Hemoglobinopatilerin moleküler tanısı

ÇUKUROVA’DA
HEMOGLOBİNOPATİLERİN
MOLEKÜLER TANISI
Ahmet GENÇ
Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi
Biyokimya Anabilim Dalı
Doktora Öğrencisi
[email protected]
Bu tez çalışması, Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından
TF2005YL2 nolu proje ile desteklenmiştir.
SUNU AKIŞI
Hemoglobinin yapısı
Hemoglobinopatiler
Anormal Hemoglobinler
Talasemi
Tarama ve Tanı Yöntemleri
Moleküler Yöntemler (ARMS, RFLP, DNA Dizi Analizi)
Hemoglobin molekülünün yapısı
Alfa ve beta benzer globin genleri ve
sentezinden sorumlu olduğu hemoglobin
türleri
Embriyonik ve fetal gelişimin farklı
evrelerinde globin sentezi
HEMOGLOBİNOPATİLER
Anormal
Hemoglobinler
α varyantlar
β varyantlar
Talasemiler
α Talasemi
β Talasemi
ANORMAL HEMOGLOBİNLER (978*)
HbS:6 (GAG→GTG); GluVal
Eritrositler oksijen azlığında sonucunda polimerleşerek
eritrositlerin orak şeklini almasına (sickling) neden
olmaktadır
HbE: Hb E 26(GAG→AAG); GluLys
βE-globin mRNA’nın normal splicinginde azalma
görülmektedir
Mikrositoz ve hipokromi ile hafif derecede anemi
meydana gelmektedir
HbE homozigotları, asemptomatiktirler ve sadece hafif
anemik olmalarına rağmen, HbE mutasyonu farklı βtalasemi alleleriyle birlikte anormal fenotip
oluşturmaktadır.
* http://globin.cse.psu.edu/
ANORMAL HEMOGLOBİNLER
HbC: 6(GAG→AAG) ;GluLys
HbA’dan daha az çözünür; kılcal damarlarda deformasyonu
azaltıp hafif hemolitik anemiye yol açarak eritrositlerde
kristalleşme eğilimi gösterir
Homozigot C ise, splenomegali ile hafif hemolitik anemi ile
karakterizedir
HbD: 121 (GAG→AAG);GluGln
Taşıyıcılarında klinik, hematolojik yada fizyolojik olarak
bir anormalik gözlenmez
Homozigot olgularda orta derecede hemolitik anemi tespit
edilmektedir
Hb Adı
Hb Adana*
Hb Ankara*
Hb J Antakya*
Hb Beograd
Hb Brockton
Hb C
Mutasyon
Alfa 2, 59GlyAsp
Beta 10 AlaAsp
Beta 65 LysMet
Beta 121 GluVal
Beta 138 AlaPro
Beta 6 GluLys
Hb D-Los Angeles
Hb E
Hb E Saskaton
Hb F-Başkent*
Hb G-Coushatta
Hb Hakkari*
Hb Hamadan
Hb City of Hope
Hb İstanbul*
Hb J-İran
Hb Knossos
Hb Köln
Hb Lepore-Boston
Hb M-İwate
Hb Moabit
Hb N-Baltimore
Hb O-Arab
Hb O-Padova
Hb Q-İran
Hb P-Nilotic
Hb Ube-2
Hb Summer Hill
Hb J-Anatolia
Hb Strumia
Hb Çapa*
Hb J-Meerut
Hb J-Paris I
Bulunduğu yöre
Adana
Kastamonu
Antakya
Göçmen
İstanbul
İzmir, Adana
Yazarlar
Çürük ve ark.
Arcasoy ve ark.
Huisman ve ark.
Arcasoy ve ark.
Ulukutlu ve ark.
Göksel/Kılınç/Özsoylu
Beta 121 GluGln
Birden fazla bölgede
Dinçer/Çavdar/Özsoylu
Beta 26 GluLys
Beta 22 GluLys
Gama 128 AlaThr
Beta 22 GluAla
Beta 31 LeuArg
Beta 56 GlyArg
Beta 69 GlySer
Beta 92 HisGln
Beta 77 HisAsp
Beta 27 AlaSer
Beta 95 ValMet
Fusion Hb
Alfa 87 HisTry
Alfa 86 LeuArg
Beta 95 LysGlu
Beta 121 GluLys
Alfa 30 GluLys
Alfa 75 AspHis
Alfa 2 (Beta-Delta)2
Alfa 68 AsnAsp
Beta 52 AspHis
Alfa 61 LysThr
Alfa 112 HisArg
Alfa 94 AspGly
Alfa 120 AlaGlu
Alfa 12 AlaAsp
Birden fazla bölgede
Kayseri
Ankara
Kastamonu, Denizli
Hakkari
Batı Trakya
Aksoy/Arcasoy/Altay
Prozorova/Gürgey
Altay ve ark.
Dinçol/Sözmen
Gürgey ve ark.
Dinçol ve ark
Kutlar ve ark.
Aksoy ve ark.
Arcasoy ve ark.
Kutlar ve ark.
Gürgey ve ark.
Çavdar ve ark.
Özsoylu ve ark.
Knuth ve ark.
Bircan ve ark.
Altay/Cin/Aksoy
Kılınç ve ark.
Aksoy ve ark
Altay ve ark.
Bilgin ve ark.
Cin ve ark.
Giardano ve ark.
Akar ve ark.
Dinçol ve ark.
Yalçın ve ark.
Dikmen ve ark.
Göçmen
Ankara
Malaya
Diyarbakır, K. Kıbrıs
Bursa
Denizli
Antalya
Kütahya,Kıbrıs,Trakya
Adana
Adana, Batı Trakya
Orta Anadolu
Kayseri
Kuzey Kıbrıs
Bursa
Kars
Çukurova
DÜNYADA YAYGIN OLARAK GÖRÜLEN
ANORMAL HEMOGLOBİNLER ve TALASEMİLER.
Talasemiler
Alfa talasemiler
Delesyonel  talasemi mutasyonları 40
Nondelesyonel  talasemi mutasyonları 25
Beta talasemiler
Nokta mutasyonları 200
Küçük delesyonlar ~13
β-Talasemiler
İki fenotip:
β0-talasemi: β-globin zincir sentezi olmamakta
Ekzon/intron birleşme yerindeki mutasyonlar &
büyük delesyonlar
β+-talasemi: Az β-globin zincir sentezi
İntron ve regülatör bölgelerindeki mutasyonlar
β-Globin Gen Mutasyonları: >200
5’
E1
+1
1
E2
IVS1
30
31
E3
IVS2
104
105
3’
146
Frameshift
Transkripsiyon
Nonsense Kodon
RNA Processing
Unstable Globin
Cap Site +1 (AC)
Küçük Delesyon
RNA Cleavage
Başlangıç kodonu ATG AGG, ACG, GTG
Ülkemizde β-Talasemi
Mutasyonları ve Görülme Sıklığı
En yaygın 6 mutasyon %69.7 sıklıkta, 12 mutasyonun görülme sıklığı ise %82.4
Delesyonel Alfa Talasemiler
TARAMA VE TANI YÖTEMLERİ
NELER OLMALI ?
Kan sayımı
RBC
Hb
Hct
MCV
MCH
MCHC
Hb tiplendirmesi
Elektroforez
HPLC
IEF
Oraklaşma testi
HbA2 (%2,5-3,7)
> %3,7 β talasemi
> %2,5 α talasemi
HbF
Hemoglobin F (Hb F)
Bazı -talasemi taşıyıcılarında miktarı artar > % 1
Bazı orak hücre anemililerde miktarı artar > % 1
HPFH’li vakalarda seviyesi artar
(Herediter Persistance Fetal Hemoglobin)
Hb Elektroforezi
(-)
(+)
HbAC
HbAS
HbAE
HbEESaskaton
TARAMA VE TANI YÖTEMLERİ
NELER OLMALI ?
1. aşama
MCV
MCH
Azalmış
Azalmış
<78fL
Hb Elektroforezi
Hb A2, HbF
<27 pg
Anormal Hb
Rapor edilir
2. Aşama
2. aşama
ANORMAL HEMOGLOBİNLER
Adı
Soyadı
RBC
1012/
L
Hb
g/dL
Hct
%
MCV
fL
MCH
Pg
MCHC
g/dL
Hb
Elektr.
Mutasyon
A. S.
5.99
15.1 44.6
74.5
25.3
33.9
AE
AESaskatoon
S.A.
4.28
12.4 36.3
84.9
29.0
34.1
EE
EESaskatoon
T. B.
4.46
11.0
34.1
76.5
24.7
32.3
AS
AGCoushatta
Z. B.
4.64
12.5 38.2
82.4
26.9
32.7
AS
AGCoushatta
108
410
ARMS



Nokta mutasyonlarının saptanması için kullanılan yaygın bir tekniktir
ARMS yöntemi iki tanımlayıcı reaksiyondan oluşur
 1. reaksiyon: Mutasyonu taşımayan normal primerler kullanılarak
amplifikasyon yapılır
 Bu reaksiyonda, normal DNA dizisine özgül ARMS primerleri
içerir ve belirli bir yerdeki mutant DNA’yı amplifiye edemez,
sadece normal (mutasyon içermeyen) DNA dizisini amplifiye
edebilir
 2. reaksiyon: Araştırılacak mutasyona özgü primerler (mutant
primer)
 İkinci reaksiyonda mutanta özgül primerleri içerir ve normal
DNA dizisini amplifiye edemez, sadece DNA’daki belirli bir
mutasyonu amplifiye edebilmektedir
Sonuç olarak normal bir birey yalnızca normal reaksiyonda PCR ürünü
oluştururken, heterozigot bir birey her iki reaksiyonda PCR ürünü
oluşturur. Mutant birey ise yalnızca mutant reaksiyonda PCR ürünü
oluşturur.
HbS mutasyonun ARMS ile belirlenmesi. 1 anne, 2 baba,
3 ve 4 CVS, 5 negatif kontrol ve 6 pozitif kontrol
1M
2M
3M
4M
5M
6M
1N
2N
3N
4N
5N
6N
RFLP
Anne
AS
Baba
AS
CVS
AA
AA
KONTROL
AA
AS
SS
A C G T
A C G T
A C G T
Β6;GAG→GTG
HbAC
β6GAG→AAG
HbAA
β6 GAG
HbS heterozigot
(β6GAG→GTG)
HbAA
HbAC
ACGT
ACGT
ACGT
HbAA
β22 GAA
HbEE-Saskatoon
β22 GAA→AAA
HbEESaskatoon
AA
HbG-Coushatta
β22 GAA→GCA
HbAGCoushatta
A/FSC 44(-C)
HbAA