Ünite 2: Canlı Varlıklar Dünyası
Transkript
Ünite 2: Canlı Varlıklar Dünyası
ÜNİTE 2 CANLI VARLIKLAR DÜNYASI dağ Organizma Boşaltım göl örnektir Büyüme denir Beslenme gerçekleştirir ova örnektir habitat ar yaş CANLILAR görülür Üreme Solunum Tepki verme Hareket Varyasyon sürekli Ölçüt Tablosu süreksiz sınıflandırılır Su yosunları Bitkiler Karayosunları Hayvanlar Çiçekliler Omurgalı değişken vücut sıcaklığı Eğreltiler Kozalaklılar pul Balık yüzgeç Sünger Sölenter Kurbağa nemli ve pulsuz deri Omurgasız Sürüngen Yassı solucan Yumuşakçalar Yuvarlak solucan Halkalı solucan sert ve pullu deri Kuş tüy Derisidikenliler kanat Memeli Eklembacaklılar Böcekler Örümcekler Kabuklular Çok ayaklılar kıl veya kürk değişken vücut sıcaklığı 2 Giriş Etkinlikleri Yukarıdaki fotoğraflarda gördüğünüz iki canlının ortak yönleri var mıdır? Arkadaşlarınızla tartışınız ve düşüncelerinizi not alınız. Ünite sonunda notlarınızı tekrarı gözden geçiriniz. Yandaki şekilde gördüğünüz hayvanı inceleyiniz. Bu hayvan bir balık mıdır? Verdiğiniz cevabın nedenlerini not alınız ve arkadaşlarınızla tartışınız. Ünite sonunda sonuçları gözden geçiriniz. 16 Canlı Varlıklar Dünyası CANLI VARLIKLAR DÜNYASI Dünyada milyonlarca farklı organizma yaşadığını fark edebilmek için biliminsanı olmak gerekmez. Etrafınıza baktığınız zaman birçok değişik canlı görürsünüz. Evinizde beslediğiniz köpek ve kedi, okulunuzun bahçesindeki ağaçlar ve otlar ya da denizde gördüğünüz balıklar bunlardan bazılarıdır. Aynı çeşit canlılar arasında bile farklılıklar görülmektedir. Aşağıdaki resimde bulunan canlıların tümü kedidir; fakat onların aralarında bile farklılıklar vardır. Canlıları incelemek işte bu yüzden çok ilginçtir. En büyük farklılıklar değişik türdeki canlılar arasında görülür. Ormandaki bir ağaç, bir kuştan ya da bir kertenkeleden çok farklıdır. Tüm bunları gruplara ayırmak, düzenlemek oldukça zor bir iştir. Canlıların özellikleri nelerdir? Aralarındaki farklar nelerdir? Farklılıklardan hangileri önemlidir? Hangi canlı hangileriyle akrabadır? 2. ünite bu soruların cevaplarını bulmanıza yardımcı olacaktır. 17 2 2.1 A- Hayata Bakış Canlı varlıklara organizma denir. Bizler de dünya üzerinde yaşayan organizmalarız. Dünyada bizlerle birlikte yaşayan milyonlarca farklı organizma vardır. Dünyadaki organizmaların büyük bir kısmını hayvanlar ve bitkiler oluşturur. Bütün canlıların ortak olarak yaptığı bazı faaliyetler vardır. Canlıları cansızlardan ayıran gerçekleştirdikleri bu yaşamsal faaliyetlerdir. Aşağıda hayvanların gerçekleştirdiği faaliyetlerden bazıları gösterilmiştir. Hareket ederler Solunum yaparlar Beslenirler Tepki verirler(Duyarlıdırlar) Büyürler Boşaltım yaparlar Yukarıda verilenler sadece hayvanların yaptığı faaliyetler değildir. Bitkiler de yaşamak için beslenir; fakat onlar kendi besinlerini kendileri üretir. Bitkiler de büyür ve ürer. Onlar da solunum yapar yani enerji üretirler. Çevrelerindeki olaylara tepki gösterir. Örneğin bitkinin kökleri suyun olduğu tarafa doğru büyür. Bitkiler ayrıca boşaltım da yapar. Bazı bitkiler artık maddelerinden yapraklarını dökerek kurtulur. Hiçbir bitki bir yerden başka bir yere gidemez ama farklı kısımları hareket eder. Bazı bitkilerin çiçeklerinin güneşe doğru dönmesi buna Ürerler (Kendi benzerlerini üretirler) örnektir. 1. Organizma nedir? 2. Canlıların ortak özelikleri nelerdir? 3. Elinize toplu iğne battığında ne yaparsınız? Bu hangi canlılık özelliğine örnektir? Dünyada yalnız olmadığımızı unutmayalım. Diğer canlıların ihtiyaçlarına saygı gösterelim. 18 Biliyor muydunuz? Dünyada 2,000,000 civarında farklı organizma çeşidi bulunmaktadır. Bitkiler ve hayvanlar dışındaki canlılar da yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirir. Canlı Varlıklar Dünyası 2.1 B- Canlılar Dünyasında Farklılıklar Sınıfınızdaki öğrencilere bir bakın. Hepinizde benzer özellikler vardır. Her öğrencide iki kol, iki bacak, iki göz ve bir burun var. Fakat sınıfınızdaki bu kişiler arasında birçok farklılık da vardır. Hiçbiri diğerleriyle tıpatıp aynı değildir. Saç renkleri, boyları, ağırlıkları ve deri renkleri farklıdır. Bu farklılıklara varyasyon denir. Öğrenci Sayısı 12 Sizin yaşınızda olan öğrencilerin boylarını ölçerseniz yandaki gibi bir grafik çizebilirsiniz. Grafiğin şeklinin bir çana benzediğini fark ettiniz mi? Bu çan eğrisine normal dağılım eğrisi denir. Öğrencilerin boy ortalaması grafiğin orta noktasındadır. Öğrencilerin çoğunun boyu bu ortalamaya yakın olacaktır. Sadece birkaç öğrencinin boyu çok uzun veya çok kısadır. 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 136-138 139-141 142-144 145-147 148-150 Boy (cm) Boy ve kilo gibi özelikler sürekli varyasyon örnekleridir. Sürekli varyasyonlarda bir özeliğe ait sonsuz sayıda ölçüm sonucu bulabilirsiniz. Bazı kişilerin kulakları yapışıkken diğerlerinin değildir. Kimi insanlar Yapışık kulak dillerini yuvarlayabilirler, kimileri yuvarlayamaz. Bu iki özelik süreksiz varyasyon örnekleridir. Süreksiz varyasyonlarda bir özeliğe ait ölçüm sonuçları belirlidir,sonsuz sayıda değildir.Süreksiz varyasyonlarda özelikler belirli gruplara ayrılmıştır.Herbirimiz de bu gruplardan sadece bir tanesine aitiz. Kulağımız ya yapışıktır ya da değildir. Dilimizi yuvarlayabiliriz Yapışık olmayan kulak ya da yuvarlayamayız! Çevremiz veya aktivitelerimiz varyasyonu etkileyebilir. Örneğin boy ve kilomuzu aldığımız besin miktarı ve çeşidi etkileyebilir. Güneşte çok kalmamız derimizin rengini değiştirebilir. Bu çeşit varyasyona sonradan kazanılmış varyasyon (modifikasyon) denir Dilini yuvarlayabilen 1) Varyasyon nedir? 2) Boy, Göz rengi, Cinsiyet, Kilo, Dil yuvarlama, Saç uzunluğu Yukarıda verilenlerden hangileri sürekli varyasyona örnektir? 3) Bir öğrenci oyun oynarken düşüyor ve dizinde bir yara oluşuyor. Bu yara sınıfındaki diğer öğrencilerde yoktur. Bu hangi varyasyona örnektir? Farklılıkları yadırgamayalım. 19 Biliyor muydunuz? Yeni doğan bir bebeğin kilosu annesinin yediklerinden etkileniyor. Ayrıca sigara içen annelerin bebeklerinin kilosu daha düşük oluyor. Bitkilerde ışık, su miktarı ve sıcaklık meyve büyüklüğünü etkiliyor. 2 2.1 C- Canlıların Yaşam Alanları Kıbrıs adasında bir geziye çıktığınızı hayal edin. Geziniz sırasında birçok hayvanı inceleme fırsatı bulursunuz. Çizimde de gördüğünüz gibi, adamızda birçok farklı habitat (yaşam alanı) vardır. Dağlar, tepeler, sahiller, ovalar ve ağaçlık alanlar bunlardan bazılarıdır. Her bir yaşam alanının koşulları diğerlerinden farklıdır. Hayvanlar zamanlarının çoğunu kendilerine en çok uyan ortamda geçirirler. Vücutları bazı koşullara daha uyumludur. Bu yüzden bazı hayvanların belirli bir habitatta bulunma olasılığı diğerlerine göre daha yüksektir. Sahil Ağaçlık Dağ Ova Sahil Göl Derisi sert ve pulludur. (Su kaybetmesini engeller.) Derileri yumuşak ve nemlidir. (Nem , gazların vücuda giriş çıkışını kolaylaştırır.) Kurbağalar daha çok nemli ve gölgeli yerler ile havuz kenarlarında yaşar. Hem karada hem de suda yaşayabilirler. Ayakları perdelidir. (Perdeler yüzmesini kolaylaştırır.) Güçlü kasları vardır. (Avını boğmasına yardım eder.) Kara yılanlar genelde toprakta yaşar. Onları daha çok tarlalarda ve ormanda görürüz. Tarla faresi ve diğer yılanlarla beslenir. Uzun ve bağımsız hareket eden kulakları vardır. (Sesin geldiği yönü kolaylıkla belirlemesini sağlar.) Kaslı dudakları vardır. (Otları kolaylıkla yakalamasını sağlar.) Eşekler otluk alanlarda yaşarlar. Otla beslenirler. 1) Kara yılanlar genellikle nerelerde görülür? Niçin? 2) Kurbağaların nemli ve gölge olan yerlerde yaşamalarının nedeni nedir? 3) Bu sayfada belirtilen habitatların isimlerini yazınız. Kara yılan zehirsizdir ve ekinlere zarar veren tarla farelerinin en büyük düşmanıdır. Onları öldürmeyelim. 20 Biliyor muydunuz? Eşekler Kıbrıs'ın Karpaz bölgesinde yaşamaktadır. Kara yılanların deri rengi küçükken (zeytin yeşili) kahverengidir. Olgunlaştıkça mavi-siyaha dönüşür. Erkeklerde ise bu renk paslı-kahverengi olabilir. Canlı Varlıklar Dünyası 2.2 A- Hayvanları Gruplara Ayıralım Kıbrıs adasında ve diğer ülkerlerde bulunan hayvanların bazılarının resimleri aşağıda verilmiştir. A B G F K C I H L M E D J O N Hayvanları benzer özelliklerine göre gruplara ayırmak onları incelememizi kolaylaştırır. Benzer özelliklerine göre oluşturacağımız bu gruplara küme denir. Hayvanları farklı şekillerde kümelere ayırabiliriz. 1) Yukarıda verilen hayvanları yaşadıkları yere göre kümelere ayırabiliriz.. a) Karada yaşayanlar: b) Suda yaşayanlar: c) Hem karada hem suda yaşayanlar: Biliyor 2) Hayvanları yaptıklarına göre kümelere ayırabiliriz. a) Uçan hayvanlar: b) Yüzen hayvanlar: 3) Vücutlarında bulunan yapılara göre kümelere ayırabiliriz. a) Tüyü olanlar: b) Kürkü veya kılı olanlar: c) Yüzgeci olanlar: 4) Hayvanları kümelere ayırmanın en iyi yolu sizce nedir? Niçin? Canlılar arasındaki farklılıklar dünyamızın zenginliğidir. 21 muydunuz? Sini kaplumbağası (Caretta caretta) ve yeşil kaplumbağa (Chelonia mydas) olarak bilinen deniz kaplumbağaları Kıbrıs'taki sahillere yumurtalarını bırakmaktadır. Bu iki kaplumbağa türü tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olduğu için koruma altına alınmıştır. Sini kaplumbağası Yeşil kaplumbağa 2 2.2 B- Canlıların Sınıflandırılması Dünyada çok fazla canlı çeşidi vardır. Bunları tek tek incelemek oldukça zor bir iştir. Biliminsanları canlıları kümelere ayırmanın iyi bir yolunu bulmuşlardır. Canlıları kümelere ayırmaya sınıflandırma denir. Sınıflandırmada en büyük küme alemdir. En büyük iki alem hayvanlar ve bitkiler alemidir. Bitkiler Alemi Çiçekli bitkiler Su yosunu Kara yosunu Kozalaklılar Ör. Çam Eğreltiler Dar yapraklılar Ör: Lale Geniş yapraklılar Ör: Gül Hayvanlar Alemi Omurgalılar Omurgasızlar Süngerler Sölenter Yuvarlak solucan Yassı solucan Böcekler Halkalı solucan Balık ıslak, pullu Derisi dikenliler Eklembacaklılar Örümcekler Kabuklular Kurbağa Sürüngen sert, nemli, pullu pulsuz Kuş tüy, kanat Memeli kürk, kıl Yumuşakça Çok ayaklılar 1) Sınıflandırma nedir? 2) Bir kuşla bir memeli arasındaki farklar nelerdir? 3) Aşağıdaki canlılar hangi kümeye aittir? a) Çekirge b) Kedi c) İnsan d) Elma Biliminsanları sahip olduğumuz bilgilere ulaşmak için uzun süre çalışmıştır ve çalışmaya devam etmektedir. 22 Biliyor muydunuz? Hayvanlar ve bitkiler dışındaki diğer alemler protistler, bakteriler ve mantarlardır. Omurgaya sahip olan hayvanlara omurgalılar,omurgası olmayan hayvanlara omurgasızlar denir. Canlı Varlıklar Dünyası 2.2 C-Hayvanlara Yakından Bakalım Hayvanları kümelere ayırırken dikkatli olmak gerekir. Dış görünüş bazen yanıltıcı olabiliyor. Yanda A ve B harfleriyle gösterilen hayvanların dış görünüşlerine bakıldığı zaman ikisi de balığa benzemektedir. A harfiyle gösterilen hayvanın pulları ve yüzgeçleri vardır. Vücut sıcaklığı çevrenin sıcaklığına göre değişir. Sürekli su içindedir. Suyun dışına çıkıp hava alması gerekmez. Yavrusunu süt ile beslemez. A harfli hayvan bir balıktır, köpek balığıdır. A B harfiyle gösterilen hayvanın pulları ve yüzgeçleri yoktur. Yüzgece benzer organları vardır. Vücut sıcaklığı sabittir. Belirli aralıklarla sudan çıkıp hava alır. Yavrusunu süt ile besler. Buna göre B harfiyle gösterilen hayvan balık değil bir memelidir. Bu hayvan bir yunustur. B C harfiyle gösterilen hayvan da kafanızı karıştırabilir. Uçabildiği için kuşa benzetilebilir. Fakat bu hayvanın tüyleri değil kürkü vardır. Vücut sıcaklığı değişmez. Dişisinde süt bezleri bulunur. C harfli hayvan bir yarasadır. Yarasa uçabilen tek memelidir. C 1) Köpek balığının balıklar kümesinde yer almasının sebebi nedir? 2) a) Yunus niçin balık değildir? b) Yunus ile yarasa niye aynı kümede bulunur? c) Yarasanın diğer memelilerden farkı nedir? Doğadaki farklılıkları iyi algılamak için ayrıntılara dikkat edelim. 23 Biliyor muydunuz? Yunuslar bilinen en zeki hayvanlardandır. 2 2.3 A- Hayvanlarda Sınıflandırma Ölçütleri Hayvanları isimlendirirken belirli ölçütler içeren özel bir tablo kullanılabilir. Bir grup memeliyi isimlendirmekte yardımcı olacak olan ölçütler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Ölçüt tablosunu kullanmak için, kendinize aşağıdaki soruları sormanız gerekir. Memeliler 1) a) Yüzgeç benzeri yapıları varsa, yunustur. b) Ayakları varsa, 2'ye git. 2) a) Kanatları varsa, yarasadır. b) Kanatları yoksa, 3'e git. 3) a) Kulakları kısa ise, kaplandır. b) Kulakları uzun ise eşektir. M A H B Doğru cevaplar: M- Yarasa A- Yunus H- Eşek B- Kaplan Aşağıdaki sürüngen ve kuşların isimlerini bulunuz. Sürüngenler Sürüngenler: 1) a) Ayakları yoksa 2’ye git. b) Ayakları varsa, 3'e git. 2) a) Kuyruğa doğru kalınlaşmış dikenimsi bir uç varsa, kör yılandır. b) İnce, uzun bir kuyruğu varsa, kırbaç yılanıdır. 3) a) Sırtında kabuğu varsa yeşil kaplumbağadır. b) Kuyruğu varsa duvar kertenkelesidir. N L I K Kuşlar E F O Kuşlar: 1) a) Kulakları varsa, kulaklı orman baykuşudur. b) Kulakları yoksa, 2'ye git. 2) a) Uzun ve kıvrık bir gagası varsa, akbabadır. b) Kısa ve küçük bir gagası varsa, Küçük kerkenezdir. Aşağıda verilen omurgasız hayvanları isimlendirmek için bir ölçüt tablosu hazırlayın. Arı Örümcek Denizanası 24 Kırkayak Canlı Varlıklar Dünyası 2.3 B-Bitkileri Sınıflandırma Ölçütleri A B C D E Yukarıdaki resimlerde ülkemizde bulunan 5 farklı bitkinin çiçeklerini görüyorsunuz. Bu bitkileri tanımlamak için aşağıda verilen şemayı kullanabilirsiniz. Bu şema da bir çeşit ölçüt tablosudur. Ülkemizdeki Çiçekli Bitkiler Arıya benzeyen desenli taç yaprağı varsa orkidedir. Tek renkten oluşan taç yaprakları varsa 5 tane taç yaprağı varsa yasemindir. Çok sayıda taç yaprağı varsa İnce uzun taç yaprakları varsa papatyadır. Taç yaprakları sivri uçlu değil ise güldür. Büyük taç yaprakları varsa Taç yaprakları sivri uçlu ise medoş lalesidir. Bitkileri çiçeklerine bakarak tanımlayabiliriz; fakat bu her zaman mümkün olmayabilir. Bitkiler belirli dönemlerde çiçek açar. Aynı bitkinin farklı renkte çiçekleri olabilir. Ayrıca bazı bitkilerin (Ör. Çam) çiçekleri yoktur. Bundan dolayı bitkileri tanımlamak için farklı kısımları kullanabiliriz. Bitkileri yapraklarına, gövdelerine veya meyvelerine bakarak da tanımlayabiliriz. Yanda verilen yaprakların hangi bitkilere ait olduğunu aşağıdaki ölçüt tablosunu kullanarak bulunuz. 1) a) Basit yaprak ise (Tek yapraktan oluşmuş ise), 2'ye git. b) Bileşik yaprak ise(Küçük yapraklardan oluşuyorsa), at kestanesidir. 2) a) Yaprak 5 parçaya ayrılmış ise, 3'e git. b) Yaprak tek parça ise, 4'e git. 3) a) Kenarları düzgün ise, incirdir. b) Kenarları tırtıklı ise, üzümdür. 4) a) Dallanmış çizgileri varsa, yeni dünyadır. b) Paralel çizgileri varsa, mısırdır. ABCDE- Biliyor muydunuz? 1) Bitkileri tanımlamak için neden her zaman Çiçeklerine bakamayız? 2) Yukarıda verilen çiçekli bitkiler ölçüt şemasına bakarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. a) Orkidenin çiçekleri nasıldır? b) B, C, D ve E ile gösterilen çiçeklerin isimleri Nelerdir? 3) Aşağıda meyveleri verilen 4 farklı bitkinin meyvelerini kullanarak bir ölçüt tablosu oluşturun. A- Çilek B- Elma C- Muz D- Kivi 25 Kuzey Kıbrıs'ta 32 tane tanımlanmış orkide türü vardır. Fakat bunlar gelişigüzel toplandıkları için tehlike altındadırlar. Çoğu ender bulunur ve yasalarla koruma altına alınmıştır. Medoş lalesi sadece ülkemizde bulunan bir bitkidir. Medoş lalelerini ve orkideleri koparmayalım, onları doğada bırakalım. 2 TEST 2 1) Aşağıda verilen faaliyetleri uygun örneklerle eşleştiriniz. a) Üreme b) Beslenme c) Boşaltım d) Hareket e) Gaz alış verişi f) Duyarlılık 1) Terleme 2) Koşma 3) Yumurtlama 4) Kedinin fareyi yemesi 5) Sesin geldiği tarafa dönme 6) Oksijen alıp karbondioksit verme 2) Bir sınıfta 20 öğrenci vardır. Aşağıdaki tabloda bu öğrencilerin kaç tanesinin hangi kan grubuna sahip olduğu gösterilmiştir. Kan grubu Öğrenci sayısı A 10 B 3 AB 5 O 2 Kan grubu hangi çeşit varyasyona örnektir? Niçin? 3) Aşağıda verilen omurgasız hayvanların isimlerini ölçüt tablosunu kullanarak bulunuz. A B C D 1) a) Ayakları varsa 2'ye git. b) Ayakları yoksa 3'e git. 2) a) 8 ayağı varsa örümcektir. b) 6 ayağı varsa 4'e git. 3) a) Kabuğu varsa, salyangozdur. b) Kabuğu yoksa toprak solucanıdır. 4) a) İnce ve uzun bir vücudu varsa, sivrisinektir. b) Kalın ve kısa bir vücudu varsa, sinektir. 4) Seçeceğiniz beş çeşit omurgalı hayvanın özeliklerini inceleyerek omurgalı hayvanlar için bir ölçüt tablosu hazırlayın. 26 E Canlı Varlıklar Dünyası Çoklu Zeka Etkinlikleri Çevrenizde gördüğünüz bitkilerden 5 tanesinin çiçeklerini inceleyin. İncelediğiniz çiçeklerin hangi bitkiye ait olduğunu belirleyebilmek için kullanılabilecek bir ölçüt tablosu hazırlayın. Aşağıda resimleri verilenler hakkında, betimleyici cümleler ya da kelimeler yazınız. Aşağıda verilen hayvanlar arasındaki benzerlik ve farklılıkları bulalım. 1) --------------2) --------------3) --------------- : 1) ------------2) ------------3) ------------- 1) ------------2) ------------3) ------------- 1) ------------2) ------------3) ------------- 1) ------------2) ------------3) ------------- 1) ------------2) ------------3) ------------- Hayvanlarla ilgili merak ettiğiniz soruları not alın. Bir veterinerle röportaj yapın ve aldığınız cevapları sınıfta arkadaşlarınızla paylaşın. Soru 1: .......................................................... Cevap: .......................................................... Soru 2: .......................................................... Cevap: .......................................................... Benzerlikler: 1) ----------------------------2) ----------------------------3) ----------------------------Farklılıklar: 1) -----------------------------2) -----------------------------3) ------------------------------ Soru 3: .......................................................... Cevap: ............................................................ Not: Farklı bitki ve hayvanları seçip onlar için de benzerlik ve farklılıkları belirleyin. 27 Canlı Varlıklar Dünyası 2 Çoklu Zeka Etkinlikleri Aşağıda verilen kavramları kullanarak bir öykü yazınız. Aşağıda verilen kavramları kullanarak sevdiğiniz bir şarkıya yeni sözler yazınız. Tepki verme Gaz alıp verme Habitat Ağaçlık Yılan Kürk Eşek Kuş Orkide Hareket Boşaltım Varyasyon Yaşam alanı Alem Sınıflandırma Memeli Ölçüt tablosu ____________ ____________ ____________ ____________ Bir gün ormanda gezintiye çıkmıştım. _________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________ ____________ ____________ Nakarat ____________ ____________ ____________ ____________ 2. Ünite'de öğrendiğiniz kavramlardan bazılarını kartlara yazın. Kartlarda yazılı kavramları rol yaparak arkadaşlarınıza anlatın. Sürüngen Büyüme Yunus Bitki ............. . .............. . Çeşitli hayvanların resimlerini dergi ve gazetelerden kesin. Resimleri inceleyerek hayvanları gruplara ayırın ve bir duvar panosu hazırlayın. 28