MÜKEMMELLİYETÇİLİK=
Transkript
MÜKEMMELLİYETÇİLİK=
PSİKOANALİZ PSİKOANALİZ 52 HS 53 HS MÜKEMMELLİYETÇİLİK= MUTSUZLUK İşte, okulda, evde; en iyi anne/baba, sevgili, karı/koca, çalışan olmak için tüm kaynaklarımızı sonuna kadar kullanırız. Peki, bütün kimliklerimizde “mükemmel” olmaya çalışırken nasıl yorulduğumuzun, yıprandığımızın, tükendiğimizin, nasıl ruh sağlığımızı bozduğumuzun farkında mıyız? Uzm. Psikolog Nurten Yıldırım Sancak O, bilim tarihine, güzel sanatlara, dinler tarihine ve felsefeye meraklı bir klinik psikolog. İnsanlara daha fazla “nasıl” faydalı olabileceğine kafa yorup, ihtiyacı olanlara ücretsiz psikolojik destek vermeyi hayal eden biri. Eşi ve çocuklarına hayran; onlarla çay eşliğinde uzun sohbetler yapmayı, kanepeye uzanıp dvd seyretmeyi, sahilde eşi ile el ele uzun yürüyüşler yapmayı ve kendileri için özel insanlarla zaman geçirmeyi seviyor. www.hedefpsikoloji.com Sanayi devrimiyle birlikte her şey hızlandı ve daha karmaşık hale geldi. Hızlanan şehirleşme, uluslararası mal ve bilgi alışverişi, rekabet, büyüyen ekonomiler vs. Bütün bunların sonucunda her şeyi daha iyi kontrol etme, kayıt tutma ve dosyalama önem kazanmaya başladı. Bunun için de insanın daha titiz, sorumlu ve daha dikkatli olması gerektiği düşüncesi öne çıktı. Buna paralel olarak, modern dünyanın bireyden beklentisi artmaya başladı. Performansa dayalı hayatlar yaşanmaya başlandı. Kabul görmek ve değerli hissetmek için maddi göstergeler öne çıktı. Modern dünyanın insanı öğüten kriterleri örneğin: daha genç daha güzel/yakışıklı görünmek, iddialı ve gösterişli kıyafetler sayesinde önemsenmek gibi. Diğer taraftan içe baktığımızda büyük duygusal boşluklar var. Modern dünyanın tek ölçüsü olan başarı için yarışta hep daha önde, daha güzel/yakışıklı, daha çalışkan olmalıyız düşüncesi hâkim oldu. Tabi bunun bir bedeli var. İşte, okulda, evde; en iyi anne/baba, sevgili, karı/ koca, çalışan olmak için tüm kaynaklarımızı sonuna kadar kullanırız. Peki, bütün kimliklerimizde “mükemmel” olmaya çalışırken nasıl yorulduğumuzun, yıprandığımızın, tükendiğimizin, nasıl ruh sağlığımızı bozduğumuzun farkında mıyız? Her işte en iyiyi hedefleyen bireyler bir süre sonra hiçbir şey yapamamaya başlıyor. Modern çağın insanı ya da büyük çoğunluğu diyeyim, birçok alanda birden fazla başarı hedefliyor. Hem kariyerde hem zenginlikte hem aile hayatında hem de sosyal ilişkilerde en iyi olmak zorunda hissediyor. Bu kadar çok şeyi birden isteyip de arzu ettiği başarıyı yakalamayınca bir süre sonra yılgınlığa düşüyor. Mücadeleyi bırakıyor. Bu yarışta geri düşenler sorunun sistemde değil kendilerinde olduğunu düşünerek içe çekilebiliyorlar. Ama sorun belki de başarıyı bu kadar yücelten, yarışta önde ol- mayı pompalayan kültürdedir. Bu mükemmellik arzusu, hep övgü ve takdir peşinde koşan, işlevsiz bireyler üretiyor. Mükemmellik yani her şeyde maksimum başarı çok ütopik bir kavram. Yukarıda bahsettiğim gibi insanı işlevsiz, mutsuz birey haline getiren bir kavram. Mükemmelliyetçilik nedir? Kusursuza ulaşmak için aşırı çaba göstermektir. Mükemmelliyetçiler zor ve yakalanması çok güç hedefler peşinde koşarlar ve en ufak bir hatayı ne kendilerinde ne de başkalarında kabul eder, tersine bunu başarısızlık olarak görürler. Diğer değişle; bireyin kendisine ve başkalarına yönelik yüksek standartlar belirlemesi, her şeyin her zaman düzen içerisinde olmasını istemesi de “mükemmelliyetçilik” olarak tanımlanır. Bu kişiler koydukları yüksek standartlara ulaşmak için yoğun çaba harcarlar ve asla hata yapmamaları gerektiğine inanırlar. Bu ilk başta olumlu bir özellik gibi görünse de aslında erişilmesi mümkün olmayan, hayali bir durumdur. Diğer taraftan mükemmelliyetçi kişi ile mücadeleci kişiyi karıştırmamak lazım. Mücadeleci kişi, koyduğu hedeflere ve yüksek standartlara ulaşmak için çaba harcar ve elinden gelenin en iyisini yapmaya çalışır ve bunu yaparken de bir doyum yaşar, zevk alır. En önemlisi ise amaçladığı şeye ulaşma olasılığı vardır. Mükemmelliyetçi kişi içinse hiçbir şey yeterince iyi değildir, dolayısıyla yaptığı işle ilgili bir doyum yaşaması da çok zordur. Çünkü hata yapmaması gerektiğine inandığı için, kendisi ve yaptığı işle ilgili sürekli kuşku duyar. Son yıllarda yapılan çalışmalar, mükemmelliyetçiliğe çok yönlü bir bakışı açısını gündeme getirmiştir. Yapılan bu çalışmalar sonucu, 3 çeşit mükemmelliyetçilikten bahsedilmektedir. Bunlar sırasıyla: a. Kendine yönelik: Kişi kendisi için gerekli olmayan ve ulaşılması olanaksız standartlar belirler. Yaptığı hiçbir hatayı kabul etmez ve sürekli kendisini eleştirir. b. Başkalarına yönelik: Bireyin belirlediği gerçekçi olmayan standartlara başkalarının uymasını bekler. Bu kişiler başkalarının yaptığı işi beğenmez, sürekli hata bulur ve eleştirirler. Dolayısıyla bu kişilerin öfke ve iyi ilişkiler kuramama sorunu vardır. c. Sosyal kaynaklı mükemmelliyetçilik: Birey, insanların kendisinden imkânsız şeyler beklediği şeklinde bir inanca sahip olma eğilimindedir. Ayrıca başkaları tarafından onaylanmak için bu standartlar ulaşmak zorunda olduğunu düşünür. “Olumlu mükemmelliyetçilik, yüksek standartlar ve düzenlilik ihtiyacı, performans artırıcı dürtü olarak geliştirici bir özelliktir.” Olumlu ve olumsuz mükemmelliyetçilik Mükemmelliyetçilik ile ilgili en yaygın yaklaşım ise mükemmelliyetçiliğin olumlu ve olumsuz iki yönü olduğu şeklindedir. Olumlu mükemmelliyetçilik; yüksek standartlar ve düzenlilik ihtiyacı, performans arttırıcı dürtü olarak geliştirici bir özelliktir. Olumlu mükemmelliyetçiler yüksek standartlara ulaşmak için kaygı yaşamazlar. Eğer amaçlarına ulaşamazlarsa bundan dolayı umutsuzluğa düşmezler. Olumsuz mükemmelliyetçiler ise; beklentilerine ulaşmada aşırı kaygılıdırlar ve mükemmele ulaşamazlarsa kendilerini yıkılmış hissederler. Mükemmelliyetçiliğin nedenleri Mükemmelliyetçiliğin altında yatan temel nedenler arasında aşırı baskıcı anne-baba tutumlarını görürüz. Çocuklarına sık sık nasıl davranmaları gerektiğini anlatırlar. Çocuğun fazla söz hakkı yoktur. Hatalı davranış hemen cezalandırılır. Diğer taraftan, anne-babaları mükemmelliyetçi olan çocuklar, onları taklit etme eğilimindedir. Çocuklar, mükemmel görünen anne-babalarını yüceltir, onlar gibi olmak isterler. Bu ailelerin çocuklarıyla iletişiminde kullandıkları cümleler genellikle şöyledir: “Bunu nasıl bilmezsin?” ‘’Bunu nasıl yaparsın?’’ “Daha fazla gayret etsen ne olurdu?” “Yeteri kadar çalışmamışsın.” Çocuk kendini eleştirilerden korumak için tek silahının “mükemmel olmak” olduğuna karar verir. Bu kişiler başkalarının düşüncelerine ve eleştirilerine karşı duyarlı ve kırılgan birer yetişkin olurlar. Ayrıca karmaşanın hâkim olduğu (sürekli kavga eden anne-baba, belirsiz ya da tutarsız kuralların olduğu bir ev ortamı, fiziksel şiddet görmek gibi) ortamda büyümüş çocuklar denetim duygusu amacıyla, “mükemmelliyetçiliği” savunma mekanizması olarak geliştirebilirler. Mükemmelliyetçi kişilerin özellikleri • Kendilerini ve başkalarını eleştirme, • Sürekli olarak denetleme ve onay alma • Tekrarlama ve düzeltme • Aşırı planlama, düzenleme ve sıralama • Karar vermede güçlük çekme • Yetersizlik duygusu • Belirsizliğe tahammülsüzlük • Erteleme • Kaçınma • Eleştiriye duyarlılık • Başkalarını değiştirmeye çalışma PSİKOANALİZ 54 55 HS HS “Sorun belki de başarıyı bu kadar yücelten, yarışta önde olmayı pompalayan kültürdedir. Bu mükemmellik arzusu, hep övgü ve takdir peşinde koşan, işlevsiz bireyler üretiyor.” Toplum ve mükemmelliyetçilik Toplumun; mükemmelliyetçiliği teşvik eden, ödüllendiren bir yanı vardır. İnsanlar, mükemmelliyetçileri düzenli, tertipli oldukları, hata yapmaktan kaçtıkları, hatta sürekli başarı odaklı yaşadıkları için överler. Bunlardan beslenen mükemmelliyetçi kişi ne kadar zorlansa, ıstırap çekse, endişe, kaygı ve mutsuzluk yaşasa da, bu övgü ve takdiri kaybetmemek için beslendiği bu tarafına iyice tutunur ve bu tarafını terk etmek istemez. Mükemmelliyetçi kişi ve ilişkiler (eş, iş) Bu kişilerle yaşayanların en muzdarip olduğu sorun tükenmişliktir. Bu kişiler herhangi bir sıkıntı sonucu, yaşadığı gerginliği hemen dışarı yansıtır. Çevresinde yaşayanlar da bu gerginlik ve sıkıntıdan fazlasıyla nasibini alır. Ne kendisinin ne de çevresindekilerin en ufak hatasını bile kabul etmez. Bu kişilerin yakın ilişkilerde beklentileri yüksek olduğu için sık sık hayal kırıklığı yaşar ve yaşatırlar. Yukarıda saydığım nedenlerden dolayı tatminkâr ilişkiler yaşamaları da zordur. Ayrıca, bu kişiler iş yaşamında çok sorumluluk üstlendikleri ve aşırı çalıştıkları için de aileleri ile problemler yaşarlar. Başarısızlık durumunda depresyona girebilirler. Çok tartışırlar, olayları doğru veya yanlış görme eğilimindedirler. Bu durum birlikte çalıştıkları kişileri zorlar. Birlikte çalıştıkları kişileri sürekli kontrol etme ihtiyacı hissederler. Katı ve yüksek standartları vardır ve esnek değillerdir. Daha azını yenilmek olarak değerlendirirler. Mükemmelliyetçilikle baş etmek için neler yapılabilir? Mükemmelliyetçiliğin üstesinden gelmek için adım atmak son derece önemlidir. Çünkü bu adımın anlamı, mükemmel olmadığımız ve insan olduğumuzu kabul etmemizdir. Bu da oldukça cesaret isteyen bir durumdur. Kendinde mükemmelliyetçilik özellikleri gören ve bundan kurtulmak isteyen kişilere psikolojik destek almalarını tavsiye ederim. Ayrıca aşağıda mükemmelliyetçilik yerine koyabileceğimiz bazı özellikleri şöyle sıralayabiliriz. • Kusursuz veya mükemmel olmaya çabalamanın yarar ve zararlarını içeren bir liste hazırlayın. Göreceksiniz ki mükemmelliyetçiliğin yararlarından çok zararları listede baskın çıkacaktır. Örn: Sürekli kaygılı olmak, ilişki problemleri gibi. • Değiştirmek istediğiniz mükemmelliyetçi düşünce ve davranışla- rınızı liste haline getirin her biri için yeni, alternatifler belirleyin. Örn: ”Yaptığım her iş kusursuz olmalı, en ufak hata benim başarısızlığımdır” yerine “Ben de herkes gibi hata yapabilirim, bu benim başarısız olduğum anlamına gelmez, şimdiye kadar yaptığım ve başardığım pek çok şey var” gibi alternatif düşünceler belirleyebilirsiniz. • Yapabilecekleriniz konusunda gerçekçi olun. Gerçekçi hedefler koydukça, korktuğunuz ya da kaygılandığınız olumsuz sonuçları yaşamadığınızı göreceksiniz. • Eleştiri ile nasıl baş edeceğinizi öğrenin. Mükemmel kişiler eleştirileri genellikle kişisel saldırı olarak algılar ve tepkisel davranırlar. Eğer birileri tarafından eleştirilirseniz hatanızı anlamaya çalışın ve hata yapma hakkınız olduğunu hatırlayın. Hatasız öğrenme ve gelişmenin de mümkün olmayacağını unutmayın. Bana göre mükemmel insan kulağa hoş gelen ütopik bir kavramdır. Başarılı işlere imza atmış insanlar da çok daha iyi olmak isterler. Fakat bu insanların mükemmelliyetçilere benzemeyen tarafları, kendilerine hata yapma özgürlüğünü ve hakkını tanımalarıdır. Ayrıca bu insanlar başarısızlık ve zayıflıkları insan olmaktan kaynaklanan özellikler olarak değerlendirirler Mükemmelliyetçi kişinin yaşadığı psikolojik sıkıntı/zorluklar • Öfke kontrolü • Performans kaygısı • Depresyon • Suçluluk duygusu • Özgüven azlığı • İlişki problemi • Motivasyon problemi • OKB (takıntılar) • Yeme bozuklukları • Uyku sorunları • Yorgunluk