Enerji Yönetimi - Dr. Volkan ŞAHİN

KONU 1
ENERJİ YÖNETİMİNE GİRİŞ
1. ENERJİ YÖNETİMİ
Enerji yönetimi tanımı farklı kişiler için değişik anlamlar ifade etmektedir. Bu ders
kapsamında enerji yönetimi;
“Minimum maliyet ile maksimum kar elde etmek ve rekabet edebilir pozisyonlar yaratmak
için, enerjinin etkin ve akıllıca kullanımı” şeklinde tanımlanacaktır.
Oldukça geniş kapsamlı olan bu tanım ürün ve tasarım teçhizatından, üretimin taşınmasına
kadar bir çok işlemi kapsamına almaktadır. Atıkların en aza indirilmesi ve elden çıkarılması
da enerji yönetim olanakları arasında sayılabilir.
Tüm sistemin enerji yönetimi, bir çok önemli işlemin incelenmesini ve optimizasyonunu
gerektirir. Günümüzde, çoğu iş yeri ve endüstri tesisi, işlemlerini iyileştirmek, geliştirmek
için Toplam Kalite Yönetimi (Total Quality Management)(TQM) stratejisini benimsemiştir.
Herhangi bir Enerji Kalite Yönetimi kavramı mutlaka enerji maliyetlerini azaltmak için enerji
yönetim bölümünü de kapsamına almalıdır.
Enerji yönetiminin birincil amacı, maksimum kar ya da minimum maliyettir. Enerji yönetimi
programlarının bazı arzu edilen alt amaçları ise şöyle sıralanabilir:
1. Enerjiyi etkin kullanarak enerji tüketimini azaltmak, dolayısıyla maliyetleri düşürmek,
2. Enerji konuları arasında iyi bir iletişim sağlamak,
3. Enerji kullanım yöntemleri için etkin izleme, raporlama ve yönetim stratejileri geliştirmek
ve uygulamak,
4. AR-GE çalışmaları ile enerji yatırımlarından geri dönüşümleri arttırmak için yeni ve daha
iyi yollar aramak,
5. Tüm kullanıcıların enerji yönetim programı ile ilgilenmelerini ve onun bir parçası
olmalarını sağlamak,
6. Enerji teminindeki kısıtlayıcı etkileri veya kesintileri azaltmak.
Bu liste ayrıntılı olmamasına rağmen, bu altı madde bizim amaçlarımız için yeterlidir. Diğer
yandan, altıncı amaç biraz açıklama gerektirmektedir.
1
Değişik hava koşulları ve/veya dağıtım problemleri nedeniyle, bir enerji kaynağının ana
besleme ünitesinden iletim ve dağıtımın azaltılması zorunda kalınıldığında enerji
kullanımında kısıtlamalar (curtailments) ortaya çıkar. Örneğin, endüstriye nispeten daha
ucuza satılan doğal gaz kesilebilir. Konutlardaki kullanıcılar ve kesintisiz tarifeliler öncelikli
olduklarından, geri kalanlar kesilebilir tarifede yer almaktadır. Normalde geri kalan miktarla
endüstrinin ihtiyacı karşılanmakla beraber, gaz dağıtımları periyodik olarak kısıtlanmak
zorunda olabilir.
Kısıtlamalar çok sıklıkla olmamasına rağmen, olduğunda maliyeti çok yüksek olduğu için,
bazen de tamamen kesintiler (interruption) söz konusu olabildiğinden, yönetim bunların
etkisini minimuma indirebilmek için alternatifler yaratmalıdır.
Bunun çok değişik yolları olmasına rağmen, en sık uygulanan yöntem depolama ve yedek
yakıtın kullanımıdır. Genelde 2 numara fuel-oil yakıt depolanır ve hem doğal gaz (birincil
yakıt) hem de fuel-oil (ikincil yakıt) yakabilen kazanlarda kullanılır. Zorlayıcı kısıtlamalar
olduğunda, fuel-oil kullanılabilir. Doğal olarak, çift yanma kapasiteli kazan ekipmanının
maliyeti yüksek olduğu gibi, depolamanın da bir maliyeti vardır. Ancak diğer yandan, bu
maliyetler zoraki kesintilerin maliyetine kıyasla çok makul bir rakamdır. Kısıtlamalar için
diğer yöntemler ise, envanterler, planlanmış santral kesintileri, izinlerin kısıtlama
periyotlarında kullanılması gibi üretim programları düzenlemek, ana cihaz ve departmanların
kesintiye uğradığı ama kritik alanların çalışmaya devam edebildiği acil ihtiyaç planları gibi
uygulamalar içermektedir. Tüm bu aktiviteler bir enerji yönetim programı içinde mutlaka yer
almalıdır.
Enerji tasarrufu enerji yönetiminin önemli bir bölümü olmasına rağmen, amaçlanan tek hedef
değildir. Kısıtlama – acil ihtiyaç planlaması, yük dağılımı, güç faktörü iyileştirilmesi gibi bir
tasarruf programı değildir. Sadece tasarruf üzerine yoğunlaşmak, bazen daha kapsamlı
tasarruf olasılıkları yaratan çok önemli aktiviteleri engelleyebilmektedir.
1.1. ENERJİ YÖNETİM GEREKSİNİMİ
1.1.1. Ekonomik
Serbest girişimci sistem karın gerekliliği, veya kar gütmeyen organizasyonlar durumunda da
bütçe tahsisi üzerine işler. Böylece, herhangi bir yeni aktivite ancak maliyeti efektif ise
uygulanabilir, net sonuç olarak kar miktarı veya maliyet azalmasının aktivitenin maliyetinden
büyük olduğu gösterilmelidir.
2
Sıkı bir enerji yönetim programı başlatıldığında, genelde hiçbir sermaye yatırımı gerekmeden
çabuk bir şekilde %5-15 arasında enerji maliyet tasarrufu elde edilebilir. %30’luk bir tasarruf
sıklıkla sağlanırken, %50-60 hatta %70’lere varan tasarruflar bile elde edilebilir. Bu
tasarruflar daha önce gerçekleştirilen aktivitelerin tamamının sonucudur. Enerji etkin olarak
tasarlanan bir bina, mevcut eski binalar için gereken enerjinin %20’si ile çalışır (bu da %80
tasarruf anlamına gelir). Gerçekte, pek çok üretici ve ticari organizasyonlar için enerji
yönetimi, günümüzde olası karı artırıcı – maliyeti düşürücü programlar içinde en ümit verici
olanıdır.
1.1.2. Ulusal çıkarlar
Günümüzde, enerji yönetimi programlarının hayati önemi vardır. Enerji yönetimi en büyük
problemlerden bazılarına çözüm olabilmektedir. Aşağıdaki istatistik değerler bu önemi açığa
çıkarmaktadır:
-USA’daki enerji kullanımındaki artış:
1900-1950 yılları arasındaki enerji tüketimi günlük 4 milyon varil eşdeğer petrol (MBOE –
MVEP)’den 16 MBOE’e yükselmiştir. 1950-1970 arasındaki 20 yılda ise 16’dan 32 MBOE’e
çıkmıştır. Bu hızlı yükseliş 1970’lerin başında yavaşlamış, fakat 1970’lerin sonunda ani bir
sıçrama yaparak 1979’da yaklaşık 40 MBOE değerine erişmiştir. Enerji kullanımı 1980’lerin
başında yine yavaşlamış ve 1983’de 35 MBOE değerine düşmüştür. 1980’lerin ortasındaki
ekonomik büyüme, 1988’de 40 MBOE olarak enerji tüketimine yansımıştır. Enerji kullanımı
1980’lerin sonunda 40 MBOE olarak oldukça sabit kalmış, fakat 1990’larda yeniden artmaya
başlamıştır. 1996’ nın sonunda, enerji kullanımı yaklaşık 45 MBOE’e ulaşmış ve 1998’de de
günlük 45.5 MBOE olmuştur.
-Diğer ülkelerle karşılaştırma:
Dünya toplam nüfusunun sadece %5’ine sahip olan USA, toplam enerjinin %25’ ini tüketiyor
ve yaklaşık dünya gayri safi milli hasılanın %25’ini üretiyor. Bununla birlikte Japonya,
Almanya ve İsveç gibi ülkeler USA’ den önemli derecede az enerji tüketmelerine karşın,
gayri safi milli hasılalarından daha yüksek veya eşit üretim yapmaktadırlar.
USA enerji üretimi:
İç ham petrol üretimi günde 10 milyon varilin üzerindeki üretim ile 1970’lerde pik değerine
ulaşmış ve daha sonra yavaş yavaş düşerek 1998’de 6.3 MBD (million barrels day) nin altına
inmiştir. İç gaz üretimi 24 trilyon kubik feet (trillion cubic feet) (TFC) ile 1973 yılında pik
3
değerine ulaşmıştır. Bunu izleyen yıllarda üretim 3 TFC kadar azalmış ve 1988-1992 yılları
arasında 21-22 TCF arasında olmuştur. 1992’ den itibaren üretim yükselmiş ve 1998’de 24.5
TCF değerine ulaşmıştır.
-İthal edilen petrolün maliyeti:
İthal edilen petrolün varilinin yıllık ortalama fiyatı hızla tırmanarak 1970’lerin başında 3$’
dan 1973-1974’de 12$’a ve 1981’de 37$’a yükselmiştir. 1981’ den beri bu pik değerden
düşüşler olmuş ve 1986’ da 12$ civarına düşmüştür. 1986 ile 1996 yılları arasında maliyetler
12$ ile 22$ arasında değişmiş ve 1989-90 yılı körfez savaşı sırasında fiyatlarda kısa süreli ani
yükselmeler olmuştur. 1998 yılında varil başı maliyet 10$’ a düşmüş ve daha sonra tekrar 22$’
a kadar yükselmiştir.
-İthal edilen petrole bağımlılık:
USA 1947’den beri net olarak petrol ithal eden bir ülkedir. 1970’lerde ithalat için sadece 3
trilyon $ ödenmiştir. Petrole ayrılan bütçeler 1978’ de 42 trilyon $, 1979’da 60 trilyon $, ve
1981’de ithal edilen petrol miktarı 1979’da ithal edilen miktardan az olmasına karşılık 80
trilyon $’dır. İthal edilen petrolün yüksek maliyeti nedeniyle, ülkenin ticari dengesi zarar
görmüş, dolar uluslararası piyasalarda değer kaybetmiştir. 1981’ den beri petrol ithalatına
ödenen bütçe azalmış ve 1985’ te 37 trilyon $ a düşmüştür. 1990’ da tekrar tırmanarak 64
trilyon $ a, 1992’ de 55 trilyon $ a ulaşmıştır. 1996’ da düşen fiyatlarla birlikte 61 trilyon $ ın
üzerine çıkmış ve 1998’ de ise 50 trilyon $ olmuştur.
Bütün bu cesaret kırıcı istatistik değerlere ek olarak, bir çok ciddi çevresel problemlerin
yanısıra, 1980’ lerin sonlarında halkın karşı karşıya kaldığı ekonomik ve endüstriyel olarak
rekabet edememe problemleri de ortaya çıkmıştır.
Enerji tüketiminin azaltılması bu problemlerin minimize edilmesine de yardımcı olacaktır.
Enerjinin etkin ve verimli kullanımı sonucunda,
-asit yağmurları azalır,
-global iklim değişikliği sınırlandırılabilir,
-ozon delinmesi sınırlandırılabilir,
-ulusal güvenlik geliştirilebilir,
-ticari rekabet gücü artırılabilir,
4
1.2. ENERJİ YÖNETİCİLERİ İÇİN TEMEL ENERJİ BİLGİLERİ
Enerji yönetiminin değeri açıkça ortadadır. Enerji yönetimi konusunda yetişen mühendislere
çok ihtiyaç vardır ve çok sayıda enerji yöneticiliği iş olanağı mevcuttur. Enerji yöneticisi
enerji terminolojisi hakkında bilgi sahibi olmalı ve ölçüm birimlerini bilmelidir. Farklı enerji
tipleri farklı birimlerle ölçülür. Karşılaştırmalar yapabilmek için bir ölçüm sisteminden diğer
ölçüm sistemine geçiş yapılabilmelidir. Enerji yöneticileri, ulusal enerji konusunda kesinlikle
bilgilendirilmelidir. Bir çok durumda olayları anlamamız ve bir çözüm üretebilmemiz için,
günümüzdeki durum olduğu kadar geçmişteki durum da büyük önem taşımaktadır.
1.2.1. Enerji terminolojisi, birim ve dönüşümler
Enerji birimleri:
KWh (kilowat-saat): Bu birim daha çok endüstride kullanılan elektriğin belirlenmesinde
kullanılır. 1 saat içerisinde tüketilen enerjinin miktarıdır.
1 kWh = 3.6x106 joule
British thermal unit (Btu): Bu birim eski imparatorluğa ait bir ısı birimidir. Hala çok sık
kullanılmaktadır ve özellikle USA’ da çok popülerdir.
1Btu=1.055x103 joule
Btu: suyun sıcaklığını 1 Fahrenayt derece yükseltmek için gerekli enerji
USA Energy Information Agency’ e göre, daha somut bir tanım bir Btu bir mutfak kibritinin
açığa çıkardığı enerji olarak verilmektedir.
Therme: Gaz üretim endüstrisinde kullanılan bir birimdir.
1 therme=100.000 Btu
1 therme=1.055x108 joule
5
TEP (Ton eşdeğer petrol) (Tonne of oil equivelent :Toe): Petrol endüstrisinde kullanılan
bir birimdir.
1TEP=4.5x1010 joule
Varil (Barrel): Petrol endüstrisinde kullanılan başka bir birimdir. 1 TEP 7.5 varil’ e
eşdeğerdir.
1 varil=6x109 joule
Kalori (caloire): Bu birim özellikle yiyecek (gıda) endüstrisinde kullanılan bir birimdir.
Gerçekte 1 gram suyun sıcaklığını 1°C yükseltmek için gerekli ısı enerjisi miktarıdır.
1 kalori=4.2x103 joule
Tablo 1. Enerji birimleri ve yakıtların enerji içeriği
1 kWh
3412Btu
1 ft3 doğal gaz
1000 Btu
1 Ccf doğal gaz
100 ft3 doğal gaz
1 Mcf doğal gaz
1000 ft3 doğal gaz
1 therm doğal gaz
100 000 Btu
1 varil ham petrol
5 100 000 Btu
1 ton kömür
25 000 000 Btu
1 galon gazyağı
125 000 Btu
1 galon 2. kalite fuel oil
140 000 Btu
1 galon LP gaz
95 000 Btu
1 kordon odun
1000 Btu
1 M Btu
1000 Btu
1 MM Btu
106 Btu
1 Quad
1015 Btu
1 MW
106 Watt
Galon: 8 pint veya 4.5 litrelik sıvı ölçüsü birimi
6
1.2.2. Enerji temini ve istatistiklerin kullanımı
Enerji yöneticisi enerji kaynakları ve enerji kullanımı hakkında temel bilgilere sahip
olmalıdır. Ulusal enerji politikası ve ekonomik politikanın çoğunu bu üretim ve istatistiklerin
kullanımı belirler. Şekil 1.1. de USA’ da toplam enerji üretimindeki temel enerji
kaynaklarının payı görülmektedir. Şekil 1.2 de Türkiye’ deki durum görülmektedir. Şekil 1.3
de enerji tüketiminin sektörlere göre dağılımı görülmektedir. Şekil 1.4 de ise Türkiye’ deki
durum verilmektedir.
%100
%80
%60
%41
%24
%40
%22
%12
%20
%0
petrol
gaz
kömür
Nükleer,
hidrolik, diğer
yenilenebilir
kaynaklar
Şekil 1.1. USA Enerji üretiminde enerji kaynaklarının payı (1998, US EIA)
%100
%80
%60
%47
%40
%19
%20
%12
%10
%10
gaz
diğer
yenilenebilir
petrol
hidrolik
odun
%0
kömür
%2
Şekil 1.2. Türkiye’ de enerji üretiminde enerji kaynaklarının payı (2002)
7
%100
%80
%60
%36
%28
%40
%21
%15
%20
%0
endüstri
ulaşım
konut
Ticari
Şekil 1.3. USA Enerji tüketimi (1998, US EIA)
%100
%80
%60
%42
%31
%40
%19
%20
%0
%5
endüstri
konut
ulaşım
tarım
%3
endüstri dışı
Şekil 1.4. Türkiye’ de enerji tüketimi (2002)
1.2.3. Ticarette enerji kullanımı
Kurumun enerji yöneticileri tarafından sıkça sorulan bir soru “benim kurumum enerjiyi diğer
kurumlarla karşılaştırıldığında nasıl kullanıyor ve aynı tip bir işlem için diğer kurumlar nasıl
bir yol izliyordur. Şekil 1.5 ticari kurumlarda genel enerji kullanımını ve şekil 1.6 ise elektrik
kullanımını göstermektedir.
8
%100
%80
%60
%32
%23
%10
çeşitli işler
sıcak su
aydınlatma
ısıtma
%0
%14
%6
ofis aletleri
%15
%20
soğutma
%40
Şekil 1.5 Ticari kurumlarda enerji kullanımı (1995, US EIA)
%100
%80
%60
%46
%40
%2
sıcak su
%4
ısıtma
%7
buzdolabı
%9
çeşitli işler
%13
ofis aletleri
aydınlatma
%0
soğutma
%19
%20
Şekil 1.6 Ticari kurumlarda elektrik kullanımı (1995, US EIA)
Tek tek aktiviteler ortalama değerlerden farklılık gösterirken, hangi aktivitenin en çok enerjiyi
tükettiğinin bilinmesi faydalıdır. Bu diğer kurumlarla bazı büyüklüklerin – enerji israfı ve
enerji etkinliği, karşılaştırılmasını sağlar. Enerji yönetim programının önceliğini, geniş enerji
tüketim alanlarının incelenmesi almalıdır. Yüksek tüketim alanlarının incelenmesi ve
geliştirilmesinden yüksek miktarda tasarruflar sağlanır.
9
USA’ da ticari sektör (ofisler, bankalar vs.) enerjinin %15 lik kısmını tüketmektedir. Bunun
da her yıl maliyeti 70 milyar doların üzerindedir. Ticari enerji kullanımının %50 sini özellikle
ısıtma amaçlı olarak doğal gaz ve petrol oluşturmaktadır. Enerji kullanımının %47 den fazlası
elektrik şeklinde aydınlatma, soğutma, havalandırma ve bazı alanların ısıtması için kullanılır.
Ticari kuruluş tarafından son kullanılan enerjinin yarıdan daha azı elektrik enerjisi olmasına
rağmen, maliyeti toplam enerji maliyetinin yarıdan fazlasıdır. Ticari binalarda aydınlatma için
elektrik kullanımı yüksektir ve elektrik maliyetinin 1/3 ünü aydınlatma giderleri
oluşturmaktadır.
Ticari aktiviteler birbirinden oldukça farklıdır, bunun sonucunda ticari kurumların enerji
kullanım yoğunlukları birbirine göre oldukça farklılık göstermektedir. Bir binada veya
herhangi bir kurumda enerji kullanımının kaydı ve bu kullanımın geçmişinin raporlanması
enerji yönetim programının başarılı bir biçimde uygulanması için gereklidir. Enerji
kullanımının zamana bağlı kaydı, karşılaştırma ve analizlerin yapılmasına olanak verir.
Böylece enerji verimlilik programları belirlenebilir ve değerlendirilebilir.
1.2.4. Endüstride enerji kullanımı
Üretim, madencilik, ziraat ve inşaat aktivitelerinden oluşan endüstri sektöründe USA’da tüm
ülke çapında kullanılan enerjinin 1/3’ ünden fazlası tüketilmektedir. Bunun da yıllık maliyeti
100 milyar $’ dır. Endüstrideki enerji kullanımı ve tüketilen elektrik enerjisinin kullanım
alanları Şekil 1.7 ve Şekil 1.8’ de gösterilmektedir.
fanlar
%14
motorlar
%19
kompresörler
%12
mekanik cihaz
%6
ısıtma
%37
diğer motorlar
%12
pompalar
%24
kojenerasyon
%13
DC sürücüler
%8
buhar
%31
Şekil 1.7 Endüstride enerji kullanımı
motor
olmayan
kullanıcılar
%22
HVAC
%2
Şekil 1.8 Endüstride elektrik enerjisi kullanımı
USA’ da metalleri veya cevherleri yeni bir ürüne dönüştüren mekanik veya kimyasal
prosesler kullanan üretici firmalar toplam endüstri sektörünün %85’ini oluşturmaktadır. Enerji
10
kullanan üç büyük endüstri: petrol, kimya ve birincil metal’ dir. Bu endüstriler endüstriyel
enerji kullanımının yarıdan fazlasını tüketmektedir. Diğer büyükler, kağıt endüstrisi, taş, kil
ve cam gurubu da ilave edildiğinde endüstriyel enerji tüketiminin %70’ lik bölümü
oluşmaktadır.
US Energy Information Administration’a göre, 1980 ve 1995 yılları arasında üretim
sektöründe etkin enerji kullanımında %25’lik bir iyileştirme sağlanmıştır. Bu süre içinde,
üretimdeki enerji kullanımı %19 azalmış, ürün çıktısı ise %8 artmıştır. Bu değişimler
sonucunda enerji etkinliğinde toplam %25’ lik bir iyileştirme sağlanmıştır.
Diğer yandan, beş büyükler diye sıraladığımız enerji sektöründe bu oran sağlanamamış,
bunların enerji kullanımları %21 azaltılırken, ürün çıktıları da %5 düştüğü için, sonuç olarak
bu sektörlerde 1980-1985 yılları arasında etkin enerji kullanımında sadece %17’ lik bir
iyileştirme gerçekleşebilmiştir. Üretim sektöründeki bu iyileşme 1985 yılında sona ermiş,
1986-1988’ de sektörün enerji kullanımında %10’ luk bir artış olmuştur. Üretimde enerji
kullanımı 1989-1990 yıllarında sabit kalmış, 1991’ de yine yavaş da olsa bir artış göstermiştir.
Etkin enrji kullanımını yeniden iyileştirebilmek için enerji yönetiminin önemini yeniden
ortaya çıkarmak, yeni sanayi işlemlerinde iyileştirici yatırımlar yapmak gerekmektedir.
Küresel endüstri pazarında rekabet edebilir konuma gelebilmek için, üretilen ürün başına
harcanan enerji maliyetinin düşürülmesi çok önemli bir unsurdur. En önemli gelişmiş sanayi
ülkelerinden biri olan Japonya’ da her endüstri tesisinde bir full-time çalışan enerji yöneticisi
bulundurma zorunluluğu getiren bir kanun çıkarılmıştır.
11
1.3. ENERJİ YÖNETİM PROGRAMININ TASARLANMASI
1.3.1. Yönetim taahütü:
Bir enerji yönetim programının başarılı bir şekilde uygulanması için gerekli en önemli madde
en üst yönetim tarafından programa verilen destektir. Bu destek olmaksızın, programın
amaçlarına ulaşmada büyük bir olasılıkla başarısız olunacaktır. Yönetimin programa karşı
olan desteklerini güvence altına almada en büyük pay enerji yöneticilerine aittir.
Enerji yönetim programı ve tasarımı sırasında muhtemelen eşit olasılıkta iki durum meydana
gelecektir. İlkinde, yönetim enerji yönetiminin zorunlu olduğunu ve programın uygulanması
gerektiğini belirleyebilir. Bu da enerji yöneticisi olarak sizi cevap verme (response mode)
durumunda bırakacaktır. İkincisinde, çalışan olarak siz yönetimi enerji yönetimi gereklidir
konusunda ikna etmeye çalışırsınız, yani siz (girişken) atak (aggressive mode) durumda
olursunuz. Açıkça görülüyorki, en arzu edilen durum sizin herhangi bir efor sarf etmenize
gerek olmayan ilk durumdur. Yine de, enerji yönetim programlarının bir çoğu girişken modda
başlamıştır. Her iki durumu da hep birlikte düşünelim.
Tipik bir cevap verme modunda, yönetim enerji fiyatlarının ve/veya kısıtlamaların hızlı bir
şekilde yükseldiğini görür ve diğer enerji yönetim programlarının sonuçlarını duyarlar ve
programın başlatılmasına karar verirler. Bu durumda, yönetimin zaten programa desteği
vardır ve tüm gerekenler periyodik olarak gerçekleştirilecek ve bütün kişiler programdan
etkilenecektirler.
Atak (aktif) modunda ise, siz çalışan biri olarak enerjinin fiatının ciddi bir şekilde
yükseldiğini biliyorsunuz ve kaynakların daha az güvenilir olduğunun farkındasınız. Enerji
yönetimi konusunda kurs almış olabilirsiniz, profesyonel konferanslara katılmışsınızdır,
ve/veya bu konuda yazılar okumuşsunuzdur. Herhangi bir oranda, enerji yönetimi programı
konusunda şirketinizi ikna etmek konumundasınız. Bunların hepsi yönetimi inandırmak ve
onların sözünü almak için gereklidir.
Yönetimi ikna etmenin en iyi yolu gerçekler ve istatistiklerdir. Bazı durumlarda en etkin yol
gerçekleri Şekil 1.7’ de olduğu gibi grafikle göstermekle mümkündür. Burada enerji
maliyetlerinin azaltılmasının farklı hedefleri gösterilmiştir. Bu grafik bütün enerji kaynakları
için kullanılabilir veya her bir kaynak için ayrı grafikler kullanılabilir.
Daha sonra, enerji kaynaklarına göre tasarruf hedefleri belirlenmelidir. Bunun için de doğru
verilere sahip olunması gerekmektedir. Geçmişe ait şekiller gerçek hesaplar için kullanılabilir,
fakat geleceğe ait şekiller tahmin ile ilgilidir. Çeşitli enerji firmaları size daha doğru veriler ile
yardımcı olacaklardır.
12
Enerji maliyeti (TL)
%10 tasarruf
Program yok
Şimdi
%20 tasarruf
zaman
Şekil 1.7 Enerji maliyeti – geçmiş ve gelecek
Diğer firmaların programlarından alıntı yaparak, bu verileri takip ederek hedeflerin gerçekçi
olduğunu gösteriniz. Diğer firmaların deneyimi literatürde geniş bir şekilde yayınlanmaktadır.
Sonuçlar direkt olarak enerji yöneticisi ile irtibata geçilerek elde edilebilir. Tipik maliyet
azalması durumu Tablo 1.2’ de gösterilmiştir.
Tablo 1.2. Tipik enerji tasarrufu
Düşük harcama, maliyet değişimi yok
%5-10
Uygulanmış programlar (3 yıl veya fazla)
%25-35
Uzun vadeli hedef
%40-50
Bununla birlikte zaman ilerledikçe ve teknoloji geliştikçe, bu şekildeki eğilim değişecektir.
Örneğin kısa bir süre önce ofislerde enerji tüketiminin %70’ li oranlarda azalabileceğine veya
üretim yerlerinin daha önce kullanılan enerjinin yarısı ile çalışabileceğine çok az kişi
inanmaktaydı. Şu anda her ikiside düzenli bir şekilde yürütülmektedir.
Enerji yönetim programının savunucusu olarak enerji kısıtlamalarının veya kesilmelerinin
olasılığı hakkında konuşabilirsiniz ve önemini anlatabilirsiniz. Arkasından enerji yönetim
programının kesinti ve kısıtlamalarının etkisini en aza indireceği konusunda bir tartışma
yapabilirsiniz.
Sonuç olarak, sizin sunumunuz denemeyi ve neler yapılacağını tartışmaya açmalıdır. Gerçek
istatistik değerler, diğer firmalardan ve profesyonel organizasyonlardan elde edilebilir (US
13
Department of Energy). Diğerleri tarafından elde edilen tasarruflar kendi faaliyetlerinizdeki
amaçlarınızı geliştirmek için kullanılabilir.
1.3.2. Enerji yönetim koordinatörü / Enerji yöneticisi
Enerji yönetimini geliştirmek ve sürdürmek için şirket, program koordinasyonundan sorumlu
bir kişi bulundurmak zorundadır. Eğer görevi sadece enerji yönetimi olan bir kişi yoksa,
yönetim başka bir işten sorumlu olan ve gücünü enerji yönetimine verebilecek bir kişiyi
görevlendirmelidir.
Enerji yönetim koordinatörü (EYK) güçlü, dinamik, hedeflerini koyabilen iyi bir yönetici
olmalıdır. En önemlisi, yönetim bu kişiyi çeşitli kaynaklarla desteklemelidir (personel dahil).
Bir çok fabrikadan oluşan veya bir çok bölümün bulunduğu kurumlarda birden fazla
koordinatöre gereksinim duyulur; bir tane her bir fabrika için ve bir tane organizasyonun her
bir aşaması için. Tipik senaryolar Şekil 1.8’ de görülmektedir.
Fabrika müdürü
Enerji yönetim
koordinatörü
Enerji yönetim
komitesi
Bölüm sorumluları
14
Enerjiden sorumlu
müdür yardımcısı
Enerji yönetim
koordinatörü
Enerji yönetim teknik
personeli
Yönetim komitesi
A fabrikası
Enerji yönetim
koordinatörü
B fabrikası
Enerji yönetim
koordinatörü
C fabrikası
Enerji yönetim
koordinatörü
Fonksiyonel (işlevsel) sorumluluk
Haberleşme ve bazı fonksiyonel sorumluluk
15
Enerjiden sorumlu
müdür yardımcısı
Enerji yönetim
koordinatörü
Enerji yönetim
teknik personeli
Yönetim komitesi
A bölümünün
enerji yönetim
koordinatörü
B bölümünün
enerji yönetim
koordinatörü
C bölümünün
enerji yönetim
koordinatörü
A fabrikasının
enerji yönetim
koordinatörü
B fabrikasının
enerji yönetim
koordinatörü
C fabrikasının
enerji yönetim
koordinatörü
Etc
etc
etc
1.3.3. Destekleyici unsurlar
Maalesef başarılı bir program için bir kişinin veya bir disiplinin başarılı olması yeterli
değildir. Örneğin, buhar üretimi, dağıtımı, kullanımı ve yoğunlaştırma sisteminin bulunduğu
bir fabrikanın çalışabilmesi için bir çok mühendislik disiplinine gereksinim vardır. Başarılı bir
enerji yönetim programı bir enerji yönetim komitesi ile olur. Genellikle teknik ve yönetim alt
komitelerinden oluşan iki alt takım tercih edilir.
16
Teknik komite genelde kendi konularında güçlü teknik bilgilere sahip kişilerden oluşur.
Kimya, endüstri, elektrik, inşaat ve makina mühendisleri ve benzerleri gibi
kişiler bu
komitedeleri oluştururlar. Onların sorumluluğu koordinatöre ve fabrika çalışanlarına teknik
olarak yardımda bulunmaktır. Örneğin, komite gelişen teknolojiye ayak uydurabilir ve
potansiyel uygulamalar kapsamında araştırma yapabilir. Sonuçlar daha sonra gözden geçirilip
irdelenir.
Enerji yönetim koordinatörü tam zamanlı çalıştığı zaman, teknik komite yarı zamanlı
çalışabilir. Çok sayıda fabrika veya çok bölümlü organizasyonlarda teknik komite de tam
zamanlı olabilir.
Yönetim komitesinin, teknik komiteden tamamen farklı amacı vardır. Enerji yönetim
programının
aktivitelerine
rehberlik
ederler
ve
bütün
organizasyon
seviyelerinde
haberleşmeleşmede yardımcı olurlar. Yönetim komitesi aynı zamanda bütün fabrika
personelinin program konusunda bilgi sahibi olmasını sağlar. Yönetim komitesi üyeleri
genelde şirketin temel alanlarını temsil edecek şekilde seçilirler. Tipik organizasyon Şekil
1.9’ da görülmektedir.
Komite başkanı
(genelde enerji yönetim koordinatörü)
Personel
A bölümü
Sorumlusu sorumlusu
B bölümü
sorumlusu
Yönetim
sorumlusu
A vardiyası
sorumlusu
B vardiyası
sorumlusu
EY Tek.
kom. sorum
Yönetim komitesi üyeleri enerji problemlerini çözmeye istekli ve ilgili kişilerden seçilmedir.
Bölüm ve vardiya temsilcileri dönüşümlü olarak seçilmelidir. Böyle bir komite ile fabrikanın
genel enerji tüketiminin profili geliştirebilir ve bunun bu şekilde geliştirilmesi, enerji yönetim
koordinatörünün yapması gereken faaliyetleri seçmesine ve yürütmesine yardımcı olur.
1.3.4. Bütçe tahsisi
Enerji yöneticilerinin en zor problemlerinden biri kuruluşların genel harcamalarının bir
parçası olan enerji maliyetlerini azaltmaktır. Bu durumda, tek tek yöneticiler ve danışmanlar
enerji maliyetlerini kontrol altına almayı kendi sorumluluklarında düşünmezler. Genel
17
harcama içerisinde enerji maliyet azaltmanın direkt faydasını göremezler. Bu durumda en iyi
çözüm üst yönetim tarafından firmanın enerji maliyetlerini düşürecek bir maliyet merkezi
oluşturmasıdır. Bir kere enerji maliyetleri yükselirse, üretim merkezi aynı şekilde malzeme ve
yapılan işe artışı ekleyecek, o zaman da yöneticileri direkt olarak enerji maliyetlerini kontrol
altına almayı yönlendirecektir. Çünkü bu tüm üretim merkezinin maliyet verimsizliğine yol
açacaktır.
1.3.5. Raporlama ve izleme
Enerji yönetim koordinatörü ve yönetim komitesi fabrikadaki enerji tüketimini izleyen
kişilerdir. En iyi kazanım etkin ve verimli bir sistem yaratılması veya enerjinin
raporlanmasıdır.
Enerji raporlamanın amacı enerji tüketimini ölçmek ve hem şirketin hedefleri ile hem de bazı
tüketim standartları ile kıyaslama yapabilmektir. İdeal olarak ölçümler fabrikadaki her bir
işlem veya üretim merkezi için yapılmalıdır, fakat çoğu kuruluş gerekli ölçüm aletlerine sahip
değildir.
Çoğu fabrikada fabrikaya çeşitli kaynaklar girmesine rağmen enerji tüketimi sadece bir yerde
ölçülür. Çoğu fabrika bunun çaresine bakmaya çalışıyor ve ek olarak ölçüm aletleri tesis
ediliyor. Sistemde sıcak su, soğutma, sıkıştırılmış hava ve buhar için harcanan tüketim
miktarları ayrı ayrı belirlenmelidir.
Sadece gerekli olan metaryellerin
üretilmesi için raporlama şemasının periyodik olarak
gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bütün gerekli veriler kullanılarak sistem etkin ve verimli
bir şekilde kullanılmalıdır.
1.3.6. Eğitim
Çoğu enerji yönetim koordinatörü gerçekçi bir eğitimin gerekli olduğu konusunda
hemfikirdirler. Bu eğitim Şekil 1.10’ daki gibi çeşitli guruplara ayrılabilir.
Eğitim gece boyunca sürdürülemez. Yeni teknoloji ve üretim metodlarında olduğu gibi
yönetim personelinde ve çalışanların bütün kademelerinde değişiklikler meydana gelebilir.
Bütün bunlar eğitimin sürekliliğini gerektirir. Enerji yönetim koordinatörü eğitimden sorumlu
olan kişidir.
18
Katılan personel
Gerekli eğitim tipi
Gerekli eğitimin kaynağı
1. Teknik komite
1. Enerji yönetiminin
hassasiyeti
1. Evde (dış yardım ile)
2. Teknolojik gelişmeler
2. Profesyonel topluluk,
üniversiteler, danışmanlar,
dergiler
1. Enerji yönetiminin
hassasiyeti
1. Evde (dış yardım ile)
2. Diğer endüstrilerin
deneyimi
2. Ticari dergiler, enerji
gurupları, danışmanlar
1. Enerji yönetiminin
hassasiyeti
1. Evde
2. Beklentiler, elde
edilenler, amaçlar v.s.
2. Evde
2. Yönetim komitesi
3. Fabrika geneli
19
1.4. ENERJİ YÖNETİM PROGRAMINA BAŞLAMAK
Enerji yönetim programına başarılı bir şekilde başlayabilmek için bir çok şeyin katkısı
gereklidir. Bunlar;
1. Program başlangıcının görselliği (tanıtımı)
2. Yönetimin programa olan desteğinin ortaya koyulması
3. İyi bir başlangıç enerji yönetim projesinin seçilmesi
1.4.1. Başlangıcın görselliği
Bir enerji yönetim programı tasarımı başarılı olabilmek için kişilerin katkısını içermek
zorundadır. Bu desteği almak genelde kolay değildir. Bu nedenle dikkatli bir planlama
gereklidir. Kişiler;
1. Programın neden yapıldığını ve hedeflerin ne olduğunu anlamak zorundadırlar,
2. Programın, işlerini ve gelirlerini ne şekilde etkileyeceğini görmek zorundalar,
3. Programın yönetimin desteğini tam olarak aldığını bilmelidirler,
4. Kendilerinden beklenenlerin ne olduğunu bilmelidirler.
Bu bilgileri çalışanlarla paylaşmak yönetim ve enerji yönetim koordinatörünün görevidir.
Şirket mevcut tüm haberleşme araçlarının avantajlarından yararlanırken yukarıdaki dört
noktanın önde geldiğini düşünmelidir. Bir çok şirkette bulunan faydalı metodlar şunlardır;
Kısa notlar: (Memos) Bütün çalışanlara gönderilen kısa notlardır. Programın tüm
ayrıntılarını veren kısa not bütün yönetim personeline gönderilebilir. Programın niçin
oluşturulduğunu ve onlardan ne umulduğunu kısaca tanımlayan daha öz bir not diğer tüm
çalışanlara gönderilebilir. Bu kısa notlar en üst yönetim tarafından imzalanmış olmalıdırlar.
Haber duyurmak: (News releases) Programın başlangıcında büyük tanıtım yapılır. Radyo,
TV, posterler, gazeteler ve bilbordların hepsi kullanılabilir. Burada amaç programı
olabildiğince görülebilir kılmak ve halkın görüşlerinden faydalanabilmektir. Haber duyuruları
işçilerin olduğu kadar halkın da ilgisini çekecek tarzda olmalıdır.
Toplantılar: (Meetings) Kısa mesajlara ek olarak program ve elde edilen detayları duyurmak
amacı ile fabrika genelinde ve bölümlerde arasıra toplantılar düzenlenebilir. En üst yönetim
20
bu toplantılara katılarak desteğini gösterebilir. Toplantı, gündemi tartışma ve etkileşim için
gerekli zamanı içermelidir.
Filimler, video kasetleri: (Films, video tapes) Evde hazırlanan veya satın alınan filmler,
video kasetleri sunuma başka bir boyut kazandırabilir. Bunlar daha sonra yeni işçilerin
eğitiminde tekrar kullanılabilir.
1.4.2. Yönetim desteğinin gösterilmesi
Daha önce vurgulandığı gibi yönetimin programa desteği gereklidir. Eğer programın tam
kapasiteye ulaşması isteniyorsa yönetim desteğinin bütün işçilere fark ettirilmesi
gerekmektedir. Program başlatılmasına yönetimin katılması bu desteği gösterir ama bu diğer
yönleriyle de vurgulanmalıdır. Örneğin;
-
Katılımcılara bireysel ödül vermek; Ödüllendirme çoğu işçiyi yüksek derecede motive
eder. Programın sağlam destekleyicisi olan bir işçinin sırtı sıvazlanarak, dosyasına bir
başarı yazısı eklenerek, performansından dolayı teşekkür edilerek bu gösterilebilir. Bir işçi
büyük bir enerji tasarrufuna yol açacak bir öneride bulunduğunda, onun aktiviteleri
parasal ödül, tanıtım yada her ikisi ile birlikte değerlendirilmelidir. Kurumsal tanıtım
şirket bülteninde veya fabrika bölüm toplantılarında yapılabilir.
-
Artan destek; Yönetim işçiler tarafından devamlı olarak gözlendiklerinin farkında olmak
zorundadır. Program için sözlü destek yeterli değildir. Kişisel destek gösterilmelidir.
Yönetim görsellik skalası öncekinden daha az olmasına rağmen gücünü periyodik olarak
artırmalıdır. Programın güncel sonuçları ve gelecekteki planları bir kısa sütun veya
yönetim tarafından yazılan kısa bir yazı ile mevcut yayınlarda veya enerji yönetim
programı için ayrı bir yayında yayınlanabilir. Bu yayın işçilerden gelen önerileri de
özetleyebilir.
-
Maliyet etkinliği önerileri; Bütün şirketlerin çeşitli boyutlarda parasal problemleri
bulunmaktadır ve maalesef enerji projeleri, teçhizat (ekipman) alımı gibi konular ile aynı
önceliği taşımazlar. Bununla birlikte, yönetim farkına varmalıdır ki, enerji yönetim
takımının önerilerini geri çevirerek, diğerlerinin daha az ekonomik olan projelerini kabul
etmeleri durumunda bu heves kırıcı olacaktır. Enerji yönetim projelerinin diğerleri ile eşit
bir şekilde yarışması gerekir. Eğer bir enerji yönetim projesi maliyet etkinli ise
desteklenmelidir. Eğer para büyük harcama için müsait değilse, o zaman yönetim bunu
21
program başlangıcında belirtmeli ve büyük harcamaları gerektirmeyen bir programın
geliştirilmesi için takım ile görüşmelidir.
1.4.3. Başlangıç projesinin seçimi
Enerji yönetim programı başlangıçta tehlikeli bir durumdur. Çoğu işçiler korkarlar; ısı geri
gelecek, havalandırma kapanacak, aydınlatma azalacak v.s. Eğer bunların herhangi biri olursa,
işçilerin desteği azalacaktır.
Başlangıçta oluşacak bir başarısızlık programa zararlı olabilir. Sonuç olarak akıllı bir enerji
yönetim koordinatörü projenin ilk aşamasında devamlı tetiktedir. Projeler hızlı geri ödeme,
yüksek olasılıklı başarı ve biraz da negatif sonuçlar içerir.
Bu ideal projeler sizin umduğunuz kadar zor olmayacaktır. Her fabrika bir kaç iyi fırsata
sahiptir ve enerji yönetim koordinatörü bunlara bakmalıdır.
Bir iyi örnek soğutma depolarının loş ışıkla aydınlatılmasıdır. Bu alanda civa buharlı lambalar
kullanılmıştı. Yerel enerji yönetim koordinatörü lamba değiştirme projesini uyguladı. Civa
buharlı lambalar, yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar (daha yüksek verimli kaynak) ile
değiştirildi ve aydınlatma seviyesi daha yüksek değerlere çıktı. Tasarruf büyük miktarlarda
oldu. Aydınlatma için daha az enerji harcanmasına karşın, lambalardan kaynaklanan ısı daha
az oldu ve en önemlisi işçiler bundan daha çok memnun kaldılar. Aydınlık düzeyi öncekinden
daha yüksek olduğu için çevrenin görünümü daha iyi oldu.
Sizin düşünmeniz gereken diğer örnekler şunlardır:
1. Buhar kaçaklarının önlenmesi: Çok küçük bir kaçak bile bir yıl süresince çok pahalıya
mal olabildiği gibi, işçiler için de konforsuz bir çalışma alanı olacaktır.
2. Buhar, sıcak su ve diğer ısıtma boruları ile tankların yalıtımı: Yalıtılmamış bir buhar
borusundaki ısı kaybı oldukça büyüktür ve çevresi gereksizce ısınacaktır.
3. Yüksek verimli motorların tesisi: Bu büyük bir oranda elektrik maliyetlerini azaltır, bu
durumun işçi açısından negatif sonuçları yoktur. Bunula birlikte, aydınlatma örneğinde
olduğu gibi fiziksel bir etkisi de yoktur.
Bunlar sadece başlangıçta yapılacaklardır ve bir kurum için göz alıcı değeri olan diğeri için
olmayabilir. Bütün kurumların bir takım fırsatları vardır. Unutulmamalıdırki, bütün başarılı
projeler programın her safhasında (özellikle ilk safhasında) reklam ile paylaşılmalıdır.
22
1.5. PROGRAMIN YÖNETİMİ
1.5.1. Enerji yönetim programında hedefleri ortaya koymak
Enerji yönetim programının başarılı bir şekilde uygulanmasında yaratıcılık hayati önem
taşımaktadır. Yönetim yaratıcılığı güçlendirmek için her şeyi yapmalıdır. Eğer toplam kalite
yönetimi bir kuruluşta uygulanıyorsa, o zaman işçi takımları bu ilgi ve yaratıcılığın
gelişmesine yardımcı olmalıdırlar.
Hedeflerin koyulması gereklidir ve bu hedefler zor fakat başarılabilir, ölçülebilir ve özel
olmalıdır. Bir kere yönetim ve enerji yönetim koordinatörü hedefler konusunda hemfikir olup
ve iyi bir izleme veya raporlama sistemi kurulduğunda, koordinatör işini yapmada yalnız
bırakılmalıdır.
Aşağıda hedefler ile ilgili bazı örnekler verilmiştir;
-
Ürün başına toplam enerji ilk yıl %10 azalacak, ikinci yılda buna ek olarak %5 daha
düşecek,
-
Saatte 5 milyar Btu veya daha fazla enerji kullanan tüketicilerin 2 yıl süreyle izlenmesi
için ayrı ayrı ölçümler yapılacak,
-
Her bir fabrika, bölümlerinde yıl sonuna kadar aktif enerji yönetim programını
oluşturacak,
-
Bütün fabrikalar gaz kısıtlamalarına, kesintilerine karşın ilk yılın sonuna kadar olası
planlarını oluşturacaklar,
-
50 000 lb/saat’ lik veya daha büyük bütün buhar kazanları atık ısı bakımından ilk yeni
haline gelme potansiyeli çercevesinde incelenecek.
Enerji yönetim koordinatörü hedeflere gidişi ölçmek için mümkün olduğunca çabuk bir
şekilde raporlama sistemini kurmak ve ilerlemeyi güvence altına almak için stratejiyi
geliştirmek zorundadır.
Enerji yönetim koordinatörüne yardımcı olacak, uygulanabilecek bazı kavramlar ve prensibler
şunlardır;
-Enerji maliyetleri (sadece ısı değil) kontrol edilmelidir.
-Enerji ihtiyacının farkına varılmalı ve direkt maliyetlere yansıtılmalı. Enerji akışı ölçülüp,
maliyet merkezine iletilmedikçe, program nihai potansiyeline ulaşamayacaktır.
-Sadece ana enerji fonksiyonları ölçülmeli ve izlenmelidir.
23
1.5.2. Bir model enerji yönetim programı
Uzun vadede başarıya ulaşmış enerji yönetim programına mükemmel bir örnek büyük bir
kuruluş olan 3M şirketindeki uygulamadır. 3M firması 50 ana üretim merkezine sahiptir.
Ülkenin 50 değişik yerinde 50 000 değişik ürün üretilmektedir. Ortak enerji yönetim hedefleri
tüm işlemlerde enerjinin olabildiğince verimli bir şekilde kullanılmasıdır. Yönetimin tüm
şirketlerinin enerjiyi ve doğal kaynakları koruma zorunluluğu şeklinde inancı vardır.
3M şirketinde enerji verimliliği 1973’ ten 1996’ ya kadar olan zamanda %60 üzerinde bir artış
göstermiştir. 1996’ da başlatılan enerji yönetim programı nedeniyle 70 milyon doların
üzerinde tasarruf edilmiştir. 1973’ ten 1996’ ya kadar 1.2 trilyon dolar tutarında enerji
tasarrufu elde edilmiştir. Onların programı, enerji yönetiminin faydaları konusunda personeli
eğiten ve motive eden 6 kişi tarafından oluşturulmuştur.
3M tarafından uygulanan programın kategorileri; idareli kullanma, bakım işlemleri, faydalı
çalışma optimizasyonu, verimli yeni tasarımlar, enerji incelemeleri üzerine geriye dönük
çalışmalar, işlem değişiklikleri.
3M’ de enerji verim hedefleri belirlendi ve programın başarısını belirleyebilmek için
standartlara göre sonuçlar ölçüldü. Enerji verimliliğindeki en ciddi gelişmelerin elde edildiği
teknolojiler; ısıtma sistemlerinin iyileştirilmesi, yüksek verimli motorlar, bilgisayarlı yönetim
sistemleri, buhar tablalarının bakımı, yanma sistemlerinin geliştirilmesi, ısı yalıtımı,
kojenerasyon, atık buhardan faydalanma ve proses gelişimi. Bir çok proses geliştirilmesinde
birleşik üretim sistemleri, daha iyi cihazlardan yararlanma ve tehlikeli olmayan çözücüler
kullanılmıştır.
3M’ de enerji yönetim programı çok iyi bir şekilde uygulanmaktadır fakat yönetim tam olarak
memnun değildir. Enerji verimliliğinde gelecek 5 yılda (1996-2000) yıllık %3 oranında enerji
verimliliği yapabilmek için hedefler belirlenmiştir. Atık su ve gazların yaymış oldukları
emisyonları azaltmayı umuyorlar ve atıklardan elde edilen enerjiyi artırmayı hedefliyorlar.
3M firması enerjinin verimli olarak kullanılmasının kendilerinin endüstriyel verimliliği
üzerinde son derece etkili olduğunu belirtiyorlar.
24
1.6. ENERJİ MUHASEBESİ (HESAPLAMASI)
Enerji muhasebesi, enerji tüketimini ve maliyetleri sürekli izlemek için kullanılan bir
sistemdir. Tüm seviyelere hitap edebilen başarılı enerji yöneticileri, devam eden enerji
tasarruf programının esaslarını listelediklerinde üst seviyedeki idarecilerden en alta kadar
uzanan sorumlulukları içeren enerji muhasebe sistemlerini sıralarlar.
Enerji muhasebe sistemi temelde üç bölümden oluşur: enerji kullanımının izlenmesi,
kaydedilmesi ve performansının ölçümü. Performans ölçümü, Btu/ft2(m2) veya Btu/birim
ürün gibi basit bir indexten, değişik raporlarla tamamlanan kompleks standart maliyet
sistemine kadar geniş bir alanda değişebilir. Enerji muhasebesi her durumda ölçümleri
gerektirir. Büyük yada küçük olmasına bakılmaksızın bir maliyet merkezine enerji akışının
izlenmesi, giren ve çıkan enerjinin ölçülebilirliğini gerektirir. Son derece faydalı olan enerji
muhasebesi sistemlerinin, en önemli caydırıcı nedenlerinden biri gerekli ölçüm cihazlarının
bulunmayışıdır.
1.6.1. Enerji muhasebesi seviyeleri
Finans muhasebelerinde olduğu gibi, enerji muhasebe sistemlerinin de detaylı veya kapsamlı
seviyeleri firmadan firmaya kayda değer şekilde değişebilir. Finans muhasebe sistemlerinin
karmaşıklık dereceleri ile enerji muhasebe sistemlerininkiler arasında çok yakın ilişkiler
geliştirilebilir. (Şekil 1-11)
Başarılı enerji yönetim programları uygulayan birçok firma, 1. Seviyeyi atlamış, 2. Seviye
için gerekli alt ölçüm ve raporlamalar konusunda çalışmaktadır. Bir çok durumda, veriler
önceki yıllar veya esas alınan bir yıla göre kıyaslanır. Diğer yandan, birkaç firma da,
değişimleri hesaplayacak ve bu değişimlerin nedenlerini saptayacak sistemleri geliştirmiştir.
(3. Seviye). Buna iki örnek firma, General Motor ve Carborundum’ dur. Bildiğimiz kadarı ile,
pek az firma 4. Seviye için gerekli veri ve işlemleri tamamlayabilmiştir.
Finans muhasebesi ile Enerji muhasebesinin karşılaştırılması
Finans
Enerji
1. Genel muhasebe
1. Etkin ölçüm, raporların oluşturulması, enerji etkinliği
indislerin hesabı
2. Değişik maliyet merkezleri için enerji akışları ve verim
etkinliklerinin hesabı; sürekli ölçüm gerektirir
3. Enerjinin maliyet merkezi ölçümlerinin etkinliği ve
geçmiş verilerle karşılaştırılması; değişimin raporlanması ve
değişim nedenlerinin belirlenmesi
4. Mühendislik modelinin doğruluğu ölçüsünde belirlenen
enerji tüketim standartları dışında 3. Madde ile aynı
2. Maliyet hesabı
3. Geçmiş standartların hesabı
ile standart maliyet
4. Mühendislik standartlarının
hesabı ile standart maliyet
25
1.6.2. Performans Ölçümleri
1.6.2.1. Enerji kullanım indeksi
Enerji performansı aktivitelerinin en temel ölçümü Enerji Kullanım İndeksi (Energy
Utilization Index, EUI) olarak adlandırılır. Bu ifade, belli bir alanın m2 si başına yıllık
kullanılan enerjinin Btu cinsinden sayısal değeridir. EUI’ nın hesabı için, aktivitelerde
kullanılan enerjilerin tamamı belirlenmeli, toplam Btu değerleri tablo haline getirilmeli ve
belirlenen yüzeyin m2 si başına toplam harcanan enerji saptanmalıdır. EUI, tüketilen toplam
Btu’ nun yüzeyin m2 cinsinden alanına oranı olarak bulunur.
ÖRNEK 1.1. Toplam döşeme alanı 9290,3 m2 olan bir bina göz önüne alalım. Bu binada
yılda 1.76 milyon kWh elektrik ve 6.5 milyon (ft3) kubik feet doğal gaz tüketilmektedir. Bu
işletmenin enerji kullanım indeksini hesaplayalım;
1 kWh=3412 Btu
1 ft3 =1000 Btu
Kullanılan toplam enerji:
=(1.76x106 kWh)x(3412 Btu/kWh)+(6.5x106 ft3)x(1000 Btu/ft3)= 6.0x109+6.5x109
=1.25x1010 Btu/yıl
S= 9290,3 m2
EUI=(1.25x1010 Btu/yıl) / (9290,3 m2) = 1,345 106 Btu / m2 / yıl
Orta ölçekli bir binanın EUI’ si 0,87 106 Btu / m2 / yıl ;
bir ofis binasındaki ise 1,089 106 Btu / m2 / yıl’ dır.
Şekil 1-12
1.6.2.2. Enerji Maliyet İndeksi
Diğer faydalı performans indeksi Enerji Maliyet İndeksi (Energy Cost Index, ECI)’ dir. Bu
ifade yüzeyin 1 ft2 (m2) si başına yıllık tüketilen enerjinin dolar cinsinden maliyetidir. ECI’ yı
hesaplamak için, işletmede kullanılan maliyetler listelenir ve işletmenin toplam kapalı
alanının yüzölçümü belirlenir. ECI, işletmede tüketilen enerjinin yıllık maliyetinin toplam
kapalı alan yüzölçümüne oranı olarak bulunur.
ÖRNEK 1.2. Yine örnek 1.1’ deki binayı dikkate alalım. Elektrik enerjisinin yıllık maliyeti
115 000 $ ve doğal gazın yıllık maliyeti de 32 500 $ olduğuna göre, ECI’ yi hesaplayalım.
26
Toplam enerji maliyeti= 115 000 $ + 32 500 $
= 147 500 $ / yıl
ECI= (147 500 $ / yıl) / (9290,3 m2) = 15,876 $ / m2 / yıl
Mevcut 1992 yılı verilerine göre, orta ölçekli bir binanın ECI’ si 11,409 $ / m2 / yıl ; bir ofis
binasındaki ise ortalama 15,82 $ / m2 / yıl olarak açıklanmaktadır.
1.6.2.3. Performans ölçümlerinin önemi:
Performans ölçümlerinin amacı Şekil 1-13’ de gösterilmektedir. Şekilde Enerji Verimlilik
indekslerinin zamana bağlı olarak değişimleri gösterilmiştir.
Bir önceki yılın aynı periyodunda önemli değişimler görülmüştür. Bu ölçümler genelde, enerji
yönetim faaliyetlerini kanıtlamak veya en azından etkilerini göstermek için yararlıdır. Örneğin
Şekil 1-13’ de ikinci yılın başında bir Enerji Yönetim Programı başlatılmıştır. Bunun etkisi, 2.
yıldaki yazın tüketimdeki peak değerin 1. yıldaki ile karşılaştırılması ile görülmektedir. Peak
değerlerdeki azalma programın iyiliğini göstermektedir.
Tablo 1-13 sık kullanılan indeksleri göstermektedir. Tabloda ayrıca bunların kullanımının
getirdiği avantaj ve dezavantajlar da listelenmiştir. Fakat özel uygulamalar için en uygun
indeksin belirlenmesi dikkatli bir çalışmayı gerektirir.
Tablo 1-14 ise bazı yeni kavramları göstermektedir. Tabloda avantaj ve dezavantajlar da
gösterilmektedir. Ancak bu yeni konseptlerin diğer olası avantaj ve dezavantajları henüz daha
belirlenmediğinden birçok firma henüz daha bu konseptlerden yararlanmamaktadır. Şüphesiz
daha bir çok olası indeks üretilip, kullanılabilir.
27