KURUL GÖRÜŞÜ 2011/6 “Karşılıklı İştiraklerin Muhasebeleştirilmesi

KURUL GÖRÜŞÜ 2011/6 “Karşılıklı İştiraklerin Muhasebeleştirilmesi

“Kar
kl
KURUL GÖRÜ Ü
2011/6
tiraklerin Muhasebele tirilmesi”
Görü ü Talep Eden Kurum
: SPK
Kurul Toplant Tarihi
: 09/08/2011
li kili Standart(lar)
: TMS 27, TMS 28, TMS 31, TMS 32 ve TMS 39
Görü Talep Edilen Konu
Sermaye Piyasas
Kurulu taraf ndan Kurulumuza iletilen kar
kl
i tiraklerin
muhasebele tirilmesi konulu yaz da, Seri: XI, No:29 “Sermaye Piyasas nda Finansal Esaslar
Tebli i” uyar nca Uluslararas Muhasebe / Finansal Raporlama Standartlar na göre finansal
tablolar
baz lar
kar
düzenleyen ve SPK gözetimine tabi irket ve sermaye piyasas kurumlar ndan
n kar
kl i tirak durumunda oldu unun ve bu irket ve kurumlar n söz konusu
kl i tirak durumlar na ili kin uygulamakta olduklar muhasebele tirme ilkelerinin
önemli derecede birbirinden farkl k arz etti inin tespit edildi i belirtilmi tir.
Ayr ca söz konusu yaz da UMS / UFRS’lerde konuya ili kin özel hükümler
bulunmad
ndan ve yap lan muhasebe uygulamalar
n finansal tablolar üzerinde önemli
etkilere sahip oldu u ve uygulamadaki farkl klar n finansal tablolar n kar la
önemli etkileri oldu u dü ünüldü ünden kar
labilirli ine
kl i tiraklerin muhasebele tirilmesine ili kin
olarak UMS / UFRS’lerin mevcut hükümleri çerçevesinde kamuya duyuru yap lmas
yerinde olaca
n
ifade edilmi tir. Bu çerçevede, kamuya yap lacak duyuru ile ilgili olu turulan
Taslak hakk nda Kurulumuz görü ü talep edilmi tir.
Kurul Görü ü
Genel Bak
irketlerin bir grup olarak bir araya gelmesinde ortaya ç kan i tirak ili kisi, bir
irketin di erinin paylar na sahip olmas eklinde tek yönlü olabilece i gibi, her iki irketin
birbirinin paylar na sahip olmas
eklinde çift yönlü de olabilmektedir. irketlerin ortakl k
ili kilerinin çift yönlü olmas halinde kar
kl i tirak durumu söz konusu olmaktad r. Bu
tür bir ili kide iki irket birbirlerinin belli orandaki paylar na sahip olmaktad r.
Kar
kl i tirak ili kisi ile ilgili yap lan en temel düzenleme yeni Türk Ticaret
Kanunu’nda yer almaktad r. Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 197’nci maddesinde kar
tirak ile ilgili olarak “birbirlerinin paylar
irketleri kar
kar
kl
n en az dörtte birine sahip bulunan sermaye
kl i tirak durumundad r”
eklinde bir tan m yap lmaktad r. Kanun,
kl i tirak ili kisini irketlerin birbirlerinin en az dörtte bir pay na sahip olma
ko uluna ba lamaktad r.
Kar
kl i tirak ili kisinin ticari hayatta ortaya ç kabilecek bir durum olmas na
kar n belli ba
sak ncalar
bulunmaktad r. Bu sak ncalardan biri sermayenin
suland lmas yla gerçek olmayan bir sermaye yarat lmas ve sermayenin iadesi yasa na
ayk
davran lmas
ba ms zla mas
r. Di er bir sak nca ise yönetim kurulunun pay sahiplerine kar
r. Zira kar
kl i tirak durumunda irketlerin birbirinde sahip oldu u
paylar, ba ms z bir pay sahibi taraf ndan de il, irketlerin yönetim kurullar taraf ndan
idare ve temsil edilmektedir. Kar
sahipleri kar
bak
kl i tirak oran artt kça, yönetim kurulunun da pay
nda gücü artmaktad r. Bu durum, özellikle paylar tabana yay lm
irketler
ndan sak nca do urmaktad r. Bu sak ncalar n giderilmesine yönelik yeni Türk
Ticaret Kanunu’nda bir tak m hükümler bulunmaktad r.
tirak konusu TFRS’ler çerçevesinde incelendi inde, irketlerin ba ka bir irkete
ortak olmalar yla ilgili farkl standartlar n düzenlendi i ve bu standartlar n uygulanmas
için öngörülen kriterlerin Türk Ticaret Kanunu’ndan farkl olarak olay n hukuksal
boyutundan çok ticari boyutu ile ilgili oldu u görülmektedir. TFRS’ler çerçevesinde
kar
kl i tirak konusunun, i letmenin i tirakini ne amaçla ve hangi ekonomik ç karla
elinde bulundurdu una göre ayr ayr incelenmesi ve bu kapsamda kar
2
kl i tirak
ili kisinin, standartlar n özkayna a dayal finansal araç yat mlar
dikkate ald
ns
fland lmas nda
önemli etki, kontrol gücü, mü terek kontrol ve finansal araç kavramlar göz
önünde bulundurularak de erlendirilmesi daha uygun olmaktad r. TFRS’lerde i letmenin
tirakinin üzerinde önemli etkide bulunmas , i tiraki üzerinde kontrol gücünü sa lamas
veya i tirak hisselerini finansal varl k olarak elinde bulundurmas gibi kriterlere göre
kullan lacak muhasebe uygulamalar de
iklik göstermektedir.
TFRS’lerin ilgili standartlar kapsam nda kar
düzenleme olmad
tirak yat
görülmektedir. Kar
kl i tirak konusu ile ilgili ayr nt
bir
kl i tirak ili kisi incelendi inde, bir irketin
olan bir irkette kendisine ait hisselerin bulunmas durumu söz konusu
olmaktad r. Bu durumda, asl nda i tirakin sahip oldu u mal varl
içerisinde yat m yapan
letmenin kendi hisseleri de bulunmaktad r. Bu durum i letmenin kendi hisselerini
edinmesi durumuna benzemektedir. Bu kapsamda TFRS’lerde TMS 32 Finansal Araçlar
Sunum Standard
ba
n 33’üncü paragraf nda ‘i letmenin geri sat n al nan kendi hisseleri’
alt nda u hüküm yer almaktad r: “ letmenin, özkayna na dayal finansal araçlar
yeniden edinmesi durumunda, bu araçlar (“i letmenin geri sat n al nan kendi hisseleri”)
özkaynaktan dü ülür.
letmenin özkayna na dayal
finansal araçlar
n al ndan,
sat ndan, ihrac ndan ya da iptalinden dolay kar veya zarara herhangi bir kazanç ya da
kay p yans lmaz. Bunun gibi, i letmenin geri sat n al nan kendi hisseleri, i letme
taraf ndan ya da konsolide edilmi
irketler grubunun di er üyeleri taraf ndan geri
al nabilir ya da elde tutlabilir. Al nan ya da ödenen tutarlar do rudan özkaynakta
muhasebele tirilir.” Kar
kl i tirak ili kisinin finansal raporlara yans lmas nda bu
paragraf n temel al narak ilgili di er standart hükümlerinin de göz önünde bulundurulmas
daha uygun olmaktad r.
De erlendirme
Sermaye Piyasas Kurulu taraf ndan Kurulumuz görü ünün istendi i kar
yat mlar
kl i tirak
n Türkiye Finansal Raporlama Standartlar uyar nca muhasebele tirilmesini
konu edinen yaz ya yönelik de erlendirmeler ve öneriler a
daki gibidir:
Ba ka i letmelerin ortakl k hakk veren finansal araçlar na yap lan yat mlar
Türkiye Finansal Raporlama Standartlar nda, yat m yap lan i letmenin finansal ve faaliyet
politikalar
n
belirlenmesi
kararlar na
kat lma
3
düzeyine
göre
s
fland larak
incelenmektedir. Bu kapsamda her bir s
Bu çerçevede kar
konu edinen ayr Standartlar bulunmaktad r.
kl i tirak yat mlar
ortakl k, i tirak, i ortakl
n muhasebele tirilmesi konusunun ba
ve finansal araç yat mlar çerçevesinde ele al nmas
oldu u görü üne kat lmaktay z. Bununla birlikte, söz konusu yaz
flaman n a
da belirtilen ba klarla yap lmas
anla labilirli ini art raca
(a) Ba
ortakl
n gerekli
da yer verilen
n konuya ili kin yap lan aç klamalar n
görü ündeyiz.
n, ana ortakl
n özkayna a dayal finansal araçlar na sahip
olmas
(b)
ortakl
n, ortak giri imcinin özkayna a dayal finansal araçlar na sahip
olmas
(c)
tirakin, yat mc i letmenin özkayna a dayal finansal araçlar na sahip olmas
(d)
letmenin özkayna a dayal
finansal araçlar na, TMS 39 kapsam nda
muhasebele tirdi i bir yat
n bulundu u i letme taraf ndan sahip
olunmas .
(a) Ba
Ortakl
n Ana Ortakl
n Özkayna a Dayal Finansal Araçlar na Sahip
Olmas
Ba
ortakl
n i letmenin özkayna a dayal finansal araçlar na sahip oldu u
durumlarda yap lacak muhasebele tirme i lemleri TMS 32’nin “ letmenin Geri Sat n Al nan
Kendi Hisseleri” ba kl 33 ve 34 üncü Paragraflar ile UR36 Paraf nda ele al nm
r. Bu
kapsamda ba
n geri
ortakl k taraf ndan i letmenin özkayna a dayal finansal araçlar
sat n al nmas durumunda bu araçlara ili kin tutarlar konsolidasyon s ras nda, varsa
kontrol gücü olmayan paylara isabet eden tutarlar da dahil olmak üzere, tamam yla elimine
edilecek, kar
al
nda da özkaynak tutar azalt lacakt r. Ayr ca söz konusu araçlar n
ndan, sat ndan, ihrac ndan ya da iptalinden dolay kâr veya zarara herhangi bir kazanç
veya kay p yans lmayacakt r.
Yukar daki aç klamalar do rultusunda kar
ana ortakl
kl i tirak ili kisinde ba
ortakl
n
n özkayna a dayal finansal araçlar na sahip oldu u durumla ilgili SPK
taraf ndan yap lan aç klama ile ayn görü ü ta maktay z. Ancak aç klamada geçen “Bu
nedenle kar
kl i tirak yat
konsolidasyon i lemleri çerçevesinde tümüyle elimine
4
edilir” cümlesinin “Bu nedenle ba
ortakl
n elinde bulunan ana ortakl k hisseleri
konsolidasyon i lemleri çerçevesinde bu araçlar n al ndan, sat ndan, ihrac ndan ya da
iptalinden dolay
kâr veya zarara herhangi bir kazanç veya kay p yans lmadan
özkaynaklardan dü ülerek elimine edilecektir” eklinde de
(b)
Ortakl
tirilmesi daha uygun olacakt r.
n Ortak Giri imcinin Özkayna a Dayal Finansal Araçlar na
Sahip Olmas
Yat mc i letme, yat m yap lan i letme üzerinde ortak kontrole sahip oldu u
durumlarda, yat m yapt
i letmenin finansal durumunu ve performans
oransal
konsolidasyon yöntemini* veya özkaynak yöntemini kullanmak suretiyle haz rlad
finansal tablolarda yans r.
Söz konusu alternatiflerden oransal konsolidasyon yönteminin uygulanmas
durumunda (a) bendinde yap lan aç klama geçerli olacakt r. Ancak taraf
aç klamalarda da belirtildi i gibi bu durumda i ortakl
za gönderilen
taraf ndan sahip olunan yat m,
yat mc i letmenin pay oran nca elimine edilecektir. Bu konuda eliminasyonun sadece
pay oran nda yap lacak olmas
n vurgulanmas
yönteminin uygulanmas durumunda ise taraf
önemli görmekteyiz. Özkaynak
za gönderilen aç klamalarda da belirtildi i
gibi (c) bendindeki aç klamalar geçerli olacakt r.
(c)
tirakin Yat
mc
letmenin Özkayna a Dayal Finansal Araçlar na Sahip
Olmas
Yat mc i letme, yat m yap lan i letme üzerinde önemli etkinli e sahip oldu u
durumlarda yat
özkaynak yöntemi kullanmak suretiyle konsolide edecektir.
Özkaynak yöntemi, ba ka i letmelerin finansal ve faaliyet politikalar
çe itli düzeylerde
etkileme gücüne eri ildi inde gereklilik arz eden finansal tablo konsolidasyonu
gerçekle tirilirken kullan lan yöntemlerden birisidir. Bu yöntemde yat mc i letme,
yat m yapt
i letmenin net varl klar ndan kendisine dü en pay finansal durum
tablosunda (bilançoda) tek bir kalem olarak, dönem net kar ndan ve dönem kapsaml
*
IASB taraf ndan 12 May s 2011 tarihinde yay mlanan UFRS 11 Mü terek Anla malar ve UMS 28 tiraklerdeki
ve Ortakl klar ndaki Yat mlar standartlar n 01/01/2013 tarihinde yürürlü e girmesiyle birlikte, oransal
konsolidasyon yöntemi uygulama seçene i kald lm olacakt r. Söz konusu standartlar önümüzdeki günlerde
TFRS ve TMS’ler olarak iç hukukumuza aktar lacakt r. Standartlar n erken uygulanmas na da izin verilmektedir.
5
gelirinden dü en pay da kapsaml gelir tablosuna birer kalem olarak yans tarak kendi
finansal tablolar yla yat m yapt
i letmenin finansal tablolar
birle tirir. Bu çerçevede
özkaynak yönteminin uygulanmas , Konsolide ve Bireysel Finansal Tablolar Standard
uyar nca
yat mc
n
ba
ortakl klar
muhasebele tirirken
uygulad
tam
konsolidasyon yöntemiyle paralellik göstermektedir. Bu nedenle özkaynak yöntemi zaman
zaman k smi konsolidasyon yöntemi olarak da adland lmaktad r. Özkaynak yönteminin
uygulanmas
s ras nda
öngörülen
i lemler
ba
ortakl k
edinimine
ili kin
muhasebele tirme i lemleri ve Konsolide ve Bireysel Finansal Tablolar Standard nda
öngörülen konsolidasyon i lemlerine benzerlik göstermektedir. Nihayetinde her iki
yöntemin de finansal tablolara olan etkisi ayn olmaktad r, her iki yöntem sadece, finansal
tablolarda verilen bilginin ayr nt
bak
ndan farkl k göstermektedir. Bu çerçevede
özkaynak yöntemini konu edinen 28 No’lu Standartta özkaynak yönteminin uygulanmas
için öngörülen i lemlerinin bir ço unun TMS 27’de tan mlanan (tam) konsolidasyon
lemleri ile benzerlik ta
ifade edilmi tir (TMS 28, Paragraf 20). Bu do rultuda i tirak,
yat mc i letmenin özkayna a dayal finansal araçlar na sahip oldu u durumda, i letmenin
tirakin sahip oldu u araçlardaki pay , i letmenin kendi hisselerini edinimine benzer
ekilde de erlendirilerek konsolidasyon s ras nda elimine edilmesi gerekmektedir.
Konuya di er bir aç dan bak ld
nda; kar
kl i tirak durumunda eliminasyon
yap lmad
takdirde yat mc i letmenin varl klar nda yer alan ve i tirak etti i irketin
varl klar
temsil eden i tirak kaleminin içerisinde kendi paylar da bulunacakt r. Bu
nedenle kendi hisselerini temsil eden bir varl k unsurunu bilançosuna ta
olacakt r.
Dolay yla bu durum i letmenin kendi hisselerini edinmesine benzer bir hususu ortaya
karacakt r. Böyle bir durumda i tirak eden i letmenin TMS 32 paragraf 33 hükümlerine
göre kar veya zarar hesab kullanmadan i tirak hesab
özkaynaklarla ili kilendirilerek
elimine etmesi gerekmektedir.
Bu husus iki i letmenin de özkaynak yöntemini kulland
yat
veya di er i letmenin
finansal araç olarak muhasebele tirdi i her iki durumda da geçerli olacakt r.
Bu çerçevede ilgili yaz da belirtilen
ekilde kar
kapsam nda özkaynak yöntemiyle izlendi i durumlarda kar
edilmemesi eklindeki görü e kat lmamaktay z.
6
kl i tirak yat
TMS 28
kl i tirak yat
n elimine
Bu durumda yat mc
yat
i letme, özkaynak yöntemine göre muhasebele tirdi i
n (i tirak) de erini ve kar
nda özkaynak tutar
azaltacakt r.
hesab nda yap lacak eliminasyon tutar , i tirak edilen i letmenin yat mc
hisselerine yapt
yat
n kar
kl
10.000 adet pay
letmesi A
n %30’una sahip oldu u bir durumda B
n %25’ini 250.000 PB’ye sat n alm
letmesinin, hem de A
letmesi B
önemli etkinin var oldu u varsay
yat
A
n kar
letmesi de A
r. Böyle bir durumda hem B
yla) niteli indedir. A
letmesinin B
nda; A
letmesinin elinde bulunan kendi hisselerinin kar
letmesine i tirak oran
bak ld
nda; B
letmesi 250.000 PB tutar ndaki i tirak yat
kendi hisselerinin kar
azaltacakt r. Bu örnekte A
muhasebele tirse bile A
n (%30)
letmesi aç ndan
n de erini, A
letmesinin
kl i tirak ili kisinin do du u tarihteki defter de eri (150.000 PB)
letmesine i tirak oran
letmesi A
n
kl i tirak ili kisinin
sonucu bulunan tutar (75.000 PB) kadar azaltacakt r. Olaya B
durumda B
letmesindeki
letmesi 150.000 PB de erindeki i tirak yat
çarp
ifadeyle B
letmesinin
letmesinin i tiraki (her iki durumda da
do du u tarihteki defter de eri (250.000 PB) ile B
ile A
letmesinin B
kl i tirak ili kisinin do du u tarihteki defter de eri 150.000 PB’dir. Olaya
letmesi aç ndan bak ld
de erini, B
i letme
i tirak ili kisinin do du u tarihteki defter
de erinin, i tirak oran ile çarp lmas sonucu bulunacakt r. Örne in A
letmesinin paylar
tirak
n (%25) çarp lmas sonucu bulunan tutar (37.500 PB) kadar
letmesi B
letmesinin i tiraki niteli inde olmasa da, ba ka bir
letmesindeki yat
finansal araç olarak TMS 39 uyar nca
letmesinin i tirak yat
letmesi ise kar
kl i tirak yat
nda indirece i tutar ayn olacakt r. Bu
(d) bendinde yap lan aç klama
çerçevesinde de erlendirecektir.
Ayr ca kar
kl i tirak ili kisinin do du u tarihten sonra özkaynak yöntemine göre
muhasebele tirilecek toplam i tirak kâr (veya zarar) tutar tespit edilirken u hususlara da
dikkat edilmesi gerekmektedir.
durumunda; i letmeler kar
ki i letmenin de özkaynak yöntemini kullanmas
kl olarak birbirlerinin kârlar
(veya zararlar
) kendi
tirak paylar oran nda gelir olarak kaydedecektir. Fakat kar taraf n kâr içerisinde kendi
kâr
n da yer alacak olmas hem varl klar hem de gelirlerde mükerrerliklerin ortaya
kmas na neden olacakt r. Böyle bir durumun engellenmesi amac yla i letmelerin her
birinin, i tirakin elde etti i kârdan, kendi elde etti i ve i tirakin kâr olarak kaydetti i k sm
7
dü erek buldu u tutardan kendi pay na dü en k sm gelir olarak muhasebele tirmesi
gerekmektedir. Örne in yukar da örnekte dönem sonunda A
letmesinin kârlar dahil edilmeden) 10.000 PB, B
oldu u dü ünülürse, A
letmesinin B
muhasebele tirece i kâr tutar , B
kâr
nB
letmesinin kâr
letmesinin kâr
letmesindeki yat
n (B
n ise 12.000 PB
ile ilgili olarak
letmesinin 12.000 PB tutar ndaki kâr ndan, kendi
letmesi taraf ndan finansal tablolar na yans lan k sm (10.000 PB * % 25 =
2.500 PB) dü üldükten sonra bulunan tutar (9.500 PB) kadar olacakt r. Di er i letmenin
yat
finansal araç olarak muhasebele tirdi i durumda ise özkaynak yöntemi
uygulayan i letme, kar taraf n elde bulundurdu u yat m dolay yla finansal tablolar na
yans tm oldu u kâr (veya zarar) tutar
dikkate almadan kendi pay na dü en kâr tutar
finansal tablolar na yans tacakt r. Görü ümüzün al nmas
gönderilen aç klamada kar
amac yla SPK taraf ndan
kl i tirak halindeki i letmeler için özkaynak yöntemiyle
tirak hisselerinin de erlemesinde efektif pay n kullan lmas yerine yukar daki aç klamalar
do rultusunda bir uygulamaya gidilmesi daha do ru olacakt r.
(d)
letmenin özkayna a dayal finansal araçlar na, TMS 39 kapsam nda
muhasebele tirdi i bir yat
letmenin
özkayna a
muhasebele tirdi i bir yat
n bulundu u i letme taraf ndan sahip olunmas
dayal
finansal
araçlar na,
TMS
39
kapsam nda
n bulundu u i letme taraf ndan sahip olunmas
durumunda, i letme bu hisseleri finansal varl k olarak s
flayacak ve finansal araçlara
ili kin Standartlar çerçevesinde ölçümünü yapacakt r. Bu durumda herhangi bir
konsolidasyon i lemi söz konusu olmayacakt r. Di er alternatiflerde belirtilen durumlardan
farkl olarak buradaki amaç i letmenin faaliyetlerini etkileme de il hisselerin elde
bulundurulmas yoluyla kazanç elde etmektir. Bu nedenle kar
kl i tirak ili kisinin
finansal tablolara bir etkisi söz konusu de ildir. Bu durum göz önünde bulunduruldu unda
taraf
za gönderilen aç klama yaz nda da belirtildi i gibi kar
muhasebele tirmeye bir etkisi olmayacakt r.
8
kl i tirak halinin