Ödül Alan Poster - Bitki Koruma Bölümü

Ankara Üniversitesi Yerleşkelerinde Görülen Yaprakbiti
(Hemiptera: Aphidoidea) Türleri
Kübra Tanrıverdi *
Melek Gencay*
* A.Ü. Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Dışkapı Ankara
ÖZET
Afitler (Yaprakbitleri) belirlenen 4.400 tür ile böcekler içerisinde önemli bir yere sahiptir. Yaprakbitleri genel olarak yumuşak vücutlu, küçük böceklerdir. Genellikle yaprak, kök
ve genç sürgünlerin bitki özsuyunu emerler. Beslenmeleri sonucu yaprak ve çiçeklerde kıvrılma, burulma, renk değişimi, sertleşmeye neden olurlar. Yaprakbitleri çok kısa sürede
yüksek bir populasyon artışına izin veren sıra dışı bir kompleks yaşam döngüsüne sahiptir. Ayrıca bitki hastalıklarının en önemli vektörleri arasındadır. Bu çalışmada Ankara
Üniversitesi’nin çeşitli yerleşkelerindeki bitkilerde zararlı yaprakbitleri Aphidoidea (Hemiptera) türleri ve konukçuları ele alınmış ve tanıtılması amaçlanmıştır. Ankara
Üniversitesi yerleşkelerinde İğne yapraklı ağaçlarda daha çok Cinara sp. görülürken, geniş yapraklı ağaç ve çalılarda Aphis sp. Myzus sp. Hydaphis sp., Macrosiphum sp.,
Dyzaphis sp. Eriosoma sp. Tuberalacnus sp. türlerinin yaygın olarak bulunduğu saptanmıştır. Yaprakbitlerinin konukçuları ballı madde ile kaplandığından estetik değeri
düşmekte, salgı nedeniyle bu bitkilerin altında oturma ve park yeri olarak kullanma potansiyeli azalmaktadır.
ANAHTAR KELİMELER: Ankara Üniversitesi yerleşkeleri, afit, Aphidoidea türleri, konukçular
GİRİŞ
Dünyada şimdiye kadar tespit edilen yaklaşık olarak 4700 türü olan Aphidoidea üstfamilyasında (Remaudiere & Remaudiere, 1997, Blackman & Eastop, 2006), Palaearktik
Zoocoğrafik Bölge’de yaklaşık olarak 3500 tür barındırmakta (Holman, 2009) olup Türkiye’de tespit edilen tür sayısı şimdiye kadar 478 olarak kaydedilmiştir. Çok sayıda türe
ve geniş konukçu dizisine sahip olmalarından dolayı yaprakbitleri tarım alanlarında önemli zararlara neden olur. Yaprakbitleri, konukçu bitkilerin sürgün, yaprak, tomurcuk,
çiçeklerinde hatta meyvelerinde, bazıları da köklerde koloniler halinde bulunurlar. Kışı primer konukçularında yumurta döneminde geçirirler.
Bahar mevsiminde yumurtalar açılır ve döllerin anası denilen fundatrixler meydana gelir. Bu bireyler dişi ve kanatsızdır. Parthenogenetik olarak
canlı doğururlar. Bu bireyler kanatlı veya kanatsız olabilir. Yaz boyunca aktiftirler, parthenogenetik, vivipar olarak çoğalırlar. Primer konukçularından
sekonder konukçularına göçerek parthenogenetik olarak çoğalmaya devam ederler (Düzgüneş 1977; Remaudiere & Remaudiere, 1997; Blackman & Eastop, 2006).
Sonbaharda erkek ve dişiler meydana gelir. Bu bireyler eşeyli olarak kışlayacak olan yumurtaları bırakır. Yaprakbitleri bitkinin özsuyunu emerek,
bitkinin gelişmesini engeller ve verim kaybına neden olurlar. Bunun sonucunda bitki gelişmesi zarar görür. Ayrıca bu böcekler beslenirken
bitki dokusuna tükürük maddesi salgılarlar. Bu salgı bitkide renk değişimi yanında, şekil bozukluğuna ve ur oluşumuna neden olur.
Beslenme sonunda bitkiden emdikleri özsuyunun fazlasını ballı madde olarak vücutlarından dışarı atarlar.
Bitki üstünü yayılan ballı madde bitkilerde parlak ve yapışkan bir görüntü almasına sebep olmak yanında,
ballı madde üzerinde gelişen saprofit mantarlar fumajin oluşumuna neden olur. Yaprakları ‘is’ şeklinde kaplayan
bu madde bitkinin fotosentez yapmasına engel olup bitkinin estetik değerini de düşürmektedir. Ayrıca
bitki virus hastalıklarının çok önemli vektörleri arasında yer almaktadırlar. Devam etmekte olan bu çalışmada
Ankara Üniversitesi yerleşkelerinde bulunan yaprakbiti türleri ele alınmış, konukçuları, yayılış alanları hakkında
bilgi verilmiştir.
MATERYAL VE YÖNTEM
Bu çalışma 2015-2016 yılları arasında Ankara Üniversitesi yerleşkelerinde yapılmıştır. Yaprakbiti ile bulaşık bitkilerden çiçek,
yaprak, dal örnekleri alınarak ayrı konulmuş ve etiketlenmiştir. Binoküler altında incelenen bireyler %70’lik alkole alınarak,
Hille Ris Lambers (1950)'in preparasyon yöntemi uygulanmıştır. Preparatlar Dr. Işıl ÖZDEMİR tarafından teşhis edilmiştir.
Konukçuların tespitinde de A.Ü. Peyzaj Mimarlığı Bölümü’nden yardım alınmıştır.
SONUÇ
Bu çalışma kapsamında Ankara Üniversitesi yerleşkelerinde şimdiye
kadar tespit edilen türler in sayısı 12 adet olup aşağıda verilmiştir.
Aulacorthum solani (Kaltenbach)
Brachycaudus helichrysi (Kaltenbach)
Chaitophorus leucomelas (Koch)
Chromaphis juglandicola (Kaltenbach)
Dysaphis devecta (Walker)
Dysaphis plantaginea (Passerini)
Eucallipterus tiliae (Linnaeus)
Euceraphis punctipennis (Zetterstedt)
Hyalopterus pruni (Geoffroy)
Panaphis juglendis (Goeze)
Periphyllus obscurus (Mamontova)
Rhopalosiphum nymphaeae (Linnaeus)
TEŞEKKÜRLER
Bu çalışma süresince bize destek olan danışmanımız Prof. Dr. Selma ÜLGENTÜRK ‘e ve tür teşhislerinde yardımcı olan Dr. Işıl ÖZDEMİR ‘e teşekkürlerimizi sunarız.
KAYNAKLAR
Ülgentürk S., Özdemir I., Şahin Ö., Muştu M.& Erbaş C. ,2016. Ankara Kent orman ve Parkları İbreli Ağaçlarında Bulunan Yaprakbiti (Homoptera:Aphidoidea) ve Kabuklubit (Homoptera: Coccoidea)
Türleri, Acanthomytilus cedricola Balachowski et Alkan ve ) Biyo Ekolojileri. Ankara Ü. Bilimsel Araştırma Projesi,12
Çalışkan A.F., Ulusoy M.R., Özdemir I.,2012.Türkiye’de Yeni Yayılıcı Yaprak Biti Türü: Myzocallis walshii (Monel) (Hemipera :Aphidoidea) .Türk.entomol.bült.2(2):227-283,279.