İlçeler Raporu

TRA1 Düzey 2 BÖLGE PLANI İLÇELER RAPORU
TRA1 Düzey 2
BÖLGE PLANI
İLÇELER RAPORU
T.C. Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı
Cumhuriyet Caddesi No:3 Yakutiye/ERZURUM
Tel: +90 (442) 235 61 11- Faks: +90 (442) 235 61 14
www.kudaka.org.tr
www.kudaka.org.tr
TRA1 Düzey 2
BÖLGE PLANI
İLÇELER RAPORU
2014-2023
TRA1 Düzey 2 Bölge Planı (2014 – 2023) çalışmaları kapsamında
hazırlanan bu rapor Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı (KUDAKA)
koordinasyonunda bölgede yer alan kamu kurumları, STK ve özel sektör
temsilcilerinin katılımıyla ve katkıları ile hazırlanmıştır.
KUDAKA Araştırma ve Planlama Birimi personeli Doç. Dr. Süleyman TOY
(Birim Başkanı; Çalışma Grubu Koordinatörü), Emine Bilgen EYMİRLİ
(Uzman), Dr. Mehmet Ali ÇAKAL (Uzman), Güvenç GÜRBÜZ (Uzman),
Erzincan Yatırım Destek Ofisi Koordinatörü Fatih SERT ve Bayburt Yatırım
Destek Ofisi Uzmanı Melih TAHANCI’dan oluşan ekibe Erzincan Yatırım
Destek Ofisi Uzmanı Arda AKBULUT değerli katkılar sağlamıştır.
Hazırlık süreci boyunca başta KUDAKA Genel Sekreteri Sayın Talha Bekir
ÖZMEN ve Yönetim Kurulu her aşamada en önemli katkıyı sağlamıştır.
Ayrıca, bölge ilçelerinin kaymakamlıkları ve başta ilçe Gıda, Tarım
ve Hayvancılık Müdürlükleri olmak üzere kamu kurumları; sekörel
komisyonlarda yer alan özel sektör, kamu, üniversite ve sivil toplum
kuruluşlarının temsilcileri de çalışmalara aktif olarak katılmış ve önemli
katkılarda bulunmuşlardır. İlçe toplantıları katılımcılarına ait listeler rapor
ekinde yer almaktadır.
KÜNYE
TRA1 Düzey 2
BÖLGE PLANI
İLÇELER RAPORU
2014-2023
ISBN: 978-605-65712-0-6
GENEL SEKRETER VEKİLİ
Dr. Mehmet Ali ÇAKAL
HAZIRLAYANLAR
Doç. Dr. Süleyman TOY
Dr. Mehmet Ali ÇAKAL
Emine Bilgen EYMİRLİ
Emir Olcay SAYIN
Fatih YILMAZ
Güvenç GÜRBÜZ
Ozan GÜNDÜZ
DESTEK VERENLER
Arda AKBULUT
Fatih SERT
Melih TAHANCI
SANAT YÖNETMENİ
Serkan ÖZTÜRK
[email protected]
TASHİH VE REDAKSİYON
Kübra SARIMEHMETOĞLU
YAPIM & BASIM
GRAFİTÜRK MEDYA LTD. ŞTİ
+90.312 287 86 66
www.grafiturk.com.tr
İLETİŞİM
T.C. Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı (KUDAKA)
Cumhuriyet Caddesi No:3 Yakutiye/ERZURUM
Tel: +90 (442) 235 61 11 - Faks: +90 (442) 235 61 14
Web: www.kudaka.org.tr - e-posta: [email protected]
İÇİNDEKİLER
1. RAPOR HAZIRLIK SÜRECİ..................................................................................................................................................................18
2. TRA1 DÜZEY 2 BÖLGESİ İLÇELERİ İLE İLGİLİ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR............................................................................19
3. İLÇE ÖLÇEĞİNDE YAPILAN ANALİZ ÇALIŞMALARI.................................................................................................................21
3.1. İLÇERİN EKONOMİ, DEMOGRAFİ ve EĞİTİM (EDE) SIRALAMASI..................................................................................21
3.2. İLÇELERİN ERİŞİLEBİLİRLİK ANALİZİ........................................................................................................................................25
3.3. EDE ve ERİŞİLEBİLİRLİK DEĞERLERİNİN BİRLİKTE YORUMLANMASI......................................................................31
3.4. TRAFİK YÜKÜ YOĞUNLUK ANALİZİ.......................................................................................................................................... 37
4. İLÇE TOPLANTILARI SONUÇLARI...................................................................................................................................................41
5. VİZYON, EKSEN ve ÖNCELİKLER.................................................................................................................................................... 48
6. MEKANSAL YANSIMALAR..................................................................................................................................................................52
7. KAYNAKÇA................................................................................................................................................................................................59
EKLER..............................................................................................................................................................................................................61
EK 1. İLÇE RAPORLARI.............................................................................................................................................................................61
AŞKALE............................................................................................................................................................................................................63
ÇAT....................................................................................................................................................................................................................73
HINIS.................................................................................................................................................................................................................83
HORASAN.......................................................................................................................................................................................................93
İSPİR.................................................................................................................................................................................................................101
KARAÇOBAN.................................................................................................................................................................................................111
KARAYAZI........................................................................................................................................................................................................121
KÖPRÜKÖY....................................................................................................................................................................................................131
NARMAN.........................................................................................................................................................................................................141
OLTU.................................................................................................................................................................................................................151
OLUR................................................................................................................................................................................................................161
PASİNLER.......................................................................................................................................................................................................171
PAZARYOLU..................................................................................................................................................................................................181
ŞENKAYA.........................................................................................................................................................................................................191
TEKMAN..........................................................................................................................................................................................................201
TORTUM..........................................................................................................................................................................................................211
UZUNDERE....................................................................................................................................................................................................221
ÇAYIRLI............................................................................................................................................................................................................231
İLİÇ.....................................................................................................................................................................................................................241
İÇİNDEKİLER
KEMAH.............................................................................................................................................................................................................251
KEMALİYE.......................................................................................................................................................................................................261
OTLUKBELİ....................................................................................................................................................................................................271
REFAHİYE........................................................................................................................................................................................................281
TERCAN...........................................................................................................................................................................................................291
ÜZÜMLÜ.........................................................................................................................................................................................................301
AYDINTEPE.....................................................................................................................................................................................................311
DEMİRÖZÜ.....................................................................................................................................................................................................321
EK 2. TEMEL BİLEŞENLER ANALİZİ...................................................................................................................................................333
EK 3. ERİŞİLEBİLİRLİK ANALİZİ............................................................................................................................................................339
EK 4. İLÇE TOPLANTILARI TAKVİMİ VE UZMAN GRUPLARI....................................................................................................341
EK 5. İLÇE TOPLANTILARI KATILIMCI LİSTESİ...............................................................................................................................342
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1. Darpolarize bölgeler ve hizmet odakları........................................................................................................................20
Şekil 2. İlçelerin tarımsal kimlikleri.................................................................................................................................................... 20
Şekil 3. Sanayi için dar polarize bölgeler........................................................................................................................................20
Şekil 4. İlçelerin NEDE sonuçlarına göre karşılaştırması......................................................................................................... 23
Şekil 5. İlçelerin EDE değerlerine göre dağılımı..........................................................................................................................24
Şekil 6. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ana ulaşım aksları şematiği................................................................................................... 26
Şekil 7. Coğrafi erişilebilirlik..................................................................................................................................................................27
Şekil 8. Potansiyel erişilebilirlik (yayılma)........................................................................................................................................28
Şekil 9. Potansiyel erişilebilirlik (cazibe)........................................................................................................................................... 30
Şekil 10. Coğrafi erişilebilirlik ve EDE................................................................................................................................................32
Şekil 11. Potansiyel erişilebilirlik (yayılma) ve EDE çaprazlaması.......................................................................................33
Şekil 12. Potansiyel erişilebilirlik (cazibe) ve EDE çaprazlaması..........................................................................................34
Şekil 13. İlçe bağlantıları ve trafik yükleri oranı..........................................................................................................................38
Şekil 14. İlçeler arası güzergahların trafik yoğunlukları..........................................................................................................39
Şekil 15. Bölgenin trafik yoğunluğu...................................................................................................................................................40
Şekil 16.Tarımsal üretim alanları........................................................................................................................................................54
Şekil 17. Turizm değerleri......................................................................................................................................................................55
Şekil 18. Turizm rotaları.......................................................................................................................................................................... 56
Şekil 19. İlçe kimlikleri..............................................................................................................................................................................57
Şekil 20. İlçe kademeleri.........................................................................................................................................................................58
Şekil 21. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri...........................................................................................................................64
Şekil 22. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................68
Şekil 23. İlçenin TRA1 Düzey 2 Bölgesi içerisindeki yeri..........................................................................................................74
Şekil 24. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................78
Şekil 25. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 84
Şekil 26. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................88
Şekil 27. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 94
Şekil 28. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................96
Şekil 29. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 102
Şekil 30. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................106
Şekil 31. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 112
Şekil 32. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................116
Şekil 33. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 122
Şekil 34. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................126
Şekil 35. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 132
Şekil 36. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................136
Şekil 37. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri...........................................................................................................................142
Şekil 38. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................146
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 39. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................152
Şekil 40. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................156
Şekil 41. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 162
Şekil 42. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................166
Şekil 43 İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................. 172
Şekil 44. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................176
Şekil 45. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 182
Şekil 46. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................186
Şekil 47. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 192
Şekil 48. Şenkaya bitkisel üretim verileri........................................................................................................................................196
Şekil 49. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 202
Şekil 50. Tekman bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)........................................................................................................ 206
Şekil 51. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 212
Şekil 52. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................216
Şekil 53. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 222
Şekil 54. Uzundere bitkisel üretim.....................................................................................................................................................226
Şekil 55. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 232
Şekil 56. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................236
Şekil 57. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 242
Şekil 58. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................246
Şekil 59. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 252
Şekil 60. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................256
Şekil 61. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 262
Şekil 62. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................266
Şekil 63. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 272
Şekil 64. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................276
Şekil 65. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 282
Şekil 66. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................286
Şekil 67. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 292
Şekil 68. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................296
Şekil 69. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 302
Şekil 70. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................306
Şekil 71. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 312
Şekil 72. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)..........................................................................................................................316
Şekil 73. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri............................................................................................................................ 322
Şekil 74. Bitkisel üretim alanları.........................................................................................................................................................326
Şekil 75. Temel bileşenler analizi grafiği.........................................................................................................................................336
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1. Temel Bileşenler Analizinde kullanılan değişkenler.................................................................................................22
Tablo 2. İlçelerin sosyal, ekonomik ve nüfus göstergelerine göre sıralanması............................................................22
Tablo 3. Coğrafi Erişilebilirlik Endeksine göre ilçe sıralaması...............................................................................................25
Tablo 4. İlçelerin potansiyel erişilebilirlik endeksine göre sıralaması...............................................................................29
Tablo 5. İlçelerin analiz sonuçlarına göre gruplandırılması................................................................................................... 31
Tablo 6. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri güçlü yönler tablosu.................................................................................................42
Tablo 7. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri zayıf yönler tablosu..................................................................................................44
Tablo 8. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri fırsatlar ve tehditler tablosu................................................................................46
Tablo 9. Aşkale ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)...................................................................65
Tablo 10. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................65
Tablo 11. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus (6+ yaş).....................................................................................66
Tablo 12. Aşkale hayvansal üretim verileri (TÜİK 2011)......................................................................................................... 67
Tablo 13. SEGE sıralaması..................................................................................................................................................................... 69
Tablo 14. İlçe değerlendirme formu................................................................................................................................................. 70
Tablo 15. Çat ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)............................................................................. 75
Tablo 16. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................75
Tablo 17. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................76
Tablo 18. Çat hayvansal üretim verileri........................................................................................................................................... 77
Tablo 19. SEGE sıralaması..................................................................................................................................................................... 79
Tablo 20. İlçe değerlendirme formu................................................................................................................................................. 80
Tablo 21. Hınıs ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012).........................................................................85
Tablo 22. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................85
Tablo 23. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................86
Tablo 24. Hınıs hayvansal üretim verileri....................................................................................................................................... 87
Tablo 25. SEGE sıralaması..................................................................................................................................................................... 89
Tablo 26. İlçe değerlendirme formu................................................................................................................................................. 91
Tablo 27. Horasan ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)............................................................95
Tablo 28. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................95
Tablo 29. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................96
Tablo 30. Horasan hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)......................................................................................................97
Tablo 31. SEGE sıralaması.....................................................................................................................................................................99
Tablo 32. İspir ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012).....................................................................103
Tablo 33. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................103
Tablo 34. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................104
Tablo 35. İspir hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)...............................................................................................................106
Tablo 36. SEGE sıralaması..................................................................................................................................................................... 107
Tablo 37. İlçe değerlendirme formu................................................................................................................................................. 108
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 38. Karaçoban ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)....................................................... 113
Tablo 39. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................113
Tablo 40. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................114
Tablo 41. Karaçoban hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011).................................................................................................116
Tablo 42. SEGE sıralaması..................................................................................................................................................................... 117
Tablo 43. İlçe değerlendirme formu................................................................................................................................................. 119
Tablo 44. Karayazı ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012).................................................................123
Tablo 45. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................123
Tablo 46. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................124
Tablo 47. Karayazı hayvansal üretim verileri................................................................................................................................126
Tablo 48. SEGE sıralaması..................................................................................................................................................................... 127
Tablo 49. İlçe değerlendirme formu................................................................................................................................................. 128
Tablo 50. Köprüköy ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)................................................................133
Tablo 51. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................133
Tablo 52. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................134
Tablo 53. Köprüköy hayvansal üretim verileri..............................................................................................................................136
Tablo 54. SEGE sıralaması..................................................................................................................................................................... 137
Tablo 55. İlçe değerlendirme formu................................................................................................................................................. 138
Tablo 56. Narman ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)............................................................143
Tablo 57. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................143
Tablo 58. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................144
Tablo 59. Narman hayvansal üretim verileri (TÜİK 2011)......................................................................................................146
Tablo 60. SEGE sıralaması.....................................................................................................................................................................147
Tablo 61. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................................................................149
Tablo 62. Oltu ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012).....................................................................153
Tablo 63. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................153
Tablo 64. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................154
Tablo 65. Oltu hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)...............................................................................................................156
Tablo 66. SEGE sıralaması.....................................................................................................................................................................157
Tablo 67. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................................................................158
Tablo 68. Olur ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012).....................................................................163
Tablo 69. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................163
Tablo 70. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................164
Tablo 71. Olur hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)...............................................................................................................166
Tablo 72. SEGE sıralaması.....................................................................................................................................................................167
Tablo 73. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................................................................169
Tablo 74. Pasinler ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)...................................................................173
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 75. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................173
Tablo 76. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................174
Tablo 77. Pasinler hayvansal üretim verileri.................................................................................................................................176
Tablo 78. SEGE sıralaması..................................................................................................................................................................... 177
Tablo 79. İlçe değerlendirme formu................................................................................................................................................. 179
Tablo 80. Pazaryolu ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)......................................................... 183
Tablo 81. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................183
Tablo 82. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................184
Tablo 83. Pazaryolu hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)....................................................................................................186
Tablo 84. SEGE sıralaması..................................................................................................................................................................... 187
Tablo 85. İlçe değerlendirme formu................................................................................................................................................. 188
Tablo 86. Şenkaya ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)............................................................193
Tablo 87. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................193
Tablo 88. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................194
Tablo 89. Şenkaya hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011).......................................................................................................196
Tablo 90. SEGE sıralaması..................................................................................................................................................................... 197
Tablo 91. İlçe değerlendirme formu................................................................................................................................................. 199
Tablo 92. Tekman ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012).............................................................203
Tablo 93. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................203
Tablo 94. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )...................................................................................204
Tablo 95. Tekman hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)........................................................................................................ 206
Tablo 96. SEGE sıralaması..................................................................................................................................................................... 207
Tablo 97. İlçe değerlendirme formu................................................................................................................................................. 209
Tablo 98. Tortum ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)..............................................................213
Tablo 99. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.........................................................................................................................213
Tablo 100. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )................................................................................214
Tablo 101. Tortum hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)......................................................................................................216
Tablo 102. SEGE sıralaması...................................................................................................................................................................217
Tablo 103. İlçe değerlendirme formu..............................................................................................................................................219
Tablo 104. Uzundere ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)...................................................... 223
Tablo 105. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı......................................................................................................................223
Tablo 106. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )................................................................................224
Tablo 107. Uzundere hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011).................................................................................................226
Tablo 108. SEGE sıralaması...................................................................................................................................................................227
Tablo 109. İlçe değerlendirme formu..............................................................................................................................................228
Tablo 110. Çayırlı ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)..............................................................233
Tablo 111. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı......................................................................................................................233
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 112. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )................................................................................234
Tablo 113. Çayırlı hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)........................................................................................................236
Tablo 114. İlçenin desteklerden yararlanma durumu.............................................................................................................. 237
Tablo 115. SEGE sıralaması...................................................................................................................................................................238
Tablo 116. İlçe değerlendirme formu..............................................................................................................................................239
Tablo 117. İliç ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012).....................................................................243
Tablo 118. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı......................................................................................................................243
Tablo 119. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )................................................................................244
Tablo 120. İliç hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)................................................................................................................246
Tablo 121. Desteklerden yararlanma durumu.............................................................................................................................247
Tablo 122. SEGE sıralaması (2004)...................................................................................................................................................248
Tablo 123. İlçe değerlendirme formu..............................................................................................................................................249
Tablo 124. Kemah ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)............................................................253
Tablo 125. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı......................................................................................................................253
Tablo 126. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )................................................................................254
Tablo 127. Kemah hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)......................................................................................................256
Tablo 128. İlçenin desteklerden yararlanma durumu..............................................................................................................257
Tablo 129. SEGE sıralaması (2004)...................................................................................................................................................258
Tablo 130. İlçe değerlendirme formu..............................................................................................................................................259
Tablo 131. Kemaliye ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)....................................................... 263
Tablo 132. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı......................................................................................................................263
Tablo 133. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )................................................................................264
Tablo 134. Kemaliye hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)..................................................................................................266
Tablo 135. İlçenin desteklerden yararlanma durumu..............................................................................................................267
Tablo 136. SEGE sıralaması (2004)...................................................................................................................................................268
Tablo 137. İlçe değerlendirme formu..............................................................................................................................................269
Tablo 138. İliç ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012).....................................................................273
Tablo 139. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı......................................................................................................................273
Tablo 140. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )................................................................................274
Tablo 141. Otlukbeli hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)................................................................................................... 276
Tablo 142. İlçenin desteklerden yararlanma durumu.............................................................................................................. 277
Tablo 143. SEGE sıralaması (2004)...................................................................................................................................................278
Tablo 144. İlçe değerlendirme formu..............................................................................................................................................279
Tablo 145. Refahiye ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)........................................................ 283
Tablo 146. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı......................................................................................................................283
Tablo 147. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )................................................................................ 284
Tablo 148. Refahiye hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)...................................................................................................286
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 149. İlçenin desteklerden yararlanma durumu..............................................................................................................287
Tablo 150. SEGE sıralaması (2004)...................................................................................................................................................288
Tablo 151. İlçe değerlendirme formu..............................................................................................................................................289
Tablo 152. Tercan ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012).............................................................293
Tablo 153. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı......................................................................................................................293
Tablo 154. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )................................................................................294
Tablo 155. Tercan hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011).......................................................................................................296
Tablo 156. İlçenin desteklerden yararlanma durumu.............................................................................................................. 297
Tablo 157. SEGE sıralaması (2004)...................................................................................................................................................298
Tablo 158. İlçe değerlendirme formu..............................................................................................................................................299
Tablo 159. Üzümlü ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)...........................................................303
Tablo 160. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı......................................................................................................................303
Tablo 161. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )................................................................................304
Tablo 162. Üzümlü hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011).....................................................................................................306
Tablo 163. İlçenin desteklerden yararlanma durumu..............................................................................................................308
Tablo 164. SEGE sıralaması (2004)...................................................................................................................................................308
Tablo 165. İlçe değerlendirme formu..............................................................................................................................................309
Tablo 166. Aydıntepe ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)...................................................... 313
Tablo 167. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı......................................................................................................................313
Tablo 168. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )................................................................................ 314
Tablo 169. Aydıntepe hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)................................................................................................ 316
Tablo 170. İlçenin desteklerden yararlanma durumu..............................................................................................................317
Tablo 171. SEGE sıralaması................................................................................................................................................................... 318
Tablo 172. İlçe değerlendirme formu..............................................................................................................................................319
Tablo 173. Aydıntepe ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)...................................................... 323
Tablo 174. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı......................................................................................................................323
Tablo 175. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )................................................................................324
Tablo 176. Demirözü hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011).................................................................................................326
Tablo 177. SEGE sıralaması...................................................................................................................................................................327
Tablo 178. İlçe değerlendirme formu..............................................................................................................................................330
Tablo 179. KMO değerleri ve yorumları..........................................................................................................................................334
Tablo 180. SPSS test sonuçları............................................................................................................................................................335
Tablo 181. Varyanslar..............................................................................................................................................................................335
Tablo 182. Değişkenlerin Temel Bileşenler Üzerindeki Ağırlıkları......................................................................................337
Tablo 183. Dönüştürülmüş Bileşenler Matrisi..............................................................................................................................338
14
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
RAPOR ÖZETİ
1. Bu rapor TRA1 Düzey 2 Bölge
Planı 2014 – 2023 hazırlık
çalışmaları kapsamında ilçelerde
mevcut durum tespitine ve
vizyon belirlemeye yönelik
olarak gerçekleştirilen ilçe
toplantıları sonuçlarından, ilçe
kaymakamlıkları, belediyeleri
ve milli eğitim müdürlüklerine
ait internet sitelerinden,
kaymakamlıklarca hazırlanan
ilçe brifing raporlarından,
başta Türkiye İstatistik Kurumu
(TÜİK) olmak üzere SGK, Gıda
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
il ve ilçe müdürlükleri, il
dernekler müdürlükleri ve bölge
üniversiteleri gibi ulusal ve
yerel kurum ve kuruluşlardan
talep edilen ve derlenen veriler
kullanılarak hazırlanmıştır.
2. Rapor çalışmasında ilçelerin
birbirleriyle karşılaştırmalarının,
sıralamalarının,
gruplandırmalarının ve gruplar
arasında göreceli üstünlüklerine
göre kademelendirmelerinin
yapılabilmesi için üç türlü analiz
yapılmış ve analiz sonuçları
birbirleriyle çakıştırılarak elde
edilen sonuçlar sahadan ilçe
toplantıları ile elde edilen
verilerle doğrulanmıştır.
Yapılan bu üç analiz; ekonomi,
demografi ve eğitim verilerinin
bir arada değerlendirildiği bir
sosyal ve ekonomik gelişmişlik
derecelendirme (EDE) analizi,
ilçelerin birbirlerine göre
mesafelerini ve nüfuslarını ele alan
coğrafi ve potansiyel erişilebilirlik
analizi ve son olarak ilçe
merkezlerinin birbirleri arasında
mal ve hizmet taşınımını ele alan
taşıt yoğunluğu analizi şeklindedir.
3. Bu analizlere ilave olarak
ilçelerden saha verilerinin
elde edilmesi için Kuzeydoğu
Anadolu Kalkınma Ajansı
ve ilçe kaymakamlıkları
koordinasyonunda merkez
ilçeler dışında tüm TRA1
Düzey 2 Bölgesi ilçelerinde
toplantılar gerçekleştirilmiştir.
İlçe toplantılarında katılımcılık
konusunda daha yenilikçi bir
yaklaşım güdülerek, belediye
başkanları, muhtarlar, kamu
kurum ve kuruluşu temsilcilerinin
yanı sıra; özellikle köy veya
mahallelerde görev yapan
öğretmenlerin, okul müdürlerinin,
tarım danışmanlarının, din
görevlileri ile sivil toplum
kuruluşları (meslek odaları,
dernek, birlik veya kooperatif)
temsilcilerinin, özel sektör
temsilcilerinin, kanaat önderlerinin
ve katkı sağlayabilecek
vatandaşların katılımının
sağlanmasına büyük özen
gösterilmiştir. İlçe toplantılarında
ilçenin genel sosyo-ekonomik
durumu, lokomotif sektörleri,
mevcut kalkınma potansiyelleri
ile geleceğe dair beklentiler
ve vizyonlar ele alınmıştır.
Katılımcılara tiyatro düzeninde
konunun önemi ve toplantıdan
beklentiler anlatıldıktan sonra
yaşadıkları ilçe ve yerleşim yerleri
hakkında belirlenen başlıklarda
söz alıp konuşmaları ve kurum adı,
ilçenin sosyo-ekonomik yönden
kalkınması açısından potansiyelleri,
zayıf yönleri, önerilen öncelikli
yatırım alanları, ilçede ihtiyaç
duyulan kamu yatırımları ve
katılımcı görüş ve önerilerini
içeren bir form doldurmaları
istenmiştir. Doldurulan formlar
ve kaydedilen konuşmalar
daha sonra çözümlenerek ilçe
hakkındaki saha verileri elde
edilmiştir. Bu veriler daha sonra
ilçeler hakkında yapılan mevcut
durum değerlendirmelerine,
analizlere, TRA1 Düzey 2
Bölgesi’nin ortak kalkınma
vizyonunun oluşturulmasına ve
bu vizyonu destekleyen eksen,
öncelik, tedbir ve hatta projelerin
geliştirilmesi için kullanılmıştır.
Toplantılar genelde bir ilçenin
kalkınmasının yaklaşık yarım gün
boyunca konuşulduğu bir ortamlar
oluşturduğu için ilçelerde kalkınma
ve karar alma sürecine katılımcılık
bilincinin oluşması için oldukça
önemli ve öncü rol üstlenmiştir.
4. Her ilçe hakkında elde
edilen istatistik ve saha
verilerine dayanarak bir ilçe
raporu hazırlanılmış ve ilçe
kaymakamlıkları vasıtasıyla ilçe
kamuoyuna sunulmuş ve rapor
hakkında öneri ve görüşleri
istenmiştir. Gelen talepler
doğrultusunda revize edilen
raporlar bu raporun ekine
konulmuştur.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
15
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGESİ
İLÇELER
RAPORU
1. RAPOR HAZIRLIK SÜRECİ
Bu rapor TRA1 Düzey 2 Bölge
Planı 2014 – 2023 hazırlık
çalışmaları kapsamında ilçelerde
mevcut durum tespitine ve
vizyon belirlemeye yönelik
olarak gerçekleştirilen ilçe
toplantıları sonuçlarından, ilçe
kaymakamlıkları, belediyeleri
ve milli eğitim müdürlüklerine
ait internet sitelerinden,
kaymakamlıklarca hazırlanan
ilçe brifing raporlarından,
başta Türkiye İstatistik Kurumu
(TÜİK) olmak üzere SGK, Gıda
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
il ve ilçe müdürlükleri, il
dernekler müdürlükleri ve bölge
üniversiteleri gibi ulusal ve
yerel kurum ve kuruluşlardan
talep edilen ve derlenen veriler
kullanılarak hazırlanmıştır.
Rapor çalışmasında ilçelerin
birbirleriyle karşılaştırmalarının,
sıralamalarının,
gruplandırmalarının ve gruplar
arasında göreceli üstünlüklerine
göre kademelendirmelerinin
yapılabilmesi için üç türlü analiz
yapılmış ve analiz sonuçları
bir arada değerlendirilerek
elde edilen sonuçlar sahadan
ilçe toplantıları ile elde edilen
verilerle doğrulanmıştır.
18
Yapılan bu üç analiz; ekonomik,
demografik ve eğitim verilerinin
bir arada değerlendirildiği bir
sosyal ve ekonomik gelişmişlik
derecelendirme (EDE) analizi,
ilçelerin birbirlerine göre
mesafelerini ve nüfuslarını ele alan
coğrafi ve potansiyel erişilebilirlik
(yayılma ve cazibe) analizi ve son
olarak ilçe merkezlerinin birbirleri
arasında mal ve hizmet taşınımını
ele alan taşıt yoğunluğu analizi
şeklindedir.
Analiz sonuçlarıyla paralel olarak
ilçelerden saha verilerinin elde
edilmesi için Kuzeydoğu Anadolu
Kalkınma Ajansının 09.01.2013
tarih ve 13 sayılı resmi yazısı ile
ilçe kaymakamlıklarından ilçe
toplantılarının organizasyonu
ve katılımcıların bir araya
getirilmesi ile ilgili yardım
talebinde bulunulmuştur. İlçe
kaymakamlıkları ile koordineli
olarak merkez ilçeler dışındaki
tüm TRA1 Düzey 2 Bölgesi
ilçelerinde Ek 4’de verilen tabloda
yer alan takvim çerçevesinde
Ajansın Araştırma ve Planlama
Birimi uzmanlarından oluşan
üç ekip tarafından toplantılar
gerçekleştirilmiştir.
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İlçe toplantılarına katılımcılık
konusunda daha yenilikçi bir
yaklaşım güdülerek, belediye
başkanları, muhtarlar, kamu
kurum ve kuruluşu temsilcilerinin
yanı sıra; özellikle köy veya
mahallelerde görev yapan
öğretmenlerin, okul müdürlerinin,
tarım danışmanlarının, din
görevlileri ile sivil toplum
kuruluşları (meslek odaları,
dernek, birlik veya kooperatif)
temsilcilerinin, özel sektör
temsilcilerinin, kanaat önderlerinin
ve katkı sağlayabilecek
vatandaşların katılımının
sağlanmasına büyük özen
gösterilmiştir (ilçelerde yapılan
toplantı takvimi ve Katılımcı Listesi
Ek 4 ve 5’te verilmiştir. Listede
bazı nedenlerle katılımcı kayıt
formu tutulamayan ilçelere yer
verilmemiştir).
İlçe toplantılarında ilçenin
genel sosyo-ekonomik durumu,
lokomotif sektörleri, mevcut
kalkınma potansiyelleri ile
geleceğe dair beklentiler ve
ilçelere ait vizyon ele alınmıştır.
Katılımcılara tiyatro düzeninde
konunun önemi ve toplantıdan
beklentiler anlatıldıktan sonra
yaşadıkları ilçe ve yerleşim yerleri
hakkında belirlenen başlıklarda
söz alıp konuşmaları ve kurum adı,
ilçenin sosyo-ekonomik yönden
kalkınması açısından potansiyelleri,
zayıf yönleri, önerilen öncelikli
yatırım alanları, ilçede ihtiyaç
duyulan kamu yatırımları ve
katılımcı görüş ve önerilerini
içeren bir form doldurmaları
istenmiştir. Doldurulan formlar ve
kaydedilen konuşmalar daha sonra
çözümlenerek ilçe hakkındaki
saha verileri elde edilmiştir.
Bu veriler daha sonra ilçeler
hakkında yapılan mevcut durum
değerlendirmelerinin, analizlerin,
TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin ortak
kalkınma vizyonunun ve bu vizyonu
destekleyen eksen, öncelik, tedbir
ve hatta projelerin geliştirilmesi
için kullanılmıştır. Toplantılar
genelde bir ilçenin kalkınması
hakkında yaklaşık yarım gün
boyunca konuşulduğu ortamlar
oluşturduğu için ilçelerde kalkınma
ve karar alma sürecine katılımcılık
bilincinin oluşması için oldukça
önemli ve öncü bir rol üstlenmiştir.
Her ilçe hakkında elde edilen
istatistik ve saha verilerine
dayanarak bir ilçe raporu
hazırlanmış, ilçe kaymakamlıkları
vasıtasıyla ilçe kamuoyuna
sunulmuş ve öneri ve görüşler
talep edilmiştir. Gelen değişiklik
talepleri doğrultusunda revize
edilen raporlar Ek 1’de verilmiştir.
2. TRA1 DÜZEY 2 BÖLGESİ İLÇELERİ
İLE İLGİLİ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri
özelinde analiz çalışmaları
yaparak bu ilçeleri belirli bir
metoda göre kategorize eden,
kademelendiren, ilişkilerini tarif
eden ve öneri projeler getiren ilk
plan çalışması UNDP, DPT, Yıldız
Teknik Üniversitesi ve Atatürk
Üniversitesi işbirliği ile 2005
yılında hazırlanan “Ekonomik Toplumsal - Mekansal Örgütlenme
İçin Dar Bölgeli Polarize Model;
Erzurum – Erzincan – Bayburt
Bölgesel Gelişme Planı”dır. Bu
planda, TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde
yer alan ilçe merkezlerinde
bölgenin bütününe göre daha
yoğun bulunan sektörler “lokasyon
katsayısı” belirlenerek ifade
edilmiştir. Bu katsayılar ilçeler
özelinde öne çıkan sektörlerin
belirlenmesine yardımcı olmuştur.
Bu plan kurgusu içerisinde
bölgedeki dört ilçe merkezinin
– Aşkale, Oltu, Olur ve Refahiye
– madencilik sektöründe,
22’sinin ise tarım ve hayvancılık
sektöründe uzmanlaşmış olduğu
tespit edilmiştir. Bu 22 ilçenin
18’inde – Çat, Hınıs, Horasan,
Ispir, Karaçoban, Karayazı,
Köprüköy, Narman, Pasinler,
Pazaryolu, Tekman, Aydıntepe,
Demirözü, Çayırlı, İliç, Otlukbeli,
Tercan ve Üzümlü – tarım birinci
derecede uzmanlaşılmış sektör
konumunda bulunmuştur. Yine
lokasyon katsayılarına göre
yönetsel bakımdan kentsel
merkez konumunda olmasına
rağmen pek çok ilçe işgücü ve
uzmanlaşma açısından kırsal
niteliktedir. “Ekonomik - Toplumsal
- Mekansal Örgütlenme İçin Dar
Bölgeli Polarize Model; Erzurum
– Erzincan – Bayburt Bölgesel
Gelişme Planı içerisinde yer
alan ilçeler özelinde mekansal
gelişme şemalarından bazıları
Şekil 1, 2 ve 3’te verilmiştir. Bu
şekillere göre tarım sanayi ve
hizmetler sektörlerinde ilçeler
özelinde sektörel ayrışmaya
ve uzmanlaşmaya gidilmiş ve
ilçeler arası ilişkiler kurulmaya
çalışılmıştır.
Kuzeydoğu Anadolu
Kalkınma Ajansı (KUDAKA)
koordinasyonunda hazırlanan
TRA1 Düzey 2 Bölge Planı
2011 – 2013 kapsamında ilçeler
özelinde bir kademelendirme
ve ilişkilendirme yapılmamış
olmasına rağmen odak sektörlerin
geliştirilmesi ile ilgili oluşturulan
sektörel amaç, hedef ve stratejiler
bölge genelini ilgilendirmektedir
(www.kudaka.org.tr). Yine Ajansın
koordinasyonunda hazırlanan
Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi
İnovasyona Dayalı Turizm Stratejisi
ve Eylem Planı’nda da turizm
özelinde potansiyeli olan ilçelerde
projelerin gerçekleştirilmesi
önerilmiştir (www.kudaka.org.tr).
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
19
Şekil 3. Sanayi için dar polarize bölgeler
Şekil 2. İlçelerin tarımsal kimlikleri
Şekil 1. Darpolarize bölgeler ve hizmet odakları
20
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
3. İLÇE ÖLÇEĞİNDE YAPILAN ANALİZ
ÇALIŞMALARI
TRA1 Düzey 2 Bölge Planı 2014
– 2023 kapsamında yapılan ilçe
ölçekli analizlerde iki yönlü bir
yaklaşım izlenmiştir. Bu yaklaşıma
göre ilk olarak her bir ilçe için üç
analizden oluşan (EDE, erişebilirlik
ve taşıt yoğunluğu analizi) bir
analiz seti uygulanmış ve her ilçe
için bulunan değerlere göre ilçeler
sıra, grup ve kademelendirilmiştir.
İkinci aşamada ise sahadan
alınan verilerle bu sonuçlar
doğrulanmıştır.
Her ilçeye ait Ekonomi, Demografi
ve Eğitim (EDE) verilerinden
oluşturulan bir set tüm ilçelerde
sabit olacak şekilde kullanılarak
ilçelerin birbirlerine göre avantajlı
ve dezavantajlı oldukları yönler
tespit edilmiştir. Aynı veri seti her
ilçe için ayrı ayrı oluşturulduğu
için ilçelerin karşılaştırmaları da
objektif bir şekilde yapılmıştır.
Bu analiz çalışmasında sosyoekonomik göstergeler içerisinden
bölgeyi tam olarak yansıtabilecek
veri setleri seçilerek modele
girdi sağlanmış ve çıkan sonuçlar
ışığında ilçeler sıralanmıştır.
İkinci analizde ilçelerin
erişilebilirlikleri incelenmiştir.
Burada amaç ilçelerin
ürettikleri veya talep ettikleri
ürün ve hizmetleri nerelere
gönderebilecekleri ya da bu
mal ve hizmetleri nerelerden
alabilecekleri ile ilgili imkanları
araştırmaktır. Bu analizin
temelini ise ilçelerin birbirlerine
olan mesafeleri ve sahip
oldukları nüfuslarına ait veriler
oluşturmaktadır.
Son analiz çalışması ise
Karayolları Genel Müdürlüğünün
ilçeler arasında yaptığı taşıt
sayımlarından yola çıkılarak her
ilçenin yakın çevresinden mal
ve hizmet alımının ne durumda
olduğunun araştırılması ile ilgilidir.
3.1 İLÇERİN EKONOMİ, DEMOGRAFİ ve EĞİTİM
(EDE) SIRALAMASI
Bu çalışmada amaç, TRA1 Düzey
2 Bölgesi’nde merkez ilçeler
hariç diğer 27 ilçenin bölge içinde
ekonomi, demografi ve eğitim
göstergelerinin ortaya koyduğu
tek bir katsayı ile objektif olarak
sıralamasını yapmak, bu sıralamayı
mekansal boyuta taşımak,
nihai olarak ilçeler arasında
bir derecelendirme ve ilişkileri
kademeleme yoluna gitmektir.
Temel Bileşenler Analizi
istatistiksel yöntemiyle yapılan
EDE analiz çalışması kapsamında
seçilen değişkenler genellikle
nüfus, eğitim seviyesi, hizmetlere
erişim ve istihdam verileri gibi
ilçe ölçeğinde ulaşılabilecek temel
göstergeleridir. Çalışma, TRA1
Düzey 2 Bölgesi’nde bulunan
Erzurum, Erzincan ve Bayburt
illerine ait ilçeleri kapsamaktadır.
İlçelerin genel sıralamasını
bozmamak adına merkez
ilçeler olan Aziziye, Palandöken,
Yakutiye, Erzincan ve Bayburt
Merkez ilçeler çalışma kapsamına
alınmamıştır. İlçe düzeyinde
tutarlılığı ve ulaşılabilirliği olan
veri setleri arasından ilçe özelinde
fikir verebilecek ve sıralama
açısından anlamlı sonuçlar
doğuracak 15 değişken çalışma
kapsamında kullanılmıştır. Örneğin
başlangıçta 16 olarak alınan veri
setleri sayısı içerisinde ilçelere
ait toplam nüfus değişkeni de
yer almış ancak sıralamada
katsayılara etkisinin oldukça
büyük olmasından ve sahayı tam
olarak yansıtamamasından dolayı
modelin tutarlılığını bozmaması
açısından sistemden çıkartılmıştır.
Temel Bileşenler Analizinde
kullanılan değişkenlerin listesi
Tablo 1’de, analize ait detaylı bilgi
ise Ek 2’de verilmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
21
Tablo 1. Temel Bileşenler Analizinde kullanılan değişkenler
No
Değişken adı
Yıl
Kaynak
1
Nüfus Yoğunluğu
2012
TÜİK
2
Kentli Nüfus
2012
TÜİK
3
Kentli Nüfus(%)
2012
TÜİK
4
Yaş bağımlılık oranı
2012
TÜİK
5
İlçe Dernek Sayıları
2013
İl Dernekler Md.
6
Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı
2013
MEB
7
Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı
2013
MEB
8
İlçelerdeki Hanehalkı Büyüklüğü
2012
TÜİK
9
Okuryazar Nüfus Oranı
2012
TÜİK
10
Kişi başı çekilen günlük su (litre/kişi-gün)
2011
TÜİK
11
Hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı
2011
TÜİK
12
İlçedeki İş Yeri Sayısı
2012
SGK
13
İlçedeki Sigortalı personel Sayısı
2012
SGK
14
İlçedeki Ortalama Günlük Kazanç
2012
SGK
15
İlçedeki Çiftçi Sayısı
2013
GTH İl Md.
Değişkenlerin temel bileşenler üzerindeki ağırlıkları dikkate alınarak yapılan hesaplamalardan ve
normalizasyondan sonra ilçelere ait ekonomi, demografi ve eğitim değişkenlerinin tek bir değerde gösterildiği
sıralama tablosu ve değerleri Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2. İlçelerin sosyal, ekonomik ve nüfus göstergelerine göre sıralanması
Sıra
İlçe Adı
EDE
Sıra
İlçe Adı
EDE
Sıra
İlçe Adı
EDE
1
Oltu
3,01
10
Üzümlü
-0,06
19
Uzundere
-0,66
2
Horasan
2,06
11
Çayırlı
-0,07
20
Kemah
-0,68
3
Aşkale
1,63
12
Tortum
-0,14
21
Kemaliye
-0,7
4
Pasinler
1,55
13
Refahiye
-0,19
22
Köprüköy
-0,8
5
Hınıs
0,56
14
Karayazı
-0,24
23
Demirözü
-0,81
6
İspir
0,46
15
Narman
-0,24
24
Aydıntepe
-0,84
7
Tercan
0,28
16
Çat
-0,37
25
Olur
-0,85
8
Karaçoban
0,06
17
Şenkaya
-0,45
26
Otlukbeli
-1,01
9
İliç
0,06
18
Tekman
-0,48
27
Pazaryolu
-1,06
Bu değerler toplam altı kategoriye ayrılmıştır ve kategoriler Şekil 4’te verilmiştir.
22
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
EDE Skorları
3,5
3
2,5
2
1,5
1
1 2
3
5
Pazaryolu
Otlukbeli
Olur
Aydıntepe
Demirözü
Köprüköy
Kemah
Kemaliye
Uzundere
Tekman
Şenkaya
Çat
Narman
Karayazı
Refahiye
Tortum
Çayırlı
Üzümlü
İliç
Tercan
İspir
Hınıs
4
Karaçoban
-1,5
Pasinler
-1
Aşkale
-0,5
Oltu
0
Horasan
0,5
6
Şekil 4. İlçelerin NEDE sonuçlarına göre karşılaştırması
Bu altı kategoriden en yüksek değere sahip ve tek başına kategori oluşturan ilçe Oltu ilçesidir. Oltu’yu ikinci
kategoride yine tek başına yer alan Horasan, 3. kategoride Pasinler ile beraber yer alan Aşkale ve 4. kategoride
İspir ile beraber yer alan Hınıs takip etmektedir. Bu ilçeler, nüfus yoğunlukları, kentli nüfusun fazlalığı, hizmetlere
erişim imkanının fazlalığı, kişi başı ortalama kazanç miktarı gibi önemli parametrelerde yüksek skorlar aldıkları
için kategorileri de yüksek çıkmıştır. Beşinci kategori geçiş kategorisi olarak değerlendirilebilir ve yüksek skorlular
ile düşük skorlular arasında orta dereceli gelişmiş ilçe grubunu niteleyen on ilçeyi içine almaktadır. Altıncı grupta
yer alan düşük skorlu ilçeler gerek nüfus yoğunlukları, kentli nüfus oranları ve diğer parametrelere göre en düşük
skorları alan gruptur. Sonuçların mekansal düzlemde gösterimi Şekil 5’te verilmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
23
-1,06
İlçe Sosyo Ekonomik
Gelişmişlilk Sıralaması
3,01
Şekil 5. İlçelerin EDE değerlerine göre dağılımı
24
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
3.2. İLÇELERİN ERİŞİLEBİLİRLİK ANALİZİ
TRA1 Düzey 2 Bölgesi sahip
olduğu geniş yüzölçümü ve
engebeli arazi yapısıyla ulaşım
imkanları bakımından dezavantajlı
bir konuma sahiptir. Ulaşım
altyapısı yıldan yıla iyileşiyor olsa
da pazara erişilebilirlikte yaşanan
zorluklar bölgenin sosyoekonomik
gelişmişliğine etki eden önemli
faktörlerdendir.
TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde
yerleşim alanlarının ve nüfusun
coğrafyaya bağlı dağılımı homojen
bir yapı göstermemektedir.
Bölgenin engebeli yapısı kuzey –
güney bağlantısının doğu – batı
aksı kadar gelişmesine engel
teşkil etmektedir. Bu nedenle
bölgede doğu – batı ana aksına
uzak yerleşimler arasındaki
coğrafi erişilebilirlik sınırlıdır.
Ayrıca bölgenin kırsal ve kentsel
yerleşimleri arasında yaşanan
ulaşım kısıtlarına bağlı olarak
mal, insan ve hizmet akışlarında
zorluklar yaşanmaktadır. İlçelerin
erişilebilirliği ile ilgili uygulanan
analiz çalışmasının detayları
Ek 3’te verilmiştir. Çalışma
kapsamında TRA1 Düzey 2 Bölgesi
içinde yer alan Erzurum, Erzincan
ve Bayburt merkez ilçeleri dahil
olmak üzere toplam 30 ilçe yer
almaktadır
Analizden elde edilen sonuçlar
Tablo 3, 4 ve 5’te verilmiştir. Tablo
3’te verilen coğrafi erişilebilirlik
değerlerine göre en düşük değere
sahip olan yerleşim en iyi coğrafi
ulaşılabilirliğe sahiptir. Bu açıdan
bakıldığında bölgenin merkezinde
yer alan Erzurum merkez ilçesinin
en erişilebilir yerleşme olduğu
görülmektedir. Bunu sırasıyla
doğu-batı ulaşım aksı üzerinde
yer alan Aşkale, Pasinler ve Tercan
ilçeleri takip etmektedir. En az
erişilebilir ilçe ise Kemaliye olup
bunu İliç ve Karaçoban ilçeleri
izlemektedir.
Tablo 3. Coğrafi Erişilebilirlik Endeksine göre ilçe sıralaması
No İlçe Adı
C. E.
C.E.N. S. No İlçe Adı
C. E.
C.E.N. S. No İlçe Adı
C. E.
C.E.N.
1
Erzurum
97,87
0
11
Çayırlı
136,93
24
21
Otlukbeli
174,47
47
2
Aşkale
101,83
2
12
Aydıntepe
140,4
26
22
Şenkaya
175,87
48
3
Pasinler
105,83
5
13
Uzundere
141,77
27
23
İspir
179,93
51
4
Tercan
111,07
8
14
Üzümlü
142,77
28
24
Kemah
182,97
53
5
Köprüköy
111,6
8
15
Erzincan
147,17
30
25
Tekman
183,7
53
6
Tortum
122,07
15
16
Karayazı
148,53
31
26
Olur
184,73
54
7
Bayburt
127,33
18
17
Demirözü
149,73
32
27
Refahiye
187,37
55
8
Horasan
128,27
19
18
Oltu
150,2
32
28
Karaçoban
192,9
59
9
Çat
132,4
21
19
Pazaryolu
160,47
39
29
İliç
228,9
81
10
Narman
133,87
22
20
Hınıs
162,43
40
30
Kemaliye
259,7
100
C. E; Coğrafi Erişilebilirlik
C. E.N; Coğrafi Erişilebilirlik (Normalize )
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
25
Elde edilen coğrafi erişilebilirlik
değerleri ile gerçek ulaşım ağı
dikkate alındığında birbiriyle tutarlı
oldukları görülmektedir. TRA1
Düzey 2 Bölgesi’ndeki karayolu
bağlantıları bir yıldız şeklinde
gösterildiğinde (Şekil 6) yıldızın
kuzey kanadı Karadeniz (Rize ve
Trabzon Limanları) bağlantısını,
batı ve doğu kollar ise bölgenin
en güçlü bağlantısı olan D -100
karayolu aksını gösterir.
Gelişmiş doğu – batı aksı
üzerinde veya yakınında bulunan
ilçeler erişilebilirlik konusunda
daha avantajlı bir konumdadır.
Bölgeyi ülkenin üretim açısından
gelişmiş bölgelerine bağlayan ana
güzergah da yine bu akstır. Yıldızın
güneye bakan iki kolu bölgenin
nispeten en zayıf bağlantı aksları
olsa da mevcut iyileştirmeler
sayesinde (Erzurum – Bingöl,
Refahiye – Malatya güzergahları)
gittikçe güçlenmektedir. Bu iki
kol bölgenin Akdeniz limanlarına
(batı kolu) ve GAP Bölgesi’ne
(doğu kolu) bağlanması açısından
son derece önemlidir. Bu sayede
GAP ile Karadeniz, DAP ile de
Akdeniz bağlantısı sağlanmaktadır.
Bölgede zayıf olan bağlantı aksları
yıldızın kollarının geçmediği ara
yönlerdir. Güneydoğu yönünde
Karayazı, Hınıs, Karaçoban ve
Tekman bağlantısı; güneybatıda
Kemah, İliç ve Kemaliye bağlantısı;
kuzeydoğuda Şenkaya, Olur,
Oltu ve Narman bağlantıları
ile kuzeybatıda Bayburt, İspir,
Aydıntepe, Demirözü ve Erzincan
bağlantıları mevcut durumda
nispeten zayıf durumdadır. Coğrafi
erişilebilirlik endeksi sonuçlarına
göre ilçelerin mekansal dağılımı
Şekil 7’de verilmiştir.
Bölgede yer alan herhangi bir
ilçe ile bu ilçe dışındaki ilçeler
Şekil 6. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ana ulaşım aksları şematiği
26
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
arasındaki karayolu mesafesi
ve ilçe nüfusları kullanılarak
belirlenen potansiyel ilişki
“yayılma” ve “cazibe” bakımından
potansiyel erişilebilirlik endeksidir.
Tablo 4’te yayılma ve cazibe
bakımından potansiyel erişilebilirlik
değerleri verilmiştir. Yayılma ve
cazibe bakımından potansiyel
erişilebilirlik değeri en düşük olan
ilçe ulaşılabilirlik açısından en
dezavantajlı ilçedir. Bu bakımdan
ilk olarak yayılma değerlerine
bakıldığında en düşük değerli
ilçenin “0” endeks değeriyle
Karaçoban olduğu görülmektedir.
Bunu sırasıyla Pazaryolu, Kemaliye
ve Aydıntepe ilçeleri izlemektedir.
Potansiyel erişilebilirlik (yayılma)
endeksi sonuçlarının ilçelere göre
mekansal dağılımı Şekil 8’de
verilmiştir.
Zor
Erişebilirlik
Kolay
Şekil 7. Coğrafi erişilebilirlik
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
27
0
Potansiyel Erişilebilirlik Yayılma
100
Şekil 8. Potansiyel erişilebilirlik (yayılma)
28
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
En erişilebilir ilçe “100” endeks
değeriyle Erzurum merkez
ilçesidir. Bunu sırasıyla Erzincan
ve Bayburt merkez ilçeleri ve
Horasan, Pasinler, Oltu ilçeleri
takip etmektedir. En düşük değere
sahip ilçeler yine yıldız kollarının
olmadığı alanlardaki ilçelerdir.
Burada nüfusun etkisi dikkate
alınmasına rağmen (örneğin
Karaçoban ilçesinde nüfus
yoğunluğu fazla olsa da değer
düşük çıkmıştır) uzaklık açısından
erişilebilir olmayan alanların
yine düşük değere sahip olduğu
gözlenmektedir. İlçelerin cazibe
bakımından potansiyel erişim
kapasiteleri değerlendirildiğinde
en az erişilebilir olan ilçe “0”
endeks değeriyle Kemaliye’dir.
Kemaliye’yi sırasıyla Otlukbeli,
İliç ve Pazaryolu izlemektedir.
En erişilebilir ilçe “100” endeks
değeriyle Erzurum merkez
ilçesidir. Bunu sırasıyla Erzincan
ve Bayburt merkez ilçeleri ve
Horasan, Pasinler ve Aşkale ilçeleri
takip etmektedir. Bu konuda
da yine en işlek aksa yakın ve
nüfusu da nispeten yüksek olan
ilçelerin değerleri yüksek çıkmıştır.
Potansiyel erişilebilirlik (cazibe)
endeksi sonuçlarının ilçelere
göre mekansal dağılımı Şekil 9’da
verilmiştir.
Tablo 4. Yayılma ve cazibe bakımından ilçelerin potansiyel
erişilebilirlik endeksine göre sıralaması
Sıra
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
İlçe Adı
Otlukbeli
Pazaryolu
Kemaliye
Aydıntepe
İliç
Kemah
Olur
Demirözü
Uzundere
Çayırlı
Refahiye
Üzümlü
İspir
Narman
Çat
Tercan
Şenkaya
Köprüköy
Tortum
Karaçoban
Aşkale
Tekman
Hınıs
Karayazı
Oltu
Pasinler
Horasan
Bayburt
Erzincan
Erzurum
Yayılma
3044,47
5368,48
5715,46
8002,48
8205,05
8284,00
8995,09
10375,70
10394,45
12365,33
12490,25
16746,68
19871,69
20719,08
24409,40
24745,95
25653,69
25957,39
26570,01
30557,99
33500,94
34862,34
36932,61
40278,54
42334,00
45275,67
56747,34
82398,65
186197,61
554115,11
Yayılma
(Normalize)
0,00
0,42
0,48
0,90
0,94
0,95
1,08
1,33
1,33
1,69
1,71
2,49
3,05
3,21
3,88
3,94
4,10
4,16
4,27
4,99
5,53
5,77
6,15
6,76
7,13
7,66
9,75
14,40
33,24
100,00
Sıra
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
İlçe Adı
Kemaliye
Otlukbeli
İliç
Pazaryolu
Olur
Kemah
Refahiye
Demirözü
Aydıntepe
Çayırlı
Uzundere
İspir
Narman
Şenkaya
Üzümlü
Karaçoban
Tercan
Çat
Tortum
Tekman
Hınıs
Köprüköy
Oltu
Karayazı
Aşkale
Pasinler
Horasan
Bayburt
Erzincan
Erzurum
Cazibe
9737,73
10213,74
12606,84
13981,65
15299,03
15476,72
18610,84
19058,20
19602,48
20282,19
20473,68
24025,73
28708,13
29425,19
30083,04
33358,25
33504,30
35745,42
36563,56
37087,13
39514,14
40434,13
42832,16
42962,03
44837,76
56765,90
57415,81
72402,74
152281,56
407825,36
Cazibe
Normalize)
0,00
0,12
0,72
1,07
1,40
1,44
2,23
2,34
2,48
2,65
2,70
3,59
4,77
4,95
5,11
5,93
5,97
6,53
6,74
6,87
7,48
7,71
8,31
8,35
8,82
11,81
11,98
15,74
35,81
100,00
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
29
0
Potansiyel Erişilebilirlik Cazibe
100
Şekil 9. Potansiyel erişilebilirlik (cazibe)
30
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
3.3. EDE ve ERİŞİLEBİLİRLİK DEĞERLERİNİN
BİRLİKTE YORUMLANMASI
Ekonomi, demografi ve eğitim
verileri ışığında yapılan gelişmişlik
sıralamasına göre elde edilen
bir derecelendirmenin anlamlı
olabilmesi için bu verilerin ikinci bir
değer ile çaprazlanması ve ilçeler
arasında bir gruplandırmaya
daha gidilmesi sağlanmıştır. Bu
konuda, EDE değerleri ile sırasıyla
coğrafi, yayılma potansiyel ve
cazibe potansiyel erişilebilirlik
değerleri çaprazlanmış ve sonuçta
üç ayrı dağılım elde edilmiştir.
İlçelerin analiz sonuçlarına göre
gruplandırmaları Tablo 5’te ve
çaprazlama sonucu ortaya çıkan
kademe şemaları ise Şekil 10, 11
ve 12’de verilmiştir.
Tablo 5. İlçelerin analiz sonuçlarına göre gruplandırılması
Coğrafi erişilebilirlik ve EDE değerlerine göre gruplama
1
Oltu, Hınıs,
Aşkale, Pasinler,
Horasan, Tercan
2
3
İspir,
Karayazı, Demirözü, Pazaryolu
Karaçoban, Aydıntepe, Uzundere, Üzümlü, Çayırlı,
İliç
Narman, Çat, Tortum, Köprüköy
4
Şenkaya, Tekman, Kemah, Kemaliye,
Olur, Otlukbeli, Refahiye
Potansiyel erişilebilirlik (yayılma) ve EDE değerlerine göre gruplama
1
Hınıs, Pasinler,
Aşkale, Horasan,
Oltu, Karaçoban
2
İliç,
Tercan,
İspir
3
Karayazı, Tekman, Tortum, Şenkaya,
Köprüköy
4
Pazaryolu, Otlukbeli, Olur, Aydıntepe,
Demirözü, Kemaliye
Kemah, Uzundere, Çat, Narman,
Refahiye, Çayırlı, Üzümlü
Potansiyel erişilebilirlik (cazibe) ve EDE değerlerine göre gruplama
1
2
Pasinler, Horasan
Hınıs, Aşkale,
Oltu, Tercan
İliç, İspir
3
4
Karayazı, Tekman, Tortum,
Şenkaya, Köprüköy
Karaçoban, Çat, Üzümlü,
Narman
Pazaryolu, Otlukbeli, Olur, Aydıntepe,
Demirözü Kemaliye, Kemah, Uzundere
Refahiye, Çayırlı
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
31
Şekil 10. Coğrafi erişilebilirlik ve EDE
32
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Şekil 11. Potansiyel erişilebilirlik (yayılma) ve EDE çaprazlaması
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
33
Şekil 12. Potansiyel erişilebilirlik (cazibe) ve EDE çaprazlaması
34
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tek başına EDE değerine göre
ele alındığında ilçeler altı
kategoriye ayrılmış olsa da buna
erişilebilirliğin etkisi de ilave
edilince özellikle ilk dört kategoride
pozitif EDE değeri olan ilçeler aynı
kategoriye yerleşmişlerdir. En
yüksek EDE değerine sahip ilk beş
ilçe coğrafi erişilebilirlik endeksi
değerine göre çaprazlandığında
sırası değişse de yine aynı
kalmıştır. Bu duruma etken olarak
zaten bu ilçelerin ulaşım altyapısı
ve ana aksa yakınlık gibi özelliklere
de sahip olması gösterilebilir.
Coğrafi erişilebilirlik ve EDE
çaprazlamasının sonuçlarına göre
çizilen Şekil 10’dan görülebileceği
gibi 1. Bölge’de yer alan ilçeler
yüksek EDE değerine sahip ve
erişilebilirlik açısından da diğer
ilçelere göre daha avantajlı
konumdadır ya da altyapısı iyi
özellikler göstermektedir. Bu
ilçeler nüfusun ve hareketliliğin
yüksek olduğu ilçelerdir. Bu yönleri
ile hizmet çeşitliliği sunabilecek,
mal akışlarında durak ya da
merkez olabilecek, etrafındaki
yerleşim yerleri için rahat
ulaşılabilir ve ihtiyaç karşılanabilir
ya da dönüşebilecek nitelikteki
merkezler konumundadır. Aşkale
ve Pasinler ilçeleri Erzurum
merkez ilçeye yakınlıkları
nedeniyle çevresi için bir sunum
merkezi olma konusunda zayıf
kalabilmektedirler. Bununla
beraber, Pasinler ilçesi
çevresindeki köyler için tarımsal
üretim nedeniyle bir cazibe
merkezi konumundadır. Oltu ve
Hınıs gerek merkez ilçeye olan
uzaklık gerekse mevcut durumda
bu ilçeleri diğer ilçelerden daha
yoğun biçimde tercih eden
nüfusun fazlalığı nedeniyle doğal
bir sunum ve cazibe merkezi
haline gelmiştir. Bu nedenle bu
iki ilçe bu özelliklerini ileride de
devam ettirebilecek durumdadır.
Horasan doğu ve kuzeydoğu yol
bağlantılarının kesişim noktasında
yer alması ve nüfusunun
fazla olması nedeniyle sosyal
ve ekonomik anlamda diğer
ilçelerden daha canlıdır. Horasan
TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin doğudaki
en son ilçesi olması nedeniyle
TRA2 Bölgesi il ve ilçeleri ile
de ilişkisi yüksektir. İlçe Kars ve
Ağrı’nın ilçeleri ile ticari ve sosyal
ilişkiler kurmuştur. Bu nedenle
mevcut durumda TRA1 Düzey
2 Bölgesi için değil diğer bölge
ilçeleri için (Eleşkirt, Karakurt,
Sarıkamış ve Kağızman) sunum
merkezi özelliği taşımaktadır.
Potansiyel erişilebilirlik (yayılma)
ile EDE değerlerinin birlikte
değerlendirilmesinde de ilçelerin
kategorik sıralamasında yine
değişiklik olmamıştır. Potansiyel
yayılma, mesafeye ilave olarak
nüfus büyüklüğü ve bu nüfusun
hareket etme potansiyelini de
değerlendirdiği için birinci bölgeye
Karaçoban’ın dahil olması dışında
sıralamada değişiklik olmamıştır.
Potansiyel erişebilirlik (cazibe)
ve EDE değerlerine göre
yapılan gruplamada da birinci
grupta yer alan ilçeler değişiklik
göstermezken ikinci gruptan
birinci gruba, üçüncü gruptan
da ikinci gruba geçen ilçeler
mevcuttur. Bununla beraber, insan
hareketliliği ve bu hareketlilik için
cazibe merkezi olma durumuna
göre bakıldığında hem yayılma
hem de cazibe çaprazlamasında ilk
iki grupta devamlılığı olan ilçeler
Oltu, Hınıs, Pasinler, Horasan,
Aşkale, İliç, İspir ve Tercan
ilçeleridir. Bu ilçeler gerek yayılma,
yani diğer ilçeler için hareketin
kaynağı gerekse cazibe yani diğer
ilçelerden gelen hareketliliğin
son noktası olması açısından
sıralamadaki ilk sekiz ilçedir.
Potansiyel erişebilirlik (cazibe) ve
EDE eğerlerine göre sınıflanan
ilçeler temel alınarak bölge
genelinde ilçeler aşağıdaki şekilde
kademelenmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
35
BÖLGE 1
Bölgesel kalkınma odağı ilçeler; tarımsal ürün üretimi, turizm potansiyeli ve sanayi odakları olma özelliği gösteren ilçelerdir. İlçe merkezi ve kırsal
arasında nüfus bakımından makas
aralığı açık değildir.
BÖLGE 2
Bölgesel kalkınma odağı olmaya
uygun ilçeler; İlçe genel nüfusu az,
aktivite çeşitliliği düşük, maden veya
turizm ile gelişen veya gelişebilecek
ilçelerdir. Tarım ve hayvancılık
faaliyetleri düşük yoğunluktadır.
BÖLGE 3
Tarım ve hayvancılık ürünleri üretim
merkezleri; kırsal nüfusu genelde
ilçe merkez nüfusundan fazla,
tarımsal üretim konusunda bölgenin
en yüksek oranlarına sahip olan ve
olabilecek durumda olan ilçelerdir.
BÖLGE 4
Özel kalkınma potansiyeli olan
ilçeler; kırsal ve kentsel nüfus oldukça
düşük, meyvecilik, hayvancılık, turizm
odaklılık ve inovatif yaklaşımlarla
nüfusun geri kazanılması çabalarının
harcanacağı ve az üretimle değeri
yüksek ürün elde etme yoluna
gidilecek ilçelerdir.
Bölgenin kırsal alanının sosyoekonomik durumu; tarımsal üretimde sürekliliğin ve
katma değerin sağlanamadığı, turizmde harekete geçirilememiş potansiyeli olan ve
sosyal açıdan yaşanabilirliği düşük şeklinde özetlenebilir.
36
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
3.4. TRAFİK YÜKÜ YOĞUNLUK ANALİZİ
İlçeler arası mal ve insan
taşınımı ile oluşan ilişkilerin
en iyi biçimde anlaşılması için
Karayolları Genel Müdürlüğünün
yol güzergahları üzerinde
kurduğu ölçüm istasyonlarından
aldığı günlük araç sayıları analiz
edilmiştir. İlçelere bağlı yollar
ve bu yollardaki araç miktarları
kıyaslanarak ilçelerin birbirleriyle
mal ve hizmet alışverişi yapma
durumları ele alınmıştır. Yapılan
analiz sonucunda ilçelerin
bölge içi ve dışıyla ilişkileri de
belirlenmiştir. İlçelerin bağlantılı
olduğu ilçeler ve araç trafik yükü
oranları Şekil 13’te verilmiştir.
Merkez ilçeler en çok ilçe
bağlantısı olan merkezler olurken
Erzurum merkez ilçenin 5 ilçeyle
yoğun bağlantısı bulunmaktadır.
En yüksek yoğunluk Aşkale Erzurum merkez ilçe - Pasinler
güzergahında (uluslararası yol D
-100) gözlenirken bu yolun batı
bağlantısı olan Erzincan – Refahiye
ana yolu ile bölgeyi kuzeye
bağlayan Bayburt - Gümüşhane
– Trabzon yolu yine en yoğun
noktalardır. Bölge dışı ile bağlantısı
olan ilçelerin yoğunluklarına
bakıldığında Horasan - Karakurt
(Kars) ve Horasan - Ağrı
bağlantıları, İspir - Yusufeli ve İspir
- İkizdere, Karayazı – Tutak, Oltu
- Yusufeli, Oltu - Göle, Uzundere
- Yusufeli (Erzurum - Artvin),
Kemaliye - Arapgir, Refahiye’nin
İmranlı ile ana yol bağlantısından
dolayı trafik akışı mevcuttur. İlçeler
arası bağlantılara bakıldığında
(Şekil 14) burada güneyden
başlayarak Hınıs - Tekman ve
Karaçoban’ın birbirleri ile ilişkileri
ve bağlantıları olmasına rağmen
ölçüm değerleri olmadığından
analize yansıyamamıştır. Bununla
beraber Hınıs’ın Tekman ve
Karaçoban ile ilişkisi Hınıs Köprüköy bağlantısının yüksek
yoğunluğundan da anlaşılmaktadır.
Bir diğer düğüm noktası olan
Horasan ise güney ve kuzey
yönlü yol ayrımının merkezinde
yer almaktadır. Köprüköy ise
Hınıs ve Karayazı bağlantıları ve
ana yol ile bağlantısı nedeniyle
yüksek yoğunlukludur. Kuzeyde en
yoğun düğüm Oltu üzerindeyken
Narman, Olur, Şenkaya bağlantıları
yoğunluğun artmasına sebep
olmakta ve buna bölge dışı
alanlara doğru oluşan yoğunluk
da dahildir. Kuzeyde diğer
bir kesişme noktası İspir’dir.
Bayburt, Yusufeli ve Pazaryolu
güzergahları yoğunluğun
sebebi olarak görülmektedir.
TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin araç
yoğunluk kuşaklarını oluşturmak
için jeoistatistik yöntemlerden
Kriking Analizi yapılmıştır. Analiz
sonucunda oluşturulan Şekil 15’te
bölgenin genel trafik yük dağılımı
ile ilgili durumu verilmiştir. Bölge
genelinde taşıt yoğunluğunun
ölçüm istasyon değerleri izin
verdiği ölçüde batı – doğu ana
aksı ve kuzey – güney aksları
(uluslararası yol ve Bayburt –
Trabzon, Erzincan – Gümüşhane,
Erzurum – Artvin) üzerinde olduğu
görülür. Buna karşılık ilçeler arası
yoğunluklar ise genelde ana
güzergahlara bağlanmak içindir.
Bölge geneline bakıldığında ilçeler
arası gidiş – gelişler Oltu ve Hınıs
dışındaki bağlantılarda tamamen
merkez ilçelere giden ana yolların
tercih edilmesi nedeniyle olup
o ilçelerin tercih edilmesinden
dolayı değildir. Buna göre bölgenin
batı – doğu yönü ile Karadeniz
bağlantısında yoğunluk belirgindir.
Kemaliye – İliç – Refahiye
bağlantısı Erzincan’a ulaşım
amaçlı kullanılırken bu güzergahın
yoğunluğu Kemah üzerinden
geçen bağlantı tarafından da
paylaşılmaktadır. Burada ana yol
güzergahı ve iyi bir çekim merkezi
olmak üzere Refahiye tercih sebebi
olabilir. Doğuya doğru gidildikçe
Tercan, Otlukbeli ve Çayırlı ilçeleri
için ilişkili kalkınma odağı olabilir.
İspir, Pazaryolu ve bölge dışı
yerleşimlerle bir merkez olabilir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
37
18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 İspir Oltu Tercan Tutak Pazaryolu Uzundere Erzincan Kemaliye İlçeler Arası Taşıt Yoğunluğu
Karayazı Narman Tortum Horasan Pazaryolu Hınıs Pasinler Erzurum Aşkale Köprüköy 0 Çat Ağrı Aşkale Karakurt Köse Göle Çaykara Yusufeli Gümüşhane Bayburt Kelkit Refahiye Arapgir İliç Refahiye Bayburt İliç İkizdere KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
38
İmranlı Şekil 13. İlçe bağlantıları ve trafik yükleri oranı
TRA1 Yol Aksları
Araç Yoğunluğu
214
6550
İlçe Yolları
Köy Yolları
0
37,5
75
150 Km
Şekil 14. İlçeler arası güzergahların trafik yoğunlukları
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
39
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TRA1 Bölgesi
Araç Yoğunluk Kuşakları
40
Çok Yoğun
Az Yoğun
Şekil 15. Bölgenin trafik yoğunluğu
4. İLÇE TOPLANTILARI SONUÇLARI
İlçelerde yapılan toplantı
sonuçlarından elde edilen özet
bulgular; ilçelerin tarımsal
üretimde katma değer elde
edemediği, turizm potansiyelinin
harekete geçirilmesi için
altyapı ve tanıtım eksikliğinin
mevcut olduğu ve sosyal açıdan
yaşanabilirliklerinin düşük olduğu
şeklindedir. İlçelerden elde
edilen veriler ışığında hazırlanan
GZFT analizi Tablo 6, 7 ve 8’de
özetlenmiştir. İlçelerin ekonomik
kalkınmayla ilgili sahip olduğu
potansiyellerden ilki ve en önemlisi
bitkisel ve hayvansal üretimdir.
İlçelerin tamamının ortak güçlü
yanlarından biri bu özelliktir.
Üretilen bitkisel ve hayvansal
ürünlerin yüksek katma değerli
hale getirilememesi bu konuda
üreticilerin rekabet güçlerini
yok ettiği gibi sektörün ve
bölgenin geleceği için de tehdit
oluşturmaktadır. Tarımsal ürün
üreticisi devlet desteklerinden
yararlanma konusunda çok
mesafe kat edemediği ve ortak
iş yapma kültür ve becerisi
de yetersiz olduğu için girdi
maliyetlerini azaltamamaktadır.
Bu nedenle genelde küçük ölçekli
aile işletmesi olan üreticiler çareyi
tarımsal üretimden vazgeçmekte
veya bölge dışına göç etmekte
aramaktadır.
İlçelerde öne çıkan bir diğer
potansiyel ise bölgede iki ilçe
dışında yok denecek kadar az
olan altyapısı ile potansiyel halde
duran turizme hizmet edebilecek
değer ve varlıklardır. Bu değer
ve varlıklardan gerek yetersiz
ve olmayan sosyokültürel ve
fiziksel altyapı nedeniyle yerli
halk fayda sağlayamamaktadır.
Altyapısı nispeten tamamlanmış
olan ilçelerde ise tanıtım
konusunda etkin faaliyetler
gerçekleştirilememektedir.
İlçeler özelinde potansiyel olarak
değerlendirilebilecek bir diğer
özellik ise doğal kaynaklar ve
sanayi üretimidir. Genelde yine
sadece potansiyel olarak duran ve
araştırma ve fizibilite ihtiyacı olan
alanlar; özellikle alternatif enerji
kaynakları (biyogaz, rüzgar, güneş
ve jeotermal su), doğal taş, çeşitli
madenler ve tuz rezervleri, atıl
bulunan sanayi tesisleri, KSS ve
OSB’ler ile maden suyu potansiyeli
şeklindedir.
İlçeler özelinde sosyal yaşam
açısından eksiklikler mevcuttur.
Sosyal aktivitelere imkan vererek
yerli ve yerleşik halkın ilçede
vakit geçirmelerini ve yerel
ekonomiye katkı vermelerini
sağlayabilecek altyapının eksikliği
belirgindir. Bunun yanında gerek
ilçe merkezlerinde gerekse
kırsal alanda temel hizmetlerin
alınmasını sağlayacak ve
yaşanabilirlik seviyesini artıracak
altyapıda da eksikler mevcuttur.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
41
Jeotermal su kaynaklarının varlığı
Büyük ölçekli kamu yatırımlarının olumlu etkisi
Hayvancılıkla uğraşan nüfus, hayvan ve kaliteli ürün varlığı
Taşa toprağa dayalı sanayi ve üretim
Maden ve tuz rezervi varlığı
Tarım arazisi ve mera varlığı
Arıcılık faaliyetlerinin varlığı
Maden suyu potansiyelinin olması
Su ürünleri sektörünün gelişimine müsait alanların varlığı
Marka olabilecek veya tescilli bitkisel, hayvansal ve diğer ürünlerin varlığı
Turizme kazandırılabilecek değer ve varlık potansiyeli (yayla, doğa ve macera,
inanç ve mağara turizmi)
Turizmde marka özelliğine sahip olma
Tıbbi - aromatik, endemik bitkilerin ve yaban hayatının varlığı
Doğal ve kültürel meyve varlığı ve sebze yetiştiriciliği
Organik tarıma uygun alanların varlığı
OSB ve KSS ile cazibe oluşturabilecek potansiyele sahip olma
Kayak tesisi için uygun alanların varlığı
Alternatif enerji potansiyeli (güneş ve rüzgar) olan alanların varlığı
Büyükbaş hayvancılıkta damızlık merkezi olma özelliği
Sulamada güçlü altyapıya sahip olma
Genç nüfusa ve nitelikli iş gücüne sahip olma
Sermaye birikimini sağlamış olma
Mesire alanları ile talep gören alanlara sahip olma
Tekstil atölyelerinin varlığı
Petrol rezervi araştırılabilecek alanların varlığı
Geliştirilen bağlantı yollarının avantaj sağlaması
42
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
KARAÇOBAN
İSPİR
HORASAN
HINIS
ÇAT
GÜÇLÜ YÖNLER
AŞKALE
Tablo 6. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri güçlü yönler tablosu
AYDINTEPE
DEMİRÖZÜ
43
ÜZÜMLÜ
TERCAN
REFAHİYE
OTLUKBELİ
KEMALİYE
KEMAH
İLİÇ
ÇAYIRLI
UZUNDERE
TORTUM
TEKMAN
ŞENKAYA
PAZARYOLU
PASİNLER
OLUR
OLTU
NARMAN
KÖPRÜKÖY
KARAYAZI
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
Sosyal aktivite imkanının sınırlı oluşu
Tarımsal arazilerin çok parçalı ve küçük olması
Sulama altyapısı eksikliği
Maden ocaklarının kapanması veya işletilmemesi
Kentsel alandaki hayvancılık tesisleri
Eğitim hizmetleri konusunda eksikler
Merkez ilçeye uzaklık
Üretilen tarımsal ürünlerin pazar sorunu
Yayla, köy ve mezra ile ilçe merkezlerinin ulaşım altyapısı yetersizliği
HES inşaatlarının olumsuz etkisi
Bilinçsiz tarımsal üretim
Tarımsal desteklerden yararlanamama
Hayvansal ürün işleme depolama altyapısı eksikliği
Sağlık hizmetlerine erişim problemi
Katı atık toplama ve depolama sistemi ile kanalizasyon sistemi eksikliği
Güven eksikliği ve birlikte çalışma kültürünün olmaması
Turizm potansiyelinden altyapı ve tanıtım eksikliği nedeniyle yararlanılamaması
Tarımsal arazi kıtlığı
Merkez ilçeye yakınlığın ticari dezavantajı
Hayvancılık girdi maliyetlerinin yüksekliği
Tarıma dayalı sanayide özel sektör yatırımlarının yetersiz oluşu
Bitkisel ve hayvansal üretimde sosyal (işbirliği kültürü) ve teknik altyapının
(işleme ve paketleme tesisleri) eksik oluşu
Meraların verimsizleşmesi
Hayvan ırklarının verimsiz oluşu
Tarımsal ürün çeşitliliğinin az oluşu
Doğal ve kültürel meyvelerin ve meyve bahçelerinin atıl kalmış olması
Seracılık için uygun şartlar olmasına rağmen yeterince yararlanılamaması
Canlı hayvan pazarının olmayışı
Orman varlığından kereste dışında yararlanılamaması
Su ürünleri potansiyeli olan alanlardan yararlanılamaması
Bitkisel ve hayvansal ürünlerde paketleme ve markalaşmanın yetersiz oluşu
Modern tarım ve hayvancılık uygulamalarının yaygınlaşmamış olması
Tarımsal üretici birliklerinin sayıca ve nitelikçe yetersiz oluşu
Arı ürünlerinde paketleme ve markalaşmanın olmayışı
Hayvancılık ürünlerinin tek tip oluşu
Potansiyel olmasına rağmen modern organize hayvancılık bölgelerinin olmayışı
44
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
KARAÇOBAN
İSPİR
HORASAN
HINIS
ÇAT
ZAYIF YÖNLER
AŞKALE
Tablo 7. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri zayıf yönler tablosu
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
45
DEMİRÖZÜ
AYDINTEPE
ÜZÜMLÜ
TERCAN
REFAHİYE
OTLUKBELİ
KEMALİYE
KEMAH
İLİÇ
ÇAYIRLI
UZUNDERE
TORTUM
TEKMAN
ŞENKAYA
PAZARYOLU
PASİNLER
OLUR
OLTU
NARMAN
KÖPRÜKÖY
KARAYAZI
AŞKALE
ÇAT
HINIS
HORASAN
ÇAT
HINIS
HORASAN
FIRSATLAR
AŞKALE
Tablo 8. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri fırsatlar ve tehditler tablosu
İlçe dışına göç eden STK yapısı ve sermayenin kullanılabilir olması
Büyük ölçekli kamu ve özel sektör yatırımlarının (yol güzergahları, barajlar vs) avantajları
TEHDİTLER
Beşeri sermayenin yetersizliği
Sosyal yardımların olumsuz etkisi
HES’lerin olumsuz etkisi
İstikrarsız tarım politikaları
Yerel sermayenin bölgede tutulamaması
Kız öğrencilerin okula gönderilmemesi
Kırsal nüfusun göç etmesi ve yaşlanan nüfusun girişimci olmaması
Mevcut nüfusun tarımla uğraşmak istememesi
Sosyal sermaye, güven ve ortak iş yapma becerisinin az oluşu
Yem fiyatlarının istikrarsız oluşu
46
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
47
KARAYAZI
KÖPRÜKÖY
NARMAN
OLTU
OLUR
PASİNLER
PAZARYOLU
ŞENKAYA
TEKMAN
TORTUM
UZUNDERE
ÇAYIRLI
İLİÇ
KEMAH
KEMALİYE
OTLUKBELİ
REFAHİYE
TERCAN
ÜZÜMLÜ
AYDINTEPE
KARAYAZI
KÖPRÜKÖY
NARMAN
OLTU
OLUR
PASİNLER
PAZARYOLU
ŞENKAYA
TEKMAN
TORTUM
UZUNDERE
ÇAYIRLI
İLİÇ
KEMAH
KEMALİYE
OTLUKBELİ
REFAHİYE
TERCAN
ÜZÜMLÜ
AYDINTEPE
DEMİRÖZÜ
KARAÇOBAN
KARAÇOBAN
DEMİRÖZÜ
İSPİR
İSPİR
5. VİZYON, EKSEN ve ÖNCELİKLER
TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçelerinin mevcut durumundan yola çıkarak ulaşılması gereken vizyon “yüksek katma
değerli tarımsal üretim yapan, turizm potansiyelinden mümkün olan en yüksek faydayı sağlayan, doğal
kaynaklarından etkin ve sürdürülebilir biçimde yararlanan ve daha yaşanabilir bir kentsel ve kırsal alana sahip
ilçeler” şeklinde belirlenmiştir.
Bu vizyonun gerçekleşmesine katkı sağlamak için ise “tarımsal ürünleri katma değerli ürün haline getirecek
büyük firmaların çekilmesi ve yerli sermayenin bölgede yatırıma çevrilmesi” ana gelişme eksenlerinden biri
olarak belirlenmiştir.
Bu eksene hizmet edecek iki öncelik ise;
1. Kaliteli ve sürekli hammaddenin sağlanması,
2. Sanayi altyapısının (enerji, yol su vs.) oluşturulması mevcutların iyileştirilmesi şeklinde olacaktır.
“Tarımsal üretimde kaliteli ve sürekli hammaddenin sağlanması” önceliğinin gerçekleşmesine katkı sağlayabilecek
tedbirler ise;
1. Tarımsal üretimde sosyal altyapının iyileştirilmesi
1.1. Ortak iş yapma ve işbirliği kültürünün oluşturulması
1.2. Var olan üretici birlik ve kooperatiflerinin etkin biçimde çalışmasının sağlanması
1.3. Yeni örgütlenmelerin teşvik edilmesi
1.4. Üreticilerin eğitim, bilinç ve görgü artırımı
1.5. Tarım danışmanlığı sisteminin yaygınlaştırılması
1.6. Ortak hareket etmek suretiyle girdi maliyetinin azaltılması
1.7. Ortak hareket etmek suretiyle üretici lehine uygun fiyatla ürün arzının sağlanması
1.8. Modern hayvancılık uygulamalarının yaygınlaştırılması
1.9. İlçe şartlarına uygun hayvan ırklarının yaygınlaştırılması
1.10. Pazarlama stratejileri oluşturularak yeni pazarlara açılım sağlanması
1.11. Doğal ve kültürel meyvelerden yararlanma yöntemlerinin araştırılması ve uygulanması ile meyvelerin alternatif kullanım ve pazarlama fırsatlarının oluşturulması
1.12. Orman varlığından kereste dışında daha etkin yararlanılması
1.13. Tıbbi ve aromatik bitkilerin ekonomiye kazandırılması
48
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
2. Tarımsal üretimde teknik altyapının oluşturulması
2.1. Süt toplama, nakil ve depolama ekipmanları, canlı hayvan kesimhaneleri gibi hammaddenin bozulmadan
standartlar dahilinde toplanacağı ve işleme merkezlerine ulaştırılacağı altyapının sağlanması,
2.2. Modern organize hayvancılık bölgelerinin oluşturulması
2.3. Mevcut hayvan barınaklarının modernizasyonu
2.4. Canlı hayvan pazarlarının kurulması
2.5. Mera ıslahı çalışmalarının yapılması
2.6. Sertifikalı yem bitkilerinin dağ köylerinde yaygınlaştırılması
2.7. Hayvansal ürünlerin işleme, paketleme ve ürün marka tescilinin yapılması
2.8. Organik tarım sertifikasyonu, silaj ve silajlık bitkisel üretimin yaygınlaştırılması, alternatif ürün arzı, kapalı
yaylacılık, mandacılık gibi yenilikçi uygulamaların yaygınlaştırılması
2.9. Arı ürünlerinin toplanma, paketlenme ve ikincil ürünler haline getirilmesi
2.10.Özel sektörün su ürünlerine yatırım yapmasının teşvik edilmesi
2.11. Kanatlı hayvan yetiştiriciliği konusunda uygun ilçelerde yatırımın teşvik edilmesi
2.12. Meyvelerin ikincil ürüne dönüştürülebileceği küçük ölçekli işleme tesislerin özel sektör eliyle
kurulmasının sağlanması
2.13. Sebze ve meyveler için nakil ve depolama ekipmanları gibi hammaddenin bozulmadan standartlar
dahilinde toplanacağı ve işleme merkezlerine ya da pazara ulaştırılacağı altyapının sağlanması,
2.14. Seracılık yapılabilecek yerlerin bu potansiyelinden daha etkin yararlanılması
2.15. Atıl durumda bulunan meyve bahçelerinin yenilenmesi ve üretime dahil edilmesi
2.16. Toplanmayan yabani meyvelerden yararlanılması
Üreticilerin uygulamalı eğitim ve iyi uygulama örnekleri gösterilerek eğitilmesi ile yapacakları bilinçli üretim
ile hammaddenin kalitesi ve değeri artacaktır. Çiftçi örgütlenmelerinin sağlanması, sosyal sermayenin
geliştirilmesi ve ortak iş yapma kültürünün oluşturulması ile girdi maliyetlerinin azaltılması ve üretici lehine
uygun fiyattan işleme tesislerine hammadde arzı sağlanabilecek ve işleme tesislerinin de yine uygun fiyattan
hammadde ihtiyaçları karşılanacaktır. Oluşturulacak birlikte hareket etme kültürü ile tarımsal üretime gençlerin
de dahil olmasına katkı sağlanabilecektir. Süt toplama tankları, soğutma ekipmanları, soğuk hava depoları,
canlı hayvan kesimhaneleri, bal paketleme üniteleri gibi altyapının işleme tesisi altyapısının oluşturulması
sayesinde hammaddenin bozulmadan standartlar dahilinde toplanacağı ve işleneceği merkezlere ulaştırılması
sağlanacak ve üreticinin kaybı azalacak ve işleme tesisleri de kaliteli hammadde temininde sıkıntı çekmeyecektir.
Hayvancılık girdi maliyetlerini artıran yem üretiminin ve piyasasının istikrarsız oluşunun önüne geçebilmek
için mevcut durumda bölgede atıl durumda bulunan arazilerin kullanılmasının sağlanması ve bu noktadan
hareketle üretici desteklerinin yeniden kurgulanması ve düzenlenmesi gerekmektedir. Mevcut durumda çeşitli
nedenlerle ekilmeyen arazilerin kullanılmasının ve parçalı arazilerin toplulaştırılmasının sağlanması önemlidir.
Büyük özel sektör işletmelerinin bölgeye olan ilgilerinin çekilmesi için ilk bir veya iki yıl taşımacılık masrafları gibi
bölge şartlarından kaynaklanan bazı masraflarının teşvikler dışında özel olarak karşılanmasıyla ilgili çalışmalar
yapılması gerekebilir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
49
Turizm konusunda TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçelerinde stratejik amaç ”mevcut turizm faaliyetlerinin
çeşitlendirilmesi ve potansiyeli olan alanlarda bu potansiyelin harekete geçirilmesi “ şeklindedir.
Bu amaca hizmet edecek iki öncelik ise;
1.
Turizmde sosyokültürel ve teknik altyapının oluşturulması
2.
Turizmde tanıtımın yapılması şeklindedir.
Turizmde sosyokültürel ve teknik altyapının oluşturulması önceliğinin gerçekleştirilmesine katkı sağlayabilecek
tedbirler ise;
1. Potansiyeli olan alanlarda halka turizmde bilinçlendirme eğitimleri verilmesi
2. Halkın turizmden gelir elde edebileceği uygulamaların gösterilmesi ve ürün üretmesi
3. Konaklama ve diğer turistik tesis altyapısının oluşturulması
4. Termal alanlarla ilgili plan, fizibilite ve altyapının tamamlanması
5. Su sporları merkezlerinin kurulması
6. Sivil mimari örneklerinin restorasyonu ve sokak sağlıklaştırmaları gibi çalışmalarla ilçelerin turizme
kazandırılması
Turizmde altyapısı nispeten hazır alanların tanıtımının yapılması önceliğine katkı sağlayacak tedbirler
kapsamında ise Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi İnovasyona Dayalı Turizm Stratejisi ve Eylem Planı kapsamındaki
tanıtım stratejilerinin uygulanması önemlidir.
İlçe merkezlerinde ve kırsal alanda sosyal aktivite ve genel altyapı eksiklikleri nedeniyle gerek yerel gerekse
yerleşik halkın yaşam memnuniyetleri azalmakta ve ihtiyaçlarını daha büyük merkezlerde giderme isteği
oluşmaktadır. Bu durumdan ilçe ekonomileri olumsuz etkilenmektedir. Bunun yanında kırsal alanda yerleşimlerin
kalitesiz yapılaşması ve temel hizmetlere erişimdeki sıkıntılar özellikle gençlerin kırsal alanda kalmak ve tarımsal
faaliyetlerle uğraşmak istememelerinin sebepleri arasındadır. Ayrıca önceden kırsal alandan göç etmiş ve
emeklilik yaşına gelmiş ve geri dönmek isteyenlerin de dönüşlerinin hızlandırılması için kırsal yerleşimlerin
olumlu özelliklerinin artırılması gerekmektedir. Bu konularla ilgili olarak ilçeler düzeyinde oluşturulabilecek temel
amaç “kentsel ve kırsal alanlarda yaşanabilirliğin arttırılması” şeklindedir.
Bu temel amaca hizmet edecek öncelikler ise;
1. İlçe merkezlerinde yaşayan yerli ve dışarıdan gelen halkın yaşam memnuniyetinin artırılması
2. Köylerin sosyal ve ekonomik yönden çekiciliği yüksek huzur veren mekanlar haline getirilerek göç eden
belli bir yaş üstü kitlenin geri dönüşünün teşvik edilmesi şeklinde olacaktır.
İlçe merkezlerinde yaşayan yerel ve yerleşik halkın yaşam memnuniyetinin artırılması önceliğine hizmet
edebilecek tedbirler ise ; 1. İlçe merkezine dışarıdan görevli olarak gelen çalışanların veya öğrencilerin burada temel ve sosyal
ihtiyaçlarını karşılayacakları alanların oluşturulması (çocuk bakım evleri, yurt vs),
2. İlçe merkezlerinde hem ilçe merkezlerine hem de kırsal alana hitap edecek şekilde temel hizmetlerin
eksiksiz olarak yerine getirilmesinin sağlanması (sağlık, eğitim, ulaşım, belediye ve barınma hizmetleri vb)
3. İlçe merkezlerinde kırsalda üretilen ürünlerin satılabileceği halk pazarlarının belirli günlerde açılması
sağlanarak sosyal anlamda da aktivite imkanı sunulması
4. Oluşturulacak halk pazarları, rekreasyon alanları, kültür merkezleri gibi alanlarla uyumlu ve entegre
biçimde sosyal faaliyetlere (sinema, tiyatro, konser vb.) imkân sağlanması
5. İlçelerin kırsal alanlarında temel altyapı ihtiyaçlarının giderilmesi (ağaçlandırma, erozyonla mücadele,
dere ıslahı, yayla, köy, mezra, ilçe ulaşım bağlantıları, içme suyu altyapısı, yeni kısa ve ekonomik yol
güzergahlarının değerlendirilmeye alınması vb.)
50
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
6. Köy yerleşim planlarının çıkarılması ve yapılaşmanın daha nitelikli hale getirilmesi
Mevcut köylerin sosyal ve ekonomik yönden çekiciliği yüksek huzur veren mekanlar haline getirilerek göç eden
belli bir yaş üstü kitlenin geri dönüşünün teşvik edilmesi önceliği ile ilgili tedbirler ise;
1. Geleneksel köy yaşamının organik köy kavramı ile birleştirilerek daha çok emeklilere hitap eden model
köyler oluşturulması,
2. Bu alanlarda atıl kalmış arazilerin yaşlıların uğraşabilecekleri fiziksel aktivitelere uygun tarımsal üretim
deseni ile kurgulanması,
3. Bu alanların gerekirse turizme açılmasının sağlanması
İlçelerde (özellikle Erzurum’un kuzey ilçelerinde) bulunan ve göç nedeniyle artık kullanılmadan atıl bekleyen
meyve bahçelerinin yeniden kullanılabilir hale getirilmesi sahiplerinin emeklilik sonrası geri dönüş yapmaları ile
mümkün olabilmektedir. Mevcut durumda böyle bir doğal geri dönüş açıkça görülmektedir. Köylerde sosyal ve
ekonomik imkanların artırılması ve hizmetler açısından da cazip hale getirilmesi insanları daha güçlü biçimde
ikna edecek ve bu geri dönüş sürecini hızlandıracaktır. Bu sayede kırsal alandan hızla devam eden iş gücü göçü
belli yaş üstü insanların geri dönmesiyle niteliği düşük olsa dengelenmeye çalışılacaktır.
Bölge ilçelerinin hemen hemen hepsinde yeraltı kaynaklarından en az birine rastlamak mümkündür. Bu kaynakların
rezerv durumları, kullanılabilirlikleri ve bölge ekonomisine olabilecek katkılarının en yüksek seviyeye getirilmesi ile
ilgili saha ve strateji geliştirme çalışmalarına ihtiyaç bulunmaktadır. Bunun yanında az da olsa ilçelerde bulunan
sanayi altyapısı ile ilgili iyileştirmelere ve ilave yatırımlara gidilmesi de ilçeler özelinde olumlu etki yapacaktır. Bu
açıdan bakıldığında özellikle KSS’lerin merkez ilçelere en yakın ilçelerde ve cazibe odağı haline getirilmesi düşünülen
ilçelerde kurulması önemlidir. Bu açıdan bakıldığında ilçelerin “doğal kaynaklardan etkin ve sürdürülebilir şekilde
yararlanma imkanları ve endüstriyel üretimin artırılması” bir temel amaç olarak ortaya çıkmıştır.
Bu temel amacın gerçekleşmesine hizmet edecek öncelikler;
1. Yeraltı kaynaklarının kullanımı ve alternatif enerji üretimi ile ilgili araştırma, fizibilite ve strateji
geliştirme ve uygulama,
2. Sanayi altyapısının iyileştirilmesi ve yatırımcı çekilmesi şeklindedir.
Yeraltı kaynaklarının kullanımı ve alternatif enerji üretimi ile ilgili araştırma, fizibilite ve strateji geliştirme ve
uygulama önceliğine hizmet edebilecek tedbirler ise;
1. Bölgede mevcut olan doğal taşlardan (Tercan, Bayburt, Narman taşı vd.) işlenmiş ürün olarak
yararlanılması,
2. Maden, maden suyu, yer altı su kaynakları, tuz rezervleri ve termal su varlığından yararlanılması,
3. Alternatif enerji kaynakları potansiyelinin (rüzgar, güneş ve biyogaz) araştırılması
4. Oltu taşının değer zincirinde bulunan bütün sektörlerle beraber mümkün olan en yüksek faydayı
sağlaması,
Sanayi altyapısının iyileştirilmesi ve yatırımcı çekilmesi şeklindedir. Uygulama önceliğine hizmet edebilecek
tedbirler ise;
1. Atıl bulunan sanayi tesislerinin, kamu binalarının ve eski yatırımların aktive edilmesi
2. Tekstil atölyeleri gibi kırsal alanda yeni gelişmeye başlayan sektörlerin sayısının ve niteliğinin
artırılması
3. Merkez ilçelere yakın ilçelerde KSS ve OSB alanlarının merkez ilçelere hitap edebilmesi
4. Geliştirilen bağlantı yollarının avantajından yararlanılarak yeni sanayi kollarının bölgeye çekilmesi
şeklindedir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
51
6. MEKANSAL YANSIMALAR
Tarımsal Üretim Alanları
Bölge genelinde hayvancılık
faaliyetleri mevcut durumda
ağırlıklı olarak çayır ve meraya
dayalı olarak yapıldığı için bu
faaliyetlerin bölge genelindeki
mekansal olarak dağılımı
da çayır ve mera varlığı ile
paralellik göstermektedir.
Bununla beraber, yem bitkileri
yetiştiriciliği yapılan alanlarda
da hayvancılık faaliyetlerinin
yürütüldüğü görülmektedir. Bu
açıdan bakıldığında Erzurum’un
güney ilçelerinden başlayıp (Çat,
Tekman, Hınıs, Karaçoban ve
Karayazı; büyük ve küçükbaş
hayvancılık olmak üzere), Horasan,
Köprüköy ve Pasinler ilçelerini
de kapsayarak kuzeyde Oltu’ya
ve Şenkaya’ya kadar uzanan,
Bayburt’un tamamını içine alarak
batıda Erzincan’ın kuzey ilçelerini
(Otlukbeli, Çayırlı ve Refahiye)
ve Tercan ve Kemah’ı da içine
alan çok geniş bir alan bölgede
hayvancılığın yapıldığı ve bu
faaliyetlere uygunluğu nedeniyle
gelecekte de yapılabileceği bir
alandır.
52
Bölgede meyvecilik faaliyetleri
iki nehrin oluşturduğu yükseltisi
az alanlar boyunca daha yoğun
gerçekleştirilmektedir. Her ne
kadar profesyonel meyvecilik
faaliyetleri yaygın olmasa da
halihazırda bu alanlar meyvecilik
faaliyetleri için uygun çevre
şartları sağlamaktadır. Erzurum’un
kuzeyini ve Bayburt’un tamamını
içine alan Çoruh Vadisi ile Erzincan
Ovası, Kemah ve Kemaliye’yi
kapsayan alanda meyvecilik
faaliyetleri yapılmakta hatta
Erzincan Cimin Üzümü gibi marka
ürünlerin ortaya çıkmasına da
neden olmaktadır.
Bölge içerisinde yükseltisi düşük ve
Bölgede yem bitkileri
yetiştiriciliği hayvansal üretimin
yapıldığı alanların tamamında
yapılmaktadır. Genelde kaba
yeme yönelik olarak yapılan bu
faaliyetler içerisinde modern
yöntemlerin gerektirdiği silaj gibi
üretim teknikleri yaygın olmasa
da mevcut alanlar yem bitkileri
yetiştiriciliği için oldukça ideal
şartlar sunmaktadır.
Arıcılık faaliyetleri hemen
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
sıcaklık ortalaması yüksek alanlarla
beraber termal su potansiyeli olan
alanlar seracılık için uygun alanlar
olarak değerlendirilebilir. Mevcut
durumda yoğun olarak Erzincan
merkez ilçe ve yakın çevresinde
gerçekleştirilen seracılık
faaliyetleri, Erzurum’un kuzey
ilçelerinde (Uzundere, Tortum ve
Oltu) de az da olsa yapılmaktadır.
Bölgede sıcak su kaynağı bulunan
Pasinler, Köprüköy, Horasan, Çat
ve Erzurum merkez ilçe ve yakın
çevresinde bu potansiyel seracılık
amaçlı kullanılabilir.
hemen bölgenin tamamında
yürütülmektedir. Yerli arıcıların
yanı sıra önemli miktarda
bölge dışından gelen arıcıyı
barındıran bölgenin çayır mera
bakımından zengin alanları arıcılık
faaliyetlerinin yoğun yapıldığı
alanları barındırır (Şekil 16).
Turizm Değerleri ve Rotaları
Bölge başta kış olmak üzere
doğa sporları, tarih ve kültürel
miras, eko – agro, termal ve
sağlık turizmi alanlarında
mekana dayalı bir potansiyele
sahiptir. Bölgede yer alan başta
Palandöken, Konaklı, Ergan, Kop
ve Yıldırım Akbulut Kayak Tesisleri
ve kış turizmi merkezleri kendi
içerisinde bir koridor olabilecek
ve diğer bölgelere de bu koridoru
bağlayabilecek potansiyele sahiptir.
Coğrafi yapı ve su potansiyeline
dayalı doğa ve macera sporları ile
eko – agro turizm için başta Çoruh
ve Karasu Vadisi oldukça uygun
alanlar sağlamakta ve bu alanlar
da yine bir ucu Doğu Karadeniz
Bölgesi ile bağlantılı olan bir
koridor oluşturabilmektedir. Tarih
ve kültürel miras turizmi ile ilgili
varlıklar bölgenin güney batısından
başlayarak kuzeydoğusuna
doğru uzanarak Kars ve Van’ı
sonrasında ise Nemrut’u içine
alan oldukça uzun ve zengin bir
koridorun parçasıdır. Kemaliye,
Kemah, Tercan, Bayburt, Erzurum
merkez ilçe ve kuzey ilçeleri
bölge içerisinde bu turizm
tipi için potansiyel gösteren
alanlardır. Bölgenin Erzincan’dan
başlayıp Horasan’da sona eren
ana ulaşım aksı boyunca termal
kaynaklara rastlamak mümkündür.
Bu alanlarda altyapısı oluşan
ve iyileşen bir termal turizm
potansiyeli oluşmuş durumdadır.
Bölgenin özellikle Erzurum merkez
ilçede yoğunlaşan ve Erzincan
merkez ilçedeki potansiyel ile de
desteklenmesi öngörülen bir sağlık
turizmi potansiyeli mevcuttur
(Şekil 17, 18).
İlçelerin Kimlikleri ve Kademeleri
Bölge genelinde merkez ilçeler
alan tarımsal üretime yakın bir
birinci derecede hizmet sunum
kimlik gösterirken birkaç ilçede
merkezleri iken kendi içinde alt
spesifik faaliyetlerin (Uzundere,
bölgeler oluşturan Hınıs ve Oltu
Kemaliye turizm; İliç madencilik
ikincil bir sunum odağı olma
gibi), yürütüldüğü görülmektedir.
özelliği göstermektedir. Bunun
Bölgede ilçeler “tarım, turizm
yanında Erzurum’un kuzeyinde
ve sanayi odağı olan ve olma
İspir ve Erzincan’da İliç ilçeleri
potansiyeli gösteren”, “tarım
bağlantıları ve sosyoekonomik
ve hayvancılık ürünleri üretim
durumları nedeniyle nispeten
merkezleri” ve “özel kalkınma
ayrım gösteren ilçelerdir.
potansiyeli olan” ilçeler şeklinde
Bölgenin tamamında kırsal
gruplandırılmaktadır (Şekil 19, 20).
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
53
Hayvancılık
Gelişme Alanı
Meyvecilik
Gelişme Alanı
Seracılık
Gelişme Alanı
Seracılık
Gelişme Alanı
Mera Alanı
Tarım Alanı
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
54
TARIMSAL ÜRETİM ALANLARI
Yem Bitkileri
Gelişme Alanı
Şekil 16. Tarımsal üretim alanları
Kış Sporları
Turizmi
Spor Turizmi
Tarih ve
Kültür Turizmi
TURİZM DEĞERLERİ
Kongre Turizmi
Eko ve Agro
Turizm
Termal ve
Sağlık Turizmi
Şekil 17. Turizm değerleri
55
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
İl
Merkezleri
İlçe Merkezleri
N>10.000 Kişi
İlçe Merkezleri
N<10.000 Kişi
Kış Turizm
Merkezi
Doğa ve Macera
Turizmi Gelişim Alanı
Doğa ve Macera
Turizm Koridoru
Tarih ve Kültür
Turizmi Koridoru
Kış Turizmi
Koridoru
Yayla Turizmi
Gelişim Alanı
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
56
TURİZM ROTALARI
Tarih ve Kültür
Turizmi Gelişim Alanı
Şekil 18. Turizm rotaları
Jeotermal
Kaynaklar
Hayvan ve
Taşa ve Toprağa
Kaliteli Ürün Varlığı Dayalı Sanayi
Tarım Arazisi
ve Mera Varlığı
İLÇE KIMLİKLERİ
Maden ve Tuz
Rezerv Varlığı
Arıcılık
Turizm Değeri
Kamu
Yatırımlarının Etkisi
Şekil 19. İlçe Kimlikleri
57
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
Potansiyel, Tarım, Turizm, Sanayi Gelişim ve Hizmet Sunum Merkezi
Tarım, Turizm, Sanayi, Gelişme ve Hizmet Sunum Merkezi
Özel Kakınma Potansiyeline Sahip Merkez
Turizmde Gelişen Özel Potansiyelli Merkez
Turizmde Gelişen Kırsal Merkez
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
58
İLÇE KADEMELERİ
Ağırlıklı Tarımsal Üretim Merkezi
Şekil 20. İlçe Kademeleri
7. KAYNAKÇA
Ekonomik - Toplumsal - Mekansal Örgütlenme İçin Dar Bölgeli Polarize Model Erzurum – Erzincan – Bayburt
Bölgesel Gelişme Planı Analitik Rapor Kitap – I, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı United Nations
Development Programme, Yıldız Teknik Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Mayıs, 2005 İstanbul Tayf Matbaacılık
Ltd. Şti.
http://www.stat.gen.tr/index.php?istek=sinif&dersid=ist01&konuid=pca&max=1
Jean-Paul Rodrigue, C. C. (2006). The Geography of Transport Systems.
Kakınma Bakanlığı. Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (2013-2023).
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
59
60
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
EKLER
EK 1. İLÇE RAPORLARI
TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçelerine ait raporlar TRA1 Düzey 2 Bölge
Planı 2014 – 2023 hazırlık çalışmaları kapsamında; ilçelerde mevcut
durum tespitine ve vizyon belirlemeye yönelik gerçekleştirilen
ilçe toplantıları sonuçlarından, kaymakamlık internet sitelerinden,
TÜİK’ten ve ilçe brifing raporlarından elde edilen verilerden
derlenmiştir.
İlçe toplantılarında ilçenin genel sosyo-ekonomik durumu,
lokomotif sektörleri, mevcut kalkınma potansiyelleri ile geleceğe
dair beklentiler ve vizyonlar ele alınmıştır.
TRA1 Düzey 2 Bölgesinde yer alan tüm ilçelerin kaymakamlıklarına
09.01.2013 tarih ve 13 sayılı resmi yazı gönderilerek toplantıların
duyurulması ve katılımcılarla iletişimin sağlanması konusunda
işbirliği yapılmıştır. Katılımcılık konusunda daha yenilikçi bir yaklaşım
güdülerek, belediye başkanları, muhtarlar, kamu kurum ve kuruluşu
temsilcilerinin yanı sıra; özellikle köy veya mahallelerde görev yapan
öğretmenlerin, okul müdürlerinin, tarım danışmanlarının, din
görevlileri ile Sivil Toplum Kuruluşları (meslek odaları, dernek, birlik
veya kooperatif) temsilcilerinin, özel sektör temsilcilerinin, kanaat
önderlerinin ve katkı sağlayabilecek vatandaşların katılımının
sağlanmasına büyük özen gösterilmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
61
62
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
AŞKALE
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
63
MEVCUT DURUM
Aşkale, Erzurum’un batısında
il merkezine 53 km mesafede
yer almaktadır (Şekil 21). İlçenin
ortalama yüksekliği 1650 m ve yüz
ölçümü 2300 km² olup, doğusunda
Erzurum’un Aziziye ilçesi, batısında
Erzincan’ın Çayırlı ve Tercan
ilçeleri, güneyinde Erzurum’un
Çat ilçesi ile çevrelenmiştir. Doğu
– batı bağlantısını sağlayan E-80
devlet yolu üzerinde bulunan ilçe
ayrıca Erzurum-Bayburt-Trabzon
yollarının da kesişme noktasında
yer almaktadır. Palandöken
dağlarıyla Otlukbeli ve Gavur
dağları uzantılarının arasında
Karasu Vadisi’nin açmış olduğu
çöküntü içindedir. Doğu - batı
istikametinde uzanan iki fay
hattı arasında kalan ilçe, birinci
derecede deprem kuşağında
bulunmaktadır. Deniz seviyesinden
1550-1800m yüksekte bulunan
Aşkale’de şiddetli karasal iklim
özellikleri görülmektedir. Kışlar
uzun, soğuk ve karlı; yaz mevsimi
kısa, sıcak ve kurak geçmektedir.
Yağmur, mayıs ile ekim ayları,
kar yağışı ise kasım ve nisan
ayları arasında, aralıklar halinde
görülmektedir. İlçenin en önemli
akarsuyu Karasu nehridir.
Şekil 21. Aşkale’nin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
64
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 61 köy ve 2 belde belediyesi bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine
göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 24.628 kişi olup, kentsel nüfus 12.597 kişi; kırsal nüfus
ise 12.031 kişidir (Tablo 9).
Tablo 9. Aşkale ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
12.597
6.236
6.361
12.031
5.978
6.053
24.628
12.214
12.414
İlçe nüfusunun %51,15’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun yaş gruplarına
göre dağılımı incelendiğinde Aşkale’de nüfus yaş bağımlılık oranı %61,11 olarak hesaplanmıştır. TRA1 Düzey
2 Bölgesi’nde bu oranın %54,71 olduğu göz önüne alınırsa Aşkale’de bağımlı nüfus grubunun toplam nüfusun
yarısına yakın bir bölümünü oluşturduğu görülmektedir. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 10’da
verilmiştir.
Tablo 10. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
7.305
3.695
3.610
15-64
15.230
7.555
7.675
N>65
2.093
964
1.129
TOPLAM
24.628
12.214
12.414
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
65
EĞİTİM
Aşkale’de okuryazarlık oranı ortalama %90,62 iken erkeklerde bu oran %95,50, kadınlarda ise %85,86’dır.
Bununla beraber, Tablo 11’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul
bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %76,77’sini oluşturmaktadır.
Bu oran TRA1 Düzey 2 Bölgesi’ndeki diğer ilçelerden düşük olmasına karşın okuryazarlık durumunun beşeri
sermayenin niteliğine etki ettiğinin ve ilkokul çağındaki nüfusun oranın yüksek olduğunun göstergesidir.
Tablo 11. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus (6+ yaş)
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
1.391
189
1.202
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
5.161
2.332
2.829
İlkokul mezunu
5.692
2.327
3.365
İlköğretim mezunu
4.408
2.353
2.055
787
592
195
2.677
1.992
685
Yüksekokul veya fakülte mezunu
892
603
289
Yüksek lisans mezunu
33
25
8
Doktora mezunu
5
4
1
644
293
351
21.690
10.710
10.980
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Aşkale’de ilköğretim, ortaöğretim, teknik ve mesleki eğitim kurumlarındaki 5.537 öğrenci 53 adet okulda 312
derslikte eğitim görürken öğretmen başına 12,41 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 12, ortaöğretimde 19, teknik ve meslek eğitimde ise 20 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
İlçede bulunan Atatürk Üniversitesine bağlı Aşkale Meslek Yüksekokulu 6 bölümde toplam 394 öğrencisi ile
eğitim vermektedir. İlçede Kredi Yurtlar Kurumuna bağlı yurt mevcut değildir ancak özel yurtlar öğrencilere
hizmet vermektedir.
66
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 26 yataklı toplum sağlığı merkezi ve entegre ilçe hastanesi bulunmaktadır. Aile hekimliği,
kadın ve doğum, çocuk hastalıkları, diş hastalıkları ve acil poliklinikleri ile hizmet veren hastanede 4 uzman hekim, 7
pratisyen hekim ve 3 diş hekimi görev yapmaktadır. İlçe Türkiye’nin batı ve doğusunu bağlayan Erzurum, Ağrı, İran
ve Orta Asya’ya uzanan E80 karayolu ile Trabzon-Bayburt karayolunun (E87) kesişim noktasında yer almaktadır.
İlçe aynı zamanda Kars-Erzurum-Sivas demir yolu ağı üzerindedir. İlçenin tüm köyleri ve diğer ilçeler ile bağlantısı
mevcut olup, ulaşım altyapısı iyi durumdadır. İlçenin telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. Sosyal
aktivite imkanı olarak 1000 kişi seyirci kapasiteli kapalı spor salonu, futbol sahası ve kültür merkezi bulunmaktadır.
İlçede biri 1. amatör süper ligde, diğeri 1. amatör kümede olmak üzere 2 spor kulübü vardır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Aşkale’de 11 adet insani yardımlaşma, 11 adet dini hizmetlerin gerçekleştirilmesi, 3 adet spor, 5 adet kültür ve
turizm alanlarında faaliyet gösteren toplam 32 adet dernek bulunmaktadır.
EKONOMİK YAPI
Geniş mera alanlarına sahip ilçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmakla birlikte taşa ve toprağa dayalı
sanayi de gelişmiştir. Doğu Anadolu Bölgesinin en önemli sanayi tesislerinden biri olan Aşkale Çimento A.Ş. ilçede
faaliyet göstermektedir.
TARIM
Toplam yüzölçümü 230.000 hektar olan ilçenin tarım alanları 23.797 hektar ile toplam alanın %10’unu
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %74’lük bölümünde buğday, arpa, şekerpancarı, çavdar, mercimek, fiğ,
korunga, yonca gibi tahıl ve yem bitkileri üretimi yapılmaktadır. Sebze ve meyve üreticiliği aile işletmeciliği şeklinde
yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 22’de belirtilmiştir. Sulanabilir tarım arazisi
toplam tarım arazisinin %20’lik bölümünü oluşturmaktadır. Kuzgun Barajı sulama kanallarıyla Daphan Ovası, Çayköyü,
Gökçebük, Tazegül Mah. ve Ortabahçe köylerinde sulama etkin bir biçimde yapılmaktadır. 17.635 hektar çayır ve mera
alanı bulunan ilçede besi sığırcılığı, süt sığırcılığı ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Büyükbaş hayvan
varlığı incelendiğinde ırkların %23’ü yerli ırk olup; geri kalan bölümü kültür melezidir. 2012 yılı verilerine göre Çiftçi
Kayıt Sistemine kayıtlı 1116 çiftçinin bulunduğu ilçede Güllüdere köyünde 1, ilçe merkezinde 2 olmak üzere 3 adet
mandıra bulunmaktadır. Ayrıca Türkiye Kalkınma Vakfı tarafından kurulan ve bölge çiftçileri tarafından oluşturulan
Köylüm A.Ş. ve CP ortaklıyla kiralanıp işletilen tavuk kesimhanesi ve tavuk üretme çiftlikleri bulunmaktadır. İlçede 5800
kovan ile arıcılık yapılmaktadır. İlçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo 12’de verilmiştir.
Tablo 12. Aşkale hayvansal üretim verileri (TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
2.104
234.448
Aşkale
24.490
16.565
1.790
34.599
80
9.400
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
TR Türkiye
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
67
Aşkale Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 1. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Şekil 22. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
Meyveler, içecek
ve baharat
İlçede taşaNadas
ve toprağa
dayalı
sanayi
gelişmiştir.
Ülkemizde
faaliyet
gösteren
en
büyük
500
sanayi
tesisi arasında
bitkilerinin
alan›(dekar)
alan›(dekar)
yer alan tesis çimento
ve
hazır
beton
üretimi
yapmaktadır.
Bunun
yanında
alçı
blok
üreten
ABS
Alçı
ve Blok
29%
0%
Sanayi A.Ş. ve inşaat malzemeleri üretimi yapan Erpor A.Ş. de ilçenin önemli sanayi tesisleridir.
TURİZM
Tarihi eserleri (Aşkale kalesi, Cinis höyüğü, Evrenli kümbeti, Ağveyis hanı, Hacıbekir kervansarayı, Ziravank
harabeleri vb.) ve folklorik özellikleriyle tarih ve kültür mirası turizmi açısından potansiyeli bulunan ilçede turizm
altyapısı gelişmemiştir.
TEŞVİKLER
Aşkale’de 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda Tarım
Tah›llaroldukları
ve diğ€er ve
ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar
bitkisel
ürünlerin
yararlandıkları görülmüştür.
ekilen alan›(dekar)
71%
Çat Bitkisel Üretim ‹statistikleri BELEDİYE
HİZMETLERİ
İlçe Şekil
merkezinde
içme
suyu altyapısı
tamamlanmıştır.
2. Bitkisel
üretimin
dağılımı
(TÜİK 2012)
68
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Aşkale ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 13’te
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 13. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Aşkale
364
3
-0,7285
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla yararlanamama
problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar ortaya konulmalıdır.
• Tarımsal arazilerin etkin kullanımında arazi toplulaştırılmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
• Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme tesislerinin kurulmasının yanında
bölge dışından özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve sürekli hammadde sağlama konusunda
sosyal ve teknik altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu anlamda büyük firmaların bölgeye çekilmesinde
sözleşmeli üreticilik konusunda tanıtım ve araştırmalar yapılması gerekmektedir.
• Arıcılık açısından daha çok paketleme ve markalaşma sorunu ön plandadır. Uygulanacak destek
programlarının markalaşma, tanıtım ve sertifikalı paketli ürün üretimine yönelik olması gerekmektedir.
• İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi ve dışı göç
etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş gücünü ve girişimciliği
düşürmektedir.
• Karahasan ve Hatuncuk köylerinde yer alan maden sularının değerlendirilmesine yönelik fizibilite çalışmaları
gerekmektedir.
• Mera ve orman alanlarının korunmasına yönelik tedbirler alınmalı, mera ıslah çalışmaları yürütülmelidir.
• Aşkale çimento ve maden tesislerinin var olduğu ilçede hafif nakliye hizmetlerinin kümelenmesine yönelik
destekler verilmelidir.
• Hayvancılık aile işletmelerinde geleneksel usuller ile yapılmaktadır. Hayvan hastalıkları ile mücadele
edebilmek ve üretimde verimi artırmak için modern hayvancılık uygulamalarının yaygınlaştırılması
gerekmektedir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
69
Tablo 14. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Aşkale
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
Kurum Adı
Muhtarlıklar
İlçe Emniyet Müdürlüğü
İlçenin Potansiyelleri
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
Çimento fabrikası, alçı fabrikaları ve maden ocaklarının bulunması,
Çok geniş ve verimli arazilerin varlığı,
Altın, granit, kömür ve demir maden yataklarının bulunması (Abdalcık köyü, Özler köyü ve Çatalbayır köyü)
Geniş mera alanlarının varlığı
İlçenin Zayıf Yönleri
İlçede sosyal etkinliklerin bulunmaması
Arazilerin toplulaştırma ihtiyacının olması
Tarım arazilerinde sulama problemi
İlçede işletilmekte olan madenlerin kapanması
Hayvancılığın ilçe merkezinde yerleşim alanlarında yapılması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Kredili ahır yapımı
Yem fabrikası yapımı
Tahıl için ofis kurulması
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Hayvan pazarı
Hayvan barınaklarının modernizasyonu
70
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
71
72
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
ÇAT
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
73
MEVCUT DURUM
Çat, Erzurum kent merkezinin 52 km güneyinde, 1960 m yükseklikte bulunan bir ilçedir (Şekil 23). İlçe merkezi ve
çevresi içerisinden irili ufaklı çayların geçtiği kırıklı bir arazi üzerinde kuruludur. İlçenin yüzölçümü 1386 km² olup
ilçe genelinde Erzurum kent merkezinde hakim olan sert karasal iklim özellikleri görülür.
Şekil 23. İlçenin TRA1 Düzey 2 Bölgesi içerisindeki yeri
74
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 41 köy, 1 belde belediyesi ve 6 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
(ADNKS) verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 19.446 kişi olup, kentsel nüfus 4.501
kişi, kırsal nüfus ise 14.945 kişidir (Tablo 15).
Tablo 15. Çat ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
4501
2392
2109
14945
7524
7421
19446
9916
9530
Kentsel nüfusun toplam nüfusa oranı %23 iken kırsal nüfus toplam nüfusun %77’sini oluşturmaktadır. İlçe
nüfusunun %23’ü kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır. Çat’ta toplam yaş
bağımlılık oranı %64,66 iken nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 16’da verilmiştir.
Tablo 16. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0 - 14
6.493
3.336
3.157
15 - 64
11.810
6.076
5.734
>65
1.143
504
639
Toplam
19.446
9.916
9.530
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
75
EĞİTİM
Çat’ta okuryazarlık oranı ortalama %85,59 iken erkeklerde bu oran %91,76 kadınlarda ise %79,19’dur. Bu oran
6 yaş üstü tüm yaş gruplarında kadınlar ve erkekler için homojen bir dağılım göstermektedir. Bununla beraber,
Tablo 17’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul
mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %88,03’ünü oluşturmaktadır. Bu durum ilkokul
çağındaki nüfusun oransal olarak fazlalığını ve okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye imkan
veremeyeceğini göstermektedir.
Tablo 17. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
1.944
426
1.518
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
5.787
2.647
3.140
İlkokul mezunu
3.924
2.152
1.772
İlköğretim mezunu
3.460
2.055
1.405
Ortaokul veya dengi okul mezunu
229
188
41
Lise veya dengi okul mezunu
973
766
207
Yüksekokul veya fakülte mezunu
309
211
98
Yüksek lisans mezunu
11
6
5
Doktora mezunu
3
1
2
530
295
235
17.170
8.747
8.423
Bilinmeyen
Toplam
Çat’ta ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 4.942 öğrenci 56 adet okulda 199 derslikte eğitim görürken
öğretmen başına 17,78 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 25 ve
ortaöğretimde 23 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve üstünde bir seyir gösteren
ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede herhangi bir yükseköğretim kurumu
bulunmamaktadır.
76
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet devlet hastanesi bulunmaktadır. İlçede bir adet futbol sahası olsa da sosyal aktivite imkanı
sağlayabilecek tesis altyapısı yetersizdir. İlçe Erzurum ve Bingöl karayolu üzerinde bulunması nedeniyle karayolu
ulaşımı bakımından iyi durumdadır.
Ulaşım altyapısı ile ilgili sorun özellikle kışın köy ve yayla yollarındadır. Erzurum – Çat – Karlıova – Bingöl bağlantısı
rahatlıkla kullanılabilir durumdadır. Çat ilçesi Erzurum kent merkezine yakınlığı nedeniyle hemen hemen bütün
ticari ve kültürel ilişkilerini burayla kurmuştur. İlçe halkı hastane, alışveriş vb. ihtiyaçlarını kent merkezinden
karşılamaktadır. Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Çat’ta mesleki ve dayanışma, spor ve dini hizmetlerin gerçekleştirilmesine yönelik olmak üzere toplam 15 dernek
mevcuttu. Bunların yanında Çat dışında da kurulmuş çeşitli dayanışma dernekleri de mevcuttur.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve hayvancılıkla ilgili bitkisel üretime dayalıdır. İlçenin il merkezine
yakınlığı nedeniyle halkın ihtiyaçlarını buradan karşılaması hizmetler sektörünün ve ticaretin gelişmesini nispeten
önlemektedir.
TARIM
Çat’ta tarım sektörü özellikle büyük ve küçükbaş hayvancılık üzerine gelişmiş ve bitkisel üretim de bu nedenle başta
yem bitkileri üretimiyle özdeşleşmiştir. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre % dağılımı Şekil 24’de verilmiştir.
Çayır ve mera alanları ile yem bitkisi yetişebilecek arazi varlığı nedeniyle hayvancılık sektörü açısından uygun alanlara
sahip olan ilçede 2011 yılına ait hayvansal üretim veriler Tablo 18’te verilmiştir. İlçe ayrıca arıcılık açısından oldukça
idealdir ve üretim de yapılmaktadır.
Tablo 18. Çat hayvansal üretim verileri
Türkiye
Erzurum
Çat
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498538
586.891
514.488
47754
567854
2104
234448
25486
44950
1895
36501
386
17745
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
77
Meyveler, içecek ve
baharat bitkilerinin
alanı(dekar)
0%
Nadas alanı(dekar)
29%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
71%
Çat Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 24. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
Çat’ta tarımsal üretimin dışında herhangi bir üretim yapılamamaktadır. İlçede sanayi üretimi ile ilgili de oluşmuş
bir potansiyel mevcut değildir.
TURİZM
Çat’ta potansiyel olarak turizme kazandırılabilecek doğa ve macera sporları ile ilgili alanlar mevcut olsa da
Çimenözü ve Hölenk termal kaynakları nedeniyle termal turizm ilave aktivitelerle geliştirilebilir.
TEŞVİKLER ve FİNANSAL HİZMETLER
Çat’ta 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları ancak
yararlanamadıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde belediye hizmetleri genelde yeterli olsa da içme suyu kalitesi, katı atık depolama ve evsel atık
sularla ilgili problemler mevcuttur.
78
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Çat ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 19’da verilmiştir.
Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 19. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Çat
812
6
-1,09209
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Hayvancılığa dayalı bir ekonomiye sahip olan ilçede et ve sütün üretimi, depolanması, işlenmesi ve değerinde
ürün olarak pazarlanması konusunda çok büyük problemler mevcuttur. Bu açıdan üretimden sevkiyata
kadar altyapı ve tesis eksikliği mevcuttur. Mevcut durumda üretim yapan küçük ölçekli aile işletmeleri devlet
desteklerinden, teşviklerden ve kredilerden tam anlamıyla yararlanma imkanına sahip değillerdir. 50 baştan
büyük tarımsal işletme sayısı çok az ya da mevcut değildir.
• Mevcut süt üreticileri birliği ve küçük mandıra şeklindeki işletmelerin etkinliği arttırılmalıdır.
• İlçede iyi kalitede ve yüksek sıcaklıkta jeotermal su kaynakları mevcuttur. İlkel tesislere sahip bu sulardan
gerek turizm, enerji üretimi ve seracılıkta yararlanma imkanları vardır (Çimenözü ve Köseler).
• Termal turizme ilave olarak yayla (2350 m ve yukarısında uygun alanlarda), doğa ve macera sporları, mağara
(Elmapınar mevkiinde), festival (bal vb, cirit gösterileri) turizmi imkanları da mevcuttur.
• İki işletmenin çalıştığı termal suyla beraber çıkan tuz rezerv alanı ve yeni işletmesi kurulan bir krom alanı
Çirişili ve Soğukpınar mevkilerinde mevcuttur.
• İlçede arıcılık yaygın olarak yapılmakta ve bilinmektedir. Ancak ilçenin bu konudaki potansiyeli bölge dışından
gelen arıcılar tarafından daha fazla kullanılmaktadır. Yasal tedbirler yeterli değildir.
• Erzurum merkez ilçenin içme suyunu da karşılayan Çat ve çevresindeki akarsulardan, sulama, su ürünleri ve
enerji üretimi açısından yararlanılabilir.
• Kum ocakları işletmeye açılabilir.
• İlçenin şehir merkezine yakınlığı nedeniyle ilçede görevli personel kent merkezinde konakladığı için ilçede
ticari hareketlilik azalmıştır.
• Otobüs terminali ihtiyacı mevcuttur.
• Halkın sosyal aktivitede bulunabileceği spor tesisleri ve sosyal alanlar mevcut değildir.
• Uzak mezraların ulaşım, sağlık ve eğitim hizmetlerine eğitim sorunu mevcuttur.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
79
• Sağlık hizmetlerine erişim açısından problem görülmemektedir.
• Kuzey –güney bağlantı yolu (Trabzon – Diyarbakır ya da GAP’ı Trabzon Limanı’na bağlayan yol)
bulunan ilçe bu yolun daha da yoğun kullanılmasıyla daha fazla önem kazanacaktır.
üzerinde
• İlçeyi Tercan ilçesi üzerinden Erzincan’a bağlayan sadece yazın açık olan bir yol mevcuttur.
Tablo 20. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Çat
Kurum Adı
-
İlçenin Potansiyelleri
Doğal olarak yapılan hayvan yetiştiriciliğinde et ve süt kalitesi yüksektir.
Arıcılık gelişmiş durumdadır. 100 kovan ve üzeri kovana sahip 100’ün üzerinde işletme mevcuttur.
İlçede birçok yerde (özellikle Kaplıca, Çimenözü ve Köseler köylerinde) termal su kaynağı mevcuttur.
Ağaköy ve Soğukpınar köylerinde maden suyu (kaynak suyu) mevcuttur,
Derelerde kırmızı benekli alabalık mevcuttur. Bazıları üzerinde HES yapımına başlanmıştır.
Termal su ile çıkan yeraltı tuz rezervi mevcut (Yavi Beldesi, Çöğender ve Tuzluca köyleri).
Diyarbakır-Bingöl-Erzurum-Trabzon yolunun gelişmesi önemli bir avantaj olacaktır.
İlçede süt üreticileri birliği kurulmuştur.
İlçenin Zayıf Yönleri
Hayvancılık ve bitkisel üretim bilinçli yapılmamaktadır.
İlçeye hizmet için gelen görevlilerin ikamet edeceği konut mevcut değildir. Kent merkezine gitmek zorunda
kaldıkları için ilçede hizmet sektörü ve ticaret gerilemiştir.
Su kaynağı bolluğuna rağmen sulama sistemi altyapısı eksik ya da var olanlar tahrip olmuş durumdadır.
İlçede otobüs terminali olmaması nedeniyle ilçeden Erzurum ve ilçeye bağlı köylere ulaşımda ciddi sorunlar
yaşanmaktadır.
İlçe halkının genelinde kalkınma sinerjisi, inanç ve motivasyon eksikliği mevcuttur.
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
İlçede sosyal, kültürel ve sportif aktivite alanları oluşturulmalıdır.
Hayvansal ürünlerin toplama, depolama, işleme ve taşıma altyapısına dönük yatırımlar yapılmalıdır.
Kuzey-güney bağlantı yolu üzerinde ve çevresinde halkın gelir elde edebileceği mekanların oluşturulması
gerekmektedir.
Jeotermal enerji ile ısıtılan seralar kurulabilir.
Su ürünleri konusunda özel sektörün girişimde bulunması gerekebilir.
İlçe yaylalarından yararlanma amaçlı yatırımlar.
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Tarım, hayvancılık, hayvancılığa dayalı ürünler, dericilik vb. bölümleri olan bir MYO kurulmalıdır.
Yatılı olmayan ilköğretim okulu açılmalıdır.
Kamu çalışanlarının ilçede kalmalarını sağlayacak imkanlar sunulmalıdır.
Üretici birlikleri ve kooperatifçilik özendirilmelidir.
80
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
81
82
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
HINIS
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
83
MEVCUT DURUM
Hınıs, Erzurum kent merkezinin 145 km güneyinde (Şekil 27) 1715 m yükseklikte kurulu bulunan bir ilçedir. İlçe
merkezi ve çevresi Hınıs Çayı’nın kazdığı derin vadilerle ve Hınıs Kanyonu’yla bölünmüş düz bir ova üzerindedir.
İlçenin yüzölçümü 1383 km² olup zaman zaman yükseltisi az olan alanlarda ilçenin geneline hakim olan sert
karasal iklim özelliklerinden çok, korunmuş alanlara özgü mikroklima tipleri de görülür.
Şekil 25. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
84
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 81 köy, 1 belde belediyesi ve 13 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
(ADNKS) verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 29.810 kişi olup, kentsel nüfus 9.883
kişi, kırsal nüfus ise 19.927 kişidir (Tablo 21).
Tablo 21. Hınıs ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
9.883
5.019
4.864
19.927
9.971
9.956
29.810
14.990
14.820
Kentsel nüfusun toplam nüfusa oranı %33 iken kırsal nüfus toplam nüfusun %67’sini oluşturmaktadır. İlçede
kentli nüfus oranı Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır. Hınıs’ta toplam yaş bağımlılık oranı %65,56 iken
nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 22’de verilmiştir.
Tablo 22. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0 - 14
10.085
5.119
4.966
15 - 64
18.006
9.089
8.917
>65
1.719
782
937
Toplam
29.810
14.990
14.820
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
85
EĞİTİM
Hınıs’ta okuryazarlık oranı ortalama %81,76 iken erkeklerde bu oran %88,79 kadınlarda ise 74,66’dır. Bu oran
6 yaş üstü tüm yaş gruplarında kadınlar ve erkekler için homojen bir dağılım göstermektedir. Bununla beraber,
Tablo 23’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”,
“İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %78,65’ini oluşturmaktadır. Bu da ilçede
ilkokul çağındaki nüfus oranının yüksek oluşunu ve bunun dışındaki beşeri sermayenin kalitesinin düşük olduğunu
göstermektedir.
Tablo 23 . Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus (6+ yaş)
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
11,17
20,63
79,38
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
33,37
45,6
54,4
İlkokul mezunu
16,69
53,02
46,98
İlköğretim mezunu
17,41
60,07
39,93
Ortaokul veya dengi okul mezunu
2,50
72,2
27,8
Lise veya dengi okul mezunu
8,51
72,61
27,39
Yüksekokul veya fakülte mezunu
3,15
63,87
36,13
Yüksek lisans mezunu
0,12
76,67
23,33
Doktora mezunu
0,02
50
50
Bilinmeyen
7,07
47,09
52,91
100,00
50,25
49,75
Toplam
Hınıs’ta ilköğretim, ortaöğretim ve mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 7.660 öğrenci 50 adet okulda 320
derslikte eğitim görürken öğretmen başına 22,46 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı
ise ilköğretimde 25, ortaöğretimde 23, mesleki ve teknik eğitimde ise 17 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve
TRA1 ortalamalarına yakın ve üstünde bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu
görünmektedir. İlçede Atatürk Üniversitesine bağlı Hınıs Meslek Yüksek Okulu 1998 yılından beri hizmet
vermekte ve öğrenci almaktadır. 2012 yılı sonu itibariyle 10 akademik personelle 4 adet bölümde 171 öğrenciye
sahiptir.
86
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet devlet hastanesi bulunmaktadır. Sosyal aktivite imkanı olarak kapalı spor salonu ve
futbol sahası olsa da ilçede bulunan gençlerin tamamı bu imkandan yararlanamamaktadır. Mevcut kültür
merkezinde sinema seyretme imkanı vardır. İlçenin Erzurum ve Muş ile karayolu bağlantısı ulaşım altyapısı
bakımından iyi durumdadır. Ulaşım altyapısı ile ilgili sorun özellikle kışın köy ve yayla yollarındadır. Erzurum
– Karayazı – Hınıs – Karaçoban – Tekman bağlantısı ve sonrasında Varto ve Muş güzergahı rahatlıkla
kullanılabilir durumdadır. Hınıs ilçesi büyüklüğü nedeniyle Karaçoban, Tekman ve Muş’a bağlı Varto ilçesi için
bir cazibe merkezi görevi görmektedir. Bu ilçelerde yaşayan halk hastane, eğitim ve diğer ihtiyaçlarını Hınıs’tan
karşılamaktadırlar. Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Hınıs’ta insani yardım, mesleki dayanışma, spor dini hizmetlerle ilgili olarak toplam 15 adet dernek mevcuttur.
Bunun yanında ilçe dışında kurulmuş birkaç köy derneği de mevcuttur. Son dönemde Hınıs’ta yatırım yapmış
işadamlarının kurmaya çalıştığı genç işadamları derneği türünden derneklerin de Hınıs adına kısa zamanda bir
sivil hareketlilik oluşturacağı gözlemlenmiştir.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalı olsa da ilçe merkezi çevre ilçelerin
ihtiyaçlarını karşılayacak büyüklükte olduğu için ticaret de önemli bir iş koludur.
TARIM
Hınıs’ta tarım sektörü özellikle büyük ve küçükbaş hayvancılık üzerine gelişmiş ve bitkisel üretim de bu nedenle başta
yem bitkileri üretimiyle özdeşleşmiştir. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre % dağılımı Şekil 26’da verilmiştir.
Çayır ve mera alanları ile yem bitkisi yetişebilecek arazi varlığı nedeniyle hayvancılık sektörü açısından uygun alanlara
sahip olan ilçede 2011 yılına ait hayvansal üretim verileri Tablo 24’te verilmiştir. İlçe ayrıca arıcılık açısından da oldukça
idealdir ve üretim de yapılmaktadır.
Tablo 24. Hınıs hayvansal üretim verileri
Türkiye
Erzurum
Hınıs
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
94.245.241
498.538
586.891
514.488
47754
567.854
2104
234.448
52360
25168
1397
46933
32
11.640
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
87
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
0%
Süs Bitkileri
Alanı(Dekar)
0%
Meyveler, içecek ve
baharat bitkilerinin
alanı(dekar)
0%
Nadas alanı(dekar)
29%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
71%
Hınıs Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 26. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
Hınıs’ta tarımsal üretimin dışında herhangi bir üretim yapılmamaktadır. İlçede bir adet Küçük Sanayi Sitesi
kurulması planlanmakta ve 2015 yılına kadar bitirilmesi öngörülmektedir.
TURİZM
Hınıs’ta potansiyel olarak turizme kazandırılabilecek değer ve etkinlik imkanı olmasına rağmen bugüne kadar
konuyla ilgili herhangi bir adım atılmamış ve altyapı oluşturulmamıştır. Özellikle Hınıs Kanyonu, tarihi eserler,
doğa ve macera turizmi için uygun yükseltiler ve yaylalar turizme kazandırılabilecek durumdadır. Mevcut
durumda iş için gelenler dışında ziyaretçi mevcut değildir.
TEŞVİKLER ve FİNANSAL HİZMETLER
Hınıs’ta 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları ancak
yararlanma konusunda sıkıntı çektikleri tespit edilmiştir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde belediye hizmetleri genelde yeterli olsa da içme suyu kalitesi, katı atık depolama ve evsel atık
sularla ilgili problemler mevcuttur.
88
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Hınıs ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 25’te
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 25. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Hınıs
773
6
-0,87891
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• İlçede hayvancılık olmazsa olmaz sektördür. Gerek yerli gerekse ilçe dışından yeni yatırımcıların hayvancılık
sektörüne giriş yaptığı ilçe ziyaretlerinde ve paydaş görüşmelerinde tespit edilmiştir. Girdi maliyetlerinin
ucuza getirilememesi hayvansal ürünlerde rekabet gücünü azaltmaktadır. Buna bir de mevcut arazi varlığının
kırsal nüfusun azalması ve mevcut nüfusun tarım sektöründe çalışmak istememesinin etkisi de eklenenince
yem üretim maliyetinin eskiye göre yüksek olması kaçınılmaz hale gelmiştir.
• Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla yararlanamama
problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar ortaya konulmalıdır.
• Modern tarım uygulamaları yaygın değildir.
• Sulama altyapısında problemler mevcuttur.
• Kesimhane, mandıra, süt işleme tesisi, yün için depolama alanları, et ve süt işleme tesisleri gibi tarımsal
altyapıya dönük ihtiyaçlar mevcuttur.
• Üretilen tarımsal ürünün pazarlanması ve markalaşması (Hınıs fasulyesi, Hınıs balı ve Hınıs atları gibi
ürünlerde patent alımı gibi) ile ilgili sorunlar mevcuttur.
• Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur. Var olan
kooperatiflerin etkin çalışamaması, güven sorunu ve ortak iş yapma becerisi bulunmamaktadır.
• İklim ve yükseklik nedeniyle kar yüksekliğinin fazla olduğu ilçede tarımsal sulama, içme ve kullanmada
suyun verimli kullanılması açısından stratejilerin belirlenmesi ve kaliteli suyun şişeleme tesisleri vasıtasıyla
pazarlanabilir ürün haline getirilmesi ve su ürünleri (dere balıkçılığı gibi) ile ilgili çalışmaların yapılması
gerekmektedir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
89
• Spesifik üretim sektörlerinde (bal ve arı ürünleri gibi) etkin birlikler oluşturulmalıdır.
• Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme tesislerinin kurulmasının yanında
bölge dışından özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve sürekli hammadde sağlama konusunda
sosyal ve teknik altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu anlamda büyük firmaların bölgeye çekilmesinde
sözleşmeli üreticilik konusunda tanıtım ve araştırmalar yapılması (özellikle süt ve et ürünleri işleme
konusunda) gerekmektedir.
• İlçe merkezinde halk pazarlarının kurulmasının sağlanması yazın köylerden ürünlerin getirilerek pazarda
satılması ve hem merkez ilçe hem de köylerde yaşayan halkın bu olanaktan yararlanması imkanı
sağlanmalıdır.
• Yaylaların ulaşım altyapısı ile ilgili problemlerin giderilmesi gerekmektedir.
• Mevcut durumda araştırılması yapılmamış olan (petrol (Divanhüseyin ve Arpaderesi köyü arasındaki Nift
deresinde), mermer ve Zerna kömürü gibi madenlerin) yer altı kaynağı rezervlerinin araştırılmasının
yapılması gerekmektedir.
90
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 26. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Hınıs
Kurum Adı
Muhtarlıklar; Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
İlçenin Potansiyelleri
Hınıs Kanyonu’nun turizm için uygunluğu,
Hayvancılık (büyükbaş, küçükbaş ve arıcılık, alabalık üretimi de denenmiştir)
Hınıs Balı ve Hınıs Fasulyesi marka olarak değerlendirilebilir durumdadır.
İlçenin Zayıf Yönleri
İlçenin Erzurum merkez ilçeye uzak oluşu,
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması,
Yeterli sosyal imkân olmaması,
Altyapı eksikliği (kesimhane, depo vs.) nedeniyle et ve sütün etkin biçimde değerlendirilememesi,
Sulamanın yetersiz oluşu ve tarımsal üretimin olumsuz etkilenmesi,
Sert iklim özelliklerinin özellikle kış aylarında yaşamı olumsuz etkilemesi,
Bilinçli hayvansal ve bitkisel üretim yapılamamasından dolayı veriminin düşük olması
Bunların sonucunda ortaya çıkan işsizlik ve göç.
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
İçme suyu paketleme tesisi
Kesimhane
Hınıs fasulyesi tescili
Süt birlikleri kurulması
Et ve süt işleme ve paketleme tesisleri
Arıcılık
Depolama
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Ulaşım altyapısı yatırımları,
Sulama altyapısı yatırımları,
Et ve süt işleme ve depolama yatırımları.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
91
92
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
HORASAN
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
93
MEVCUT DURUM
Erzurum’un 85 km doğusunda yer alan Horasan (Şekil 27), ortalama yüksekliği 1650 m ve yüz ölçümü 1662 km²
olan bir düzlük üzerinde kurulmuştur. İlçe Kars ve Ağrı karayolu bağlantısının kesişim noktasındadır. İlçe Aras
nehri boyunca uzanan çok da eğimli olmayan bir arazi üzerindedir. İlçede şiddetli karasal iklim görülmektedir.
Şekil 27. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
94
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 77 köy ve 10 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre
(TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 43.063 kişi olup, kentsel nüfus 18.246 kişi; kırsal nüfus ise
24.817 kişidir (Tablo 27).
Tablo 27. Horasan ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
18246
9233
9013
24817
12544
12273
43063
21777
21286
İlçe nüfusunun %43’ü kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır. Horasan’da toplam
yaş bağımlılık oranı %72,71 iken nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 28’de verilmiştir.
Tablo 28. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
15.691
8.046
7.645
15-64
24.934
12.638
12.296
N>65
2.438
1.093
1.345
TOPLAM
43.063
21.777
21.286
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
95
EĞİTİM
Horasan’da okuryazarlık oranı ortalama %86,93 iken erkeklerde bu oran %92,59 kadınlarda ise 81,18’dir (Tablo
29). Okuryazarlık oranları 6 yaş üstü tüm yaş grupları için homojen bir yapı göstermektedir. Bununla beraber,
Tablo 29’tan de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul
mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %83,02’ini oluşturmaktadır. Bu durum ilçede ilkokul
çağındaki nüfus oranının yüksekliği ve bu yaş grubu dışındaki bir beşeri sermayenin kalitesinin düşüklüğü ile izah
edilebilir.
Tablo 29. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
8,54
15,8
84,2
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
34,92
44,66
55,34
İlkokul mezunu
20,11
52,08
47,92
İlköğretim mezunu
19,46
57,95
42,05
Ortaokul veya dengi okul mezunu
2,34
78,39
21,61
Lise veya dengi okul mezunu
7,17
76,79
23,21
Yüksekokul veya fakülte mezunu
2,83
66,63
33,37
Yüksek lisans mezunu
0,07
59,26
40,74
Doktora mezunu
0,03
72,73
27,27
Bilinmeyen
4,53
52,62
47,38
100,00
50,37
49,63
Toplam
Horasan’da ilköğretim, ortaöğretim ve mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 13.358 öğrenci 128 adet okulda
418 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 23,60 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı
ise ilköğretimde 27, ortaöğretimde 21 mesleki ve teknik eğitim kurumlarında ise 23 öğrencidir. Bu değerler ile
Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve üstünde bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu
olumlu görünmektedir. İlçede Atatürk Üniversitesine bağlı Horasan Meslek Yüksek Okulu 2009 yılından beri
hizmet vermektedir. İlk defa 2012 – 2013 eğitim - öğretim döneminde öğrenci alan okulda toplam 7 akademik
personel görev yapmaktadır. İlk yıl toplam 175 öğrenciyle eğitim – öğretime başlayan okulda Bilgisayar
Teknolojileri, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Elektrik ve Enerji, Finans Bankacılık ve Sigortacılık, Hemşirelik ve
Bakım Hizmetleri, Motorlu Araçlar ve Ulaştırma Teknolojileri, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Mülkiyet Koruma
ve Güvenlik ve Veterinerlik Bölümleri bulunmaktadır. 2012 -2013 eğitim öğretim yılında 155 öğrenci ile dört
bölümde faaliyetlerine devam eden okulun tüm bölümleri öğrenci almaya başlayınca yılda 280 öğrenci alma
kapasitesine sahip olacaktır.
96
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe Türkiye’nin batı ve doğusunu bağlayan Erzurum, Ağrı, İran ve Orta Asya’ya uzanan karayolu üzerindedir.
Ulaşım altyapısı ile ilgili sorun yaşanmamaktadır. Horasan’ın ticari münasebeti Erzurum kent merkezi
iledir. Daha önceleri kendisi çevresi için bir cazibe merkezi olan ilçe son yıllarda bu özelliğini kaybetmek
üzeredir. Telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. İlçe merkezinde bir adet devlet hastanesi
bulunmaktadır. Sosyal aktivite imkanı olarak kapalı spor salonu ve bir adet futbol sahası mevcuttur.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Horasan’da eğitim araştırma, insani yardım, mesleki dayanışma spor ve dini hizmetler konularında toplam 11
adet dernek mevcuttur.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalıdır. Hayvan alım satımı dışında küçük ölçekli
esnaf olmak üzere ticaret yapılmaktadır.
TARIM
Çayır mera alanlarının ve yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin varlığı ilçede hayvancılık için önemli
bir avantaj oluşturmaktadır. Hayvansal üretim verileri Tablo 30’da verilmiştir. Horasan’da tarım sektörü özellikle
hayvancılık üzerine gelişmiş ve bitkisel üretim de bu nedenle başta yem bitkileri üretimiyle özdeşleşmiştir. Tarımsal
arazilerin bitkisel üretime göre % dağılımı Şekil 28’de verilmiştir.
Tablo 30. Horasan hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
586.891
514.488
47.754
567.854
2.104
234.448
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
Horasan
19.476
32.500
3.020
15.033
185
14.300
Erzurum
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
97
Meyveler, içecek ve
baharat bitkilerinin
alanı(dekar)
0%
Nadas alanı(dekar)
26%
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
0%
Süs Bitkileri
Alanı(Dekar)
0%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
74%
Horasan Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 28. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
İlçe merkezinde bir adet küçük sanayi sitesi bulunmaktadır.
TURİZM
Horasan’da turizm adına mevcut durumda bir hareketlilik gözlenmese de konumu itibariyle araç ve insan
hareketliliğinden yararlanmak adına Horasan ilçe merkezi ve yakın çevresinde turistik tesisleşme sağlanabilir.
Bunun yanında Hızırilyas termal kaynak alanı ile ilgili mevcut potansiyel üzerinden gidilerek termal turizm
konusunda gelişme sağlanabilir.
TEŞVİKLER ve FİNANSAL HİZMETLER
Horasan’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları
ancak yararlanma konusunda problemler olduğu görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır. Horasan’a bağlı 17 köyün içme suyu mevcut olup, sadece 2
köyde içme suyu şebekesi bulunmamaktadır. Bunun yanında şebekesi bulunan ancak su kaynağı sıkıntısı yaşanan
ilçeler mevcuttur.
98
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Horasan ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 31’de
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 31. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Horasan
778
6
-0,89632
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Horasan ilçesi temel ekonomik faaliyetleri hayvancılığa dayanmaktadır. İlçede gerek zirai faaliyetler gerekse
hayvancılık faaliyetleri için girdi maliyetlerinin yüksekliği etkili olmaktadır. Özellikle gübre ve mazot fiyatları
üretici ve çiftçiler üzerinde olumsuz etkilere sahiptir. Ekilen alanların daralmasına ve buna bağlı olarak
hayvancılığın sınırlandırılmasına yol açmaktadır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı marifetiyle yürütülen
desteklerin etkin kullanılması olumlu etki yapacaktır.
• Horasan ilçesi geniş tarım alanlarına sahip olup sulama imkanı sınırlıdır. Genelde kuru tarım yapılmaktadır.
İlçe sulama alt yapısının güçlendirilmesine öncelikli olarak ihtiyaç duymaktadır. İlçede su potansiyeli yüksek
olmakla birlikte kuru tarım yapılması üretimin düşük seviyelerde kalmasına sebep olmuştur. Tarımsal
alanlardaki sulama kanallarının yapılması, suların taşınması ve damlama, yağmurlama sulama tekniklerinin
yaygınlaştırılması ile verimlilik artacak, hayvancılık daha etkili yapılabilecektir. İlçe için en önemli sorun sulama
alt yapısı eksikleridir. Sulama birliklerinin aktif hale getirilmesi gerekmektedir.
• Tarımda gübre kullanımı olmaksızın verim alınamamakta, gübre fiyatlarının yüksek olması nedeniyle de
sıkıntılar yaşanmaktadır. Yem bitkilerine verilen devlet desteği nedeniyle üretici bu yönde üretime gitmiş
durumdadır.
• Doğrudan gelir desteğinin uygulamasında üretene değil de arazi sahiplerine verilmesi konusunda problemler
mevcuttur. Yakıt desteği ve gübre desteği çiftçi için gereklidir.
• Büyükbaş hayvancılık daha yoğun olarak yapılmakla birlikte küçükbaş hayvancılık için de uygun alanlar yer
almaktadır.
• İlçede arıcılık ev tipi yapılmaktadır. Göçer arıcılar Karadeniz Bölgesi’nden gelmektedir. Bölgede arıcılık
potansiyelinin aktif hale getirilmesine yönelik destekler, eğitim veya kovan desteği verilebilir.
• Hayvancılıkta hayvan barınaklarının modernizasyonuna destek verilebilir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
99
100
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
İSPİR
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
101
MEVCUT DURUM
Erzurum’un kuzeyinde Çoruh vadisinde yer alan İspir, il merkezine 141 km mesafede yer almaktadır (Şekil 29).
İlçenin ortalama yüksekliği 1050 m ve yüz ölçümü 2100 km² olup, doğusunda Tortum ve Yusufeli, batısında
Pazaryolu, kuzeyinde Rize ilinin Çamlıhemsin ve İkizdere ilçeleri ile güneyinde Bayburt ili ile çevrelenmiştir.
Mescit dağlarının kuzey eteklerinde kurulu olan ilçede irili ufaklı pek çok dağ mevcut olup en önemlileri Kaçkar
(3937 m), Mescit (3240 m), Toros (3500 m), Devedağı (3363 m ve Bozan (2292 m) dağlarıdır. Çoruh nehri ilçe
sınırları içerisinde doğmaktadır.
Doğu Anadolu ile Doğu Karadeniz Bölgeleri arasında geçiş bölgesinde yer alan ilçede karasal iklim ve Karadeniz
iklimi etkileri görülmektedir. En fazla yağış ilkbahar aylarında düşmektedir.
Şekil 29. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
102
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 87 köy, 2 belde belediyesi, 58 mezra ve 18 mahalle muhtarlığı bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese
Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 16.338 kişi olup,
kentsel nüfus 6.570 kişi; kırsal nüfus ise 9.768 kişidir (Tablo 32).
Tablo 32. İspir ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
6.570
3.399
3.171
9.768
4.650
5.118
16.338
8.049
8.289
İlçe nüfusunun %39’u kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun yaş gruplarına
göre dağılımı incelendiğinde İspir’de nüfus yaş bağımlılık oranı %63,28 olarak hesaplanmıştır. Bu değer TRA1
Düzey 2 Bölgesi oranı olan %54,71’in üstündedir ve bağımlı nüfusun toplam nüfus içinde önemli bir yer
tuttuğunu göstermektedir. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 33’de verilmiştir.
Tablo 33. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
2.932
1.493
1.439
15-64
10.006
4.998
5.008
N>65
3.400
1.558
1.842
TOPLAM
16.338
8.049
8.289
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
103
EĞİTİM
İspir’de okuryazarlık oranı ortalama %80,95 iken erkeklerde bu oran %89,75, kadınlarda ise 72,48’dir. Bununla
beraber, Tablo 3’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”,
“İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %74,92’sini oluşturmaktadır.
Bu oran TRA1 Bölgesindeki diğer ilçelerden düşük olmasına karşın okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri
sermayeye imkân veremeyeceğinin göstergesidir (Tablo 34).
Tablo 34. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
2.012
360
1.652
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
2.953
1.435
1.518
İlkokul mezunu
4.267
2.040
2.227
İlköğretim mezunu
2.218
1.193
1.025
355
277
78
1.811
1.255
556
Yüksekokul veya fakülte mezunu
726
496
230
Yüksek lisans mezunu
32
25
7
Doktora mezunu
10
6
4
Bilinmeyen
899
408
491
15.283
7.495
7.788
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Toplam
İspir’de ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 2.771 öğrenci 26 adet okulda 164 derslikte eğitim görürken
öğretmen başına 13,79 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 98,
ortaöğretimde 14, teknik ve meslek eğitiminde 18 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına
yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
İlçede Atatürk Üniversitesine bağlı Hamza Polat Meslek Yüksek Okulu bulunmakta olup, 20 öğretim elemanı ve
609 öğrencisi ile Bankacılık ve Sigortacılık, Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı, Elektrik Enerji Üretim İletim,
İşletme Yönetimi, Gıda Teknolojisi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Pazarlama, Su Ürünleri, Organik Tarım ve
Kooperatifçilik olmak üzere toplam 11 bölüm ile eğitim vermektedir. Yüksekokul öğrencileri için devlet yurdu
bulunmamaktadır.
104
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde çevre yerleşim yerlerine de hizmet veren 50 yataklı devlet hastanesi, 1 toplum sağlığı merkezi,
6 aile sağlığı merkezi ve 24 sağlık evi bulunmaktadır. İspir Devlet Hastanesi’nde toplam 6 uzman hekim, 1 diş
hekimi, 4 pratisyen hekim olmak üzere toplam 7 hekim görev yapmaktadır.
Erzurum-Rize karayolundan 4 km içeride yer alan ilçenin Erzurum, Bayburt ve Artvin ile direkt bağlantısı
mevcuttur. Rize-Erzurum karayolunun Ovit Dağı geçidinin karayolu tüneli ile geçişine imkan verecek ve güney
– kuzey bağlantıyı sağlayacak Ovit Tüneli projesi inşaatı devam etmektedir. HES ve baraj yapım çalışmalarından
dolayı bazı köy bağlantılarında sıkıntılar yaşanmaktadır. Yol ağı toplamı 516 km olan ilçenin yollarının %10’u
asfalt ile kaplıdır.
İlçenin telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. İlçe merkezinde futbol sahası ve kapalı spor
salonu mevcuttur.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
İspir’de sivil toplum kuruluşları etkin faaliyetlerde bulunmaktadır. Çevre ve doğanın korunması, mesleki
dayanışma, eğitim ve kültür, spor faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi faaliyetlerini yürüten toplam 21 dernek
bulunmaktadır. Bunun yanında ilçe merkezinde ve köylerinde toplam 8 adet tarımsal kalkınma kooperatifi ve 2
adet tarım sulama kooperatifi faaliyet göstermektedir.
EKONOMİK YAPI
İlçe ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. Turizm ve madencilik de halkın önemli gelir
kaynaklarıdır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 210.000 hektar olan ilçenin kullanılabilir tarım alanları 9.100 hektar ile toplam alanın %4’ünü
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %80’lik bölümünde tahıl ve hububat, %2’lik bölümünde ise sebze, %2’lik bölümünde
ise meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 30’de belirtilmiştir.
İlçede en yaygın bitkisel üretim ispir fasulyesidir. Bunun yanında dut yetiştiriciliği ve dut mamulleri üretimi (pestil,
kuru dut, pekmez, köme vb.) yaygındır. İlçenin mikroklima alanı içinde yer alması ilçede sıcak iklimlere özgü ürünlerin
(çeltik, nar, vb.) yetiştirilmesine imkan vermektedir. İlçede keçi yetiştiriciliği yoğun olmak üzere küçükbaş yetiştiriciliği
ve dağ köylerinde besi sığırcılığı yapılmaktadır. Süt sığırcılığı diğer ilçelere göre daha azdır. Büyükbaş hayvan varlığı
incelendiğinde ırkların %8’i yerli ırk olup geri kalan bölümü kültür melezidir.
2012 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı 681 çiftçinin bulunduğu ilçede büyük çaplı ve modern hayvancılık
işletmesi çok az olup mevcut işletmelerin büyük çoğunluğu geleneksel yöntemlerle üretim yapan küçük hane
işletmeleridir.
İlçenin arıcılık potansiyeli yüksektir. Toplam 11730 kovan ile arıcılık yapılmaktadır. İlçenin hayvan varlığı ve hayvansal
üretim verileri Tablo 35’de verilmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
105
Tablo 35. İspir hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
TRA11 Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
2.104
234.448
İspir
17.067
3.584
3.649
626
141
12.774
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
TR Türkiye
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
1.701
2%
Meyveler, içecek ve
baharat bitkilerinin
alanı(dekar)
1.819
2%
Nadas alanı(dekar)
14.500
16%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
72.977
80%
SP R B TK SEL ÜRET M STAT ST KLER
Şekil 30. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
İlçenin yeraltı zenginlikleri bakımından potansiyeli yüksek olup kömür, bakır, gümüş ve altın maden rezervleri
bulunmaktadır. Bu alanların bir kısmı özel sektör tarafından işletilmektedir. Bunun dışında ilçe sınırları içerisinde
29 adet HES ve 4 adet büyük baraj inşaatı devam etmektedir.
TURİZM
Çoruh Havzası’nda yer alan ilçenin önemli bir doğa turizmi potansiyeli bulunmaktadır. Tıbbi ve aromatik bitkiler,
endemik flora ve yaban hayatı varlığı açısından çok zengin olan ilçe pek çok turistin ilgisini çekmektedir. Çoruh
nehrinde rafting, kuş gözlemciliği, kelebek fotoğrafçılığı, trekking gibi pek çok turistik faaliyetin yapıldığı ilçede
İspir Kalesi, Elmalı Mağarası gibi pek çok tarihi ve doğal değerler de bulunmaktadır. Eski Gürcü evlerinin yer
aldığı Sırakonaklar köyünde ev pansiyonculuğu gelişmektedir. HES ve baraj inşaatlarından dolayı yaşanan ulaşım
sıkıntıları turizm faaliyetlerini olumsuz etkilemektedir. Konaklama ve hizmet sektörü sınırlıdır.
106
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER
İspir’de 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda Tarım
ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları ve
yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu ve kanalizasyon altyapısı tamamlanmıştır. Atıksu arıtma tesisi yapım çalışmaları
devam etmektedir. İlçenin Taşlıca Köyü dışında tüm köylerinde içme suyu şebekesi, 54 adet köyde de
kanalizasyon şebekesi mevcuttur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İspir ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 36’da
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 36. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
İspir
629
4
-0,55648
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla yararlanamama
problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar ortaya konulmalıdır.
• Hayvancılık aile işletmelerinde geleneksel usuller ile yapılmaktadır. Hayvan hastalıkları ile mücadele
edebilmek ve üretimde verimi artırmak için modern hayvancılık uygulamalarının yaygınlaştırılması
gerekmektedir.
• İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi ve dışına
göç etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş gücünü ve
girişimciliği düşürmektedir.
• Yaban hayatı, kuş çeşitliliği ve endemik türlerin zenginliği ile ender bulunan bir bölgede yer alan ilçede HES ve
baraj inşaatları, HES işletmeleri mevcut doğal yapıya olumsuz etki etmektedir.
• Çoruh Havzasında yer alan ilçenin tıbbi ve aromatik bitki potansiyeli yüksektir. Tıbbi ve aromatik bitki
potansiyelinin değerlendirilmesi ve ekonomiye kazandırılmasına yönelik üniversite, kamu kurumu, yöre halkı
ve özel sektör temsilcilerinin ortaklığında stratejiler geliştirilmelidir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
107
• İspir fasulyesi dışında üretilen tarımsal ürünlerin (dut, pekmez , ceviz, badem, ev tipi pestil, köme vb.)
pazarlanmasına yönelik birlik oluşturulmalıdır.
• İlçe genel yapı olarak sebze ve meyveciliğe uygun olup sulama alt yapısının güçlendirilmesi ile verim artışı
sağlanacaktır.
Tablo 37. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
İspir
Kurum Adı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
İspir Hamza Polat MYO
Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Küçükbaş hayvan varlığı
Arıcılık potansiyeli
Maden yatakları
Tıbbi ve aromatik bitki potansiyeli
Endemik flora ve fauna varlığı
Patentli İspir fasulyesinin yetiştirilmesi
Meyvecilik potansiyeli
İlçenin Zayıf Yönleri
HES ve baraj inşaatlarının flora ve faunaya zarar vermesi
Sulama altyapısının zayıf olması
Genç nüfusun göçü
Ulaşım altyapısında sorunlar yaşanması
Turizm altyapısının gelişmemiş olması
HES işletmelerinin denetim eksikliği ve su sıkıntısı yaşanması
Turizm altyapısının geliştirilmesi
Modern hayvancılık uygulamaları
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Ulaşım altyapısının iyileştirilmesi
Sulama altyapısının geliştirilmesi
Et kesimi ve et işleme tesisleri (kesimhane, soğuk hava deposu)
108
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
109
110
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
KARAÇOBAN
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
111
MEVCUT DURUM
Erzurum’un güneydoğusunda yer alan Karaçoban, kent merkezine 190 km mesafededir. Ortalama yüksekliği
1640 m ve yüz ölçümü 516 km² olan ilçenin kuzeydoğusunda Karayazı, batısında Hınıs, güneyinde Muş’un
Bulanık ilçesi ile doğusunda Muş’un Malazgirt ilçesi yer almaktadır. Yukarı Murat Havzası’nda yer alan ilçe Akdağ
(2953m), Hamurpet Dağı (2879m) ve Güzelbaba Dağları (2100m) ile çevrili bir plato üzerine kurulmuştur. Deniz
etkisinden uzaklık ve yüksekliğe bağlı olarak ilçe de şiddetli karasal iklim görülmektedir.
Şekil 31. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
112
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 19 köy, 1 belde belediyesi ve 12 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 25.542 kişi olup, kentsel nüfus 8.894 kişi; kırsal
nüfus ise 16.648 kişidir (Tablo 38).
Tablo 38. Karaçoban ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
6.570
3.399
3.171
9.768
4.650
5.118
16.338
8.049
8.289
İlçe nüfusunun %35’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır. Karaçoban’da toplam
yaş bağımlılık oranı %82,91 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 39’da verilmiştir.
Tablo 39. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
10.454
5.426
5.028
15-64
13.964
7.017
6.947
N>65
1124
474
650
TOPLAM
25.542
12.917
12.625
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
113
EĞİTİM
Karaçoban’da okuryazarlık oranı ortalama %86,03 iken erkeklerde bu oran %94,22 kadınlarda ise 77,72’dir.
Erkek okuryazarlık oranı 6 yaş üstü tüm yaş grupları için homojen bir yapı gösterse de kadın okuryazarlık oranı
45 yaş üstü gruplarda oldukça düşmektedir. Bununla beraber, Tablo 40’tan da görüleceği gibi “Okuma yazma
bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların
toplamı nüfusun %88,35’ini oluşturmaktadır. Bu da okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye imkan
veremeyeceğini ve ilkokul çağı nüfusun yüksek olduğunu göstermektedir.
Tablo 40. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
2.416
372
2.044
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
9.684
4.334
5.350
İlkokul mezunu
3.162
2.063
1.099
İlköğretim mezunu
3.874
2.456
1.418
Ortaokul veya dengi okul mezunu
265
227
38
Lise veya dengi okul mezunu
804
646
158
Yüksekokul veya fakülte mezunu
385
246
139
Yüksek lisans mezunu
16
12
4
Doktora mezunu
1
1
0
1.052
485
567
21.659
10.842
10.817
Bilinmeyen
Toplam
Karaçoban’da ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 7.000 öğrenci 49 adet okulda 200 derslikte eğitim
görürken öğretmen başına 21,21 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 30,
ortaöğretimde 24 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve üstünde bir seyir gösteren
ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede yüksekokul bulunmamaktadır. İlçe halk
eğitim merkezi tarafından 2011-2012 öğretim yılında toplam 73 mesleki eğitim kursu açılmış, 1158 kursiyere
eğitim verilmiştir. İlçede konukevi ya da konaklama tesisi bulunmaması nedeniyle ikamet eden öğretmenlerin
konut sıkıntısı bulunmaktadır.
114
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 20 yataklı devlet hastanesi ve toplum sağlığı merkezi bulunmaktadır. İlçe hastanesinde
aile hekimliği, çocuk hastalıkları, kadın hastalıkları ve acil poliklinikleri hizmet vermektedir. Aile hekimliği
hizmetinde çalışan ve köylerde sağlık ocaklarında istihdam edilen sağlık personeli sıkıntısı mevcuttur. İlçenin
ulaşımı Erzurum ve Muş karayolları ile Hınıs ilçesi üzerinden yapılmaktadır. Ulaşım altyapısı ile ilgili sorunlar
özellikle kış aylarında yaşanmaktadır. Erzurum – Hınıs – Karaçoban – Tekman bağlantısı ve sonrasında Varto ve
Muş güzergahı rahatlıkla kullanılabilir durumdadır. Erzurum kent merkezine uzakta bulunan ilçe hastane, eğitim
ve ticaret ihtiyaçları için Hınıs ilçesine bağımlıdır. Telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Karaçoban’da insani yardım, mesleki ve dayanışma ve dini hizmetler konularında toplam 6 adet dernek
mevcuttur.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalıdır. Hayvan alım satımı dışında küçük ölçekli
esnaf olmak üzere ticaret yapılmaktadır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 51.600 hektar olan ilçenin tarım alanları 12.054 hektar ile toplam alanın %23’ünü oluşturmaktadır.
Tarım alanlarının %77’lik bölümünde hububat, yem bitkileri ve az miktarda sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 32’de belirtilmiştir.
Çayır mera alanlarının ve yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin varlığı bölgede büyükbaş ve küçükbaş
hayvancılık için önemli bir avantaj oluşturmaktadır. İlçenin hayvan varlığının önemli bir bölümünü küçükbaş hayvanlar,
geri kalanını da büyükbaş hayvanlar oluşturmaktadır. Büyükbaş hayvancılıkta varlığı yerli ırklardan kültür ve melez
ırklarına geçiş yaygınlaşmaktadır. İlçede arıcılık kovan sayısı ve arı koloni sayısının artış göstermesine paralel olarak
gelişmektedir. Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2011 yılı verilerine göre 1267 olan ilçenin hayvan varlığı ve
hayvansal üretim verileri Tablo 41’de verilmiştir.
Mevcut sulanabilir alan 75000 dönüm olup, kurak geçen yaz dönemlerinde sulama sıkıntılarına bağlı olarak yem bitkisi
üretiminde verim düşmektedir. İlçede görülen en önemli hayvan hastalığı verim kaybına ve ölümlere yol açan şaptır.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
115
Tablo 41.Karaçoban hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
2.104
234.448
Karaçoban
19.476
32.500
3.020
15.033
185
14.300
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
Türkiye
Süs Bitkileri
Alanı(Dekar)
0%
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
0%
Meyveler, içecek ve
baharat bitkilerinin
alanı(dekar)
0%
Nadas alanı(dekar)
23%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
77%
Karaçoban Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 32. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
İlçe merkezinde ve bağlı köylerde peynir, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında sanayi tesisi
bulunmamaktadır.
TURİZM
Karaçoban kendine özgü doğal güzellikleri ile turizm açısından doğa ve macera sporu turizmi açısından
potansiyel oluştursa da ilçede turizm altyapısı bulunmamaktadır. Konaklama, yiyecek-içecek sektörü, ulaşım
imkanları yetersizdir. İlçeye iş veya akraba ziyareti dışında bir ziyaretçi hareketi yoktur.
116
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER
Karaçoban’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları
ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır. Karaçoban’a bağlı 17 köyün içme suyu mevcut olup, sadece
2 köyde içme suyu şebekesi bulunmamaktadır. Bunun yanında şebekesi bulunan ancak su kaynağı sıkıntısı
yaşanan köyler mevcuttur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Karaçoban ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 42’de
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 42. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Karaçoban
856
6
-1,4636
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• İlçenin en önemli sektörü hayvancılık olup sektörün en önemli sorunu girdi maliyetlerinin yüksek olmasıdır.
Girdi maliyetlerinin ucuza getirilememesi hayvansal ürünlerde rekabet gücünü azaltmaktadır.
• Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla yararlanamama
problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar ortaya konulmalıdır.
• Hayvancılık ile ilgili en önemli sorunlardan birisi sulama altyapısı yatırımlarının yetersizliğidir. Hâlihazırda ilçe
sınırlarında 75 bin dönüm sulanabilirken; sulama kanallarının yapımıyla 105 bin dönümlük arazide sulu tarım
yapılabilecektir. Hacılar ve Bağlar mevki bu kapsamda ele alınması gerekli önemli tarımsal alanlardır.
• Modern tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekliliği mevcuttur.
• Kesimhane, mandıra, süt işleme tesisi, yün için depolama alanları, et ve süt işleme tesisleri gibi tarımsal
altyapıya dönük ihtiyaçlar mevcuttur.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
117
• Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur. İlçede var
olan birlikler etkin çalışamamaktadır. Halkın birbirine güven sorunu mevcut olup ortak iş yapma becerisi
bulunmamaktadır.
• İlçe bal üretimi açısından son derece verimlidir ancak üretilen ürünün kaliteli olmasına karşın pazarlama
konusunda sıkıntı yaşanmaktadır. Örgütlü üreticiliğe yönelik etkin birlikler oluşturulmalı, sertifikalı ve marka
haline gelmiş ürünler geliştirilmelidir.
• Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme tesislerinin kurulmasının yanında
bölge dışından özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve sürekli hammadde sağlama konusunda
sosyal ve teknik altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu anlamda büyük firmaların bölgeye çekilmesinde
sözleşmeli üreticilik konusunda tanıtım ve araştırmalar yapılması (özellikle süt ve et ürünleri işleme
konusunda) gerekmektedir.
• Mera potansiyeli iyi olan ilçede mera amenajmanı ve münavebeli kullanım gibi uygulamalar ile mera verimi
daha da yükseltilebilir.
• Erzurum merkezine çok uzak mesafede olan ilçe için en önemli sorunlardan biri de ulaşım alt yapısına
ilişkindir. Özellikle kış aylarında yaşanan sıkıntılar ilçenin ekonomik ve sosyal imkanlarını kısıtlamaktadır.
Erzurum merkeze ve çevre ilçelere ulaşım süresini kısaltacak ve kolaylaştıracak altyapı yatırımlarına ihtiyaç
duyulmaktadır.
• Henüz ıslah çalışmalarının tamamlanmayan ve ciddi ekonomik sıkıntılara yol açan dereler için gerekli
çalışmaların yapılması ihtiyacı vardır. Bunların başında Hafteng deresi gelmektedir.
118
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 43. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Karaçoban
Kurum Adı
Muhtarlıklar
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
Tapu Müdürlüğü
Karaçoban Belediyesi
Ziraat Odası
İlçenin Potansiyelleri
Zengin mera alanları
Büyükbaş, küçükbaş ve arıcılık potansiyeli
İlçenin Zayıf Yönleri
Erzurum merkezine uzak oluşu
Ulaşım altyapısının yetersiz olması, özellikle kışın ulaşımın kesintiye uğraması
Güven eksikliği ve birlikte çalışma kültürünün olmaması
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Sosyal hayata dair yeterli imkân olmaması
Kesimhane ve toplama tankı gibi altyapı eksikliği olduğu için et ve sütten yeterince yararlanılamamaktadır,
Sulama altyapısının yetersiz olması
İklimin özellikle kış aylarında sert olması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü ve işsizlik
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Kesimhane
Süt birlikleri kurulması
Et ve süt işleme ve paketleme tesisleri
Arıcılık
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Ulaşımın düzeltilmesi
Sulama sıkıntısının çözülmesi
Dere ıslahlarının yapılması
İçme suyu altyapısının iyileştirilmesi
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
119
120
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
KARAYAZI
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
121
MEVCUT DURUM
Karayazı, Erzurum kent merkezinin 133 km güneydoğusunda yer almaktadır (Şekil 33). İlçe 2400 – 2500 m
yüksekliği ile Türkiye’nin en yüksekte kurulmuş yerleşim yerlerinden biridir. İlçe merkezi ve çevresi yüksek bir
düzlük üzerindedir. İlçenin yüzölçümü 2372 km² olup Erzurum’un en geniş ilçesidir. İlçede oldukça sert karasal
iklim özellikleri hakimdir.
Şekil 33. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
122
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 81 köy, 68 mezra ve 5 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 32.231 kişi olup, kentsel nüfus 5052 kişi, kırsal
nüfus ise 27.179 kişidir (Tablo 44).
Tablo 44. Karayazı ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
5052
2705
2347
27179
13699
13840
32231
16404
15827
Kentsel nüfusun toplam nüfusa oranı %16 iken kırsal nüfus toplam nüfusun %84’ünü oluşturmaktadır. İlçenin
kentli nüfus oranı Türkiye ortalamasının (%77) oldukça altındadır. Karayazı’da toplam yaş bağımlılık oranı %81,47
iken nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 45’te verilmiştir.
Tablo 45. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0 - 14
13.008
6.606
6.402
15 - 64
17.761
9.131
8.630
>65
1.462
667
795
Toplam
32.231
16.404
15.827
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
123
EĞİTİM
Karayazı’da okuryazarlık oranı ortalama %78,90 iken erkeklerde bu oran %86,98 kadınlarda ise 70,58’dır. Bu
oran 6 yaş üstü tüm yaş gruplarında kadınlar ve erkekler için homojen bir dağılım göstermektedir. Bununla
beraber, Tablo 46’dan da görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul
bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %85,71’ini oluşturmaktadır. Bu
durum ilkokul çağındaki nüfusun oranının yüksek oluşunu ve 15 -64 yaş aralığındaki nüfusun ise eğitim düzeyinin
düşük olduğunu göstermektedir.
Tablo 46. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
3.719
616
3.103
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
11.634
5.421
6.213
İlkokul mezunu
3.990
2.585
1.405
İlköğretim mezunu
4.326
2.794
1.532
279
237
42
1.019
821
198
Yüksekokul veya fakülte mezunu
524
315
209
Yüksek lisans mezunu
11
5
6
Doktora mezunu
6
4
2
2.108
1.207
901
27.616
14.005
13.611
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Karayazı’da ilköğretim ve ortaöğretimdeki 10.248 öğrenci 88 adet okulda 291 derslikte eğitim görürken
öğretmen başına 31,44 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 35 ve
ortaöğretimde 64’tür. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve üstünde bir seyir gösteren
ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede herhangi bir yükseköğretim kurumu
bulunmamaktadır.
124
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçenin Erzurum ve Muş ile karayolu bağlantısı ulaşım altyapısı bakımından iyi durumdadır. Ulaşım altyapısı ile
ilgili sorun özellikle kışın köy ve yayla yollarındadır. Erzurum – Karayazı – Hınıs – Karaçoban – Tekman bağlantısı
ve sonrasında Varto ve Muş güzergahı rahatlıkla kullanılabilir durumdadır. Karayazı ilçesi ticari münasebetini
Erzurum merkez ile gerçekleştirmektedir. İlçede telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. İlçe
merkezinde bir adet devlet hastanesi bulunmaktadır. Sosyal ve kültürel aktiviteler açısından yeterli altyapı
mevcut değildir.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Karayazı’da insani yardım, mesleki ve dayanışma, spor ve dini hizmetler konulu toplam 7 adet dernek mevcuttur.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve kısmen bitkisel üretimdir.
TARIM
Karayazı’da tarım sektörü özellikle büyük ve küçükbaş hayvancılık üzerine gelişmiş ve bitkisel üretim ağırlıklı olarak
tahıl üzerine yoğunlaşmıştır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre % dağılımı Şekil 34’te verilmiştir. Çayır ve mera
alanları ile yem bitkisi yetişebilecek arazi varlığı nedeniyle hayvancılık sektörü açısından uygun alanlara sahip ilçede
2011 yılına ait hayvansal üretim veriler Tablo 47’de verilmiştir. İlçe ayrıca arıcılık açısından oldukça idealdir ve üretim
de yapılmaktadır.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
125
Tablo 47. Karayazı hayvansal üretim verileri
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
94.245.241
498538
Erzurum
586891
514488
47754
567854
2104
234448
Karayazı
35593
69818
8149
35514
55
10600
Türkiye
Nadas alanı(dekar)
6%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
94%
Karayazı Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 34. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
Karayazı’da tarımsal üretim dışında herhangi bir üretim yapılmamaktadır. İlçede KSS mevcut değildir. Küçük
mandıra ve süt işleme tesisi gibi küçük ölçekli kooperatif ve özel sektör işletmeleri mevcuttur.
TURİZM
Karayazı’da yayla, doğa macera, bitki gözlemleme, tarih ve kültür turizmi ile mağara turizmi faaliyetleri için
potansiyel bulunmaktadır. Mevcut durumda iş için gelenler dışında ziyaretçi mevcut değildir.
126
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER
Karayazı’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları
ancak yararlanma konusunda sıkıntı çektikleri tespit edilmiştir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde belediye hizmetleri genelde yeterli olsa da içme suyu kalitesi, katı atık depolama ve evsel atık
sularla ilgili problemler mevcuttur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Karayazı ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 48’de
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 48. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Karayazı
860
6
-1,51114
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
İlçede yapılan çalıştay sonucunda elde edilen değerlendirme formu Tablo 49’da verilmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
127
Tablo 49. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Karayazı
Kurum Adı
Muhtarlıklar, İlçe Müdürlükleri
İlçenin Potansiyelleri
Hayvancılık (büyükbaş, arıcılık ve su ürünleri) konusunda ilçenin önemli bir potansiyeli mevcuttur,
Kış turizminin iklim değişikliği nedeniyle ileriki dönemde sekteye uğraması düşüncesinden yola çıkılarak bu
ilçede böyle bir planlama yapılabilir,
(Ters lale, Cunni ve Kırkatlı mağarası ve tarihi eserler ile) farklı turizm tipleri geliştirilebilir.
İlçeye bağlı Salyamaç köyünde soyu tükenmekte olan kırmızı benekli alabalık yetişmektedir.
İlçenin Zayıf Yönleri
Sert ve uzun kış şartları,
İçme suyu şebekesinin tam anlamıyla verimli olmaması
Ulaşımda köyler ve mezralarda problemler mevcuttur.
Bilinçsiz hayvansal üretim yapılması,
Altyapı ve elektrik sistemi sorunlu,
Katı atık toplama ve depolama sistemi ile kanalizasyon sisteminde problemler mevcuttur.
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Sosyal ve kültürel tesisler kapalı spor mekanları (halı saha, bayanlara yönelik sosyal faaliyet mekanları vs),
Deri işleme atölyeleri kurulabilir.
Konaklama tesisi ihtiyacı mevcuttur.
Ziraat Bankasına ilave banka şubeleri olabilir.
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
İlçede bulunan Köyceğiz göleti mesire alanı ve su ürünleri yönünden değerlendirilmelidir
İçme suyu altyapısına dair yatırımlar,
Daha fazla eğitim kurumu (okul yapımı) yapılmalıdır.
Uzun vadede sosyal faaliyet için kayak tesisleri (Çakmak Dağı)
Ulaşım altyapısına yönelik yatırımlar,
Çiftçi bilinçlendirme eğitimleri yapılmalıdır.
Modern hayvan barınakları yapılmalıdır,
Su şişeleme tesisleri kurulabilir,
Kültür Merkezi kurulmalıdır,
Sulama altyapısı iyileştirilmelidir.
128
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
129
130
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
KÖPRÜKÖY
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
131
MEVCUT DURUM
Köprüköy, Erzurum kent merkezinin 58 km doğusunda 1670 m yükseklikte kurulu bulunan bir ilçedir (Şekil 35).
İlçe merkezi ve çevresi Aras nehrinin suladığı nispeten engebeli bir düzlükte yer almaktadır. İlçenin yüzölçümü
665 km² olup ilçenin genelinde sert karasal iklim özellikleri görülür.
Şekil 35. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
132
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 39 köy ve 1 belde belediyesi bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 18209 kişi olup kentsel nüfus 1710 kişi, kırsal
nüfus ise 16.499 kişidir (Tablo 50).
Tablo 50. Köprüköy ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
1710
900
810
16499
8369
8130
18209
9269
8940
Kentsel nüfusun toplam nüfusa oranı %9,4 iken kırsal nüfus toplam nüfusun %90,6’sını oluşturmaktadır. İlçenin
kentli nüfus oranı Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır. Köprüköy’de toplam yaş bağımlılık oranı %77,18
iken nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 51’de verilmiştir.
Tablo 51. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0 - 14
6.894
3.522
3.372
15 - 64
10.277
5.319
4.958
>65
1.038
428
610
Toplam
18.209
9.269
8.940
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
133
EĞİTİM
Köprüköy’de okuryazarlık oranı ortalama %87,31 iken erkeklerde bu oran %93,81 kadınlarda ise 80,55’tir. Bu
oran 6 yaş üstü tüm yaş gruplarında kadınlar ve erkekler için homojen bir dağılım göstermektedir. Bununla
beraber, Tablo 52’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul
bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %87,32’sini oluşturmaktadır. Bu
durum ilkokul çağındaki nüfusun yüksek oranıyla izah edilebilirken diğer yaş grupları için ise nitelikli insan kaynağı
açısından olumsuz bir durumdur.
Tablo 52. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
1.379
211
1.168
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
5.693
2.562
3.131
İlkokul mezunu
3.272
1.786
1.486
İlköğretim mezunu
3.258
1.975
1.283
Ortaokul veya dengi okul mezunu
257
212
45
Lise veya dengi okul mezunu
823
700
123
Yüksekokul veya fakülte mezunu
277
202
75
Yüksek lisans mezunu
9
7
2
Doktora mezunu
11
8
3
Bilinmeyen
598
281
317
15.577
7.944
7.633
Toplam
Köprüköy’de ilköğretim, ortaöğretim ve mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 4.859 öğrenci 58 adet okulda
172 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 16,31 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı
ise ilköğretimde 29, ortaöğretimde 20’dir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve üstünde
bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede herhangi bir
yükseköğretim kurumu bulunmamaktadır.
134
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe Türkiye’nin batı ve doğusunu bağlayan Erzurum, Ağrı, İran ve Orta Asya’ya uzanan karayolu üzerindedir.
Ulaşım altyapısı ile ilgili sorun yaşanmamaktadır. Köprüköy’ün ticari münasebeti Erzurum kent merkezi
iledir. Telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. İlçe merkezinde bir adet devlet hastanesi
bulunmaktadır. Sosyal aktivite imkanı olarak futbol sahası bulunan ilçede kapalı spor salonu ve kültür merkezi
eksiği bulunmaktadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Köprüköy’de insani yardım, mesleki ve dayanışma ve dini hizmetler konulu toplam 8 dernek bulunmaktadır.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalıdır.
TARIM
Köprüköy’de tarım sektörü özellikle büyükbaş hayvancılık üzerine gelişmiştir. Bitkisel üretim daha çok kültür bitkilerine
yönelmiş olsa da son dönemde ekilen miktarda azalmalar görülmektedir. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre %
dağılımı Şekil 36’da verilmiştir. Çayır ve mera alanları ile yem bitkisi yetişebilecek arazi varlığı nedeniyle hayvancılık
sektörü açısından uygun alanlara sahip olan ilçede 2011 yılına ait hayvansal üretim veriler Tablo 53’te verilmiştir. İlçe
ayrıca arıcılık açısından oldukça idealdir ve üretim de yapılmaktadır.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
135
Tablo 53. Köprüköy hayvansal üretim verileri
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
Erzurum
58.6891
51.4488
47.754
56.7854
2.104
234.448
Köprüköy
28106
19214
2557
32870
49
9140
Türkiye
Nadas alanı(dekar)
11%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
89%
Köprüköy Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 36. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
Köprüköy’de tarımsal üretimin dışında herhangi bir üretim yapılmamaktadır. İlçede Küçük Sanayi Sitesi mevcut
değildir.
TURİZM
Köprüköy’de şifalı çamuru ve termal suyu ile Deliçermik sağlık ve termal turizm açısından belirli bir potansiyele
sahiptir. Yerel halkın ilgi gösterdiği alanda yetersiz de olsa bir tesis mevcuttur.
136
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER ve FİNANSAL HİZMETLER
Köprüköy’de 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları
ancak yararlanma konusunda sıkıntı çektikleri tespit edilmiştir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde belediye hizmetleri genelde yeterli olsa da içme suyu kalitesi, katı atık depolama ve evsel atık
sularla ilgili problemler mevcuttur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Köprüköy ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 54’te
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 54. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Köprüköy
837
6
-1,28047
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Hayvansal ve bitkisel üretimde girdi maliyetlerinin yüksek oluşu rekabet açısından dezavantaj sağlamaktadır.
Buna bir de üretici birliklerinin yetersiz oluşu ve var olanların etkin olmaması da eklenince piyasa şartlarından
üreticinin zarar görmesi kaçınılmaz görülmektedir.
• İstikrarsız tarım politikaları üretici üzerinde olumsuz etki yapmaktadır.
• Hayvan ürünleri işleme, depolama ve taşıma altyapısı eksikliği mevcuttur.
• Köylerde, içme, kullanma ve sulama suyu sorunu mevcuttur.
• Kıyıkonak köyünün köprü projesi bitirilememiş durumdadır.
• Yapağı köyünde Turizm Bakanlığı tarafından sit alanı ilan edilmiş bir höyük mevcuttur.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
137
• İlçede çeşitli noktalarda (Örentaş ve Yukarıkızılca köyü gibi) termal suya rastlanmaktadır. Bunun yanında çeşitli
hastalıklara iyi gelen şifalı sular da mevcuttur. İlçe merkezinde Deliçermik sağlık ve güzellik temasıyla turizme
kazandırılmalıdır. Bunlara ilave olarak Güzelhisar köyünde Selçuklulardan kaldığı iddia edilen tarihi bir kale ve
mağara mevcuttur.
• Güzelhisar köyünde süt üreticileri kooperatifi faaliyettedir. Süt toplama tesisi için bina ve soğutucu tanklar
mevcut ancak süt toplamada sıkıntı çekildiği için bina ve tesis çürümeye bırakılmıştır.
• İlçede bazı noktalarda (Duatepe, Söğütlü ve Karaçuha köyleri gibi) sulama kanallarında sorunlar mevcuttur.
• Yukarıkızılca ve Ağcaşar köyleri civarında petrol ve doğalgaza rastlandığı belirtilmektedir.
Tablo 55. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Köprüköy
Kurum Adı
İlçenin Potansiyelleri
İlçede Karataşlar köyü, Kaya mezrası ve Yapağı köyü arasında Yapağlı Höyüğü Kültür Tabiat Koruma Kurulunca
sit alanı olarak kabul edilmiştir. Ayrıca ilçe merkezinde kaplıca(şifalı su ve çamur)bulunmaktadır. Bu alanlarda
kamp turizmi geliştirilebilir.
İlçede hayvancılık ve bitkisel üretim faaliyetleri yoğundur.
İlçenin Zayıf Yönleri
Tarımsal üretimde çiftçilerin girdi maliyetleri yüksek ürettikleri ürünün bedeli düşüktür.
Köylerde sulama kanallarında problemler mevcuttur.
İlçe ve köyleri sosyal faaliyetler (kültür ve sportif faaliyetler) açısından oldukça zayıftır.
Tarım desteklerinden yeterince yararlanılamamaktadır.
Köylerde içme ve kullanma suyu şebekelerinde sorunlar mevcuttur.
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
İlçede termal kaynakların, araştırılması, çıkarılması ve alternatif kullanılması ile ilgili yatırımlara ihtiyaç
duyulmaktadır.
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
138
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
139
140
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
NARMAN
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
141
MEVCUT DURUM
Erzurum’un kuzeydoğusunda yer alan Narman, Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgelerinin birleşim
noktasındadır (Şekil 37). Kent merkezine 90 km mesafede bulunan ilçenin ortalama yüksekliği 1650 m ve yüz
ölçümü 1275 km² olup, dağlık bir alanda kurulmuştur. Doğusunda Sarıkamış, batısında Tortum, kuzeyinde Oltu,
güneyinde ise Horasan, Köprüköy ve Pasinler ilçeleri yer almaktadır. İlçe yüksek dağlar arasında kaldığından
iklim Erzurum’a göre daha ılıman özellik göstermektedir. Kışın don olayı fazla görülmezken, yazlar sıcak ve kurak
geçmektedir.
Şekil 37. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
142
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 42 köy, 1 belde belediyesi ve 9 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 15.764 kişi olup, kentsel nüfus 4.866 kişi; kırsal
nüfus ise 10.898 kişidir. (Tablo 56)
Tablo 56. Narman ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
4.866
2.384
2.482
10.898
5.384
5.514
15.764
7.768
7.996
İlçe nüfusunun %32’si kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun yaş gruplarına
göre dağılımı incelendiğinde Narman’da nüfus yaş bağımlılık oranı %62,25 olarak hesaplanmıştır.
TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde bu oranın %54,71 olduğu göz önüne alınırsa Narman’da bağımlı nüfus grubunun
toplam nüfus içinde önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo
57’de verilmiştir.
Tablo 57. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
4.341
2.159
2.182
15-64
9.716
4.771
4.945
N>65
1.707
838
869
TOPLAM
15.764
7.768
7.996
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
143
EĞİTİM
Narman’da okuryazarlık oranı ortalama %88,62 iken erkeklerde bu oran %94,01 kadınlarda ise 83,35’dir.
Bununla beraber, Tablo 58’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul
bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %77,45’ini oluşturmaktadır. Bu
oran TRA1 Bölgesindeki diğer ilçelerden düşük olmasına karşın ilkokul çağı nüfus oranının yüksekliğini ve diğer
gruplarda ise kaliteli bir beşeri sermayeye sahip olunmadığını göstermektedir.
Tablo 58. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
1.340
283
1.057
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
3.350
1.650
1.700
İlkokul mezunu
3.537
1.557
1.980
İlköğretim mezunu
2.876
1.372
1.504
424
345
79
1.882
1.313
569
Yüksekokul veya fakülte mezunu
604
397
207
Yüksek lisans mezunu
24
18
6
Doktora mezunu
6
3
3
292
141
151
14.335
7.079
7.256
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Narman’da ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 3.797 öğrenci 50 adet okulda 229
derslikte eğitim görürken öğretmen başına 16,09 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 15, ortaöğretimde 29, mesleki ve teknik eğitimde 24 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
1997 yılında kurulan Narman Meslek Yüksekokulu; Bankacılık ve Sigortacılık, Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı,
Gıda Teknolojisi, İnşaat Teknolojisi, Laborant ve Veteriner Sağlık, Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik, Muhasebe
ve Vergi Uygulamaları ve Yapı Denetimi olmak üzere 8 bölümde eğitim verilmektedir. 2012 – 2013 döneminde
öğrenci sayısı 594 olan ve eğitim altyapısı bakımından iyi durumda olan yüksekokulun en önemli sorunu
Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar kurumuna bağlı öğrenci yurdunun bulunmamasıdır. Bu durum yüksekokula olan
talebi etkilemekte ve öğrenciler üzerinde barınma konusunda tereddütlere yol açmaktadır.
144
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 30 yataklı toplum sağlığı merkezi ve entegre ilçe hastanesi bulunmaktadır. Aile
hekimliği ve acil poliklinikleri ile hizmet veren hastanede yataklı hasta bakılmamaktadır. İlçenin ulaşımı karayolu
ile Erzurum üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun yaşanmamaktadır. Erzurum kent
merkezine nispeten uzak olan ilçe sağlık ve ticaret alanlarında Oltu ilçesine bağımlıdır. Telekomünikasyon
altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Narman’da Esnaf ve Sanatkarlar Odası, Ziraat Odası dışında çoğu eğitim ve dini faaliyetlerin geliştirilmesi üzerine
15 adet dernek bulunmaktadır.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalıdır. Büyükbaş hayvancılık bölgeye göre
gelişmiştir.
TARIM
Toplam yüzölçümü 127.500 hektar olan ilçenin tarım alanları 21.536 hektar ile toplam alanın %17’sini
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %74’lik bölümünde hububat, yem bitkileri ve az miktarda sebze ve meyve
yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 38’de belirtilmiştir. İlçe sınırlarında
36500 ha mera alanı bulunmakta olup, mera varlığı özellikle küçükbaş hayvancılık ve besicilik için önemli bir kaynaktır.
Yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin varlığı da besicilik için önemli bir avantaj oluşturmaktadır. Büyükbaş
hayvan varlığı açısından ilçe, bölge içinde önemli bir yere sahiptir.
Irkların geneli kültür melezi olup yerli ırk %20 civarındadır. Ancak küçükbaş hayvancılık 90’lı yıllarda 45 bin hayvan
varlığından gerileme göstermiştir. Hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun olmayan ilçede suni tohumlama
çalışmaları başarılı düzeyde uygulanmaktadır. Yıllık 6500 adet suni tohumlama uygulanmakta ve 4500 civarında yavru
elde edilmektedir. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %40’ı suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır ki bu çevre ilçelere
göre oldukça yüksek bir orandır. İlçe bu haliyle geniş bir çevreye damızlık sertifikalı hayvan ihtiyacı açısından önemli bir
merkez konumundadır. İlçe tarımı için en önemli hususlardan bir diğeri ise sulanabilir arazinin azlığıdır. İlçede yapımı
başlayan ve henüz tamamlanmamış Şehitler Barajının tamamlanması ve sulama kanallarıyla suyun belli noktalara
taşınması önemli bir yatırımdır. 2011 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı 2147 çiftçinin bulunduğu ilçede
büyük çaplı hayvancılık işletmesi bulunmamakla birlikte en fazla 90 başlık işletme söz konusudur. 100 üzerinde kayıtlı
hayvancılık işletmesi olmakla birlikte çoğunluğu küçük hane işletmesidir. Ergazi beldesinde bulunan 90 başlık işletme,
Tarım Bakanlığının Kırsal Kalkınma Yatırımlarını Destekleme Programı kapsamında kurulmuştur ve ilçenin önemli bir
işletmesidir. İlçede 7000 civarında arı kolonisi bulunmakta olup göçer arıcılık söz konusudur. Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı
çiftçi sayısı 2011 yılı verilerine göre 1267 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo 59’da verilmiştir.
İlçede kayıtlı 260’ın üzerinde organik tarım çiftçisi bulunmaktadır.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
145
Tablo 59. Narman hayvansal üretim verileri (TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
2.104
234.448
Narman
28.167
1.149
179
29.437
139
16.020
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
Nadas alanı
(dekar)
56.358
26%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı
(dekar)
158.610
74%
Narman Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 38. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
İlçe merkezinde ve bağlı köylerde peynir, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında sanayi tesisi
bulunmamaktadır.
TURİZM
İlçenin en önemli turistik değeri Narman Peri Bacalarıdır. Jeopark özelliği taşıyan ve 6500 hektarlık bir alanda
bulunan peribacaları yerli turistler tarafından bilinmekte ve ziyaret edilmektedir. Ancak Peri Bacalarının
çevresinde turizme hizmet edecek tesislerin bulunmaması turizmden elde edilen gelirlerin düşük düzeyde
kalmasına yol açmaktadır. Narman yaylasında bulunan Devre Dağı kayak turizmi açısından uygundur. Narman
ilçesinin önemli kültürel değeri ise ünlü ozan Aşık Sümmani’dir. Aşık Sümmani’nin tanıtımına yönelik toplantılar ve
konferanslar düzenlenmektedir.
146
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER
Narman’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda Tarım
ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları ve
yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır ancak özellikle köylerde su depoları ve klorlama işleriyle ilgili
sıkıntılar söz konusudur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Narman ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 60’ta
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 60. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Narman
722
6
-0,7290
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Narman bölge içerisinde önemli bir büyükbaş hayvan varlığına sahiptir. Mevcut hayvan varlığının büyük bir
bölümü kültür melezi olup suni tohumlama başarılı düzeyde uygulanmaktadır. İlçe bu haliyle geniş bir çevreye
damızlık sertifikalı hayvan ihtiyacı açısından önemli bir merkez konumundadır. Irkların daha da iyileştirilmesi,
alt yapı sorunlarının giderilmesi ve modern hayvan pazarının kurulması ile ilçenin damızlık hayvan temin
merkezi olması yolunda önemli adımlar atılmış olacaktır. Özellikle DAP kapsamında kurulacak modern ve
organize hayvancılık alanları için Narman’ın damızlık potansiyelinin değerlendirilmesi önemlidir.
• Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla yararlanamama
problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar ortaya konulmalıdır.
• İlçe tarımı için en önemli hususlardan bir diğeri ise sulanabilir arazinin azlığıdır. İlçede yapımı başlayan
ve henüz tamamlanmamış Şehitler Barajının tamamlanması ve sulama kanallarıyla suyun belli noktalara
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
147
taşınması önemli bir yatırımdır. İlçe hayvancılığı için yem bitkisi ekimi açısından baraj suyunun sulama
kanallarıyla (Avcuya-Kemerözü) bölgesine taşınması önemlidir. Bu arazinin sulanması ilçenin zirai üretimine
önemli ölçüde etki edecektir. 4500 dönüme yakın alana sahip bölge sulanmasıyla birlikte yem bitkileri üretimi
için son derece uygun bir alan olacaktır.
• Modern tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekliliği mevcuttur.
• İlçenin tarım alanları organik tarıma uygun olmakla birlikte konuya yönelik ciddi bir talep söz konusu değildir.
Bunun ana nedeni ise özellikle pazarlama sorununun olmasıdır. Pazarlama sorununun aşılması için Narman
markasının ön plana çıkarıldığı, kalitesinin vurgulandığı tanıtım çalışmalarının yapılması gerekmektedir.
• Arıcılık açısından daha çok paketleme ve markalaşma sorunu ön plandadır. Uygulanacak destek
programlarının markalaşma, tanıtım ve sertifikalı paketli ürün üretimine yönelik olması gerekmektedir.
• İlçe genelinde ekonomik olarak değerlendirilebilecek kuşburnu bulunmaktadır. İşleme ve paketleme yapılarak
ekonomik değeri yükseltilebilir.
• İlçe su kaynakları açısından güçlüdür. Yayla mevkinden çıkan suyun içme suyu olarak paketlenmesi ve
pazarlanması mümkündür ancak fizibilite çalışmalarının yapılması gereklidir.
• Ayrıca su ürünleri yetiştiriciliği için de kaynaklar uygun olmakla birlikte henüz değerlendirme açısından yeterli
dinamiklere sahip olduğu söylenemez.
• İlçenin genel olarak tarımla ilgilenmesi sebebiyle ilçede tarım meslek lisesinin kurulması ve tarımsal
eğitimlerin verilmesin ilçe tarımını pozitif yönde etkileyecektir.
• İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi ve dışı göç
etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş gücünü ve girişimciliği
düşürmektedir.
• Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur. İlçede var
olan birlikler etkin çalışamamaktadır. Halkın birbirine güven sorunu mevcut olup ortak iş yapma becerisi
bulunmamaktadır.
• Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme tesislerinin kurulmasının yanında
bölge dışından özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve sürekli hammadde sağlama konusunda
sosyal ve teknik altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu anlamda büyük firmaların bölgeye çekilmesinde
sözleşmeli üreticilik konusunda tanıtım ve araştırmalar yapılması gerekmektedir.
148
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 61. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Narman
Kurum Adı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
Halk Eğitim Müdürlüğü
Nüfus Müdürlüğü
Muhtarlıklar
Narman Belediyesi
Narman İlçe Hastanesi
Esnaf ve Sanatkarlar Odası Birliği
Ziraat Odası
İlçenin Potansiyelleri
Zengin mera alanları
Büyükbaş hayvan varlığı (Montofon)
Narman Peribacalarının ilçede yer alması
Tarım alanlarının organik tarım için uygun olması
İlçenin Zayıf Yönleri
Erzurum merkezine uzak oluşu
Güven eksikliği ve birlikte çalışma kültürünün olmaması
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Sulama altyapısının yetersiz olması
Turizm altyapısının gelişmemiş olması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü
Girişimciliğin yeterince gelişmemesi
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Sertifikalı damızlık üretimi
Süt birlikleri kurulması
Narman Peribacalarının turizme kazandırılması
Organik tarımın geliştirilmesi
Arıcılık
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Yükseköğrenim öğrenci yurdu
Sulama sıkıntısının çözülmesi
Organize hayvancılık tesisleri
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
149
150
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
OLTU
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
151
MEVCUT DURUM
Erzurum’un kuzeydoğusunda yer alan Oltu (Şekil 39), il merkezine 114 km mesafede yer almaktadır. İlçenin
ortalama yüksekliği 1275 m ve yüz ölçümü 1380 km² olup, doğusunda Şenkaya, kuzeydoğusunda Olur, kuzeyinde
Yusufeli ve Uzundere, batısında Tortum ve güneyinde Narman ilçeleri ile çevrelenmiştir. Oltu Çayı vadisinde yer
alan ilçenin dağlık ve ormanlık bir yapısı vardır. İlçenin en önemli yükseltileri Akdağ (3030 m) ve Kırdağ (2000
m)’dir. Çoruh Nehri’nin bir kolu olan Oltu Çayı ilçeyi ikiye bölmektedir. Doğu Anadolu ile Doğu Karadeniz Bölgeleri
arasında geçiş bölgesinde yer alan ilçenin yüksek kısımları ile Oltu Vadisi boyu arasında iklim değişkenlik gösterir.
İlçenin rakımı yüksek kuzey kesimlerinde iklim oldukça serttir ve kar yağışı çokça görülmektedir. İlçe merkezi ile
vadi boyunca daha ılıman bir iklime hakimdir.
Şekil 39. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
152
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 65 köy, 6 mahalle ve 30 mezra bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine
göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 32.617 kişi olup, kentsel nüfus 22.127 kişi; kırsal nüfus
ise 10.490 kişidir (Tablo 62).
Tablo 62. Oltu ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
22.127
11.803
10.324
10.490
5.176
5.314
32.617
16.979
15.638
İlçe nüfusunun %68’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun yaş gruplarına
göre dağılımı incelendiğinde Oltu’da nüfus yaş bağımlılık oranı %50,80 olarak hesaplanmıştır. Bu değer TRA1
Düzey 2 Bölgesi oranı olan %54,71’in altında olmasına rağmen yine de bağımlı nüfusun toplam nüfus içinde
önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 63’te verilmiştir.
Tablo 63. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
7.244
3.763
3.481
15-64
21.630
11.430
10.200
N>65
3.743
1.786
1.957
TOPLAM
32.617
16.979
15.638
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
153
EĞİTİM
Oltu’da okuryazarlık oranı ortalama %88,60 iken erkeklerde bu oran %94,03, kadınlarda ise 82,74’tür.
Bununla beraber, Tablo 64’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul
bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %68,19’unu oluşturmaktadır.
Bu oran TRA1 Düzey 2 Bölgesi’ndeki diğer ilçelerden düşük olmasına karşın ilkokul çağındaki okuryazarlık
durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye imkân veremeyeceğinin göstergesidir.
Tablo 64. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
2.645
563
2.082
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
5.405
2.795
2.610
İlkokul mezunu
6.807
2.744
4.063
İlköğretim mezunu
5.583
3.244
2.339
Ortaokul veya dengi okul mezunu
1.059
728
331
Lise veya dengi okul mezunu
5.384
3.577
1.807
Yüksekokul veya fakülte mezunu
2.214
1.478
736
Yüksek lisans mezunu
88
64
24
Doktora mezunu
18
7
11
Bilinmeyen
771
367
404
29.974
15.567
14.407
Toplam
Oltu’da ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 6.643 öğrenci 52 adet okulda 341 derslikte eğitim görürken
öğretmen başına 12,63 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 18,
ortaöğretimde 27, teknik ve meslek eğitiminde 57 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına
yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
İlçede Atatürk Üniversitesine bağlı bir Yer Bilimleri Fakültesi ve meslek yüksekokulu bulunmakta olup fakültenin
iki bölümünde 2012 – 2013 döneminde 20 öğretim görevlisi ve 108 öğrenci, meslek yüksekokulunun ise gıda
teknolojisi, muhasebe ve vergi uygulamaları, pazarlama, halıcılık ve kilimcilik, kuyumculuk ve takı tasarımı, inşaat
teknolojisi, bankacılık ve sigortacılık ile grafik tasarım olmak üzere toplam 9 bölümünde 28 öğretim elemanı
ve 575 öğrencisi bulunmaktadır. Fakülte 2008 yılında açılmış ve Jeoloji Mühendisliği programında eğitim ve
öğretime devam etmektedir. Yüksekokul öğrencileri için 300 yataklı öğrenci yurdu inşaatı tamamlanmıştır.
154
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde çevre ilçelere (Narman, Olur ve Şenkaya) de hizmet veren 100 yataklı devlet hastanesi
bulunmaktadır. Oltu Devlet Hastanesi’nde toplam 25 uzman hekim, 9 aile hekimi, 3 diş hekimi, 12 pratisyen
hekim ve 147 yardımcı sağlık personeli görev yapmaktadır. Ayrıca ilçede 13 adet köy sağlık evinin bağlı
bulunduğu toplum sağlığı merkezi ve verem savaş dispanseri bulunmaktadır. 2012 Yılı sonu itibari ile Genel
Sağlık Hizmetlerinden (G0) yararlanan hane sayısı 1076 olup, tümü aktiftir. İlçe merkezinden geçen ErzurumArtvin devlet karayolu ile ilçenin Erzurum, Ardahan, Artvin ve Kars iline bağlantısı sağlanmaktadır. İlçeye bağlı 65
köye ulaşım sağlanmakta olup; 22 köy yolu asfalt diğer köy yolları ise stabilize bağlantı yolu niteliğindedir.
İlçenin telekomünikasyon altyapısı sorunlu olup, bazı köylerin telefonları kablo kesilmelerinden dolayı
çalışmamaktadır. İlçe merkezinde halk kütüphanesi, kültür merkezi, futbol sahası, halı saha ve spor salonları
bulunmaktadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Oltu’da büyük çoğunluğu insani yardım ve dini hizmetlerin gerçekleştirilmesi faaliyetlerini yürüten dernekler
olmak üzere toplam 26 dernek bulunmaktadır. Bunun yanında tarımsal sulama, üretim ve satış kooperatifleri;
kalkınma birlikleri, mesleki birlikler de faaliyet göstermektedir.
EKONOMİK YAPI
İlçe ekonomisinin temelini tarım, hayvancılık ve madencilik oluşturmaktadır. Sanayi ve ticaret faaliyetleri de
halkın önemli gelir kaynaklarıdır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 138.000 hektar olan ilçenin kullanılabilir tarım alanları 11.021 hektar ile toplam alanın %8’ini
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %65’lik bölümünde tahıl, %1’lık bölümünde ise sebze ve meyve yetiştiriciliği
yapılmaktadır. Tarım alanlarının ancak 5.058 hektarı sulanabilir durumdadır. sığırcılığı yoğunluklu olmak üzere süt
sığırcılığı ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Büyükbaş hayvan varlığı incelendiğinde ırkların %10’u yerli
ırk olup; geri kalan bölümü kültür melezidir. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 40’da belirtilmiştir.
İlçede besi, 2012 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı 1736 çiftçinin bulunduğu ilçede büyük çaplı ve modern
hayvancılık işletmesi çok az olup; mevcut işletmelerin büyük çoğunluğu geleneksel yöntemlerle üretim yapan küçük
hane işletmeleridir. İlçede 12450 kovan ile arıcılık yapılmaktadır. İlçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri
Tablo 65’te verilmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
155
Tablo 65. Oltu hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
2.104
234.448
Oltu
24.609
38.042
2276
25.776
100
16.850
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
Türkiye
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
560
0%
Meyveler, içecek ve
baharat bitkilerinin
alanı(dekar)
826
1%
Nadas alanı(dekar)
37.387,00
34%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
71.433,00
65%
OLTU Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 40. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
İlçede 140 işyeri kapasiteli küçük sanayi sitesi bulunmaktadır. Olur, Narman ve Şenkaya ilçeleri için merkez
konumunda olan ilçede 125 hektar büyüklüğünde bir alana Organize Sanayi Bölgesinin kurulmasına
yönelik çalışmalar devam etmektedir. Oltu taşı rezervleri ilçenin en önemli yeraltı zenginliğidir. Oltu taşının
çıkarılmasında, işlenmesinde ve pazarlanmasında yaklaşık 1000 kişi çalışmaktadır. İlçede 2012 yılsonu itibariyle
994 gelir vergisi mükellefi ve 83 kurumlar vergisi mükellefi bulunmaktadır. 2001 yılında özelleştirme kapsamında
kapatılan kömür ocaklarının Oltu Kaymakamlığı, ilçede bulunan sivil toplum kuruluşları ve vatandaşlar tarafından
satın alınarak kurulan Oltu Kömür A.Ş’de 238 kişi istihdam edilmektedir.
TURİZM
Zengin bir tarihi geçmişe sahip ilçede pek çok kilise, cami ve kale bulunmaktadır. Oltu Kalesi, Arslan Paşa Cami,
Mısri Zinnun Türbesi, Rus Kilisesi, Arslan Paşa Hamamı ilçenin önemli turistik değerleridir. Önemli turistik
değerler içeren ilçede turizm faaliyetleri gelişmemiştir. Konaklama ve hizmet sektörü sınırlıdır.
156
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER
Oltu’da 2012 yılı içerisinde Oltu Beton A.Ş. yatırım teşvik belgesi almıştır. Bunun yanında halkın Gıda Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları ve
yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır. Köylerin tamamında içme suyu şebekesi mevcut olup 44
köyde kanalizasyon şebekesi tamamlanmıştır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Oltu ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 66’te
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 66. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Oltu
424
3
-0,19252
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla yararlanamama
problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar ortaya konulmalıdır.
• Hayvancılık aile işletmelerinde geleneksel usuller ile yapılmaktadır. Hayvan hastalıkları ile mücadele
edebilmek ve üretimde verimi artırmak için modern hayvancılık uygulamalarının yaygınlaştırılması
gerekmektedir.
• Yaklaşık 150000 arı kolonisinin ve arıcılıkla iştigal eden 200 çiftinin bulunduğu ilçede daha çok paketleme
ve markalaşma sorunu ön plandadır. Uygulanacak destek programlarının markalaşma, tanıtım ve sertifikalı
paketli ürün üretimine yönelik olması gerekmektedir.
• İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi ve dışı göç
etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş gücünü ve girişimciliği
düşürmektedir.
• Oltu Organize Sanayi bölgesinin tamamlanmasıyla ilçe çevre ilçeler için ticaret merkezi haline gelecektir.
• Sulama altyapısının geliştirilmesine yönelik gölet ve kanal yapımı ile Oltu Çayının ıslah çalışmaları önem arz
etmektedir.
• Mera alanlarının iyileştirilmesine yönelik çalışmalar yapılması gerekmektedir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
157
Tablo 67. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Oltu
Kurum Adı
Oltu Kaymakamlığı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
İlçe Müftülüğü
Oltu Belediyesi
Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Arıcılık potansiyeli ve koloni varlığı
Maden yatakları ve Oltu taşı yatakları
Oltu cağ kebabının tescil edilmiş olması
Oltu çayı
Mera varlığı
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
İlçenin Zayıf Yönleri
Maden yataklarının işletilmemesi
Genç nüfusun göçü
İşgücünün yaşlı olması
Turizm altyapısının gelişmemiş olması
Parçalı arazi yapısının olması
Köy yollarında ulaşım altyapısının yetersiz olması
Sulama altyapısının nispeten zayıf olması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Arıcılık
Oltu taşı
Turizm altyapısına yönelik alanlar
Madencilik
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Sulama altyapısının geliştirilmesi
Et kesimi ve et işleme tesisleri (kesimhane, soğuk hava deposu)
Toprak analiz ünitesi
Mera ve boş alanların ağaçlandırılması
Arıcılık ve hayvancılığın desteklenmesi
Kömür ocaklarının etkin çalıştırılması
158
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
159
160
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
OLUR
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
161
MEVCUT DURUM
Erzurum’un kuzeydoğusunda yer alan Olur, il merkezine 160 km mesafede yer almaktadır. İlçenin ortalama
yüksekliği 1327 m ve yüz ölçümü 820 km² olup, doğusunda Göle ve Şenkaya ilçeleri, batısında Yusufeli, güneyinde
Oltu ve kuzeyinde Artvin’in Ardanuç ilçesi bulunmaktadır. Kuzey ve güney istikametinde sıra dağlar ve bu dağları
kesen derin vadilerden oluşan ilçenin kuzeyinde yüksek platolar yer almaktadır. İlçenin en önemli yükseltileri
güneyde Akdağ (2342 m), kuzeyde Zamp Dağı (2745 m), Sarıbaba Tepesi (2605 m), Pancarlı Tepesi (2697 m) ve
Horasan tepesi (2842 m)’dir. Çoruh Nehri’nin bir kolu olan Oltu Çayı ve bu çayı besleyen Alabalık Suyu ile Kızılçay
ilçenin önemli akarsularıdır. Doğu Anadolu ile Doğu Karadeniz Bölgeleri arasında geçiş bölgesinde yer alan ilçenin
iklimi de geçit özelliği göstermektedir. İlçenin rakımı yüksek kuzey kesimlerinde iklim oldukça serttir ve kar yağışı
çokça görülmektedir. İlçe merkezi ile güney kesimleri daha ılıman bir iklime sahip olup, yağışlar daha ziyade
yağmur şeklinde olmaktadır.
Şekil 41. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
162
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 40 köy ve 3 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK
2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 7.473 kişi olup, kentsel nüfus 2.157 kişi; kırsal nüfus ise 5.316 kişidir
(Tablo 68 )
Tablo 68. Olur ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2.157
1.114
1.043
5.316
2.586
2.730
7.473
3.700
3.773
İlçe nüfusunun %28’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun yaş gruplarına
göre dağılımı incelendiğinde Olur’da nüfus yaş bağımlılık oranı %67,67 olarak hesaplanmıştır. TRA1 Düzey 2
Bölgesi’nde bu oranın %54,71 olduğu göz önüne alınırsa Olur’da bağımlı nüfus grubunun toplam nüfus içinde
önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 69’da verilmiştir.
Tablo 69. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
1.129
599
530
15-64
4.457
2.222
2.235
N>65
1.887
879
1.008
TOPLAM
7.473
3.700
3.773
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
163
EĞİTİM
Olur’da okuryazarlık oranı ortalama %84,31 iken erkeklerde bu oran %90,79, kadınlarda ise 77,98’dir.
Bununla beraber, Tablo 70’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul
bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %74,43’ünü oluşturmaktadır.
Bu oran TRA1 Bölgesindeki diğer ilçelerden düşük olmasına rağmen gerek ilkokul çağındaki nüfusun oransal
büyüklüğü gerekse çalışma çağındaki nüfusun okuryazarlık seviyesinin düşük olması beşeri sermayenin kalitesi
açısından olumlu bir özellik olarak görülmemektedir.
Tablo 70. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
797
189
608
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
1.131
558
573
İlkokul mezunu
2.397
1.031
1.366
İlköğretim mezunu
927
485
442
Ortaokul veya dengi okul mezunu
350
261
89
Lise veya dengi okul mezunu
821
608
213
Yüksekokul veya fakülte mezunu
312
216
96
Yüksek lisans mezunu
7
4
3
Doktora mezunu
4
2
2
310
132
178
7.056
3.486
3.570
Okuma yazma bilmeyen
Bilinmeyen
Toplam
Olur’da ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 1.014 öğrenci 13 adet okulda 56 derslikte eğitim görürken
öğretmen başına 13,70 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 18,41,
ortaöğretimde 17,41 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin
eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede yüksekokul bulunmamaktadır.
164
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 15 yataklı toplum sağlığı merkezi ve entegre ilçe hastanesi bulunmaktadır. Aile
hekimliği, diş hastalıkları ve acil poliklinikleri ile hizmet veren hastanede 4 aile hekimi ve 3 pratisyen hekim görev
yapmaktadır. Yataklı hasta bakım hizmeti verilmeyen hastane bünyesinde uzman hekim bulunmamaktadır.
Erzurum-Artvin devlet karayolundan 8 km içeride yer alan ilçenin Erzurum, Ardahan, Artvin ve Kars iline direkt
ulaşımı mevcut olup; başka il ve ilçeler ile doğrudan devlet yolu bağlantısı bulunmamaktadır. İlçeye bağlı
tüm köylere ulaşım sağlanmakta olup; 6 köyle asfalt diğerlerinde ise stabilize bağlantı yolu bulunmaktadır.
Erzurum kent merkezine nispeten uzak olan ilçe sağlık ve ticaret alanlarında Oltu ilçesine bağımlıdır. İlçenin
telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Olur’da 3 adet insani yardımlaşma ve 1 adet dini hizmetlerin gerçekleştirilmesi faaliyetlerini yürüten 4 dernek
bulunmaktadır. Bunun yanında tarımsal sulama, üretim ve satış kooperatifleri de faaliyet göstermektedir.
EKONOMİK YAPI
Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgeleri arasında coğrafi geçiş bölgesinde yer alan ilçenin ekonomisinde
intansif tarım ve besi sığırcılığı önemli bir yer tutmaktadır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 82.000 hektar olan ilçenin tarım alanları 2.456 hektar ile toplam alanın %3’ünü oluşturmaktadır.
Çok kısıtlı olan tarım alanlarının %82’lik bölümünde tahıl, %6’lık bölümünde ise sebze ve meyve yetiştiriciliği
yapılmaktadır. Rakımı yüksek dağ köylerinde yem bitkileri ve buğday ekimi yapılırken; ilçe merkezi ve vadi içlerindeki
köylerde ise meyvecilik ve seracılık yapılmaktadır. İlçede besi sığırcılığı, süt sığırcılığı ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği
yapılmaktadır. Büyükbaş hayvan varlığı incelendiğinde ırkların %17’si yerli ırk olup; geri kalan bölümü kültür melezidir.
Küçükbaş hayvancılıkta keçi yetiştiriciliği çevre ilçelere göre gelişmiştir. 2012 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine
kayıtlı 823 çiftçinin bulunduğu ilçede büyük çaplı ve modern hayvancılık işletmesi bulunmamakla birlikte mevcut
işletmelerin büyük çoğunluğu geleneksel yöntemlerle üretim yapan küçük hane işletmeleridir. İlçede 8550 kovan
ile arıcılık yapılmaktadır. İlçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo 71’de verilmiştir. Meyvecilikte dut
yetiştiriciliği yöre halkı için önemlidir. Pekmezin Türk Patent Enstitüsünden patenti alınmıştır. Şekil 42’de tarımsal
arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı verilmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
165
Tablo 71. Olur hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
2.104
234.448
Olur
14.929
8.525
1.337
14.969
98
1.500
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
Türkiye
Nadas
alanı(dekar)
3.048
12%
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
680
3%
Meyveler, içecek
ve baharat
bitkilerinin
alanı(dekar)
725
3%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
20.102
82%
Olur Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 42. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
İlçe merkezinde ve bağlı köylerde peynir, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında tarıma dayalı
sanayi tesisi bulunmamaktadır. Ormanağzı köyünde dut pekmezi fabrikasının yapımı tamamlanmış, işletme
ihalesi henüz gerçekleştirilemediği için tesis çalışmamaktadır. Oltu taşı, bakır ve yeşil mermer rezervlerinin
bulunduğu ilçede yeşil mermer çıkartan maden işletmesi vardır.
TURİZM
Zengin bir tarihi geçmişe sahip ilçede pek çok gözetleme kulesi, kilise ve kale bulunmaktadır. Keçili köyünde yer
alan Vank Kilisesi, Köprübaşı, Aşağı Karacasu, Beğendik köylerinde yer alan gözetleme kaleleri ve çeşitli köylerde
bulunan koç heykelleri ilçenin önemli turistik değerleridir. Ayrıca Yıldızkaya köyünde yer alan Kivi Mağarası da
gezilip görülmeye değer alanlardandır. Mevcut ormanlık alanları, ender jeolojik oluşumları ve yüzey şekilleri,
krater gölleri ve göletleri ile ilçe doğa turizmi için önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Yukarı Çoruh Havzasında
yer alan ilçe pek çok yaban hayvanını barındırmakta olup, kuş göç yolları üzerinde yer almaktadır. Önemli turistik
değerler içeren ilçede turizm faaliyetleri gelişmemiştir. Konaklama ve hizmet sektörü sınırlıdır.
166
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER
Olur’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda Tarım
ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları ve
yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır. İçme suyu arıtma tesisi yapım çalışmaları devam
etmektedir.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Olur ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 72’te
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 72. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Olur
720
5
-0,7285
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla yararlanamama
problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar ortaya konulmalıdır.
• Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur. İlçede var
olan birlikler etkin çalışamamaktadır. Halkın birbirine güven sorunu mevcut olup ortak iş yapma becerisi
bulunmamaktadır. Mevcut durumda tarımsal sulama, üretim ve satış kooperatifleri bulunan ilçede devlet
desteklerinden daha fazla yararlanılması adına birliklerin ve kooperatiflerin aktif hale getirilmesi, organik
tarım desteklerinden alınan payın artırılması ve ürünlerin pazarlanmasında süt tesisleri ile anlaşma yapma
imkanı sağlaması açısından önemlidir.
• İlçede sertifikalı yem bitkileri ekiminin (fiğ, yonga, korunga) ve silajlık mısır ekiminin dağ köylerinde
geliştirilmesi için çalışmalar yapılmaktadır.
• Hayvancılık aile işletmelerinde geleneksel usüller ile yapılmaktadır. Hayvan hastalıkları ile mücadele
edebilmek ve üretimde verimi artırmak için modern hayvancılık uygulamalarının yaygınlaştırılması
gerekmektedir.
• İlçede yapılan suni tohumlama uygulamalarında geçmişte yaşanan sıkıntılar nedeniyle halkta bu yönteme
karşı bir önyargı oluşmuştur. Mevcut hayvan varlığının çoğunluğu kültür melezi olan ilçede halkın kültür ırkları
yerine bölge şartlarına uygun hayvanlara destek verilmesi yönünde eğilimleri oluşmuştur.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
167
• Besi hayvancılığında ve süt sığırcılığında üretilen ürünlerin pazarlanmasında sorunlar yaşanmaktadır.
Bu anlamda süt toplama, kesimhane, süt ve et işleme tesislerinin yapımına yönelik fizibilite çalışmaları
yapılmalıdır. Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme tesislerinin kurulmasının
yanında bölge dışından özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve sürekli hammadde sağlama
konusunda sosyal ve teknik altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu anlamda büyük firmaların bölgeye
çekilmesinde sözleşmeli üreticilik konusunda tanıtım ve araştırmalar yapılması gerekmektedir.
• Yaylacılığın yaygın olduğu ilçede, yaylaların altyapı eksiklikleri giderilmelidir.
• Arıcılık açısından daha çok paketleme ve markalaşma sorunu ön plandadır. Uygulanacak destek
programlarının markalaşma, tanıtım ve sertifikalı paketli ürün üretimine yönelik olması gerekmektedir.
• İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi ve dışı göç
etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş gücünü ve girişimciliği
düşürmektedir.
168
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 73. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Olur
Kurum Adı
Olur Kaymakamlığı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
Halk Eğitim Müdürlüğü
Nüfus Müdürlüğü
Muhtarlıklar
Olur İlçe Hastanesi
İlçenin Potansiyelleri
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
Tarihi eserlerin varlığı (Vank Kilisesi, Koç Heykelleri, Gözetleme Kuleleri)
Doğal ve jeolojik güzellikte alanların yer alması
Meyvecilik ve seracılık yapılması
Yaban hayatı ve kuş çeşitliliğinin zengin olması
Organik tarım için uygun arazilerin bulunması
İlçenin Zayıf Yönleri
Erzurum merkezine uzak oluşu
Güven eksikliği ve birlikte çalışma kültürünün olmaması
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Turizm altyapısının gelişmemiş olması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü
Girişimciliğin yeterince gelişmemesi
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Turizm altyapısına yönelik alanlar
Organik tarımın geliştirilmesi
Arıcılık
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Organize hayvancılık tesisleri
Et kesimi ve et işleme tesisleri (kesimhane, soğuk hava deposu)
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
169
170
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
PASİNLER
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
171
MEVCUT DURUM
Pasinler, Erzurum kent merkezinin 40 km doğusunda (Şekil 43) 1740m yükseklikte kurulmuştur. İlçe merkezi ve
çevresi Aras Nehri boyunca uzanan 350 km2’lik düz bir ova üzerinde yer alır. İlçenin toplam yüzölçümü 1460
km2’dir. İlçenin 880km2’si ova 580 km2’si ise dağlar ve yaylalardan oluşur. İlçenin kuzeyinde Tortum ve Narman,
doğusunda Köprüköy, güneyinde Karayazı ve Tekman ilçeleri batısında ise Erzurum merkez ilçe yer almaktadır.
Karasal iklim özelliklerinin hakim olduğu ilçede kışlar sert geçmektedir
Şekil 43 İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
172
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 56 köy, 2 mezra ve 1 belde belediyesi bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
(ADNKS) verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 13.231 kişi olup, kentsel nüfus 5052
kişi, kırsal nüfus ise 27.179 kişidir (Tablo 74).
Tablo 74. Pasinler ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
13604
6875
6729
18113
9101
9012
31717
15976
15741
Kentsel nüfusun toplam nüfusa oranı %43 iken kırsal nüfus toplam nüfusun %57’sini oluşturmaktadır. İlçe
nüfusunun %43’ü kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır. Pasinler’de toplam yaş
bağımlılık oranı %66,60 iken nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 75’te verilmiştir.
Tablo 75. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0 - 14
10.565
5.378
5.187
15 - 64
19.038
9.682
9.356
>65
2.114
916
1.198
Toplam
31.717
15.976
15.741
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
173
EĞİTİM
Pasinler’de okuryazarlık oranı ortalama %91,70 iken erkeklerde bu oran %95,84 kadınlarda ise 87,50’dir. Bu oran
6 yaş üstü tüm yaş gruplarında kadınlar ve erkekler için homojen bir dağılım göstermektedir. Bununla beraber,
Tablo 76’dan da görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul
mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %80,44’ünü oluşturmaktadır. Bu da okuryazarlık
durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye imkan veremeyeceğini göstermektedir.
Tablo 76. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
1.616
251
1.365
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
7.542
3.493
4.049
İlkokul mezunu
7.281
3.141
4.140
İlköğretim mezunu
5.773
3.231
2.542
790
587
203
3.001
2.227
774
Yüksekokul veya fakülte mezunu
882
607
275
Yüksek lisans mezunu
34
29
5
Doktora mezunu
17
7
10
Bilinmeyen
676
327
349
27.612
13.900
13.712
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Toplam
Pasinler’de ilköğretim, ortaöğretim ve mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 8.275 öğrenci 55 adet okulda
362 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 17,53 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı
ise ilköğretimde 21, ortaöğretimde 24’tür. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve üstünde bir
seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede Atatürk Üniversitesine
bağlı Pasinler Meslek Yüksek Okulu 1993 yılından beri hizmet vermektedir. İlk defa 1994’te öğrenci alan okulda
toplam 13 akademik personel görev yapmaktadır. Toplam 780 öğrencisi olan okulda Bilgisayar Teknolojileri,
Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Elektrik ve Enerji, Elektronik ve Otomasyon, Finans-Bankacılık ve Sigortacılık, İnşaat,
Mimarlık ve Şehir Planlama, Muhasebe ve Vergi, Otel, Lokanta ve İkram Hizmetleri, Yönetim ve Organizasyon
Bölümleri bulunmaktadır. Okul yılda 100 öğrenci mezun vermektedir.
174
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe Türkiye’nin batı ve doğusunu bağlayan Erzurum, Ağrı, İran ve Orta Asya’ya uzanan uluslar arası D-100
karayolu üzerindedir. Ulaşım altyapısı iyi durumdadır. Ulaşım altyapısı ile ilgili sorun yaşanmamaktadır. İlçede 1
devlet hastanesi (50 yataklı), 4 aile sağlığı merkezi, 5 sağlık evi bulunmaktadır. Devlet hastanesinde 5 uzman,
4 pratisyen 2 diş hekimi, 1 eczacı, 108 yardımcı personel, aile sağlığı merkezinde 10 aile hekimi, 10 aile sağlığı
elemanı görev yapmaktadır. Ambulans sayısı 3’tür. Pasinler’in ticari münasebeti Erzurum kent merkezi iledir.
Ancak ilçe tarıma elverişli ovası nedeniyle civar ilçeler ve köyler için de önemli bir cazibe merkezi konumundadır.
Telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. İlçe merkezinde bir adet devlet hastanesi
bulunmaktadır. Sosyal aktivite imkanı olarak kapalı spor salonu ve kültür merkezi mevcuttur.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Pasinler’de insani yardım, kültür sanat, mesleki ve dayanışma, sağlık, spor ve dini hizmetler alanlarında faaliyet
gösteren 36 adet dernek bulunmaktadır.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyetler hayvancılığa ve bitkisel üretime dayanmaktadır. Çevresine göre yükseltisi az ve verimli
bir ova olan Pasinler Ovası şeker pancarı, patates, lahana, ayçiçeği ve son dönemde karpuz gibi değerli ürünlerin
yetiştiği bir alandır. Engebeli alanlarda küçükbaş ovada ise büyükbaş besi hayvancılığı önemli bir potansiyeldir.
Ovada kültür ırkı hayvanlara ve melezlere rastlamak mümkündür. Pasinler’de önemli bir ekonomik faaliyet de
arıcılıktır. İlçe son dönemde altyapı iyileştirmesi ve tanıtım faaliyetlerinin ardından termal turizmde de adını
duyurmaya başlamıştır.
TARIM
Pasinler’de tarım sektörü özellikle büyük ve küçükbaş hayvancılık üzerine gelişmiş ve bitkisel üretim ağırlıklı olarak
tahıl üzerine yoğunlaşmıştır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre % dağılımı Şekil 44’de verilmiştir. Çayır ve mera
alanları ile yem bitkisi yetişebilecek arazi varlığı nedeniyle hayvancılık sektörü açısından uygun alanlara sahip ilçede
2011 yılına ait hayvansal üretim veriler Tablo 77’de verilmiştir. İlçe ayrıca arıcılık açısından oldukça idealdir ve üretim
de yapılmaktadır.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
175
Tablo 77. Pasinler hayvansal üretim verileri
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
94.245.241
498538
Erzurum
586891
514488
47754
567854
2104
234448
Pasinler
40407
24180
1375
35469
28
12950
Türkiye
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
1%
Nadas alanı(dekar)
5%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
94%
Pasinler Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 44. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
Pasinler’de hayvancılık ve bitkisel üretim dışında, su paketleme ve taşatoprağa dayalı sanayi (blokbims)
kuruluşları mevcuttur. İlçede KSS mevcut olmamakla beraber kurulması ile ilgili ticaret ve sanayi odası ile
belediyenin girişimleri olmuştur. Küçük mandıra ve süt işleme tesisi gibi küçük ölçekli kooperatif ve özel sektör
işletmeleri mevcuttur.
TURİZM
Pasinler’de kaplıca turizmi ile ilgili yeni yatırımlar altyapı iyileştirmeleri sonrasında ve özel sektör yatırımının
bitmesinin ardından termal turizm oldukça önemli bir noktaya gelmiştir. Bu faaliyete entegre olabilecek yeni
turizm aktivitelerine ait potansiyeller de ilçede mevcuttur (tarih ve kültür turizmi gibi).
176
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER ve FİNANSAL HİZMETLER
Pasinler’de 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda Tarım
ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları ancak
yararlanma konusunda sıkıntı çektikleri tespit edilmiştir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde belediye hizmetleri genelde yeterli olsa da içme suyu kalitesi, katı atık depolama ve evsel atık
sularla ilgili problemler mevcuttur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Pasinler ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 78’de
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 78. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Pasinler
588
4
-0,48145
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Tarımsal sulama imkan, bilgi, beceri ve tesisatlarının geliştirilmesi gerekmektedir.
• Patatesin saklanması için soğuk hava deposu gereklidir.
• Eskiden işletmede olan turşu fabrikası yeniden üretime alınabilir.
• Yine eskiden işletmede olan deri ve ayakkabı fabrikası da üretime geçebilir.
• Sosyokültürel olarak insanlarda ortaklık kültürü mevcut değil, eleştiri ve art niyet fazlaca mevcuttur. Sosyal
sermaye sorunlu hayır ve bağışla geçinen bir kesim bile mevcut.
• İlçe İnsanında üretim konusunda atalet ve bıkkınlık mevcut çalışma ve üretme isteği tükenmiş durumdadır.
• Yerli sermayenin ilçede tutulamaması problemi mevcuttur. Bölgede yatırım yapacak kadar gelişen özel sektör
firmaları bölge dışına çıkmaktadır.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
177
•
Alternatif olarak yem bitkileri yetiştirilebilir.
• Hayvansal ürünlerin ve canlı hayvanın pazar sıkıntısı mevcuttur.
• Genç nüfus kalifiye değildir.
• Devlet hastanesinde talebe cevap verecek yeterli doktor bulunmamaktadır.
• Turizm açısından termal tesislere gelenler için ilave aktiviteler sunarak vakit ve para harcatmak
gerekmektedir. Yeni bulunan termal alanların (Hamamderesi ve Küçüktüy) işletmeye alınması gerekmektedir.
• İlçede inanç turizmi açısından önemli kişiler de mevcuttur (İbrahim Hakkı, Hoca Efendi, Alvarlı Efe gibi
şahsiyetler önemlidir). Bu kişilere ait müze, gezi alanları vs yapılmalıdır (Konya Mevlana örneği gibi).
• Kadınlar arasında dantel ve iğneoyası tarzı el işleri ve sanatları ticari bir sektöre dönüşmüş durumdadır.
Turizme hizmet etmesi açısından da kullanılabilir.
•
İlçede 3 adet mandıra mevcut ancak tam kapasiteyle çalışamamaktadırlar.
• İlçede patates, lahana, pancar, ayçiçeği ve tahıl yetiştiriliyor,
• Açık öğretim bölgede kız çocuklarının liselerde okuma oranını düşürmüştür.
• Köylerde yaşayanların okuma çağındaki çocukları nedeniyle göç ettikleri gözlemlenmektedir. İlçede yapılan
çalıştay sonucunda elde edilen değerlendirme formu Tablo 79’da verilmiştir.
178
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 79. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Pasinler
Kurum Adı
İlçenin Potansiyelleri
Bitkisel üretim
Hayvancılık,
Termal ve inanç turizmi
Jeotermal sudan yararlanma imkanı konusunda potansiyeli vardır.
İlçenin Zayıf Yönleri
Eğitim seviyesinin kırsalda düşük olması,
Geleneksel yapıya bağlılığın fazla olması
Aile yapısının geleneksel yapının aşılmasına engel olması,
Yeniliğe kapalı olunması
Vasıfsız iş gücünün fazlalığı
Tarımsal üretimde eğitimsizlik ve bilinçsizlik,
Ortak karar alma, uygulama ve ortak iş yapma becerisinin olmayışının yanında faaliyetlere katılımcılık
konusunda ciddi problemlerin olması,
İlçenin kent merkezine yakınlığı,
Proje fikirlerini gerçekleştirecek girişimcilerin olmaması,
Yerel yönetimlerin yeteri kadar insiyatif almamaları ve girişimcileri desteklememeleri, Halkın yeni fikirlere ve
girişimciliğe destek vermemesi ve girişimcilerin şevkini kırması, İnsanların bakış açısı,
Tesisleşmenin yetersizliği,
Sulama yetersizliği
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Tarımsal faaliyetlerde bilinç ve görgü artırımı,
Tarımsal ürünlerin pazar payının yükseltilmesi,
Alternatif ürün yapısı oluşturulması araştırmaları,
İnanç turizminin geliştirilmesinin sağlanması,
Termal turizm altyapı ve tanıtımı ilave turizm etkinliklerine yönelik yatırımlar,
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Termal suyun alternatif kullanımı ile ilgili yatırımlar (seracılık, ısıtma vs)
Turizmde bilinçlendirme eğitimleri
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
179
180
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
PAZARYOLU
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
181
MEVCUT DURUM
Erzurum’un 121 km kuzeybatısında yer alan Pazaryolu, Çoruh Havzasında ortalama yüksekliği 1010 m ve yüz
ölçümü 781 km² ve Kaçkar ve Mescit Dağları ile çevrili olan engebeli bir alanda kurulmuştur. İlçe Erzurum – Rize
karayolu üzerindedir. İlçede yükseltisi ve Karadeniz Bölgesi’ne yakınlığı nedeniyle kışları daha yumuşak bir karasal
iklim görülmektedir.
Şekil 45 İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
182
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 35 köy ve 9 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK
2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 4323 kişi olup, kentsel nüfus 1493 kişi; kırsal nüfus ise 2830 kişidir
(Tablo 80)
Tablo 80. Pazaryolu ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
1493
753
740
2830
1337
1493
4323
2090
2233
İlçe nüfusunun %35’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır. Pazaryolu’nda toplam
yaş bağımlılık oranı %67,04 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 81’de verilmiştir.
Tablo 81. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
754
367
387
15-64
2.588
1.276
1.312
N>65
981
447
534
TOPLAM
4.323
2.090
2.233
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
183
EĞİTİM
Pazaryolu’nda okuryazarlık oranı ortalama %85,45 iken erkeklerde bu oran %91,37 kadınlarda ise 79,89’dur.
Okuryazarlık oranları 6 yaş üstü tüm yaş grupları için homojen bir yapı göstermektedir. Bununla beraber, Tablo
82’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul
mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %83,02’ini oluşturmaktadır. Bu da okuryazarlık
durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye imkan veremeyeceğini göstermektedir.
Tablo 82. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
406
66
340
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
852
351
501
1.332
647
685
İlköğretim mezunu
619
323
296
Ortaokul veya dengi okul mezunu
111
92
19
Lise veya dengi okul mezunu
345
241
104
Yüksekokul veya fakülte mezunu
182
124
58
Yüksek lisans mezunu
11
9
2
Doktora mezunu
2
2
0
182
103
79
4.042
1.958
2.084
İlkokul mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Pazaryolu’nda ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 667 öğrenci 10 adet okulda 46 derslikte eğitim
görürken öğretmen başına 12,3 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 12
ve ortaöğretimde 17’dir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve üstünde bir seyir gösteren
ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede yüksek öğretim veren bir kurum mevcut
değildir.
184
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe Erzurum – Rize karayolu üzerinde bulunmaktadır. Projesine başlanan Ovit Tüneli bitirildiğinde Karadeniz ile
Erzurum’un en kısa süre ve mesafede bağlanacağı bir güzergah oluşacak ve kışın kapalı olan yol dört mevsim
açık olacaktır. Bu güzergahın yoğunluğunun artması çevresinde de ekonomik bir canlılığa neden olacaktır. Mevcut
durumda ulaşım altyapısı iyi durumda olan ilçe yeni güzergahın dışında kalmasına rağmen bağlantısı devam
edecektir. Ulaşım altyapısı ile ilgili sorun yaşanmamaktadır. Pazaryolu’nun hem İspir’le hem de Erzurum merkez
ile ticari münasebeti mevcuttur. Telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. İlçe merkezinde bir
adet aile toplum sağlığı merkezi bulunmaktadır. Sosyal aktivite imkanı olarak kapalı spor salonu ve çok amaçlı
salonlar mevcuttur.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Pazaryolu’nda toplam beş adet dernek vardır.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca bitkisel üretime ve hayvancılığa dayalıdır.
TARIM
Pazaryolu’nda tarım sektörü özellikle bitkisel üretim ve arıcılık üzerine yoğunlaşmıştır. Büyükbaş hayvancılık ve keçi
yetiştiriciliği de diğer önemli uğraş dallarıdır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre % dağılımı Şekil 46’de verilmiştir.
Çayır mera alanlarının ve yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin varlığı bölgede hayvancılık için önemli bir
avantaj oluşturmaktadır. Hayvansal üretim verileri Tablo 83’de verilmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
185
Tablo 83. Pazaryolu hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Erzurum
Türkiye
Pazaryolu
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
586.891
514.488
47.754
567.854
2.104
234.448
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
4534
4534
211
4434
77
1795
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
1%
Meyveler, içecek ve
baharat bitkilerinin
alanı(dekar)
0%
Nadas alanı(dekar)
29%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
70%
Pazaryolu Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 46 Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
İlçe sanayi ile ilgili herhangi bir altyapıya sahip değildir. Bölgede çok sık görülen baraj ve HES inşaatları dışında iş
kolu bulunmamaktadır.
TURİZM
Pazaryolu’nda Çoruh nehrinin sunduğu doğa ve macera sporları turizmi imkanları ve eko turizm faaliyetleri
mevcut durumda kısmen yapılan aktivitelerdir. Bunun yanında, bitki, kelebek gözlemi potansiyeli de mevcuttur.
186
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER
Pazaryolu’nda 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları
ancak yararlanma konusunda problemler olduğu görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Pazaryolu ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 84’te
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 84. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Pazaryolu
608
4
-0,51634
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Ovit tünelinin açılmasıyla güzergahın canlanması beklenirken güzergahın uzağında kalacak ilçede insan
hareketliliği açısından olumsuz etkiler olabilir. Ovit sonrasında da mevcut yol nostalji yolu yapılıp turistik
maksatlı kullanılabilir.
• İlçede hastane binasına ihtiyaç duyulmaktadır.
• Çoruh nehri üzerinde 23 km’lik rafting parkuru (Laleli – Madenköprü arası) mevcuttur, av turizmi mevcut
durumda yapılmaktadır,
• Çoruh nehrinin plaj oluşturduğu Pazaryolu’na yakın bir noktada gerekli düzenleme yapılarak yazın rahatlıkla
suya girme imkanı olabilir. Sözlü kültürel mirasın derlenmesi gerekir. İlçenin tarihi tam olarak netleştirilmediği
için Pazaryolu’yla ilgili tarihsel araştırmalar yapılmalıdır. Maden köyü kalesi gibi tarihi eserler turizme
kazandırılabilir.
• İlçenin Erzurum dışındaki güçlü diasporası kullanılarak hem sektörel yatırıma hem de sosyal sorumluluk
projelerine ikna edilebilir (okul yapımı, kamu yararına yapılacak işler vs).
• Kuru fasulyenin üretimi (sulama), paketlenmesi ve tanıtımı konusunda çalışmalar yapılmalıdır. Kuru fasulye ve
balın marka değerini azaltacak sahte veya aslına uygun olmayan ürünlerin satılması önlenmelidir,
• İlçede sosyal olarak cazibe merkezleri oluşturulmalıdır, sinema tiyatro sosyal donatılar kurulmalıdır,
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
187
• Arıcılık konusunda destek ve çalışma gereklidir. Markalaşma konusunda Anzer köyü ile Pazaryolu’nun Karataş
Köyü sınırdır aynı bal üretildiği halde on kattan fazla fiyat farkı var. Arıcılık ve fasulye konusunda tanıtım ve
pazarlama stratejisi oluşturulup uygulanmalıdır.
• Meyvelerin değerlendirilmesi ile ilgili (elma gibi) yetiştiriciliği pazarlama konusunda destek verilebilir, mevcut
meyvelerin bir meyve suyu fabrikası kurulması için yeterli olup olmadığının fizibilitesi yapılmalıdır.
• Üretilen ürünlerin tamamında markalaşma problemi mevcuttur.
• Hayvancılık konusunda desteklerden tam olarak yararlanılamamaktadır. Hayvancılık sektöründeki istikrarsızlık
üreticiyi zor duruma düşürmektedir.
• İnsan kaynağı sayı ve kalite olarak yetersizdir.
• İlçenin su ürünleri potansiyeli çok yüksektir. “Su ürünlerinin geliştirilmesi mali destek programı” tüm bölge için
geliştirilebilir
• Traverten ve granit rezervleri mevcuttur.
• Elmalı mağarasından turizm açısından yararlanmak gerekir.
• Tarımsal sulamada problemler mevcuttur. Yapımı uzun süren barajlar mevcuttur.
• İlçede halk pazarının kurulması gerekmektedir.
• Yatılı okulların yurt problemi mevcuttur. 4+4+4 sisteminde 66 aylık çocukların taşınması ve barınması ile ilgili
sıkıntılar mevcuttur.
• Doğrudan gelir desteği gibi kamunun sağladığı finansman kaynaklarının izlenmesi gereklidir. Bunlardan hak
edenin yararlanmasının sağlanması gerekmektedir.
• Kurumlar arası bir koordinasyonla Pazaryolu’nun tüm sorunları masaya yatırılıp uygulaması düşünülen büyük
proje fikirleri ortaya çıkarılmalı ve ilçe özelinde uygulamaya konulmalıdır.
• Başka yerlerde uygulanmış ve başarılı olmuş (Tire gibi) kooperatifleşme modelleri yerinde görülerek
uygulanabilir.
Tablo 85. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Pazayolu
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlar
İlçenin Potansiyelleri
Çoruh Vadisi ve Çoruh Nehri
Tarım, hayvancılık ve arıcılık faaliyetleri
Fasulyesi
Arazi yapısı ve toprak verimliliği
Rafting
Arıcılık için zengin floraya sahip olması
İlçede efsane kişilerin kabirlerinin bulunması
HES yapımı için ideal potansiyel
188
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İlçenin Zayıf Yönleri
Merkeze olan uzaklık ve ulaşım zorlukları
Nüfusun azlığı ve göç sorunu
Ağır kış şartları
Dağınık yerleşim
Ekonomik gelirin zayıflığı
Gençlerin işsizliğine çare bulunamaması
Sulama sıkıntıları
Nüfusun çoğunluğunun yaşlı olması
Nüfusun eğitim eksikliği
Arazilerin parçalanmış olması
Sosyal yaşam olarak olanak olmaması
Eğitimlerin kısıtlı kalması
Sağlık hizmetlerinin yetersizliği
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Biogaz tesisleri
Çoruh Vadisi su sporlarında kullanılabilir
Fasulye üretimi ve tanıtımı
Elektrik enerji santralleri
Fasulye paketleme tesisi
Meyve suyu üretim tesisi
Hayvancılık projeleri
Maden potansiyelini değerlendirecek projeler
Sertifikalı organik tarım yatırımları
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Sulama kanalları
Erozyona karşı bir çözüm geliştirilmesi
Yüksekokul yapılması
Sosyal Tesisler
Soğuk Hava Deposu
Et kombinası
Elektrik enerji santralleri
Eğitim alanında daha fazla yatırım
Elmalı Köyü Mağarasının turizme kazandırılması
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
189
190
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
ŞENKAYA
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
191
MEVCUT DURUM
Erzurum’un kuzeydoğusunda yer alan Şenkaya, il merkezine 185 km mesafede yer almaktadır (Şekil 47). İlçenin
ortalama yüksekliği 1850 m ve yüz ölçümü 1507 km² olup, doğuda Selim, batıda Oltu, güneyde Sarıkamış,
güneybatıda Narman, kuzeyde Olur, kuzeydoğuda Göle ilçeleri ile çevrilidir. İlçe yüzölçümünün büyük bir
bölümünü dağlar ve yüksek rakımlı yaylalar kaplamaktadır. Geniş ova ve düzlüklerin bulunmadığı ilçenin en
önemli yükseltileri arasında Allahuekber dağları (3120 m), Soğanlı dağları(2850 m), Kırdağ (2823 m) ve Erdavut
dağları (2438 m) yer alır. Bardız, Akşar ve Yeşilkaya çayları ilçenin önemli akarsularıdır. Doğu Anadolu ile Doğu
Karadeniz Bölgeleri arasında geçiş bölgesinde yer alan ilçenin iklimi de geçit özelliği göstermektedir. İlçenin
yüksek yaylalarında iklim oldukça serttir, düzlüklerde daha ılıman bir iklim hakimdir. İlçenin doğusu sarıçam
ormanları ile kaplı olup, verimli mera ve çayır alanları bulunmaktadır.
Şekil 47 İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
192
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 69 köy, 1 belde belediyesi ve 3 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 21.151 kişi olup, kentsel nüfus 2.727 kişi; kırsal
nüfus ise 18.424 kişidir (Tablo 86).
Tablo 86. Şenkaya ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2.727
1.468
1.259
18.424
9.128
9.296
21.151
10.596
10.555
İlçe nüfusunun %14,80’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun yaş gruplarına
göre dağılımı incelendiğinde Şenkaya’da nüfus yaş bağımlılık oranı %69,78 olarak hesaplanmıştır. TRA1 Düzey 2
Bölgesi’nde bu oranın %54,71 olduğu göz önüne alınırsa Şenkaya’da bağımlı nüfus grubunun toplam nüfus içinde
önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 87’de verilmiştir.
Tablo 87. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
5.472
2.798
2.674
15-64
12.458
6.277
6.181
N>65
3.221
1.521
1.700
TOPLAM
21.151
10.596
10.555
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
193
EĞİTİM
Şenkaya’da okuryazarlık oranı ortalama %83,11 iken erkeklerde bu oran %89,03, kadınlarda ise 77,21’dir.
Bununla beraber, Tablo 88’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul
bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %79,38’ini oluşturmaktadır. Bu
oran TRA1 Bölgesindeki diğer ilçelerden düşüktür.
Tablo 88. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
2.000
484
1.516
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
4.541
2.170
2.371
İlkokul mezunu
5.132
2.524
2.608
İlköğretim mezunu
3.601
1.895
1.706
538
396
142
1.599
1.193
406
Yüksekokul veya fakülte mezunu
545
355
190
Yüksek lisans mezunu
22
13
9
Doktora mezunu
13
6
7
1.250
570
680
19.241
9.606
9.635
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Şenkaya’da ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 4.184 öğrenci 51 adet okulda 276 derslikte eğitim
görürken öğretmen başına 15,16 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 14,
ortaöğretimde 20 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin
eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede Atatürk Üniversitesine bağlı bir adet meslek
yüksekokulu bulunmaktadır.
194
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 30 yataklı toplum sağlığı merkezi ve entegre ilçe hastanesi bulunmaktadır. Hastane
aile hekimliği, kadın doğum, diş hastalıkları ve acil poliklinikleri ile hizmet vermektedir. Erzurum-Ardahan
devlet karayolundan 12 km içeride yer alan ilçenin Erzurum, Ardahan, Artvin ve Kars iline direkt ulaşımı mevcut
olup; başka il ve ilçeler ile doğrudan devlet yolu bağlantısı bulunmamaktadır. İlçeye bağlı tüm köylere ulaşım
sağlanmaktadır. Erzurum kent merkezine uzak olan ilçe sağlık ve ticaret alanlarında Oltu ilçesine bağımlıdır.
İlçenin telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Şenkaya’da 5 adet insani yardımlaşma, 2 adet mesleki dayanışma, 2 adet spor ve 6 adet dini hizmetlerin
gerçekleştirilmesi faaliyetlerini yürüten 15 dernek bulunmaktadır. Bunun yanında tarımsal sulama, üretim ve
satış kooperatifleri de faaliyet göstermektedir.
EKONOMİK YAPI
İlçe ekonomisinin temelini hayvancılık ve orman işçiliği oluşturmaktadır. Bunun yanında ticaret ve madencilik de
halkın önemli geçim kaynaklarındandır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 150.700 hektar olan ilçenin tarım alanları 19.119 hektar ile toplam alanın %13’ünü
oluşturmaktadır. Kısıtlı olan tarım alanlarının %58’lik bölümünde tahıl ve yem bitkileri, %1’lik bölümünde ise sebze
ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Son yıllarda daha fazla gelir getiren seracılık ve çilek üreticiliğinin artırılmasına
yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 48’de belirtilmiştir. İlçede besi
sığırcılığı, süt sığırcılığı ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Büyükbaş hayvan varlığı incelendiğinde ırkların
%24’ü yerli ırk olup; geri kalan bölümü kültür melezidir..
2012 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı 3194 çiftçinin bulunduğu ilçede büyük çaplı ve modern hayvancılık
işletmesi bulunmamakla birlikte mevcut işletmelerin büyük çoğunluğu geleneksel yöntemlerle üretim yapan küçük
hane işletmeleridir. İlçenin arıcılık potansiyeli çok yüksek olup, toplam 11355 kovan ile arıcılık yapılmaktadır. İlçenin
hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo 89’da verilmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
195
Tablo 89. Şenkaya hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
2.104
234.448
Şenkaya
61.665
12.038
630
54.820
184
10.799
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
TR Türkiye
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
25
0%
Meyveler, içecek ve
baharat bitkilerinin
alanı(dekar)
737
1%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
111.619,00
58%
Nadas alanı(dekar)
78.807,00
41%
ENKAYA B tk sel Üret m stat st kler
Şekil 48. Şenkaya bitkisel üretim verileri
SANAYİ ALTYAPISI
İlçeye merkezinde ve bağlı köylerde peynir, pastırma, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında
tarıma dayalı sanayi tesisi bulunmamaktadır. Kömürlü, Balkaya ve Susuz köylerinde özel ve kamuya ait linyit
işletmeleri mevcuttur.
TURİZM
Zengin bir tarihi geçmişe ve kültüre sahip ilçede Bardız Camisi, Bardız Kalesi, Penek Kalesi ve Kahmıs Kilisesi
önemli tarihi eserlerdir. Bunun yanında tarihi Bardız kilimleri de ilçenin en önemli turistik değerlerindendir.
Tarihi ve kültürel değerleri ile turistik potansiyeli bulunan ilçede turizm altyapısı gelişmemiştir, konaklama ve
hizmet sektörü sınırlıdır.
196
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER
Şenkaya’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları
ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Şenkaya ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 90’da
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 90. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Şenkaya
803
6
-1,03849
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla yararlanamama
problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar ortaya konulmalıdır.
• Eğitim hizmetleri konusunda problemler mevcuttur,
• İlçede sosyal ortamın geliştirilmesi gerekmektedir. Parası olana harcama imkanı verilmelidir. İlçe merkezinde
yaşayan kişilere sosyal aktivite imkanı sunulması sinema, tiyatro, konaklama ve alışveriş imkanı sağlanmalıdır.
• Halk eğitim hizmetleri (kurslar dikiş nakış eğitimi vb.) verilmelidir.
• Arıcılık yağılmaktadır ancak destek verilmelidir.
• Sosyal yardımların kurgusu ve elde edilmek istenen sonuçlar revize edilmelidir.
• Şenkaya’da orman varlığından daha etkin yararlanılmalıdır.
• İyi uygulamaların din görevlileri vasıtasıyla yaygınlaştırılması sağlanabilir,
• Hayvancılık nedeniyle deri üzerine, ormancılık nedeniyle de kereste üzerine kurulu tesisleşme ve üretim
sağlanabilir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
197
• Göç konusunda tedbirler alınmalıdır.
• Süt ve süt ürünlerine yatırım yapılmalıdır.
• Üretici kooperatiflerinin ve birliklerin denetlenmesi, desteklenmesi ve etkin çalıştırılması gerekmektedir.
• İlçede hayvancılık, arıcılık ve seracılık önemli iş alanları olabilir.
• Doğrudan gelir desteği yerine kaliteli tohum ve gübre desteği olabilir. İ
• İlçede özellikle Bardız beldesine çevresinde mevcut turistik değer ve varlıkları turizme kazandırabilecek
projelere ihtiyaç vardır. İlçe merkezinde ve turistik potansiyeli olan alanlarda konaklama altyapısına dönük
çalışmalar yağılmalıdır. Kayak, av, doğa ve macera turizmi (yayla turizmi, çim kayağı ve kampçılık) için son
derece uygun alanlar mevcuttur. Şover deresi ve kanyonu, Timurkışla kilisesi, Kömürlü çevresindeki kale,
Penek kalesi, Bakraçlı köyü göl ve av sahası, Bardız kilimi, Beşpınarlar köyü yaylası ve mevcut durumda, ulaşım
ve turizm altyapısı eksik durumda olan şelale turizme kazandırılabilecek alanlar arasındadır.
• İlçe üniversite öğrencilerinin gezi organizasyonları için tanıtılabilir.
• Allahuekber Dağları Tarihi Milli Parkı’nın bir kısmını içine alan ilçenin tanıtımı ile ziyaretçi çekebilir.
• Su ürünleri ile ilgili potansiyel alanlar mevcuttur (Bardız’da alabalık üretim tesisleri mevcuttur)
• Taşa toprağa dayalı sanayi için gerekli hammadde temini sağlanabilir.
• İnceçay ve Tütence köylerinde maden suyu kaynağı bulunmaktadır.
• Altyapı ve ulaşım problemi olan köyler mevcut
• Bilinçli hayvansal üretim yapılması hayati önem taşımaktadır. İyi uygulamaların gösterilmesi gerekmektedir.
• Köylerde kurslar düzenlenmelidir.
• Hayvansal üretim için sosyal ve teknik altyapının geliştirilmesi gerekmektedir (kesimhane, depolama, soğutma
tankları)
• İlçede bol miktarda bulunan ve değerlendirilemeyen doğal ve kültür meyveleri için Pazar ağının kurulması,
meyve bahçelerinin yeniden organize edilmesi oldukça önemli bir ekonomik faaliyet olabilir.
• Modern sulama teknikleri konusunda bilinç ve altyapı oluşturma faaliyetleri gerçekleştirilmelidir.
• Meralardan ve yaylalardan kuru ot kaynağı olarak yararlanılmalıdır.
• Silajlık mısır yetiştirme ve silaj yapımı ile ilgili eğitim ve girişimde bulunulmalıdır.
• Güneş ve rüzgar enerjisi potansiyeli ile ilgili araştırma yapılmalıdır.
• Arıcılıkta pazarlama, markalaşma, paketleme ve sertifikalandırma problemleri mevcuttur.
198
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 91. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Şenkaya
Kurum Adı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü
İlçe Müftülüğü
Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
Tarihi eserlerin varlığı (Bardız Camisi, Bardız Kalesi, Penek Kalesi, Kahmis Kilisesi)
Arıcılık potansiyeli ve koloni varlığı
Maden yatakları
Ormanların varlığı
İlçenin Zayıf Yönleri
Erzurum merkezine uzak oluşu
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Turizm altyapısının gelişmemiş olması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü
Girişimciliğin yeterince gelişmemesi
Sosyal alan eksikliği
Altyapı hizmetlerinde (yol,su,elektrik, telefon, ulaşım, internet vb.) sorunlar
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Turizm altyapısına yönelik alanlar (konaklama tesisi vb.)
Organik tarımın geliştirilmesi
Arıcılık
Seracılık
Maden ve taş ocaklarının işletilmesi
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Ulaşım ve altyapının iyileştirilmesi
Organize hayvancılık tesisleri
Et kesimi ve et işleme tesisleri (kesimhane, soğuk hava deposu)
Sosyal alanlar
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
199
200
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
TEKMAN
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
201
MEVCUT DURUM
Erzurum’un güneyinde yer alan Tekman (Şekil 49), kent merkezine 151 km mesafededir. Ortalama yüksekliği
1800 m ve yüz ölçümü 2197 km² olan ilçe Bingöl ve Muş illerine komşudur. Geniş yaylaların ve meraların yer
aldığı ilçenin kuzey batısında Palandöken Dağı, kuzeyinde Kargapazarı Dağları, doğu ve güney doğusunda ise
Bingöl Dağları bulunmaktadır. Türkiye’nin en önemli akarsularından Aras Nehri ilçenin sınırları içerisinden
doğmaktadır.
Şiddetli karasal iklimin hakim olduğu Tekman da yazlar kısa ve serin, kışları ise 7-8 ay boyunca oldukça soğuk ve
uzun geçer. Yıllık yağış ortalaması 500 mm olup, yağışlar özellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında yağmaktadır.
Kışları oldukça uzun ve bol kar yağışlı geçmekte olup, karla kaplı gün sayısı ortalama 200’dür.
Şekil 49. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
202
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
1946 yılında ilçe statüsüne kavuşan Tekman’a bağlı 5 mahalle, 66 köy ve 53 mezra bulunmaktadır. 2012 yılı
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 29.247 kişi
olup, kentsel nüfus 3.595 kişi; kırsal nüfus ise 25.652kişidir (Tablo 92).
Tablo 92. Tekman ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
3.595
1.951
1.644
25.652
12.845
12.807
29.247
14.796
14.451
İlçe nüfusunun %12,29’u kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır. Tekman’da toplam
yaş bağımlılık oranı %80,54 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 93’de verilmiştir.
Tablo 93. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
11.700
6.043
5.657
15-64
16.200
8.150
8.050
N>65
1.347
603
744
TOPLAM
29.247
14.796
14.451
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
203
EĞİTİM
Tekman’da okuryazarlık oranı ortalama %80,48 iken erkeklerde bu oran %88,40 kadınlarda ise 72,50’dir. Erkek
okuryazarlık oranı 6 yaş üstü tüm yaş grupları için homojen bir yapı gösterse de kadın okuryazarlık oranı 45 yaş
üstü gruplarda oldukça düşmektedir. Okuma yazma bilmeyen nüfus içerisinde kadınların oranı ise %85,43’dür.
Bununla beraber, Tablo 94’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul
bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %87,82’sini oluşturmaktadır. Bu
da okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye imkan veremeyeceğini göstermektedir.
Tablo 94. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
3.590
747
2.843
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
11.018
5.159
5.859
İlkokul mezunu
3.438
2.219
1.219
İlköğretim mezunu
3.953
2.402
1.551
Ortaokul veya dengi okul mezunu
205
174
31
Lise veya dengi okul mezunu
959
810
149
Yüksekokul veya fakülte mezunu
581
352
229
Yüksek lisans mezunu
7
5
2
Doktora mezunu
1
0
1
1.299
713
586
25.051
12.581
12.470
Bilinmeyen
Toplam
Tekman’da ilköğretim, ortaöğretim kurumlarındaki 8.071 öğrenci 96 adet okulda 260 derslikte eğitim
görürken öğretmen başına 19,40 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 31,
ortaöğretimde 37 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve üstünde bir seyir gösteren
ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede yüksekokul bulunmamaktadır.
204
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 30 yataklı devlet hastanesi bulunmaktadır. İlçe hastanesinde aile hekimliği, çocuk
hastalıkları, kadın hastalıkları, diş hastalıkları, genel cerrahi ve acil poliklinikleri hizmet vermektedir. İlçenin ulaşımı
Erzurum ve Muş karayolları üzerinden yapılmaktadır. Ulaşım altyapısı ile ilgili sorunlar özellikle kış aylarında
yaşanmaktadır. Erzurum-Tekman bağlantısı ve Hınıs-Varto-Muş güzergahı rahatlıkla kullanılabilir durumdadır.
Erzurum kent merkezine uzakta bulunan ilçe hastane, eğitim ve ticaret ihtiyaçları için Hınıs ilçesine bağımlıdır.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Tekman’da insani yardım, spor ve dini hizmetler konulu 5 adet dernek mevcuttur.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalıdır. Hayvan alım satımı dışında küçük ölçekli
esnaf olmak üzere ticaret yapılmaktadır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 219.700 hektar olan ilçenin tarım alanları 12.516 hektar ile toplam alanın %6’sını oluşturmaktadır.
Tarım alanlarının %59’luk bölümünde tahıl ve yem bitkileri yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre
dağılımı Şekil 50’de belirtilmiştir.
İlçe sınırları içerisinde 100 bin hektar mera alanı bulunmaktadır. Mevcut tarım arazilerinde kuru tarım yapılmaktadır.
Çayır mera alanlarının ve yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin varlığı bölgede büyükbaş ve küçükbaş
hayvancılık için önemli bir avantaj oluşturmaktadır. İlçe küçükbaş hayvan varlığı ile önemli bir potansiyele sahiptir.
Büyükbaş hayvancılık ev işletmesi şeklinde yapılmakta olup, ırkların geneli yerli ırktır. Arıcılık sınırlı sayıda arıcı
tarafından yapılmakta ve genellikle göçer arıcılık şeklinde uygulanmaktadır. Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı
2011 yılı verilerine göre 2351 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo 95’de verilmiştir. İlçenin su
kaynakları bol olmasına karşın su ürünleri yetiştiriciliği ile ilgili bir potansiyel bulunmamaktadır.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
205
Tablo 95. Tekman hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
2.104
234.448
Tekman
61.448
127.298
8.400
42.311
30
8.580
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
Nadas alanı
(dekar) 51.810,00
41%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı
(dekar) 73.352,00
59%
Tekman Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 50. Tekman bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
İlçe merkezinde ve bağlı köylerde peynir, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında sanayi tesisi
bulunmamaktadır.
TURİZM
Tekman mevcut yaylaları ile turizm açısından potansiyel oluştursa da ilçede turizm altyapısı bulunmamaktadır.
Konaklama, yiyecek-içecek sektörü, ulaşım imkanları yetersizdir. İlçeye iş veya akraba ziyareti dışında bir ziyaretçi
hareketi yoktur.
206
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER
Tekman’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda Tarım
ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları ve
yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır. Tekman’a bağlı su şebekesi olmayan 2 köyde çalışmalar
sürmektedir.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Tekman ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 96’da
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 96. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Tekman
869
6
-1,6215
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla yararlanamama
problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar ortaya konulmalıdır.
• Eğitim hizmetleri konusunda problemler mevcuttur,
• İlçede sosyal ortamın geliştirilmesi gerekmektedir. Parası olana harcama imkanı verilmelidir. İlçe merkezinde
yaşayan kişilere sosyal aktivite imkanı sunulması sinema, tiyatro, konaklama ve alışveriş imkanı sağlanmalıdır.
• Halk eğitim hizmetleri (kurslar dikiş nakış eğitimi vb.) verilmelidir.
• Arıcılık yağılmaktadır ancak destek verilmelidir.
• Sosyal yardımların kurgusu ve elde edilmek istenen sonuçlar revize edilmelidir.
• Şenkaya’da orman varlığından daha etkin yararlanılmalıdır.
• İyi uygulamaların din görevlileri vasıtasıyla yaygınlaştırılması sağlanabilir,
• Hayvancılık nedeniyle deri üzerine, ormancılık nedeniyle de kereste üzerine kurulu tesisleşme ve üretim
sağlanabilir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
207
• Göç konusunda tedbirler alınmalıdır.
• Süt ve süt ürünlerine yatırım yapılmalıdır.
• Üretici kooperatiflerinin ve birliklerin denetlenmesi, desteklenmesi ve etkin çalıştırılması gerekmektedir.
• İlçede hayvancılık, arıcılık ve seracılık önemli iş alanları olabilir.
• Doğrudan gelir desteği yerine kaliteli tohum ve gübre desteği olabilir. İ
• İlçede özellikle Bardız beldesine çevresinde mevcut turistik değer ve varlıkları turizme kazandırabilecek
projelere ihtiyaç vardır. İlçe merkezinde ve turistik potansiyeli olan alanlarda konaklama altyapısına dönük
çalışmalar yağılmalıdır. Kayak, av, doğa ve macera turizmi (yayla turizmi, çim kayağı ve kampçılık) için son
derece uygun alanlar mevcuttur. Şover deresi ve kanyonu, Timurkışla kilisesi, Kömürlü çevresindeki kale,
Penek kalesi, Bakraçlı köyü göl ve av sahası, Bardız kilimi, Beşpınarlar köyü yaylası ve mevcut durumda, ulaşım
ve turizm altyapısı eksik durumda olan şelale turizme kazandırılabilecek alanlar arasındadır.
• İlçe üniversite öğrencilerinin gezi organizasyonları için tanıtılabilir.
• Allahuekber Dağları Tarihi Milli Parkı’nın bir kısmını içine alan ilçenin tanıtımı ile ziyaretçi çekebilir.
• Su ürünleri ile ilgili potansiyel alanlar mevcuttur (Bardız’da alabalık üretim tesisleri mevcuttur)
• Taşa toprağa dayalı sanayi için gerekli hammadde temini sağlanabilir.
• İnceçay ve Tütence köylerinde maden suyu kaynağı bulunmaktadır.
• Altyapı ve ulaşım problemi olan köyler mevcut
• Bilinçli hayvansal üretim yapılması hayati önem taşımaktadır. İyi uygulamaların gösterilmesi gerekmektedir.
• Köylerde kurslar düzenlenmelidir.
• Hayvansal üretim için sosyal ve teknik altyapının geliştirilmesi gerekmektedir (kesimhane, depolama, soğutma
tankları)
• İlçede bol miktarda bulunan ve değerlendirilemeyen doğal ve kültür meyveleri için Pazar ağının kurulması,
meyve bahçelerinin yeniden organize edilmesi oldukça önemli bir ekonomik faaliyet olabilir.
• Modern sulama teknikleri konusunda bilinç ve altyapı oluşturma faaliyetleri gerçekleştirilmelidir.
• Meralardan ve yaylalardan kuru ot kaynağı olarak yararlanılmalıdır.
• Silajlık mısır yetiştirme ve silaj yapımı ile ilgili eğitim ve girişimde bulunulmalıdır.
• Güneş ve rüzgar enerjisi potansiyeli ile ilgili araştırma yapılmalıdır.
• Arıcılıkta pazarlama, markalaşma, paketleme ve sertifikalandırma problemleri mevcuttur.
208
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 97. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Tekman
Kurum Adı
Muhtarlıklar
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
Halk Eğitim Müdürlüğü
İlçe Emniyet Müdürlüğü
Özel Sektör
İlçenin Potansiyelleri
Zengin mera alanları
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
İlçenin Zayıf Yönleri
Erzurum merkezine uzak oluşu
Ulaşım altyapısının yetersiz olması, özellikle kışın ulaşımın kesintiye uğraması
Güven eksikliği ve birlikte çalışma kültürünün olmaması
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Sosyalleşme adına yeterli imkân olmaması
Kesimhane olmadığı için et ve sütten faydalanamaması
İklimin özellikle kış aylarında sert olması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü ve işsizlik
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Kesimhane
Süt toplama tesisi
Süt birlikleri kurulması
Et ve süt işleme ve paketleme tesisleri
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Ulaşımın düzeltilmesi
Sulama sıkıntısının çözülmesi
İçmesuyu altyapısının iyileştirilmesi
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
209
210
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
TORTUM
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
211
MEVCUT DURUM
Erzurum’un kuzeyinde yer alan Tortum (Şekil 51), il merkezine 52 km mesafede yer almaktadır. İlçenin ortalama
yüksekliği 1450 m ve yüz ölçümü 1467 km² olup; doğuda Narman ve Oltu, batıda İspir, güneyde Pasinler ve
Erzurum Merkez, kuzeyde de İspir ilçeleri ile çevrilidir. Dar ve uzun bir vadi boyunca yer alan ilçenin arazisi
dağlıktır. Tortum çayı ilçenin en önemli akarsuyudur. Tortum çayı vadisinin doğusunda Akdağ (3000 m) ve Mescit
sıradağları uzanmaktadır.
Doğu Anadolu ile Doğu Karadeniz Bölgeleri arasında geçiş bölgesinde yer alan ilçenin iklimi de geçit özelliği
göstermektedir. İlçenin güney ve batısında karasal iklim etkileri görülürken, kuzey ve doğusunda daha ılıman
Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir.
Şekil 51. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
212
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 47 köy, 4 belde belediyesi ve 30 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 20.078 kişi olup, kentsel nüfus 4.052 kişi; kırsal
nüfus ise 16.026 kişidir (Tablo 98).
Tablo 98. Tortum ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
4.052
2.137
1.915
16.026
7.792
8.234
20.078
9.929
10.149
İlçe nüfusunun %12,29’u kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır. Tekman’da toplam
yaş bağımlılık oranı %80,54 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 99’da verilmiştir.
Tablo 99. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
4.069
2.066
2.003
15-64
12.598
6.257
6.341
N>65
3.411
1.606
1.805
TOPLAM
20.078
9.929
10.149
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
213
EĞİTİM
Tortum’da okuryazarlık oranı ortalama %87,99 iken erkeklerde bu oran %95,27, kadınlarda ise 80,89’dur.
Bununla beraber, Tablo 100’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul
bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %74,42’sini oluşturmaktadır. Bu
oran okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye imkân veremeyeceğinin göstergesidir.
Tablo 100. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
1821
276
1545
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
3780
1704
2076
İlkokul mezunu
5257
2307
2950
İlköğretim mezunu
2967
1561
1406
Ortaokul veya dengi okul mezunu
704
527
177
Lise veya dengi okul mezunu
2740
1977
763
Yüksekokul veya fakülte mezunu
847
614
233
Yüksek lisans mezunu
37
30
7
Doktora mezunu
13
8
5
Bilinmeyen
411
157
254
18.577
9.161
9416
Toplam
Tortum’da ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 2.708 öğrenci 32 adet okulda 206 derslikte eğitim
görürken öğretmen başına 15,65 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 15,
ortaöğretimde 14, teknik ve meslek eğitiminde de 15 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına
yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede Atatürk
Üniversitesine bağlı Tortum Meslek Yüksek Okulu bulunmakta olup, bilgisayar programcılığı, peyzaj ve süs
bitkileri, grafik tasarımı bölümleri olmak üzere toplam 3 bölümde eğitim vermektedir. Toplam 194 öğrencisi
bulunan yüksekokulda 7 öğretim görevlisi çalışmaktadır.
214
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 20 yataklı toplum sağlığı merkezi ve entegre ilçe hastanesi bulunmaktadır. Aile hekimliği,
dahiliye, diş hastalıkları ve acil poliklinikleri ile hizmet veren hastanede 2 uzman hekim olmak üzere toplam 7
hekim görev yapmaktadır. Erzurum-Artvin devlet karayolu üzerinde yer alan ilçenin Erzurum, Ardahan, Artvin
ve Kars iline direkt ulaşımı mevcuttur. İlçeye bağlı tüm köylere ulaşım sağlanmaktadır. İlçenin telekomünikasyon
altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Tortum’da 1 adet çevre ve doğal hayatın korunması, 2 adet eğitim, 6 adet insani yardımlaşma, 2 adet spor ve 10
adet dini hizmetlerin gerçekleştirilmesi faaliyetlerini yürüten 21 dernek bulunmaktadır. Bunun yanında tarımsal
sulama, üretim ve satış kooperatifleri de faaliyet göstermektedir.
EKONOMİK YAPI
İlçe ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. Vadi içlerinde yoğun meyvecilik yapılmaktadır.
Ticaret de halkın diğer önemli gelir kaynaklarındandır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 146.700 hektar olan ilçenin tarım alanları 17.355 hektar ile toplam alanın %12’sini
oluşturmaktadır. Kısıtlı olan tarım alanlarının %46’lık bölümünde tahıl, %1’lik bölümünde ise sebze, %3’lük bölümünde
de meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Vadi içlerinde modern meyvecilik uygulamaları ve seracılık yapılmaktadır.
Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 52’de belirtilmiştir.
İlçede besi sığırcılığı, süt sığırcılığı ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Büyükbaş hayvan varlığı
incelendiğinde ırkların %9’u yerli ırk olup; geri kalan bölümü kültür melezidir. 2012 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt
Sistemine kayıtlı 1534 çiftçinin bulunduğu ilçede büyük çaplı ve modern hayvancılık işletmesi bulunmamakla birlikte
mevcut işletmelerin büyük çoğunluğu geleneksel yöntemlerle üretim yapan küçük hane işletmeleridir. Organik tarım
ve hayvancılık için potansiyeli olan ilçede işletmelerin altyapıları sertifikalı üretim için uygun değildir. İlçede arıcılık
toplam 2501 kovan ile halkın kendi ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde yapılmaktadır. Üretilen ürünlerin pazarlanmasında
yaşanan sıkıntılar burada büyük bir etkendir.
Arıcılıkta ve bitkisel üretimde karşılaşılan önemli bir sorun da çiftçilerin yabani hayvan saldırılarına maruz kalması ve
yerleşim alanlarına uzak tarım alanlarının kullanılamamasıdır. İlçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo
101’de verilmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
215
Tablo 101. Tortum hayvansal üretim verileri (TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
2.104
234.448
Tortum
22.350
11.200
485
38.953
36
7.365
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
TR Türkiye
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
1.158,00
1%
Meyveler, içecek ve
baharat bitkilerinin
alanı(dekar)
4.879,00
3%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
80.532,00
46%
Nadas alanı(dekar)
86.979,00
50%
TORTUM B TK SEl Üret m stat st kler
Şekil 52. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
İlçeye merkezinde ve bağlı köylerde peynir, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında tarıma dayalı
sanayi tesisi bulunmamaktadır. Bunun yanında balık üretimi yapan ufak tesisler bulunmaktadır.
TURİZM
Erzurum kent merkezine yakın olan ilçenin mevcut mesire alanları, su kaynakları ve doğal güzellikleri ile doğa
turizm potansiyeli bulunmaktadır. Ayrıca tarihi eserleri ve kültürel zenginlikleri de önemli turistik değerlerdir.
Ancak ilçede turizm altyapısı gelişmemiştir, konaklama ve hizmet sektörü sınırlıdır.
216
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER
Tortum’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda Tarım
ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları ve
yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Tortum ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 102’de
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 102. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Tortum
706
5
-0,68811
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla yararlanamama
problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar ortaya konulmalıdır.
• Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur. İlçede var
olan birlikler etkin çalışamamaktadır. Halkın birbirine güven sorunu mevcut olup ortak iş yapma becerisi
bulunmamaktadır. Mevcut durumda tarımsal sulama, üretim ve satış kooperatifleri bulunan ilçede devlet
desteklerinden daha fazla yararlanılması adına birliklerin ve kooperatiflerin aktif hale getirilmesi, organik
tarım desteklerinden alınan payın artırılması ve ürünlerin pazarlanmasında süt tesisleri ile anlaşma yapma
imkanı sağlaması açısından önemlidir.
• Hayvancılık aile işletmelerinde geleneksel usuller ile yapılmaktadır. Hayvan hastalıkları ile mücadele
edebilmek ve üretimde verimi artırmak için modern hayvancılık uygulamalarının yaygınlaştırılması
gerekmektedir.
• Sertifikalı organik tarım ve hayvancılık yapan işletmelerin altyapı ve yetiştiricilik yöntemlerinin sertifikasyon
için gerekli standartlara yükseltilmesi, çiftçinin organik tarım ve hayvancılık uygulamaları konusunda
bilinçlendirmesine yönelik çalışmalar gereklidir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
217
•
İlçede yapılan suni tohumlama uygulamalarında geçmişte yaşanan sıkıntılar nedeniyle halkta bu yönteme
karşı bir önyargı oluşmuştur. Mevcut hayvan varlığının çoğunluğu kültür melezi olan ilçede halkın kültür ırkları
yerine bölge şartlarına uygun hayvanlara destek verilmesi yönünde eğilimleri oluşmuştur.
• Besi hayvancılığında ve süt sığırcılığında üretilen ürünlerin pazarlanmasında sorunlar yaşanmaktadır. Özellikle
süt sığırcılığında süt toplama, süt işleme tesislerinin yapımına yönelik fizibilite çalışmaları yapılmalıdır. Tarıma
dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme tesislerinin kurulmasının yanında bölge dışından
özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve sürekli hammadde sağlama konusunda sosyal ve teknik
altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu anlamda büyük firmaların bölgeye çekilmesinde sözleşmeli
üreticilik konusunda tanıtım ve araştırmalar yapılması gerekmektedir.
• Yaylacılığın yaygın olduğu ilçede, yaylaların altyapı eksiklikleri giderilmelidir.
• İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi ve dışı göç
etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş gücünü ve girişimciliği
düşürmektedir.
• Sınırlı tarım arazisi bulunan ilçede yem bitkisi ekimi oldukça azdır. Mevcut yem bitkisinin meralardan
sağlanması, yem bitkilerinin dışarıdan temin edilmesi girdi maliyetleri artırmakta; bu durum hayvansal
ürünlerde rekabet gücü azalmaktadır.
218
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 103. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Tortum
Kurum Adı
Tortum Kaymakamlığı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü
İlçe Belediyesi
Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
Ormanların varlığı
Meyvecilik ve seracılık yapılması
Organik tarım için uygun arazilerin bulunması
İlçenin Zayıf Yönleri
Güven eksikliği ve birlikte çalışma kültürünün olmaması
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Turizm altyapısının gelişmemiş olması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü
Girişimciliğin yeterince gelişmemesi
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Organik tarımın geliştirilmesi
Seracılık
Modern hayvancılık uygulamaları
Turizm altyapısına yönelik alanlar
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Organize hayvancılık tesisleri
Et kesimi ve et işleme tesisleri (kesimhane, soğuk hava deposu)
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
219
220
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
UZUNDERE
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
221
MEVCUT DURUM
Uzundere Erzurum kent merkezinin 84 km kuzeyinde (Şekil 53) Tortum çayı vadisinde yer almaktadır. Ortalama
yüksekliği 1050 m ve yüz ölçümü 840 km² olan ilçe Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgeleri arasında geçiş
noktasında bulunmaktadır. İlçe doğuda Oltu, batıda İspir, kuzeyde Artvin ili Yusufeli ilçesi ve güneyde de Tortum
ilçesiyle sınırlıdır.
Çoruh Havzası’nda yer alan ilçe su kaynakları bakımından oldukça zengindir. Bölgenin en önemli göllerinden
Tortum Gölü (662,5 ha.), Çoruh nehrini besleyen Tortum çayı ve çok sayıda küçük göl ilçe sınırları içerisinde yer
almaktadır. İlçede Doğu Karadeniz Bölgesinin hakim iklimi etkilidir. Yağışlar genellikle ilkbahar ve sonbahar
mevsimlerinde görülür. Ziyaret Tepe (2755 mt.), Tav Dağı (2244 mt.), Murat Tepe (2234 mt.), Kıllı Dağ (2530 mt.)
Hergavur Dağı (2835 mt.), Ak Dağlar (3030 mt.) ve Mescit Sıradağları (3238 mt.) ilçenin en önemli yükseltileridir.
Şekil 53. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
222
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 10 köy ve 8 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK
2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 8.190 kişi olup, kentsel nüfus 3.001 kişi; kırsal nüfus ise 5.189 kişidir
(Tablo 104).
Tablo 104. Uzundere ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
3.001
1.512
1.489
5.189
2.521
2.668
8.190
4.033
4.157
İlçe nüfusunun %57,83’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun yaş gruplarına
göre dağılımı incelendiğinde Uzundere’de nüfus yaş bağımlılık oranı %61,79 olarak hesaplanmıştır. TRA1 Düzey
2 Bölgesi’nde bu oranın %54,71 olduğu göz önüne alınırsa Uzundere’de bağımlı nüfus grubunun toplam nüfus
içinde önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 105’te verilmiştir.
Tablo 105. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
1.620
840
780
15-64
5.062
2.462
2.600
N>65
1.508
731
777
TOPLAM
8.190
4.033
4.157
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
223
EĞİTİM
Uzundere’de okuryazarlık oranı ortalama %87,36 iken erkeklerde bu oran %93,89, kadınlarda ise 81,06’dir.
Bununla beraber, Tablo 106’dan da görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul
bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %64,97’sini oluşturmaktadır.
Bu oran TRA1 Bölgesindeki diğer ilçelerden düşük olmasına karşın okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri
sermayeye imkân veremeyeceğinin göstergesidir.
Tablo 106. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
787
153
634
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
1.640
732
908
İlkokul mezunu
2.102
923
1.179
İlköğretim mezunu
1.242
656
586
221
163
58
1.096
794
302
Yüksekokul veya fakülte mezunu
324
224
100
Yüksek lisans mezunu
12
9
3
Doktora mezunu
2
0
2
174
75
99
7.600
3.729
3.871
Okuma yazma bilmeyen
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Uzundere’de ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 1.231 öğrenci 11 adet okulda 63 derslikte eğitim
görürken öğretmen başına 16,41 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 19,
ortaöğretimde 24 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin
eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
İlçede bulunan Tortum Meslek Yüksekokulu, 2010-2011 öğretim yılından itibaren Peyzaj ve Süs Bitkileri
programıyla eğitim vermektedir. Peyzaj teknikeri yetiştiren bölümde toplam 18 öğrenci ve 4 adet öğretim
elemanı bulunmaktadır. Yüksekokula ait öğrenci ve personele ait lojman imkanı bulunmaktadır.
224
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 20 yataklı entegre ilçe hastanesi ve toplum sağlığı merkezi bulunmaktadır. Acil birimi,
aile sağlığı merkezi, toplum sağlığı merkezi, diş polikliniği ve aile hekimliği uzman polikliniği olmak üzere 6
poliklinik ile hizmet vermektedir. Yataklı hasta bakım hizmeti verilmeyen hastane bünyesinde uzman hekim
bulunmamaktadır.
Erzurum-Artvin devlet karayolu üzerinde yer alan ilçenin Erzurum, Ardahan, Artvin ve Kars iline direkt ulaşımı
mevcuttur. İlçeye bağlı 9 köy yolu asfalt 1 köy ise yarım asfalttır. Belediye imar planı 1993 yılında tamamlanarak
onaylanmış olup ilçe merkezinde kadastro çalışmaları tamamlanmıştır. Sosyal ve sportif aktivitelere yönelik bir
adet futbol sahası ve bir adet güreş stadyumu bulunmaktadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Uzundere’de 2 adet insani yardımlaşma, 1 adet mesleki dayanışma, 1 adet eğitim ve araştırma, 2 adet spor ve
1 adet hakların savunması konularında faaliyet gösteren toplam 7 dernek bulunmaktadır. Bunun yanında Tarım
Kredi Kooperatifi, Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Çağlayan Köyü Kalkınma Kooperatifi ve Balıklı Köyü Sulama
Kooperatifi ilçede faaliyet gösteren kooperatiflerdir.
EKONOMİK YAPI
İlçe ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık faaliyetleri oluşturmaktadır. Tarımsal faaliyetler temelinde
bağ, bahçe ve sebzecilik bulunmaktadır. Çoruh Havzasında yer alan ilçe için doğa ve macera sporları turizmi
gelişmekte olan bir sektördür.
TARIM
Toplam yüzölçümü 84.000 hektar olan ilçenin kullanılan tarım alanları 3.879 hektar ile toplam alanın %7’sini
oluşturmaktadır. Çok kısıtlı olan tarım alanlarının %35’lik bölümünde tahıl ve diğer bitkisel ürünler, %17’lik bölümünde
meyve, %1’lik bölümünde ise sebze yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Ekilebilir arazinin çok parçalı ve eğimli olması nedeniyle özellikle sebzecilik yapılan alanlarda modern tarım yöntemleri
kullanılmamaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 54’te belirtilmiştir.
Son yıllarda yaygınlaşmaya başlayan seracılık ilçe halkı için önemli bir gelir kaynağı olmaya başlamıştır. Şu anda
ilçede 58 çiftçiye ait 271 adet sera ile üretim yapılmaktadır. İlçede süt sığırcılığı ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği
yapılmaktadır. Büyükbaş hayvan varlığı incelendiğinde ırkların %18’si yerli ırk olup; geri kalan bölümü kültür melezidir.
2012 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı 272 çiftçinin bulunduğu ilçede büyük çaplı ve modern hayvancılık
işletmesi bulunmamakla birlikte mevcut işletmelerin büyük çoğunluğu geleneksel yöntemlerle üretim yapan küçük
hane işletmeleridir.
Zengin florasıyla arıcılık faaliyetleri için uygun olan ilçede 5502 kovan ile arıcılık yapılmaktadır. Sapaca, Ulubağ ve
Balıklı köylerinde yer alan tesislerde alabalık üretimi yapılmaktadır. İlçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri
Tablo 107’de verilmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
225
Tablo 107. Uzundere hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
2.104
234.448
Uzundere
2.403
10.735
2.840
3.944
82
975
TR Türkiye
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
Meyveler, içecek ve
baharat bitkilerinin
alanı(dekar)
6.375
17%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
13.579
35%
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
462
1%
Nadas alanı(dekar)
18.373
47%
UZUNDERE Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 54. Uzundere bitkisel üretim
SANAYİ ALTYAPISI
İlçeye merkezinde ve bağlı köylerde peynir, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında tarıma dayalı
sanayi tesisi bulunmamaktadır.
TURİZM
Tarihi eserleri ve doğal güzellikleri ile ilçede turizm gelişen sektörlerin başında gelmektedir. Çoruh Havzasında
yer alan ilçenin sahip olduğu doğal güzellikler, flora ve fauna varlığı, ormanlık alanları ilçe için önemli bir doğa
turizmi potansiyeli oluşturmaktadır. Tortum Gölü, Tortum Şelalesi, Yedigöller, Tortum Çayı en önemli doğal
güzellikleri arasındadır. Ayrıca Öşvank Kilisesi ve Envak Kalesi de yabancı turistler tarafından en çok ziyaret edilen
alanlardır. İlçede kuş gözlemciliği, ekoturizm, macera sporları (rafting, bisiklet, kano, trekking) ile ilgili pek çok
turistik faaliyet yürütülmektedir. Gençlik kampları, su sporları yarış ve festival organizasyonlarının yoğun olarak
yapılmaktadır. Konaklama tesisi olarak ev pansiyonları bulunmakta olup, ilçe belediyesi tarafından konaklama
tesisi yaptırılmaktadır. Özel sektöre ait herhangi bir konaklama tesisi bulunmamaktadır.
226
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TEŞVİKLER
Uzundere’de 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla haberdar oldukları
ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde kanalizasyon şebekesi % 70 nispetinde tamamlanmıştır. İçme suyu İlçe merkezinde ve köylerde
kapalı şebeke olup, içme suyu yeterlidir. İlçenin telekomünikasyon altyapısı 5 adet santralle sorunsuz çalışır
durumdadır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Uzundere ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 108’de
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark değişmemiştir.
Tablo 108. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Uzundere
637
4
-0,55648
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla yararlanamama
problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar ortaya konulmalıdır.
• Kısıtlı tarım arazilerinin verimi düşüktür, tarım uygulamalarında modern tekniklerin uygulanması, erozyon ile
mücadele ve ağaçlandırma çalışmaları yapılması gereklidir.
• Arıcılık açısından daha çok paketleme ve markalaşma sorunu ön plandadır. Uygulanacak destek
programlarının markalaşma, tanıtım ve sertifikalı paketli ürün üretimine yönelik olması gerekmektedir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
227
• İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi ve dışı göç
etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş gücünü ve girişimciliği
düşürmektedir.
• Tortum Şelalesi ve Tortum Gölü, turizm açısından bölgenin en önemli potansiyelleridir. Bu alanlarda
yapılacak turizm altyapısının iyileştirilmesine yönelik çalışmalar turizmden halkın gelir elde etmesi ve turizm
faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi bakımından önem arz etmektedir.
• Seracılığın gelişmekte olduğu ilçede sulama altyapısının iyileştirilmesi gerekmektedir.
• İlçe turizminin geliştirilmesine yönelik olarak aktif çalışan STK’ların sayıca artmasına ve mevcut kurumların
etkin çalışmasına yönelik eğitim faaliyetleri ve teşvikler yürütülebilir.
• Konaklama ve yiyecek-içecek alt sektörlerinin geliştirilmesi, turizm aktivitelerinin çeşitlendirilmesi ve ilçenin
turizm potansiyelinin etkin tanıtımı öncelikli olarak ortaya çıkan konulardır.
Tablo 109. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Uzundere
Kurum Adı
Uzundere Kaymakamlığı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
Uzundere Belediyesi
Uzundere Ziraat Odası Müdürlüğü
Muhtarlıklar
UZKADER (Uzundere Kadın Emeğinin Değerlendirilmesi Derneği)
İlçenin Potansiyelleri
İlçenin doğal güzellikleri (Tortum Gölü, Tortum Şelalesi, Yedigöller)
Tarım arazilerinin sebze ve meyvecilik için uygun olması
Seracılık yapılması
Balıkçılık için su kaynaklarının varlığı
Zengin tarihi miras (Öşvank Kilisesi, Engüzek Kalesi, Erikli Şapel, Sapaca Kalesi, Şaşaraz Kilisesi, İnçer Cami,
Dilgesor Gözetleme Kulesi)
İlçede faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının varlığı (Uzundere Kadın Derneğini Değerlendirme Derneği;
Uzundere Doğa, Gençlik ve Spor Kulübü Derneği, Erzurum Turizm Elçileri Derneği, Doğu Anadolu Kaplanları vb.)
Yabani hayvan varlığı
Flora zenginliği
228
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İlçenin Zayıf Yönleri
Erzurum merkezine uzak oluşu
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü
Tortum Şelalesi ve Tortum Gölünde rekreasyon ve turizm altyapısının yetersiz olması
Sebzecilik ve meyvecilik için teşviklerin bulunmaması
Sulama altyapısının yetersiz olması
Tarım arazilerinin kısıtlı olması, erozyona maruz kalması
Sosyal imkanların yetersiz olması
İlçenin tanıtımının yeteri kadar yapılamaması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Turizm altyapısına yönelik alanlar
Organik tarımın geliştirilmesi
Erozyonun önlenmesi ve ağaçlandırma çalışmaları
Doğa turizmi
Sulama altyapısının geliştirilmesi
Seracılık
Tıbbi ve aromatik bitkilerin ekonomiye kazandırılması
Sebze ve meyve yetiştiriciliği
Konaklama tesislerinin yapımı
Sivil mimari örneklerin restorasyonu ve turizme kazandırılması
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Meyve ve sebze üreticileri için soğuk hava deposu
Köy yerleşim planlarının yapılması
Köy ve yayla yollarının bağlantısının sağlanması ve iyileştirilmesi
Yüksekokul öğrencileri için yurt binası yapılması
Öşvank Kilisesi başta olmak üzere tarihi eserlerin restorasyonu
Dere ıslah çalışmalarının yapılması
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
229
230
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
ÇAYIRLI
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
231
MEVCUT DURUM
Erzincan’ın kuzeydoğusunda yer alan Çayırlı (Şekil 56), Esence Dağları’nın kuzeyinde ve ‘’Başköy Depresyonu’’
olarak bilinen çukur sahanın doğu kesimindeki Miadin (Saygılı) düzlüğü üzerine kurulmuştur. Kent merkezine
114 km mesafede bulunan ilçenin ortalama yüksekliği 1.520 m ve yüz ölçümü 1.126 km²’dir. Doğusunda Tercan,
batısında Üzümlü, kuzeyinde Otlukbeli, güneyinde ise Pülümür ilçesi yer almaktadır. İlçede iklim Erzincan’a göre
daha karasal özellikler göstermektedir. Yıllık yağış ortalaması Doğu Anadolu ortalamasının altında olup, ilkbahar
ve sonbahar mevsimleri nispeten kısa geçer.
Şekil 55. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
232
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 48 köy ve 3 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK
2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 9.801 kişi olup, kentsel nüfus 5.254 kişi; kırsal nüfus ise 4.547 kişidir
(Tablo 110).
Tablo 110. Çayırlı ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
5.254
2.669
2.585
4.547
2.292
2.255
9.801
4.961
4.840
İlçe nüfusunun %53,60’ı kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Çayırlı’da toplam yaş
bağımlılık oranı %54,85 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 111’de verilmiştir.
Tablo 111. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
2.419
1.225
1.194
15-64
6.329
3.273
3.056
N>65
1.053
463
590
TOPLAM
9.801
4.961
4.840
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
233
EĞİTİM
Çayırlı’da okuryazarlık oranı ortalama %92’dir. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 688 iken, bunun 560 kişisi
kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 112’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma
yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun
%76’sıni oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri sermayenin düşük kalmasına
yol açmaktadır.
Tablo 112. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
688
128
560
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
1.927
873
1.054
İlkokul mezunu
2.413
1.109
1.304
İlköğretim mezunu
1.746
940
806
Ortaokul veya dengi okul mezunu
452
354
98
Lise veya dengi okul mezunu
972
681
291
Yüksekokul veya fakülte mezunu
353
239
114
Yüksek lisans mezunu
18
7
11
Bilinmeyen
365
187
178
2
1
1
Okuma yazma bilmeyen
Doktora
Çayırlı’da ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 1.956 öğrenci 19 adet okulda 123
derslikte eğitim görürken öğretmen başına 13,26 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 18, ortaöğretimde 21, mesleki ve teknik eğitimde 0 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
Erzincan Üniversitesinin merkez yerleşkesi dışında kalan Çayırlı Meslek Yüksekokulu, Yükseköğretim Kurulu’nun
15.01.2009 tarih ve 258 sayılı kararı ile kurulmuştur. Hali hazırda 8 akademik personeliyle 23 öğrenciye hizmet
vermektedir. Yüksekokul bünyesinde 4 bölüm ve 4 program bulunmaktadır.
Bu programlar;
-Organik Tarım Programı
-Süt ve Ürünleri Teknolojisi Programı
-Tıbbi Laboratuar Teknikleri Programı
-Laborant ve Veteriner Sağlık Programı
Mevcut programlar içerisinde Organik Tarım Programı ve Süt ve Ürünleri Teknolojisi Programı aktif olarak
öğretim hizmeti vermektedir. Ayrıca Tıbbi Laboratuvar Teknikleri Programında yeterli akademik personel sayısına
ulaşılmış olup, bu programa 2013-2014 öğretim yılında öğrenci alınması ve aktif olarak öğretime başlanması
planlanmaktadır.
234
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 10 yataklı bütünleşmiş ilçe hastanesi bulunmaktadır. Yeni hastane inşaatı henüz
tamamlanmış olup, yakında modern teçhizat ve bakım odalarıyla hizmete açılacaktır. Yeni hastanenin de
kapasitesi 10 yatak olacaktır.
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Çayırlı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV) 1986
yılında kurulmuştur. Hali hazırda 1.450 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır. Vakıf ortalamasına
göre 4.350 kişi doğrudan SYDV desteklerinden yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır. Yeni yapılan yolun tamamlanmasıyla birlikte 114 km’lik Erzincan-Çayırlı arasındaki mesafe
70 km’ye inecektir. İlçe en çok Erzincan il merkezi ve Tercan ilçesiyle ticaret yapmaktadır. Yakın zamanda yapımı
devam eden boru hatlarının tamamlanmasıyla ilçe sınırları üzerinden 3 farklı boru hattı geçecektir. İlçede
telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır. Çayırlı MYO’nun karşısında yer alan konferans
salonunda kültürel faaliyetler düzenlenmektedir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Çayırlı Belediyesi 1954 yılında kurulmuştur. İlçe merkezinde içme suyu altyapısı ve yol çalışmaları
tamamlanmıştır. Belediye’nin İlbank A.Ş’ye sunduğu yeni yatırım projeleri değerlendirme aşamasındadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Çayırlı’da Esnaf ve Sanatkarlar Odası ve Ziraat Odası dışında çoğu spor kulübü olan ve yardımlaşma ve
kuran kursu faaliyetleri de gören 12 adet dernek bulunmaktadır. İlçede her yaz uluslararası dağcılık festivali
düzenlenmektedir. Bunun dışında konaklama hizmeti sunan bir adet öğretmenevi mevcuttur. SODES projesi
kapsamında kadınlara yönelik sosyal yaşam merkezi de açılmıştır.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık, bitkisel üretim ve madenciliğe dayalıdır. Enerji kaynakları açısından zengin
olması neticesinde son yıllarda boru hattı ve HES gibi yüksek sabit yatırım tutarlı yatırımlar yapılmıştır. Büyükbaş
hayvancılık Erzincan’a göre gelişmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
235
TARIM
Toplam yüzölçümü 112.600 hektar olan ilçenin tarım alanları 19.841 hektar ile toplam alanın %17’sini
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %83’lük bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi ve az miktarda sebze
ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 56’de belirtilmiştir.
İlçenin büyükbaş hayvan varlığı açısından ilçe, Erzincan içinde önemli bir yere sahiptir. Irkların geneli melez sığırı olup,
hayvan varlığı şu şekildedir: 2.595 adet kültür sığırı; 42 adet manda; 7.580 adet melez sığırı ve 1.570 adet yerli sığır.
Hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun olmayan ilçede 5 işletmede hastalığa rastlanmış ve gerekli tedbirler
alınmıştır. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %30’u suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır. Veteriner hizmetlerinden
yararlanma oranı ise %95’dir.
İlçe tarımı için en önemli hususlardan bir diğeri ise sulanabilir arazinin azlığıdır. İlçede yapımı başlayan ve henüz
tamamlanmamış Şehitler Barajının tamamlanmasını müteakip sulama kanallarıyla suyun belli noktalara taşınması
önemli bir çözüm olacaktır. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin yararlanma oranı ise 6 personeldir. İlçeye
bağlı 26 köyde 4.901 arı kovanı mevcuttur. Göçer arıcılık söz konusudur.
Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 777 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim
verileri Tablo 113’de verilmiştir. İlçede kayıtlı 28 organik tarım çiftçisi bulunmaktadır. Organik tarımı yapılan ürünler ise
şunlardır: Arpa, buğday, çayır, fasulye, fiğ, korunga, patates ve yonca.
Tablo 113. Çayırlı hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzincan
85.795
248.570
31.208
92.441
1.214
377.881
Çayırlı
11787
17400
710
17100
120
7810
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
94.245.241
498538
Tahıllar ve
di er bitkisal
ürünlerin
ekilen alanı
%83
Nadas Alanı
%17
Çayırlı Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 56. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
236
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
SANAYİ ALTYAPISI
İlçedeki en önemli sanayi yatırımı Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı Şirketi’nin yapmış olduğu boru hattı
yatırımlarıdır. Onun dışında krom, manganez ve manyezit madenleri çıkarımı yapan maden şirketleri ile un
fabrikası vardır. Özellikle krom madeniyle uğraşan sanayi tesisleri ölçek ekonomisi bakımından yüksek kapasiteye
sahiptirler.
TURİZM
İlçenin en önemli turistik değeri Esence Dağları ve dağlar üzerinde bulunan Yedigöllerdir. Esence Dağı
Erzincan’ın en yüksek noktasını teşkil etmektedir ve her sene yaz aylarında uluslararası dağcılık festivali burada
düzenlenmektedir. Festival ilçe tanıtımının en önemli aracıdır.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN
YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 114’te verilmiştir.
Tablo 114. İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
Destek Tutarı
212 işletme; anaç sığır desteği
498.735 TL
137 işletme; buzağı desteği
37.425 TL
94 işletme; koyun-keçi desteği
211.086 TL
14 işletme; çiğ süt desteği
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL
20 işletme; arıcılık desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ (2012)
122 işletme; yem bitkileri desteği
19.745 TL
23.352 TL
197.393 TL
1009 işletme; mazot desteği
382.698 TL
1008 işletme; gübre desteği
463.486 TL
5 işletme; toprak analizi desteği
693 TL
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
Yatırım Tutarı
Kabul Edilen Proje Sayısı
Destek Tutarı
SODES(2010-2012)
3
314.829 TL
KUDAKA (2010-2013)
2
94.850
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
237
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu çalışma
2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Çayırlı ilçe merkezi ile Erzincan merkez
ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 115’te verilmiştir. Belirtmek gerekir ki, illere yönelik
hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre 58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir.
Tablo 115. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
139
2
0,78524
Çayırlı
693
5
-0,66601
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Küçükbaş hayvan varlığı sayısındaki yükseklik ilerde ilçede küçükbaş hayvancılığın sektör haline gelmesini
sağlayabilir.
• Patates yetiştiriciliği maliyeti düşük bir üretim olduğu için gelecekte ilçede daha fazla sermaye birikimi
olmasını kolaylaştırabilir.
• Fauna ve flora açısından zenginlik ilçede arıcılık potansiyeli oluşturmaktadır.
• Modern tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekliliği mevcuttur.
• İlçenin kuru fasulye ve şekerpancarı gibi önemli miktarlarda tarımsal üretimi mevcuttur. Ancak genel anlamda
pazarlama sıkıntısı var olduğundan bu potansiyeller iyi değerlendirilememektedir. İlçede kurulan kuru fasulye
eleme ve boylama tesisi de pazarlama sıkıntısından mütevellit atıl kapasite ile çalışmaktadır. Pazar araştırma
ekibinin kurulması bu ürünlerin ve dolayısıyla ilçedeki birlik ve kooperatiflerin önünü açacaktır.
• İlçe genelinde ekonomik olarak değerlendirilebilecek kuşburnu bulunmaktadır. İşleme ve paketleme yapılarak
ekonomik değeri yükseltilebilir.
• İlçe enerji kaynakları açısından güçlüdür. Hem madencilik şirketlerinin hem de Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru
Hattı Şirketi’nin önemli yatırımları var. Turna Çayırı Sulama Projesi ilçenin sulama potansiyelini de harekete
geçirecektir.
• Ayrıca su ürünleri yetiştiriciliği için de kaynaklar uygun olmakla birlikte henüz değerlendirme açısından yeterli
dinamiklere sahip olduğu söylenemez.
• İlçedeki Çayırlı MYO’nun geliştirilmesi ve yeni öğrencilerin gelmesi ilçe esnafının daha fazla gelir yaratmasını
sağlayacaktır.
• İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi ve dışı göç
etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş gücünü ve girişimciliği
düşürmektedir.
238
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
• Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur. İlçede var olan
birlikler etkin çalışamamaktadır. Halkın birbirine güven sorunu mevcut olup ortak iş yapma becerisi eksiktir.
• Silajlık mısır üretimi geliştirilebilir. Silajın süt yemleri arasında en iyi seçeneklerden birisi olduğuna yönelik
kanaat mevcuttur.
Tablo 116. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Çayırlı
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Arazinin tarım ve hayvancılığa uygun yapısı
İşlenebilir arazinin bol olması
Maden, bilhassa krom, rezervlerinin yüksek olması
Enerji kaynaklarının zenginliği
Geniş kitlelere hitap eden şenliklerin (Esence ve Yedigöller) yapılıyor olması
İlçenin Zayıf Yönleri
Ulaşım güçlüğü
Nakliye ve pazarlama ağının zayıf olması
Arazilerin parçalı yapısı
Birlik ve kooperatiflerin faal çalışamaması
Kesimhane olmaması
Pazar ağları kurmada yaşanan aksaklıklar
Eğitim seviyesinin düşüklüğü
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Küçükbaş hayvancılık tesisleri
Turizm alanında yatırım yapılması
Tarımsal ürünlerin depolanmasına yönelik yatırımlar
Kuru fasulye ve patatesin hem üretimine hem tanıtımına yönelik yatırımlar
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Çayırlı MYO’nun eksiklerinin tamamlanması
Su kaynaklarının etkin kullanılmasına yönelik yatırımlar
Köy yollarının bitirilmesi
Sosyal yaşama alanlarının oluşturulması
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
239
240
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
İLİÇ
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
241
MEVCUT DURUM
Erzincan’ın batısında yer alan İliç, oldukça engebeli bir yapı üzerine kurulmuştur. Kent merkezine 116 km
mesafede bulunan ilçenin ortalama yüksekliği 1.000 m ve yüz ölçümü 1.397 km²’dir (Şekil 57 ). Doğusunda
Kemah, batısında Divriği, kuzeyinde Refahiye, güneyinde ise Kemaliye ilçesi yer almaktadır. İlçede iklim Erzincan’a
göre daha karasal özellikler göstermektedir, ama genel itibariyle Doğu Anadolu Bölgesi’ne göre ılıman bir iklime
sahiptir. Bunda rakımın 1.000 metre olması ve Keban Barajı’nın yöre iklimine ılımanlaştırıcı etkisinin olduğu
söylenebilir. Yıllık yağış ortalaması Doğu Anadolu ortalamasının altında olup, kışları kar yağışlı, yazları ise oldukça
sıcak geçer.
Şekil 57. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
242
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 58 köy ve 4 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK
2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 6.991 kişi olup, kentsel nüfus 3.065 kişi; kırsal nüfus ise 3.926 kişidir
(Tablo 117).
Tablo 117. İliç ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
3.065
1.612
1.453
3.926
1.980
1.946
6.991
3.592
3.399
İlçe nüfusunun %43,84’ü kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. İliç’te toplam yaş
bağımlılık oranı %68,08 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 118’de verilmiştir.
Tablo 118. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
1.465
744
721
15-64
4.143
2.231
1.912
N>65
1.383
617
766
TOPLAM
6.991
3.592
3.399
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
243
EĞİTİM
İliç’te okuryazarlık oranı ortalama 89,77’dir. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 654 iken, bunun 541 kişisi
kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 119’dan da görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma
yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun
%73,69’unu oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri sermayenin düşük
kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 119. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
654
113
541
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
1.375
630
745
İlkokul mezunu
1.877
960
917
İlköğretim mezunu
1.000
602
398
Ortaokul veya dengi okul mezunu
246
184
62
Lise veya dengi okul mezunu
649
462
187
Yüksekokul veya fakülte mezunu
312
200
112
Yüksek lisans mezunu
15
6
6
Bilinmeyen
259
127
132
3
3
0
Okuma yazma bilmeyen
Doktora
İliç’de ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 1.100 öğrenci 10 adet okulda 39
derslikte eğitim görürken öğretmen başına 16,41 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 26, ortaöğretimde 18, mesleki ve teknik eğitimde 0 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
Erzincan Üniversitesinin merkez yerleşkesi dışında kalan İliç Dursun Yıldırım Meslek Yüksekokulu, Yükseköğretim
Kurulu’nun (YÖK) 22.01.2009 tarihli ve 802201 sayılı yazısı ile Dursun Yıldırım Meslek Yüksekokulu ismi ile
açılmıştır. Erzincan Üniversitesi’nin 14.05.2009 tarih 1913/3232 sayılı senato kararı ile Meslek Yüksekokulu adına
8 bölüme ait 9 program teklifi Yükseköğretim Kurulu’na yapılmıştır. 2012-2013 eğitim - öğretim döneminde
maden teknolojisi programı ile iklimlendirme ve soğutma teknolojisi programı açılmış olup, toplam 53 öğrenci
İliç’de yüksek öğrenim hizmeti almaktadır.
244
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 10 yataklı bütünleşmiş ilçe hastanesi bulunmaktadır. Hastanede 3 aile hekimi ve 1
pratisyen hekim hizmet vermektedir. Yeni hastane inşaatına yönelik yatırım yapılması plan aşamasındadır.
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla İliç Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV) 1986 yılında
kurulmuştur. Hali hazırda 350 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır. Vakıf ortalamasına göre 1.050
kişi sürekli olarak İliç SYDV desteklerinden yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır. İliç-Kemaliye yol inşaatı henüz tamamlanmış olup, ilçenin güneye erişebilirliliğini artırmıştır.
Ayrıca İliç’de yapılan çalıştayda Karadeniz limanını güneye bağlayan ana yol bağlantısının da İliç üzerinden
geçeceği öğrenilmiştir.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
İliç Öğretmenevinin en üst katında kültürel faaliyetler düzenlenmektedir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İliç Belediyesi 2011’de biten bina inşaatı sonrası 4 katlı yeni binasında hizmet vermeye başlamıştır. İlçede su
ve kanalizasyon sıkıntısı bulunmamaktadır. 2011 yılında Belediye tarafından 20 bin ve 2012 yılında 50 bin
metrekare kilit taşı üretiminin döşenmesi neticesinde ilçe merkezi daha modern bir görünüme kavuşmuştur.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
İliç’de Esnaf ve Sanatkarlar Odası dışında 5 adet dernek bulunmaktadır. Bu dernekler yaban hayatı koruma,
gençleri spora teşvik ve yardımlaşma amaçlarını gütmektedirler.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık, bitkisel üretim ve madenciliğe dayalıdır. Altın, gümüş ve krom kaynakları
açısından zengin olması neticesinde son yıllarda yerli ve yabancı yatırımların akınına uğrayan ilçe, artık göç veren değil
göç alan bir Erzincan ilçesi olmuştur.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
245
TARIM
Toplam yüzölçümü 139.700 hektar olan ilçenin tarım alanları 5.428 hektar ile toplam alanın %3,8’ini oluşturmaktadır.
Tarım alanlarının %73’lük bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi ve kalan kısımda az miktarda sebze ve
meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 58’de belirtilmiştir.
Koyun varlığı sayısı bakımından Erzincan içinde üçüncü sırada bulunan ilçede; büyük baş varlığının geneli melez sığırı
olup, hayvan varlığı şu şekildedir: 402 adet kültür sığırı, 1.122 adet melez sığırı ve 418 adet yerli sığır.
Hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun olmayan ilçede sadece 1 işletmede hastalığa rastlanmış ve gerekli tedbirler
alınmıştır. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %25’i suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır. Veteriner hizmetlerinden
yararlanma oranı ise %100’dür.
İlçe tarımı için en önemli gereksinimler ise meraların ıslahı ve sulama altyapısıdır. Hububat ekimin yaygın olduğu ilçede
soğan ekimi de önem kazanmıştır. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin yararlanma oranı 5 personeldir.
İlçeye bağlı 30 köyde 5.500 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 120 ton bal ve 4,5 ton bal mumu üretilmektedir. Göçer arıcılık
söz konusudur.
Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 255 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim
verileri Tablo 120’de verilmiştir. İlçede kayıtlı tarım çiftçisi bulunmamaktadır.
Tablo 120. İliç hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
İliç
1942
45240
5500
3940
120
2500
Erzincan
85795
248570
31208
92441
1214
377881
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
94.245.241
498538
Tahıl ve di er
bitkisel
ürünlerin
ekilen alanı
%73
Nadas alanı
%27
liç Bitkisel Üretim De erleri
Şekil 58. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
246
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
SANAYİ ALTYAPISI
İlçedeki en önemli sanayi tesisi, doğrudan yabancı sermaye yatırımlı Anagold Madencilik işletmesidir. Anagold
Madencilik yaklaşık 200 Milyon TL’lik yatırım yapmış ve bu yatırımın yıllar geçtikçe tevsi yatırımlarla artacağı
planlanmaktadır. 2007-2012 yılları arasında yapılan sondaj çalışmaları neticesinde ilçenin Çöpler Köyü’nde 55
ton altın ve 63 ton gümüş ile birlikte bakır ve manganez rezervleri tespit edilmiştir. Altın madeni dışında demir,
krom ve bakır ocakları da işletilmektedir. İlçenin sanayisi tamamen madencilik sektörüne dayalıdır.
TURİZM
İlçenin en önemli turizm potansiyeli doğal yapısı nedeniyle av turizmidir. İliç’te yapılan çalıştayda yerel halk ilçenin
av turizmi açısından uluslararası alanda tanındığını belirtmişlerdir. Av turizmi için yılda en az 500 kişinin ilçeyi
ziyaret ettiği de çalıştayda aktarılan diğer bir bilgidir. Yapılacak tanıtım faaliyetleriyle ziyaretçi sayısının misliyle
artabileceği belirtilmiştir.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN
YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 121’de verilmiştir.
Tablo 121. Desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
94 işletme; koyun-keçi desteği
63 işletme; yem bitkileri desteği
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL
300 işletme; mazot desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ (2012)
299 işletme; gübre desteği
4 işletme; toprak analizi desteği
Destek Tutarı
926.660 TL
92.281 TL
103.610 TL
129.828 TL
455 TL
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
Yatırım Tutarı
Kabul Edilen Proje Sayısı
Destek Tutarı
SODES(2010-2012)
3
230.270 TL
KUDAKA (2010-2013)
1
350.00 TL
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
247
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu çalışma
2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. İliç ilçe merkezi ile Erzincan merkez
ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 122’de verilmiştir. Belirtmek gerekir ki, illere yönelik
hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre 58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir. İliç’in de
son yıllarda yapılan yatırımlar neticesinde gelişmişlik sıralamasında 2004’e göre çok daha fazla basamak atladığı
tahmin edilmektedir.
Tablo 122. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
139
2
0,78524
İliç
635
5
-0,56722
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• İlçedeki tarımsal üretime yönelik birlik ve kooperatiflerin kurulması bu potansiyeli harekete geçirecektir.
Kurulacak birlik ve kooperatifler, hem marka çalışmalarını kolaylaştıracak hem de üreticinin pazarlık marjını
yükseltecektir.
• Mera ıslahı çalışmaları hali hazırda önemli miktarda olan küçükbaş hayvan varlığından daha fazla verim
alınmasını sağlayacaktır. Bilhassa yaylaların alt yapı bakımından güçlendirilmesi koyunculuğun daha çok gelir
getirmesini sağlayabilir.
• Göç alan bir ilçe olma konumuna erişen ilçede genç nüfus sayısını muhafaza etmek için sosyal mekânlara
gereksinim duyulmaktadır. Yapılmakta olan 2 baraj gölünün etrafına insanların hem sosyalleşebileceği hem de
spor yapabilecekleri sosyal donatılar eklenebilir.
• Modern tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekliliği mevcuttur.
• Av turizmi için daha fazla ziyaretçi sayısına ulaşılabilir. Bunun için tanıtım faaliyetlerine hız verilmelidir. İlçe
tanıtımından sorumlu bir komite kurularak İliç’in tanıtım planlaması yapılabilir. Böylelikle daha fazla turistin
gelmesi gelir faaliyetlerini çeşitlendirecektir. Yine turizm sektörünün ilçede güçlendirilmesi kapsamında
yapılmakta olan 2 adet baraj gölünde su sporlarına yönelik projeler hem KUDAKA’ya hem de SODES’e
sunulabilir.
• İlçe maden rezervleri konusunda zengindir. İliç’de meydana gelen her gelişme madencilik sektörüne paralel
ilerlemektedir. Maden şirketleri ilçede hem nitelikli işgücünün hem de sermaye birikiminin gelişmesine
önayak olmaktadırlar. Bu yatırımların ekonomik ömürlerinin bitiş sonrası dönem için şimdiden yapılabilecek
çalışmalar araştırılmalıdır.
248
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
• İlçedeki İliç Dursun Yıldırım MYO’nun geliştirilmesi ve yeni öğrencilerin gelmesi ilçe esnafının daha fazla gelir
kazanmasını sağlayacaktır. Erzincan Üniversitesi ile koordinasyon halinde madencilik sektörüne ilgi duyan
ve maden teknolojileri bölümünü talep eden lise öğrencileri ile diğer gençlere İliç’de maden teknolojileri
okurlarsa ne gibi kazanımlar yapabileceklerine yönelik farkındalık oluşturulabilir.
Tablo 123. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
İliç
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Altın, demir ve gümüş rezervlerinin yüksek miktarlarda olması
Av turizmine uygun doğal yapıya sahip olması
İlçenin komşu ilçelere kıyasla genç nüfus varlığının daha fazla olması
Dursun Yıldırım MYO’nun maden teknolojileri bölümünün alana ilgi duyanlar açısından cazip olması
Doğrudan yabancı sermayeli yatırımların yarattığı nitelikli işgücü ve sermaye birikimi
İlçenin Zayıf Yönleri
İl merkezine uzaklık
Sağlık hizmetlerinin yetersiz oluşu
Sivil toplumun gelişmemiş olması
Pazar ağları kurmada yaşanan aksaklıklar
Eğitim seviyesinin düşüklüğü
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Yapılmakta olan baraj göllerinde su sporlarının yapılmasına yönelik yeni yatırımlar
Tarımsal ürünlerin depolanmasına yönelik yatırımlar
Küçükbaş hayvancılık yatırımları, bilhassa koyunculuk
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Devlet Hastanesi’nin donanım açısından modernizasyonu
Arıtma tesisi yapılması
İliç-Erzincan arası yolun kısmen genişletilmesi
Sulama altyapısının geliştirilmesi
Sosyal yaşama alanlarının oluşturulması
Mera ıslah çalışmaları
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
249
250
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
KEMAH
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
251
MEVCUT DURUM
Kemah; Karasu Nehri kenarında engebeli bir arazide kurulmuş olup, etrafı dağlarla çevrilidir. Doğal yapısı gereği
savunmaya çok elverişli olduğundan tarih boyunca yerleşim için tercih edilmiştir. Milattan önce yapıldığı tahmin
edilen Kemah Kalesi ile ünlüdür ve ilçe Osmanlı döneminde sancak şehirliği yapmıştır. Kent merkezine 52 km
mesafede bulunan ilçenin ortalama yüksekliği 1.038 m ve yüz ölçümü 2.354 km²’dir. Yüzölçümü bakımından
Erzincan’ın en büyük ilçesidir. Doğusunda Erzincan Merkez ilçesi, batısında İliç, kuzeyinde Refahiye, güneyinde ise
Ovacık ilçesi yer almaktadır.
Kemah’da karasal iklim hüküm sürmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuktur. Yıllık ortalama yağış
miktarı 11,6 cm olup, ortalama sıcaklık 12,3 derecedir. İlçede bitki örtüsü çok azdır, Refahiye sınırında küçük
ölçekli bir orman vardır.
Şekil 59. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
252
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 74 köy, 1 belediye ve 12 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 6.905 kişi olup, kentsel nüfus 2.434 kişi; kırsal
nüfus ise 4.471 kişidir (Tablo 124).
Tablo 124. Kemah ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2.434
1.238
1.196
4.471
2.184
2.287
6.905
3.422
3.483
İlçe nüfusunun %35.24’ü kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) yarısının bile altındadır. Kemah’ta
toplam yaş bağımlılık oranı %65,66 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 125’te verilmiştir.
Tablo 125. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
867
425
442
15-64
4.168
2.161
2.007
N>65
1.870
836
1.034
TOPLAM
6.905
3.422
3.483
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
253
EĞİTİM
Kemah’ta okuryazarlık oranı ortalama 89,30’dur. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 702 kişi iken, bunun 576
kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 126’dan da görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”,
“Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı
nüfusun yaklaşık %70’ini oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri sermayenin
düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 126. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
702
126
576
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
946
391
555
2.122
1.092
1030
İlköğretim mezunu
826
446
380
Ortaokul veya dengi okul mezunu
223
175
48
Lise veya dengi okul mezunu
897
563
334
Yüksekokul veya fakülte mezunu
416
253
163
6
4
2
418
187
231
1
-
1
İlkokul mezunu
Yüksek lisans mezunu
Bilinmeyen
Doktora
Kemah’ta ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 704 öğrenci 12 adet okulda 49
derslikte eğitim görürken öğretmen başına 9,91 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 14, ortaöğretimde 15, mesleki ve teknik eğitimde 0 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
Erzincan Üniversitesinin merkez yerleşkesi dışında kalan Kemah Meslek Yüksekokulu, Yükseköğretim Genel Kurul
toplantısında alınan karar doğrultusunda 2007 yılında kurulmuştur.
Yüksekokul 2010-2011 Eğitim Öğretim Yılı sonunda ilk mezunlarını vermiştir. Meslek Yüksekokulunda hali hazırda
670 öğrenci ile eğitim-öğretim sürdürülmektedir. 6 bölüm ve bu bölümlere bağlı 6 örgün, 2 ikinci öğretim ve 1
uzaktan eğitim programı olmak üzere toplam 9 program bulunmaktadır. Yüksekokul bünyesinde 10 akademik
personel bulunmaktadır. Akademik personel 2 öğretim üyesi ve 8 öğretim elemanından oluşmaktadır.
254
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
Kemah ilçe merkezinde bir adet ilçe devlet hastanesi bulunmaktadır. Ancak hastanede sadece ayakta tedavi
hizmeti sunulmakta olup, hastanede yatak yoktur. Hastanede 3 aile hekimi ve 2 pratisyen hekim hizmet
vermektedir.
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Kemah Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV) 1986
yılında kurulmuştur. Hali hazırda 550 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır. Vakıf ortalamasına göre
1.650 kişi sürekli olarak Kemah SYDV desteklerinden yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
Türk Telekom A.Ş tarafından yaptırılan kültür merkezinde hem kütüphane hem de modern bir eğitim salonu
bulunmaktadır.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Kemah ilçe merkezinde su ve kanalizasyon alt yapısında her hangi bir sorun bulunmamaktadır. Belediye ile
TOKİ arasında varılan mutabakat neticesinde göl manzaralı müstakil konut yapımı projeleri hazırlanmış ve talep
toplanmıştır. Konutların bitmesini müteakip yaz aylarında hissedilen konut açığı gereksinimi tamamlanmış
olacaktır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Kemah’ta Esnaf ve Sanatkârlar Odası ve tarımsal kalkınma kooperatifleri dışında 15 adet dernek bulunmaktadır.
Bu dernekler yaban hayatı koruma, gençleri spora teşvik ve yardımlaşma amaçlarını gütmektedirler.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sanayi açısından; yem fabrikası ve tuz madeni ile birkaç
mermer ocağı gelir ve istihdam yaratmaktadır. Turizm açısından ise kalesi, soğuk sular mesire alanı ve Sultanmelik
Türbesi önem taşımaktadır.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
255
TARIM
Toplam yüzölçümü 235.400 hektar olan ilçenin tarım alanları 5.421 hektar ile toplam alanın %1,2’sini oluşturmaktadır.
Tarım alanlarının %60’lık bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi ve az miktarda sebze ve meyve
yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 60’de belirtilmiştir.
Küçükbaş hayvancılıkta, bilhassa sanaen keçilerinin yetiştirilmesinde, son yıllarda atılım yapan ilçede; büyük baş
varlığının geneli melez sığırı olup, hayvan varlığı şu şekildedir: 760 adet kültür sığırı, 1.730 adet melez sığırı ve 321
adet yerli sığır.
Hayvan hastalıkları açısından herhangi bir hastalığa rastlanmadığı İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü tarafından
teyit edilmiştir. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %30’u suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır. Veteriner
hizmetlerinden yararlanma oranı ise %10’dur.
İlçe tarımı için en önemli gereksinimler ise meraların ıslahı ve sulama altyapısıdır. Hububat ekimin yaygın olduğu ilçede
soğan ekimi de önem kazanmıştır. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin yararlanma oranı ise 4 personeldir.
İlçeye bağlı 65 köyde 13.205 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 150 ton bal ve 10.5 ton bal mumu üretilmektedir.
Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 292 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim
verileri Tablo 127’de verilmiştir. İlçede kayıtlı organik tarım çiftçisi bulunmamaktadır.
Tablo 127. Kemah hayvansal üretim verileri (TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
85.795
248.570
31.208
92.441
1.214
377881
Kemah
2811
29890
3588
4602
150
1463
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
94.245.241
498538
Erzincan
Tahıllar ve
di er bitkisel
ürünlerin ekilen
alanı %60
Nadan alanı
%40
Kemah Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 60. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
256
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
SANAYİ ALTYAPISI
İlçedeki önemli sanayi tesisi Kemah Gıda Tarım A.Ş tarafından işletilen yem fabrikasıdır. Bu yem fabrikasının yanı
sıra diğer bir önemli tesis ise tuz madenidir. Ulusal alanda da tanınırlığı olan Kemah tuzu bu tesisi tarafından
çıkarılmakta ve işlenmektedir. Aynı zamanda Kemah taşını çıkaran ve mamul haline getiren mermer ocakları da
mevcuttur.
TURİZM
İlçenin en önemli turizm potansiyeli tarih ve kültür mirasıdır. Anayol üzerindeki Sultanmelik Türbesi önemli bir
uğrak noktasıdır. Ayrıca tarihi milattan önce olan Kemal Kalesi de tarih severleri büyülemektedir. Kale etrafındaki
alanlar çok uygun trekking parkurları oluşturabilir. Kaledeki kazılar 2012 yılında resmen başlamış olup, 20 yılda
kazıların tamamlanması planlanmaktadır. Kalenin kimler tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Ünlü Seyyah Evliya
Çelebi 17.yüzyıl dönemini tasvir eden seyahatnamesinde kaleye özel bir önem vermiş ve kalenin sağlamlığına
vurgu yapmıştır eserinde.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN
YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 128’de verilmiştir.
Tablo 128. Desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
23 işletme; anaç sığır desteği
20 işletme; buzağı desteği
148 işletme; koyun-keçi desteği
13 işletme; çiğ süt desteği
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL
74 işletme; arıcılık desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ (2012)
118 işletme; yem bitkileri desteği
Destek Tutarı
120.000 TL
7.560 TL
417.600 TL
101.430 TL
58.344 TL
169.174 TL
307 işletme; mazot desteği
68.505 TL
306 işletme; gübre desteği
84.495 TL
2 işletme; toprak analizi desteği
250 TL
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
Yatırım Tutarı
Kabul Edilen Proje Sayısı
Destek Tutarı
SODES (2010-2012)
5
474.680 TL
KUDAKA (2010-2013)
-
-
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
257
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu çalışma
2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Kemah ilçe merkezi ile Erzincan merkez
ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 129’da verilmiştir. Belirtmek gerekir ki, illere yönelik
hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre 58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir. İliç’in de
son yıllarda yapılan yatırımlar neticesinde gelişmişlik sıralamasında 2004’e göre çok daha fazla basamak atladığı
tahmin edilmektedir.
Tablo 129. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
139
2
0,78524
Kemah
669
5
-0,63593
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• İlçedeki tarımsal üretime yönelik sivil toplumun güçlendirilmesi bu potansiyeli harekete geçirecektir.
Böylelikle, hem marka çalışmaları kolaylaştırılabilinir hem de üreticinin pazarlık marjı yükseltilebilir.
• İlçede yapılan çalıştayda arazinin çok engebeli olmasından mütevellit fiziksel alan sıkıntısından bahsedilmiştir.
Yapılan öneri ilçe merkezinin baraj gölü kıyısına taşınması yönünde olmuştur.
• Modern tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekliliği mevcuttur.
• Tarih ve kültür mirası yönünden zengin olan ilçe bu turizm türüne ilgi duyan vatandaşların uğrak noktası
olabilir. Kemah Kalesi kazılarının başlatılması ilçeye büyük merak uyandırmıştır. Tarihi evlerin restorasyonu
veya bakımıyla ilçenin Kemaliye gibi turizmden daha fazla pay alması olasıdır. Konaklama sorunu çözmek
için otel yerine ev pansiyonculuğu geliştirilebilir. Özellikle tarihi evlerde konaklamak tarih turizmine ilgi duyan
turistleri daha çok memnun edecektir.
• İlçe alabalık yetiştiriciliğine yatırımlarına uygun alanlar sağlıyor. Özel sektöre tarafından yapılacak
asgari 500.000 TL sabit yatırımlı üretim çiftlikleri bölgesel teşvik destek unsurlarından 5 yıl boyunca
yararlanabilecektir.
• Hali hazırda önemli bir kovan varlığı olan ilçede arıcılığın geliştirilmesine ve katma değerli arı sütü, bal mumu
vb. ürünlerin üretilmesine yönelik Tarım ve Kırsal Kalkınma Kurumu Erzincan İl Koordinatörlüğü’nden hem
kar amacı güdenler hem kar amacı gütmeyenler istifade edebilir. Bu kapsamdaki yatırımlar için %50 azami
destek oranı olmak koşuluyla 250.000 Avro’ya kadar hibe talep edilebilir.
258
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 130. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Kemah
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Küçükbaş hayvancılık
Tarih ve kültür mirası turizmi
Taşocakçılığı (Mermer)
Kemah tuzu rezervleri
İlçenin Zayıf Yönleri
Sosyal mekânların az oluşu
Sürekli göç verilmesi
Yaşlı nüfusun genç nüfusa kıyasla yüksek olması
Örgütlenmenin olmayışı
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Küçükbaş hayvancılık
Arıcılık
Ev pansiyonculuğu
Kırmızı benekli alabalık üretimi
Tulum peynirinin üretilmesi
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
TOKİ konutlarının bitirilmesi
Tarihi evlerin restorasyonu
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
259
260
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
KEMALİYE
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
261
MEVCUT DURUM
Kemaliye; Erzincan’ın güneybatısında yer almaktadır (Şekil 61 ). Keban baraj gölü kıyısında bir vadi içerisine
kurulmuştur. İl merkezine 155 km mesafede bulunan ilçe bu özelliğiyle en uzak ilçe konumundadır. İlçenin
ortalama yüksekliği 850 m ve yüz ölçümü 1.168 km²’dir. Doğusunda Çemişgezek, batısında Divriği, kuzeyinde
İliç, güneyinde ise Arapgir ilçesi yer almaktadır. İlçe Erzincan’ın diğer ilçelerinden sadece İliç ile komşudur.
Kemaliye’de karasal iklim hüküm sürmektedir.
Şekil 61. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
262
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 62 köy, 1 belediye ve 10 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 4.982 kişi olup, kentsel nüfus 2.200 kişi; kırsal
nüfus ise 2.782 kişidir (Tablo 131).
Tablo 131. Kemaliye ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2.200
1.146
1.054
2.782
1.386
1.396
4.982
2.532
2.450
İlçe nüfusunun %44.15’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Kemaliye’de toplam yaş
bağımlılık oranı %70,61 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 132’de verilmiştir.
Tablo 132. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
642
338
314
15-64
2.920
1.544
1.366
N>65
1.420
650
770
TOPLAM
4.982
2.532
2.450
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
263
EĞİTİM
Kemaliye’de okuryazarlık oranı ortalama 92,28’dir. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 363 kişi iken, bunun 315
kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 133’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”,
“Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı
nüfusun yaklaşık %70’ini oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri sermayenin
düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 133. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
363
48
315
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
673
307
366
1.538
768
770
İlköğretim mezunu
458
227
231
Ortaokul veya dengi okul mezunu
229
158
71
Lise veya dengi okul mezunu
794
493
301
Yüksekokul veya fakülte mezunu
401
259
142
Yüksek lisans mezunu
19
12
7
Bilinmeyen
2
1
1
Doktora
224
118
106
İlkokul mezunu
Kemaliye’de ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 436 öğrenci 6 adet okulda 31
derslikte eğitim görürken öğretmen başına 110,38 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 16,90, ortaöğretimde 8,10, mesleki ve teknik eğitimde 1 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
Kemaliye yükseköğrenim açısından diğer Erzincan’ın ilçelerine göre daha şanslıdır. Zira ilçede meslek
yüksekokulunun yanı sıra bir de yüksekokul mevcuttur. Her iki okulda Kemaliyeli işadamı Hacı Ali Akın’ın ismini
taşımaktadır. Kemaliye Hacı Ali Akın Turizm ve Otelcilik Yüksekokulu turizm ve seyahat hizmetleri alanında
ihtisaslaşmış eğitim hizmeti vermektedir. Bu okulda eğitim alan öğrenciler dünya çapında akredite olmuş bir
programdan mezun olarak turizm sektöründeki nitelikli personel arzını sağlamaktadırlar.
Erzincan Üniversitesi’nin merkez yerleşkesi dışında kalan Kemaliye Hacı Ali Akın Meslek Yüksekokulu,
Yükseköğretim Genel Kurul toplantısında alınan karar doğrultusunda 1996 yılında Fırat Üniversitesi’ne
bağlı olarak 1996 yılında kurulmuştur. Meslek Yüksekokulunda hali hazırda 264 öğrenci ile eğitim-öğretim
sürdürülmektedir ve toplam 5 akademik program bulunmaktadır. Yüksekokul bünyesinde ise 16 akademik
personel bulunmaktadır.
264
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
Kemaliye ilçe merkezinde bir adet ilçe devlet hastanesi bulunmaktadır. Hastanede 10 adet yatak olup, 6 doktorla
sağlık hizmeti verilmektedir.
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Kemaliye Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV) 1986
yılında kurulmuştur. Hali hazırda 617 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır. Vakıf ortalamasına göre
1.234 kişi aktif olarak Kemaliye SYDV desteklerinden yararlanmaktadır. İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan
üzerinden sağlanmakta olup, yeni yapılan Kemaliye-İliç yolu neticesinde ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır. İlçede Kemaliye Belediyesi’ne ait kültür merkezinde
kültürel faaliyetler gerçekleştirilmektedir. Ayrıca çarşıdaki yöresel ürünler pazarında yöresel ürün satışı
yapılmaktadır. İlçeye bağlı Ocaklar köyü Erzincan’ın en temiz köyü seçilmiş olup, köy meydanında da kültür evi
bulunmaktadır. Erzincan’da müzesi bulunan tek ilçe Kemaliye’dir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Kemaliye ilçe merkezinde su ve kanalizasyon alt yapısında her hangi bir sorun bulunmamaktadır. Belediye ile
TOKİ arasında varılan mutabakat neticesinde göl manzaralı konutlar yapılmıştır. Ayrıca Kültür ve Turizm Bakanlığı
ve ÇEKÜL Vakfı destekleri neticesinde sokak sağlıklaştırma ve yenileme çalışmaları yapılmıştır. Böylelikle ilçe
merkezi estetik açısından Erzincan’ın ilçeleri arasında ön plana çıkmıştır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Kemaliye’de Esnaf ve Sanatkârlar Odası dışında 7 adet dernek bulunmaktadır. Bu dernekler kültürel faaliyetler,
gençleri spora teşvik ve yardımlaşma amaçlarını gütmektedirler.
Ayrıca ilçenin geliştirilmesine yönelik olarak kısa adı KEMAV olan Kemaliye Kültür ve Kalkınma Vakfı adında
müstakil bir vakıf da faaliyetlerini sürdürmektedir. İlçeler arasında kadınlara yönelik tek dernekleşme de Kemaliye
Kadınlar Derneği (KEKAD) ile Kemaliye ilçesindedir.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet turizme dayalıdır. Engebeli arazi yapısı nedeniyle ekilebilir alanları azdır. Küçükbaş hayvancılık,
bilhassa keçi varlığı, nispeten yüksektir. Sanayi açısından; son yıllarda büyük ölçekli enerji yatırımları almıştır.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
265
TARIM
Toplam yüzölçümü 116.800 hektar olan ilçenin tarım alanları 1.857 hektar ile toplam alanın %1,5’ini oluşturmaktadır.
Tarım alanlarının %65’lik bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi ve az miktarda sebze ve meyve
yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 62’de belirtilmiştir.
Hayvan hastalıkları açısından herhangi bir hastalığın olmadığı İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü tarafından tespit
edilmiştir. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %5’i suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır. Veteriner hizmetlerinden
yararlanma oranı ise %24’dür.
İlçenin Çut ve Dutluca köylerinde komşu illerden gelen talebe istinaden sebzecilik yapılmaktadır. Diğer köylerde de dut
ve ceviz üretimi yaygındır. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin yararlanma oranı ise 5 personeldir.
Son yıllarda su ürünleri yetiştiriciliği alanında ilçe artan düzeyde yatırımlar almaktadır. Özellikle kafes balıkçılığında
gelişme gözlenmektedir. Yıllık ortalama 1.000 ton civarında alabalık üreten ilçede daha fazla alabalık üretimine yönelik
yatırımlar ilgili Bakanlık nezdinde proje safhasındadır. İlçeye bağlı 37 köyde 3.680 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 55,2 ton
bal ve 2,76 ton bal mumu üretilmektedir. Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 24 olan ilçenin
hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo 134’de verilmiştir. İlçede kayıtlı 1 organik tarım çiftçisi bulunmaktadır.
Organik tarımı yapılan ürünler ise şunlardır: Dut, üzüm ve ceviz.
Tablo 134. Kemaliye hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzincan
85.795
248.570
31.208
92.441
1.214
377881
Kemaliye
1118
9880
9960
2202
55,2
2285
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
94.245.241
498538
Türkiye
Tahılların ve
di er bitilerin
ekilen alanı
%65
Nadas alanı
%35
Kemaliye Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 62. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
266
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
SANAYİ ALTYAPISI
İlçedeki önemli sanayi yatırımı IC İçtaş Bağıştaş Enerji Üretim ve İşletme A.Ş tarafından yapılmıştır. Bahsi geçen
şirket 2011 ve 2012 yıllarında toplamda 251 Milyon TL civarında yatırım harcaması gerçekleştirmiştir. 1915
yılında açılan halı fabrikası ise kapanmıştır.
TURİZM
İlçedeki en önemli iktisadi faaliyet olan turizm sektörü ilçe ekonomisinin bel kemiği olmuştur. İlçenin en önemli
turizm potansiyeli doğal güzelliğinin yanı sıra tarih ve kültür mirasıdır. İlçe tur operatörlerinin güzergah
noktasıdır ve Divriği-Kemaliye ile Elazığ-Kemaliye tur rotaları her sene binlerce turist çekmektedir. Ayrıca TarımTurizm-Takas (TaTuTa) Programı kapsamında ekoturizm faaliyeti yapılmakta olup, yurtdışından dut toplama
işçiliği yapmaya gelen turistler vardır. Her sene düzenlenen Kemaliye Uluslararası Kültür ve Doğa Sporları
Festivali sayesinde ilçe uluslar arası alanda tanınmıştır. Keban Baraj Gölü üzerinde Karanlık Kanyon’a tekne turu
düzenlenmekte, Kanyon’dan atlayışlar gerçekleştirilmektedir.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN
YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 135’te verilmiştir.
Tablo 135. Desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
Destek Tutarı
58 işletme; koyun-keçi desteği
306.630 TL
50 işletme; arıcılık desteği
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL
1 işletme; yem bitkileri desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ (2012)
14 işletme; mazot desteği
24.184 TL
14 işletme; gübre desteği
564 TL
3.483 TL
3.409 TL
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
Yatırım Tutarı
Kabul Edilen Proje Sayısı
Destek Tutarı
SODES (2010-2012)
8
633.283 TL
KUDAKA (2010-2013)
6
613.591 TL
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
267
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu çalışma
2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Kemaliye ilçe merkezi ile Erzincan
merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 136’te verilmiştir. Belirtmek gerekir ki, illere
yönelik hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre 58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir.
Kemaliye’nin de son yıllarda yapılan yatırımlar neticesinde gelişmişlik sıralamasında 2004’e göre çok daha fazla
basamak atladığı tahmin edilmektedir.
Tablo 136. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
139
2
0,78524
Kemaliye
378
3
-0,10750
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Erzincan Havaalanı’nın uluslararası hudut kapısı ilan edilmesi ile uluslar arası sefer yapılabilme imkânını
doğurmuştur. Böylelikle, uzun vadede yurtdışından ile gelen ziyaretçi sayısında artış olacaktır. Kemaliye’nin
dış turizmden daha fazla pay alabilmesi için hali hazırda yapılan tanıtım faaliyetlerinin geliştirilmesi ve dışa
açılması yararlı olacaktır.
• İlçedeki turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi hem ilçeye gelen turist sayısını yükseltecek hem de turistin
konaklama gün sayısını artıracaktır. Bu kapsamda küçük ölçekli bir su sporları merkezinin kurulması, via
ferrata parkurlarının oluşturulması ve mağaraların turizme kazandırılmaları muhtemel potansiyellerdir.
• Geleneksel el sanatlarının (gazenne gibi) geliştirilerek bir turizm ürünü şeklinde daha fazla gelir yaratması
sağlanabilir.
• İlçede yapılan çalıştaylarda manganez ve krom yataklarından bahsedilmiştir. Bu ürünleri çıkarabilecek ve
işleyebilecek sanayi yatırımlarının yapılıp yapılamayacağı hususunda ön fizibilite etüdleri hazırlatılabilir.
Ön fizibilite etüdlerinin olumlu çıkması durumunda asıl fizibiliteler hazırlatılarak yatırımcıların dikkatine
sunulabilir.
• İlçede önemli miktarda üretilen dutun üretiminin geliştirilerek katma değer almasına ve daha fazla gelir
yaratmasına yönelik araştırmalar yapılmalıdır. Yapılan araştırmaların olumlu olması durumunda KUDAKA ve
TKDK gibi sözleşme makamlarına yatırım projeleri sunulabilir.
268
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 137. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Kemaliye
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Turizm alanında markalaşmış olması
Nitelikli insan kaynağı
İlçeyle ilgili aktif çalışan sivil toplum kuruluşlarının varlığı
İlçenin Zayıf Yönleri
İl merkezlerine uzak oluşu
Ekim yapılabilecek tarımsal alanların darlığı
Yaşlı nüfusun genç nüfusa kıyasla yüksek olması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Dut üretimine yönelik yatırımlar
Küçük ölçekli bir su sporları merkezi
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından sokak sağlıklaştırılmaları yapılabilir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
269
270
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
OTLUKBELİ
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
271
MEVCUT DURUM
Otlukbeli; Erzincan’ın kuzeydoğusunda yer almaktadır (Şekil 63). Erzincan’ın en yüksek ilçelerinden biri
olduğundan karasal iklimin en etkin olduğu yerleşim birimidir. İl merkezine 142 km mesafede bulunan ilçeye
il merkezinden ulaşım yaklaşık 2 saat sürmektedir. Bayburt il merkezine ise sadece 52 km uzaklıktadır. İlçenin
ortalama yüksekliği 1.750 m ve yüz ölçümü 254 km²’dir. Alan itibariyle Erzincan’ın en küçük ilçesidir. Doğusunda
Aşkale, batısında Çayırlı, kuzeyinde Demirözü, güneyinde ise yine Çayırlı ve Tercan ilçeleri yer almaktadır. Coğrafi
konum itibariyle TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin kesişim noktasıdır. İlçe merkezinin 6km kuzeybatısında tescilli doğal
sit alanı olan Otlukbeli Gölü yer almaktadır. Gölün en önemli özelliği, çanağının ve oluşumunun göl türleri içinde
günümüze kadar bilinenlerinin içerisinde dünyada tek tip oluşudur.
Şekil 63. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
272
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 12 köy, 1 belediye ve 4 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine
göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 2.550 kişi olup, kentsel nüfus 2.081 kişi; kırsal nüfus ise
469 kişidir (Tablo 138).
Tablo 138. İliç ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2.081
1.069
1.012
469
234
235
2.550
1.303
1.247
İlçe nüfusunun %81.60’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) üstündedir. Bu özelliğiyle
Erzincan’da kentsel nüfus oranı Türkiye ortalamasının üzerinde olan tek ilçedir. Otlukbeli’nde toplam yaş
bağımlılık oranı %60,27 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 139’da verilmiştir.
Tablo 139. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
674
350
324
15-64
1.591
821
770
N>65
285
132
153
TOPLAM
2.550
1.303
1.247
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
273
EĞİTİM
Otlukbeli’nde okuryazarlık oranı ortalama %91,5’dur. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 196 kişi iken, bunun 155
kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 140’dan da görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”,
“Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı
nüfusun yaklaşık %70’ini oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri sermayenin
düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 140. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
196
41
155
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
562
251
311
İlkokul mezunu
539
277
262
İlköğretim mezunu
451
236
215
Ortaokul veya dengi okul mezunu
140
127
13
Lise veya dengi okul mezunu
249
225
24
Yüksekokul veya fakülte mezunu
104
80
24
Yüksek lisans mezunu
4
3
1
Bilinmeyen
73
35
38
-
-
-
Doktora
Otlukbeli’nde ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 525 öğrenci 7 adet okulda 30
derslikte eğitim görürken öğretmen başına 15 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 20, ortaöğretimde 12, mesleki ve teknik eğitimde 0 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
Otlukbeli yükseköğrenim açısından Erzincan’da meslek yüksekokulu olmayan tek ilçedir. İlçeye meslek
yüksekokulu açılması için 2009 yılında kurulan Otlukbeli Yüksek Öğretim Derneği’nin önemli çalışmaları
mevcuttur. Diğer ilçelerdeki öğrenci sayısının az olması Otlukbeli’ne meslek yüksekokulu açılmasını dolaylı olarak
olumsuz etkilemektedir.
274
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
Otlukbeli ilçe merkezinde bir adet ilçe devlet hastanesi bulunmaktadır. Hastane yatak kapasitesi 10 olup, 1
pratisyen hekim ve 1 aile hekimi olmak üzere toplam 2 doktorla sağlık hizmetleri verilmektedir.
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Otlukbeli Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV)
kurulmuştur. Hali hazırda 450 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır. Vakıf ortalamasına göre 1.350
kişi sürekli olarak Kemah SYDV desteklerinden yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır. Erzincan-Çayırlı karayolunun tamamlanmasını müteakip ilçenin il merkezine uzaklığı 142
km’den 90 km’ye düşecektir. Uzun vadede ilçe ekonomisine de olumlu katkılar olması beklenmektedir.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
Kaymakamlık binasında kültür merkezinde gençlere yönelik oyun olanları ve kültürel gösterilerin yapıldığı bir
konferans salonu vardır.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Otlukbeli Belediyesi 1991 yılında kurulmuştur. İlçe merkezinde her hangi bir altyapı sorunu bulunmamaktadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Otlukbeli’nde Esnaf ve Sanatkârlar Odası dışında 4 adet dernek vardır. Bu dernekler cami yapımı, yükseköğrenim
derneği, spor ve yardımlaşma amaçlarını gütmektedirler.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet hayvancılığa dayalıdır. Sanayi açısından; manganez rezervleri gelecek açısından potansiyel
taşımaktadır. Turizm açısından ise Otlukbeli Gölü ve av turizmi öne çıkmaktadır.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
275
TARIM
Toplam yüzölçümü 25.400 hektar olan ilçenin tarım alanları 3.645 hektar ile toplam alanın %14,35’ini
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %86,24’lük bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi ve az miktarda
sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 64’te belirtilmiştir.
Hayvancılık ilçe halkı için başat sektördür. Özellikle büyükbaş hayvancılık alanında ilçe Erzincan ilçeleri arasında
da ilk sıralarda gelmektedir. İlçede hem besicilik hem de süt sığırcılığı yapılmaktadır. Büyükbaş hayvanların geneli
melez sığırı olup ırksal dağılım şu şekildedir: 915 kültür sığırı, 2.110 melez sığırı ve 1.313 yerli sığırı. Geçmişte
küçükbaş hayvancılıkta yaygınmış. Ancak bakım zorluğu ve çoban bulamama gibi nedenlerden ötürü küçükbaş
hayvancılık durma noktasına gelmiştir. Hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun olmayan ilçede 2 işletmede
hastalığa rastlanmış ve gerekli tedbirler alınmıştır. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %15’i suni tohumlamaya
tabi tutulmaktadır. Veteriner hizmetlerinden yararlanma oranı ise %98’dir.
İlçe tarımı için en önemli gereksinimler ise meraların ıslahı ve sulama altyapısıdır. Hububat ekimin yaygın
olduğu ilçede soğan ekimi de önem kazanmıştır. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin yararlanma
oranı ise 5 personeldir. İlçeye bağlı 9 köyde 3.740 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 65 ton bal ve 0,65 ton bal mumu
üretilmektedir. Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 313 olan ilçenin hayvan varlığı ve
hayvansal üretim verileri Tablo 141’de verilmiştir. İlçede kayıtlı 28 organik tarım çiftçisi bulunmaktadır. Organik
tarımı yapılan ürün ise sadece buğdaydır.
Tablo 141. Otlukbeli hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzincan
85.795
248.570
31.208
92.441
1.214
377.881
Otlukbeli
4338
1300
625
3906
65
1480
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
94.245.241
498538
Türkiye
Tahılların ve
di er bitkisel
ekinlerin alanı
%86,24
Nadas alanı
%13,76
Otlukbeli Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 64. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
276
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
SANAYİ ALTYAPISI
İlçede herhangi bir sanayi tesisi bulunmamaktadır. Manganez rezervlerinin sanayide kullanıma hazır hale
getirilmesine yönelik bir tesis için yatırım yapılabilir. Bu yatırım hem bölgesel teşvik destek unsurlarından
yararlanabilecektir hem de öncelikli yatırım konusu olduğu için 5. Bölge avantajlarından yararlanabilecektir.
TURİZM
İlçenin en önemli turizm potansiyeli Otlukbeli Gölü ve av turizmidir. Göl oluşumu bakımından dünyada tek olarak
gözükmektedir. Av turizmi açısından ise ilçenin doğal yapısı oldukça uygundur ve ilçe hali hazırda bu konuda ülke
çapında ün yapmıştır. Altyapısal eksikliklerin giderilmesi ve tanıtım faaliyetlerinin yapılması ilçenin bu sektörden
gelir yaratmasını sağlayacaktır.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN
YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 142’de verilmiştir.
Tablo 142. Desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
Destek Tutarı
31 işletme; anaç sığır desteği
9.281 TL
23 işletme; buzağı desteği
4.640 TL
4 işletme; koyun-keçi desteği
4.860 TL
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL 21 işletme; arıcılık desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ (2012) 33 işletme; yem bitkileri desteği
24.184 TL
51.849 TL
513 işletme; mazot desteği
139.583 TL
513 işletme; gübre desteği
172.829 TL
8 işletme; toprak analizi desteği
1.651 TL
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
Yatırım Tutarı
Kabul Edilen Proje Sayısı
Destek Tutarı
SODES (2010-2012)
3
174.269 TL
KUDAKA (2010-2013)
-
-
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
277
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu çalışma
2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Otlukbeli ilçe merkezi ile Erzincan merkez
ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 143’de verilmiştir. Belirtmek gerekir ki, illere yönelik
hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre 58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir.
Tablo 143. SEGE sıralaması (2004)
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
139
2
0,78524
Otlukbeli
567
4
-0,45080
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• İlçede önemli sayıda hayvan varlığı mevcuttur. Bilhassa süt yönünden büyükbaş hayvancılık yönünden ilçenin
potansiyeli yüksektir. Erzincan il merkezine bağlı köy ve beldelerde Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği’nin
hem UNDP hem de KUDAKA destekli kurduğu süt toplama merkezlerine benzer bir süt toplama merkezi
Otlukbeli kırsalında kurulabilir. İlçede önemli miktarda yapılan süt üretimi için böylelikle hem toplama hem
de pazarlama konusunda büyük bir adım atılmış olunur. Bu merkezin işletilmesi Damızlık Sığır Yetiştiricileri
Birliğine ait olmalı ve Birliğin Otlukbeli’nde açacağı bir temsilcilik sayesinde üreticiler karşılarında muhatap
bulabilmelidirler.
• Besicilik genel itibariyle kurban satışına yöneliktir. Kooperatifleşmenin yetersiz oluşu beslenen hayvanların
piyasada ucuza gitmelerine neden olmaktadır. İştigal alanı hayvancılık olan sivil toplum geliştirilebilirse
besiciler de daha fazla kazanacaktır.
• Meraların ıslahına ve ahırların modernizasyonuna yönelik yapılacak yatırım projeleri ilçe hayvancılık sektörünü
katma değeri yüksek ve daha fazla gelir yaratıcı bir sektör haline getirecektir.
• Manganez rezervlerinin sanayinin kullanımına hazır hale getirilmesine yönelik özel sektör yatırımı çekilebilir.
• Otlukbeli Gölü ve av turizmine uygun doğal yapı turistlerin ilgisini çekecek değerlerdir. Av turizminin
geliştirilmesine yönelik bungalov tipi evler ve havalimanlarından ilçeye turistlere özel transfer yapacak 4x4
arazi araçları ile birlikte tanıtım faaliyetleri yapılırsa ziyaretçi sayısını artırabilir.
278
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 144. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Otlukbeli
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Hayvancılık potansiyeli
Av turizmi
İlçenin Zayıf Yönleri
İl merkezlerine uzak oluşu
Nüfusun düşük ve geçici görev yapan kamu personeli ağırlıklı oluşu
Karasal iklim özelliklerinin yoğun olarak yaşanması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Süt toplama merkezlerinin kurulması
Ahırların modernizasyonu
Manganez rezervlerin sanayinin kullanımına hazır hale getirilmesi
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Hayvancılık sitesinin kurulması
Meslek yüksekokulunun kurulması
Yağmur sulama çalışmaları
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
279
280
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
REFAHİYE
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
281
MEVCUT DURUM
Refahiye; Erzincan’ın kuzeybatısında Doğu Anadolu, Karadeniz ve İç Anadolu Bölgeleri sınırlarının birleştiği
noktada yer almaktadır. İl merkezine 71 km mesafede bulunan ilçeye il merkezinden ulaşım yaklaşık 1 saat
sürmektedir. İlçenin ortalama yüksekliği 1.580 m ve yüz ölçümü 1.744 km²’dir. Doğusunda Erzincan il merkezi,
batısında İmranlı, kuzeyinde Şiran, güneyinde ise Kemah ve İliç ilçeleri yer almaktadır. Coğrafi konum itibariyle
TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin en batı ucundadır. İlçede karasal iklim özellikleri hâkim sürmektedir. Yazları serin, kışları
ise soğuk ve yoğun kar yağışlıdır.
Şekil 65. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
282
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 121 köy, 1 belediye ve 4 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 10.504 kişi olup, kentsel nüfus 3.980 kişi; kırsal
nüfus ise 6.524 kişidir. (Tablo 145.)
Tablo 145. Refahiye ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
3.980
2.196
1.784
6.524
3.143
3.381
10.504
5.339
5.163
İlçe nüfusunun %37,89’u kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) yarısı civarındadır. Refahiye’de
toplam yaş bağımlılık oranı %63,89 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 146’da verilmiştir.
Tablo 146. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
1.621
798
823
15-64
6.409
3.420
2.989
N>65
2.474
1.121
1.353
TOPLAM
10.504
5.339
5.165
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
283
EĞİTİM
Refahiye’de okuryazarlık oranı ortalama %87,05’dur. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 1.277 kişi iken, bunun
1.36 kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 147’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma
bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların
toplamı nüfusun yaklaşık % 67,85’ini oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri
sermayenin düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 147. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
1.277
241
1.036
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
1.597
722
875
İlkokul mezunu
2.700
1.439
1.261
İlköğretim mezunu
1.237
630
607
316
246
70
1.465
1.031
434
Yüksekokul veya fakülte mezunu
587
406
181
Yüksek lisans mezunu
27
15
12
Bilinmeyen
652
282
370
2
1
1
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Doktora
Refahiye’de ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 1.590 öğrenci 10 adet okulda 87
derslikte eğitim görürken öğretmen başına 14,58 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 21, ortaöğretimde 17, mesleki ve teknik eğitimde 14 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. Ayrıca,
ilçede yapılan Anadolu Öğretmen Lisesi binası tamamlandığında derslik sayısı düşecektir. Halk Eğitim Merkezi
bünyesinde okuma-yazma kursları sürekli açılmaktadır.
1995 yılında Atatürk Üniversitesine bağlı olarak açılmış olan Refahiye Meslek Yüksekokulu, 2006 yılından itibaren
ise Erzincan Üniversitesine bağlanmıştır.
Erzincan Üniversitesine bağlandıktan sonra gelişimini hızlı bir şekilde sürdüren Yüksekokul şu anda hem
sosyal hem de teknik programlarda eğitim-öğretime devam etmektedir. Yüksekokulda açılmış olan bölüm ve
programlar iş dünyasının ihtiyaçları göz önünde tutularak açılmış olup, okulumuzdan mezun olan öğrencilerimizin
çoğunluğu kolaylıkla iş bulabilmektedirler. Şu anda Yüksekokulda toplam 11 programda eğitim-öğretim
verilmekte olup, bunların sekiz tanesi birinci öğretim, iki tanesi ikinci öğretim ve bir tanesi de uzaktan öğretim
şeklinde yürütülmektedir. 13 akademik personel ile eğitim hizmeti verilmektedir.
284
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
Refahiye ilçe merkezinde bir adet ilçe devlet hastanesi bulunmaktadır. Dr. Fahrettin UĞUR Devlet Hastanesi
taşıyan hastane 50 yataklı olup, Erzincan’ın en büyük ilçe devlet hastanesidir. Hastanede 1 uzman doktor, 3
pratisyen doktor ve 1 diş hekimi sağlık hizmeti sunmaktadır.
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Refahiye Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV) 1986
yılında kurulmuştur. Hali hazırda 514 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır. Vakıf ortalamasına göre
1.541 kişi aktif olarak Refahiye SYDV desteklerinden yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır. İlçenin D-80 karayolu üzerinde olması yalnızca ulusal değil uluslar arası pek çok taşıtın ilçeden
geçmesini sağlamaktadır. Kış döneminde Sakaltutan geçidinde kısmen sıkıntılar yaşanmaktadır.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
Refahiye MYO bünyesinde 2.750 metrekare kapalı alana sahip bir kültür merkezi, çarşıda Semiha Yıldırım adını
taşıyan bir kadın konukevi ve gençlere yönelik Türk Telekom A.Ş tarafından yaptırılan spor tesisleri mevcuttur.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Refahiye Belediyesi 1884 yılında kurulmuştur ve ilin en tarihi ilçe belediyesidir. İlçe merkezinde her hangi bir
altyapı sorunu bulunmamaktadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Refahiye’de Esnaf ve Sanatkârlar Odası ve Tarım Kredi Kooperatifi dışında 16 adet dernek vardır. Bu dernekler
eğitim hizmetleri, dini faaliyetler ve dayanışma amaçlarını gütmektedirler.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sanayi açısından; küçük sanayi sitesi olan üç ilçeden biridir ve
42 dükkândan oluşmaktadır. Ayrıca ilçede bir kablo fabrikası vardır. Orman ürünleri imalatı potansiyeli de mevcuttur.
Turizm açısından ise Dumanlı Yaylaları ve gençlik kampları meşhurdur.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
285
TARIM
Toplam yüzölçümü 174.400 hektar olan ilçenin tarım alanları 20.380 hektar ile toplam alanın %11,68’ini
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %69,52’lik bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi ve az miktarda
sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 66’da belirtilmiştir.
Hayvancılık ilçe halkı için başat sektördür. Özellikle arıcılık alt-sektöründe ilçe hem arı kovanı hem de yıllık bal
üretimi açısından bütün ilçeler arasında ilk sıradadır. Aynı zamanda büyükbaş hayvancılık alanında ilçe Erzincan
ilçeleri arasında da yine ilk sıralarda gelmektedir. İlçede hem besicilik hem de süt sığırcılığı yapılmaktadır. Büyükbaş
hayvanların geneli melez sığırı olup ırksal dağılım şu şekildedir: 990 kültür sığırı, 6.570 melez sığırı ve 1.895 yerli
sığırı. Küçükbaş hayvancılıkta da ilçe önemli sayıda hayvan varlığına sahiptir. Hayvan hastalıkları açısından ciddi
sorun olmayan ilçede seyrekte olsa tüberküloz ve brusella hastalıklarına rastlanmış ve gerekli tedbirler alınmıştır.
İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %20’i suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır. Veteriner hizmetlerinden
yararlanma oranı ise %100’dür. Mera alanlarının geniş yer kapladığı ilçede yem bitkisi olarak yonga ve korunga
yetiştirilmektedir. Bu ürünler bitkisel üretimin önemli bir bölümü teşkil etmektedir. Bakanlığın tarım danışma
sisteminden ilçenin yararlanma oranı ise 8 personeldir.
İlçeye bağlı 9 köyde 3.740 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 65 ton bal ve 0,65 ton bal mumu üretilmektedir.
Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 744 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim
verileri Tablo 148’de verilmiştir. İlçede kayıtlı organik tarım çiftçisi bulunmamaktadır.
Tablo 148. Refahiye hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzincan
85.795
248.570
31.208
92.441
1.214
377881
Refahiye
9455
6415
750
7956
300
9450
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
94.245.241
498538
Türkiye
Tahılların ve
di er bitkisel
ürünlerin ekilen
alanı %69,52
Nadas alanı
%30,48
Refahiye Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 66. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
286
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
SANAYİ ALTYAPISI
İlçenin girişinde 42 dükkândan oluşan küçük sanayi sitesi bulunmaktadır. Sanayi sitesinde genelde oto tamir ve
yedek parça hizmeti verilmektedir. Altyapı eksikliklerinin tamamlanması durumunda sanayi sitesinde daha fazla
imalat yapılabilir. Ayrıca E-80 karayolu üzerinde bir adet kablo fabrikası bulunmaktadır. Fabrika atıl kapasite ile
mevsimsel çalışmaktadır. Erzincan’daki ormanların %90’ından fazlası Refahiye’de olması orman ürünleri imalatı
açısından da potansiyel teşkil etmektedir. Hali hazırda kerestecilik vb. imalat yapan küçük ölçekli işletmeler
mevcuttur.
TURİZM
İlçenin en önemli turizm potansiyeli yaz turizmi açısından popüler olan Dumanlı Yaylalarıdır. Burada yaz aylarında
gençlik yaz kampları ve çeşitlik şenlikler düzenlenebilmektedir. Bunun yanı sıra kış turizmi açısından da talebi
karşılayabilecek olan Yıldırım Akbulut Kayak Merkezi 1992 yılından itibaren faal durumdadır. Turizm arzını artıran
diğer önemli bir hususta Erzincan’ın ilçeleri arasında 3 yıldızlı tek otel Refahiye’de bulunmaktadır. Otel genelde
uzun yol mesafesi yapan yolcular tarafından rağbet görmektedir.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN
YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 149’da verilmiştir.
Tablo 149. Desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
194 işletme; anaç sığır desteği
62 işletme; çiğ süt desteği
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL 82 işletme; yem bitkileri desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ (2012) 965 işletme; mazot desteği
965 işletme; gübre desteği
2 işletme; toprak analizi desteği
Destek Tutarı
364.056 TL
4.698 TL
134.050 TL
237.415 TL
295.611 TL
250 TL
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
Yatırım Tutarı
Kabul Edilen Proje Sayısı
Destek Tutarı
SODES (2010-2012)
8
627.868 TL
KUDAKA (2010-2013)
4
253.673 TL
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
287
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu çalışma
2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Refahiye ilçe merkezi ile Erzincan merkez
ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 150’de verilmiştir. Belirtmek gerekir ki illere yönelik
hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre 58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir.
Tablo 150. SEGE sıralaması (2004)
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
139
2
0,78524
Refahiye
494
4
-0,30873
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Hayvancılıkla uğraşan çiftçilerin bir araya gelmesine yönelik yapılacak çalışmalar üreticinin daha fazla gelir
yaratmasını sağlayacaktır.
• Hayvancılıkta geleneksel yöntemler kullanılmaktadır. Özellikle ahırların modernizasyonu ve yenilikçi yetiştirme
anlayışının geliştirilmesi hayvancılık sektöründeki verimi yükseltecektir.
• Erzincan’ın ilçeleri arasında en fazla arı kovanı varlığı ve bal üretimi Refahiye’de yapılmaktadır. Balın
pazarlaması hususunda bir takım sıkıntılar yaşanmaktadır. Balın pazarlanmasına yönelik ilçede kurulacak
bir komite ürünün tüketiciye ulaşımında yaşanan aksaklıkları tespit edip çözüm yolları üretebilir. Komitenin
tespitleri neticesinde profesyonel pazarlama firmalarından hizmet satın alımı da yapılabilir. Bunun dışında
arıcılıkta katma değeri yüksek ürünlerin de üretilmesi arı sütü, arı keki vb. teşvik edilmelidir.
• Küçük sanayi sitesinin altyapı eksikliklerinin giderilmesi ilerleyen zamanda burada küçük ölçekli sanayi
işletmelerinin ‘’yeşermesini’’ sağlayacaktır.
• Orman ürünlerinin imalatına yönelik özel sektör yatırımı çekilebilir. Böyle bir yatırım projesinin yapılabilirliliği
hakkında ön fizibilite etüd veya etüdleri hazırlanabilir. İlgi duyan yatırımcıların dikkatine sunulabilir.
• Refahiye MYO hali hazırda ilçelerdeki meslek yüksekokulları bölümleri ve öğrenci sayısıyla ön plana
çıkmaktadır. Yatılı bölge ilköğretim okulu ve diğer farklı liselerin mevcudiyeti ilçeye dışarıdan gen nüfus
getirmektedir. Bu potansiyelin muhafazası için gençlere yönelik eğlence ve dinlence alanlarının oluşturulması
gerekmektedir.
288
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 151. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Refahiye
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Uluslar arası karayolu ulaşım güzergâhı üzerinde kurulu olması
Arıcılık
Büyükbaş hayvan varlığı
İlçe dışında yaşayan Refahiyeli nüfusun çalışmaları
Orman ürünleri
İlçenin Zayıf Yönleri
Yaşlı nüfusun genç nüfusa oranla daha fazla olması
Sivil toplumun örgütlenmesinde yaşanan sıkıntılar
Halkın ve öğrencilerin sosyalleşebileceği mekânların az oluşu
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Ahırların modernizasyonu
Küçük ölçekli biyogaz tesisi
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Besicilik sitesi
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
289
290
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
TERCAN
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
291
MEVCUT DURUM
Tercan; Erzincan’ın doğusunda ve Yukarı Fırat Havzası içerisinde yer almaktadır (Şekil 67). İl merkezine 98 km
mesafede bulunan ilçeye il merkezinden ulaşım yaklaşık 1 saat 15 dakika sürmektedir. Tercan hem Erzincan hem
de Erzurum il merkezlerine eşit mesafededir. İlçenin ortalama yüksekliği 1.427 m ve yüz ölçümü 1.592 km²’dir.
Doğusunda Aşkale, batısında Üzümlü, kuzeyinde Çayırlı, güneyinde ise Pülümür ilçeleri yer almaktadır.
Coğrafi konum itibariyle TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin en batı ucundadır. Engebeli bir arazi yapısına sahip olan ilçede
karasal iklim özellikleri hâkim sürmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve sık kar yağışlıdır.
Şekil 67. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
292
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 72 köy, 3 belediye ve 31 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 18.613 kişi olup, kentsel nüfus 7.203 kişi; kırsal
nüfus ise 11.410 kişidir (Tablo 152). Nüfus bakımından Erzincan’ın en büyük ilçesidir.
Tablo 152. Tercan ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
7.203
3.795
3.408
11.410
5.751
5.659
18.613
9.546
9.067
İlçe nüfusunun %38,69’u kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) yarısı civarındadır. Tercan’da
toplam yaş bağımlılık oranı %53,45 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 153’de verilmiştir.
Tablo 153. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
4.772
2.453
2.319
15-64
12.129
6.311
5.818
N>65
1.712
782
930
TOPLAM
18.613
9.546
9.067
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
293
EĞİTİM
Tercan’da okuryazarlık oranı ortalama %91,65’dir. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 1.407 kişi iken, bunun
1.138 kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 154’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma
bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların
toplamı nüfusun yaklaşık % 69,24’ünü oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri
sermayenin düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 154. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
1.407
269
1.138
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
3.709
1.759
1.957
İlkokul mezunu
3.809
1.692
2.117
İlköğretim mezunu
3.227
1.772
1.455
737
509
228
2.445
1.731
714
Yüksekokul veya fakülte mezunu
906
591
315
Yüksek lisans mezunu
29
27
2
Bilinmeyen
574
298
276
5
4
1
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Doktora
Tercan’da ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 3.404 öğrenci 40 adet okulda 170
derslikte eğitim görürken öğretmen başına 14,48 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 22, ortaöğretimde 15, mesleki ve teknik eğitimde 16 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
Tercan Meslek Yüksekokulu 1998 yılında kurulmuştur. Hali hazırda şu akademik programlara öğrenci
alınmaktadır: Bilgisayar teknolojileri, büro hizmetleri ve sekreterlik, elektrik ve enerji, muhasebe ve vergi
uygulamaları, pazarlama ve reklamcılık, sosyal hizmetler ve danışmanlık ile su ürünleri.
294
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
Tercan ilçe merkezinde bir adet ilçe devlet hastanesi bulunmaktadır. 1965 yılında faaliyete geçen hastanenin
hizmeti tam karşılayamaması neticesinde yapımına başlanan yeni hastane binası inşaatı halen devam etmektedir.
Hali hazırdaki hastane 25 yataklıdır. Hastanede 3 uzman doktor, 1 pratisyen hekim, 2 diş hekimi sağlık hizmeti
sunmaktadır. İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Tercan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı
(SYDV) 1986 yılında kurulmuştur. Hali hazırda 2.345 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır. Vakıf
ortalamasına göre 7.035 kişi sürekli olarak Refahiye SYDV desteklerinden yararlanmaktadır. İlçenin ulaşımı
karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun yaşanmamaktadır. İlçenin
Erzurum ve Erzincan’a eşit mesafede bulunması nedeniyle ilçe yoğun bir trafik akışına sahiptir. Telekomünikasyon
altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır. Hükümet konağı bünyesinde konferans ve eğitim salonları
bulunmaktadır. Ayrıca Mama Hatun Kervansarayı da kültürel faaliyetler için kullanılmaktadır.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Tercan Belediyesi 1924 yılında kurulmuştur. İlçe merkezinde herhangi bir altyapı sıkıntısı yoktur. Belediye kendi
parke taşlarını imal edebilmektedir.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Tercan’da Esnaf ve Sanatkârlar Odası, Ziraat Odası ve Tarım Kredi Kooperatifi dışında 16 adet dernek vardır. Bu
dernekler eğitim hizmetleri, dini faaliyetler, sportif müsabakalar ve dayanışma amaçlarını gütmektedirler.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sanayi açısından; son yıllarda HES projeleri kapsamında
büyük ölçekli yatırımlar almıştır. Ayrıca ilçe merkezi küçük sanayi sitesi olan üç ilçeden biridir. Buna ilaveten Mercan
beldesinde bir un fabrikası vardır. Turizm açısından ise Mama Hatun Kervansarayı ve Abrenk Kilisesi meşhurdur.
TARIM
Toplam yüzölçümü 159.200 hektar olan ilçenin tarım alanları 23.353 hektar ile toplam alanın %14,66’ısını
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %72,08’lik bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi ve az
miktarda sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 68’de
belirtilmiştir.
Hayvancılık ilçe halkı için başat sektördür. Geniş meraların varlığı sayesinde nüfusun önemli bir bölümü bu sektörle
iştigal etmektedir. İlçede hem besicilik hem de süt sığırcılığı yapılmaktadır. Büyükbaş hayvanların geneli melez sığırı
olup ırksal dağılım şu şekildedir: 990 kültür sığırı, 6.570 melez sığırı ve 1.895 yerli sığırı. Küçükbaş hayvancılıkta da
ilçe önemli sayıda hayvan varlığına sahiptir.
Hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun olmayan ilçede 23 işletmede hastalığa rastlanmış ve gerekli
tedbirler alınmıştır. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %15’i suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır. Veteriner
hizmetlerinden yararlanma oranı ise %85’dir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
295
Mera alanlarının geniş yer kapladığı ilçede hububat ve şeker pancarı ekimi yaygındır. Bu ürünler bitkisel üretimin
önemli bir bölümü teşkil etmektedir. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin yararlanma oranı ise 11
personeldir.
İlçeye bağlı 49 köyde 6.120 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 118 ton bal ve 0,35 ton bal mumu üretilmektedir.
Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 1.234 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim
verileri Tablo 155’de verilmiştir. İlçede kayıtlı 230 organik tarım çiftçisi bulunmaktadır. Organik tarımı yapılan
ürünler ise şunlardır: Arpa, buğday, çavdar çayır, fasulye, fiğ, korunga, mercimek, mısır, yonca ve zerdali.
Tablo 155. Tercan hayvansal üretim verileri (TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzincan
85.795
248.570
31.208
92.441
1.214
377.881
Tercan
16621
53110
6480
13620
118
39450
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
94.245.241
498538
Tahıllar ve
di er bitkisel
ürünlerin
ekilen alanı
%72,08
Nadas alanı
%27,92
Tercan Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 68. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
296
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
SANAYİ ALTYAPISI
Belediyenin girişimiyle 37 dükkandan oluşan ve toplamda 1.200 metrekare kapalı alana sahip olan küçük sanayi
sitesi inşaatı henüz bitirilmiştir. Mercan’da bir un fabrikası ve Tercan ilçe merkezinde Tercan taşını dekoratif yapı
malzemesi olarak işleyen sanayi tesisleri mevcuttur. Ayrıca küçük ölçekli bir bal paketleme tesisi de Tercan’da
üretilen balın değerini artırmaktadır.
İlçe aslında son yıllarda çok büyük yatırımlar almıştır. Akfen ve Zorlu Holding ilçede 2 baraj inşaatını
tamamlamışlardır.
TURİZM
İlçenin en önemli turizm potansiyeli tarih ve kültür mirasıdır. 13. yüzyılda yapılan ve Erzurum istikametinden
ilçeye girişte sağ tarafta bulunan Mama Hatun Kervansarayı ülkemizin en önemli tarihi değerleri arasında yer
almaktadır. Kervansaray türbenin yanı sıra günümüzde hamam, kafe ve kültürel faaliyetlere yönelik hizmetler
sunmaktadır. Buna ilaveten, doğal kaya üzerinde Pekeriç kalesi ve üzerinde 1854 yazan Abrenk Kilisesi ilçenin
diğer önemli tarihi yerleridir.
Tercan Baraj Gölü de su sporları için elverişli hale getirilmiştir. Su kayağı, jet-ski, kano gibi su sporlarının yapılması
için gerekli teçhizatlar alınmış ve turistlerin hizmetine sunulmuştur.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN
YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 156’da verilmiştir.
Tablo 156. İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
Destek Tutarı
322 işletme; anaç sığır desteği
944.966 TL
94 işletme; koyun-keçi desteği
809.100 TL
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL 95 işletme; yem bitkileri desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ (2012) 1.517 işletme; mazot desteği
1008 işletme; gübre desteği
5 işletme; toprak analizi desteği
170.544 TL
742.421 TL
881.616 TL
18.572 TL
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
Yatırım Tutarı
Kabul Edilen Proje Sayısı
Destek Tutarı
SODES (2010-2012)
9
818.057 TL
KUDAKA (2010-2013)
-
-
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
297
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu çalışma
2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Tercan ilçe merkezi ile Erzincan merkez
ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 157’de verilmiştir. Belirtmek gerekir ki, illere yönelik
hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre 58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir.
Tablo 157. SEGE sıralaması (2004)
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
139
2
0,78524
Tercan
526
4
-0,37623
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Tarımdaki verimin yükseltilmesi maksadıyla sivil toplum bilincini geliştirici çalışmalar yapılabilir. Ortak iş
yapma kültürünü oluşturacak somut örnekler yerinde ziyaret edilebilir. (Çumra’daki Danabank vb.) Bunun
dışında diğer yapılabilecekler ise şunlardır: Kuru arazilerin sulak arazilere çevrilmesi ve sulanabilir tarım
arazilerinin oransal olarak artırılması, toprak analizinin yaygınlaştırılması, sertifikalı tohum kullanımının
yükseltilmesi ve son olarak anız yakılmasının engellenmesi.
• Hayvancılıkta geleneksel yöntemler kullanılmaktadır. Özellikle ahırların modernizasyonu ve yenilikçi yetiştirme
anlayışının geliştirilmesi hayvancılık sektörünün daha fazla gelir yaratmasını sağlayacak. Bunun dışında diğer
yapılabilecekler ise şunlardır: Suni tohumlama oranının artırılması, hayvan küpelemesinin ve aşılamanın
yaygınlaştırılması ile hayvanlara yönelik yem bitkisi ekim alanlarının artırılması
• İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürü’nün de bir ziyarette vurguladığı gibi Mercan’daki sulak alanlar Mandacılık
için oldukça elverişlidir. Mandacılığa yatırım yapılması için özel sektörün dikkati çekilebilir. Bunun için tanıtım
faaliyeti ve mandacılık yatırımı ön fizibilite etüdü hazırlanabilir.
• Küçük sanayi sitesinin altyapı eksikliklerinin giderilmesi ilerleyen zamanda burada küçük ölçekli sanayi
işletmelerinin ‘’yeşermesini’’ sağlayacaktır.
• Çok büyük yatırımlar yaparak HES barajları kuran Holdinglerin ilçede sosyal sorumluluk projeleri uygulamaları
teşvik edilebilir. Bu sosyal sorumluluk projeleri ilçede eksikliği hissedilen sosyal donatı gereksinimini
karşılayacaktır.
• İlçe sığır sayısı bakımından Erzincan’da ilk sıradadır. Sığır iç yağlarından doğal sabun üretimine yönelik bir
sanayi yatırımı çekilebilir. Bu konuda Doğu Anadolu Projesi (DAP) kapsamında Erzincan için hazırlanan ön
fizibilite etütlerinden birisi de sabun üretimiydi. Bu yatırımın gerçekleştirilmesi için Tercan hammadde temini,
nitelikli işgücü ve pazara yakınlık açısından uygunluk teşkil etmektedir.
298
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
• Tercan taşının işlenmesi ve dekoratif bir yapı malzemesi olarak kullanılmasına yönelik hali hazırdaki
işletmenin tevsi yatırım yapması veya komple yeni bir yatırım ilçede istihdamı artıracaktır.
• Diğer ilçelere kıyasla Tercan’ın köylerinde altyapı eksiklikleri mevcuttur. KÖYDES Programından ilerleyen
yıllarda Tercan’a daha fazla kaynak tahsisi aktarılması sağlanabilir.
Tablo 158. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Tercan
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Tarıma elverişli arazilerin varlığı
Barajlar sayesinde tarımda sulama sıkıntısının yaşanmaması
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
Tarih ve kültür mirası turizmi
Su ürünleri üretimi
Enerji kaynakları
Tercan taşı
İlçenin Zayıf Yönleri
Yaşlı nüfusun genç nüfusa oranla daha fazla olması
İlçe merkezinde sosyal donatıların az oluşu
Köylerde altyapı eksiklikleri
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Tercan taşının işlenmesine yönelik sanayi yatırımı
Mandacılık
Baraj gölü çevresine dinlence ve eğlence mekânları
Sabun üretimi imalatı
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Yeni hastane inşaatının tamamlanması
Anadolu Lisesi açılması
Toplu konut uygulamaları
Hayvan pazarının kurulması
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
299
300
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
ÜZÜMLÜ
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
301
MEVCUT DURUM
Üzümlü; Erzincan il merkezinin doğusunda, E-80 karayolunun yaklaşık 5 km kuzeyinde kurulmuştur (Şekil 69).
İl merkezine 22 km mesafede bulunan ilçeye il merkezinden ulaşım yaklaşık 15 dakika sürmektedir. İlçenin
ortalama yüksekliği 1.205 m ve yüz ölçümü 410 km²’dir. Alan bakımından Otlukbeli’nden sonra en küçük 2nci
ilçedir. Doğusunda Tercan, batısında Erzincan il merkezi, kuzeyinde Çayırlı, güneyinde ise Pülümür ilçeleri yer
almaktadır. İlçede karasal iklim özellikleri hâkim sürmektedir: Günlük ve yıllık sıcaklık farkları belirgin olup, kışları
soğuk ve kar yağışlı, yazları ise sıcak ve kurak geçer.
Şekil 69. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
302
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 21 köy, 4 belediye ve 25 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 12.995 kişi olup, kentsel nüfus 6.748 kişi; kırsal
nüfus ise 6.247 kişidir (Tablo 159).
Tablo 159. Üzümlü ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
6.748
3.316
3.432
6.247
3.122
3.125
12.995
6.438
6.557
İlçe nüfusunun %51,92’si kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Üzümlü’de toplam yaş
bağımlılık oranı %63,18 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 160’da verilmiştir.
Tablo 160. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
2.702
1.331
1.371
15-64
10.993
4.436
4.313
N>65
1.542
671
871
TOPLAM
12.995
6.438
6.557
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
303
EĞİTİM
Üzümlü’de okuryazarlık oranı ortalama %83,22’dir. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 1.078 kişi iken, bunun
941 kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 161’den de görüleceği gibi “Okuma yazma
bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların
toplamı nüfusun yaklaşık % 66,50’sini oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri
sermayenin düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 161. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
1.078
137
941
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
2.054
932
1.122
İlkokul mezunu
2.687
1.146
1.541
İlköğretim mezunu
2.227
1.169
1.058
596
420
176
2.395
1.551
844
Yüksekokul veya fakülte mezunu
694
466
228
Yüksek lisans mezunu
28
24
4
Bilinmeyen
263
118
145
5
5
-
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Doktora
Üzümlü’de ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 1.865 öğrenci 16 adet okulda 109
derslikte eğitim görürken öğretmen başına 13,97 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 16, ortaöğretimde 16, mesleki ve teknik eğitimde 21 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
Üzümlü Meslek Yüksekokulu, Yükseköğretim Kurulu’nun 15.09.2008 tarih ve 4034 sayılı kararı ile kurulmuştur.
Hali hazırda 6 akademik programda 14 akademik personel ile hizmet vermektedir. 2010 yılında yeni hizmet
binasına taşınan Üzümlü MYO, toplam 5.736 metrekare alan üzerinde 4.570 metrekare kapalı alana sahiptir.
Erzincan Üniversitesi’nin 2012 yılı faaliyet raporuna göre 548 öğrenci yükseköğretim hizmeti almaktadır.
304
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
ERİŞİLEBİLİRLİK
Üzümlü ilçe merkezinde bir adet ilçe devlet hastanesi bulunmaktadır. Hastane 25 yataklı olup hastanede 5 doktor
ve 1 diş hekimi ile sağlık hizmeti sunulmaktadır.
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Refahiye Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV) 1988
yılında kurulmuştur. Hali hazırda 500 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır. Vakıf ortalamasına göre
1.080 kişi aktif olarak Refahiye SYDV desteklerinden yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
Üzümlü Belediyesi ve Üzümlü MYO bünyelerinde kültürel faaliyetlerin düzenlendiği konferans salonları
bulunmaktadır.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Üzümlü Belediyesi 1924 yılında kurulmuştur. İlçe merkezinde herhangi bir altyapı sıkıntısı yoktur. Belediye ihtiyaç
duyduğu andezit taşlarını kendi imalathanesinde üretmektedir. TOKİ ile anlaşılarak ilçe merkezinde yeni konutlar
yapılarak konut ihtiyacı karşılanmıştır. TOKİ tarafından ayrıca ilçeye yapılacak olan villa kent ve tarım köy konut
projeleri yapım aşamasındadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Üzümlü’de Esnaf ve Sanatkârlar Odası ve Ziraat Odası dışında 22 adet dernek vardır. Bu dernekler eğitim
hizmetleri, dini faaliyetler ve dayanışma amaçlarını gütmektedirler.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sanayi açısından; küçük sanayi sitesi olan üç ilçeden biridir.
Ayrıca ilçede atıl durumda olan bir bulgur fabrikası ve meyve paketleme tesisi bulunmaktadır. Son yıllarda HES
projelerine yönelik enerji yatırımları da yapılmıştır. Turizm açısından ise doğa sporları ve gastronomisi ile meşhurdur.
TARIM
Toplam yüzölçümü 41.000 hektar olan ilçenin tarım alanları 6.862 hektar ile toplam alanın %16,73’ünü
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %56,30’luk bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi ve önemli
miktarda sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Erzincan’ın ilçeleri arasında, Merkez ilçe dışında, hem sebze bahçelerinin hem de meyve bitkilerinin en çok ekildiği
ilçe Üzümlü’dür. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 70’de belirtilmiştir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
305
Sebze ve meyvecilik ilçe halkı için başat sektördür denilebilir. Hem sebze bahçelerinin hem de meyve bitkilerinin
ekimi bakımından, il merkezi dışında, bütün ilçeler arasında ilk sıradadır. İlçede üretilen ve ilçenin önceki adını
taşıyan Cimin Üzümü’nün coğrafi işareti ilçeye aittir. Şekersiz olması bakımından şeker hastaları tarafından talep
edilmektedir. İlçedeki büyükbaş hayvanların geneli melez sığırı olup ırksal dağılım şu şekildedir: 1.673 kültür sığırı,
304 manda, 3.940 melez sığırı ve 716 yerli sığırı. Küçükbaş hayvancılıkta da ilçe önemli sayıda koyun varlığına
sahiptir. Hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun olmayan ilçede 44 işletmede hastalığa rastlanmış ve gerekli
tedbirler alınmıştır. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %10’u suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır. Veteriner
hizmetlerinden yararlanma oranı ise %40’dır.
İlçede ekimi yapılan ürünlerin başında buğday ve arpa gelir. Fasulye, şeker pancarı, yem bitkileri ve sebzeler ekimi
yapılan diğer tarla kültürleridir. Tarımsal faaliyetler açısından meyveciliğin önemli bir yeri vardır. Cimin üzümünün
dışında ekimi yapılan diğer meyve bitkileri şunlardır: Elma, armut, kayısı, dut, erik, kiraz, vişne, ceviz ve şeftali.
Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin yararlanma oranı ise 3 personeldir. İlçeye bağlı 11 köyde 2.300 arı
kovanı mevcuttur. Yıllık 45,5 ton bal ve 3,25 ton bal mumu üretilmektedir.
Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 529 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim
verileri Tablo 162’de verilmiştir. İlçede kayıtlı organik tarım çiftçisi bulunmamaktadır.
Tablo 162. Üzümlü hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Erzincan
85.795
248.570
31.208
92.441
1.214
377.881
Üzümlü
6633
23125
1760
6725
45,5
1345
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
94.245.241
498538
Tahılların ve
di er bitkilerin
ekilen alanı
%56,30
Nadas alanı
%43,70
Üzümlü Bitkisel Üretim statistikleri
Şekil 70. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
306
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
SANAYİ ALTYAPISI
İlçenin girişinde 37 dükkândan oluşan küçük sanayi sitesi inşaatı 2013 yılı yazına tamamlanmış ve hizmete
sunulmuş olacaktır. 100 metrekareden oluşan küçük imalathanelerde üretim yapılabilecektir. Ayrıca ilçe
merkezinde bir adet atıl durumda olan bulgur fabrikası bulunmaktadır. Fabrikanın yapısal ve makine parkuru
açısından yatırımı tamamlanmış olup, işletme sermayesi ihtiyacı nedeniyle satışı söz konusudur.
Bir diğer atıl durumda olan önemli tesis ise Üzümlü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nin Kırsal Kalkınma
Yatırımlarını Destekleme Programında aldığı hibe desteğiyle yaptığı meyve paketleme tesisi yapımıdır. En son
model makine parkuruna sahip olan tesisin işletme sermayesi ihtiyacı vardır ve sermaye ortaklığı ihtiyacı vardır.
İlçe son yıllarda büyük ölçekli enerji yatırımları çekmiştir. Yapılan yatırımlar HES projeleri olup, elektrik enerjisi
üretimine yöneliktir.
TURİZM
İlçenin en önemli turizm potansiyeli doğa sporları ve mesire alanlarıdır. İlçe sınırları dahilinde rafting ve dağcılığın
yanı sıra Altıntepe, Cimin Dağı ve Boz Tepe yamaç paraşütünün yapıldığı önemli yükseklikler arasındadır. Her yıl
Dağcılık Kulübü tarafından kamplar organize edilmektedir.
Bayırbağ beldesindeki piknik alanı; çevre düzenlemesi, doğal görünümü ve yüzme havuzu ile yörenin en çok ilgi
duyulan mesire alanları arasındadır. Bayırbağ’a ek olarak ilçe merkezindi Çamlık ve Dereboğazı mevki gibi önemli
mesire alanları da mevcuttur.
İlçede üretilen yöresel ürünler (cimin üzümü, saruç vb.) büyük ilgi görmektedir. Yöresel ürünlerin satışı için anayol
güzergâhında küçük dükkânlar yapılmıştır.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN
YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu aşağıdaki gibidir:
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
307
Tablo 163. İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
Destek Tutarı
66 işletme; anaç sığır desteği
15.524 TL
97 işletme; koyun-keçi desteği
383.086 TL
3.318 TL
37 işletme; çiğ süt desteği
30 işletme; arıcılık desteği
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL
50 işletme; anaç manda desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ (2012)
66 işletme; yem bitkileri desteği
25.896 TL
71.400 TL
116.701 TL
520 işletme; mazot desteği
74.893 TL
519 işletme; gübre desteği
91.732 TL
168.082 TL
3 işletme; toprak analizi desteği
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
Yatırım Tutarı
Kabul Edilen Proje Sayısı
Destek Tutarı
SODES (2010-2012)
9
976.888 TL
KUDAKA (2010-2013)
2
55.986 TL
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu çalışma
2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Üzümlü ilçe merkezi ile Erzincan merkez
ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 164’te verilmiştir. Belirtmek gerekir ki, illere yönelik
hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre 58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir.
Tablo 164. SEGE sıralaması (2004)
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
139
2
0,78524
Üzümlü
458
3
-0,23858
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• Üzümlü Küçük Sanayi 37 dükkândan oluşmaktadır ve inşaatı 2013 yazına tamamlanmış olacaktır. Sanayi
sitesinin dolmasını müteakip ilçedeki gayrı safi katma değerde önemli oranda yükselme olacaktır. İlçenin il
merkezine yakın olması ilçe dışından da imalat yatırımcısı çekebilme potansiyelini artırmaktadır. Sanayi sitesi
iyi bir şekilde tanıtılmalı, bürokratik yönden desteklenmesi ve altyapı eksiklikleri tamamlanmalıdır.
308
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
• Cimin Üzümü ve saruç gibi ürünler yalnızca ulusal alanda değil uluslar arası alanda da pazar yaratabilme
potansiyeline sahiptir. Her iki ürünün tanıtımına yönelik çalışmalar yapılırsa ve profesyonel danışmanlık
hizmetleri alınırsa üreticiye süreklilik arz eden pazarlar bulunabilir.
• İlçedeki sosyal sermayenin yetersiz oluşu ilçenin gelişimini engelleyen en önemli etmenlerden biridir. Ortak
iş yapma kültürü nün geliştirilmesi ve ticaret erbabı arasında güven artırıcı önlemlerin ele alınması ilçedeki
ticaret potansiyelini harekete geçirecektir.
• Turizm açısından değer taşıyan mekânların, bilhassa Altıntepe antik şehrinin, çevre illerden daha çok ziyaretçi
alması mümkündür. Tanıtım faaliyetleri ve hizmet sektörünün kalitesinin artırılması sayesinde ilçe esnafı daha
fazla gelir yaratabilir. Turizmin içselleşmesini müteakip ilçe daha yaşanılabilir bir kent görünümü alabilir.
Tablo 165. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Üzümlü
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Arazinin tarım yapmaya oldukça elverişli olması
Genç nüfusun diğer ilçelere kıyasla yüksek oluşu
Meyve ve sebze üretimi
Mesire alanlarının ilçe dışından da yoğun talep görmesi
İlçenin Zayıf Yönleri
Mera ıslahı
Sulama imkânlarında yaşanan aksaklıklar
Üreticilerin ortak iş yapma kültürünün olmayışı
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Kreş ve çocuk evi
Sulama kanalları arasında dinlendirme havuzu yapılması
Atıl durumdaki 2 sanayi işletmesine yönelik yatırım ortaklığı
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Milli Eğitim Müdürlüğü’ne ait olan ve kullanılmayan binaların ilçe halkı tarafından kullanıma hazır hale getirilmesi
Basınçlı sulama sistemleri
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
309
310
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
AYDINTEPE
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
311
MEVCUT DURUM
Aydıntepe, Bayburt il merkezinin kuzeybatısında (Şekil 71), kendi adı ile anılan ovanın kuzeyinde, Kuzey Anadolu
Sıradağlarının bir bölümünü oluşturan Trabzon ve Bayburt illerinin doğal sınırını çizen Soğanlı Dağlarının ovayla
birleştiği yamaçta kurulmuştur. İlçenin il merkezine uzaklığı 24, Trabzon’a 180 ve Gümüşhane iline ise 80 km’dir.
İlçenin ortalama yüksekliği 1650 metre olup ilçe yüzölçümü 473 km2’dir. İlçenin belli başlı akarsuları Çoruh
nehrinin de kollarını oluşturan Çatıksu, Sorkunlu, Gümüşdamla ve Sırataşlar dereleridir. Doğu Anadolu ikliminin
etkisi altında bulunan ilçede kışlar soğuk ve kar yağışlı, yazlar kurak ve sıcak geçer. 2750m yüksekliğe sahip
Soğanlı Dağlarının kuzey yamaçlarında Karadeniz İkliminin etkisi görülür.
Şekil 71. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
312
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 23 köy ve 4 mahalle bulunmaktadır. Ayrıca ilçeye bağlı 21 adet yayla bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese
Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 6.162 kişi olup,
kentsel nüfus 2.522 kişi; kırsal nüfus ise 3.640 kişidir (Tablo 166).
Tablo 166. Aydıntepe ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2.522
1.254
1.268
3.640
1.785
1.855
3.640
3.039
3.123
İlçe nüfusunun %40,92’si kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Aydıntepe’de toplam
yaş bağımlılık oranı%60 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 167’de verilmiştir.
Tablo 167. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
1.407
730
677
15-64
3.851
1.911
1.940
N>65
904
398
506
TOPLAM
6.162
3.039
3.123
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
313
EĞİTİM
Aydıntepe’de okuryazarlık oranı ortalama %91,5 iken erkeklerde bu oran %96,9kadınlarda ise 86,40’tür.Bununla
beraber, Tablo 168’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”,
“İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı 6+yaş nüfusun toplamının %71,2’ini oluşturmaktadır.
Tablo 168. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
369
34
335
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
1.159
515
644
İlkokul mezunu
1.729
755
974
İlköğretim mezunu
1.154
555
599
Ortaokul veya dengi okul mezunu
171
128
43
Lise veya dengi okul mezunu
719
552
167
Yüksekokul veya fakülte mezunu
257
187
70
Yüksek lisans mezunu
7
5
2
Doktora mezunu
1
1
0
111
53
58
5.677
2.785
2.892
Okuma yazma bilmeyen
Bilinmeyen
Toplam
Aydıntepe’de ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 1.080 öğrenci 14 adet okulda 84
derslikte eğitim görürken öğretmen başına 12,7 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 14, ortaöğretimde 17’dir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren
ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
İlçede yükseköğretim düzeyinde bir eğitim kurumu bulunmamaktadır. Bayburt Üniversitesi bünyesinde açılması
düşünülen meslek yüksekokulu gündemdedir.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe Sağlık Grup Başkanlığına bağlı İlçe Merkezinde 1 Adet Toplum Sağlığı Merkezi, 1 adet Aile Sağlığı Merkezi ve
1 Adet 112 Acil Sağlık Hizmetleri istasyonu ve 10 köyümüzde sağlık evi bulunmaktadır. Günlük normal poliklinik
sayısı 80, diş poliklinik sayısı 8’dır. Ayrıca küçük cerrahi müdahaleler de yapılmaktadır. Mevcut hastalarımızın %
25’ i bölge dışından gelmektedir.
Sağlık ocağı bünyesinde 15-49 yaş kadınlara yönelik; bebekler için 1-5 yaş çocukların hastalıklardan korunması
için sürekli anne eğitim yapılmaktadır.
Bayburt Sağlık Müdürlüğünün 112 Acil Sağlık ekibi hizmet binasında 24 saat nöbet usulü ile 1 Şoför ve 1 ATT
olarak hizmet vermektedir.
314
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Çatıksu Sağlık evinde 1 Hemşire Y.Kırzı Köyü Sağlık evinde 1 Vekil Ebe-Hemşire görev yapmaktadır. Diğer Köy
sağlık evlerinin sağlık personeli kadroları boştur.
Aydıntepe Toplum Sağlık Merkezinde 1 hemşire, 1 sağlık memuru, 1 memur, 1 şoför ve 3 hizmetli 1 Çevre Sağlık
Teknisyeni 2 Tıbbi sekreter 1 laboratuvar teknikeri görev yapmaktadır. Aile Sağlık Merkezinde 2 Aile Hekimi 2 Aile
sağlığı elemanı ve 112 Acil Sağlık Hizmetleri istasyonunda 2 Acil Tıp Teknisyeni 2 Sağlık Memuru 4 Şoför görev
yapmaktadır Toplum Sağlığı hizmetlerinde kullanılan 1998 model Mercedes 2006 model Ford marka ambulans
ve 1993 model Renault marka binek aracı bulunmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Bayburt üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
BELEDİYE HİZMETLERİ
4 mahalleden meydana gelen ilçenin 355,91 hektarlık kısmı imar planlıdır. İçme suyu ve kanalizasyon işi büyük
ölçüde (%85 oranında) çözümlenmiştir. İçme suyunda özellikle yaz aylarında yetersizlik görülmektedir. Yeni su
kaynaklarının bulunarak mevcut şebekeye bağlanması konusunda çalışmalar devam etmektedir.
İlçeye bağlı 23 köyde kanalizasyon altyapısı olup kış aylarında Çaykara-Aydıntepe arasında bulunan 3 köye
(Günbuldu, Kavlatan ve Dumlu) ulaşım sağlanamamaktadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Aydıntepe’de Esnaf ve Sanatkarlar Odası, Ziraat Odası dışında çoğu eğitim ve dini faaliyetlerin geliştirilmesi
üzerine 12 adet dernek bulunmaktadır. Demirözü dernek sayısı ise 10 adettir.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalıdır. Büyükbaş hayvancılık bölgeye göre gelişmiştir.
TARIM
İlçe sınırlarında 135.530 da mera alanı bulunmakta olup, mera varlığı özellikle küçükbaş hayvancılık ve besicilik
için önemli bir kaynaktır. Yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin varlığı da besicilik için önemli bir avantaj
oluşturmaktadır.
İlçenin büyükbaş hayvan varlığı açısından ilçe, bölge içinde önemli bir yere sahiptir. Irkların geneli kültür ve kültür
melezi olup yerli ırk %10 civarındadır. Son yıllarda büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığındaki artışa rağmen bu
sayılar 90’lı yıllara göre epey gerileme göstermiştir.
Aşılama, kene ilaçlaması, bulaşıcı hastalıkların takibi ve hayvan pazarı kontrolleri gibi çalışmalar İlçe Tarım
Müdürlüğünce yürütülmekte olup hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun bulunmamaktadır.
Aydıntepe’de toplamda 272 üyeli 2 tarımsal kalkınma kooperatifi ve 153 üyeli 1 adet de sulama kooperatifi olarak 3
adet kooperatif bulunmaktadır. Bunların yanında Aydıntepe 43 üyeli bir Sulama Birliği mevcut olup 421 üyeli 1662
Sayılı Aydıntepe Tarım Kredi Kooperatifi faaliyet göstermektedir.
İlçe tarımı için en önemli hususlardan bir diğeri ise sulanabilir arazinin yeterliliğine rağmen sulamam sistemlerinde
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
315
olan yetersizliklerdir. Yapımı 2012 yılında tamamlanan fakat sulama ağına dahil edilemeyen Aydıntepe Göleti ve
2014 yılında inşa edilecek olan Akbulut Göleti sulamadaki sorunları çözmeyi hedeflemektedir.
Sorkunlu Organik Koyunculuk Projesi, Erikdibi Koyunculuk Projesi önemli projelerdendir.
İlçede 7000 civarında arı kolonisi bulunmakta olup göçer arıcılık söz konusudur.
Aydıntepe’de 2012 yılı Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 341, TÜRKVET’e kayıtlı 1.200 büyükbaş ve 73 küçükbaş
hayvan üreticisi vardır.
İlçede kayıtlı 260 üzerinde organik tarım çiftçisi bulunmaktadır. Aydıntepe İlçesine bağlı 3 işletmede organik
koyunculuk yapılmaktadır. İlçe Tarım Müdürlüğünün Tarımsal danışmanlık faaliyetleri ilçede devam etmektedir.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı TARGEL Projesi kapsamında Arpalı (Çiçekli, Çiğdemtepe, Uğrak)
Erikdibi (Akbulut, Çiğdemlik, Karlıca), Aşağı Kırzı (Çayırköprü, Çiçekli, Çiğdemtepe, Taşkesen ) ve Suludere (Sorkunlu,
Başpınar, Yazlık) noktalarında 4 personelle çiftçiye tarımsal yayımı geliştirme amacıyla hizmet verilmektedir.
Tablo 169. Aydıntepe hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Bayburt
85.427
50.903
7.747
47.000
316
8.200
Aydıntepe
7.416
8100
815
11.123,420
90,92
8100
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
Türkiye
lenmeyen
Alan % 49
1,549
7,277
6,137
Aydıntepe Tarımsal Arazi Kullanımı
Şekil 72. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
316
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Ekili-Dikili
Alan % 41
Nadasa
Bırakılan Alan
% 10
SANAYİ ALTYAPISI
İlçede altyapısı düzenlenmiş herhangi bir sanayi sitesi yoktur. İlçedeki en büyük işletme Pey-Kar Süt işletmesidir.
İlçe merkezinde ve bağlı köylerde süt ürünleriyapan küçük ev tipi işletmeler ile bitkisel üretim yapan küçük
işletmeler vardır.
TURİZM
İlçede Türkiye’de örneklerine az rastlanan 3000 yıllık Aydıntepe Yeraltı Şehri bulunmaktadır. Şimdilik turist sayısı
az olmasına rağmen içinde KUDAKA’dan aldığı desteklerle turizm potansiyelini geliştirmektedir. İlçede genel
olarak yayla turizmi ağırlıktadır. Temmuz ayında Bayburt İlinde yapılan Dede Korkut Şenlikleri çerçevesinde
İlçemiz sınırlarında bulunan Soğanlı Dağındaki yayla şenlikleri yayla turizmini canlandırmaktadır. Aydıntepe İlçe
Kaymakamlığı, Halk Eğitimi Müdürlüğü bünyesinde faaliyete başlayan halı dokuma atölyelerinde Aydıntepe
Soğanlı Halıları üretimleri başladı. Kültürel ürünler kapsamında ise Aydıntepe İlçe merkezdeki atölyede 20,
Çatıksu Köyündeki atölyede de 20 kursiyerin 4 bayan usta öğretici tarafından eğitildiği kurslar başarıya ulaşarak
Aydıntepe Soğanlı Halıları üretilmektedir. Aydıntepe Yeraltı Şehri, Doğu Karadeniz Yaylaları, Aydıntepe Göleti,
Uzungöl bağlantısı.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN
YARARLANMA DURUMU
İlçenin desteklerden yararlanma durumu Aydıntepe’de teşvik belgesine sahip herhangi bir işletme yoktur.
Tablo 170. İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi sayısı
Tarım destekleri
Teşvik belgesi
SODES
Miktar
Destek oranı
Peykar Süt.Tic.Ltd.Şti.
163.274
%50
-----
-------
------
Kabul edilen proje sayısı
Sunulan proje sayısı
Destek oranı
Kadın Emeği İstihdama
Dönüşüyor,
167.885,00
KKYPD Destekleri
Kınalı Eller Sanat Yoğuruyor
168.206,00
Şalcılar Köyü Organik
Koyunculuk Projesi
118.950,00
%50
SYDV Kırsal Alanda Sosyal
Destek Projesi Kapsamında
Proje Uygulayan Kooperatifler
A.Kırzı (Yama Proje)
230.900,00
Kredi
SYDV Kırsal Alanda Sosyal
Destek Projesi Kapsamında
Proje Uygulayan Kooperatifler
Arpalı Köyü Tar. Kalk. Koop.
775.703,00
Kredi
KUDAKA
AB
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
317
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Tablo 171. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
336
3
-0,02293
Aydıntepe
596
4
-0,49462
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
• İlçe sınırlarında 135.530 ha mera alanı bulunmakta olup, mera varlığı özellikle küçükbaş hayvancılık ve
besicilik için önemli bir kaynaktır. Yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin varlığı da besicilik için
önemli bir avantaj oluşturmaktadır. İlçe, Irkların daha da iyileştirilmesi, alt yapı sorunlarının giderilmesi ve
modern hayvan pazarının kurulması ile beraber tarım arazi avantajlarını da beraberinde kullanarak ilçedeki
hayvancılığı geliştirmelidir. Tarım arazileri değerlendirilerek yem bitkisi üretimi artırılabilir böylece kış ikliminin
sert olmasından dolayı hayvanların meralara çıkamaması dezavantajı bir nebze de önlenmiş olur.
• İşlenmeyen tarım arazilerine bakıldığında %49’luk bir kullanılmayan bir tarım bölümü vardır, bu alan modern
tarım uygulamaları yaygınlaştırılarak, tarımsal destek ve kredilerden yararlanılarak kullanılabilir. Böylece
tarımsal üretim ve yem bitkileri artacaktır.
• İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi ve dışı göç
etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş gücünü ve girişimciliği
düşürmektedir. Göç sorunu ilçede var olan okulların kapanmasına da neden olmaktadır.
• İlçede ayrıca halkın vakit geçireceği sosyal alanlar ve alışveriş mekanları bulunmaması bölgenin cazibesini
azaltmaktadır bu durum göçleri tetiklemektedir.
• İlçede sağlık hizmetinin çok yetersiz olması, diş ünitesi olmaması ve de acil servisin yeterli olmamasından
dolayı ilçede yaşayanları başka ilçe veya şehirlerden hizmet almaya zorlamaktadırlar.
318
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 172. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Bayburt
İlçe Adı
Aydıntepe
Kurum Adı
Kamu kurumları, Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
- Hayvancılık - Tekstil
- Turizm(Aydıntepe Yer altı Şehri) - Organik tarım
- Arıcılık - Kültür balıkçılığı için uygun su kaynağı
- Avcılık - Yer altı su kaynakları
- Güneşlenme süresi uygun (Güneş enerjisi için)
- Elma, ceviz, şeftali ve çilek gibi çeşitli ürünlerin yetişmesi
İlçenin Zayıf Yönleri
- Vasıfsız işgücü - Göç
- Göç yüzünden zamanla öğrencisiz kalan okulların kapanması
- Girişimci azlığı - AVMleri bırakın bir BİM bile ilçe yok
- Konaklama tesisi yok - Çocuk oyun alanı ve sosyal alan yetersizliği
- İlçede sağlık hizmeti çok yetersiz ne diş ünitesi var ne de acil yeterli
- spor kompleksi
- Kışın iklimin sert olması ve ulaşımın bazı köylere olmaması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Tarım ve hayvancılıktan faydalanacak sanayi yatırımları
- petrol istasyonu -Çimento fabrikası
- Kayak tesisi - Bakliyat paketleme tesisi
- Şeker fabrikası - Makarna Fabrikası
- Kavurma fabrikası - Üretilen ürünleri işlemeye yönelik tesisler
- Kaliteli suyun kullanılacağı su dolum tesisleri
- Tavuk çiftliği kurulabilir
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
- Sulama kanalları - Her konuda altyapı eksikliği
- Daha kapsamlı bir ilçe hastanesi - Genç nüfusun göçünü önleyecek yatırımlar
- Mazot ve gübrenin teşviki - Caddeler, kaldırımlar ve asfaltların tamamlanması
- Ulaşım sorununun giderilmesi - Fidanlıkların yapılması
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
319
320
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
DEMİRÖZÜ
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
321
MEVCUT DURUM
Demirözü İlçesi 39-50 Kuzey enlem, 39-51 Doğu boylamda olup Bayburt merkez, Gümüşhane (Köse-Kelkit) ve
Erzincan (Çayırlı-Otlukbeli) ile çevrilidir (Şekil 73). Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yer alan ilçenin rakımı 1680 m,
yüzölçümü ise 520 Km2’dir. İlçenin çevresi birbirine çok yakın tepeciklerden oluşmaktadır. En yüksek tepeleri
Otlukbeli tepesi (2485 Metre) ve Pulur Dağıdır (2185 m). İlçede sıcaklığın düşük, yağışın az oluşu nedeniyle doğal
bitki örtüsü zengin değildir. İlçede Yakup abdal, Petekli, Elmalı, Kalecik, Serenli ve Kavaklı köyleri ile Gökçelere
Beldesinde ormanlık alanlar bulunmakta ise de bu alanlar çok dar bir alanda ve yetersiz vaziyettedir. Yer altı
kaynak suları bakımından da fakir olan İlçede Beşpınar (Lori) deresi ile Gökçedere (Pulur) deresi akarsu olarak
bulunmaktadır.
Şekil 73. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
322
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 27 köy ve 3 belediye bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK
2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 8.281 kişi olup, kentsel nüfus 2.095 kişi; kırsal nüfus ise 6.186 kişidir
(Tablo 173).
Tablo 173. Aydıntepe ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2.095
1.050
1.045
6.186
3.048
3.138
8.281
4.098
4.183
İlçe nüfusunun %25,29’u kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Aydıntepe’de toplam
yaş bağımlılık oranı%62,25iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 174’te verilmiştir.
Tablo 174. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
2.161
1.080
1.081
15-64
5.129
2.583
2.546
N>65
991
435
556
TOPLAM
8.281
4.098
4.183
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
323
EĞİTİM
Demirözü’nde okuryazarlık oranı ortalama %90,2 iken erkeklerde bu oran %95,5kadınlarda ise 85,0’dir.Bununla
beraber, Tablo 175’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”,
“İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %73,2’sini oluşturmaktadır.
Tablo 175. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
582
91
491
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
1.704
788
916
İlkokul mezunu
2.025
874
1.151
İlköğretim mezunu
1.749
943
806
Ortaokul veya dengi okul mezunu
316
235
81
Lise veya dengi okul mezunu
677
494
183
Yüksekokul veya fakülte mezunu
269
193
76
Yüksek lisans mezunu
7
6
1
Doktora mezunu
1
0
1
150
75
75
7.480
3.699
3.781
Okuma yazma bilmeyen
Bilinmeyen
Toplam
Demirözü’nde ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 1.566 öğrenci 24 adet okulda
94 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 13 öğrenci düşmektedir. İlçede 1.301 İlköğretim öğrencisi ve 265
Ortaöğretim öğrencisi bulunmaktadır. İlçede Mesleki ve Teknik Eğitim ve yükseköğretim düzeyinde bir eğitim
kurumu bulunmamaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçede Toplum Sağlığı Merkezi Bünyesinde ayakta tedavi ve koruyucu hekimlik alanına yönelik olarak hizmet
verilmektedir. Ayrıca İlçe Merkezinde, Gökçedere ve Beşpınar Beldelerinde olmak üzere 3 Adet Aile Hekimliği
Pilot Uygulaması bulunmaktadır. Devetaşı, Çatalçeşme, Yelpınar, Yakupabdal, Kavaklı, Petekli, Kalecik, Serenli
ve Işıkova köylerinde birer sağlık evi bulunmaktadır. İlçe halkının sosyal alandaki ihtiyaçlarını karşılayacak
müesseseler oldukça kısıtlıdır. İlçede sinema, tiyatro vs. yoktur. İlçede işsiz sayısının fazla olması ve başka bir
sosyal faaliyetin olmaması özellikle erkekleri kahvehanelerde oturmaya mahkum etmektedir. İlçede 7 Çay ocağı,
2 Kahvehane ve 1 adet de tekel bayii bulunmaktadır. Ayrıca ilçede 1 eczane, 3 ekmek fırını, 2 pide salonu, 2
lokanta, 3 internet kafe, 1 kırtasiye ve 2 kasap bulunmaktadır.
İlçenin Bayburt Merkez’e yakın olması ilçede yaşayanların belli ihtiyaçlarını buradan karşılamalarını
sağlamaktadır. Ayrıca ilçenin il merkezine asfalt yollarla bağlı olması, belde ve köylerden minibüs seferleri olması
Şehir Merkezine ulaşımı kolaylaştırmaktadır. Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
324
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
BELEDİYE HİZMETLERİ
Gökçedere ve Beşpınar Belediyeleri de dahil Demirözü’nde belediye hizmetleri; sosyal alanda yapılan
misafirhane, çok amaçlı salon gibi çalışmalarla ve içme suyu şebeke hattı yenilemesi, kanalizasyon hattı
revizyonları ve yol yapımı gibi altyapı hizmetleri ile yerine getirilmektedir.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Demirözü’nde toplamda 10 adet dernek bulunmaktadır. Bunlar Eğitim Araştırma Dernekleri, Cami Yaptırma
Dernekleri, Spor Kulübü Dernekleri, Yardımlaşma ve Dayanışma Dernekleri ve Kamu Yararı dernekleridir. İlçede
müze, öğretmenevi bulunmamaktadır. Ancak konferanslar için okul salonları kullanılabilmektedir.
EKONOMİK YAPI
İlçe halkının sosyal alandaki ihtiyaçlarını karşılayacak müesseseler oldukça kısıtlıdır. İlçede sinema, tiyatro vs. yoktur.
İlçede işsiz sayısının fazla olması ve başka bir sosyal faaliyetin olmaması özellikle erkekleri kahvehanelerde oturmaya
mahkum etmektedir. İlçe halkının tek eğlencesi spor salonunun faaliyete geçmesi ile özellikle gençlere yeni imkan
sağlamıştır. İlçede Demirözü Futbol Takımı 1’inci Amatör kümede mücadele etmektedir. İlçede kapalı tribünlü bir futbol
sahası ve bir adet halı saha mevcuttur.
İlçenin ekonomik hayatını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. İlçede sanayi faaliyetleri bulunmamaktadır. İlçe
merkezi ve köylerinde hayvan alım-satımı şeklinde küçük ticari faaliyetler de yapılmaktadır. Yine merkezde ve köylerde
küçük esnafın yaptığı ticari çalışmalar ile küçük çaplı yük ve yolcu taşımacılığı da gelir kaynakları arasındadır. Ayrıca
büyük şehirlerde ve yurt dışında çalışmak oldukça yaygın bir geçim şeklidir. Tarım ve hayvancılık aile işletmesi şeklinde
kendisini göstermektedir. Bu da küçük bir ölçekte de olsa mal alım satımını oluşturmaktadır. Ancak bu yeterli düzeyde
gerçekleşmemekte, dışa açık olmamaktadır.
Tarım faaliyeti coğrafi şartlar nedeniyle verimsiz ve sınırlı bir bitki örtüsünü oluşturmaktadır. Sulanabilir alanlar
Beşpınar ve Pulur deresi ile Eymur Göleti çevresindedir. Sulu tarım daha ziyade şeker pancarı üretimine yönelik
yapılmaktadır. İlçede buğday, arpa, mercimek, patates ve yem bitkileri yetiştirilmektedir. Gökçedere Göleti bitirilmiş,
inşasına başlanan Demirözü sulama barajı bitirildiğinde bölgenin tarımsal potansiyeli büyük oranda gelişecektir.
Yörede hayvancılık en önemli geçim kaynağı olmasına rağmen mera hayvancılığı dışına çıkılmamıştır. Hayvanlar canlı
olarak satıldığından et ve süt mamülleri değerlendirilmektedir. Demirözü Merkezde hafta sonları hayvan pazarı ve
semt pazarı kurulmaktadır. İlçede el sanatlarına ilgi yok denecek kadar azdır.
İlçe merkezi ve köylerde halkın oturduğu konutların büyük çoğunluğu sağlık şartlarına uymayan halkın kendi imkanları
ile yaptırdığı toprak evler oluşturmakta iken, halkın yeni betonarme evler yapmaya başladığı görülmektedir. Kapalı
bir toplum yapısının hüküm sürdüğü İlçede sosyal ve kültürel anlamda hizmet sunan birimler yoktur. İlçe insanının
ekonomik açıdan yeterli olmayan gelirine ve aşırı göçe rağmen toplumsal dayanışma İlçe halkının en güzel özelliğidir.
İlçe İl merkezine 30 km’lik bir asfalt yolla bağlı olup, ilçede belde ve köylerden ulaşım sağlayan minibüs seferleri
mevcuttur.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
325
TARIM
Toplam yüzölçümü 520.000 dekar olan ilçenin tarım alanları 147.536 dekar ile toplam alanın %28,4’ünü
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %88’lik bölümünde tahıllar ve bitkisel ürünler yetiştirilirken %12’lik bir alan ise
nadasa bırakılmaktadır. Yalnız 61 dekarlık bir kısım ise sebze bahçeleri olarak kullanılmaktadır. Tarımsal arazilerin
kullanıma göre dağılımı Şekil 74’te belirtilmiştir. Tarım ve hayvancılık hizmetleri İlçe Tarım Müdürlüğü tarafından
yürütülmektedir. Müdürlüğümüzde 3 Ziraat Mühendisi, 5 Veteriner Hekim, 2 Ziraat Teknisyeni, 1 Teknisyen
Yardımcısı, 4 sürekli işçi, 2 şoför görev yapmaktadır. Hayvansal üretim verileri Tablo 176’da verilmiştir.
İlçedeki sığır sayısı Bayburt’ta yetiştirilen sığırın %20,2’sini oluşturmaktadır. Koyun sayısı ise ildeki toplam koyunların
%12,4 gibi küçük bir kısmını oluşturmaktadır. Demirözü’nde 25 köyde toplam 1700 kovan vardır ve bal üretimi 35
tondur, çok küçük bir miktarda ise balmumu üretimi vardır. İlçede en fazla yetiştirilen ürünlerden birisi de şeker
pancarıdır. İlçede tanınan kota çerçevesinde sulu arazide şeker pancarı üretimi 2050 dekar alanda gerçekleşmiş ve
8712,5 Ton ürün elde edilmiştir. 2013 yılı için 12.000-ton olarak tahmin edilmektedir. Çiftçimize gübre girdisi hariç
245.284.500.000 TL. Ödeme yapılmış 116.300 Kg. Şeker dağıtılmıştır. Geri kalan ödeme 2013 yılında yapılacaktır.
Tablo 176. Aydıntepe hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Koyun sayısı
(Baş)
Keçi sayısı
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes h.
(Adet)
Bayburt
85.427
50.903
7.747
47.000
316
8.200
Aydıntepe
7.416
8.100
815
11.123,420
90,92
8100
Demirözü
17.260
6.308
998
17.203,639
35
8900
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
Türkiye
61, 0%
18.340,00, 12%
Tahıllar ve di er
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
Nadas alanı(dekar)
129.135,00, 88%
Şekil 74. Bitkisel üretim alanları
326
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
SANAYİ ALTYAPISI
İlçenin ekonomik hayatını Tarım ve Hayvancılık oluşturmaktadır. İlçede Sanayi faaliyetleri bulunmamaktadır.
Halkın büyük çoğunluğunu tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlamaktadır.
TURİZM
İlçede turizm açısından bir hareketlilik olmamasına rağmen bazı tarihi ve kültürel değerler mevcuttur. Bunlar:
Türk-İslam Devri Öncesi Tarihi Kalıntılar, Türk-İslam Devri Eserleri, Pulur (Gökçedere) Ferahşat Bey Camii, Pulur
(Gökçedere) Medresesi, Yukarı Hınzeverek (Çatalçeşme) Camii (Restorasyona ihtiyacı var), Yanbaksı (Güneşli)
Kümbeti ilçedeki önemli tarihi eserlerden bazılarıdır.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN
YARARLANMA DURUMU
2011 yılı içerisinde toplam maliyeti 174.600,00.-TL olan “Randevunu Kahvehaneden Değil Halı Sahadan Al”
projesi SODES’ e sunulmuş olup kabul edilmiştir. Halı saha İhalesi gerçekleştirilmiş ve alt yapı çalışmalarına
başlanılmıştır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Tablo 177. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
336
3
-0,02293
Aydıntepe
596
4
-0,49462
Demirözü
712
5
-0,70332
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
327
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL
POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
ÖNEMLİ SORUNLAR VE ÖNERİLER
• Demirözü 1987 yılında ilçe statüsüne kavuşmuş 24 yıllık genç bir ilçedir. Coğrafi yapı ve doğal koşulları
nedeniyle istenilen düzeyde gelişememiştir. Bunun en büyük nedenlerinden biri göç vermiş olmasına bağlıdır.
2010 nüfus sayımında 8688 olan nüfus, 2012 yılında adrese dayalı olarak yapılan sayımda 8281’e, düşmüştür.
• İlçemiz coğrafi yapısından dolayı sanayi yatırımlarının pek yapılmadığı devlet teşvik yasasından gerektiği
kadar faydalanamadığı bir konumdadır. İnsanların refah seviyesinin yükseltilmesi, göçün durdurulması ve iş
imkânı sağlanması en önemli unsur olarak göze çarpmaktadır.
• Yöre halkının en büyük geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarım girdilerin çok yüksek olması nedeniyle,
insanların kendine yetecek kadar tarımla uğraşır bir düzeye gelmiştir. Çünkü yem bitkilerinin desteklenmediği
ve pazar bulamadığı için çok düşük bir fiyatla alıcı bulması nedeniyle, istenilen düzeyde tarımın yapılamadığı
gerçeğine dikkatleri çekmektedir.
• Hayvancılık konusuna gelince üretim günden güne gerilemektedir. İlçemizin beş (5) köyünde küçükbaş
hayvancılığı yapılmaktadır. Büyük baş hayvan sayısı ise yıllar itibarıyla bakıldığında, her geçen gün ciddi bir
şekilde azaldığı görülmektedir.
• Bölgemizin geçim kaynağı olan bu iki sektör çok ciddi bir şekilde ele alınmalı, yöre halkı eğitilerek
bilinçlendirilmeli, düşük faizli kredilerle desteklenmelidir.
• İlçenin Erzincan ve Trabzon bağlantısı çok önem arz etmektedir. Her iki yol çok kısa bir mesafe ile zaten
ulaşımı sağlamaktadır. Sosyal hayatın imkanlarından insanların daha fazla faydalanması için bu yolların gurup
yolu olarak programa alınarak yapılması sosyal ve ekonomik açıdan çok faydalı olacağı düşünülmektedir.
Eğitim Açısından Bölge İçin Düşünülen Öneriler;
• Eğitim öğretim ve tecrübeli öğretmenlerin süresi geldiğinde gitmemeleri için konut sıkıntısının tamamen
ortadan kalkması amacıyla İlçemizde bulunan kalorifersiz sobalı lojmanların onarımları için ödenek istenmiş
olup, ancak ödenek olmadığından gönderilmemiştir. Atıl bir şekilde boş durmaktadır. Söz konusu lojmanların
kaloriferli hale getirilerek gerekli onarımlarının yapılması neticesinde eğitim açısından konut sıkıntısı ortadan
kalkmış olacak ve tecrübeli öğretmenlerin İlçemizde daha uzun süre kalmasına yardımcı olacaktır. Ayrıca
İlçemize Öğretmenevi yapılması durumunda sosyal hizmetler artacağından tercih edilen bir ilçe konumuna
gelecektir.
• İlçemizde görev yapan memur ve öğretmenlerin sosyal ve Kültürel ihtiyaçlarını giderme açısından yapımı
süren İlçe barajının etrafına spor yapılabilecek, yürüyüş yapılacak parkurların tasarımlanmalarının faydalı
olacağı kanaatindeyiz.
• İlçemiz genelinde hayvancılığın ön planda olduğu düşüncesiyle Bayburt Üniversitesine bağlı Yüksek Okul
kurularak ilgili bölümler mutlaka düşünülmelidir. Bu hizmetle yöre gençleri bu bölümleri tercih ederek
İlçemizde hayvancılığı ileri noktalar taşıyabileceği gibi göçün önüne geçmede etken olacağı düşünülmektedir.
• 11 Ağustos 1473 yılında yapılan Otlukbeli savaşının İlçemiz sınırları içerisinde yapılmasından dolayı Otlukbeyi
Köyü merkez alınarak 11 Ağustos tarihinde şenlik havasında İlçemizde kutlanarak Erzincan’ın tekelinden
kurtarılmalıdır. Kültürel bir kalkınma olacağı gibi İlçemizin de çevrede tanınmasına katkıda bulunacaktır. Bu
şenlik tutturabilirse, ileriki yıllarda baraj çevresi ağaçlandırması tamamlanarak görsellik zenginleştirilirse
328
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
kutlamaların baraj çevresine çekilmesiyle yoğun bir katılım olacağı Kaymakamlığımızca düşünülmektedir. Bu
göl turizmini geliştirecektir. Ayrıca görsel zenginliğin artırılmasıyla Kültür ve Turizm Bakanlığınca KAMPİNG
alanları oluşturularak değişik kültürlerin İlçemize çekilmesi kültürel açıdan etkin olacağı gibi ekonomik yönden
de İlçemizi kalkındıracaktır. Dolayısıyla kültür gelişim ve değişimi İlçemize her yönüyle çok kazanç getireceği
düşünülmektedir. Bu geçiş süresi içerisinde tarihi eserlerimiz onarılarak turizme katıldığında İlçemize tarihi ve
turistik bir kimlik kazandırılması hiç de zor değildir.
• Göçün en önemli kanıtlarından biri 2003 yılında köylerimizde 17 ilkokul varken 2013 yılında bu sayı 11’e
düşmüştür. İlçemizde acil önlenmesi gereken göçün durdurulmasıdır. Bu da yeni iş istihdamlarının sağlanması,
Yüksek Okul açılması, İlçemize yapılan barajın turizm ağırlıklı olarak değerlendirilmesi problemin çözümüne
katkı sunacağı kanaatindeyiz.
Tarımsal Faaliyetler Açısından Bölge İçin Düşünülen Öneriler;
• İlçede patates tohumu üretim merkezi haline getirilebilir. Ayrıca nohut üretimi ve seracılık cazip hale
getirilebilir.
• Doğal floranın uygun olması nedeniyle Merkez ve ilçelerde arıcılık teşvik edilebilir.
• Çayır mera varlığı açısından bölgenin iyi durumda olması ve koyun keçi varlığı nedeniyle, süt üretimindeki payı
da düşünülerek küçükbaş hayvancılık geliştirilebilir.
• Yem bitkileri ve silajlık mısır üretimi teşvik edilerek hayvancılık açısından iyi bir fırsat yaratılabilir.
• Süt üretimine yönelik olarak mandıra tipi küçük işletmelerin kurulması ve koyun-keçi sütü kullanılarak peynir
üreten yerler için kooperatifler teşvik edilebilir.
• KHGM İl Müdürlüğü ve DSİ Bölge Müdürlüğü sulama yatırımları ile hali hazırda %38.4 olan sulanabilir
alanların oranı artırılabilir.
• Alabalık ve yavru alabalık üretimi için uygun su kaynakları mevcuttur.
• Hayvan bakımını kadınlar üstlendiği için, bu konuda kadınlara yönelik eğitim çalışmaları yapılabilir.
• Nüfusu nispeten genç olan köylerin kalkındırılmasına öncelik verilerek, buraların örnek köy haline getirilmesi
sağlanabilir.
• Meyvecilik teşvik edilebilir.
• Bal paketleme ve et entegre tesisi için potansiyel mevcuttur.
• Demirözü Barajının faaliyete geçmesi durumunda 93.000 dekar alanda sulama yapılacaktır. Bu da giderek
artan silajlık mısır üretimi teşvik edilerek 10-15 kat daha da artırılabilir. 22/02/2013
• Yapılan ilçe toplantısında katılımcıların istekleri doğrultusunda Seracılık yapılabilir ve sebze-meyve
yetiştiriciliği yapılabilir böylece tarım alanına bir yenisi eklenmiş olacaktır.
• İlçede bulunan gençlerin ilçede zaman geçirebilmesi, kötü alışkanlıklardan uzak durması, bunları bırakmaları
ve gençleri kahvehanelerden uzak tutmak için ilçeye sosyal tesislerin yapılması gereklidir
• İnsanların ürettiği ürünleri(et, süt) pazarlayacakları bir Pazar oluşturulmalıdır.
• Halı dokuma, ehram ve kilim üretim potansiyeli olan bir ilçe olan Demirözü’nde bu tür faaliyetler çoğaltılarak
kadınların istihdama katılması sağlanmalıdır.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
329
Tablo 178. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Bayburt
İlçe Adı
DEMİRÖZÜ 07.02.2013
Kurum Adı
İlçenin Potansiyelleri
Elmalı köyünde maden suyu, Gökçedere köyünde Hanşinde büyük bir doğal mağara var ancak bugüne kadar
değerlendirilmemiş, Yapraklar köyü göleti, Yakup Abdal Göleti, Bayrampaşa köyünde kale turizm açısından
ilçeye kazandırılabilir.
-İlçenin ikliminin uygun olmasından dolayı seracılık yapılmalıdır.
Organik tarım için uygun toprak yapısı, Endemik bitki varlığı, Tarihi ve doğal varlıklar,
Et ve süt üretimine uygun açık - kapalı besicilik,
Kaplamada kullanılan özel taş yatağının olması,
Mermer ve granit rezervleri
İlçede yapılan sulama barajı,
Küçükbaş Hayvancılık potansiyeli,
İlçenin Zayıf Yönleri
Göç veriyor, İstihdam imkanı az,
Proje hazırlama konusunda yetersiz sosyal sermaye,
Halkın genel eğitim seviyesinin düşük olması,
Mevsim şartlarının ağır olması,
Pazara (merkeze) uzak olması,
İlçede yapılan sulama barajın aktif ve verimli kullanılmaması,
İlçede kalınacak bir otelin olmaması,
Köylerdeki su sıkıntısı,
Yaşlı insanlar yok sayılacak kadar sosyal yaşamdan uzak tutulması,
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Seracılık,
Et ve Süt işleme tesisi kurulmalıdır. İlçe ekonomisinde etkili olacaktır. Genç istihdamında önemlidir.
Organik tarım yatırımları,
Tarihi eserlerin restore edilmesi,
Endüstriyel tarımsal üretime geçilecek yatırımlar.
Kapalı yaylacılık uygulamaları,
Taş işlemeciliği,
330
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Sulama kanallarının yenilenmesi,
İlçede genç nüfus fazla, eğitime ve sportif aktivitelere ihtiyaç var.
Ziraat Mühendisi ve Veterinerlerin ilçemiz için sürekli görevlendirilmesi,
Meslek edindirme kursları düzenlenmeli ve bu mesleklerde istihdam sağlanmalıdır.
Köylere çöp konteynırlarının koyulması gerekiyor.
Çiftçilerin faaliyet gösterdikleri alanlarda eğitim desteği verilmelidir.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
331
332
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORLARI
EK 2. TEMEL
BİLEŞENLER ANALİZİ
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
333
EK 2. TEMEL BİLEŞENLER ANALİZİ
Temel Bileşenler Analizi (PCA) orijinal p değişkeninin varyans yapısını daha az sayıda ve bu değişkenlerin doğrusal
bileşenleri olan yeni değişkenlerle ifade etme yöntemidir. Aralarında korelasyon bulunan p sayıda değişkenin
açıkladığı yapıyı aralarında korelasyon bulunmayan ve sayıca orijinal değişken sayısından daha az sayıda (p>k)
orijinal değişkenlerin doğrusal bileşenleri olan değişkenlerle ifade etme yöntemine PCA denir. Veri matrisinde
yer alan p değişkenin doğrusal bileşenlerini bulmak için kovaryans matrisinin ya da korelasyon matrisinin
özdeğerleri ve özvektörleri kullanılır. Eğer değişkenler aynı birim veya karşılaştırılabilir birimlerdeyse, değişken
varyansları aynı boyuttaysa varyans-kovaryans matrisi kullanılır. Bu durumlar sağlanmadığında varyanskovaryansmatrisi yerine korelasyon matrisi kullanılır. PCA’nın üç temel amacı vardır. Bunlar verilerin boyutunu
azaltmak, tahminler yapmak, veri setini bazı analizler için görüntülemek şeklindedir. PCA’nın uygulanması
durumunda sürecin sonunda bu p boyutlu uzayın gerçek boyutu belirlenir. Bu gerçek boyuta temel bileşenler adı
verilir. Temel bileşenlerin üç özelliği vardır. Bu özellikler şu şekildedir; korelasyonsuzlardır, birinci temel bileşen
toplam değişkenliği en çok açıklayan değişkendir ve bir sonraki temel bileşen kalan değişkenliği en çok açıklayan
değişkendir.
Mevcut çalışma TRA1 Düzey 2 Bölgesi illerinin toplam 27 ilçesinde 15 değişken ve SPSS paket programı
yardımıyla Faktör Analizi altında Temel Bileşenler Analizi kullanılarak yapılmıştır.
Temel Bileşenler Analizine başlamadan önce bu analizin yapılabilmesi için bir takım koşulların sağlanması
gereklidir. Bunlar Bartlett testi (Bartlett test of Sphericity) ve Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) örneklem yeterliliği
ölçütü testidir. Bartlett testi korelasyon matrisinde değişkenler arasında yüksek orantı olma olasılığını test
eder. Eğer sıfır hipotezi reddedilirse değişkenler arasında yüksek korelasyon vardır yani model temel bileşenler
analizine uygundur. KMO Analizi ise gözlenen korelasyon katsayıları büyüklüğü ile korelasyon katsayılarının
büyüklüğünü karşılaştırır. Bu oran ne kadar büyük olursa Temel Bileşen Analizi için o kadar verimlidir (Tablo 179).
Tablo 179. KMO değerleri ve yorumları
334
KMO Değeri
YORUM
0,90
Mükemmel
0,80
Çok İyi
0,70
İyi
0,60
Orta
0,50
Zayıf
0,50’nin altı
Kabul Edilemez
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
SPSS paket programının çıktıları neticesinde bu testler için elde edilen değerler Tablo 180’de belirtilmiştir:
Tablo 180. SPSS test sonuçları
KMO and Bartlett’s Test
Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy.
,575
Approx. Chi-Square
361,189
df
105
Sig.
,000
Bartlett’s Test of Sphericity
Buradaki değerler Temel Bileşenler Analizi için uygunluk kriterlerini sağlamaktadır. KMO değeri 0,50’den yüksek
olduğu için TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeler veri seti bu test için uygundur. Bartlett’s Test of Sphericity için ise
p<0,05’tir ve Ho hipotezimiz reddedilir yani Temel Bileşenler Analizi için uygunluk kriterini sağlamaktadır.
Temel Bileşenler Analizi için gerekli koşullar sağlandıktan sonra veriler analiz edilmiştir bunun neticesinde toplam
15 temel bileşenden 4 tanesinin varyansı 1’den büyük bulunmuştur. Bu dört temel bileşen toplam değişkenliğin
%82,367’sini açıklarken birinci bileşen kendi başına değişkenliğin %33,123’lük kısmını açıklamaktadır. Özdeğeri
1’den büyük dört bileşen değişkenliğin %82,367’lik gibi büyük bir kısmını açıklamaktadır. Temel bileşen analizinde
önce var olan 15 bileşen Temel Bileşen Analizi yardımıyla 4 bileşene kadar inmiştir (Tablo 181).
Tablo 181. Varyanslar
Total Variance Explained
Component
Initial Eigenvalues
Total
% of Variance
Cumulative %
1
4,968
33,123
33,123
2
4,360
29,067
62,190
3
1,874
12,494
74,684
4
1,153
7,683
82,367
5
,750
5,003
87,370
6
,450
3,000
90,370
7
,423
2,818
93,188
8
,313
2,089
95,278
9
,265
1,764
97,042
10
,125
,830
97,872
11
,121
,807
98,679
12
,091
,609
99,288
13
,070
,470
99,758
14
,022
,150
99,908
15
,014
,092
100,000
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
335
Temel Bileşen Analizi’ndeki bileşenlerin grafiksel olarak analizi Şekil 75’den görülmektedir. Grafikte kırılma
noktası 4. özdeğerden sonra başlamıştır ve özdeğerler 4. bileşenden sonra 1’in altına düşmüştür. Sosyoekonomik gelişmişlik boyutunu açıklayan birinci temel bileşende her bir değişkenin sahip olduğu ağırlıkların yönü
incelendiğinde (Tablo 182, 183) nüfus yoğunluğu, yaş bağımlılık oranı, hanehalkı büyüklüğü ve okuryazar nüfus
oranı değişkenlerinin negatif, bunların dışında kalan 11 değişkenin ise pozitif ağırlıklar aldıkları görülmektedir.
Şekil 75. Temel bileşenler analizi grafiği
Birinci temel bileşeni elde etmeye yönelik eşitlik aşağıdaki gibidir:
336
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Tablo 182. Değişkenlerin Temel Bileşenler Üzerindeki Ağırlıkları
Component Score Coefficient Matrix
Bileşenler
1
2
-,019
-,002
,329
,037
Kentli Nüfus
,195
,076
-,055
,127
Kentli Nüfus (%)
,032
-,021
,338
-,101
Yaş bağımlılık oranı
-,077
,174
,067
-,234
İlçe Dernek Sayıları
,166
-,078
,058
,023
Derslik Başına Öğrenci Sayısı
,011
,214
,040
-,120
Öğretmen Başına Öğrenci Sayısı
,018
,266
-,141
,107
Hanehalkı Büyüklüğü
-,027
,178
,082
,089
Okuryazar Nüfus Oranı
-,005
-,222
,248
,210
Belediyelerde kişi başı çekilen günlük su miktarı(litre/kişi-gün)
,039
-,017
,108
-,702
İçme ve Kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen nüfusun
belediye nüfusu içindeki oranı
,074
,097
-,410
,154
İlçedeki İş Yeri Sayısı
,226
,030
-,054
-,027
İlçedeki SigortalıSayısı
,218
,022
-,032
-,243
İlçedeki Ortalama Günlük Kazanç
,218
-,005
-,038
-,021
İlçedekiÇiftçi Sayısı
,080
,201
-,120
,217
Nüfus Yoğunluğu
3
4
Extraction Method: Principal Component Analysis.
Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
337
Tablo 183. Dönüştürülmüş Bileşenler Matrisi
Dönüştürülmüş Bileşenler Matrisi
Bileşenler
1
2
3
4
Nüfus Yoğunluğu
,147
,375
,816
,214
Kentli Nüfus
,871
,255
,147
,214
Kentli Nüfus (%)
,346
,279
,781
,037
Yaş bağımlılık oranı
-,376
,726
,191
-,276
İlçe Dernek Sayıları
,801
-,248
,179
,091
Derslik Başına Öğrenci Sayısı
,032
,873
,288
-,100
Öğretmen Başına Öğrenci Sayısı
,000
,920
,020
,134
-,052
,824
,433
,193
Okuryazar Nüfus Oranı
,212
-,562
,464
,371
Belediyelerde kişi başı çekilen günlük su miktarı(litre/kişi-gün)
,062
-,089
-,085
-,910
İçme ve Kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen nüfusun
belediye nüfusu içindeki oranı
,094
-,053
-,774
,042
İlçedeki İş Yeri Sayısı
,975
,040
,041
,001
İlçedeki SigortalıSayısı
,898
-,007
-,029
-,290
İlçedeki Ortalama Günlük Kazanç
,952
-,078
,037
,008
İlçedekiÇiftçi Sayısı
,326
,704
,097
,301
Hanehalkı Büyüklüğü
Extraction Method: Principal Component Analysis.
Dönüştürme Metodu: Varimaks metoduyla Kaiser Normalizasyonu.
Değişkenlerin temel bileşenler üzerindeki ağırlıkları dikkate alınarak yapılan hesaplamalardan ve
normalizasyondan sonra ilçelere ait nüfus, eğitim, demografi ve ekonomik değişkenlerinin tek bir değerde
gösterildiği sıralama tablosu ve değerleri Tablo 7’de verilmiştir.
İlçelerin sıralama değerlerine göre sınıflara ayrılması konusunda c (1); (2) ve (3) formülleri kullanılarak sınıf
aralıkları tespit edilmiştir. Bu aralıklara göre ilçe değerleri toplam altı kategoriye ayrılmıştır.
338
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
EK 3. ERİŞİLEBİLİRLİK ANALİZİ
Bu çalışma ile bölge ilçelerinin coğrafi anlamda erişilebilirlikleri ve nüfus bakımından da pazar olma özellikleri
bir arada değerlendirilerek her bir ilçenin pazara erişilebilirlik seviyesi tespit edilmiş ve sıralaması yapılmıştır.
Çalışma kapsamında TRA1 Düzey 2 Bölgesi içinde yer alan Erzurum, Erzincan ve Bayburt merkez ilçeleri dahil
olmak üzere toplam 30 ilçe yer almaktadır.
Erişilebilirlik seçilen ulaşım türüne bağlı olarak bir kişinin bulunduğu nokta ile erişmek istediği nokta arasındaki
mesafenin ölçülebilir değeridir. Erişilebilirlik analizinde yerleşim yerleri arasındaki bağlantı mesafe olarak
hesaplanır. Bu ölçü uzaklık veya zaman olarak da ele alınabilir. Erişilebilirliğin ölçümünde en çok kullanılan
yöntemler “coğrafi erişilebilirlik” ve “potansiyel erişilebilirlik”tir.
Coğrafi erişilebilirlik bir alanın diğer tüm alanlara olan mesafelerinin toplamının alan sayısına bölümüyle elde
edilmektedir. Bu yöntemde en erişilebilir alan mesafelerin toplam değeri en az olan alandır. Coğrafi erişilebilirlik
başka değişkenden bağımsız olarak bir alanın coğrafi konumuna göre ulaşılabilirliğini ifade etmektedir.
A(G)
= Coğrafi erişilebilirlik matrisi
dg
= i ilçesi ile j ilçesi arasındaki mesafe
P
= j ilçesinin toplam nüfusu
N
= ilçe sayısı
L
= mesafeler matrisi (30X30)
Potansiyel erişilebilirlik, coğrafi erişilebilirliğe göre daha kapsamlı bir göstergedir. Çünkü bu hesaplamada
alanın nüfus gibi çeşitli özellikleri mesafe ile birlikte ele alınır. Yerleşmelerin potansiyel erişilebilirliği şu şekilde
hesaplanmaktadır:
A(P)
= Potansiyel erişilebilirlik matrisi
dij
= i ilçesi ile j ilçesi arasındaki mesafe
Pj
= j ilçesinin toplam nüfusu
N
= ilçe sayısı
L
= mesafeler matrisi (30X30)
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
339
Hesaplama sonucu oluşturulan potansiyel erişim matrisi dönüştürülebilir bir matris olmadığı için matrisin satırlar ve
sütunlarının toplamı da aynı değeri vermemektedir. Dolayısıyla potansiyel erişim matrisinde yerleşmelerin aldıkları
değerler farklılık göstermektedir. Bu farklılık ise yerleşmelerin yayılma (emissiveness) ve cazibe (atractiveness)
kavramları ile açıklanabilmektedir. (Jean-Paul Rodrigue, 2006)
Yayılma bir yerleşmeden ayrılma kapasitesidir ve A(P) matrisinde satırlardaki değerlerin toplamı olarak ifade edilir.
Cazibe ise bir yerleşime ulaşma kapasitesidir ve A(P) matrisinde sütunlardaki değerlerin toplamı olarak ifade edilir.
TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde yolcu ve yük taşımacılığının ağırlıklı olarak karayolu ile yapılıyor olmasından dolayı
ilçeler arası uzaklık karayolu mesafesi; ilçeler arası mesafe ise zaman olarak ele alınmıştır. Bunun için öncelikle
ilçeler arasındaki uzaklıklar km olarak hesaplanmış, sonra da ilçeler arasında ölçülen ortalama hız değerleri dikkate
alınarak ilçeler arası seyahat süreleri hesaplanmış ve mesafeler matrisi (30x30) oluşturulmuştur.
Mesafeler matrisindeki değerlerin formülize edilmesi sonucu oluşan coğrafi erişilebilirlik matrisi normalize edilerek
değerler 0-100 arasına çekilmiştir. Coğrafi erişilebilirlik endeks değerlerine göre ilçe sıralamaları yapılmış ve
ilçelerin sınıflandırılmasına yönelik sınıf aralığı belirlenmiştir.
Mesafeler matrisinde yer alan ilçeler arası mesafe değerleri ile ilçelerin toplam nüfusları formülize edilerek ilçelerin
potansiyel erişim endeksleri elde edilmiştir. Potansiyel erişim endeksleri, yayılma ve cazibe bakımından ayrı ayrı
değerlendirilmiştir.
İlçelerin yayılma ve cazibe bakımından hesaplanan potansiyel erişim değerleri normalize edilerek 0-100 değerleri
arasına çekilmiştir. Hesaplanan endeks değerlerine göre de ilçe sıralaması yapılmış ve ilçe gruplandırmalarının
yapılması için sınıf aralığı tespit edilmiştir.
340
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
EK 4. İLÇE TOPLANTILARI
TAKVİMİ VE UZMAN GRUPLARI
ERZURUM
BAYBURT
Çat
22.01.2013
2
Aydıntepe
07.02.2013
1
Tortum
22.01.2013
3
Demirözü
07.02.2013
2
Narman
23.01.2013
3
Oltu
23.01.2013
1
İliç
12.02.2013
3
Uzundere
23.01.2013
2
Kemah
12.02.2013
1
Hınıs
25.01.2013
1
Kemaliye
12.02.2013
2
Tekman
25.01.2013
3
Refahiye
13.02.2013
3
Şenkaya
29.01.2013
1
Üzümlü
13.02.2013
2
Olur
29.01.2013
3
Çayırlı
14.02.2013
1
Karaçoban
31.01.2013
3
Otlukbeli
14.02.2013
3
Karayazı
31.01.2013
1
Tercan
14.02.2013
2
İspir
05.02.2013
3
Pazaryolu
05.02.2013
1
Aziziye
19.02.2013
1
Pasinler
19.02.2013
2
Aşkale
20.02.2013
2
Horasan
21.02.2013
3
Köprüköy
21.02.2013
2
ERZİNCAN
Sorumlu Ekip
Dr. Süleyman TOY – Melih TAHANCI
Dr. Mehmet Ali ÇAKAL – Güvenç GÜRBÜZ
Emine Bilgen EYMİRLİ – Fatih SERT
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
341
EK 5. İLÇE TOPLANTILARI
KATILIMCI LİSTESİ
Uzundere
41
Oğuzhan
KAYA
82
Dinçer
AKSUNGUR
1
Halis
ÖZSOY
42
Ali Rıza
BEKTAŞ
83
Ufuk
DEMİRKAN
2
Gülay
ENGİN
43
Dağıstan
BAYÇÖL
84
Hüseyin
DİNÇER
3
Kadir
KOÇAK
44
Yunus
KURT
85
Mehmet
KARA
4
Fahri
TANRIVERDİ
45
Tahsin
DİKİLİTAŞ
86
İbrahim
CİĞER
5
Nedim
DURAN
46
Gülşah
KEMALOĞLU
87
Yasin
KAYA
6
Abdullah
ÇELİK
47
Mahmut
DEMİREL
88
M.Zeki
TURAN
7
Ekrem
TAŞKIN
48
Gökçe
AKTAŞ
89
Muhammet
ŞİMŞEK
8
Selim
KARDAŞ
49
Menderes
GÖKOĞLAN
90
Abdul Celil
KALYANCU
9
Bayram
DENİZ
50
Ahmet
DEMİR
91
Emrullah
AYKUL
10
Gökhan
ÖREN
51
Ali
ÖZER
92
Ömer
YEŞİLYURT
11
Nedim
COŞAR
52
Umut
KARAEL
93
Muhammet
DAL
12
Ahmet
ÖZSOY
53
Selçuk
POLAT
94
Ümmani
BELGE
13
Firdevs
KURT
54
Halim
ŞAKİROĞLU
95
Refik
BAYSAL
14
Akın
TEKİN
55
Sevim
BÖLÜK
96
Mükerrem
ESER
15
Recai
AKÇİL
56
Aydın
KİLİS
97
Yasin
DEMİRKAN
16
Yaşabey
KURT
57
Mustafa
ERGİN
98
Recep
SARIKAYA
17
Mehmet
HAN
58
Murat
ŞAHİN
99
Onur
DURKAYA
18
Abdurrahman
KALAYCI
59
Sıddık
TURAN
100
İrfan
YAŞAR
19
Ömer
BAYSAL
60
Mehmet
ÖZZSOY
101
Muammer
ÖZTÜRK
20
Mustafa
TERZİ
61
Gürkan
TÜRK
102
Bilal
DEMİR
21
Ekrem
GÜNGÖR
62
Songül
ÖYÜNÇ
103
Mustafa
AYDIN
22
Niyazi
ÖZEŞ
63
Yahya
ÇETİNKAYA
104
Harun
AKYÜZ
23
Ahmet
YAZICI
64
Rahime
AKINCI
105
Selahattin
AYDIN
24
Ali
ALTUN
65
Sıddık
SARIKAN
106
Yılmaz
ABRAK
25
Sermet
GÜNAY
66
Adnan
ŞEFKATLİ
107
Ebubekir
TANER
26
Mikail
DOĞAN
67
Mehmet
ALTUNTAŞ
108
Abdulsamet
AKOĞUL
27
Ufuk
GEDİK
68
Bayram
ATASAY
109
Mehmet Ali
ÇALIŞKAN
28
Havva
ÖZEL
69
Fatih
TEPE
110
Halil
KIRAN
29
M.Enes
HÜYÜKLÜ
111
İsmail
BAŞ
30
İbrahim
YILMAZ
71
İbrahim
ÇINAR
112
Mehmet
EROL
31
Sadık
YAPICI
72
Doğan
AKTAŞ
113
Kemal
TEMİZ
32
Orhan
YILDIRIM
73
Nurettin
KERSİN
114
Resul
YEŞİLYURT
342
ŞENKAYA
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
33
İhsan
BAYKAL
74
Sevinç
GÜNER
PAZARYOLU
34
Recep
KOCAMAN
75
Abdullah
ATICI
116
Kemal
KAYA
35
Sırrı
ÖZSOY
76
Muhammet DAL
117
Ali
KESKİN
36
Kenan
YAZICI
77
Ömer
YEŞİLYURT
118
Selahattin
TORAMAN
37
Harun
HAN
78
Emrullah
AYKUL
119
Yavuz
DEMİR
38
Aziz
TAŞTEKİN
79
Çiğdem
ÇAĞAL
120
Fatma
HANAY DOĞAN
39
Mehmet Levent
KEPÇELİ
80
Nurullah
ACAR
121
Gülsüm
YILMAZ
81
Ali
AKKAYA
122
Buğra
Göksel
KÜRKÇÜ
40
Tekman
123 Yusuf
ALTINIŞIK
164 İlyas
GÖZÜTOK
205
Yaşar
VURAL
124 Özgür
AZMAN
165 Arif
MACİT
206
Fikri
ÖZKURT
125 İbrahim
AKÇAY
166 Kenan
AKBULUT
207
Ümit
KELEŞ
126 Hanefi
AKBULUT
167 Yıldırım
ÇALIK
208
İsa
ÇALIŞKAN
127 Musa
ÖZDEMİR
168 Nazmi
KAYGUSUZ 209
Abubekir
AY
128 İlhami
YEŞİLYURT
169 Nuh
BEKTAŞ
210
Ömer
ELİBOL
129 Mahmut
DEMİRCİ
170 Güngör
DURGUN
211
Hacip
ÇAĞLAYAN
130 Atakan
TÜRKMEN
171 Gürsel
AYDEMİR
212
Ergün
YILDIRIM
131 Utku
CANDAN
172 Osman
COŞKUN
213
Muhsin
DEMİRTAŞ
132 İlker
GEDİK
173 Kahap
ERDOĞAN
214
Fırat
SAĞLAM
133 Selim
ÇAYVARLI
215
Şahamettin YAVUZ
134 Yahya
TARIM
175 Kemal
Şensuk
216
Mehmet
KARAKAŞ
135 Ali
NUHOĞLU
176 Osman
KUL
217
Hidayet
AYDEMİR
136 İsmail
YEŞİLYURT
177 Eziz
ÇELİK
218
Ziyattin
KÜÇÜK
137 Remzi
POLAT
178 Yılmaz
ÖZTÜRK
219
Derya
ALTUNTAŞ
138 Hasan
ÇAĞIL
179 Metin
ÖNAL
220
Musa
ALTIN
139 Ayşe
CİNGÖZ
180 Salih
DEMİRTAŞ
221
Ömür
KAMAN
KOÇAK
PASİNLER
Çolak bakım Fidan
181 Samet
URUN
222
Necati
141 Sümeyra
SAĞLAM
182 Nedim
AYDIN
223
Narman
142 Vedat
DOĞAN
183 Abdullah
MACİT
224
Yalçın
DOĞAN
143 Yücel
İZCİ
184 Muhlis
TAŞKIN
225
Serkan
AKDEMİR
144 Serkan
ŞEKER
185 Kadir
BEKTAŞ
226
Mehmet
URAL
145 Muzaffer
KARA
186 Ergün
TANRIVER
227
Hüseyin
SELİMOĞLU
146 Hüseyin
TANRIKULU
187 Şerafettin
AKÇAY
228
Erkan
ÜST
147 Erhan
ESEN
188 M.Celal
UĞURAL
229
Erdal
BOZBAYIR
148 Yunus
CİHAN
189 İlhami
SEMİZ
230
Yener
KÜTÜKÇÜ
149 Serhat
ERDEM
190 Yavuz
AKÇA
231
Ömer
COŞKUN
191 Sabri
KORKMAZ
232
Mustafa
KURT
OLTU
151 Mevlüt
TOLU
192 Hüseyin
GÜRSOY
233
Sinan
ATICI
152 Halit
DURSUN
193 Ahmet
YİĞİT
234
Hilmi
ATASAYU
153 Eksen
YEŞİLYURT
194 M.Sıddık
ÇİÇEK
235
İbrahim
BİBER
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
343
154 Mikail
SEVİNÇ
195 İsmail
DURMAZ
236
Cemal
ÇAKIR
155 Adnan
GÖZÜTOK
196 Muharrem
İNCE
237
Ali
CERRAH
156 Köksal
AĞIRMAN
197 Nihat
BEKTAŞ
238
Fatma
AKÇAYIR
157 Hüseyin
ŞAHİN
198 Murat
YEŞİLYURT
239
Recep
VERİM
158 Recep
COŞKUN
199 İsmail
YEŞİLYURT
240
Nurettin
DOĞAN
159 Hacı Yaşar
ZENGİN
200 Ruhi
ASLAN
241
Mevlüt
YILDIZ
160 Lokman
ARSLAN
201 Yaseddin
Canpolat
242
Fevzi
AKAN
161 Elaettin
BÜLBÜL
202 Yasin
ŞAHİN
243
Yusuf
OKUMUŞ
162 Orman
YEŞİLYURT
203 Selahattin
UYGUR
244
Abuzer
CAN
163 Rahmi
ÖZTÜRK
204 Saydam
KAYA
245
Ümit
AYCIOĞLU
246
Sebahattin
ÖZBEK
287 Bülent
AKIN
328 M.Ali
GÜLERYÜZ
247
Ferşat
YALÇINKAYA
288 Mehmet Faruk KILIÇ
329 Fevzi
HÜÇÜK
248
Ceyda
ÖZÇELİK
289 Yalçın
YILMAZ
330 Hüseyin
GÜLER
249
Nevzat
İŞLER
290 İlhami
GÜLÇİN
331 M.Sait
UĞUZ
291 Ahmet
BAŞ
332 Bedir
TOPRAK
251
Erkan
AYAZ
292 Tevik
SÜRMELİ
333 Sertif
KILIÇ
252
Mevlüt
ŞENDUR
293 Ömer
ÇİÇEK
334 Murat RESULOĞULLARI
253
Mihrali
ÖZAKÇİL
294 Mehmet Ali
TUTKUN
335 Mazhar
YILDIRIM
254
M.Şirin
KARADUMAN
295 Emine
KURTUL
336 Fesih
DURMAZ
255
Bünyamin
SEZER
296 Çetin
TUTKUN
337 Mehmet
TİRYAKİ
256
Fevzi
GİYİK
297 Melik
KANDEMİR
338 Necati
KIRMIZIGÜL
257
Osman
TOPÇU
298 Elettin
ARAS
KÖPRÜKÖY
İSPİR
258
Abdullah
AYTEKİN
299 Selahattin
YALÇINKAYA
340 Erdal
ŞİMŞEK
259
Halil
GÜLER
300 Emine
KAYMAZ
341 Ali
KAHVECİ
301 İbrahim
BEDRELİ
342 Dursunali
GÖKSAL
KARAYAZI
261
Yaşar
ÇİFTÇİ
302 Nurettin
URGUN
343 Sinan
KOÇLU
262
İsmet
YILDIRIM
303 Celal
KÜÇÜK
344 Kasım
ÇAKIR
263
Tahsin
SARZİ
304 M.Salih
DEMİR
345 Yakup
POLAT
264
Celal
TANRIVERMİŞ 305 Menderes
ÖZTÜRK
346 Muammer
ÖZRE
265
Yavuz
BAHTİYAR
POLAT
347 Murat
GÜNDÜZ
348 Erdoğan
TATAR
306 Burhanettin
266
M.Şirin
KUTLUK
307 Mustafa
YAVUZ
267
Abdulhalik
BİLİZ
308 Fehim
TARHAN
268
Yavuz
ORAN
309 Halis
POLAT
269
Kenan
KAPLAN
270
Ömer
TUTKUN
311 Abdurrahman
271
Şahin
BALCI
272
Muhlis
273
274
344
HORASAN
350 Mahir
GÜLEN
351 Dursun
Çelik
BARUT
352 Necmettin
GİLAN
312 Sabrullah
GÜNDÜZ
353 Abdurrahim
KAYA
ÇİÇEK
313 Uğur
KÜÇÜKKAYA
354 Kazım
CÖMERT
İrfan
GÜNER
314 Reşit
BALCİ
355 Rahmi
EKİNCİ
Turan
AKSAKALLI
315 Sait
ÇAKAR
356 Fahrettin
ÜRHAN
KARAÇOBAN
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
Mehmet
Faruk
ÇELİK
316 Zeki
POLAT
357 Hüzeyin
KURT
276
Ömer
Şenlik
317 Abdulhamit
ÖZKUL
358 M.Sadri
ARIS
277
Mehmet
Faruk
ÇANLI
318 Yunus
ÇİÇEK
359 Mustafa
BAYTAN
278
İsmetullah
KAYMAZ
319 Nevzat
AYDIN
360 Yücel
KILIÇ
279
Bülent
KÜÇÜK
320 Erol
ÇİRLİ
361 Taner
ŞAKAR
280
Şahin
YAMAK
321 Mustafa RESULOĞULLARI
362 Gül
AĞA
281
M.Sena
KURİ
322 Seyithan
363 Ali
KARABIYIK
282
Refik
ÜÇKAN
323 Kavaklı Mah.Muhtarı
364 Metin
KILINÇ
283
Reis
POLAT
324 Behçeli Mah.Muhtarı
365 Mahit
ÜST
275
AĞDAK
284
Yüksel
KAYA
325 Çatalgel Köy Muhtarı
366 İsmail
KAHRAMAN
285
Murat
UZUNTÜRK
326 Bozyan Köy Muhtarı
367 Ziyattin
AYGUN
286
Muhtar
YILDIZ
327 Melik
368 Ziyattin
BAŞ
369
Nurettin
KIRMAÇ
410 Nafiz
KARAMAN
451
Ömer
YEŞİLYURT
370
Selahattin
ÖZER
411 Sıdkı
YILMAZ
452
Muhammet
DAL
371
Nuri
GENÇ
412 İkram
KIRKPINAR
453
Ümmani
BELGE
372
Hasan
KARAMAN
413 Aziz
AKGÜL
454
Refik
BAYSAL
373
Metin
KARS
414 Sündüs
AFGANLIOĞLU
455
Mükerrem
ESER
415 Adem
YÜKSEL
456
Yasin
DEMİRKAN
HINIS
AĞIRBAŞ
375
M.Emin
SEVİŞOĞLU
416 Adem DEĞİRMENCİOĞLU
457
Recep
SARIKAYA
376
Mustafa
BULGAN
417 Sedat
AKYILDIRIM
458
Onur
DURKAYA
377
Nesip BÜYÜKYILDIRIM
418 Sinan
CELEP
459
İrfan
YAŞAR
378
Cafer
İMZA
419 Hasan
YILMAZ
460
Muammer
ÖZTÜRK
379
A.Yalçın
FURAT
420 Kenan
VELİOĞLU
461
Bilal
DEMİR
380
Kekil
DURMAZ
421 Şahin
KARABAŞ
462
Mustafa
AYDIN
381
Hasan
AKIN
422 Aydın
DAĞ
463
Harun
AKYÜZ
382
Kadir
ATALAN
423 Sebahattin
GENÇ
464
Selahattin
AYDIN
383
Engin
KAYA
424 Latif
SARIÇAM
465
Yılmaz
ABRAK
384
Tolga
ÖZDEMİR
425 Mehmet
YAZICI
466
Ebubekir
TANER
385
Ali
KÖSE
426 Muhammed
KÖŞGEN
467
Abdulsamet
AKOĞUL
386
Cemil
KIRDAĞ
427 Ömer
KARAKAYA
468
Mehmet Ali
ÇALIŞKAN
387
Bedran
AKGÜN
428 Abdurrahman DALGIÇ
469
Halil
KIRAN
388
Fesih
GÜZEL
429
470
İsmail
BAŞ
389
Emrah
ATILAY
430 İbrahim
ÇINAR
471
Mehmet
EROL
390
Ergün
CIĞAL
431 Doğan
AKTAŞ
472
Kemal
TEMİZ
391
Adem
AYKUT
432 Nurettin
KERSİN
473
Resul
YEŞİLYURT
433 Sevinç
GÜNER
ÇAT
AŞKALE
ÇAYIRLI
393
Metin
SEZER
434 Abdullah
ATICI
475
Ali
CAN
394
Mustafa
GÜNER
435 Muhammet
DAL
476
Mustafa
BAYRAM
395
Veli
ULUSAL
436 Ömer
YEŞİLYURT
477
Merve
YÜKSEL
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
345
396
Ahmet
ERDEM
437 Emrullah
AYKUL
478
Hikmet
TURAN
397
Afşin
ALAY
438 Çiğdem
ÇAĞAL
479
Mutlu
TEKBIYIK
398
Süheyla
GÜMÜŞ
439 Nurullah
ACAR
480
Savaş
ŞAHİN
399
Hakan
BİRLAN
440 Ali
AKKAYA
481
Mustafa
CAN
441 Dinçer
AKSUNGUR
482
Ali E.
BAL
AZİZİYE
401
Mahmut
YILMAZ
442 Ufuk
DEMİRKAN
483
Mustafa
YILMAZ
402
Şükriye
GÜLŞEN
443 Hüseyin
DİNÇER
484
Lokman
DURMAZ
403
Timur
MERAL
444 Mehmet
KARA
485
Selçuk
ÖZYÜREK
404
İmdat
BURUL
445 İbrahim
CİĞER
486
Muammer KÜÇÜKOSMAN
405
Ender
AKKUŞ
446 Yasin
KAYA
487
Yücel
YEGİN
406
Yunus
ÖZFIRAT
447 M.Zeki
TURAN
488
Erol
AYDEMİR
407
Nurettin
AKGÜL
448 Muhammet
ŞİMŞEK
489
Necla
ARSLAN
408
Ahmet
EREN
449 Abdul Celil
KALYANCU
490
Çetin
YAKUT
409
Mahmut TURANOĞLU
450 Emrullah
AYKUL
491
Engin
ACAR
492
Nurettin
SAVAŞ
533 Ali
ASAN
574
Mehmet
TANGÜZEL
493
Cemalettin
ALP
534 Ahmet
ALTUNDAL
575
Zühal
ŞİMŞEK
494
Selim
YILDIRIM
535 Yaşar
GÜL
576
Filiz
ESİRGENCİ
495
A.Hulusi
TAHAN
KEMAH
536 Musa
ŞENTÜRK
577
Bülent
AKTAŞ
537 Ahmet
KİRAN
578
Yunus
IŞIK
497
Recep
İLTER
538 Serdar
KARA
579
Barış GÜÇYETMEZ
498
Ahmet
PALAZ
539 Alparslan
ERCAN
580
Ömer
YILMAZ
499
Turhan
YAKUT
540 Fahrettin
BOZKURT
581
Zekai
GÖRMEK
500
Mehmet
HANÇAK
541 Mustafa
ÇOBUR
582
Mahmut
KEÇECİ
501
Necat
AKTAŞ
542 Oktay
AKYOL
583
Esalettin
ARABACI
502
Abubekir
BİLGİN
543 Hakkı
AYDIN
584
Mustafa
MUTLU
503
B.Şahset
BİRİCİK
544 Mehmet
IRMAK
585
Faruk
ÖZGER
504
Abubekir
ASAL
545 Mevlüt
GÜR
586
İbrahim
DERTLİ
505
Fatih
İDALI
546 Cevdet
AKANSU
587
H.Bayram
TEMEL
506
Halil
DAĞAŞAN
547 Ramzi
ATEŞ
588
İbrahim
SUCUOĞLU
507
Hidayet
BİRİCİK
548 Dursun
ADIGÜZEL
589
Emrah
ATABAY
508
Yücel
ATEŞ
549 Mahmut
GÜLNAR
590
İrşadi
DOĞAN
509
Yusuf
BİLGEN
591
Eşref
DURNA
510
İrfan
SELBİ
551 Muhammet
ŞİMŞEK
592
Ahmet
EKİNCİ
511
Çiğdem
DOĞAN
552 Bünyamin
AYTAŞ
593
Coşkun
KURU
512
Hasan
BOZDEMİR
553 Mustafa
DEMİROK
594
Mustafa
ARABACI
554 Seyfettin
UYANIK
595
Mevlüt
CÖDEL
KEMALİYE
REFAHİYE
514
Bedri
YAKAR
555 Sadullah
SAĞIRLI
596
Orhan
TAY
515
Bülent
YAŞAR
556 Hüseyin
GÜNAY
597
H.Basri
KARAMAN
516
Mehmet KESKİNKILIÇ
557 Ebubekir
BEBEK
517
Osman Nuri GÜLTEKŞN
558 Ahmet
MUTLU
599
Ali
TEKİN
518
Rabia
ALPTEKİN
559 Selim
GÖKÇEOĞLU
600
Ali
ÖZDEMİR
519
İbrahim
AYKAŞ
560 Fatih
SULU
601
Hasan
SÜRÜCÜ
520
Mehmet
ÖRNEKÇİ
561 Ahmet
YABAL
602
Kazım
BOZ
346
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TERCAN
OTLUKBELİ
562 Muharrem
ZENGİN
603
Erkan
DURAN
522
Ramazan
TEKİR
563 İsa
KORKMAZ
604
Şakir
KALKAN
523
Daştan
DURSUN
564 Ayhan
TEMİZ
605
Cafer
AĞBABA
524
Hasan Basri YILDIZ
565 Recep
ŞİMŞEK
606
Hüseyin
CANPOLAT
525
Selçuk
TEKTAŞ
566 Zeki
ÇETİN
607
Taner
AKYÜREK
526
Latif
YILMAZ
567 Ramazan
EREN
608
İlhami
AKAR
527
Selahattin
YAVUZ
568 Muhammet
IŞIK
609
Ali Ekber
AYDIN
528
Murat
BÜYÜK
569 Mikail
ÖZKARA
610
Hüseyin
ÇAKIR
529
İhsan
GÜLÜCÜ
570 İsmail
GÖKSU
611
Adem
DURMUŞ
530
Öner
SATILMIŞ
571 Abdurrahim
YEŞİLYURT
612
Hamit
DERİN
531
Osman
DAVLANCI
572 Faruk
UÇAR
613
İsmet
ALDUT
532
Nagihan
DATSANCI
573 Abuzer
ALKAYIŞ
614
Zakir
GÜNEŞ
615
Osman
YILMAZ
655 Hasan Hüseyin KAZ
696
Dursun Ali
KARACA
616
Fatih
UĞUŞ
656 Ali İhsan
CEYLAN
697
Okan
ÇAKIR
617
TUĞRUL
ÖZLÜ
657 Adem
KARADENİZ
698
Recep
MEMİŞ
618
Hatice AKAY SARIKAYA
658 Hasan
KARABUDAK
699
Bedrettin
BİLGİN
619
Bülent
DUMLU
659 Mustafa
KAYA
700
Seyfi
ŞİMŞEK
620
Süleyman
AKSU
660 Mahmut
KAYA
701
Hanifi
COŞAR
621
Muharrem
GÜNEŞ
661 Otluk Köyü Muhtarı
702
Merdem
TOSUN
622
Erkan
DOĞAN
662 Mehmet Ali
YENİÇERİ
703
Ahmet
YAKUT
623
İsmail
ŞAT
663 Yavuz
ORUÇ
704
Cengiz AKADANDAN
624
Ant
ŞİMŞEK
664 Murat
HUNTİK
705
İsmet
TAYFAR
625
Ferhat
VAROL
665 Mehmet
BAŞGÖL
706
Yavuz
SATILMIŞ
626
Ümit
TEMEL
666 Suha
GÜLSEVEN
707
Kadir
AÇIKGÖZ
627
Ahmet
KOÇAK
708
Hüseyin
BİRLİK
628
Muhlis
PAKKAN
668 Dursun
ÇELİK
709
Nazmi
ALTUNTAŞ
629
Ekrem
AKASMAN
669 Mehtap
KARAASLAN
710
Celal
ŞAHİN
630
Sarıköyü Muhtarı
670 Rukiye
KURT
711
Ömer
COŞAR
631
Hüseyin
GÜZEL
671 Yasemin
DİVAN
712
Fatih
YAZICI
632
Rıza
KAYA
672 Şaban
AKBAŞ
713
Veysel
AĞTAŞ
633
Erkan
KILIÇ
673 İsmail
YILDIZHAN
714
Muhammet
KILIÇ
634
Bülent
POLAT
674 Ali
BİRGÜL
715
Ahmet
AŞKIN
635
Süleyman
SARIGÜL
675 Ali Osman
TORLAK
716
Muhammet
AKBUDAK
636
İlhami
KAYA
676 Abuzer
BAYANSAL
717
İhsan KAZUKOĞLU
637
Hüseyin
GÖZCÜ
677 Nafiz
KARAKAYA
718
Emre
Agergin
638
Servet
KAYA
678 Ersin
BATTAL
719
Eyyüp
BALTA
639
Mustafa
YILMAZ
679 Emrah
AKTAŞ
720
Adnan
KABİL
640
Özgür
YILDIZ
680 Halit
BAYRAM
721
Abdullah
NAİR
641
Haydar
ŞAHİN
681 Şeref
ERKAN
642
Şükrü
GEZGİN
682 Emirhan
SANCUR
643
Cemil
AYDIN
683 Doğan
BİRGÜL
644
Nadir
KÖSE
684 Cihan
TOKDEMİR
AYDINTEPE
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGE PLANI - İLÇELER RAPORU (2014-2023)
347
ÜZÜMLÜ
685 Yusuf
ERASLAN
645
Metin
ÇÜLBAN
686 Muzaffer
YAZOĞLU
646
Hüseyin
YILMAZ
687 Rasim
LÜLECİ
647
Ali
SÖNMEZ
688 Seyfettin
OĞUZ
648
Halil
ARPUÇ
689 Fuat
GÜLER
649
Baki
DÜZ
690 Emri
ŞENTÜRK
650
Ali
KIZGIN
691 Abdurrahman CAN
651
Hüsamettin
GÜVEN
692 İsmail
ÖZTÜRK
652
Ferhat
SELÇUK
693 Osman
BAYRAK
653
M.Ali
KAĞAN
694 Mustafa
DEVELİ
654
Metin
ÖZDEMİR
695 İmdat
YERLİKAYA
348
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TRA1 Düzey 2 BÖLGE PLANI İLÇELER RAPORU
TRA1 Düzey 2
BÖLGE PLANI
İLÇELER RAPORU
T.C. Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı
Cumhuriyet Caddesi No:3 Yakutiye/ERZURUM
Tel: +90 (442) 235 61 11- Faks: +90 (442) 235 61 14
www.kudaka.org.tr
www.kudaka.org.tr