işlem - Metek

MESLEK
STANDARTLARI
(ANALİZİ) GELİŞTİRME
Doç. Dr. Burhan Akpınar
03-07 Aralık 2012
ANKARA
Sunum Planı
• Meslek /İş Analizi Temel Kavramları
• Meslek /İş Analizi Süreci
• DACUM (PROGEL) Analiz Tekniği
• Mesleki ve Teknik Eğitimde Program Geliştirme
03.01.2013
2
Meslek
Temel Kavramlar
Meslek: Bir kişinin kazanç sağlamak amacıyla
yaptığı çeşitli seviyede bilgi, beceri ve iş
alışkanlıklarını gerektiren faaliyetlerinin
bütünüdür.
 Meslek: Bireyin yaşamını sürdürebilmek için icra
ettiği ve genellikle yoğun bir eğitim, çalışma,
bilgi birikimi, yetenek(seçilen mesleğe bağlı
olarak) geliştirmeyi gerektiren ve tüm bu sürecin
sonunda kişilerin kazandığı unvanın adıdır.
 Meslek Profili: Mesleği icra eden kişinin sahip
olması gereken bilgi, beceri, tutum (tavır) ve
03.01.2013
3
İş
Temel Kavramlar
 İş (Üretim mesleklerinde): En az iki hareketten
meydana gelen tamamlanmış bir mamul eşyadır
(üründür).
 İş (Hizmet mesleklerinde): Tamamlanmış bir bakım
onarım, muayene, kontrol veya montaj faaliyetidir.
03.01.2013
4
Analiz
Temel Kavramlar
Analiz : Bir bütünü, kendisini oluşturan parçalara ayırma
işlemidir.
Analiz : Belirli bir işle ilgili davranışın (yeterliğin,
performansın) saptanmasıdır.
Analiz: Belirli öğretim durumunda kullanılmak üzere, bir
mesleği (iş, proje, ünite, faaliyet) oluşturan görevleri (ana
bölümleri) ve bu görevlerdeki işlemleri saptamak için
uygulanan bir süreçtir.
03.01.2013
5
Meslek / İş Analizi
Temel Amaç
Bir mesleği / işi, bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor davranış
alanlarında en küçük parçalara kadar ayrıştırarak, anlamlı
bütünler ortaya koymaktır.
Bir iş / mesleğin gerektirdiği görevleri etkili olarak yapabilmek
için, bir kişinin sahip olması gereken bilgi, beceri ve iş
alışkanlıklarını (tutum, tavır) tespit etmektir.
Bu tespit, mesleki ve teknik alanında program geliştirmek
için, iş ve mesleğe ait bilgilerin (içerik ve davranışların)
ortaya çıkarılmasıdır.
03.01.2013
6
Meslek Analizinin
Kullanım Alanları
1) İşgücü ihtiyacını tanımlama
2) Program geliştirme
3) Çeşitli konularda karar verme
4) Meslek adamına ayrıntı bilgi verme
03.01.2013
7
İş / Meslek Hiyerarşisi
Temel varsayım: Bir iş, gittikçe ayrıntıya inen birbiri ile
ilişkili çeşitli aşamalardan oluşmaktadır.
İşin en üst düzeyinde meslek bulunmaktadır. Her meslek
birkaç görevden (ana bölümden) meydana gelmiştir.
Her görev çeşitli işlemleri kapsar. Her işlemin içinde
birkaç basamak /adım vardır.
Örnek: Otomotiv → Oto elektrik → Far ayarı → Farı
sökme-takma
03.01.2013
8
İş /Görev Analizi
İş/Görev Analizi: Çeşitli yöntemlerle işin hiyerarşik ve
sistematik bir biçimde iş birimlerine (görev, işlem, işlem
basamağı vb.) ayrılması ve mesleğin iş birimleri bazında
değerlendirilmesidir.
İş Analizi: İşin öğretilebilecek öğelerini belirlemek amacıyla
yapılan sistemli bir öğretim envanteri çalışmasıdır.
Analiz yapılırken, bütün parçalara ayrılır, fakat parçalar
arasındaki ilişkiler dikkate alınır. Parçalar, amaçlara hizmet
edecek şekilde bütünleştirilir.
İş analizi aşamaları: İşlem basamakları (Adımlar) → İşlemler
(Yeterlikler) → Görevler (Ana bölümler) → Meslek / İş /
Konu
03.01.2013
9
İşlem Basamakları
(Gözlenen Adımlar)
İşlem basamağı: İşlemin (Yeterliğin) tamamlanması için
gerekli sınırlı hareketlerdir.
İşlem basamağı, işlemin, çok basit bir hareket / çok küçük bir
bilgi noktası haline gelmeden sistemli olarak bölünebildiği
en küçük parçasıdır.
İşlem basmakları kendi başına değer taşımaz; uygun olan
diğer basamaklarla birleşirse bir işlemi oluşturur.
İşlem basamakları, kesin emir şeklinde belirtilir ve öğrencinin
ne yapacağını ve ne bileceğini gösterir.
Örnek: “Sıcaklığı kaydedin”, ”anahtarı çevirin”, “kabloyu
bağlayın”
Örnek: Kabloları birleştirmeden önce, iletkenlerin ucundaki
yalıtkan kısımları soyarak hazır hale getirmek.
03.01.2013
10
İşlem Basamakları
(Gözlenen Adımlar)
İşlem basamakları, işlemin tamamlanması için, bir sıraya göre
yapılması gereken davranışları belirtir.
İşlem basamakları, işlemin, belirli bir sisteme göre ayrılmış ve
küçük parçasıdır. Bir işlemi gerçekleştirmek için yapılan en
küçük iş faaliyetleridir
İşlem basamaklandırmanın amacı: Öğretimin etkili
olabilmesi için her işlemin basamaklara ayrılması gerekir.
Bu durum, öğretmene, neyi öğreteceğini ve bunun için
nelere ihtiyacı olduğunu bildirir.
03.01.2013
11
İşlem Basamakları Yazma İlkeleri
1-Her basamakta yalnızca bir hareket bulunmalıdır
2-Basamaklar açık, anlaşılır ve kesin olmalıdır
3-İşlem tanımlarında mutlaka bir fiil kullanılmalıdır (ölçmek,
uygulamak, seçmek, hazırlamak)
4- Bir basamak 10-15 sözcükten fazla olmamalıdır
5-İşlemler belirlendikten sonra, her işlem öğrenme alanlarına
göre ayrı ayrı ele alınmalıdır. Bu kuram ve uygulama
arasında denge sağlamak ve seçilecek yöntemi belirlemek
için önemlidir
Temel ilke: Birey, basamakları izlediği zaman işlemi doğru
olarak tamamlayabilmelidir.
03.01.2013
12
İŞ /GÖREV, İŞLEM VE İŞLEM
BASAMAKLARINA
AİT ÖRNEKLER
MESLEK : Otomotiv Elektromekanikeri
GÖREV : Aracın Periyodik Bakımını Yapmak
İŞLEM : Motor Yağını Değiştirmek
İŞLEM BASAMAĞI: Yağ Doldurma Kapağını Açmak
03.01.2013
13
İşlemler
İşlem: Bir işi tamamlamak için belirli bir sıraya göre
düzenlenmiş fiziki hareketlere(veya zihinsel bir diziye)
denir. Bilgi ve beceriyi oluşturan küçük ve belirli
basamaklar (işlem basamakları) sıralı olarak bir dizi
meydana getirdiği zaman işlemi meydana getirir.
İşlem: İşi meydana getiren başlıca hareketlerin her birisidir .
Örnek: İki kabloyu birbiri ile birleştirmek.
İşlem; Bilişsel (bilme ile ilgili), psiko-motor (el becerisi ile ilgili)
ve duyuşsal (tavır ve tutum ile ilgili) olabilir.
İşlem, daima hareket (performans) ifade eden bir yüklemle
son bulur. Yüklemin yanında ne yapılacağı veya neyin
03.01.2013
bilineceğini belirten kısa açıklamalar vardır.
14
İşlemler
 İşlem, işin tamamlanması /bilginin anlaşılması için temel
olan iki veya daha fazla basamaktan oluşur.
 İşlem, belirli amaca ulaşmak için fiziki ve zihinsel faaliyetleri
kapsar.
 İşlem, somut bir öğrenim birimidir; çoğu durumda bir ders
saatinde öğrenilebilir.
 İşlem, öğrencinin ne bileceğini, ne hissedeceğini ve ne
yapacağını dizi halindeki basamaklarla belirler.
 İşlemler, hazırlanacak programın içeriğini oluştururlar.
 Örnek: “Gelen yazıları dosyalar”, Materyalin maliyetini
hesaplar”, “Emniyet kurallarını uygular”, “Matkapla
delik deler”.
03.01.2013
15
İşlemlerin
Saptanması İçin Analiz
Eski anlayış: Belirli bir program için içeriği saptamak üzere
işlemlerin listesini yapmaktır.
Yeni anlayış: Bir mesleği oluşturan faaliyetler, yeterlik esasına
göre listelendiğinde, içerik dahil programın tüm unsurları
belirlenmiş olur.
Analizcinin asıl görevi, içeriği oluşturacak işlemleri
(yeterlikleri) saptamak, sonra uygun olanları seçmektir.
Analizde işle ilgili bilgi kaynakları:
1) Birincil kaynak: Doğrudan o meslekte çalışanlardan elde
edilir (mülakat, anket, gözlem).
2) Kitap, rapor ve çeşitli yazılı kaynaklar ikincil kaynaklardır.
03.01.2013
16
İşlemlerin Saptanmasında İzlenen
Basamaklar
1) Kapsam ve sınırlılıkları belirleme (Genel amaçlar)
2) Literatür taraması
3) Görev ve işlemlerin taslak listesini hazırlama
4) Gözlem yapma
5) Uzmanların görüşlerini alma
6) Taslak işlemler listesini tekrar gözden geçirme
7) İşlemleri kapsayan anketi deneme
8) Ankete son şeklini verme
9) Denekleri saptama
10) Anketi uygulama
11) Verileri işleme
03.01.2013
17
İşlemleri Belirleme İlkeleri
1)İşlem, psiko-motor (veya bilişsel, duyuşsal) bir davranıştır
(beceridir).
2) İşlem, ölçülebilir –gözlenebilir fiziki bir davranıştır (performans).
3) İşlem, diğerlerinden bağımsız olarak kendi başına bir bütündür.
4) İşlem, meslek içindeki ilerleme merdiveninde önemli bir yer tutar.
5) İşlemin kesin bir başlangıç ve sonuç noktası vardır.
6) İşlem, öğrenilebilir bir içeriğe sahiptir.
7) İşlem, alanda uzmanlaşmış bireyler tarafından kolayca tanınabilir.
8) İşlem, iki veya daha çok işlem basamağından oluşur.
9) Genellikle bir -iki işlem bir günlük derste (1- 2 saat) okutulabilecek
kadar uzunluktadır.
10) İşlemler, basitten-karmaşığa olacak şekilde hiyerarşik olarak
düzenlenmelidir.
11) İşlem, takım-gereçler gerektiriyorsa (zorunlu hallerde) bunların da adı
yazılmalıdır.
03.01.2013
18
İşlemleri
Kontrol Ederken Sorulacak
Sorular
1)İşlem, bir ders için uygun
mu?
2) İşlem çok küçük müdür?
3) İşlem çok büyük müdür?
4) İşlem, hareket eden bir sözcüğü kapsıyor mu?
5) İşlemin anlamı açık mıdır?
6) İşlem meslekte sık sık kullanılmakta mıdır?
03.01.2013
19
İşlem Yazma Hataları
Örnekler
1) “Tornavidayı kullanmak”. Bir işlem değildir, çünkü tornavida
birçok işlemde kullanılabilir. Doğrusu: “Tornavidaların
çeşitlerini yazmak”, “Tornavidayla bir panoyu sabitlemek”.
2) “Karbüratörü sökmek, takmak, yenilemek ve ayarlamak”,
işlemi, bir derste öğrenilemeyecek kadar uzundur.
Doğrusu: “Karbüratörü sökmek ve takmak”, “Karbüratörü
yenilemek ve ayarlamak”.
3) “Tırnakları törpülemek”, “Tırnakları temizlemek”, Tırnakları
boyamak”. Bunlar işlem değildir; ancak bir işlemin
basamaklarıdır. Doğrusu: “Manikür yapmak”
4) “Standart matkaplar”, Hareket ifade etmemektedir.
Doğrusu: “Standart matkapların isimlerini yazmak”.
03.01.2013
20
Devimsel İşlemler
Becerilerin öğretiminde temel amaç, etkili, verimli ve
az enerji harcayarak yapılmasını sağlamaktır.
Devimsel faaliyetlerde (becerilerde) altı unsur vardır:
1) Kuvvet (Bireyin gösterdiği çaba)
2) Hız (Beceriyi yapma zamanı)
3) İstek (Harekete geçiren içgüdü)
4) Hassaslık (Becerinin yapılış standardı)
5) Koordinasyon (Gerekli kuvvetin temini)
6) Esneklik (Adalelerin gerginliği ve hareketi ile ilgilidir)
03.01.2013
21
Devinsel İşlemler
Devinsel işlemlerin öğrenilme düzeyi: Öğrencinin
özgeçmişine (hazırbulunuşluk düzeyine) ve dersin
amaçlarına bağlı olarak değişebilir. MYK’nın tanımladığı
seviyeler de önemlidir.
Devinsel işlemlerin öğrenilmesi: Öğrenci, devimsel
işlemlerle karşılaştığında işlemin bütününü algılar ve nasıl
yapıldığını izler, sonra öğretmenin rehberliğinde işlemi
tekrar eder ve ek yeni işlemler öğrenir. Davranışlar kabul
düzeyine (işlemleri verimli olarak yapabilme) ulaşınca
amaca ulaşılmış olur (Gösterip-yaptırma).
03.01.2013
22
Devinsel İşlemler
Temelde el becerisini kapsar. Motor beceriler bahis konusu
değildir
Bu işlemlerde, gözlenebilir fiziki davranışlar esastır.
Kişi, kaslarını, vücut organlarından bir veya bir kaçını
kullanarak bir davranış ortaya koymalıdır.
Bu işlemde koordinasyon, kuvvet ve hız önemlidir.
Koordinasyon, zihin ve el becerisinin birleştirilmesidir.
Devinsel işlemlere örnekler: Delik delmek, Cila yapmak,
Otomobil tekerleğini sökmek ve takmak.
Uygulamada bu işlemleri tam olarak yapabilmek için önemli
bilgiler de (bilişsel beceriler) gerekebilir. Bu durumda bilgi,
beceri ile birlikte öğretilmelidir. Ancak bu bilgiler çok küçük,
anahtar sözcükler niteliğinde olmalıdır.
03.01.2013
23
Devinsel İşlem Basmakları
Arasında Bilgi Parçalarının Gösterilmesi
Ders: Giyim
Görev: Elbise İmalatı
İşlem: Ütü yapmak
Araç-gereçler: Ütü, kumaş, ütü bezi, su
İşlem basamakları
1-Ütü tahtasını hazırlayın (Bazı ütüler yumuşak zeminde
ütülenir)
2-Ütünün fişini pirize takın (Dikkat: Elleriniz ıslak olmasın)
3-Ütünün sıcaklığını kumaş cinsine göre ayarlayın
4-Kumaşı ütü tahtası üzerine düzgün olarak yayın (Dikkat:
bazı malzemeler tersinden ütülenir)
03.01.2013
24
İşlemlerin Hiyerarşisi
Beceri düzeyi
Gözlenebilir davranışlar
(Sekreterlik)
İletişim
Daktiloyu bir iletişim aracı olarak kullanır
Öğrenmede transfer
Uygulama
Yazı yazarken daktiloyu otomatik kullanır
(Birkaç işi bir arada yapma: hata düzeltme,
yerleştirme)
Uyarlama
kağıdı
Kazanma
Bilinçli olarak dikkat etmeden, hareketi
doğru olarak ve yeterli hızda yapma
Alışkanlık haline getirme
Koordine etme
Geliştirme, uyum sağlama (taklit )
Tepki (modele göre vücudunu ayarlama)
03.01.2013
25
 Devinsel işlemler, şu basmaklardan
meydana gelir:
Kazanma,
Uygulama,
Yaratma.
2626
Kazanma
 Kişiye kazandırılmak istenen davranışlar, önce gösteri
yoluyla anlatılır.
 Kişi davranışı gözlemler, kullanılan araç- gereçleri
inceler.
 Kendisine öğretilmek istenen davranışı taklit yoluyla
yapmaya çalışır.
 Kazandırılmak istenen davranışın doğru öğretilmesi çok
önemlidir. Çünkü, yanlış kazanılan davranışların
sonradan düzeltilmesi çok zordur.
2727
Uygulama
 Bu aşamada, kişinin birinci aşamada (Kazanma)
kazandığı becerileri iş ile ilgili alanda uygulaması
esastır (Transfer).
 Yani, kazanma basamağında yapılan işlem,
istenen şekilde yapılıncaya kadar tekrarlanarak
alışkanlık (meleke) haline getirilir.
2828
Yaratma
 Bu aşamada yapılması gereken, daha önceden
olmayan bir becerinin ortaya çıkarılmasıdır.
 Ancak, yeni bir becerinin ortaya çıkarılması çok ta
kolay bir iş değildir.
 Bu bakımdan, beceri öğretiminde (Devinsel
İşlemler) öğrencinin, en az uygulama düzeyine
çıkarılması gerekmektedir.
2929
İşlemlerin Hiyerarşisi
Bloom ve Arkadaşları (Simpson)’nın Tasnifi
Yaratma
Duruma uydurma (Transfer ve genelleme)
Beceri haline getirme (Beceriyi otomatik olarak istenilen
nitelik, süre ve yeterlikte yapma)
Kılavuz denetiminde yapma (Taklit)
Uyarılma (Algılama ve bedenen kurulma)
İşlemlerin Saptanması Yöntemleri
Programın genel amaçları saptandıktan sonra taslak görevler
(ana bölümler) ve işlemler belirlenir.
Görev ve işlemlerin taslak listesini yapmak için üç yaklaşım
vardır:
1)Liste yapma
2) Analiz tablosu
3) İlişkileri belirleme
İşlemlerin Saptanmasında
Liste Yöntemi
Önce programın adı yazılır, sonra ana bölümler ve her ana bölümün
içindeki işlemler listelenir. İşlemler öğretim sırasına göre sıralanmalıdır.
Dersin adı : Teknik Resim
Ana Bölüm /Ünite: Giriş
İşlemler
Devinsel
Bilişsel Duyuşsal
1- Resmin önemini takdir etmek
x
2-Kalem açmak
x
3-Kağıdı resim tahtasına bağlamak
x
4-Kalemlerin kullanılma yerlerini göstermek
x
5-Çizgileri kalınlığına göre listelemek
x
6-Yatay çizgi çizmek
x
7-Resimle ilgili standartlara uymak
x
8-Resimle ilgili meslekleri listelemek
x
-
İşlemlerin Saptanmasında
Analiz Tablosu Yöntemi
Yapılan proje /üretilen ürün esas alınarak analiz
yapmaya uygundur.
Devimsel işlemlerin ağır bastığı alanlara daha
uygundur.
Tekrarlanma sayısı en yüksek olan işlemler programa
alınır ve önce öğretilir.
Görev ve İşlemlerin Taslak Listesini
Hazırlamada
Analiz Tablosu Yöntemi
İşlemler
İşler
Anahtarlık Cüzdan Çanta B. Kılıfı
İşin resmini çizmek
x
x
x
X
Köseleyi kesmek
x
x
x
x
Deri üzerinde kabartma
yapmak
x
Kilit takmak
x
Dikişle birleştirmek
x
Yapışkanla birleştirmek
x
x
x
İşlemlerin Saptanmasında
İlişkileri Belirleme Yöntemi
Bu yaklaşım, kaynakların sınırlı olduğu alanlarda kullanılır. Bu
form, iş tanımından yararlanarak, gözlem ve analizcinin
deneyimine dayalı olarak yapılır.
Hizmetlilik
Kayıt
tutma
Temizleme
Zemini
yıkamak (D)
Pencereleri
yıkamak (D)
Temizlik
malzemelerini
Bakım
Temin etme
İşlemlerin Seçilmesi ve Basamaklara
Ayrılması
Ön seçim aşamasında, fiziki olanaklar, personel, zaman ve maliyet
dikkate alınmadan yapılan liste, bunlara göre gözden geçirilir.
İşlemleri Seçme Ölçütleri
1) Meslek içinde tekrarlanma ve kullanım oranı
2) Önem ve ihtiyaç: Öğrenilmemesi halinde zararlara yol açabilecek, temel
nitelikte olan işlemler seçilmelidir. İş güvenliği ve sağlıkla ilgili işlemler
çok tekrarlanmasa da çok önemli kabul edilmelidir.
3) Temel ve önkoşul: Örneğin devinsel işlemler için bilişsel işlemlerin
programa alınması
4) Karmaşık ve zor: Gerekmedikçe programa alınmamalı, sonraya
bırakılmalıdır
5) Hemen kullanılması: Unutulma oranı az olan işlemlere yer verilmelidir
6) Zaman: Zaman sınırlı ise çok zaman alan ve çok gerekli olmayan
işlemler ertelenebilir
7) Eğitim ortamı bakımından uygun olma (sınıf /laboratuar Ortamında
İşlemlerin Sınıf Ortamında Öğretilmesinin
Koşulları
a)İş karmaşık olduğu zaman ve özellikle
zihinsel çalışma süreçlerini kapsadığı zaman
b)İş, iyi yetişmemiş ellerde makine-teçhizata
zarar verebilecek nitelikte olduğu hallerde
c) Birey, yeni bir işe hazırlandığında
d)Normal çalışma koşulları altıda öğrenilmesi
mümkün olmayan işlemler
İşlemleri Sıralama Ölçütleri
1) Önce kullanma: Sonraki işlemler için temel olanlar, önce
öğretilir
2) Sık kullanma: Sık tekrarlanan işlemler, öğretimin ilk
aşamasında öğretilir
3) Karmaşıklık: Karmaşık işlemlerin yeri, öğrencilerin
hazırbulunuşluk düzeylerine göre değişir. Genellikle bu
işlemler öğretimin (dersin) son kısmında ele alınır
4) Öğrenenlerin nitelikleri: Öğrencilerin amaçları, işlemlerin
sıralamasını etkiler
5) Zamanlama: Belirli işlemlerin belirli sıraya göre öğretilmesi.
Öğretmensiz saatler için, önce öğretmenli işlemler
öğretilmelidir
İşlemleri Sıralama Ölçütleri
1) Öğretmenin niteliği
2) Öğrencilerin ilgisi
3) Öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyleri
4) Mevcut donanım
5) İş başında öğretilecek işlemlerle ilişkiler
6) Mevcut zaman
7) Grubun büyüklüğü
8) Mevcut teknoloji
9) Beklenen yeterlik düzeyi
İşlemlerin Öğretim İçin
Düzenlenmesi
 Program hazırlanırken işlemler(yeterlikler), temel
birim olarak alınır. Bunların listesi, programı oluşturur.
 İşlemlerin listesi yapılırken, sadece performans
(gözle görülebilen faaliyetler) değil, zihinsel faaliyetler
de listelenmelidir.
 Eğitim ihtiyacı, bu listeye dayalı olarak belirlenir ve
eğitim amaçları (genel amaç ve kazanımlar)
yazılabilir.
Meslekleri Görevlere
(Ana Bölümlere) Ayırma
Her bir görevin ayrılması,
1) Mesleğin endüstri ya da iş hayatındaki tabi iş
bölümüne uygun olmalıdır
2) Mesleğe hazırlık safhası için, her ana bölüm 6-9 aylık
bir eğitimi gerektiren öğretim muhtevasına
dayandırılmalıdır
3) Görevi başarıyla tamamlayan kişiye, endüstri yada iş
hayatında bir işe giriş yapabilme yeterliği
kazandırmalıdır.
Görevleri (Ana Bölümleri) Oluşturma
Mesleğin tabanı, görevlerde ortak bulunan süreç, malzeme, işlem,
makine vb. unsurlar dikkate alınarak saptanabilir.
Görevler oluşturulurken iş veya bireyler esas alınabilir. İş esas
alındığında üretme, bakım yapma, tamir etme gibi ana bölümler
(görevler) oluşur.
Bireyler esas alındığında yönetim, teftiş, organize vb. ana bölümler
(görevler) meydana gelir.
Görev (Ana Bölüm) Örnekleri: Dosya tutma, Elektrik sisteminde
arıza teşhisi, Takımları bileme, Yakıt sisteminin bakımı ve
tamiri, Verilerin işlenmesi ve yorumu, Gıdaların hazırlanması.
Otomotiv çok görevli bir meslektir. Oto elektrik, Şasi, GAO birer
görev, ana bölümdür. Her bölümde kendine özgü özel bir bilgi,
beceri ve tavırlar vardır. Bunlardan her birisi piyasada icra
edilebilir.
Görevler (Ana Bölümler)
Görev, bir mesleğin içindeki benzer işlemlerden
(yeterliklerden) meydana gelen büyük bir öğretim
ünitesidir (Ana yeterlik).
Görev; mesleğin temel alanlarını tanımlayan, tek
başına anlamlı, bir grup ilişkili işlemin genel
başlığıdır.
Görev; performans yönünden işin belirli bir alanını
tanımlar.
Bir meslek ortalama 6 – 12 görevle ifade edilir.
Görev; diğerlerinden bağımsız ve en az 6-12 işlemden
meydana gelir.
Mesleği Görevlere Ayırma Amacı
Bir mesleğin öğretim amacıyla ayrıntılı olarak analiz
edilmesi için, önce mesleğin görevlere (ana
bölümlere) ayrılması gerekir.
Görevlere ayırmanın amacı, analiz yaparken mesleğin
yalnız bir kısmı üzerinde yoğunlaşmayı sağlamaktır.
Örnek: Bütün otomobili düşünmek yerine sadece
motoru ele almak daha kolaydır.
Görev, işlemlerin basitten karmaşığa doğru
sıralanmasına da yardım eder. Bu bölümleme,
karmaşık bir mesleğin öğretimini kolaylaştırmak
içindir.
Mesleği Görevlere (Ana Bölümlere) Ayırma
İlkeleri
Görevler arasında sınırlar gerçekçi olmalıdır.
Görevler mümkün olduğu ölçüde aynı büyüklükte olmalıdır.
Görevler çakışmamalıdır.
Her görevde kendine özgü, diğer görevlerden farklı işlemler
bulunmalıdır.
5) Öğrenci bir görevi, diğer bir ana bölümle hiçbir ilişki kurmadan,
tamamlayabilmelidir.
6) Mesleğe ilişkin genel (torba görevler, iş sağlığı gibi) ve mesleğe
özel görevler ayrı ayrı belirtilmelidir.
7) Görevler ifade edilirken eylem tabanlı olarak yazılmalı, yapılan
bir işlem farklı parçalar/ farklı ürünler için tekrar tekrar
yazılmamalıdır (Sonsuzluk Tuzağı).
1)
2)
3)
4)
Mesleği Görevlere (Ana Bölümlere) Ayırma
İlkeleri
●Tek görevli meslekler de vardır.
Örnek: Kireç Badanacılığı. Bu meslekte, yeni
başlayanla, yetişmiş eleman aynı işi yaparlar; yalnız
kalite ve hizmet bakımından farklar vardır.
● Bir mesleğin iki /daha fazla görevi için ortak olan
bilgi, beceri ve tavırların birleşmesinden meydana
gelen bölüme mesleğin tabanı / temel bölüm denir.
● Her göreve ayrılan zaman; içerik, öğrenci özellikleri,
amaçlar ve uygulanan yönteme göre değişebilir.
Yeterliğe Dayalı Amaçlar
(Kazanımlar-Hedef davranışlar)
İşlemler, içeriği (Ne öğretelim?) oluştururken, yeterliğe
dayalı amaçlar, dersin sonunda öğrencinin
göstereceği davranışı, davranışın şartlarını ve
standardını gösterir.
Dikkat Edilecek Hususlar
 Eğitimin sonunda, öğrenci /çıraktan beklenen
davranış değişikliği belirlenmelidir.
 Davranış değişikliğinin hangi sürede ve ne oranda
olacağı belirlenmelidir.
 Eğitimin bitiminde değerlendirmenin nasıl yapılacağı
belirlenmelidir.
Yeterliğe Dayalı Amaçlar Geliştirme
Temel kriter, ölçülebilirlik ve ulaşılabilirliktir.
Yeterliğe dayalı amaç; dersin sonunda öğrencilerin hangi kalite ve
standartta ne yapabileceklerini gösterir.
Yeterliğe dayalı amaç, öğretimin düzenlenmesi, yöntem seçimi ve ölçmeyi
kolaylaştırır, iletişimi kolaylaştırır, bağımsız çalışma olanağı verir,
Yeterliğe dayalı amaç, öğrenci açısından yazılır, böylece öğrenci
kendisinden ne beklendiğini bilir. Bunun için ilgili davranışın
saptanması, bu davranışın meydana geleceği koşulların ortaya
konulması ve davranış için başarı standartlarının belirlenmesi gerekir.
Yeterliğe Dayalı Amaç Geliştirme
Yeterliğe dayalı amaç dört unsurdan oluşur
1)Öğrenci: Öğretmene değil, öğrenciye dönük ifadeler. “Metallerin
özelliklerini sıralamak” yanlıştır. Yüklem, ürünü yansıtmalıdır
2) Davranış: Son ürüne yönelik olmalıdır, Davranış düzeyi de
belirtilmelidir. Bloom taksonomisi. “Bütün öğrenciler şemaya
göre TV parçalarını birleştirir.”
3) Koşullar: Amaç, ne gibi koşullar altında gerçekleşecektir.
Öğrencinin tam olarak ne kullanacağını gösterir. Öğrenciden
tam olarak ne zaman, nerede, ne beklenmektedir . İş hayatının
koşullarına benzemelidir. “Katalogu kullanarak her öğrenci
supap ayarını yapar”
4) Standartlar: Davranışın nitelik ve nicelik yönünden özelliğini
gösterir. Standart en düşün başarı durumunu gösterir. “Sekiz
saatte TV monte eder”, “Gösterilen dialardan en az %60’ını
tanır”
Yeterliğe Dayalı Amaç
Örnekleri
İşlem 1: Tahtayı boyuna kesmek
Hedef: Gerekli takım ve gereçler verilmek suretiyle 9. sınıftaki her
öğrenci, verilmiş olan tahtayı 2 cm kalınlığında düzgün olarak
boyuna kesebilir /keser.
Öğrenci: Lise 9. sınıf
Davranış: Tahtayı boyuna kesmek
Koşul: Gerekli takım ve gereçlerin verilmesi
Standart: 2 cm kalınlığında düzgün kesmek ( “10 dakika” eklenebilir)
Yeterliğe Dayalı Amaç
Örnekleri
İşlem 2: TV Montaj Etmek
Hedef: Gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra, şema ve takımlar
verilmek suretiyle 12. sınıftaki her öğrenci, imalatçı standardına
uygun olarak bir Televizyonu 8 saatte monte edebilir /eder.
Öğrenci: Lise 12. sınıf
Davranış: TV monte etmek
Koşul: Gerekli açılamalar, şema ve takımların verilmesi
Standart: İmalatçı standardına uygun olarak, 8 saatte
Yeterliğe Dayalı Amaçlar İçin Ölçütler
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
Amaç yazıldığı düzeye uygun olmalı
Değerlendirmede süreç ve ürün birlikte ele alınabilir
Gözlenebilir olmalı
Davranışa dönük olmalı
Açık ve kesin olmalı
Gerçeklik: Amaç erişilebilir olmalı
Değerlilik: Amaca ulaşmak değerli olmalıdır
Maliyet
Tutarlılık: Kurum, ders amaçları ile tutarlılık
Yeterliğe Dayalı Amaçlar
Yeterliğe dayalı amaçlar için işlemler temeldir. İşlemler, belirli
bir derste hangi içeriğin kapsanacağını gösterirler;
yeterliğe dayalı amaçlar ise, dersin sonunda öğrencilerin
hangi kalite ve standartta ne yapabileceklerini belirtir.
Eğitim yoluyla meydana getirilecek ürün ne kadar açık olarak
belirtilirse, o kadar etkili öğretim yapılabilir , uygun yöntem
seçimine rehberlik yapar ve öğretimin geliştirilmesine
imkan tanır, aşırı genellemeleri önler, bağımsız
çalışmalara yer verilebilir.
DACUM
Developing A Curriculum
DACUM, mesleki ve teknik eğitim programlarının geliştirilmesi
sürecinde, ihtiyaç analizi aşamasında kullanılan bir iş
analizi tekniğidir.
DACUM, belirli bir iş için gerekli olan bilgi, beceri,
tavır/tutum, araç ve ekipmanın belirlenmesinde
kullanılan bir yöntemdir
DACUM, program amaçlarının belirlenmesinde görev(ana
bölüm) ve işlemleri (yeterlikleri)tanımlama ve
betimlemede güvenilir, hızlı ve etkin bir yöntemdir.
DACUM’un temel odağı, bir işin performans boyutlarıdır
DACUM
DACUM tekniğinin dayandığı felsefe:
 Bir işteki becerikli işçiler mesleklerini herkesten daha iyi
tanımlar.
 Mesleğinde başarılı bir işçinin yaptıkları esas alınarak her
meslek etkili bir şekilde tanımlanır.
 İşçiler, gerekli bilgi, beceri ve tavırlara sahipse işler doğru
yapılır.
DACUM Tekniğinin
Kullanıldığı Alanlar








Eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi ve değerlendirilmesi
Program geliştirme
İş tanımlarının yapılması (işi etkili şekilde betimleme)
Öğrenci değerlendirmesi
Beceri testleri geliştirme
Öğrenci eğitim ve rehberlik çalışmaları
Bir mesleğin beceri/yeterlik profilini belirleme
Meslek standartları ve akreditasyonların belirlenmesi
DACUM
(Katılımcılar-Çalıştay Aktörleri)
İncelenen meslek alanından dikkatlice seçilen 8-12 kişilik
uzman işçi grubu DACUM komitesini oluşturur.
 DACUM Komitesi;
 Meslek alanında en az 2 yıl tecrübesi olan uzman işçiler,
 Alanda halihazırda çalışmakta olanlar,
 Teknik açıdan yeterli,
 Unvanı olan,
 Kolaylaştırıcı ve
 Kayıt eden kişi, gözlemciden oluşur.
DACUM Komitesinin Çalışma Şekli
 Beyin fırtınası yöntemi ile belirlenecek fikirlerde (yeterlikler)
uzlaşma, başka grup tarafından belirlenen fikirleri gözden
geçirme ve sonuçları geçerli kılma.
 Temel amaç: Komite, panel süresince (2-5 gün) uzmanı
oldukları meslek/işi, işlemler aracılığıyla etkili bir şekilde
betimlemelidir.
Komitenin çalışması, belirli bir işte başarılı bir işçinin
yapması gereken 50-150 işlem (yeterlik) içeren 6-12 arası
görevin (ana bölümü) belirlenmesiyle sonuçlanır.
İş Akış Sistematiği
1.Gün – DACUM’a giriş; işlem profillerinin çıkarılması:
işlemlerin belirlenmesi
2 . Gün – İşlem profillerinin çıkarılması: işlemlerin
belirlenmesi & İşlem Analizi
3 . Gün – İşlem basamaklarının çıkarılması
4 . Gün – Performans kriterleri
5 . Gün – Değerlendirme; Araç, ekipman ve materyaller
Dacum Uygulamasında 1-Aşama
(Kolaylaştırıcının Rolleri)
 Uzman işçilerden oluşan grubun panel şeklindeki
oturumlarda beyin fırtınası biçimindeki (sesli şekilde
tartışma) tartışmalarına öncülük yapmak.
 DACUM kolaylaştırıcıları, bu tartışmalarda ortaya çıkan
bilgileri çeşitli kategorilerde düzenlenen kartların üzerine
kaydederler.
 Gerektiğinde bu bilgiler bir tabloya da kaydedilir.
 DACUM kolaylaştırıcıları her zaman: SORU SORAR ve
SÖYLEMEZ
GÖREVLER
03.01.2013
İŞLEMLER
62
Dacum Uygulamasında 2-Aşama
(Kolaylaştırıcının Rolleri)
 Uzman işçiler, yöneticiler, eğitmenler, öğretim elemanı
ve eğitim programı uzmanlarıyla DACUM tablosunun
eğitim programına dönüştürülmesi ile ilgili görüşürler.
 2. Aşamada, 1. aşamada oluşturulan tablo, derslerin
oluşturulması için “eğitim birimlerine” dönüştürülür.
 Kapsam (saatlerin sayısı) ve sıralama (bir derece ya da
eğitim programı kapsamındaki derslerin sıralaması) grup
tarafından belirlenir. Ürün taslak eğitim programıdır.

Dacum Uygulamasında 3-Aşama
(Kolaylaştırıcının Rolleri)
2. aşamadan elde edilen taslak eğitim programı, resmi
otorite ve iş dünyası tarafından kabul edilebilir bir
formata dönüştürülür.
Bu formatı desteklemek üzere, diğer ders materyalleri
(basılı materyaller, testler, Powerpoint sunuları, videolar
vb. ) oluşturulabilir.
DACUM Metodolojisi (Uygulama)-1
DACUM tekniği bir çalışma grubunun bir meslekte
çalışanların yapması gerekenleri belirlemek amacıyla bir
araya gelmelerini içerir ve çalışmalar 2-4 gün arasında
sürebilir.
Tekniğinin işleyişi ve işlem basamakları:





Program ve iş alanlarının belirlenmesi,
Bunların gözden geçirilmesi,
Bilgi ve beceriye dayalı sıralanması,
İşin gerektirdiği işlemlerin ortaya konması ve
Değerlendirilmesidir.
DACUM Metodolojisi (Uygulama)-2
 Küçük Grup Yöntemi
 8 – 12 uzman işçi beyin fırtınası yaparak görev, işlem,
bilgi, beceri ve tavır/tutumları eğitim almış bir DACUM
kolaylaştırıcısı rehberliğinde yeniden tanımlar.
 Sonuçlar tablo formatında gösterilir.
 Tablo daha fazla sayıda işçi tarafından geçerli kılınır (50
Kişi)
DACUM Metodolojisi (Uygulama)-3
DACUM komitesinden Beklentiler
● Başlıca görev alanları (Ana bölümler)
● Bunlarla ilişkili işlemler (hepsi + sık, zor ve önemli
işlemler)
● Genel beceriler ve bilgi
● Gerekli davranış, tavır/tutumlar
● Performans kriterleri
● Değerlendirme kriterleri
● Değerlendirme gereklilikleri
● İşi destekleyen araç ve ekipman
● Ortaya çıkan trendler
Dacum Çalıştayı – 1. Gün
Unvan ya da iş alanının tanımlanması
Mesleğin Mevcut Durumu ve Geleceği
Meslekle İlgili Yasal Düzenlemeler
İşbirliği İçinde Çalıştığı Meslekler
Mesleğin Diğer İsimleri
Mesleki Hastalık Riskleri
Mesleğin Gerektirdiği Özellikler
Eğitim ve Kariyer İmkanları
Çalışma Ortamı ve Koşulları
Çalışma Alanları ve İş Bulma İmkanları
03.01.2013
69
Meslek profillerinin çıkarılması:
Görevlerin belirlenmesi
Görevler:
– Genel yeterlilik alanları
– İki ya da daha fazla belirgin işlemin kapsama dahil
edilmesi
– Yeterlilik belirten cümleler şeklinde yazılması
– Kart/ kağıtlar üzerine kaydedilmesi
– Uzman paneline sunulması
Meslek profilinin çıkarılması: İşlemlerin belirlenmesi
İşlem:
• Anlamlı bir çıktıya sahip en küçük iş faaliyeti birimi
• Devredilebilen iş birimlerini temsil eder
• Ürün, hizmet ya da karar ile sonuçlanır
• Genellikle gözlemlenebilir/ ölçülebilir
• Belirli bir başlangıç ve son noktası vardır
• Kısa süre içerisinde icra edilebilir
• Diğer işten bağımsız olarak icra edilebilir
• İki ya da daha fazla basamaktan oluşur
Meslek profilinin çıkarılması: İşlemlerin belirlenmesi
İşlem Örneği:
Görev: Otomobil bakımı
İşlemler:
Arabanın dışını yıkar
• Arabanın içinin vakumla temizler
• Arabayı cilalar
• Motorun yağ/su seviyesini kontrol eder
• Lastiklerdeki hava basıncını kontrol eder
İş ve İşlem Analizi
 İşin tamamlanması için gerekli olan işlem ve
görevlerin belirlenmesi için bir araçtır.
 İşlemlerin icra edildiği koşulları içerir.
 Gerekli performans düzeyini belirtir.
İş ve İşlem Analizi Teknikleri
Küçük Grup Yöntemi
İş ve işlem analiz çalışmasına alanda çalışan en az
üç kişinin katılımını gerektirir.
Anket Yöntemi
Seçilen işçi grubunun anketi cevaplamasını, iş ve
işlem analizi eğitimini almış kişinin verileri toplaması
ve yorumlamasını gerektirir.
Görüşme Yöntemi
İşçi ile iş ve işlem analizi eğitimi almış olan kişinin
birebir etkileşimini gerektirir.
İş Gözlem Yöntemi
İş ve işlem analizi eğitimi alan kişinin işçiler
tarafından icra edilen işlemleri gözlemlemesini ve
analiz etmesini gerektirir.
İş ve İşlem Analizi Teknikleri
Kritik Durumların Analizi
İş analizinin yanı sıra, kritik durumların ve başarılı olanlar ile
başarılı olmayanları ayıran davranışların da belirlenmesi
amaçlanmaktadır. Analizi gerçekleştiren kişi, davranış sıklığı,
tavır, beceri, yeterlilik ve bilgileri kritik durumlara ilişkin olgulara
göre tespit eder. Bunun için sorumlu kişilerle görüşür ve ilgili
durumla ilgili gözlemlerde bulunur. Etkili ve üretken davranışlar
ve etkili olmayan davranışlara ilişkin bir envanter ortaya koyar.
Kombine Yöntem
İş analizlerini tek bir yönteme dayalı olarak gerçekleştirmek her
zaman yeterli değildir. Araştırmacı birden fazla sayıda günlük
yöntem uygulayarak mesleğe ilişkin tutumları ve gerekli
nitelikleri tespit etmelidir. Analiz teknik ve modellerinden
faydalanan çalışma, bilimsel anlamda daha dikkatli ve eleştirel
bir biçimde gerçekleştirilmiş olur.
İş ve İşlem Analizi Teknikleri
Kayıt Defteri Tutulması (Seyir Defteri)
Çalışanların bütün bir gün içerisinde yaptıklarının
yazılmasıdır. Bu yöntem uygulanmadan önce ilgili
kişilere eğitim verilmesi ve cevaplara ilişkin tutarlılık
düzeyinin aynı zaman diliminde aynı işi yapan birden
fazla kişiye bu yöntemin uygulanması aracılığıyla kontrol
edilmelidir.
Kontrol Listesi
İş yerinde deneyimli işçilerle işbirliği halinde çalışmayan
uzmanlar tarafından hazırlanan bir belgedir. Bu liste
gözlemci tarafından da doldurulabileceği gibi işçinin
kendisi tarafından da doldurulabilir.
İş ve İşlem Analizi Teknikleri
İşe Katılım
Bazen uzmanlar, işe ilişkin tüm boyutların algılanabilmesi
için iş yerlerinde işçilere katılırlar, bilgi, beceri, tavır,
araçlar, ekipman ve ilgili diğer unsurları gözlemlerler.
Yazılı Materyallerin Analiz Edilmesi
Bu tür bir analiz her zaman için iş yerinde
gerçekleşmeyebilir. Bu teknik diğer tekniklere yönelik bir
izleme yöntemi olarak da değerlendirilebilir ya da söz
konusu mesleğe ilişkin diğer belgelerin analiz edilmesi
olarak kabul edilebilir.
İşlem Analizi
 Her bir görev alanında icra edilen belirli
işlemlerin belirlenmesi
 İşlem ve görevlerin tekrar gözden
geçirilmesi ve sadeleştirilmesi
 İşlem ve görevlerin sıralanması
İşlem Analizi
Gruplar halinde iş kapsamında icra edilen tüm işlemlerle
ilgili beyin fırtınası yapın!
 Her bir grup tarafından hazırlanan işlem listelerini sadeleştirin
 Diğer grubun oluşturduğu işlem listesine bakın
 İyileştirmeye yönelik yorumlar yapın
Gruplar yorumları dikkate alarak listelerini tekrar gözden
geçirir





Gruplar her bir işlemi ayrı bir kağıda yazar
Gruplar işlemleri görevlerin bazıları ile ilişkilendirirler
İşlemleri tekrar gözden geçirin ve sadeleştirin
Görevleri tekrar gözden geçirin ve sadeleştirin
Görevler çerçevesinde işlem ve görevleri sıralayın
 Her bir basamak ile ilgili işlem basamakları listesini
hazırlayın ve mümkünse tabloda gösterin
 Sık, zor ve önemli işlemleri listeleyin
Dacum Çalıştayı – 3. Gün
İşlem Basamakları Belirli İşlemler
 Gruplar halinde her bir işlem kapsamında icra edilen işlem
basamaklarına ilişkin beyin fırtınası yapın!
 Her bir grup tarafından hazırlanan işlem basamağı listesini
sadeleştirin
 Diğer grubun hazırladığı işlem basamaklarına ilişkin
sadeleştirilmiş listeye bakın
 İyileştirmeye yönelik yorumlar yapın
 Yorumları inceledikten sonra gruplar, kendi listelerini gözden
geçirir
 Göstermek mümkün ise, gruplar her bir işlem basamağını farklı
bir kağıda yazar
 işlem listesini inceleyin!
 Sık işlemleri belirleyip, listeleyin.
 Zor işlemleri belirleyip, listeleyin.
 Önemli işlemleri belirleyip, listeleyin.
 Her bir işlem için performans kriterleri listesi
hazırlayın.
 Her bir işlem basamağı için belirlenmiş bir
performans kriteri olmalıdır.
Performans Kriterleri

Gruplar halinde her bir işlem basamağına ilişkin
performans kriterlerini düşünün!
 Her grup içinde performans kriterleri listesini sadeleştirin.
 Performans kriterlerini başka şekilde ifade edin.
 Diğer grubun sadeleştirilmiş olduğu performans kriterleri
listesine bakın
 İyileştirmeye yönelik yorumlar yapın. Yorumları
inceledikten sonra gruplar, kendi listelerini gözden geçirir
 Her bir işlem basamağı için gözden geçirilmiş bir
performans kriteri belirleyin.
 Her işlem basamağı için gerekli olan materyallere ilişkin liste yapın
 Her işlem basamağı için gerekli olan genel bilgi, beceriler; genel
tavır ve davranışlara ilişkin bir liste yapın.
 Her bir işlem basamağı için potansiyel değerlendirme kriterlerine
ilişkin beyin fırtınası yapın
 Listeyi sadeleştirin
 Her bir işlem basamağı için potansiyel değerlendirme kriterlerini
başka şekilde ifade edin
 Her bir işlem basamağı için değerlendirme kriterlerine ilişkin nihai bir
liste yapın.
 Her bir işlem basamağı için potansiyel değerlendirme koşullarına
ilişkin beyin fırtınası yapın.
 Listeyi sadeleştirin.
 Her bir işlem basamağı için potansiyel değerlendirme gerekliliklerini
başka şekilde ifade edin.
 Her bir işlem basamağı için değerlendirme gerekliliklerine /
koşullarına ilişkin nihai bir liste yapın
Performans Kriterleri







Gruplar halinde her bir işlem basamağı için
değerlendirme
kriterlerini düşünün!
Her bir grupta değerlendirme kriterleri listesini
sadeleştirin.
Değerlendirme kriterlerini yeniden ifade edin.
Diğer grubun sadeleştirilmiş değerlendirme kriterleri
listesine bakın
İyileştirmeye yönelik yorumlar yapın
Yorumları inceledikten sonra gruplar, kendi listelerini
gözden geçirir
Her bir işlem basamağı için gözden geçirilmiş bir
değerlendirme kriteri belirleyin.
Performans Kriterleri
 Gruplar çerçevesinde her bir işlem basamağı için
değerlendirme
gerekliliklerini/ koşullarını düşünün!
 Her bir grupta değerlendirme gereklilikleri/ koşulları
listesini sadeleştirin.
 Değerlendirme gerekliliklerini / koşullarını başka şekilde
ifade edin.
 Diğer grubun sadeleştirilmiş değerlendirme gereklilikleri/
koşulları listesine bakın
 Gelişim için yorumlar yapın
 Yorumları inceledikten sonra gruplar, kendi listelerini
gözden geçirir
Sonuçların Geçerli Kılınması
 İnceleme için uzman işçi paneline gönderilen
tablo
 Kolaylaştırıcı tarafından tabloda yapılan
düzeltmeler
 Geçerli kılma için diğer işçilere gönderilen
tablo
 Kolaylaştırıcı tarafından tabloda yapılan
düzeltmeler
KAÇINILACAK BAZI FİİLLER
SUNMAK
Bu genellikle bir rapor ya da yazılı bir şey olan basit bir eylem
“basamağı” dır.
ALMAK
Bu bir raporun gözden geçirilmesi ya da mektup göndermek
gibi şeylerin yapılmasında genellikle bir basit eylemli “ilk
basamaktır”.
ÇALIŞTIRMAK
Donatımı kullanırken ne yaptığını sorun. Çıktı nedir?
(Ürün/hizmet)?
KATILMAK
Bu zayıf bir kelimedir. Yerine, iştirak kelimesinin kullanımı
daha iyi olur.
İMZALAMAK
Genellikle; talep, kısa not, mektup v.s. hazırlarken bu son
basamaktır.
KULLANMAK
(BİRŞEYİ)
Kurula neden kullandıklarını sor.
CEVAP VERMEK
(TELEFON)
Önemli olan cevap verilirken yapılan iştir ya da amaçtır.
Neden cevap verdiklerini sor.
ILETIŞIMDE
BULUNMAK
Iletişimin başlangıcı ve sonu yoktur. Bu beceri/tutum olabilir.
İş, Görev, İşlem ve İşlemadım
Örnekleri
İŞ
GÖREV
İŞLEM
BASAMAK
İŞ
GÖREV
İŞLEM
BASAMAK
- Oto Bakım ve Onarım
- Aracın periyodik bakımını yapmak
- Motor yağını değiştirmek
- Yağ musluğunu açmak
- Garson
- Servis açmak
- Servisleri masaya koymak
- Tabakları masaya yerleştirmek
İş, Görev, İşlem ve Adım
Örnekler
İŞ
- Bahçıvan
GÖREV
- Bitkilere bakmak
İŞLEM
- Bitkileri sulamak
BASAMAK
-Hortumu bağlamak
-Musluğu açmak
İŞ
GÖREV
- Bahçıvan
- Bitkilere bakmak
İŞLEM
BASAMAK
- Ağaçları budamak
-Budama makasını almak
-Dalları kesmek
İşlem İfadesi Geliştirmek
İçin Öneriler
 İfadeleri kısa ve net tutun.
 Her ifade tek olmalı. İfadelerin tek bir büyük ifadeye dönüşmemesi
için çaba gösterin.
 Meslekteki ortak terminolojiyi kullanın.
 “Çıkartmak ve tamir etmek” gibi çift fiilleri kullanmaktan kaçının.
 İhtiyaç duyulan “bilgi” hakkındaki ifadelerden kaçının.
 İhtiyaç duyulan “tutum” hakkındaki ifadelerden kaçının.
 Meslek elemanlarının “bireysel özellikleri” hakkında ifadelerden
kaçının.
 “Doğru olarak”, “kusursuz olarak”, “en iyi şekilde” vb. süslü ve
gereksiz belirleyicileri kullanmaktan kaçının
İşlem İfadesi Geliştirmek
İçin Öneriler
 Sadece işlem performansını destekleyen donatım ve
aletlere dayalı ifadeleri kullanmaktan kaçının. Aletlerin
kendi başlarına ve işte kullanımı bir işlem faaliyeti değil,
işlemlerin yerine getirilmesinde bir araçtır.
 Her ifadede yalnızca bir işleme yer verin.
 Bir iş işleminin; bir işveren veya tüketicinin para
ödeyeceği dikkate değer bir başarıyı temsil ettiğini
unutmayın.
İşlem İfadesi Geliştirmek
İçin Öneriler
 İşlemler;
– gözlemlenebilir,
– sınırlı bir zaman süreci içinde yapılabilir,
– başlangıcı ve bitimi olan ve
– iki ya da daha fazla basamak içeren
eylemlerdir.
İşlem İfadesi Geliştirmek
İçin Öneriler
 Genellemeden kaçının - kuşku duyduğunuz zaman bölün.
 Eğer farklı bilgi ve beceri içeriyorsa, bu farklı bir işlemdir.
 İşlemin anlamının açıklık kazanmasına yardımcı olacağı
yerlerde “Örneğin ...........” ifadesini kullanın.
 Sıralama yaparken, görevlerin sıralamasına karar verin sonra
işlemleri sıralayın.
 İşlemleri formüle ederken yönlendirici olarak alan uzmanlığı
rolünü üstlenmeyin (tesadüfen incelenen alanı bilseniz bile),
kararları alan uzmanlarının almasını sağlayın.
Sabır ve
ilginizden dolayı
teşekkürler
97
Anahtar Terimler
Görev
 Herhangi bir meslekteki/işteki işlemler bütünüdür.
 Her bir meslekte/işte ortalama 6 ila 12 görev
bulunmaktadır.
03.01.2013
98
Anahtar Terimler
İşlem
 Anlamlı iş üniteleri (bölümleri)dir.
 75 ila 125 işlem bulunur.
03.01.2013
99
Anahtar Terimler
İşlem Basamağı
 Bir işlemi gerçekleştirmek için yapılan en küçük iş
faaliyetleridir.
 Her işlem için en az 2 ya da daha çok basamak
bulunmaktadır.
03.01.2013
100
İşlem cümleleri yazılırken
dikkat edilmesi gereken ilkeler
Fiil
İşlem tanımlarında mutlaka
bir fiil kullanılmalıdır.
Örneğin;
ölçmek,
bakım yapmak,
uygulamak,
karar vermek,
seçmek,
geliştirmek,
hazırlamak vb.
03.01.2013
101
İşlem cümleleri yazılırken
dikkat edilmesi gereken ilkeler
İşi yapmanın üzerinde çalıştığı
veya çalışmasından etkilenen
nesnedir.
Nesne
Örneğin;
Rapor,
Ekipman,
Kayıt,
Müşteri,
Malzeme Vb.
03.01.2013
102
İşlem cümleleri yazılırken
dikkat edilmesi gereken ilkeler
Tanımalyıcı/ Niteleyici
İşlem tanımlarını netleştirmek üzere
tanımlayıcılar kullanılmalıdır.
Örneğin;
Öğrenci kayıtları tutmak,
Günlük rapor hazırlamak,
Motor yağını değiştirmek vb.
03.01.2013
103
UYGULAMA PLANI
 Katılımcılar eşit haklara sahiptir.
 Herkes düşüncesini eşit olarak paylaşmalıdır.
 Katılımcılar diğerlerinin görüşlerine katkıda
bulunarak ekleme yapabilir.
 Başkalarının söylediğini eleştirmek yerine yapıcı
öneriler getirilmelidir.
03.01.2013
104
UYGULAMA PLANI
 Bütün işlemler dikkatli bir şekilde ele alınmalıdır.
 İfade edilen görüşler için kaynak kullanmak
zorunlu değildir.
 Gözlemciler tartışmalara katılmamalıdırlar.
03.01.2013
105
YARARI OLAN HUSULAR
 Kısa bir ısınma egzersizinin uygulanması
 Her bir görev için kritik hususların tanımı ve genel
gözden geçirme işlemi sırasında serbest beyin
fırtınası uygulaması
 İşin gözden geçirilmesi sırasında organizasyon
şeması geliştirilmesi
 Oryantasyon çalışması sırasında örnek bir yüksek
nitelikli ve ilgili meslekten bağımsız SİSMA--DACUM analizinin gözden geçirilmesi
03.01.2013
106
YARARI OLAN HUSULAR
 Her bir grup üyesinden veri almaya çalışmak
 Grubu mümkün olduğu kadar çok, samimi olarak övmek
 Komite üyelerine asla kızmamak ve tenkit etmemek
03.01.2013
107
KAÇINILACAK HUSUSLAR





Basit aksiyon bildiren fiillerin kullanımı
Çoklu fiillerin kullanımı (bir kaç istisna dışında)
İki kelimelik işlem cümlelerin kullanımı
Gereksiz niteleyicilerin kullanımı
Beceri ifadelerinin cümlelerde kullanımı
03.01.2013
108
KAÇINILACAK HUSUSLAR
 Görev veya işlemlerde aksiyon fiili olarak “işlet” ve “kullan”
kelimelerinin kullanılması
 Görev olarak “iletişim kur” veya “diğerleri ile iletişim kur”
cümlelerinin kullanılması
 Grup üyelerinin anlaşılmaz mesleki terimlerin kullanılması
03.01.2013
109
SİSMA - DACUM’UN AVANTAJLARI







Grup etkileşimi
Beyin fırtınası güç enerjileme
Grup sinerjisi
Grup ortak kararı
Ayrıntılı sonuç
En yüksek kalite
Geleceğe yönelik
03.01.2013
110
DACUM STANDARTLARI
 Tüm görev ve işlem cümleleri kabul edilmiş kriterlere
uyarlar
 İşlem cümleleri tek bir fiil ve sıfat ile genellikle bir veya
daha fazla niteleyici içerir
 Aynı işlem yalnızca bir kez yer alır
 Görevler ve işlemler mantık sırasına göre dizilir
 Aşağıdaki konular için ayrı listeler geliştirilir
-Genel Bilgi ve Beceriler
-Çalışanların tutum ve davranışları
-Aletler, ekipman, gereçler ve malzemeler
-Gelecekteki eğilimler/sorunlar
03.01.2013
111
DACUM STANDARTLARI
 Grubun çoğunluğunu uzman kişilerden oluşur
 Grup yönlendiricisi eğitim , uygulama ve denetlenen
tecrübe ile nitelikli hale getirilir
 6 ila 12 görev alanı ile her bir görevin içinde 6 veya daha
fazla işlem mevcuttur.
03.01.2013
112
Organizasyon şeması
üst
İlişkili
meslekler
A Mesleği
ast
İlişkili
meslekler
Çalışma Grubu Kuralları
 Ast/üst ilişkisi kapının dışında bırakılmalıdır.
 Herkes eşit derecede katılmalıdır.
 Katılımcılar birbirlerinin düşüncelerini geliştirmelidir
 Katılımcılar teker teker konuşmalıdır.
 Yapılanlar kaydedilmelidir.
 Herkes görüşlerini serbestçe söyleyebilmelidir.
 Eleştiri yerine yapıcı öneriler getirilmelidir.
 Tüm yeterlilikler dikkatle değerlendirilmelidir.
 Referans kullanılmamalıdır.
 Gözlemciler çalışmaya katılmamalıdır.
DACUM İş Analizi Prosedürü
1. Yapılacak işin ve metodun gruba anlatılması
2. İş/mesleğin incelenmesi
A) Organizasyon şemasının çıkarılması
B) İlk beyin fırtınası çalışması
3. Görevlerin belirlenmesi (genel sorumluluk alanları)
4. Yapılan işlemlerin belirlenmesi
5. Listelerin oluşturulması:
A) İş için gerekli genel bilgiler ve beceriler
B) Tutum ve davranışlar
C) Alet, ekipman, materyaller
D) Geleceğe dönük eğilimler/endişeler (*)
6. İşlem ve görevlerin gözden geçirilmesi
7. Uluslararası karşılaştırma (varsa) *
8. İşlem ve görevlerin sıralanması
(*)-Gerekirse
Program Hazırlama Aşamaları
Bir eğitim programının dört boyutu vardır:
• Amaçlar: Öğrencinin , hazırlanan programa göre kazanacağı
bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını ifade eder
• İçerik: Amaçlarda belirtilen davranışların kazandırılabilmesi için
nelerin öğretilmesi gerektiğini belirtir
• Yöntem: Amaçlarda belirtilen davranışların kazandırılabilmesi
için, içeriğin nasıl ve ne şekilde, hangi ortamda, nasıl öğretilmesi
gerektiğinin belirtilmesidir
• Değerlendirme: Programa başlarken belirtilen amaçlara ne
oranda ulaşıldığını ölçmek ve bir karara varmaktır
• .
İşlemlerin Saptanması-Gözlem
Analizci gözlemi işyerinde görevini başarı ile yapan bireyin hareketlerini
gözler; ne yaptığını, nasıl yaptığını ve niçin yaptığını saptar. Bu yolla
bir işi meydana getiren işlemlerin sayısı ve nitelilikleri belirlenmiş olur.
Gözlem çeşitli yerlerde çalışan farklı bireyleri kapsamalıdır.
Gerektirse bu şekilde listelenen işlemler, uzmanların da görüşleri alınarak
gözden geçirilebilir.
Uzmanlarla görüşme de mülakat kullanılabilir. Uzmanlar işlemleri
değerlendirirken şu ölçeği kullanabilirler:5 . Çok fazla önemli , 4. Çok
önemli, 3.Önemli, 2. Az önemli, 1. Önemsiz
İşlemler, yapılış sırası veya öğrenme kuramlarına göre listelenebilir.
İş/Görev Analizi-Meslek Profili Çıkarmada Bilgi
Kaynakları (Paydaşlar)
 İş Analizcisi; işi etüt etme konusunda uzman olan kişidir, fakat
işin içeriği hakkında çok fazla bilgili değildir.
 İş Yükümlüleri; işin içeriği hakkında çok fazla bilgilidirler, fakat
analiz tekniklerini bilmezler.
 Nezaretçiler; işin içeriğini iş yükümlüsünden daha iyi bilirler,
fakat analiz yöntemleri hakkındaki bilgileri azdır ve işi
değerlendirirken yanlı olabilirler.
 Konu içeriği uzmanları (KİU); işin içeriği hakkında çok fazla
bilgi sahibidirler. Bu kişiler daha önceden bu işi yapmış, iş
deneyimi olan bireylerdir.
Meslek / iş Analizinin İşleyişi
1) Mesleğin (işin) tanımlanması
2) İlgili kaynakların gözden geçirilmesi
3) İş ve işlem basamaklarıyla ilgili taslak listenin hazırlanması ve
gözden geçirilmesi
4) Araştırmaya uygun araç geliştirilmesi (DACUM)
5) Mesleğin gerektirdiği çalışmaların belirlenmesi
6) Örnek plan ve tasarımının geliştirilip analizinin yapılması
7) Pilot uygulama
8) Pilotlamadan gelen bilgilerin değerlendirilmesi, buna göre iş
envanterlerinin çıkarılması ve düzenlenmesi
9) Sonuçların raporlaştırılması ve program geliştirmede
kullanılması
GÖREVLERDE SONSUZLUK TUZAĞI
Örnek:
İşlem “hamur hazırlamak” ise bunun pasta, ekmek vb. ürünler için
başarılması gerektiği ifade edilir (ürün tekrarına girmeden). Diğer
bir örnekte ise, “bakım-onarım yapmak” için her araç/bileşen için
tekrarlardan kaçınıp, bu görev/işlemin hangi araç/bileşen için
olduğu dip not ile ifade edilir.
!!! Önemli olan husus yeterliğin sergilenmesinde gereken bilgi ve
becerinin farklı olduğu durumları ortaya çıkartmak, benzer bilgi
ve beceri gerektiren yeterliklerde tekrarlardan kaçınmaktır.
121
121
İŞLEM KAVRAMI
Yüklem
Yüklem, yapılan işi tanımlar.
(örneğin, seçer, hazırlar, geliştirir, belirler)
Nesne
Yapılan işe konu olan şey’dir (konu, obje).
(örneğin, raporlar, ekipman, müşteriler)
Sıfat
İşlemi açıklayan kelimelerdir.
(örneğin, … “mali plan hazırlamak”; “tahta
masa yapmak” )
122
122
KAÇINILACAK FİİLLER
SUNMAK
Bu genellikle bir rapor ya da yazılı bir şey olan basit bir
eylem “basamağı” dır.
ALMAK
Bu bir raporun gözden geçirilmesi ya da mektup
göndermek gibi şeylerin yapılmasında genellikle bir basit
eylemli “ilk basamaktır”.
ÇALIŞTIRMAK
Donatımı kullanırken ne yaptığını sorun. Çıktı nedir?
(Ürün/hizmet)?
KATILMAK
Bu zayıf bir kelimedir. Yerine, iştirak kelimesinin kullanımı
daha iyi olur.
İMZALAMAK
Genellikle; talep, kısa not, mektup v.s. hazırlarken bu son
basamaktır.
KULLANMAK
(BİRŞEYİ)
Kurula neden kullandıklarını sor.
CEVAP VERMEK
(TELEFON)
Önemli olan cevap verilirken yapılan iştir ya da amaçtır.
Neden cevap verdiklerini sor.
ILETIŞIMDE
BULUNMAK
İletişimin başlangıcı ve sonu yoktur. Bu beceri/tutum
olabilir.
123
123
İŞLEM BASAMAĞI
İşlem Basamağı: Bir işlemin yerine getirilmesinde gözlenen ve alt
parçalara ayrılamadan tek başına bir eylem ifade eden başlıca
adımlardır. Dolayısıyla her bir işlemin gerçekleşmesinde en az iki
işlem basamağı tanımlanmalıdır.
MESLEK
: Öğretmen
GÖREV
: Ders hazırlamak
İŞLEM
: Alıştırma geliştirmek
BASAMAK
-Alıştırma kağıtlarını bastırmak Alıştırmaları çoğaltmak
124
124
İş, Görev, İşlem ve İşlem Basamağı
Örnekler
İŞ
- Bahçıvan
GÖREV
- Bitkilere bakmak
İŞLEM
- Bitkileri sulamak
BASAMAK
-Hortumu bağlamak
-Musluğu açmak
İŞ
GÖREV
- Bahçıvan
- Bitkilere bakmak
İŞLEM
BASAMAK
- Ağaçları budamak
-Budama makasını almak
-Dalları kesmek
125
BAŞARIM ÖLÇÜTLERİ
• Çalışanın mesleği icra etme kabiliyetini objektif olarak ölçmeyi ve değerlendirmeyi
sağlamanın yanı sıra, öncelikle ulusal düzeyde uzun vadede ise dünyada kabul
görmüş normlara göre mesleği belirli standartlarda icra etmeye imkân tanıyan
değerlendirme kriterleridir.
• Eylemin ulusal ve uluslar arası düzeyde belli standartlar çerçevesinde,
yaygın olarak kabul edilmiş referans noktalarına göre yapılmasının
kriteridir.
• Çalışanın meslek kapsamında yaptığı işleri değil işi doğru yapmış olmasını,
işi yaparken bilgi ve becerilerini etkin ve verimli bir şekilde kullanıp
kullanmadığını değerlendirir.
• Başarım ölçütleri işlem basamakları ile karıştırılmamalıdır.
• Birçok işlem için başarım ölçütü belirlemeye gerek kalmadan, görevler
için bir ve ya birkaç başarım ölçütü belirlenerek arzu edilen sonuca
ulaşılabilir.
126
126
BAŞARIM ÖLÇÜTLERİ
-ÖRNEKMESLEK: BAR GÖREVLİSİ
GÖREV : Soğuk içecek servisi yapmak
İŞLEM : Kırmızı şarap servisi yapmak
Başarım Ölçütleri
Şarabı etiketi görülecek şekilde sepete yerleştirir.
Konuğun bardağına 2/3 oranında şarabı doldurur ve servisini
yapar.
127
127
BAŞARIM ÖLÇÜTLERİ
-ÖRNEKMESLEK: DEPO SORUMLUSU
GÖREV : Hammaddeyi hazırlamak
İŞLEM : Hammaddeyi sınıflandırmak
Başarım Ölçütleri
Malzeme ürün hijyen normlarına göre sınıflandırılır.
Malzeme üretim fonksiyonlarına ve özelliklerine göre
sınıflandırılır.
128
BAŞARIM ÖLÇÜTLERİ
-ÖRNEKMESLEK : BACACI
İşlemler
Görevler
Başarım Ölçütleri
Kod
Adı
Kod
Adı
Kod
A
Baca montaj
ön hazırlığı
yapmak
A.1
Projeye uygun baca
elemanlarını
seçmek
A.1.1
Açıklama
Baca etiketini TS ve EN standartlarına göre okur ve yorumlar
129
129
BAŞARIM ÖLÇÜTLERİ
-ÖRNEKMESLEK : OTOMOTİV BOYACISI
İşlemler
Görevler
Kod
A
Adı
Boyanacak
yüzeyleri
hazırlamak
Başarım Ölçütleri
Kod
Adı
Kod
Açıklama
A.1
Boyanacak yüzeyleri
mekanik olarak
hazırlamak
A.1.1
Boyanması gereken yüzeylerin boya kalite gerekliliklerini
teknik dokümanlarda belirlenen öngörüler doğrultusunda
tespit eder
130
130
BAŞARIM ÖLÇÜTLERİ
-ÖRNEKMESLEK : MAKİNE BAKIMCI
İşlemler
Görevler
Kod
Adı
A
Kalite güvence
dokümanlarına
ve
yönergelerine
uygun
çalışmak
Kod
A.1
Adı
Başarım Ölçütleri
Kod
Açıklama
A.1.1
Makine, alet, donanım ya da sistem üzerinde yapılan
ayarların kullanım kılavuzuna uygunluğunu denetler
A.1.2
Bakımı ve onarımı gerçekleştirilen makine ya da sistemin
teknik özelliklerine uygun şekilde çalıştığını kontrol eder
Yapılan çalışmaların
kalitesini denetim
altında tutmak
131
131
Temel Kavramlar
 İş alışkanlığı: İş hayatında çalışan bir kişide bulunması gerekli
olan iş ile alakalı alışkanlıklarıdır. F)İş Alışkanlığı Konularının
analizi:Kişinin iş içerisinde başarılı olabilmesi için bilgi ve beceri
yanında iş hayatında benimsenen doğru iş alışkanlıklarına da
sahip olması gerekir.
 İş alışkanlığı kişinin belirli durumlar karşısında önceden
benimsenen davranışları otomatik olarak göstermesidir.

İş alışkanlıları başlıca 5 gurupta toplanabilir.
 1-İş alışkanlığı ve işçi sağlığı
 2-Düzenli çalışma
 3-Ekonomik çalışma
 4-Teknik işbirliği
 5-Değer takdir etme
ÖRNEK İŞ ALIŞKANLIKLARI (TORNACILIK)
 1- Torna tezgahının bakımını imalatçı katalogunda belirtilen
esaslara göre düzenli olarak yapmak.
 2- Torna tezgahı,aynası üzerinde, anahtarı takılı bırakma.
 3- Tornada çalışırken koruyucu siperleri yerinde muhafaza
etme.
 4- Ölçü ve kontrol aletlerini periyodik olarak kontrol etmek.
 5- Ölçü ve kontrol aletlerini temiz ve düzenli kullanmak.
 6- Dönen parçalara özellikle keskin köşelere dokunmamak.
 7- Tornada çalışırken talaşları hiçbir zaman elle çekmemek.
 8- Tornada çalışırken emniyet kurallarına uygun giyinmek.
 9- Torna tezgahı ve çevresini daima temiz tutmaya çalışmak.
 10- Mekanik ve elektrik arızaları derhal noksansız olarak
gidermek.
Program Hazırlama Aşamaları
Yeterliğe dayalı amaçlar geliştirme: Ölçülebilirlik, başarı
standartları geliştirme, yeterliğe dayalı amaçlar öğrenci
açısından yazılır, böylece öğrenci kendisinden ne
beklendiğini bilir. Bunun için ilgili davranışın
saptanması, bu davranışın meydana geleceği
koşulların ortaya konulması ve davranış için başarı
standartlarının belirlenmesi gerekir.
Öğretimi düzenleme
Ders planı hazırlama
Öğretim yöntemi seçimi
Öğretim yaprakları geliştirme
Değerlendirme
Uygulama
Program Hazırlama Aşamaları
Birey ve iş hayatının ihtiyaçları
1)Kapsam ve sınırlılıkları belirleme
2) İşlemleri saptama
3) İşlemleri seçme ve sıralama
4) Yeterliğe dayalı amaç yazma
5) Öğretimi düzenleme
6) Ders planı hazırlama
7)Öğretim yöntemi seçme
8) Öğretim yaprakları geliştirme
9) Değerlendirme
10) Uygulama
Program Hazırlama Aşamaları
Öğrenci ve İş hayatının ihtiyaçları
Kapsam ve sınırlılıkları: Programın dayandığı felsefenin
belirlenmesi, ihtiyaç analizi, iş hayatının ihtiyaçları
İşlemlerin saptanması: (İçeriğin saptanması). Öğrenci,
işveren ve gelecek için önemli olan içerik seçilmelidir
İşlemlerin seçimi ve sıralanması: Ölçüt
geliştirme:İşlemlerin meslek içindeki tekrar sıklığı,
önemi, karmaşıklık durumu, işlem için gerekli zaman,
işlemin ön koşulu var mı?
Program Hazırlama Aşamaları
Yeterliğe dayalı amaçlar geliştirme
Temel amaç, ölçülebilirlik ve ulaşılabilirliktir.
Yeterliğe dayalı amaç; dersin sonunda öğrencilerin hangi
kalite ve standartta ne yapabileceklerini gösterir.
Yeterliğe dayalı amaç, öğretimin düzenlenmesi, yöntem
seçimi ve ölçmeyi kolaylaştırır, iletişimi kolaylaştırır,
bağımsız çalışma olanağı verir,
Bu aşamada başarı standartları geliştirme, yeterliğe
dayalı amaçlar öğrenci açısından yazılır, böylece
öğrenci kendisinden ne beklendiğini bilir. Bunun için
ilgili davranışın saptanması, bu davranışın meydana
geleceği koşulların ortaya konulması ve davranış için
başarı standartlarının belirlenmesi gerekir.
Uygulama
Program Hazırlama Aşamaları
Yeterliğe dayalı amaçlar geliştirme
Yeterliğe dayalı amaç dört unsurdan oluşur
1)Öğrenci: Öğretmene değil, öğrenciye dönük ifadeler. “Metallerin
özelliklerini sıralamak” yanlıştır. Yüklem, ürünü yansıtmalıdır
2) Davranış: Son ürüne yönelik olmalıdır, Davranış düzeyi de
belirtilmelidir. Bloom taksonomisi. “Bütün öğrenciler şemaya göre
TV parçalarını birleştirir.”
3) Koşullar: Amaç, ne gibi koşullar altında gerçekleşecektir.
Öğrencinin tam olarak ne kullanacağını gösterir. Öğrenciden tam
olarak ne zaman, nerede, ne beklenmektedir . İş hayatının
koşullarına benzemelidir. “katalogu kullanarak her öğrenci supap
ayarını yapar”
4) Standartlar: Davranışın nitelik ve nicelik yönünden
özelliğini gösterir. Standart en düşün başarı durumunu
gösterir. “Sekiz saatte TV monte eder”, “Gösterilen
dialardan en az %60’ını tanır”
Yeterliğe dayalı amaçlar geliştirme
örnekleri
İşlem 1: Tahtayı boyuna kesmek
Hedef: Gerekli takım ve gereçler verilmek suretiyle 9. sınıftaki her
öğrenci, verilmiş olan tahtayı 2 cm kalınlığında düzgün olarak
boyuna kesebilir /keser.
Öğrenci: Lise 9. sınıf
Davranış: Tahtayı boyuna kesmek
Koşul: Gerekli takım ve gereçlerin verilmesi
Standart: 2 cm kalınlığında düzgün kesmek
Yeterliğe dayalı amaçlar geliştirme
örnekleri
İşlem 2: Tahtayı boyuna kesmek
Hedef: Gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra, şema ve takımlar
verilmek suretiyle 12. sınıftaki her öğrenci, imalatçı standardına
uygun olarak bir TV’u 8 saatte monte edebilir.
Öğrenci: Lise 112. sınıf
Davranış: TV monte etmek
Koşul: Gerekli açılamalar, şeme ve takımların verilmesi
Standart: imalatçı standardına uygun olarak 8 saatte
Yeterliğe dayalı amaçlar için ölçütler
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
Amaç yazıldığı düzeye uygun olmalı
Değerlendirmede süreç ve ürün birlikte ele alınabilir
Gözlenebilir olmalı
Davranışa dönük olmalı
Açık ve kesin olmalı
Gerçeklik, erişilebilir olmalı
Değerlilik , amaca ulaşmak değerli olmalıdır
Maliyet
Tutarlılık: Kurum, ders amaçları ile tutarlılık
Yeterliğe dayalı amaçlar
Yeterliğe dayalı amaçlar için işlemler temeldir. İşlemler, belirli bir derste
hangi içeriğin kapsanacağını gösterirler; yeterliğe dayalı amaçlar ise,
dersin sonunda öğrencilerin hangi kalite ve standartta ne
yapabileceklerini belirtir.
Eğitim yoluyla meydana getirilecek ürün ne kadar açık olarak belirtilirse, o
kadar etkili öğretim yapılabilir , uygun yöntem seçime rehberlik yapar
ve öğretimin geliştirilmesine imkan tanır, aşırı genellemeleri önler,
bağımsız çalışmalara yer verilebilir,yerek
Program Hazırlama
Aşamaları: 5 Öğretimi
düzenleme
Programın uygulanması için gerekli olan araç-gereç, takım ve cihazların
belirlenmesi ve belirli bir sisteme göre sıralanmasıdır.
Temel amaç, işlemlerle araç-gereç, takım ve cihazlar arasında mevut olan
ilişkileri göstermektir.
Öğretimi düzenleme genel olarak ünite (15-30 davranış) ya da bölümler
şeklinde yapılmaktadır(modül)
Program Hazırlama
Aşamaları6) Ders planı hazırlama
Planlar günlük derste sınırlı işlemi kapsayacak şekilde hazırlanır.
Planlar zaman esasına göre değil, belirli bir/birkaç işlemi esas alacak
şekilde hazırlanır.
Plan şu kısımlardan oluşur: Giriş, Sunu, Uygulama, Değerlendirme
Program Hazırlama
Aşamaları7)Öğretim yöntemi
seçme
Ders programı için yöntem seçiminde;
Bireysel farklılıklar ve içeriğin düzeyi /özelliği çoklu yöntem-teknik
gerektirir. Yöntem, öğrenciyi derse katmalıdır. Genel öğretim ilkeleri yol
gösterici olabilir. Öğrencinin güdülenmesi yönteme bağlıdır.
Yöntem, programdaki öngörülerin performansa dönüştürülme aracıdır.
Gösterip-yaptırma
Simülasyon
Beyin fırtınası
Öğrenme istasyonları
Problem çözme
Proje tabanlı öğretim
Örnek olay
Anlatma
Program Hazırlama Aşamaları
8) Öğretim yaprakları geliştirme
Ders için kaynak kitap bulunmayan alanlarda içeriği desteklemek
amacıyla hazırlanır.
Belirli bir ders için ve öğrenci grubu için öğretmen tarafından
hazırlanır
Üç grupta toplanır: Ödev yaprağı, işlem yaprağı, bilgi yaprağı
İşlem yaprağı el ve zihinsel beceri için kullanılır, içerikle ilgili olarak
niçin, ne zaman, nerede sorularını cevaplar.
Öğretim yaprakları “kendi kendine öğrenme”yi teşvik etmelidir.
Program Hazırlama
Aşamaları9) Değerlendirme
Öğrencilerin ilerlemelerini, önceden saptanmış belirli standartlara
göre ölçmek, ölçüte göre değerlendirmektir.
Öğrenci başarısı, gruptaki diğer öğrencilerle karşılaştırılarak yapılan
(norma dayalı) olmamalıdır.
Ölçme araçları buna göre hazırlanmalıdır (portfolyo-rubrik).
Ölçme- değerlendirme, sadece not vermek için değil, öğretimi,
programı ve öğretmeni de değerlendirmek için yapılır.
Gözlem, çeteleme, kontrol listesi, ürün dosyası, test kullanılabilir.
Bloom’un başarım ölçütleri, yönetmelikler, alanların başarı
dayatmaları (sağlık gibi).
Program Hazırlama
Aşamaları10) Uygulama
Program geliştirme, sürekli ve araştırmalara dayalı olmalıdır. Bunun için
uygulamaların (mezunların) izlenmesi çok önemlidir.
Temel amaç, öğrencilerin belirlenmiş amaçlara ne oranda eriştiğinin
saptanmasıdır. Sonuca göre her unsur göz önüne alınarak gerekli
düzeltmeler yapılmalıdır
İlgililerden görüş, bilgi almak da yarar sağlar. Kaynak, arşiv, ürün inceleme
de bir bilgi alma yoludur.
Program 5-6 yılda bir revize edilmeli, çalışmalar1-2 yıl sürmeli.
Değerlendirme
 Değerlendirme amaçları;
 Saptanmış amaçlara göre öğrenci kazanımlarını
değerlendirmek
 Erişilemeyen amaçları saptamak ve gerekli önlemleri
almak
 Amaçlara ulaşma durumuna göre öğrencileri sıralamak
/yönlendirmek /bilgi vermek
 Öğreticiye geri bildirim vermek; dersin güçlü-zayıf
noktalarını belirlemek
 Dersi geliştirmek için uygulanacak yaklaşımı saptamak
Yeterlik /Norma göre
Değerlendirme
Gruptaki öğrencilerin meydana getirdiği normlar veya
yeterlikler esas alınabilir.
Norma göre değerlendirme: Gruptaki öğrencileri başarılarına
göre sıralamaktır (seçme, yerleştirme için uygundur).
Yeterliğine göre değerlendirme: Öğrenci başarısı, diğerleri ile
karşılaştırılmadan belirlenmiş belirli standartlara göre
yapılır. Öğretimin sonucu ile ilgilidir.Öğrenmenin esas
alınmasına uygundur.
Ürün /Süreç Değerlendirme
Öğrencinin kazandığı davranışların bir kısmı gözlem, bir kısmı da yapılan
faaliyetlerin sonucu olarak meydana gelen ürünü ölçmek suretiyle
değerlendirilebilir. Ürün, öğrenci davranışlarının bir ölçüsü olarak kabul
edilir.
Bazı meslekler öğrencinin yaptığı faaliyetlerin sonucunda bir ürün
meydana gelmez. Örneğin “klavyeyi yeni kullanmada tuşlara vuruş”
faaliyeti uygulama sırasında gözlenebilir (süreç değerlendirme). Ürün
için klavyeden çıkan bir şey (yazı) olmalıdır.
Davranış türü ve Ölçme
Araçları Seçimi
Bilişsel alan (sözel bilgiler ve zihinsel beceriler)-Bilgi: Testler
Duyuşsal alan-Tutum, Tavır : Tutum ölçekleri, gözlem, görüşme.
Psiko-motor alan-Beceri: Kontrol listesi, rubrik, gözlem.
Ürün ölçme araçları: D-Y testleri, eşleştirme testleri, ÇST, KCT, yazılı
yoklama.
Ürün-Süreç ölçme araçları: Kontrol listesi, rubrik, iş içinde gözlem.
Devinsel Alan (Beceri) ve Ölçme Araçları
Seçimi
Beceriler, süreç ve ürünle değerlendirilebilir. Başlangıç
düzeyinde süreç ön planda dikkate alınır. Öğrenci beceri
yönünden ilerledikçe ürün esas alınır.
Bunun için başlangıçta gözlem; sonra ürün değerlendirilir.
6. Seviye
Lisans Diploması
Bilgi
 Çalışan, bir alandaki teori ve ilkeleri eleştirel bir yaklaşımla anlamayı
içeren ileri düzey bilgiye sahiptir.
Beceri
 Çalışan, uzmanlık gerektiren bir alanda karmaşık ve öngörülemeyen
sorunları
 çözmek için gereken ustalığı (hakimiyeti) ve yeniliği ortaya koyan ileri
düzey becerilere sahiptir.
Yetkinlik
 Çalışan karmaşık teknik veya profesyonel faaliyet veya projeleri
yönetir.
 Öngörülemeyen iş faaliyetlerinde karar verme sorumluluğu alır.
 Bireylerin ve grupların profesyonel gelişimlerini yönetmede sorumluluk
alır.
5. Seviye
Ön-lisans Diploması
Bilgi
 Çalışan, bir alanda kapsamlı, uzmanlaşma
gerektiren, pratik ve teorik bilgiye ve bilgi temelinin
sınırlarıyla ilgili farkındalığa sahiptir.
Beceri
 Çalışan, soyut sorunlara yaratıcı çözümler geliştirmek
için gereken kapsamlı bir dizi bilişsel ve pratik
becerilere sahiptir.
Yetkinlik
 Çalışan öngörülemeyen değişimin bulunduğu iş
faaliyetlerini yönetir ve
 denetler. Kendisinin ve diğerlerinin performansını
değerlendirir ve geliştirir
4. Seviye
Yaygın Eğitim Sertifikası, Mesleki/Teknik Lise
Diploması
Bilgi
 Çalışan, bir alan içerisinde geniş kapsamlı, pratik ve teorik bilgiye
sahiptir
Beceri
 Çalışan, bir alanda belirli problemlere çözüm üretmek için gerekli olan
bir dizi bilişsel ve pratik becerilere sahiptir.
Yetkinlik
 Çalışan çoğunlukla öngörülebilir, ancak değişime tabi olan bir işi
yaparken özidare kullanır. İş faaliyetlerinin değerlendirilmesi ve
geliştirilmesi için bir miktar sorumluluk alarak diğerlerinin rutin işlerini
denetler
ULUSLAR ARASI STANDARTLARLA
KARŞILAŞTIRMALI ANALİZ YAPILMASI
Amaç: Sektörde mevcut ve ortaya çıkmakta olan
uluslararası gerekliliklerin belirlenmesi ve mesleki
yeterliliklerin karşılıklı tanınırlığının sağlanması
Analiz sonuçlarının gözden geçirilmesi
İçerik ve şekil olarak “Ulusal Meslek
Standardı Formatı”na dönüştürülmesi
Eş zamanlı olarak, uluslararası meslek
standartlarını incelemek yoluyla
karşılaştırmalı analiz yapılması ve her iki
sonucun birbiriyle bütünleştirilmesi
157
MESLEK TANIMININ YAPILMASI
Meslek analizinin yapılması ve meslek profilinin
oluşturulması süreçlerinin devamında elde edilen
Görev
İşlem
İşlem basamakları
Süreçte toplanan veri ve bilgilere dayanarak
Meslek kapsamında icra edilen eylemler ve
mesleğin ana fonksiyonları hakkında fikir verecek
şekilde meslek tanımı yapılır.
158
158
MESLEK TANIMININ YAPILMASI
ÖRNEK: Bacacı (Seviye 4)
Bacacı; iş sağlığı ve güvenliği ile çevresel önlemleri
alarak, kalite sistemleri çerçevesinde, mesleği ile ilgili iş
organizasyonu yapan, baca projelendirme çalışmalarına
katılan, baca montaj ön hazırlığı ve dikey ve yatay
montaj yapan, montajı yapılmış bacayı devreye alan,
periyodik baca kontrollerini gerçekleştiren ve mesleki
gelişime ilişkin faaliyetleri yürüten nitelikli kişidir.
159
159
AVRUPA YETERLİLİK ÇERÇEVESİ 8
REFERANS SEVİYESİ
8 Doktora
7 Uzman Profesyonel Yeterlilikler, Üst Düzey Yönetici
Yeterlilikleri (Yüksek Lisans)
6 Profesyonel ve Yönetici Mesleki Yeterlilikleri (Lisans)
5 İleri Mesleki Yeterlilikler (Ön-lisans)
4 Tam Yetkinliği Olan Ara Eleman Yeterlilikleri (Yaygın Eğitim
Sertifikası, Mesleki/Teknik Lise Diploması)
3 Yarı-Yetkin Ara Eleman Yeterlilikleri (Yaygın Eğitim
Sertifikası)
2 Temel Mesleki Yeterlilikler (Yaygın Eğitim Sertifikası)
1 Meslek Öncesi Yeterlilikler (İlköğretim Diploması)
160
Analiz Tekniği (H. Doğan)-5
Beceri
Fiziki ve zihinsel davranışların alışkanlık haline gelmesi
(beceri haline getirme/ otomatikleştirme) beceridir.
Beceri, kas ve adale hareketlerini gerektiren fiziki 8el becerisi)
veya zihinsel beceridir.
Beceri düzeyine ulaşmış davranışlar farkına varılmadan
yapılmaktadır.
Örnek: “Tornavida ile bir vidayı sıkmak”, “makinenin çeşitli
parçalarını kullanmak”, “müsveddeyi okumak-zihinsel
beceri”
Sistem anlayışının program geliştirmenin
faydaları:
•
•
•
•
•
•
Gerekli olan bilgiler analiz yoluyla tespit edilir.
Tespit edilen bilgilerin, programa girecek olanları seçilir.
Yeterliğe dayalı amaçlar geliştirilir.
Belirlenen amaçların gerçekleşmesi için eğitim ortamı düzenlenir.
Gerekli yöntemler seçilir.
Değerlendirme sonucunda, programın etkinliği belirlenir.
• .
Sistem anlayışına göre program hazırlama
aşamaları:
1-Bireyin, toplumun ve iş hayatının ihtiyaçlarının belirlenmesi.
2-Programın genel amaçları ve ilkelerinin belirlenmesi.
3-Mesleğin analiz edilmesi.
4-Programa girecek işlemlerin seçimi ve düzenlenmesi.
5-Yeterliğe dayalı amaçların tespit edilmesi.
6-Öğretim yönteminin tespiti ve geliştirilmesi.
7-Öğretimin değerlendirilmesi.
163
163
İŞLEM ÇEŞİTLERİ
Bilme İle İlgili
İşlemler
(Bilişsel İşlemler)
Yapma İle İlgili
Beceri Yönünden
İşlemler
(Devinsel İşlemler)
Mesleki Tavır ve İş Alışkanlıkları
Yönünden İşlemler
(Duyuşsal İşlemler)
164
164
3.3.1.Bilme İle İlgili İşlemler
(Bilişsel İşlemler)
• Bir işi yapmaya başlamadan önce, o işle ilgili
bilinmesi gereken teorik bilgilerdir.
• Bilişsel işlemler, şu basmaklardan meydana gelir:
 Bilgi,
 Kavrama,
 Uygulama,
 Analiz,
 Sentez,
 Değerlendirme.
165
165