Davranışın Psikodinamik Temelleri

Davranışın Psikodinamik
Temelleri
Doç. Dr. Lütfullah Beşiroğlu
1
•  Tanımlayıcı (deskriptif)
•  Dinamik
2
Tanımlayıcı
• 
• 
• 
• 
• 
Klinik belirtiler tanımlanır
sınıflandırır.
tanıya varılır.
Etiyolojik yönden ipuçları araştırılır
tedavi planları çizilir
3
Dinamik
•  anormal ve normal davranışların
altında yatan motivasyonları, anlamları
inceler
4
Kavramlar
ü  Bilinç
ü  Bilinç altı
ü  Bilinç öncesi
ü  Bilinç dışı
ü  Altbenlik (İd)
ü  Benlik (Ego)
ü  Üstbenlik (Süperego)
ü  Çatışma
ü  Engellenme
ü  Bunaltı (Anksiyete)
5
•  Sigmund Freud a kadar nedeni tam olarak
bilinmeyen hastalıklar sinir sisteminin
zayıflaması (irade zayıflanması) ya da
dejenerasyonu ile açıklanıyordu.
•  Freud yüzeyel bir bilinç anlayışı nın bu
hastalıkları açıklamada yeterli olmayacağını
savundu
6
Freud:
Bölmesel (topografik) varsayım
ü 
1. 
2. 
Ruhsal aygıtı bölmelere ayırarak
incelemek (anatomik bölmeler değil)
Bilinç,
Bilinç altı
ü 
ü 
bilinç öncesi
bilinçdışı kavramları
7
ü Bilinçlilikte:
ü Uyanıklık, ayırdında ve farkında olabilme
durumu
ü Düşünce, duygu ve anılardaki neden-sonuç,
zaman ve yer bağlantıları gerçeğe uygun
ü Dış gerçekle zihinde olan birbirinden ayırt
edilir = Gerçeği değerlendirme yetisi
ü Bilinç gerçeklere ve dış şartlara uyumu önde
tutan mantıksal düşüncenin egemen olduğu
bölmedir. Bilinçli süreçler bu niteliği taşır.
8
•  Fakat ruhsal işlemlerin tümünü kapsamaz
•  RAS sayesinde farkına vardıklarımızın
sayısı sınırlıdır.
•  Erişkinlerde ve günlük hayatımızda
egemen olan düşünce biçimi ‘’ikincil süreç
düşünce’’
(mantıksal , gerçeğe uygun düşünce
biçimi, neden-sonuç, zaman ve yer
ilişkisi gerçeğe uygun olarak kurulur)
9
Freud:
Bölmesel (topografik) varsayım
ü 
ü 
ü 
ü 
ü 
ü 
Organizma dışardan ya da kendi içinden gelen
uyaranların bir kısmının farkına varabilir
Bu sınırlama denge sağlayıcı bir işlevdir
Organizma kendi yeti ve gereksinimlerine göre
seçmeler ve ayıklamalar yapar
Belirli bir anda bilincin ayırt edemediği bir çok
düşünce ve anı vardır
Bunlar bilinçli bir çaba ile, çağrışımla bilince
çağrılabilir
Bu tür düşüncelere ‘’bilinç öncesi’’ denir
10
Freud:
Bölmesel (topografik) varsayım
ü  Bilinç
ü 
ü 
dışı:
Kişinin özel çabası ile bilince çağrılamayan,
farkına varılamayan yaşantıların saklandığı
ruhsal süreçler
Ancak özel yöntemlerle açığa çıkarılabilir
ü Hipnoz
ü Serbest çağrışım
ü Rüyaların incelenmesi
ü Anormal ruhsal belirtilerin incelenmesi
11
ü Bu üç kavram arasında dinamik bir
etkileşim, süreklilik ve bağlantı
vardır
ü Bilinçdışındaki istek ve anılar zaman
ve yer tanımaksızın davranış
üzerinde etkili olabilirler
12
•  Bilinç dışının dili yoktur, preverbaldir
•  Karşıt eğilim ve dürtüler aynı anda bulunabilir.
Bilinçlilik ise bu zıtlığı pek kaldırmaz
•  Birçok dürtünün enreji yükü başka nesnelere
aktarılabilir.
•  Zaman, yer ve neden sonuç ilişkileri taşımazlar.
•  Bu özellikelrin hepsi için birincil süreç düşünme
hakimdir
•  Çocukalrda, rüyada , psikozda, toksik etki
altında,
13
•  Freud önceleri topografik model
adını verdiği varsayımını daha sonra
zihinsel nitelikler olarak değiştirdi.
14
Freud:
Yapısal (Strüktürel) varsayım
ü 
ü 
ü 
ü 
ü 
Ruhsal yapının örgütlenişi
Belirli özellikleri ve işlevleri olan ruhsal süreçler
Belli anatomik bölgeler değil
Bu işlevler arasında kesin sınırlar yok
Birbirleriyle dinamik bir etkileşim içindeler
ü 
ü 
ü 
Altbenlik (id)
Benlik (ego)
Üstbenlik (süperego)
15
İD (altbenlik)
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
Ruhsal örgütlenmenin en eski parçası.
doğuştan var, kalıtımla geçer
İçgüdüsel dürtülerin kaynağı
Tamamen bilinçdışı
İlk güç kaynağı.
Dış dünyayla direk bağlantısı yok
Bazen birbirine zıt dürtüleri barındırır
16
•  Bu dürtüler zaman ve yer tanımaz,
tek amaç doyumdur
•  Çocukluğun ilk dönemlerinde haz
ilkesinin etkisi altındadır.
•  Bekleme, erteleme sözkonusu
değildir.
•  İlk çocukluk çağında alt benlik
hakimdir.
17
Ego (Benlik)
• 
Düzenleyici, denge ve uyum sağlayıcı
1.  Dürtüsel gereksinimleri algılar
2.  Dış dünya ve koşulları algılar
3.  Bütünleştirme ve birleştirme yetisi ile
l  dürtülerin birbirleri ile,
l  süperegonun istekleriyle ve
l  çevresel koşullara uyabilecek niteliğe
uydurulması
4.  Yürütme yetisi ile düşünce ya da
dürtünün eyleme geçirilmesi
18
•  Benliğin temel işlevi uyumdur.
•  Temel ilksel dürtüler, çevresel koşullar
ve bir yandan üstbenlik arasında uzlaşma
sağlar.
•  kişiyi acıdan korumak ve doyum
sağlamaya çalışır
19
•  Altbenlikten kaynaklanan dürtülerin
bekletilmesi, ertelenmesi, başka
doyum yollarının bulunması,, bastırma,
uygun zamanda tatmin edilmeleri
benlik ile olur
•  bu yeti zamanla kazanılır
•  Benliğin dürtüleri bekletilmesine
engellenmeye dayanma gücü denir.
20
•  altbenlikde haz ilkesi geçerli iken,
benlikte gerçeklik ilkesi hakimdir.
•  Gerçeklik ilkesi gerçeği değerlendirme
yeteneği ile geçerlik kazanır
•  Bireyin ruhsal dünyasında olup bitenleri
ayırdedebilmesine Gerçeği değerlendirme
yetisi denir. Neyin düşünce, duygu, hayal
ve eylem olduğunu ayırt edebilmedir.
ü Bu işlev özel durumlarda bozulabilir
ü Düşten hemen uyanınca (normal)
ü Bazı ruhsal hastalıklar
21
Süperego (Üstbenlik)
•  En son kazanılır
•  Aile-toplum-din-kültür
•  Çocuk ilk yılında yanlışı ve doğruyu haz ilkesine göre
değerlendirir
ü  Çocukluğun ilk yıllarında
ü doyuran şeyler ‘’iyi’’
ü acı verenler ‘’kötü’’
•  2-3 yaştan itibaren iyi ve kötü değer yargılarını
anlamaya başlar.
•  Yavaş yavaş yasakları öğrenir, yapınca korku ve utanç
duyar
•  Fakat bunları benimsemez
•  Korku ve utanç duyguları üstbenlik gelişiminin
öncüleridir.
22
•  Suçluluk duygusu
yargılayıcı dizge olan üst benliğin
insan yaşantısındaki belirtisi
•  Gelişime göre kişilere göre katı ya
da gevşek üstbenlik gelişimi
•  Tamamen bilinçli olması gerekmez
23
Güdüleme (motivasyon)
ü 
Organizmadaki gereksinimleri karşılayan davranışları
başlatan güçler:
ü 
ü 
Güdü, dürtü ve içgüdü
Güdü: Organizmayı belli ve düzenli bir davranışa yönelten
herhangi bir durum
ü Örn. Açlık güdüsü, başarı güdüsü
ü 
ü 
Dürtü: Organizmanın uyarılmış bir durumu. Bir eksiklik ile
dengesi bozulan organizmanın eski halini alabilmesi için bir
itici güç
İçgüdü: Kalıtımsal, öğrenilmemiş, değişmeyen, türe özgü
davranış örneklerini doğuran güçler
ü Örn. Kuşların göçetmesi
24
•  Güdü ve dürtü arasında net bir ayırım yok
•  Genellikle birbirinin yerine kullanılırlar
•  Genel olarak dürtü biyolojik, güdü ise
dürtünün anlamını da içine alan fakat
yaşam deneyimlerinden sonra mg
gereksimleri tanımlayan daha kapsayıcı bir
terim
25
İçgüdü
•  kalıplaşmış türe özgü davranış kalıpları
ortaya çıkaran itici güç
•  kalıtımsal olarak türe özgü belli davranış
kalıpları doğuran
•  Dürtüler ve güdüler amaç ve nesnesini
değiştirebilir ve öğrenme ile oluşabilir
•  içgüdüler türe özgüdür, değişmez ve doğal
olarak bulunurlar
•  İçgüdülerin de öğrenildiği artık
düşünülmekteir
26
Güdülemeli davranış
ü 
ü 
ü 
ü 
ü 
ü 
Bir eksiklik, fazlalık ya da hoş olmayan bir etkenle
organizma uyarılır ve dengesi bozulur
Bu gereksinimi ve gerginliği gidermek için başlatılacak
davranışı başındaki güç ‘’güdü’’ ya da ‘’dürtü’’
Dürtünün amacı: gereksinimin giderilmesi ve doyum
Bu bir nesne aracılığıyla olur
Açlık
yemek
doyum
Fizyolojik dürtüler:
ü 
ü 
Birincil dürtüler: açlık, susuzluk, cinsel, ağrıdan kaçma
İkincil dürtüler: Bazen birincil dürtülerden doğan, öğrenme
sonucunda yön ve nesne değiştirenler
ü Örn.çocuğun anneye bağlılığı (öğrenme ile)
ü Psikososyal güdüler: güven ve korunma, sevilme, başarı, yeterlilik,
onur
27
Güdülemeli davranış
ü 
ü 
Dürtünün amacı: gereksinimin bir nesne aracılığıyla
giderilmesi ve doyum
Dürtü nesneye doğru tek bir yöne yönelmez
ü 
Dürtünün artması ve gerginliğin çoğalmasını sağlayan nesneler:
eksi (-) değerli
nesneden uzaklaşma
ü Örn. ağrıdan kaçma
ü 
Dürtü boşalmasını ve gerginliğin azalmasını sağlayan
nesneler : artı (+) değerli
nesneye yaklaşma
ü Örn. Açlığı doyurma
ü 
Bazı nesneler hem artı hem eksi değer taşıyabilir: iki değerlilik
28
Engellenme
ü 
ü 
ü 
ü 
Dürtünün amacı: gerginliğin giderilmesi, doyum ve haz
Bu amacı gerçekleştirirken yöneldiği doğrultuda bir
engelin bulunması : Engellenme (frustrasyon)
Gerginlik ortaya çıkar
Engellenme doğuran etkenler:
ü 
ü 
ü 
İçten gelenler: organizmanın kendine ait olanlar (bedensel
güçsüzlük, hastalık, suçluluk duyguları, korkular, kişinin benliğine
sinmiş yasaklar)
Dıştan gelenler: doğal ya da toplumsal çevreden kaynaklananlar
(doğa koşulları, afetler, toplumsal olaylar, savaşlar, yasaklar)
Engellenmelerin hepsi bilinçli olmayabilir, bilinçdışı da
olabilir
29
Engelsiz güdülemeli davranış
Üstbenlik izni
Dürtü
(altbenlik)
Benlik işlevi
Nesne
Boşalma ve
doyum
Çevre uygunluğu
30
Engellenme
Üstbenlik
baskısı ya da
Benlik
yetersizliği
Engel
Dürtü birikimi
Gerginlik artışı
Huzursuzluk
Dürtü
(altbenlik)
Çevre
uygunsuzluğu
ü  Saldırganlık
ü  Geri çekilme
ü  Dürtü nesnesini
değiştirme
ü  Gerçek dışı nesneler
yaratma
31
Engellenme
ü 
ü 
ü 
ü 
İnsanoğlu doğuştan itibaren bir çok engelle karşılaşır
Yavaş yavaş bu engellere karşı dayanıklılık geliştirir
Gereksinimleri doyurmak için beklemeyi, erteleyebilmeyi,
nesneleri değiştirebilmeyi, saldırabilmeyi öğrenir
Engellere karşı geliştirilen bu tepkilere
‘’engellenmeye dayanma gücü’’ = ‘’benlik gücü’’
32
Çatışma
ü 
ü 
ü 
Organizma birden çok, birbiriyle bağdaşmayan dürtü ve
dürtü nesnesiyle karşılaşınca ortaya ‘’çatışma’’ çıkar
3 çeşit çatışma vardır
Yanaşma-yanaşma çatışması:
ü 
ü 
ü 
‘Uzaklaşma-uzaklaşma çatışması:
ü 
ü 
ü 
Birden çok olumlu nesne olduğunda, kişi seçmek zorunda kalınca
‘NE YARDAN NE SERDEN’’
Birden çok olumsuz nesne ya da durum olduğunda
‘’yukarı tükürsen bıyık, aşağı tükürsen sakal’’
Yanaşma-uzaklaşma çatışması:
ü 
ü 
Bir nesnenin hem olumlu hem olumsuz yönleri varsa
Hem sevmek-hem nefret etmek
33
Çatışma
ü 
ü 
ü 
Bir engellenme durumudur ve gerginliğe yol açar
Ruhsal hastalıklardaki çatışmaların çoğu bilinç dışıdır
Sıklıkla ruhsal aygıtın üç bölümü arasındaki çatışmalardır
Altbenlik
benlik
üstbenlik
Bunaltı (Anksiyete)
34