZ D 100
ÇÖP AKTARMA
TON
İSTASYONLARININ İŞLETİLMESİ
4336675,500
1.961.850
BAKIM ONARIM YIKAMA
ÜNİTELERİ VE SAHA
YFZ D 101
HAZIRLAMA DÜZENLİ
TON
Sıkıştırma
DEPOLAMA ALANLARININ
Ve Saha
İŞLETİLMESİ
İşletme
ALANA GELEN ÇÖP. HÜCR.
Maliyeti
DÜZ ŞEKİLDE YAYILMASI ÇÖP
YFZ D 102 TORBALARININ DAĞITILMASI
M3
VE ÇÖPÜN KAYMAYA SEBEB
OLMAMASI İÇİN SIKIŞTIRILMASI
07.006/2
ÇÖP SIZINTI SUYU NAKLİ
(AVRUPA)
TON
3.400.000
17.279.781.240.000
8131661,760
2.969.573
24.147.563.207.629
1 Ton Katı Atık Depolama Için Gerekli Çöp Suyu Maliyeti
Toplam
4.211.500
2.527.762.210.553
8.507.906.829.675
5082288,600
1168000,000
7.341.698.895.623
608.734.332.848
1.674.031
1 Ton Katı Atık Depolama Için Gerekli Sıkıştırma Ve Saha İşletme Maliyeti
607.332.897.666
1.919.027.877.705
497.367
1 Ton Katı Atık Depolama Için Gerekli Aktarma İstasyonu Maliyeti
Sızıntı
Suyu
11.601.975.000
192362,053
1 Ton Katı Atık Depolama Için Gerekli Saha Örtü Toprağı Maliyeti
Işletme
342.217.490.200
119.500
1 Ton Katı Atık Depolama Için Gerekli Yol Platformu Maliyeti
Toplam(TL)
8.151.317
8.507.906.829.675
41.427.344.447.629
4.919.032.000.000
967.877
4.919.032.000.000
65.331.077.281.146
25
Tablo:5.10 Avrupa ve Asya Yakası Ortalama Katı Atık Depolama Maliyetleri
İmalat
Poz No
Tanım
07.006/3
ÇAKIL NAKLİ ( ODAYERİ ADAPAZARI)
SNBF. 24
Düzenli
Depolama 08.005/K-1
Alanı Gaz
Bacası Pozları
YFZ 8
23.010
65.738.498
GRONÜLOMETRİK ÇAKIL
TEMİNİ (YIKAMA HARİÇ)
67.894.753.243
Q 200 mm HDPE (PN 10) YARIKLI BORU
HAZIR NERVÜRLÜ HASIR
ÇELİĞİN MONTAJI 1.50-3.00 KG/M2
MEVCUT KUM,ÇAKIL, KIRMATAŞ VE
STABİLİZENİN MAKİNE İLE SERİLMESİ
422.760.762.998
5005/1
İRİ KIRMATAŞ HAZIRLANMASI VE
MAKİNA İLE SERİLMESİ
163.496.861.625
I.14
BLOKAJ SİLİNDİRAJİ
408.610.441.225
SNBF. 10
OCAK TAŞI NAKLİYESİ
5.472.420.823.838
SNBF. 14
KIRMA TAŞ (OCAKTAN ) NAKLİ
1.027.750.087.786
15.001/1A
MAKİNA İLE YUMUŞAK
VE SERT TOPRAK
07.005/1 ŞANTİYE İÇİNDE KAMYONLA KAZI MALZ. NAKLİ
1 Ton Katı Atık Depolama için gereken Aktarma İstasyonu Maliyeti
BAKIM ONARIM YIKAMA ÜNİTELERİ VE SAHA
YFZ D 101 HAZIRLAMA DÜZENLİ DEPOLAMA ALANLARININ
Sıkıştırma ve
İŞLETİLMESİ
Saha İşletme
ALANA GELEN ÇÖP. HÜCR. DÜZ ŞEKİLDE
YAYILMASI ÇÖP TORBALARININ DAĞITILMASI
Maliyeti
YFZ D 102 VE ÇÖPÜN KAYMAYA SEBEB OLMAMASI İÇİN
SIKIŞTIRILMASI
1 Ton Katı Atık Depolama için gereken Sıkıştırma ve Saha İşletme
Maliyeti
07.006/2
ÇÖP SIZINTI SUYU NAKLİ (AVRUPA)
1 Ton Katı Atık Depolama için gereken Çöp Suyu Maliyeti
Makine ve
Araç Kirası
126.382
15.140
YFZ D 100 ÇÖP AKTARMA İSTASYONLARININ İŞLETİLMESİ
sızıntı suyu
7.453.302.106
OCAKTA TAŞ HAZIRLANMASI
(BLASTBLOKAJ YOL VE BETON)
1 Ton Katı Atık Depolama için gereken Saha Örtü Toprağı Maliyeti
işletme
67.894.753.243
8.021
1 Ton Katı Atık Depolama için gereken Yol Platformu Maliyeti
Saha Örtü
Toprağı
122.782.888.210
HASIR ÇELİK NAKLİYESİ
1 Ton Katı Atık Depolama için gerekli Gaz Bacası Maliyeti
Düzenli
Depolama
Alanı Yol
Platformu
Pozları
Toplam(TL)
K.01
Makine ve Araç Kirası
1 Ton Katı Atık Depolama için gereken Makine ve Araç Kira Bedeli
1 Ton Katı Atık Depolama Maliyeti TL (2004 Yılı)
1 Ton Katı Atık Depolama Maliyeti TL (2005 Yılı)
1.630.285.526.908
1.530.398
1.436.206.580.991
678.593.019.135
611.607
6.451.972.691.350
1.774.487
12.625.751.178.600
17.643.806.729.644
8.151.317
4.758.726.746.406
1.464.570
2.560.207.066.010
689.440
14.348.201
15.926.504
26
Tablo 5.10: İstanbul’da 1 Ton Çöpün ortalama Düzenli depolama Maliyetleri
Yapılan İşler (İmalat)
Gaz bacası yapımı
Yol ve platform yapımı
Sahaya örtü toprağı serilmesi
Transfer istasyonlarının işletmesi
Sahanın işletilmesi, çöplerin serilmesi ve sıkıştırılması
Çöp sızıntı suyu maliyeti
Kullanılan makine ve araçların kirası
Bir Ton Çöp İçin Maliyetler(TL)
126.382
1.558.936
611.607
1.774.487
8.151.317
1.464.570
689.440
Bir Ton Çöp İçin Maliyetler(%)
Gaz bacası yapımı
5%
10%
1%
Yol ve platform yapımı
11%
4%
Sahaya örtü toprağı serilmesi
Transfer istasyonlarının işletmesi
12%
Sahanın işletilmesi, çöplerin
serilmesi ve sıkıştırılması
Çöp sızıntı suyu maliyeti
Kullanılan makine ve araçların kirası
57%
Şekil 5.3: İstanbul’da bir ton katı atığın % olarak ortalama depolama maliyetleri
6- DİĞER ÜLKELERLE KARŞILAŞTIRMA
Amerika Birleşik Devletleri’inde Texas Eyalet’inde aşağıdaki kriterlere göre yapılan bir
çalışmada, düzenli depolama sahası için maliyetler aşağıdaki gibi oluşmuştur.
12345678-
Hizmet verilen nüfus :200.000
Günlük atık miktarı : 550 ton/gün
Düzenli depolama alanı ( 150acres ) : 60 hektar
Depolama alanı : 100 acres = 40 hektar
Depolama alanı hacmi : 6,45 milyon m3
Depolama alanı kullanım süresi : 20 yıl
Depolama alanı nihai kullanım : 30 yıl
Sentetik Geomembran, Geotex, onun altında 60 cm ( sıkıştırılmış) kil, üstte çakıl.
Tablo 6.1: Düzenli Depolama Alanı Ön Maliyetleri
1- Alan seçimi
20.000 $
2- İnceleme ( Teknik değerlendirme )
30.000 $
3-Yasal harcamalar
5.000 $
4- Arazi ücreti
5.000 $
A-Toplam
60.000 $
Kaynak: www.rppi.org/privatization/ps267.html(12.05.2004)
27
Tablo 6.2: Ruhsatlandırma ve Atık Kabul Safhasına Kadar Olan Maliyetler
1- Jeolojik araştırmalar
300.000 $
2- Mühendislik dizaynı
400.000 $
3- Yasal harcamalar
300.000 $
4- Halka duyurma ücretleri
150.000 $
5- Çevresel etki çalışması
300.000 $
6- Olasılık (% 15)
215.000 $
7- Arazi ücreti ( 150 acres* 3000/acres )
450.000 $
B- Toplam
2.115.000 $
Kaynak: www.rppi.org/privatization/ps267.html(12.05.2004)
Tablo 6.3: Düzenli Katı Atık Sahası Yapım Maliyetleri
1-Yolların yapımı
200.000 $
2- Alanın temizliği
50.000 $
3- Hücreler için ilk hafriyat kazılması
500.000 $
4- Çit ( Düzenli depo alanın etrafı için )
100.000 $
5- Peyzaj maliyeti
50.000 $
6- Kantar binaları
30.000 $
7- Kantarlar
80.000 $
8- Ofis binaları
150.000 $
9- Kanalizasyon ( Direnaj )
40.000 $
10- Havuzlar ( çöktürme için )
30.000 $
11- Kamu hizmeti yapan kuruluşlar
40.000 $
12- Yer altı suyu gözleme kuyuları
80.000 $
13-Metan gazı kontrolü
500.000 $
C- Toplam
1.850.000 $
Kaynak: www.rppi.org/privatization/ps267.html(12.05.2004)
Tablo 6.4:Sahanın taban sızdırmazlığı maliyetleri ( 100 Acres için toplam maliyet )
1- Kazı
2.726.000 $
2- Çakıl ( son örtü toprağı üzerine )
2.000.000 $
3- Su toplama boruları
800.000 $
4- Sentetik tabakalar
2.500.000 $
5- Kil tabakalar
3.900.000 $
6- Bez ( Geotex )
796.000$
7- QA/QL
1.000.000 $
D- Toplam
13.722.000 $
Kaynak: www.rppi.org/privatization/ps267.html(12.05.2004)
Tablo 6.5:Toplam Maliyetler
A- Ön Maliyetler
60.000 $
B- Ruhsatlandırma Maliyetleri
2.115.000 $
C- Yapım Maliyetleri
1.850.000 $
D- Taban Sızdırmazlığı Yapımı
13.722.000 $
Alt Toplam
17.747.000 $
E- Techizat
6.500.000 $
Toplam
24.397.000 $
Kaynak: www.rppi.org/privatization/ps267.html(12.05.2004)
28
Tablo 6.6: Bu Düzenli Depolama Alanının 1 Yıllık İşletim Maliyeti
1- Techizit
325.000 $
2- Bakım
250.000 $
3- Labor (işcilik)
400.000 $
4- Mühendislik
40.000 $
5- İnceleme
10.000 $
6- Kamu hizmeti yapan kuruluşlar
15.000 $
7- Yol bakım ve onarımı
30.000 $
8- Peyzaj Bitkisi
15.000 $
9- İşletme gereçleri
10.000 $
10- Yer altı suyu işleme
60.000 $
11- Gaz kuyuları donanımı
60.000 $
12- Methan gazının yakılması
150.000 $
13- Yıllık son kaplama maliyeti
300.000 $
14- Çöp suyu muameleleri
60.000 $
15- Çöp suyu taşıması
80.000 $
16- Kapatma sonrası maliyet
56.000 $
17- Sigorta giderleri
150.000 $
18- G/A
50.000 $
19- Üst örtü tabakası yeşillendirme
562.000 $
Toplam yıllık işletim maliyeti
2.623.000 $
Kaynak: www.rppi.org/privatization/ps267.html(12.05.2004)
Bu saha için yapılan bütün maliyetler hesaba katıldığında maliyetlerin toplamı
aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Depolama sahası maliyetler açısından bir bütün olarak
değerlendirildiğinde, maliyetlerin % olarak dağılımları aşağıdaki şekildeki gibidir.
Tablo 6.7: Sahanın Toplam Maliyetleri
Depolama Sahası Bölümleri
Ön Maliyetler
Ruhsatlandırma Maliyetleri
Yapım Maliyetleri
Taban Sızdırmazlığı Yapılması
Techizat
İşletme Maliyetleri
Bölümlerin Toplam Maliyetleri($)
60000
2115000
1850000
13722000
6500000
45960000
Depolama Sahası Bölümlerinin Toplama Maliyetleri (%)
Ön Maliyetler
0%
3%
Ruhsatlandırma Maliyetleri
3%
20%
Yapım Maliyetleri
Taban Sızdırmazlığı Yapılması
65%
9%
Techizat
İşletme Maliyetleri
Şekil 6.1: Toplam maliyetlerin % olarak dağılımı
29
Tablo 6.8: Temizlik hizmetlerinin kişi başına yıllık maliyetleri ($)
Düşük Gelirli
Orta Gelirli
Sanayileşmiş
Ülkeler
Ülkeler
Ülkeler
Toplama
3-6
9-21
42-72
Süpürme
0,6-1,12
1,8-4,2
4,2-7,2
Bertaraf
0,2-0,6
0,9-3,3
12-30
Transfer
0,6-1,0
1,5-4,5
9-12
Toplam
4-9
13-33
67-121
Kaynak: TODAİE, Nisan 2001
Tablo 6.9: Toplama ve temizleme maliyetleri
Toplama Maliyetleri($)
Düşük Gelirli
Orta Gelirli
Sanayileşmiş
Ülkeler
Ülkeler
Ülkeler
Toplama maliyeti – ton
15-30
30-70
70-120
Sermaye Payı (%)
40
30
10
İşçilik Payı (%)
15
40
70
İşletme-Bakım (%)
45
30
20
Kişi başına yıllık toplama maliyeti
3,6
9-21
42-72
Toplama maliyeti / gelir (%)
0,9-1,7
0,5-1,1
0,2-0,4
Temizleme maliyetleri ($)
Temizleme maliyeti – Ton
30-60
60-140
140-240
Sermaye payı
30
20
25
İşçilik payı
40
70
65
İşletme ve bakım payı
20
10
10
Kişi başına yıllık temizleme maliyeti
0,6-1,2
1,8-4,2
4,2-7,2
Temizleme maliyeti / gelir (%)
0,2-0,3
0,1-0,2
0,02-0,04
Kaynak: TODAİE, Nisan 2001
Tablo 6.10: Bertaraf ve transfer maliyetleri
Katı atık Bertaraf Etme Maliyetleri ($)
Ton başına bertaraf etme maliyeti
Sermaye payı
İşçilik payı
İşletme ve bakım payı (%)
Kişi başına yıllık bertaraf etme maliyeti
Bertaraf etme mali. gelir içindeki payı (%)
Katı atık transfer maliyetleri
Transfer maliyeti – Ton başına
Sermaye payı (%)
İşçilik payı (%)
İşletme ve bakım payı
Kişi başına yıllık transfer maliyeti
Transfer maliyeti / gelir (%)
Kaynak: TODAİE, Nisan 2001
Düşük Gelirli Orta Gelirli Sanayileşmiş
Ülkeler
Ülkeler
Ülkeler
1-3
3-10
20-50
55
50
40
10
20
35
35
30
25
0,2-0,6
0,9-3,3
12-30
0,05-0,02
0,05-0,2
0,05-0,2
3-5
65
10
25
0,6-1,0
0,2-0,3
5-15
50
25
25
1,5-4,5
0,1-0,2
15-20
35
45
20
9-12
0,05-0,07
Görüldüğü gibi maliyetler çok değişkendir. Maliyetlerin bu kadar değişken olmasında
bölgelerin, ülkelerin gelişmişliği, kabul edilen standarlar, işçilik ve malzeme temin
fiyatları önemli rol oynamaktadır. İstanbul için, bir ton katı atık bertaraf maliyeti
yaklaşık olarak 10$’dır. Ülkemiz şartlarında depolama için bu fiat ortalama değerdir.
30
SONUÇLAR
Türkiye’de temizlik harcamaları belediye bütçelerinden gerçekleştirilmektedir. Ülke
genelinde toplam belediye gelirlerinin %15’i bu hizmet için kullanılmaktadır. Özel
olarak bu hizmeti finanse etmek amacıyla çıkarılan çevre temizlik vergisi, hizmet
harcamalarının sınırlı bir bölümünü karşılamaktadır. Bu vergi, bozuk gelir dağılımı
ortamında yükü düşük gelirli nüfus kesimine bindirmiş olması nedeniyle
vergilendirmede adalet ilkesini sağlamaktan uzaktır. Öte yandan belli bir konuya
özgülenmiş olması nedeniyle, adı vergi olmakla birlikte vergiden çok bir tür “ resim”
yada “fiyat” özelliği taşıdığını belirtmek gerekir. Özellikle çevre temizlik vergisinin su
faturalarından tahsil edilmesi verginin toplanması noktasında çok isabetli olmuştur.
Üretilen çöp miktarı kişi başına hesaplandığı için, çevre temizlik vergisinin konutlardan
hane nüfusuna göre alınması daha doğru olacaktır.
Ülkemizde katı atıkların yönetiminde maliyetlerin en önemli ayağını ilçe ve belde
belediyeleri oluşturmaktadır. Taşıma maliyetleri çöp hizmetlerinde en büyük gider
kalemini oluşturmaktadır.
Katı atık yönetiminde gelecekte kentlerde çevre bilincinin daha da yükselmesiyle
birlikte katı atık politikaları daha sağlıklı oluşturulup yürütülecektir. Şüphesizle çevre
bilinci yüksek olan halkın yaşadığı şehirlerde pozitif etkileşim ve daha iyi teknolojilerin
seçilmesi ile atık üretimi azaltılacak ve maliyetler de buna paralel olarak düşecektir.
Katı atıkların nihai bertarafında en ucuz bertaraf yöntemi depolamadır. Eğer yakma
tercih edilirse hem ilk yatırım hem de işletme masrafları çok yüksek olduğu için
maliyetler açısından katı atık yönetiminde en büyük gider kalemini oluşturacaktır.
Ülkemizde katı atık depolama maliyetlerini başlıca saha yapımı, gaz toplama, atık
suların arıtılması ve taşınması, yol ve platform yapımı, çöplerin serilerek sıkıştırılması,
saha örtü toprağı giderleri oluşturmaktadır. Maliyetleri minimuma çekebilmek için
depolama alanı yer tespiti en önemli konudur.
Belediyeler katı atık depolama alanlarını sağlıklı işletmeli, çevrenin korunmasına yönelik
olarak sıfır toleransla yaklaşmalıdır. Temizlik hizmetleri finansmanı genel belediye
gelirlerinden karşılanmaktadır. Özel olarak bu hizmeti finanse etmek amacıyla çıkarılan çevre
temizlik vergisi, hizmet harcamalarının sınırlı bir bölümünü karşılamaktadır. Bu vergi, bozuk
gelir dağılımı ortamında yükü düşük gelirli nüfus kesimine bindirmiş olması nedeniyle
vergilendirmede adalet ilkesini sağlamaktan uzaktır. Yapılan hizmetlerin aksamadan ve
kaliteli bir şekilde yapılması ve yürümesi için giderlerinin bedelinin mutlaka dönüşü
sağlanmalıdır. Belediyelerde katı atık yönetiminde gelir gider dengesi mutlaka kurulmalıdır.
Buda ancak bu konudaki bütün yetkilerin belediyeler verilmesiyle sağlanacaktır.
31
KAYNAKLAR
• Kavlak, M. “İstanbul Büyükşehir Belediyesi Katı Atık Yönetimi ve İSTAÇ A.Ş.
Modeli”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
İstanbul 2002.
• İSTAÇ A.Ş., Konut Yönetimi İnsan ve Çevre Sorunları Sempozyumu’99, Çevre
Yönetimi ve Kontrolü , cilt3, İstanbul 17 – 19 Şubat 1999.
• Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, 14 03 1191 tarih ve 20814 sayılı Resmi
Gazete
• Güler, B.A., Atlı, A. vd., “Çöp Hizmetleri Yönetimi“ Ed. Güler, B.A., TODAİE,
Nisan 2001.
• 2464 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu, 28.05.1981 tarih ve 17354 sayılı Resmi
Gazete.
• Peter Harding – Jones , Comporation of Incineration, Landfill and Composting,
BCs Dphil, Atkins Enviroment Epsom, Surrey, UK, Ocak 2005.
• T.C. Çevre Bakanlığı, Çevre Kirliliğini Önleme ve Kontrol Genel Müdürlüğü,
Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Katı Atık Bertaraf Sahaları için Yer Seçimi
Kriterlerini İçeren Kontrol Listesi, Ankara, Eylül 2002.
• T.C. Çevre Bakanlığı, Çevre Kirliliğini Önleme ve Kontrol Genel Müdürlüğü,
Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Düşük ve Yüksek Bütceli Belediyeler için Katı
Atık Depolama Sahalarının Standart Olarak Planlanması ve Tasarımı, Ankara,
Eylül 2002.
• F. Segal, G.T Moore, A.”Privatizing Land fiils :Market solutions for solid–waste
disposal” Polıcy study No: 267, May 2000.
http:/ www.rppi.org/privatization/ps267.html(12.05.2004)
• METAP, world Bank and Mihistery of the Environment, Studyon Appropriate
Solid waste management Proctices, Draf Final Report, August 1995.
• GEF, The word Bank and Ministery of the Enviroment , Studyon Appropriate
Solid waste management Practices, Part zinterim report, April 1996.
• İstnabul Büyükşehir Belediyesi, İşletmeler Müdürlüğü, Arşiv.