İneklerde postpartum problemler

İneklerde postpartum
problemler
Prof.Dr.Mehmet GÜLER
Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji
Anabilim Dalı KONYA
İneklerde Buzağılama Aralığının Dönemleri
Buzağılama aralığı
Gebe kalma
Buzağılama (çiftleştirme)
Açık
Gebelik/Gebe
(~9.5 ay)
Buzağılama
Kuru dönem
(45-60 gün)
Laktasyon (10 ay)
İneklerde Buzağılama Aralığının Dönemleri
Buzağılama aralığı
Gebe kalma
Buzağılama (çiftleştirme)
Açık
Gebelik/Gebe
(~9.5 ay)
Buzağılama
Kuru dönem
(45-60 gün)
Laktasyon (10 ay)
Postpartum dönem
– Puerperal dönem: Doğumdan hipofizin GnRH’a
cevap verir olmasına kadar olan dönem (genellikle
7-14 gün).
– İntermediate dönem: Hipofizin GnRH’a artan
duyarlılığı ile başlar ilk ovulasyona kadar devam
eder (14-20 gün pp).
–
– Ovulasyon sonrası dönem: İlk ovulasyondan
involusyonunun tamamlanmasına kadar olan
dönem.
Postpartum Problemler
1. Perineal yırtıklar
2. Yavru zarlarının atılamaması
3. Prolapsus uteri
4. Uterus ve vaginal yırtıklar
5. Postpartum parapleji
6. Uterus tembelliği
7. Postpartum sancılar
8. Puerperal enfeksiyonlar
9. Metritis
10. Ovaryum kistleri
11. Puerperal vaginitis ve vulvaitis
Uterus involusyonu
Laktasyon piki
0
Erken postpartum stres
45 gün
İlk östrus
60-90 gün
1. Aİ
Güç doğum
Retensiyo sec.
Uterus enfeksiyonları
Metabolik bozukluklar
Ovaryum kistleri
Mastitis
Emme
gonadotropinleri
inhibe eder
Normal involüsyon
• Doğumdan ilk birkaç gün sonra tüm uterusu palpe
etmek imkansızdır ancak bifurkasyo uteri hissedilebilir.
İnce duvarlı, yumuşak, düzgün yüzeyli uterus anormal
derecede büyüktür.
• Doğum sonrası yaklaşık 2 hafta sonra tüm uterus palpe
edilebilir. Bu süre içinde loşia diye adlandırılan bir akıntı
normaldir. Bu akıntı kokusuz, kıvamlı, kırmızımsı olup
beyaz parçacıklar içerebilir. Karunkul’lar postpartum 7
gün civarında atılır. Sıvının 18 güne kadar yok olması ve
uterusun 5 haftaya kadar normale dönmesi gerekir.
Karunkul yerlerinin epitelizasyonu 40-50 günde
tamamlanır.
Normal loşiyal akıntı
Gebe uterus
Reprodüktif problemlerin ana sebepleri
Kızgınlıkların belirlenmesi
• Yeterliliği
• Doğruluğu
Gebelik oranı
• İneğin fertilitesi
– Postpartum enerji dengesi
– Reprodüktif bozukluklar
• Yavru zarlarının atılamaması
• Uterus enfeksiyonları
• Ovaryum kistleri
– Sperma hazırlama ve tohumlama tekniği
• Süt sığırlarında reproduktif management’ın
amacı doğumdan sonra ineklerin uygun
aralıklarla gebe kalmasını sağlamaktır.
• Reprodüktif yetersizliğin birçok nedenleri
olmasına rağmen özellikle sürü yönetimi
faktörleri arasında östrus tespiti gibi
• Ancak geleneksel vet uygulamaları postpartum
uterus hastalıklarına odaklanmıştır.
Yavru zarlarının atılamaması
Yavru zarlarının atılamaması
Yavru zarları doğumdan sonra 12 saat (bazılarına göre 24
saat) içerisinde atılamazsa Retensiyo secundinarum olarak
değerlendirilir.
• Yavru zarları bakterilerin uterusa taşınmasında kolaylık
sağlar.
• Reprodüktif bozuklukların tetikleyicilerindendir.
• Bu inekler aşağıdaki problemlere daha duyarlıdırlar:
–
–
–
–
Metritis
Kistik ovaryumlar
Düşük süt verimi
Sürüden çıkarma oranını arttırır
Yavru zarlarının atılamaması
• İnsidens sütçü ineklerde %5-10 etçilerde %1 Güç
doğumlarda insidens %30-100%’e çıkar.
• Retensiyonun asıl zararlı etkisi neden olduğu
metritis sonucu olur.
• Retensiyolu ineklerin %25-50’sinde metritis
oluşur.
– ilk tohumlama aralığında uzama (14 gün), doğumgebe kalma aralığında uzama (19-35 gün) ve
tohumlama/gebe kalma oranında bir azalma (%20)
Yavru zarlarının atılamamasında risk faktörleri
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Güç doğum
İkizlik
Uterus kontaminasyonları
Premature doğum
Abortuslar
Uzamış gebelik süresi
Enfeksiyöz hastalıklar
Süt humması
Hormonal nedenler
Selenium ve Vitamin E yetersizliği
Vitamin A yetersizliği
CA:P dengesizliği
Doğum öncesi negatif enerji dengesi
• Etiyolojisinde birden fazla faktör
– Temel olarak plasentomların gevşeme mekanizmasındaki bozukluk
ile ilişkilidir. Nedeni:
Doğum öncesi non-spesifik immun fonsiyon bozukluğu
– Plasentanın ayrılması plasentanın prepartum olgunlaşması ile
başlayan bir dizi olayları gerektirir. Doğum sırasında uterusun
baskısı ile kotiledon mekanik olarak ayrılır, fötusun atılmasından
sonra fötal villilerde anemi görülür, postpartum uterus
kontraksiyonları sırasında karunkulların büyüklüğünde bir azalma
görülür. Myometrial aktivite doğumdan 24 saat sonra azalır ve 48
saat sonra hemen hemen durur. Eğer 24 saate kadar atılma
görülmediyse 6-10 gün sonraya kadar eriyip atılıncaya kadar atılma
ihtimali yoktur.
Retensiyonun Tedavisi
• Hiçbir şey yapmamak
– Hayvanın temiz altlıklı bir ortamda bulunması ve yeme içmenin
devamının sağlanması.
• Klinik hastalık belirtileri (ateş, yem yememe, vs) varsa
(puerperal metritis) sistemik antibiyotik uygulanması
– Uterusa bolus uygulamayınız
• Prostaglandin uygulanması, Doğumdan sonraki 2 saat
içerisinde
• Oksitosin uygulanması Doğumdan sonraki 24 saat
içerisinde
• Tedavi kararları ‘’zarar vermemeye’’ dayanmalıdır.
– Elle uzaklaştırma önerilmemektedir.
• Elle uzaklaştırma fertilitede düşmeye neden olmaktadır.
• Yapılan birçok karşılaştırmalı çalışmalarda elle uzaklaştırmanın
ilerideki reprodüktif parametreler üzerine negatif etkisi tespit
edilmiştir.
• Antibiyotik uygulaması uterusun savunma
mekanizmalarını etkileyerek veya villi’lerin
lizisini inhibe ederek gerçekte durumu daha da
uzatır.
• Temel prensip: Eğer inek klinik olarak hasta
değilse bir şey yapma, hasta ise tedavi et.
RS nin önlenmesi için:
• Beslenmenin dengelenmesi
• Kuru dönem rasyonunda
– Energy, Protein, Se, Ca, Vitamins A, D & E
dengelenmesi
• Kuru dönemden çıkarken selenyum ve E vitamini
enjeksiyonu.
• Kuru dönemden çıkarken ve doğum sırasında
vücut kondisyon skorunun ayarlanması
yağlanmanın önlenmesi
• Aşılamaların düzenli yapılması.
Kistik Ovaryumlar
• Her laktasyonda %30 oranında rastlanır
• Kistlerin %50 si ve uterus enfeksiyonlarının çoğu
kendiliğinden iyileşebilir ancak doğum gebe lalma
aralığını uzatır.
– Folliküler – Östrjen seviyesi yüksektir
– Luteal – Progesteron seviyesi yüksektir 1ng’nin üzerinde
Ultrasound
Normal
Follikül
Folliküler kist
Luteal kist
Foliküler kist
Korpus Luteum
Kistik CL
Kistik ovaryumların teşhisi
• Palpasyon veya Ultrasaund
– Ovaryumlarda 2cm den büyük folliküllerin 10-14 günden fazla kalması.
•
•
•
•
Normalden büyük ovaryum.
Ovaryumlarda birden fazla küçuk folliküllerin bulunması.
Kalın veya ince duvarlı olabilirler.
Deneyimli Veteriner Hekimlerin bile palpasyon ile ayırt
etmeleri güçtür.
• Düzensiz östrus gösterirler
• Çoğu zamanda anöstrus gösterirler.
• Kuyruk kökü yukarıdadır.
Kistik Ovaryumların Nedenleri
• Primer sebep
– Yeterli LH salınamaması
• Sekundar sebepler:
– Buzağılama problemleri
– Süt humması, RS, Metritis, Mastitis
– Stress
• Yüksek süt verimi
• Aşırı sıcak ve soğuk
– Kalıtım
– Selenium, karotene, Vitamin A veya E yetersizliği
– Yüksek östrojen alımı ( Yem veya enjeksiyon)
• Green chopped legumes - Clovers and alfalfa
• Küflü yemler
– Metritisin edavisi amacıyla kullanıkan aşırı östrojenler
– Yüksek kalsiyum ilavesi.
– MGA tedavisi
Kistlerin Tedavisi
• 50% spontan iyileşebilir
• Folliküler kistler GnRH , LH veya HCG ile tedavi edilir.
– %60 başarı
• Luteal kistler Prostaglandinler ile tedavi edilir.
• Kistin türü belirlenememiş ise ;
– GnRH ve Prostaglandin
– GnRH - 7-10 gün sonra PG
• Kistin tipini belirlemek için süt progesteron testi
uygulanabilir.
Kistlerin önlenmesi
• Stresin azaltilması
• Postpartum problemlerin tedavisi
• Kuru dönem ve laktasyonun başlangıcındaki
rasyonun iyi dengelenmesi
• Küflü yemlerin yedirilmemesi
• Genetik yatkınlığı olan hayvanların sürüden
çıkarılması
Uterus enfeksiyonları
• Hayvanların kontrol edilmesine bağlı olarak
değişebilir.
• Normal involusyon sürecinin bir parçasıdır ve
doğumdan hemen sonra hayvanların büyük bir kısmı
enfektedir.
• Uterus enfeksiyonları;
– Endometritis – Endometrium ve glandular katın yangısı.
– Metritis – Uterus mukozası ,glandular kat ve kas katının
yangısı.
– Pyometra – Uterusta prulent içeriğin birikmesi.
Uterus enfeksiyonlarının insidensi
Dönem
Enfeksiyon oranı
Buzağılama- 25 pp
90%
16.gün - 30 pp
78%
31.gün - 45 pp
50%
46.gün - 60 pp
9%
Uterus enfeksiyonlarının nedenleri
• Yavru zarlarının atılamaması
• Güç doğum genital kanalın hasar görmesi
• Buzağılama sırasında oluşan kontaminasyon
• Uterusa bolus konulması
• Hijyen kurallarına uyulmadan yapılan muayene ve
suni tohumlama uygulamaları
Puerperal metritis
• Buzağılamadan sonraki birkaç gün içinde görülür.
• Çoğunlukla Clostridium’lar fakat Coliform’lar v.s. gibi diğer patojenler de neden
olabilir.
• İneklerde sistemik (klinik) belirtiler vardır.
• Puerperal metritis uterus atoni veta inertia’sı ile ilişkilidir, retensiyo ile birlikte veya
olmayabilir.
• Depresyon, anoreksiya, süt veriminin durması (agalactia), ateş görülür. Peritonitis
olabilir.
• Uterus akıntısı kötü kokulu, sulu ve kırmızımsı-siyahtır.
• Uterus duvarı ince ve atoniktir.
• Hastalık öldürücü olabilir.
• Tedavi hem sistemik hem de intrauterin antibiyotik uygulamalarını içermelidir.
– Sistematik olarak penicillin, intrauterin olarak tetracycline iyi bir seçimdir.
– Uterus çok hassas olduğu için intrauterin uygulamalarda dikkatli olunmalıdır.
– Uterus lavajı, sıvının boşaltılması ve uterusun yıkanmasıyla uterus içindeki debris ve
bakterilerin miktarının azaltılmasına yardımcı olur.
– Uterus ecbolic’leri, oxytocin veya ergonovine maleate uterus kontraksiyonlarını
uyarabilir ve daha fazla sıvı birikmesini önleyebilir.
Postpartum metritis (Endometritis)
Postpartum metritis ve puerperal metritis arasındaki başlıca ayırt edici
özellik postpartum metritisli ineklerin klinik olarak hasta olmamasıdır.
– Vakaların çoğunda aralarında bir ölçüde sinerjistik etki de olan aşağıda
belirtilen bakteriler etkilidir.
– Başlıca etken Arcanobacterium (Actinomyces) pyogenes
– A. pyogenes Fusobacterium için bir üreme faktörü üretir.
– Fusobacterium necrophorum bir leucotoxin üretir.
– Bacteroides melaninogenicus ve fragillus fagositozu önleyen bir madd
üretir.
– Diğer bakteriler de postpartum metritise neden olabilir fakat nadiren
uterusta kalır ve kalıcı hasar ve infertiliteye neden olur.
– Rastlantısal bakteriler genellikle 3 haftaya kadar uterusu terkeder.
– A. pyogenes eğer 1 haftadan fazla kalırsa yaygın hasara neden olur.
Uterusun A. pyogenes’den temizlenmesinden sonra hasarın iyileşme
ve fertilitenin yerine gelmesi en az 1 ay alır.
Postpartum metritis (Endometritis)
• İnvolüsyonun gecikmesi veya metritis
problemi genellikle rektal palpasyon ile tespit
edilir.
– Çoğunlukla sistemik belirtiler görülmez.
– Purulent bir akıntı görülebilir.
– Vaginal spekulum muayenesinde serviks ve
vaginanınn yangısı ile birlikte serviks de bir
akıntı görülür.
– Metritisin teşhisi için spekulum muayenesi
palpasyondan daha iyidir.
Pyometra
• Uterusta prulent içerik birikmesi birikmesi
• Kalıcı CL
• Başlıca klinik belirtisi anötrus. Vaginal akıntı görülmez.
• Teşhis
–
–
–
–
Rektal palpasyon
Uterusun sıvı ile doludur, sıvı bir kornudan diğerine akar.
CL mevcut
Gebeliğin pozitif belirtilerinin olmaması
• Vaginal muayene (serviks genellikle kapalı)
• Sistemik belirti yok
• Tedavi
– Estogen 50-65% etkili
– PGF2a 85-90% etkili
– Intrauterine infüzyonlar
Uterus enfeksiyonlarının hormonal tedavisi
• Prostaglandin’ler kontraksiyonlara neden
olur
– Kızgınlığa neden olur
– Özellikle pyometraların tedavisinde
• Kalıcı Cl lerin uzaklaştırılmasında
• Oxytocin – Uterusun boşaltılmasında
– Yüksek doz doğumu takip eden 12 saat
içerisinde
Diğer tedaviler
• Sistemik antibiyotik
– Probably second most recommended treatment
– Must give large doses for several days and milk must be withheld
• Uterusa infüzyon
– Antibiyotikler
• Tetracyclines, Penicillin
– Dezenfektanlar
• Nolvasan, Iodine,
Fresh Cow
Monitoring System
Flow Chart
Fresh Cow
Normal
"Anormal"
1) 10 gün PP Monitoring
1) 10 Day PP Monitoring
2) ECP® Sterile Solution, 2 cc. IM
3) LUTALYSE® Sterile Solution,
1 ds. (14-28 days PP)
Fever
Sick/"Off
Feed"
Normal
Fever
Sick/"Off
Feed"
Normal
Fresh Cow
Program
Day One
Problem Cows
ECP® (4 mg once)
10-gün izleme
Derece ve
Fiziksel muayene
Normal
Ateş +/- Yem yememe
Yem yememe; Ateş yok
Tedaviye gerek yok
Antibiotic
ECP® (4 mg - if not
given day one)
PREDEF® 2X (20 mg once)
Supportive Rx as needed
PREDEF® 2X (20 mg once)
Supportive Rx
as needed
LUTALYSE®
Clean-Up
Day 14-21
LUTALYSE®
Clean-Up
Day 14-21
Postpartum
günler
0-30
31-60
61-90
91-120
Gebelik
oranı
33%
58%
69%
74%
 Doğum gebe kalma aralığı uzadıkca
embriyonik ölüm azalır
• Günde 35 litre ve üzerinde süt veren inek yüksek süt
verimli olarak değerlendirilir.
• Doğum yapan ineklerde doğumdan sonraki ilk
haftada ortalama % 20-40 oranında akut klinik
metritis gelişir.
• bunlardan %20 si 3.haftaya kadar endometritis
olarak devam eder ve bunlarında %30 u subklinik
endometritis olarak kalır.
• Doğumdan önce uterusun içerisi sterildir.
• Eğer kontamine olursa ya fötus rezorbe olur veya
abortus şekillenir.
• Doğumdan sonra ilk ovulasyon 3.4. haftalarda oluşur
çoğunlukla östrus belirtileri görülmez.
• Doğumdan sonraki 6. haftadan itibaren uterus yeni
bir gebeliğe çoğunlukla hazırdır.
• Problemsiz bir doğum ve doğum sonrası geçirdi ise.
• Doğumdan sonra
21.Gün ve daha sonrasında prulent vaginal akıntı
veya 26. günden sonra görülen mukoprulent
akıntı KLİNİK ENDOMETRİTİS olarak
değerlendirilir.
• Subklinik endometritislerde ise semptom yok döl
veriminde düşme var.
• Teşhis uterusdan alınan sıvılardaki Nötrofil oranına
bakılarak veya ultrasound ile veya uterus kültürü ile
yapılmalıdır.
• Alınan örnekte sayılan nötrofillerin sayısı çekirdekli
hücrelerin sayısına oranı
• %18 den fazla ise 20-33.pp günlerde
• %10 dan fazla ise 34-47.pp günlerde
SUBKLİNİK ENDOMETRİTİS
• Klinik endometritisli ineklerde;
• Doğum gebe kalma aralığı en az 30 gün uzar.
• Gebe kalma oranı %20 düşer.
• %3 daha fazla hayvan gebe kalmadığı için
sürüden çıkarılmak zorunda kalınır.
• Subklinik endometritisli hayvanlarda ise
doğum gebe kalma aralığı daha uzundur.
NEDEN?
• Gebe kalma oranları normal hayvanlardan
%50 düşüktür.
Sürüden çıkarma oranı da artar.
• Tedavinin 3 prensibi:
• Uterus içeriğinin boşaltılması ( Nekrotik
dokular ve sıvıların)
• Antibiyotik uygulaması.
• Östrusun uyarılması.
• Klinik endometritislerin yaklaşık % 33 ü
spontan olarak iyileşebilir.
• PGF2α tedavisi başarı %40-72