docKilis Gezi Rehberi
download 
Şikayet Transkript
Kilis Gezi Rehberi
Kilis Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü GEZİ REHBERİ Tarih ve Kültür Kenti Kilis Yayın Kurulu Abdullah ALDEMİR Kilis İl Kültür ve Turizm Müdürü Mehmet Bülent ÖZTÜRK Kilis İl Kültür ve Turizm Şube Müdürü Fotoğraf Murat MUŞLU A. Nedim ÖZKİRİŞÇİ Art Director Erdal ÖZMEN Grafik Hannan ASLAN Harita Muhittin Avni IŞIK Baskı GNG Ofset Mat. ve Amb. San. Tic. A.Ş. Yapım Sertaç Bil. Eğt. İltş. Org. San. Tic. Ltd. Şti. Tel : 0 342 215 07 10 • www.sertac.com.tr T.C. KİLİS VALİLİĞİ İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Ekrem Çetin Mahallesi Alaeddin Yavaşça Kültür Merkezi Kat : 1 KİLİS Tel : 0.348. 814 02 53 - Faks : 0.348. 813 49 09 Web : www.kiliskulturturizm.gov.tr E-Mail : [email protected] 2 GEZİ REHBERİ I. BÖLÜM İlin Coğrafi Yapısı, Nüfusu, Akarsuları ve Göletleri, İklim ve Bitki Örtüsü Doğal Güzellkler Kilis Tarihine Yolculuk Tarihi Kilis Evleri ve Sokak Dokusu Kilis’in İlçeleri Alternatifli Gezi Programları II. BÖLÜM Kilis Şehir Merkezinde Gezilip-Görülebilecek Bazı Önemli Tarihi ve Turistik Yerler Kilis Müzesi Şurahbil Bin Hasene Hz. Türbesi ve Camii Salih Efendi Sokak GAP İdaresi Tarihi Çatom Binası(Çağlasyan Konağı) Eski Hamam Ulu Cami Canpolat Paşa Tekke Camisi(Tekye Camisi) Kilis Mevlevihanesi Şeyh Muhammed Bedevi Hz. Türbesi Kilis Çevresinde Gezilip ve Görülebilecek Bazı Önemli Tarihi Ve Turistik Yerler Oylum Höyük Ravanda Kalesi III. BÖLÜM Geleneksel El Sanatları Kilis Mutfağı Kilis’in Sosyal ve Kültürel Durumu IV. BÖLÜM Kilis İlindeki Bazı Lokantalar Önemli Telefonlar Kilis’ten Ne Alınır, Kilis’te Ne Yenilir. Yapmadan Dönme Turizm Danışma Önemli Gün ve Haftalar Konaklama Tesisleri Turizm ve Seyahat Acentaları Tarih ve Kültür Kenti Kilis K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ İnsanoğlunun yerleşik hayata geçip, toprağı işleme döneminden, yani Neolitik Çağdan itibaren kesintisiz olarak iskân gören Kilis ve çevresi bu süreçte Babil, Hitit, Hurri-Mitanni, Arami, Asur, Med, Pers, Makedon, Roma, Bizans, Müslüman Arap (Dört Halife Devri, Emevi, Abbasi) Selçuklu, Memluk (Kölemen) ve Osmanlı olmak üzere pek çok uygarlığa yerleşim yeri; çok tanrılı paganist inanışlardan Musevilik, Hıristiyanlık, Müslümanlık gibi tek tanrılı dinlere kadar çeşitli inanç ve dinlere de mekân olmuş adeta bir açık hava müzesidir. Kilis aynı zamanda, yeryüzünün en eski tarımsal ürünlerinden buğday, arpa, zeytin ve üzümün ana vatanı olan Verimli Hilal Bölgesinin kuzeybatısında bulunmakta olup, tarih boyunca üzüm bağları ve zeytinlikleri ile olduğu kadar tahıl ambarı ovalarıyla da zengin ve bereketli bir yerleşim merkezi olmuştur. 4 1521 kilometrekarelik bir yüz ölçüme sahip Kilis ve çevresinde yapılan arkeolojik kazılar ve yüzey araştırmalarına göre Kilis coğrafyasında, 31 höyük, 4 ören yeri olmak üzere toplam 42 adet arkeolojik sit alanı; 40 adet dinsel amaçlı, 20 adet toplumsal amaçlı, bir adet askeri amaçlı kullanımın varlığı yanında; tarihsel kent dokusunun egemen olduğu ve kentsel sit olarak tescil edilen alanda 252 konut olmak üzere, toplam 365 adet taşınmaz kültür varlığının bulunması, İlimizin tarihi, turistik ve kültürel miras açısından zenginliğinin bir göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Geleneksel olarak turizm denince akla gelen deniz-kum-güneş gibi bu üç unsur dışında kültür ve inanç turizmi potansiyeli açısından Kilis bir açık hava müzesi konumundadır. Bir minyatüre benzeyen mimari dokusu, birbirine bitişik nizamda yapılmış cumbalı evleri, tarihin gizemli koridorlarında seyahat ediyormuş hissi uyandıran daracık sokakları, Arkeolojik ve Etnoğrafik eserlerin sergilendiği Kilis Müzesi, Ravanda Kalesi, Oylum Höyüğü, şehir merkezinde bulunan camileri, türbeleri, çeşmeleri, hamamları, anıtsal yapıları, doğal güzellikleri, anıt ağaçları, geleneksel el sanatları, seneler boyunca geleneklerinin ve yöresel özel damak lezzetinin zenginliğini koruyan Kilis Mutfağı, çalışkan ve üretken insanları, çarşı, pazar ve pasajlarındaki ticari canlılığı ile Kilis bir masal tadında yaşanır. İlimizin sahip olduğu tüm bu değerlerin, turizm açısından önemli ve gezmeye elverişli olanlarının, belli bir gezi güzergâhı dâhilinde tanıtımını amaçlayan bu “2014 Kilis Gezi Rehberi” ilimizi gezip tanımak isteyen ziyaretçiler açısından önemli bir kaynak, Kilis’te yaşayanlar için ise, yaşadığı coğrafyayı, turistik ve kültürel değerlerini daha iyi tanıyıp sahiplenme bilincini de sağlayarak, gelecek kuşaklara taşıma konusunda sorumluluk aşılayacak olan bir kitap olacaktır. I. BÖLÜM İlin Coğrafi Yapısı Kilis ili Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Hatay- Maraş oluğu ile Fırat Irmağı arasında uzanan Gaziantep Platosu’nun güneybatı kesiminde yer alır. 1521 kilometrekarelik bir alanı kapsayan ve ortalama 680 m. rakımdaki bu coğrafya 36,45 ve 37,45 kuzey enlemleri ile 37,00 ve 36,45 doğu boylamları arasında olup; İlin batısında Hatay, doğusunda Gaziantep’in Oğuzeli, kuzeybatısında İslâhiye, kuzey ve kuzeydoğuda ise Gaziantep merkez Şahinbey ilçeleri ile çevrili olup, güneyin de ise Suri- ye toprakları ile çevrilidir. İl merkezinin rakımı ise 640 metredir. Kilis’in Musabeyli, Elbeyli ve Polateli olmak üzere üç ilçesi bulunmaktadır. İlin kuzey ve kuzeybatı yönünde yer alan engebeli yapı, Kartal Dağı’ndan (Sof Dağı) başlayarak Suriye sınırına doğru alçalmaktadır. Kurt Dağları, Darmik Dağı, Hazal Dağı, Kefiz Dağı, Koruca Dağı, Arap Dede Dağı ve Büyük Dağ ilin önemli yükseltilerini oluşturur. Yaklaşık 100 km2’lik bir alana sahip olan Kilis Ovası, 70 km2’lik Yavuzlu Köyü düzlükleri ve 60 km2’lik Polatbey Köyü düzlükleri ise Kilis’in önemli düz alanlarıdır. Akarsular ve Göletler Havza genişliği ve su miktarı bakımından yörenin en önemli akarsuyu Afrin Çayı’dır. Gaziantep’in kuzeybatısındaki Külecik Dağı’ndan doğan bu akarsu Musabeyli İlçesi sınırları içinde vadi tabanını genişleterek, Kilis’in batısından il sınırları dışına çıkar. Kilis İli sınırlarında 70 kilometrelik bir uzunluğa sahip olan Afrin Çayı, Bakırcan Deresi ile Karadere’nin birbirine karıştığı yerlerde “Kara Afrin” adını alır. Sabun Suyu (50 km), Balık Suyu (45 km), Sinnep Suyu (30 km) ilin diğer akarsuları olup; bu akarsular üzerinde Seve Barajı, Üçpınar, Balıklı, Konak ve Sapkanlı Göletleri bulunmaktadır. Seve Baraj Gölü ve Konak Göleti’nden içme suyu sağlamak amacıyla faydalanılmakta olup, bunun dışında kalanların tamamı sulama amacına hizmet etmektedir. Göletler ayrıca spor amaçlı balıkçılık faaliyetlerine de olanak sağlamaktadır. İklim ve Bitki Örtüsü Kilis ilinin yıllık ortalama yağış miktarı 522 mm, olup, yağışlar genellikle yağmur biçiminde (yılın 2-3 günü karlıdır.) Aralık, Ocak, Şubat ve Mart aylarında yoğunlaşır. Nüfusu Kilis ilinin, 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Sayımı İstatistiklerine göre Toplam Nüfusu 124.320 olup, Nüfusu oluşturan 88.934 kişi Kilis şehir merkezinde, 35.386 kişi ise ilçe merkezi ve köylerde yaşamaktadır. Afrin Su Kemeri 5 Yörede batıdan ve kuzeyden esen rüzgârlar etkilidir. Soğuk ve kuru/kurutucu bir etkisi olan poyraz, kış mevsiminin habercisidir ve halk arasında “mihrican” adıyla bilinir. Batıdan esen rüzgârlar nemli ve serin olduğundan yöre halkının beklediği rüzgârlardır. Bu atmosfer olayları kişi ve toplum yaşamını doğrudan etkilediğinden yöre halkı “şarki bulandırır, garbi sulandırır; kıbleden geldi kışımız, Allah’a kaldı işimiz.” tekerlemesini düzmüştür. Akdeniz iklimi (tropikal) ile Doğu Anadolu ikliminin (karasal) kesiştiği bir yerde bulunan Kilis ve yöresinde, adı geçen iklim kuşaklarının özellikleri egemendir. Bu yapı biri sıcak-kuru, diğeri serin- nemli olmak üzere farklı klimatolojik özellik içerir. İlde yıllık ortalama sıcaklık 17,2 °C’dir. Kış mevsiminin en soğuk günleri Ocak (Ortalama ısı 7 °C – 8,3 °C) ayı; yaz mevsiminin en sıcak günleri ise Temmuz ve Ağustos (Ortalama ısı 26.8°C) aylarıdır. Bitki örtüsü: Güneydoğu Anadolu step örtüsü ile Akdeniz bitki örtüsü (maki) arasında bir geçit alanı durumunda kalan Kilis coğrafyasının, % 68’i tarıma elverişli alanlar, %13’ü Ormanlık-Koru Alanı, % 8’i çayır ve meralar, %11’i ise tarıma elverişsiz alanlar oluşturur. K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ Tarih ve Kültür Kenti Kilis Anıt Ağaçlar İl coğrafyasında, Belenözü (Ravanda) Köyü (iki çınar, bir çam), Duruca Köyü (bir çınar) ile kent merkezi Hacı İlyas Mahallesi Akcurun Caddesi’nde (bir çınar) olmak üzere, toplam “beş” adet ağaç “doğal anıt” olarak tescil edilmiştir. Av ve Yaban Hayatı Yörenin ormanlık ve dağlık alanları av ve yaban yaşamı yönünden oldukça zengin olup, bu alanlarda; yaban domuzu, kurt, çakal, tilki, tavşan, karga, kuyruk süren, keklik (kınalı 6 keklik, kum kekliği), bıldırcın, üveyik, ördek, kaz, su çulluğu, kaya güvercin, bağırtlak, kıl kıvrık gibi türler yaşamaktadır. DOĞAL GÜZELLİKLER Karataş Parkı (Cumhuriyet Parkı) Doğasının bir bölümü kara renkli bazalt taşlardan oluştuğu için bu adla bilinen Karataş Parkı kent merkezindedir. Çam ağaçlarıyla kaplı olan bu alanda Anfi Tiyatro, oturma grupları, kafeterya, tuvalet gibi hizmet birimleri vardır. Akpınar Kalkerli bir toprak parçasının ortasından pırıl pırıl akan doğal bir kaynak suyuna ev sahipliği yapan Akpınar’ın hayat verdiği bu alanın, dört bir yanı bağ-bahçe ve zeytinlikler ile çevrilmiş olup, bahar ve yaz aylarında yöre halkının akın akın gelerek kullandığı günü birlik dinlenme yeridir. Söğütlüdere Kilis Belediyesi tarafından mesire yeri olarak düzenlenen ve Kilis halkının İlkbahar ve yaz aylarında eğlence ve piknik için sıkça akın ettiği doğal güzelliği olan bu alanda; Akpınar, Zoppun ve Söğütlüdere pınarlarının getirdiği sularla oluşturulan büyük ve derin yapay bir göl bulunmaktadır. Çevre düzenlenmesi yapılan bu alanda, temel hizmet birimleri yanında açık ve kapalı mekânları bulunan lokanta ve kafeterya bulunmaktadır. Söğütlüdere, Kilis halkının mutfak kültürüne özgü kebap ve yemek çeşitleriyle mükemmel bir ziyafet sofrası için önemli mekânlar arasında yer almaktadır. Anıt Ağaçlar - Belenözü Köyü - Ravanda 7 Seve Barajı Seve Barajı ve Çevresi Seve Barajı, Kilis’te, Sinnep Deresi üzerinde, sulama ve içme suyu amacıyla 1995-2002 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Barajın Ana gövdesi kaya dolgu tipinde olup, barajın gövde hacmi 1.340.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 41,00 m., normal su kotunda göl hacmi 20,86 hm3, normal su kotunda göl alanı 1,96 km2’dir. Baraj 14.000 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir. Gölün suyu demir, manganez vb. minareler bakımından zengindir. Seve Baraj Gölü kıyısında spor amaçlı balıkçılık faaliyeti yapılabilinmektedir. K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ Tarih ve Kültür Kenti Kilis Kuru Kastel Kilis ile özdeşleşmiş, türkülere konu olmuş ünlü Kuru Kastel şehrin 3 km. batısında yer almakta olup, etrafı zeytin ağaçları ve üzüm bağları ile çevrili bir yol ile ulaşılabilinmektedir. Kuru Kastel’in şimdilere adına inat yaz kış akan bir kaynak suyu bulunmakta olup, etrafında 4 adet dut ve 1 adet çınar ağacı bulunmaktadır. 8 Kastel yerel ağızda çeşme anlamında kullanılmaktadır. Şeyh Muhammed Bedevi Türbesi Alanı (Seyir Tepesi) Hz. Ömer’in halifeliği döneminde Ebu Ubeyde Bin Cerrah komutasındaki İslam ordusu ile bu bölgeye geldiği ve İslam ordusunun bölgede gerçekleştirdiği savaşta şehit olan Şeyh Muhammed Bedevi Hazretlerinin Türbesinin bulunduğu alan, Kilis’in güneybatısında, şehre hâkim bir tepe üzerindedir. Günümüzde türbenin çevre düzenlemesi yapılmış ve yanına büyük bir cami yaptırılmıştır. İşte bu tepe şehrin panoramik olarak seyredildiği, yazın sıcak günlerinde insanları ferahlatan havası ile Kilis’in son yıllarda önemli doğal güzelliklerinden birisi olmuştur. Hisar Çamlığı Tabiat Parkı Kilis- Hatay Karayolu üzerinde bulunan Hisar Çamlığı yaz aylarında önemli bir piknik alanıdır. Orman ve Su Bakanlığı tarafından bu alanın Hisar Çamlığı Tabiat Parkı haline getirilmesi için plan ve proje çalışmaları devam etmektedir. 9 Tarih ve Kültür Kenti Kilis KİLİS TARİHİNE YOLCULUK Osmanlı İmparatorluğu Öncesi İ Kilis doğası ve yerleşmeye elverişli coğrafyası nedeniyle tarihsel süreç içerisinde pek çok kavme (Babil, Hitit, Huri-Mitanni, Arami, Asur, Med, Pers, Makedonya, Roma Bizans, Selçuklu, Memluk/ Kölemen, Osmanlı) ev sahipliği yapmıştır. Kent merkezinin 5 km. kadar güneydoğusundaki Oylum Höyük’te sürdürülen arkeolojik kazı çalışması sonuçlarına göre, yörenin tarihi Geç Kalkolitik Çağa (M.Ö 3500-3000) kadar dayanmaktadır. K İ L İ S G E Z İ R E H B E R Orta Tunç Çağı II Boyalı Mezar Çömleği. 10 Ele geçen Hitit kaynaklarına göre M.Ö 1460’lı yıllarda Halep Krallığı’na bağlı olan yöre Hitit kralı II. Hattuşaş döneminde (M.Ö 1420-1400) Halep ile birlikte Hitit egemenliğinden çıktıysa da, Kral II. Suppililuma’nın (M.Ö 1190-1180) Suriye seferinde tekrar Hitit İmparatorluğu’na bağlandı. M.Ö 1200 tarihinde Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra önce Aramilerin M.Ö 1100’de de Kral II. Tiglat-Pileser döneminde Asurların eline geçen yöre, önce Pers kralı Darius’un batıya (M.Ö 521-485), sonraki yıllarda da Makedonya Kralı Büyük İskender’in (M.Ö 336-323) doğuya yayılma politikaları çerçevesinde, bu uygarlıkların sınırları içerisinde kalmıştır. Büyük İskender’in ölümünden sonra (M.Ö 323) yaklaşık 227 yıl Selevkosların/ Selefkiler (M.Ö 28164) egemenliği altında kalan Kilis ve yöresi M.Ö 64 yılında Roma İmparatorluğu’na bağlandı ve Ciliza sive Urmagiganti adını aldı. Roma İmparatorluğu’nun 395 yılında ikiye ayrılması sonucu Doğu Roma dolayısıyla Bizans toprakları içinde kaldı ve Halep’le birlikte Bizans İmparatorluğu’nun Suriye Theması’na bağlandı. Halife Hz. Ömer zamanında 636 yılında Ebu Ubeyde Bin Cerrah tarafından İslam topraklarına katılarak, sınır bölgesi kentlerinden biri oldu. V. yüzyıldan sonra eski önemini yitiren Kilis ve yöresi, XI. yüzyıla kadar Hıristiyan Bizansla Müslüman Araplar arasında sürekli el değiştirdi. Bu süreçte müslümanlığı kabul eden kimi Türk kavim ve boyları (özellikle Horasan, Türkistan kökenli Oğuzlar), Abbasiler’in denetimine girerek; “Sügur (sınırlar, düşman ağzı olan yerler)”, “Avasım (sınır kentleri)” ya da “Uç Bölgesi” adı verilen yörelerde, bölgelerde iskân edildiler. “Şam Ucu” adıyla bilinen Kilis ve yöresine (A’zaz/Azez, Kuros, Anazarba, Ravanda) de savaşçı, dizdar (kale, sınır bekçisi), der-bend ağası (sınır, karakol bekçisi), murabıt (ibadetine düşkün kişi, şeyh, derviş), zahid (dindar, sofu) gibi nitelikleri taşıyan Türk boyları yerleştirildi. Höyük Maketi 985 yılında tekrar Bizans egemenliğine giren bölge, XI. yüzyılda Haçlı Orduları’nca istila edildi ve Urfa Haçlı Kontluğu’na bağlandı. 1124 yılında Artuklu (1101-1231) ve Eyyübi (1171-1348) egemenliklerinden sonra bölgeyi eline geçiren Kölemenler (Memluk Devleti, 1250-1516); Anazarba, Azez, Kilis ve Ravanda kalelerini onardı; bugünkü Kilis kent merkezinin bulunduğu yeri, alışveriş / ticaret merkezi yaptı. 266 yıl süren bu egemenliğe Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim, 24 Ağustos 1516 yılında Mercidabık’ta (Bugünkü Yavuzlu Beldesi Yöresi) Memluk ordusunu yenerek, son verdi ve bölgeyi Osmanlı topraklarına kattı. Mercidabık Savaşı (24 Ağustos 1516) ve Osmanlı Dönemi İmparatorluğun doğu, güneydoğu ve güneyindeki gelişmeleri kaygı ile izleyen Padişah I. Selim (Yavuz Sultan Selim, 1512-1520) önce doğuya yöneldi, sonrada 05 Haziran 1516’da güneydoğu seferine çıktı. Bölgede egemen olan Kansun-ül Gavri komutasındaki Memluk Devleti (Kölemenler) ordusunu 24 Ağustos 1516 yılında Kilis kırsalındaki Dabık Köyü düzlüğünde yenip, yöreyi Osmanlı topraklarına kattı. Tarihe Merc-i Dabık (Merc; Arapça çayırlık anlamında olup; ‘Merc-i Dabık’ bileşik sözcüğü, Dabık Çayırlığı, Dabık Düzlüğü anlamındadır.) savaşı olarak geçen bu olaydan sonra önce Yukarı Mezopotamya sonra tüm Ortadoğu Osmanlı Devleti’nin egemenlik alanına girdi. Kanuni Sultan Süleyman (1520 1560) zamanında Canbolad Paşa’ya (1502 - 1596) yurtluk/ocaklık olarak verilen Kilis ve yöresi, Canboladoğulları zamanında en parlak yıllarını yaşamıştır. Bu dönemde yaptırılan bir cami, bir tekke, bir bezzazistan (esnaf çarşısı, bedesten), iki kervansaray, iki pazar, üç hamam kente verilen önemin bir göstergesidir. “Babam Canbolad Bey Kilis’i tasarruf ederken burada cami, tekke, üç hamam, iki kervansaray ve bezzazistan, iki pazaryeri yaptırmak suretiyle Kilis’i mamur etmiştir. Şimdi Kilis, altı yerde Cuma namazı kılınır bir kasaba olmuştur.” diye anlatır, Canbolad Bey’in oğlu Hüseyin Paşa, 1590 Osmanlı İmparatorluğu döneminde Halep’e bağlı bir sancak olan Kilis (1590 yılından itibaren Halep Eyaleti’nin Merkez Sancağı) Valide sultanlara “hass” olarak verilmiş ancak Osmanlı İmparatorluğun güçsüz olduğu dönemlerde (XVII.yy’dan XIX. yy’a kadar) yerel derebeyleri (mütesellim, mütegalibe ) tarafından yönetilmiştir. 1831-1839 arasında da Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’nın egemenliği altında kalan Kilis, 1854 yılında “kaza”, 1863’yılyında da “Belediye” olmuştur. Yavuz Sultan Selim Anıtı KURTULUŞ SAVAŞI YILLARI Kilis ve Mustafa Kemal ATATÜRK: I. Dünya Savaşı’nın son yıllarında VII. Ordu Komutanı olarak Suriye-Filistin Cephesi’nde bulunan Mustafa Kemal, Katma yolu üzerinden Adana’ya geçerken, 28 Ekim 1918 günü Kilis’e uğrar ve o gece 11 Tarih ve Kültür Kenti Kilis Kilis’te kaldıktan sonra gözlemlerini: “İlk ayak bastığım Türk şehrindeki bu uyanıklığa cidden hayran kaldım ve bir daha iman ettim ki bu millet asla ölmeyecektir. Var olun Aziz Kilisliler...” ve “Kahraman Kilislilerin gösterdikleri yiğitlik her zaman iftiharımızdır.” sözleriyle dile getirir. Kilis, 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondoros Mütarekesi koşullarına göre 06 Aralık 1918 tarihine kadar İngiliz, bu tarihten yaklaşık bir yıl sonra da; iki devletin anlaşması sonucu 29 Ekim 1919’da Fransız askerlerince işgal edilmiştir. İşgale karşı “Cemiyet-i İslamiye” adlı direniş örgütü ile başlayan kurtuluş savaşımı daha sonra Şahin Bey’in önderliğinde kurulan “Kuvayı Milliye” örgütü ile devam etmiştir. Daha sonra 03 Mart 1920 tarihinde de Kilis Havalisi Kuvayı Milliye komutanlığına Polat Bey getirilmiştir. Ayıntap-Kilis hattındaki çatışmalarda 25 Mart 1920 tarihinde Sakıp Bey, 29 Mart 1920’de de Şahin Beyin şehit olmasına karşın, Fransızlara karşı silahlı savaş devam etti. 25 Ağustos 1920 tarihinde Kilis Maliyesi’nde bulunan 60.000 altının Kuvayı Milliye emrine aktarılması, çatışmaların daha da şiddetlenmesine yol açtı. Çatışmaların yoğunlaşarak sürdüğü günlerde taraflar, önce 11 Nisan 1920 tarihinde yirmi günlük ateşkes anlaşması, sonra da 20 Ekim 1921 tarihinde “Ankara İtilafnamesi”ni imzaladı. Fransız işgal güçleri de 07 Aralık 1921 gününden itibaren Kilis’i terk etmeye başladı ve 23 Aralık 1921 tarihinde yöre bütünüyle bu işgalden kurtulmuş oldu. Cumhuriyet Dönemi Ankara İtilafnamesi hükümlerine göre dokuz bucak ve bunlara bağlı yaklaşık dört yüz kadar köy ve mezra Suriye tarafında kalınca; 1926 ve 1929 yıllarında sınır düzeltme anlaşmaları imzalandı. 1995 yılı Haziran ayına kadar Gaziantep İline bağlı olan bir ilçe merkezi olan Kilis, 03 Haziran 1995 tarih ve 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 06 Haziran 1995 tarihinden itibaren ülkemizin 79. ili oldu. TARİHSEL BELGELERDE KİLİS Çivi yazısı ile yazılmış bir Asur tabletinde “Ki-li-zi” yerleşiminden söz edilmektedir; bu yerin bugünkü “Kilis” olduğu görüşü oldukça Mercidabık Ovası yaygındır. Martin Hartman eski Kilis yerleşiminin bugünkü Kilis kent merkezinin güneydoğusunda “Tarzimehan” yöresi olduğunu belirtir. Richard Kiepert de eski Kilis’i, bugünkü yerleşimin 3 kilometre güneybatısındaki “İlizi Bahçesi (İllizi Baghtshesi) olarak gösterir. Roma İmparatorluğu kaynaklarında “Ciliza sive Urmagiganti” sözüyle geçen yöre, Yakut’un Mu’cemü’l-büldun ve Halil bin Şahin Ez-Zahiri’nin Zübdetü Keşfi’l-Memalik adlı yapıtında Azaz’a bağlı bir köy olarak belirtilmiştir. 1519 tarihli Osmanlı Devleti Tahrir Defteri’nde de kentin adı “Killiz” biçiminde yazılmıştır. Prof. Dr. Bilge Umar “Türkiye’deki Tarihsel Adlar” adlı yapıtında “Kilis” hakkında yaptığı araştırmayı “…ilk kez Arap tarihçi Kudama Bin Cafer’in 928 dolaylarında kaleme aldığı yapıtında, Arap Devlet’nin Doğu Roma İmparatorluğu sınırında bir kalesi olarak, ‘El Kilis’ diye anılıyor (Honigman, s. 40). Kentin 985 yılında İmparator Bardas Phokas eliyle alınmasının sözünü eden diğer bir Arap tarihçi, Yahya bin Said el Antak’i, Kilis adını ‘Killia’ diye vermiştir(Honigman, s. 103. 3). Bu adın kökenini, öz biçimini, anlamını saptayamadım. ” sözleriyle açıklar. Padişah Kanuni Sultan Süleyman döneminde Canbolat Bey’e ocaklık olarak verilen Kilis, yaklaşık 1500 kişinin yaşadığı, altı mahalle (Kana, Kıbeliye, Çukurfasl, Hacıgökçe / Meşhedler, Kızılca, Sübbad) ve 314 haneden oluşan “nefs” statüsünde bir yerleşim birimiydi. 1519 tarihli Tahrir Defteri kayıtlarına göre Halep eyaletinin merkez sancağı olan Kilis’te altı mahalle (Kana, Kıbeliye, Meşata / Çalcıyan, Kızılca, Sübbad) 576 hane bulunmaktaydı. 49 Hıristiyan olmak üzere 3500 kişinin yaşadığı bu kasabada (nefs) altı ayrı yerde “Cuma (Cuma Namazı)” kılınırdı. Ayn Ali Efendi, Kavanin-i Al-i Osman adlı çalışmasında Kilis’in, XVII. yy’da Halep eyaletine bağlı livalardan birinin merkezi olduğunu; Katip Çelebi de, Cihannüma adlı yapıtında bu görüşe katıldığını ve yörenin “valide sultanlara has” olarak verildiğini belirtir. Kilis Genel Görünüm 13 Kilis’i uzun uzun anlatan Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde kentin harap durumundaki kalesinden; sekiz kapılı (bu kapıların adları: Büyük Tedribe, Küçük Tedribe , Ayn Tedribesi, Akharan Tedribesi, Alçak Tedribe, Çulha Tedribesi , Yusuf Çelebi Tedribesi) surlarından ve 30 camisinden söz ederek; burada beş mahalle bulunduğunu 4660 insan yaşadığını anlatır. “Kilis Şehri, Halep eyaletinde sancaktır. Fakat Valide Sultan hassıdır. Yetmiş yük akçe ile iltizam olunur. Üç yüz payesi ile sadaka olunur şerif bir kazadır. Sancak Bey’ine adalet üzere seksen bin kuruş hasıl olur. Kadısına yedi bin kuruş hasıl olur. Kalesi virandır. Ama Celali ve Cum Kürtleri korkusundan şehrin dört tarafı kale gibi kerpiç duvarla çevrilmiştir.” Evliya Çelebi, Seyahatname. Vitali Cuinet XIX. yüzyılın sonlarında Kilis’in sanayi, ticaret ve kültür kenti olduğunu vurgulayarak; kentte 15.000’i Türk olmak üzere 20.000 kişi yaşadığını, 47 cami, 12 mescit, 24 medrese, 3 kilise, 5 hamam, 740 dükkan, 7 han, 11 fırın, 120 kumaş işliği, 15 kıraathane (kahvehane), 1 eczane ve 4100 hane bulunduğunu anlatır. K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ Tarih ve Kültür Kenti Kilis 14 KİLİS İLİNDEKİ ARKEOLOJİK ÇALIŞMALAR Kilis ve yöresinde 1968 yılında başlayan arkeolojik incelemeler 1987, 1988 yıllarında arkeolojik yüzey araştırmalarına, 1989 yılında da arkeolojik kazı çalışmalarına dönüşmüştür. Kültür ve Turizm Bakanlığımız ile Hacettepe Üniversitesinin maddi destekleriyle sürdürülen bu çalışmalara Alman Arkeoloji Enstitüsü, İngiliz Arkeoloji Enstitüsü, Kilis Valiliği ve Kilis Belediyesi de katkı sağlamıştır. 2000-2003 yıllarında gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında bölgede toplam 147 adet arkeolojik merkez (62 höyük, 8 tepe yerleşmesi, 22 yamaç yerleşmesi, 16 düz mekan, 11 kale, 17 Paleolitik buluntu, 6 kaya oyuğu mezarı, 6 mezarlık, 3 doğal mağara, 2 kireçtaşı ocağı, 1 su kanalı, 1 su kemeri) saptanmıştır. Yüzey araştırmalarında 39 Geç Kalkolitik Çağ, 47 Eski Tunç Çağı, 38 Orta Tunç Çağı, 39 Geç Tunç Çağı, 40 Demir Çağı yerleşimi belirlenmiştir. Bugüne kadar yapılan tüm arkeolojik çalışmalara göre yörede Geç Kalkolitik Dönem’den (M.Ö 35003000) Roma İmparatorluğu Dönemi’ne kadar (M.S 30-395) süren stratigrafik bir süreklilik söz konusudur. Mezopotamya’dan Filistin’e kadar uzanan Bereketli Hilal/Verimli Hilal (Fertile Crescent) Bölgesi’nin kuzeybatı kısmında yer alan Kilis ve yöresi; aynı zamanında Küçük Asya’yı Ön Asya’ya bağlayan yollardan biri üzerindedir. Arkeobotanik araştırmalarına göre buğday, arpa, zeytin, üzüm gibi yeme içme kültürüyle ilgili tarımsal ürünlerin kültüre edildiği topraklar olan “Verimli Hilal Bölgesi” aynı zamanda neolitik, kalkolitik kültür katmanlarının (Tell Halaf/Tel Halaf/Halaf ve Tel-el Obeyd Kültürleri) da yayılımı alanı içerisindedir. Kilis ilinin kültür ve turizm potansiyelini oluşturan temel öğe, ilin sahip olduğu “tarihsel ve kültürel mirastır.” KİLİS’TE GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TARİHİ YOLLAR VE ULAŞIM Kilis İli tarihi devirler boyunca birçok uygarlık merkezini birbirine bağlayan yollar üzerinde yer almıştır. İlkçağda Mısır ve kuzeyde Suriye’nin, Anadolu’nun doğu yarısı, İran ve Mezopotamya ile bağlantısı, bölge üzerinden kurulmaktaydı. Aynı şekilde XVII yy ve sonrası Osmanlı döneminde kuzey Suriye ve dolayısıyla Mısır’ın Kuzeydoğu ve Güneydoğu Anadolu ve Irak’la bağlantısını sağlayan 1.derecede önemli bir yol, Kilis üzerinden geçmekteydi. Halep, Kilis, Birecik ve Urfa üzerinden Diyarbakır’a ulaşan sözü edilen yol burada Anadolu’yu kuzeybatı-güneydoğu yönünden kat eden diğer bir önemli yolla birleşmekteydi. Fakat daha sonra Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanması ile birlikte Anadolu, Suriye ve Irak’ın birbirinden ayrılması, bu sahaları birbirine bağlayan yollar üzerinde bulunan Kilis ve Çevresinin ulaşım avantajını büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır. Böylece Türkiye-Suriye sınırının 15 Tarih ve Kültür Kenti Kilis 16 Akıncı Konağı oluşturulmasıyla Kilis ücrada kalmış, ulaşım bağlantıları açısından önemini kaybederek zayıf bir şehir durumuna düşmüştür. Ülkemizin önemli sınır kapılarından birisi olan Öncüpınar ile Suriye ve Ortadoğu ülkeleri ile olan ulaşımın bir kısmını kendisine çekmiştir. Demiryolu ulaşımından yoksun olan Kilis, Türkiye’nin diğer bölgeleri ile olan ulaşımını, kuzeydoğuya doğru uzanan 60 km.lik Gaziantep asfaltı ve batıya doğru uzanarak 65 km. sonra Yolçatı (Akbez) Kasabasında Antakya-Kahramanmaraş yoluna bağlanan İslâhiye asfaltı vasıtasıyla sağlar. İslahiye asfaltı vasıtasıyla hem Antakya ve İskenderun’la, hem de İslahiye üzerinden Nurdağı İlçesinde E-24 karayoluna bağlanarak, Türkiye’nin Batı Bölgeleriyle ilişkilerini sağlar. Kilis İl sınırları içerisinde havaalanı yoktur. Havayolu ile ulaşım il merkezine 40 km uzaklıktaki Gaziantep Oğuzeli Havaalanı vasıtasıyla sağlanmaktadır. Kabaltısı, Eski 7 Aralık İlkokulu Kabaltısı, Tekke Camisi Kabaltısı) yer verilmiştir. Şehirdeki eski taş yapıların en önemli özelliği, özgün bir mimari karakterinin olmasıdır. Özenli ve meşakkatli birer emek ürünü olan ve malzeme olarak yerel kireçtaşının kullanıldığı, geçmişin usta ellerinden çıkmış Kilis evleri, eyvanlı, avlulu, iki kata yayılmış mekânlar dizisi ile bölgenin sıcak ikliminde insanlara içe dönük, kışın sıcak, yazın serin yaşama olanakları sunmaktadır. Kilis’te tüm evler avlulu (havuş) olup; taş, kerpiç ve leften (Kilis ve yöresinde taş ocaklarından çıkarılan kirli beyaz renkli yapı taşı) yapılmıştır. Yaşam havuşa dönük olduğundan pencereler avluya açıktır. Dışarıya yani sokak ve caddeye açılan pencere çok azdır. Yani evlerin giriş katları dışa karşı sağırdır. TARİHİ KİLİS SOKAK DOKUSU ve KİLİS EVLERİ Kilis, taştan yapılmış zarif mimari yapıları ve labirent gibi tarihi dokusunu koruyan sokakları olan, tarihi ve kültürel miras açısından zengin ve önemli bir kenttir. Hem güvenlik düşüncesiyle, hem de yazın güneşin etkisinden korunmak için sokak ve caddeler dar, dolambaçlı ve şaşırtmacalıdır. Çoğu sokak “çıkmaz (dehliz)” özelliği taşır. Bu dehlizli (çıkmaz sokak, dar ve uzun sokak) sokaklarda birbirinden bağımsız birkaç kapılı konutlar da vardır. Bazı sokak ve caddelerde kabaltılı (iki ya da daha çok duvar üzerine kemer veya kubbe biçiminde taş ya da tuğla ile örülen tavana yörede ‘kab’ bunun altından geçişi sağlayan yuvarlak kemerli yola da ‘kabaaltı’ veya ‘kabaltı’ denir) geçişlere (örneğin Salih Efendi Kabaltısı, Hasan Bey Kabaltısı, Şeyh Camisi Geleneksel bir ‘Kilis Evi’ avlu, mutfak, odalar ve evin altında bulunan mağaralardan oluşur. Genellikle tek katlı olan kerpiç evler kırsal kesimde, bir ve iki katlı taştan yapılmış konutlar da kent merkezinde, eski Kilis yerleşiminin (Hindioğlu Mahallesi, Tekye Mahallesi, Çaylak Mahallesi, Ketenciler Mahallesi, Salih Efendi Sokak, Hacı Ömer Ağa Sokak, Abidin 17 K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ Tarih ve Kültür Kenti Kilis 18 Ağa Caddesi, Akcurun Caddesi) bulunduğu mahalle ve sokaklardadır. Kilis Müzesi olarak kullanılan “Neşet Efendi Konağı (1924/1925), Dağlı Ahmet Bey Konağı, Eski Kaymakam Evi, Süpürgeci Konağı, Müftü Salih Efendi Konağı, Hacı Mehmet Efendi Konağı (1895), Yahya Efendi Konağı (1880/1890), Hacı Muhammed Efendi Konağı / Akıncı Konağı (1895), Kulaksız Binbaşı Konağı ve Mısırlıoğulları Kantarması (kırsal kesimdeki iki katlı ağa evlerine yörede ‘kantarma’ denir) önemli sivil mimari örnekleridir. Bunlardan “Neşet Efendi Konağı (Kilis Müzesi)”, “YOYAV (Yoksullara Yardım ve Eğitim Vakfı)” a ait yapı (Prof. Dr. Alaiddin Yavaşça’nın doğup, büyüdüğü ev) ve “Çok Amaçlı Toplum Merkezi-ÇATOM (Bu yapı 1850 yılında Ermeni kökenli Toros Ağa tarafından konak olarak yaptırılmış daha sonra Şehit Sakıp İlkokulu olarak hizmet vermiştir.) her zaman gezilip görülebilecek mekânlardır. TARİHİ KİLİS EVLERİNİN BÖLÜMLERİ Avlu (Havuş): Evin en önemli bölümlerinden birisidir. Özellikle sıcak yaz günlerinde hane halkı günün büyük bir bölümünü avluda geçirirler. Evin ana giriş kapısından (cümle kapısıda da denilen bu kapılarda eskiden kilit, anahtar olmadığından ’kelebi’ adı verilen mandallı açacaklar kullanılırdı.) girilen bu açık alanın sağında veya solunda ayakyolu(tuvalet), çardak; hayme (gölgelik); kuyu; ekinlik (avluda çiçek yetiştirmek için ayrılan toprak alan, çiçek dikilen küçük bahçe. Ekinlik ya avlunun orta yerinde olur ya da duvar diplerinde); curun (içinde tepelenerek üzüm taneleri ezilen, önünde küçük oluğu bulunan taş, beton ya da sert ağaçtan yapılmış havuz); buğday, kurutulmuş kırmızıbiber, zahter (zehter) döğmeye yarayan soku / sohu (tokmak, soku taşı ile içinde bazı maddeler dövülen büyük havan), mercimek, firik, çekmeye yarayan el değirmeni... gibi günlük yaşamı kolaylaştıran araç- gereçler ve küllük (eskiden kireçli dolayısıyla sert olan sular külle yumuşatıldığından yanan ateşin küllerinin toplanıp biriktirildiği büyükçe kap, küp) bulunur. Mutfak: Kapısı avluya açılan mutfak yapıdan ayrı, bağımsız bir bölüm olarak düşünülmüştür. İçinde iki ya da çok gözlü ocak, “puharı” (ocak üzerinden başlayıp çatıyı biraz geçen genişçe baca) adı verilen duman bacası ve dolaplar vardır. Bazı eski evlerin mutfaklarında ekmek pişirilen gömme ekmek tandırları bulunurdu. Odalar (Meskenler): Kilis Evi’nde odalar oturma, yemek yeme, yatma/ yatak, konuk ağırlama gibi birbirinden farklı gereksinim ve hizmetlere yanıt verecek biçimde düzenlenmiştir. Odalara avludan ya doğrudan girilir ya da merdivenle (dereç) çıkılır. Pencereleri kuzeye bakan odalar “yaz odası”, güneye bakan odalar da “kış odası” olarak düzenlenmiştir. Oldukça yüksek tavanlı olan odalar, avluya bakan pencereler ve bunların üstündeki “kuş tağalarından” giren gün ışığıyla aydınlanır. Aydınlatma ve havalandırma gibi işlevsel özelliği olan “kuş tağaları”, konutun dış görünüşüne estetik bir değer katacak biçimde düzenlenir. Avluda sıralanan odalarda (oda sayısı ailenin ekonomik gücüyle ilintilidir.) “eşik” adı verilen bir girişten (banyo da yapılan eşiklik boyutları yönünden farklı bir mekân olup, genellikle mermerdir.) sonra taştan yapılmış üç gözlü bir gömme dolap (yöre ağzında ‘tazar’ olarak geçen bu taş dolabın alt gözünde ayakkabı, süpürge; orta gözde ibrik, testi, küp, carra, kenne, tağar gibi topraktan yapılmış kaplar; ‘kübbiye’ adı verilen üst gözde de tencere, tabak, tepsi türü eşyalar bulunur.) yüklük olarak kullanılmak için yapılmış gömme dolap ve yörede “mahmil” adı verilen dolaplar bulunur. Kış odalarında ısınma için ayrıca “çukur tandır (ısınma tandırı da denilen bu tandır; 40-60 cm çapında, 50 cm derinliği olan bir çukur ve üstüne konulan ‘tandır kürsüsü’ ile bir ‘yorgandan’ oluşur.)” vardır. Bazı evlerde de odun kömürü bir mangal içerisinde avluda karbon monoksiti iyice çıkana kadar yakılır. Mangaldaki kömür tandır kürsüsünün içine konulur ve üzeri büyük bir yorgan ile örtülürdü. Çıkma: Mutfak ve ahır gibi fazla yüksek olmayan bölümlerin üzerine yapılan ve merdivenle çıkılan basık tavanlı bir oda olup, bir tür sandık odasıdır. Çıkma bölümündeki odacıklara, genel olarak “hazne” veya “hazna”(fazla eşyanın konduğu, saklandığı odacık) denir. ÇATOM Livan: Tüm odaların açıldığı geniş bir alandır. Bu bölüm, odalar arası ilişkilerin sağlandığı ortak kullanım alanıdır. Önü açık olan livanlarda, konut sahibinin ekonomik gücü ve zevkini yansıtan süslemeler görülür. Hayvan Barınakları: Etinden, ürünlerinden ya da gücünden yararlanılan hayvanlar için yapılan barınaklar (ahır, ağıl, kümes) genellikle avlu kapısına (dış kapı) yakın mekânlarda düşünülmüştür. Mağara: Sıcak iklim koşullarında çabuk bozulan yiyecekleri saklamak, tazeliğini korumak için hemen hemen her evin alt katında, bodrumunda; soğuk hava deposu /buzdolabı işlevini gören karanlık ve serin bir mekândır. 19 Tarih ve Kültür Kenti Kilis KİLİS’İN İLÇELERİ ELBEYLİ Elbeyli İlçesi, Kilis İl Merkezine 35 km. uzaklıkta Suriye sınırında, güneyinde Suriye, kuzeyinde Gaziantep, doğusunda Gaziantep’e bağlı Oğuzeli ilçesi, batısında ise Kilis merkez ilçe ile sınır komşusudur. Arazi yapısı düz ova şeklindedir. Denizden yüksekliği 650 metredir. İlçenin iklimi genellikle Akdeniz iklimine yakındır, yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılıktır. yağışlar genelde yağmur şeklinde düşmektedir. E H B E R İ MUSABEYLİ Elbeyli R İ Z E G S İ L İ K 20 Elbeyli İlçesi sanayi açısından herhangi bir tesise sahip değildir. İlçe halkı genelde ziraatla ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. İlçe tarım arazilerinin % 85’inde tarla bitkileri (buğday, arpa ve mercimek) % 12’sinde fıstık, zeytin ve bağ yetiştirilmektedir. % 3’lük sulu tarımda ise pamuk, , mısır ve önemli miktarlarda biber üretimi yapılmaktadır. İlçede mera arazisinin azlığı dolayısıyla, hayvancılık oldukça zayıf durumdadır. Ayrıca Ortadoğu ülkelerine nakliyecilik işi yaparak geçimini sağlayan çok sayıda nakliyeci bulunmaktadır. Elbeyli İlçesi, 1040-1157 tarihleri arasında Büyük Selçuklu İmparatorluğu sınırları içerisindeyken, sırasıyla; İlhanlılar ve Dulkadıroğulları egemenliğine geçmiş olup, Yavuz Sultan Selim döneminde 1516 Mercidabık Zaferi ile Osmanlı İmparatorluğu egemenliğine geçmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında (1930) Suriye’nin Carablus kazasına bağlı bir köy iken (Alimantar Köyü) Misak-ı Milli’den sonra Carablus Suriye sınırları içerisinde kalınca 1931 yılında köy olarak Kilis ilçesine bağlanmıştır. 1946 yılında ilçe olan Oğuzeli’ne bağlanan Elbeyli, 6 Haziran 1995 tarih ve 22305 sayılı resmi gazetede yayımlanan 550 sayılı K.H.K. ile ilçe konumuna kavuşarak Kilis İline bağlanmıştır. Elbeyli ilçesi 23 Köy ve bu köylere bağlı 24 mezradan müteşekkildir. İlçe merkezinin 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Tespitine göre nüfusu ise 1.807 dir. Bağlı köylerin nüfusu 4.136 olmak üzere toplam nüfus 5.943’dür. Musabeyli İlçesi, Kilis İl Merkezine 33 km. uzaklıkta, İlçenin kuzey-batısında Gaziantep’in İslahiye İlçesi, kuzey-doğusunda Gaziantep, güneyinde Kilis ve doğusunda Polateli ilçesi bulunmaktadır. İlçenin ne zaman kurulduğu kesin olarak bilinmemektedir. İlçe merkezi bir Höyük konumundadır. Türklerin Anadolu’ya yerleşmelerinden önce yöre, büyük bir orman alanı olarak bilinmekteydi. Bu tarihten sonra Murathöyüğü yerleşim birimi haline getirilmiş ve Murathöyüğü olarak bilinmiştir. 1918 yılında Fransızların Kilis’i işgalinden etkilenen yöre halkının büyük bir bölümü çevre illere göç etmiştir. İlçe de zaman zaman yapılan inşaat ve iş kazıları sırasında ilçede tarihi eserler bulunmaktadır. Bulunan tarih kalıntıları sebebiyle Murat Höyüğü koruma altına alınmıştır. Bu tarihi özelliğinden dolayı 14–04-1997 tarih ve 2768 sayılı kararla bölge Kültür ve Tabiatı Koruma Kanunu gereğince koruma altına alınmıştır. 2. ve 3. Musabeyli Dereceden arkeolojik sit alanı olarak ilan edilmiştir. 1995 yılında Kilis’in il olmasıyla 46 köyüyle ilçe statüsüne kavuşmuştur. İlçe merkezinin 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Tespitine göre nüfusu ise 999’dur. Bağlı köylerin nüfusu 12.874 olmak üzere toplam nüfus 13.873’dür. Arazisi genellikle engebelidir. Ova kesiminde zeytinlik, bağ ve bahçeler, dağ kesiminde ise genellik meşelikler ve yabani meyve ağaçlarıyla kaplıdır. İklim; yazlar sıcak ve kurak, kışları ılıman ve yağışlıdır. İlçeye bağlı 46 köy ve 8 mezra bulunmaktadır. Köyler birbirine yakın ve toplu halde bulunmaktadır. Ekonomisi tarıma dayanmaktadır. POLATELİ Polateli İlçesi, Kilis İl Merkezine 24 km uzaklıkta, kuzeyinde ve doğusunda Gaziantep ili, güneyinde Kilis ili batısında ise Musabeyli ilçesi ile sınır komşusudur. İlk yerleşimin 1700’lü yıllarda görüldüğü Polateli 1935 yılında nahiye, 6 Haziran 1995 gün ve 550 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Kilis’in il olması ile birlikte ilçe statüsüne kavuşmuştur. İlçemize bağlı 16 köy ve 8 adet mezra bulunmaktadır. İlçe halkının nüfusunun çoğunluğu tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadırlar. İlçe merkez ve köylerdeki binalar genel olarak kerpiç yapı olup, son zamanlarda yapılan binaların betonarme olduğu görülmektedir. İlçe merkezinde ve köylerinde alışılmış köy yaşantısı mevcut olup, sosyal yaşantı ve çalışma hayatı genellikle bu çerçevede düzenlenmektedir. İlçe merkezinin 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Tespitine göre nüfusu ise 1.009’ dur. Bağlı köylerin nüfusu 4.439 olmak üzere toplam nüfus 5.448’dir. ALTERNATİFLİ KİLİS GEZİ PROĞRAMLARI KİLİS ŞEHİR MERKEZİ GEZİ PROGRAMI (1) 09.00 Oylum Höyük Gezisi 10.00 Söğütlüdere Piknik alanının görülmesi. 10.30 Şurahbil Hz. Zaviyesi ve Türbesi 11.30 Tarihi Kilis Evlerinin bulunduğu Salih Efendi Sokağının, Çalık Camisinin ve Tarihi Çocuk Kütüphanesinin gezilmesi. 12.00 Tarihi Kilis Konağı (GAP İdaresi ÇATOM Çok Amaçlı Toplum Merkezi Binası), Kemaliye İlköğretim Okulu ve Mehmet Paşa Camii Minaresinin (Öksüz Minare) gezilip görülmesi. 13.00 Öğle Yemeği 14.00 Eski Hamam (Not: Kilis Belediyesince Hamam Müzesi olarak düzenleniyor.) 14.30 Meşhetlik (Şehit Sahabe Mezarları, Hz. Talha ve Hz. Zübeyr Türbesi ile Cüneyne Camii gezileri. 15.00 Tarihi Kilis Evi (Kilis Belediyesi İmar Müdürlüğü Binası) 15.30 Kilis Müzesi (Neşet Efendi Konağı)‘nin gezilmesi. 16.30 Kilis Mevlevihanesi ve Tekke (Canpolat) Camisinin gezilmesi. 17.00 Cumhuriyet Caddesinde bulunan Pasajlar ve otantik çarşılarda alış-veriş için serbest zaman. 18.30 Sahabe Şeyh Muhammed Bedevi Türbesini ziyaret ve şehrin kuşbakışı olarak izlenmesi. 20.00 Akşam yemeği ve konaklama 21 GEZİ GÜZERGAHI ALTERNATİF 1 GEZİ GÜZERGAHI ALTERNATİF 2 1 GAP İDARESİ ÇOK AMAÇLI TOPLUM MERKEZİ (ÇAĞLASYAN KONAĞI) 1 ESKİ HAMAM 2 ÖKSÜZ MİNARE 2 CÜNEYNE CAMİ 3 ÇOCUK KÜTÜPHANESİ 3 TARİHİ KİLİS EVİ 4 SALİH EFENDİ SOKAK 4 ULU CAMİ 5 PASAJLAR 6 KARAKADI CAMİİ 7 CANPOLAT PAŞA TEKKE CAMİ 8 ESKİ ADLİYE BİNASI 9 KİLİS ARKEOLOJİ ve ETNOĞRAFYA MÜZESİ (NEŞET EFENDİ KONAĞI) PASAJLAR 9 6 8 7 4 22 5 Tarihe tanıklık eden taş dokusuyla, Türbeleriyle, Sahabeler Şehri KİLİS 4 SALİH EFENDİ SOKAK 3 GEZİ BAȘLANGICI 2 1 2 TARİHİ KİLİS EVİ 3 1 23 KİLİS ŞEHİR MERKEZİ VE ÇEVRESİ GEZİ PROGRAMI (2) 09.00 Oylum Höyük Gezisi 10.00 Tarihi Kilis Evlerinin bulunduğu Salih Efendi Sokağının, Çalık Camisinin ve Tarihi Çocuk Kütüphanesinin gezilmesi. 10.30 Tarihi Kilis Konağı (GAP İdaresi ÇATOM Çok Amaçlı Toplum Merkezi Binası), Kemaliye İlköğretim Okulu ve Mehmet Paşa Camii Minaresinin (Öksüz Minare) gezilip görülmesi. 11.30 Eski Hamam (Not: Kilis Belediyesince Hamam Müzesi olarak düzenleniyor.) 12.00 Meşhetlik (Şehit Sahabe Mezarları, Hz. Talha ve Hz. Zübeyr Türbesi ile Cüneyne Camii gezileri. 12.30 Tarihi Kilis Evi (Kilis Belediyesi İmar Müdürlüğü Binası) 13.00 Öğle Yemeği 14.00 Cumhuriyet Caddesinde bulunan Pasajlar ve otantik çarşılarda alış-veriş için serbest zaman. 15.00 Kilis Mevlevihanesi ve Tekke (Canpolat) Camisinin gezilmesi. 15.30 Kilis Müzesi (Neşet Efendi Konağı) ‘nin gezilmesi. 16.30 Sahabe Şeyh Muhammed Bedevi Türbesini ziyaret ve şehrin kuşbakışı olarak izlenmesi. 17.30 Anıt Ağacın görülmesi ve Ravanda Kalesinin gezilmesi. 20.00 Akşam yemeği ve konaklama. KİLİS ŞEHİR MERKEZİ VE ÇEVRESİ KONAKLAMALI GEZİ PROGRAMI (3) 1. GÜN: 09.00 Oylum Höyük Gezisi 10.30 Söğütlüdere Piknik alanının görülmesi. 11.30 Şurahbil Hz. Zaviyesi ve Türbesi 13.00 Öğle Yemeği 14.00 Tarihi Kilis Evlerinin bulunduğu Salih Efendi Sokağının, Çalık Camisinin ve Tarihi Çocuk Kütüphanesinin gezilmesi. 15.00 Tarihi Kilis Konağı (GAP İdaresi ÇATOM Çok Amaçlı Toplum Merkezi Binası), Kemaliye İlköğretim Okulu ve Mehmet Paşa Camii Minaresinin (Öksüz Minare) ve Hasanbey Gabaltısının gezilip görülmesi. 16.30 Cumhuriyet Caddesinde bulunan Pasajlar ve otantik çarşılarda alış-veriş için serbest zaman. 20.00 Akşam yemeği ve konaklama 2. GÜN: 09.00 Kilis Müzesi (Neşet Efendi Konağı) ) ‘nin gezilmesi. 10.00 Kilis Mevlevihanesi, Kara Kadı Camii ve Tekke (Canpolat) Camisinin gezilmesi. 10.30 Eski Hamam (Not: Kilis Belediyesince Hamam Müzesi olarak düzenleniyor.) 11.00 Meşhetlik (Şehit Sahabe Mezarları, Hz. Talha ve Hz. Zübeyr Türbesi ile Cüneyne Camii gezileri. 11.30 Tarihi Kilis Evi (Kilis Belediyesi İmar Müdürlüğü Binası) 12.00 Cumhuriyet Caddesinde Pasajlar ve otantik çarşılarda alış-veriş için serbest zaman. 13.00 Öğle Yemeği 14.30 Sahabe Şeyh Muhammed Bedevi Hz. Türbesini ziyaret ve şehrin kuşbakışı olarak izlenmesi. 16.00 Anıt Ağacın görülmesi ve Ravanda Kalesinin gezilmesi. 19.30 Akşam yemeği ve konaklama II. BÖLÜM KİLİS ŞEHİR MERKEZİNDE GEZİLİP - GÖRÜLEBİLECEK BAZI ÖNEMLİ TARİHİ ve TURİSTİK YERLER KİLİS MÜZESİ Bölgede ki sivil konut mimarisinin en iyi örneklerinden olan Neşet Efendi Konağı restorasyon çalışmalarından sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Kilis Müzesine dönüştürülmüş ve 20 haziran 2012 tarihinde açılışı yapılmıştır. Kilis ve çevresinin tarihi, sosyal ve kültürel zenginliklerini yansıtan müze arkeoloji ve etnografya seksiyonlarından oluşmaktadır. Geleneksel Kilis konut mimarisini yansıtan tarihi Neşet Efendi Konağı 1925-1927 yılları arasında Kilis eşrafından Neşet Efendi (TOPALOĞLU-1878-1969) tarafından yaptırılmıştır. Neşet Efendi, Halep’te yaşayan yakın dostu Cabirizade Nuri Bey’in evinin planından esinlenerek, “Mimar’us Sultan” lakabı ile anılan Halepli Mimar Hacı Ahmet’e bu konağı yaptırmıştır. Neşet Efendi’nin vefatına kadar geçen sürede konak, tüm aile fertlerinin, özellikle yaz aylarını birlikte geçirdikleri bir mekân olmuştur. Konak, bahçe içinde, bodrum üzeri iki katlı kâgir bir yapıdır. Yapı- nın inşasında, Kilis’in kuzeyinde yer alan Kesmelik’teki taş ocaklarından getirtilen kesme kireç taşları ile renkli İtalyan ve Gaziantep mermerleri kullanılmıştır. İç duvarları, geçmişte Kilis’te yaygın kullanılan ve “sabun sıva” adı verilen, kireç, kendir ve ince külle hazırlanan bir malzeme ile sıvanmıştır. Konağın su gereksinimi, biri binanın içerisinde, diğeri bahçede olmak üzere toplam 2 kuyu ile sağlanmıştır. Ayrıca konakta yağmur suyu toplamak için bir su sarnıcı da mevcuttur. Konağın bahçesi Mersin’den getirilen çiçekler ve nadide çam ağaçları ile süslenmiştir. Bahçenin güney kısmında tavus kuşları için bir kümes; bahçenin doğusunda ise bir ambar, atlar için bir ahır ve arabalar için de iki adet garaj yaptırılmıştır. Konak özellikle 1930’lu ve 40’lı yıllarda Türkiye ve Suriye sınır Valileri görüşmelerine ev sahipliği yapmış, Gaziantep ve Halep valilerini konuk etmiştir. Konak 1979 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından kamulaştırılmış ve restore edilmiştir. Daha sonra İl Halk Kütüphanesi olarak hiz- İ met vermiştir. Kilis’in 1995 yılında il olmasıyla 1. kat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’ne tahsis edilmiş, 2. kat ise kütüphane olarak kullanılmaya devam etmiştir. 2008 yılında bina, müze yapılmak üzere boşaltılmış ve bölgedeki sivil konut mimarisinin en iyi örneklerinden olan Neşet Efendi Konağı, restorasyon çalışmalarından sonra Kilis Müzesi’ne dönüştürülerek 20 Haziran 2012 tarihinde açılışı yapılmıştır. Müzenin giriş katı arkeolojik eserlerin teşhirine ayrılmıştır. Müzenin duvarlarında yer alan bilgilendirme panoları ve girişte ki holde yer alan höyük maketleri ile yerli ve yabancı ziyaretçilere Kilis ve bölge tarihi ile ilgili bilgiler vermektedir. Arkeoloji seksiyonunda sergilenen eserlerin büyük bir bölümü, Kilis Ovası’nın en büyük ve en önemli arkeolojik merkezi olan Oylum Höyük’te ki kazılarda ele geçen buluntulardan oluşmaktadır. Bu eserler Müzenin giriş katındaki üç oda ve bir salonda kronolojik olarak sergilenmektedir. Sağdan ilk odada Paleolitik ve Neolitik dönem taş aletlerle, Mezopotamya’nın Ubeyd ve Uruk kültür Etnografya Seksiyonu Kilis’i ziyaret eden turistlerin halkın geleneksel yaşama biçimini gözlemleyebilmelerine imkân sağlayan etnografya bölümü Kilis Müzesinin 1. Katında yer almaktadır. Bu katta eyvanla birlikte, bir hole açılan altı mekân yer alır. Holün duvarlarına Kilisliler ’in hatıralarını yaşatan eski fotoğraflar süsler. Etnografya bölümünde sergilenen geleneksel kıyafetler, ziyaretçileri yıllar öncesine götürür. Geleneksel Kilis evinin misafir odası şeklinde düzenlenen bölümünde klasik mobilyalarla birlikte, eskiden olduğu gibi üç nesil bir arada mankenlerle canlandırılmıştır. K İ L İ S G E Z İ R E H B E R Arkeoloji Seksiyonu evrelerini temsil eden Kalkolitik Çağ’a ait çeşitli eser grupları sergilenmektedir. İkinci odada Erken Tunç Çağı’na ait mezar eşyaları, üçüncü odada Orta Tunç Çağı’na tarihlenen çeşitli eser grupları teşhire sunulurken giriş katında ki salon geç Tunç Çağı Demir Çağı Helenistik, Roma ve ortaçağ buluntularının teşhirine ayrılmıştır. Kilis Müzesi 26 Sikkeler Konağın sedirli eyvan bölümünde, Kilisli hanımların maharetlerini gösterdikleri nakış işleme geleneği çeşitli aşamaları ile sergilenir. Yatak odasının canlandırıldığı bölümde ise yöresel Kilis Nakışı ile süslenen yatak örtüsü ve perdeler, altın varaklı ayna ile diğer aksesuarlar dikkat çeker. Bir odada sergilenen göz alıcı bindallılar ile tepelik, bilezik, hamali, kemer tokası, gümüş takılar ve para keseleri gibi aksesuarlar, geleneksel Kilis kültürünün zenginliğini yansıtır. Geleneksel Kilis evlerinin mutfak kültürü, buğday öğüten, ekmek yapan ve yemek pişiren manken kadınlarla mutfak bölümünde tanıtılmıştır. Mutfakta sergilenen bakır kaplar aynı zamanda Kilis mutfağının lezzet sırlarındandır. Kilis Müzesi Kilis Müzesi 27 Tarih ve Kültür Kenti Kilis 28 İNANÇ TURİZMİ İnanç turizmi açısından değerlendirildiğinde zengin bir yapı ortaya koyan Kilis’te evliya ve sahabelere ait ziyaret yerleri, türbeler ve makamlar kentin dört yanını saran kutsal mekânlardır. Şurahbil bin Hasene, Şeyh Muhammed Bedevi, Şeyh Mansur, Şeyh Muhammed Ensari, Şem’un Nebi, Şeyh Kırbe, Hz. Talha, Hz. Zübeyr, Bilâl-i Habeşî ve daha birçok türbe ile sahabe makam ve mezarlarıyla Kilis, sahabeler ve evliyalar şehridir. Sahabeler ve Evliyalar şehri olan ve sayısız eserleri barındıran Kilis, kendini arayanlara, gönlü sıkılanlara şifa kapısı olmaktadır. Tarih boyunca farklı kültürlerin zengin birikimiyle yoğrulan Anadolu’nun bu toprakları her dönemde değişik inançlara mensup toplulukları kucaklamıştır. Halife Hz. Ömer zamanında İslamiyet ile tanışan Kilis, sayısız din adamı yetiştiren, alimlerin yerleşerek eğitim faaliyetleri gerçekleştirdikleri bir şehir olmuştur. kanlı bir savaş yapmış ve bölgede altı ay İslam Ordularına komutanlık yapmıştır. 639 yılında koleradan öldüğü Peygamber efendimizin Vahiy ileri sürülmektedir. Kâtiplerinden, Vahyin Emin Katibi Şurahbil Zaviyesi yapıldığı döŞurahbil bin Hasene Hazretleri Meknemde kentten kopuk olarak, şehre keli sahabelerdendir. Habeşistan’a hicret edenler arasında yer almış hâkim bir tepe üzerinde yer almaktaydı. Zaviyenin haziresinolup, Hz. Peygamber Şurahbil Bin Hasene de Şurahbil bin Hasene’nin (S.A.V.) ile birçok savaşa Türbesi gömülü olduğu söylekatılmıştır. Hz. Muhamnir. Evliya Çelebi’nin tekke med (S.A.V.) vefat ettiolarak bahsettiği eserin ğinde Mısır’da elçi olakesin yapılış tarihi bilinmerak bulunuyordu. Hz. mektedir. Türbeye batıdan Ebu Bekir döneminde girilmektedir. Üzeri çapraz Şam’ın fethine gönderiltonozlarla örtülmüştür. miştir. Ürdün’ü savaşla, Biri büyük, biri küçük iki Taberiyye’yi barışla fetpencere ile aydınlanır. İç hetmiştir. Kilis’te Meşkısmında bezeme yoktur. hedlik denilen yerde ŞURAHBİL BİN HASENE HZ. TÜRBESİ ve CAMİİ Şurahbil Bin Hasene Camii 29 K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ Tarih ve Kültür Kenti Kilis 30 Zaviyenin ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı konusunda kesin bir bilgi yoktur. Osmanlı arşivlerindeki 1617 tarihli bir belgede bu zaviyenin ismi geçmektedir. Evliya Çelebi de bu dergâhtan söz etmektedir Zaviye avlusu ile birlikte 27.85x24.10 m. ölçüsünde dikdörtgen planlıdır. Camide bulunan kitabeden 17. yüzyılın ilk yarısında Kanuni Sultan Süleyman döneminde onarıldığı anlaşılmaktadır. İkinci onarımı ise 1902 yılında II. Abdülhamit Han zamanında yapılmıştır. Enine dikdörtgen planlıdır. Ana mekân boydan boya dev bir beşik tonoz ile örtülüdür. Avluda bir su kuyusu vardır. Türbenin batısında 1960 yıllarında yapılan minare bulunmaktadır. 2009 yılı içerisinde Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyonu yapılmıştır. Hemen Caminin karşısında küçük bir park içerisinde Hz. Şurahbil Türbesinin bakıcılarından Altın Dede türbesi bulunmaktadır. KASTELLER (Kestel/Kastal) Kilis ilinde günümüze kadar ulaşan ve yerel ağızda “çeşme” anlamında kullanılan 16 tane kastelden (çeşme) bir kısmı özgünlüğünü yitirmiş, bir kısmı da susuzdur. Bu Kastellerden bazıları da taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiş yapılardır. Yöredeki kastel, sebil ve şadırvanların suyu kent dışında (İlezi yöresi) açılan kuyulardan ve kaynak suları çevresinde yapılan kaptaşlardan sağlanıp; yerleşim birimlerine kanallar, su depoları, maskemler (savak, maslak) ile getirilmiştir. İlimizde bulunan Kastellerden bazıları şunlardır; Salih Ağa Kasteli, İpşir Kasteli, Fellah Kasteli, Kurdağa Kasteli, Nemika Kasteli. HACI CÜMBÜŞ CAMİİ Hacı Cümbüş Cami Kilis’te Cumhuriyet caddesinin girişinde Yaşar Aktürk Mahallesi Akpınar Caddesi üzerinde yer almakta olup, 1978 yılında Kilis’li hayırsever bir işadamı tarafından külliye şeklinde yaptırılmıştır. Kilis’in ilk iki minareli camisidir. İPŞİR PAŞA KASTELİ: İpşir Paşa Kasteli Şehit Sakıp Mahallesi’nde İpşir Paşa Caddesi’ndedir. Dikdörtgen planlı, önü sundurmalı bir kasteldir. İki girişi sivri kemerli olup, kemerler ayaklar üzerine oturtulmuştur. Kastelin ana girişini sağlayan sivri kemerin tepesinde, çevresi zincir biçimli bir motifle süslenmiş bir delik ve bunun iki yanında bitki desenli motiflerle süslenmiş birer rozet vardır. Ana girişin solundaki kemer ise yalındır. Ayna taşının üzerinde bulunan ve çeşitli desenleri (yaprak, palmet) içeren yapının, onarım yazıtları ile rozeti mermer olup, oldukça dikkat çekicidir. İpşir Paşa Kasteli lülesi, yazıtları, su teknesi, sekisi, maşrapalık olarak kullanılan iki küçük nişi ve rozetiyle döneminin özelliklerini yansıtan, tipik bir Osmanlı Çeşmesidir. Günümüzde suyu akmayan Kasteli 1654 yılında sadrazam Mustafa Paşa (İpşir Paşa) yaptırmış ve suyunu da İlizi yöresinden getirtmiştir. Çocuk Kütüphanesi ÇOCUK KÜTÜPHANESİ BİNASI (TARİHİ KİLİS HALKEVİ BİNASI) 1915 yılında kahvehane olarak yaptırılan tarihi bina, Cumhuriyetin ilanından sonra Halkevi olarak kullanılmıştır. Halkevlerinin 1950 yılında kapatılmasıyla bu tescilli ve tarihi binada İlçe Halk Kütüphanesi 1954 yılında hizmete girmiştir. Bina 1958 yılında bir yangın geçirmiş olup, yangında binanın sahne ve çatı kısmının tamamı yanmış, kitapların çoğu ise kurtarılmıştır. Yangın sonrası aslı korunmadan onarım geçiren binada Kütüphanecilik hizmetlerine devam edilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Neşet Efendi Konağı’nı kamulaştırması ile ihtiyaca cevap vermekte güçlük çeken kütüphane ikiye ayrılarak, İl Halk Kütüphanesi 1986 yılında Neşet Efendi Konağı’na taşınmış, Çocuk kütüphanesi ise hizmetini bu eski Halkevi binasında sürdürmüştür. 2013 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından orjinaline uygun olarak restorasyonu ve çevre düzenlemesi yaptırılan tarihi bina Kilis Çocuk Kütüphanesi olarak hizmetine devam etmektedir. 31 Tarih ve Kültür Kenti Kilis ÇALIK CAMİİ Cami, 1960 yılında doğu yönünde genişletilmiş ve son cemaat mahalli de bu yönde üç ek kemerle uzatılmıştır. Caminin kuzeyindeki geniş avluda camiden bir yıl önce yaptırılan medrese yer alır. Minaredeki çini süslemelerin çoğu dökülmüştür. Avlunun iki kapısı vardır. Avluda ayrıca minare, taş bilezikli bir kuyu ve Çalık Ağa ve eşine ait mezarlar bulunmaktadır. Batı cephesindeki taç kapı üzerinde Mevlevi sikkesi şeklindeki bir kitabe yer almaktadır. 2005 yılı içerisinde Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyonu yapılmıştır. Camisi dikdörtgen planlı olup; iki sahınlı son cemaat yeri ile tek sahınlı harimden oluşmuştur. Son cemaat yeri çapraz tonozlarla örtülmüş; tonozlar da; beş yığma, beş gömme ayaklarla harimin kuzey tarafındaki konsola oturtulmuştur. Son cemaat yerinden harime basık kemerli bir kapıdan girilir. Kapının iki yanında dikdörtgen biçiminde düz atkılı üç tane pencere vardır. Süssüz bir niş olan mihrab oldukça sadedir. İki yanında dikdörtgen biçimde düz atkılı iki, üstünde de, sivri kemerli sonradan yapılmış büyük bir pencere vardır. Mihrabın sağ tarafında mermerden yapılmış minber de mihrap gibi yalın ve süssüzdür. Avlunun kuzeybatı yönünde olan minarenin dikdörtgen bir kaidesi olup; kaidenin üst köşeleri pahlıdır. Sekizgen olan pabuçla minarenin gövdesi arasında iki tane sekizgen silme vardır. Gövdesinde bir tane kuşak bulunan minarenin şerefe altı mukarnaslarla doldurulmuştur. Kilis ağzında “Curun” sözcüğü “yalak, havuz” anlamını taşıdığından, caminin içindeki kuyunun havuzu nedeniyle ak taştan yapılmış havuz, yani Akcurun adını vermişlerdir. Akcurun Camii K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ 1682 yılında Hacı Ali Bin Mehmet Ağa (Çalık Hacı Ali) tarafından yaptırılan caminin özgün bölümü; enine dikdörtgen planlı ve mihrap önü kubbeli tek bir mekândan ibarettir. Üç kemerli son cemaat bölümü vardır. AKCURUN CAMİİ Akcurun Camisinin kesin yapılış tarihi bilinmemektedir. Hacı İlyas Mahallesinde (eski kayıtlarda Kızılca Mahallesi) kendi adıyla bilinen çarşıda bulunan Akcurun Camisinin avlusundaki minaresinin inşa kitabesine göre 1583 yılında Hasan kızı Seyyide Fatma tarafından yaptırılmıştır. Kayıtlarda Caminin banisinin Şeyh Davut Ağa olduğu geçmektedir. Akcurun Camisinin geniş bir avlusu ve bu avlu çevresinde medrese hücreleri bulunmaktadır. Akcurun Çocuk Kütüphanesi 32 SALİH EFENDİ SOKAK Kilis’in tarihi sokak dokusunu en güzel şekilde günümüzde bizlere yansıtan Salih Efendi Sokak, eski Kilis’i günümüze taşıyan örnek bir sokaktır. Selçuklu ve Osmanlı mimarisinin en güzel örneklerini taşıyan Kilis’teki eski evlerin dış yapıları kadar iç görünümleri de ilgi çekmektedir. Eski taşlardan örülü duvarlar, ahşap pencere ve kapılar, evlerin içindeki küçük süs havuzları, yazlık ve kışlık bölümler Kilis’teki tarihi evlerin en dikkat çeken özellikleri arasında yer almaktadır. KİLİS KEMALİYE İLKÖĞRETİM OKULU Kemaliye İlköğretim Okulu, 1841 yılında Cudi Mehmet Paşa tarafından cami olarak, daha sonraki yıllarda da yanına eklenen medrese ile 1904 yılına kadar 63 yıl cami ve medrese olarak hizmet vermiştir. 1904 yılından itibaren resmi okul olarak (Özel Ana Mektebi) olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1924 yılında okulun adı “İkinci Kız Okulu”, sonra “İkinci Okul” daha sonra da “Necip Asım Okulu” olmuştur. 1930 yılında ise okulun adı “Kemaliye” olmuş, şu anda bulunduğu binaya taşınmıştır. 1927 yılında ilkokul olarak eğitimine devam edip, 1997 yılından bu yana okul “Kemaliye İlköğretim Okulu” adıyla hizmet vermektedir. Tarihi bir Kilis’in hemen her sokağında rastlayacağınız bu evlerin kimi bakımsız kimi harabe iken, Salih Efendi Sokak’taki evlerin çoğu 2010 ve 2011 yıllarında Kültür ve Turizm Bakanlığınca yaptırılan restorasyon ve sokak sağlıklaştırması sonrasında güzel bir görünüm kazanmışlardır. Bu çalışmalar sonrasında Salih Efendi Sokağı Kilis’e gelen yerli ve yabancı ziyaretçilerin kentin tarihi dokusunu, evlerini ve sokaklarını keşfedebileceği güzel bir görünüme kavuşmuştur. eser niteliği taşıyan okulun bahçesinde, 1831 yılının izini taşıyan cami minaresi günümüze kadar gelmiştir. Prof. Dr. Ahmet Taner KIŞLALI, Prof. Dr. Alaattin YAVAŞÇA, Hıncal ULUÇ gibi Kilis’li ünlü kişiler bu okulda öğrenim görmüşlerdir. Kemaliye İlköğretim okulu 33 Tarih ve Kültür Kenti Kilis Kilis’in en güzel minarelerinden birisi olan bu minare, tek şerefeli olarak düzgün kesme taşlardan yapılmıştır. Kaidesi kare planlı olup, kaidenin üst tarafı pahlıdır. Üzerindeki altı köşeli kabartma yıldız ve helezon biçimli peteği dikkat çekicidir. Şerefe altı gösterişli mukarnaslarla süslüdür, gövde rozetler ve çinilerle bezelidir. Minarenin külahı yivli kesme taştan âlemi ise bakırdan yapılmıştır. Mevcut kayıtlara göre burada İbrahim Efendi tarafından 1719 yı- K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ MEHMET PAŞA CAMİSİ MİNARESİ (ÖKSÜZ MİNARE) 34 KİLİS HAMAMLARI Çok eski bir yerleşim yeri olan Kilis’te ve toprağı kullanma kültürü yanında, suyu kullanma kültürü de oldukça gelişmiştir. Bunun en somut kanıtı da kentteki hamamlar, kasteller ve sebillerdir. Kilis’te taşınmaz kültür varlığı olarak günümüze ulaşan beş tane hamam vardır. Bu hamamlar, Eski Hamam, Hoca Hamamı, Paşa Hamamı, Hasan Bey Hamamı (Çukur Hamam) ve Tuğlu Hamamı(Yeni Paşa Hamamı). Belirttiğimiz bu hamamlar haç planlı, dört eyvanlı ve köşe hücreli olup; hepsinde, “soğukluk, ılıklık, sıcaklık” bölümleri vardır. Kilis’teki hamamlarda bir de “mağdas” adı verilen “su tekneleri” bulunmaktadır. Farklı din ve inançlı kişilerle birlikte yaşayan Kilis halkı bu “mağdasları” Yahudilerin kullanması için yaptırmıştır. lında yaptırılan bir cami ve 20 odalı medrese bulunmaktaydı. Bu cami ve medrese daha sonraları yıkılıp harap olunca, Halep Valisi Mehmet Paşa tarafından 1831 yılında yeniden yaptırılmış ve Halep Valisi Mehmet Paşanın adıyla anılır olmuştur. Zaman içerisinde camiyle birlikte yapılan medrese de yıkılmış, cami ve medreseden geriye sadece giriş kapısı ve minare kalmıştır. Bundan dolayı “Öksüz Minare” de denilmektedir. HOCA HAMAMI Kim tarafından ve ne zaman yaptırıldığı kesin olarak bilinmeyen Hoca Hamamı, Kilis’in en eski hamamı olup; Vaiz Mahallesi Mehmet Paşa Sokağındadır. Soğukluk, ılıklık, sıcaklık bölümleri aynı eksen üzerinde olmayan bu yapıda düzgün kesme taşlar kullanılmıştır. Yapının güneybatı köşesinde bulunan portal, beşik tonozlu kavsarası ve çiçek motifleri ile süslü kemeriyle dikkat çekicidir. Portaldan, üzeri beşik tonozlu örtülü dikdörtgen planlı dehlize, buradan da soğukluk bölümüne geçilir. Soğukluk bölümü, yan duvarlarında yinelenen kemerle birbirine bağlı payelere oturmuş, bir kubbe ile örtülmüştür. Kubbenin altındaki mozaik kaplı şadırvan sonradan yapılmıştır. Soğukluk bölümünden sonra dehlizle helalara ve ılıklık bölümüne geçilir. Üç kollu haç planlı olan bu bölümde sivri, beşik tonozlu üç eyvan, üzeri kubbe ile örtülü iki hücre ile sonradan bozulan / değiştirilen bir mağdas vardır. Ilıklık bölümünden sonra basık kemerli kapısı olan haç planlı, dört eyvanlı, dört halvetli sıcaklık bölümü gelir. Ortadaki alan ve halvetler kubbe ile eyvanlar beşik tonozlarla örtülmüştür. Ortada büyük ve tek kubbe, dört köşede dört küçük kubbenin altında sekiz yıkanma yeri/bölmesi vardır. Merkezi alanın mermerlerden yapılmış sekizgen biçimli göbek taşı vardır. TABAKHANE CAMİİ Tabakhane (Eski Meşhedlik) Mahallesinde olan ve inşa kitabesi bulunmayan caminin, 16. Yüzyılın ilk çeyreğinde avluda mezarı bulunan, Kanuni döneminde yaşamış bir din âlimi olan Şeyh Gökçe Ferdi Efendi tarafından yaptırılmıştır. Camii 1691 yılında Hacı Haydar tarafından inşa ettirilen minaresi dışında tüm özelliklerini yitirmiştir. Düzgün kesme taşlardan yapılan minarenin kaidesi kare planlı ve köşeleri pahlıdır. Tek şerefeli olan minarenin gövdesinin ortasında friz vardır. Şerefe altı üç sıra mukarnas, mukarnasların alt ve üst kısımlarında işlemeli silmeler vardır. Onaltıgen olan gövdede aralıklı olarak sıralanmış sekiz tane çini, çini olmayan yüzeylerde çam ağacına benzer motifler vardır. Şerefe korkulukları ajur tekniğiyle işlenmiş motiflerle süslenmiştir. Yuvarlak olan peteğin silmeleri ile külahın dört yüzüne yerleştirilen birer tane çini dikkat çekicidir. 2007 yılında Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyonu gerçekleştirilmiştir. SALİH AĞA KASTELİ Tabakhane (Eski Meşhedlik) Mahallesinde, Tabakhane Camisinin yakınında olan bu Kastel, 1855 yılında Salih Ağa adlı bir hayırsever tarafından yaptırılmıştır. Yol kotundan biraz aşağıda, sundurmalı bir yapı olan bu kastelin bir ana girişi, iki de yan girişi vardır. Kasteli gösterişli kılan sivri kemerler ayaklara bindirilmiştir. Kastelin önündeki musluğun altında taştan yapılmış bir tekne; ayna taşının da iki yanında maşrapa koymağa yarara birer tane niş (maşrapalık) vardır. Taştan yapılmış yazıtının çevresi bitki ve zincir desenli motiflerle süslenmiş, sivri kemerli bir pano içersindedir. Günümüzde suyu olmayan bu kastelin suyu, geçmişte İlezi yöresindeki beş ayrı kaynaktan sağlanırmış. GAP İDARESİ TARİHİ ÇATOM BİNASI (ÇAĞLASYAN KONAĞI) ÇATOM Tarihi ÇATOM (Çok Amaçlı Toplum Merkezi) Binası 1850 yılında Ermeni kökenli Toros Ağa tarafından konak olarak yaptırılmıştır. Eski Çağlasyan Konağı olarak bilinen bina, Kurtuluş Savaşı sırasında karargah, Cumhuriyet döneminde Şehit Sakıp İlkokulu ve sonrasında Çıraklık Yaygın Eğitim Merkezi olarak hizmet vermiştir. 1998 yılından günümüzde kadarda GAP İdaresine bağlı Çok Amaçlı Toplum Merkezi-ÇATOM Binası olarak kullanılmaktadır. Çatom Binası geniş bir avluya sahip olup, bu avlu etrafında büyük bir eyvan, 8 oda, 1 mutfak, 2 mağara ile tuvaletler ve lavabolardan oluşmaktadır. Bina 2013 yılında GAP İdaresi ve Kilis Valiliğinin katkılarıyla Kilis İl Özel İdaresi tarafından restore ettirilmiştir. 35 Tarih ve Kültür Kenti Kilis K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ ESKİ HAMAM 36 Meşhedlik Mahallesi Eski Hamam Sokağı’nda bulunan Eski Hamamı Kanuni Sultan Süleyman döneminde Emir Kasım oğlu Emir Canbolad tarafından 1562 yılında yaptırmıştır. Hamamın zemini sokak seviyesinden aşağıdadır. Rivayetlere göre hamamın zaman içinde kısmen toprak altında kalmasından dolayı “Eski Hamam” adı yakıştırılmıştır. Soğukluk, ılıklık, sıcaklık bölmeleri aynı eksen üzerinde olan bu hamamda sadece soğukluk bölümü düzgün, kesme sarı taştan; diğer bölümleri ise, sarı ve siyah renkli taştan yapılmıştır. Hamamın girişi sağlayan taç kapı ve düz atkılı üç pencere oldukça dikkat çekicidir. Kapının atkı taşı zıvanalı taşlarla örülmüştür. Buranın üstünde üste sıralanmış; sülüs karakterli yazıyla yazılmış bir yazıt (dikdörtgen biçiminde, yonca yapraklı), taştan yapılmış düz bir silme ve bir alınlık bulunmaktadır. Girişten sonra beşik tonozla örtülü bir dehliz ve sonunda sivri kemerli kapısı olan “soyunma yeri” gelir. Mekanı örten kasnaksız kubbe, birbirine sivri kemerlerle bağlanmış dört payeye üzerine oturmaktadır. Kubbenin eteğinde dört pencere, tepesinde konik bir aydınlık feneri, altında sekizgen bir şadırvan ve yanlardaki dikdörtgen biçimli düz atkılı beş pencere bu bölümün diğer ayrıntılarıdır. Bu bölümden sonra soğukluk bölümü ve ondan sonra da üzeri basık kubbeyle örtülmüş ılıklık bölümü gelir. Geçişleri beşik tonozla örtülü, sivri kemerli dehlizler sağlamaktadır. Hamamın sıcaklık bölümü dört eyvanlı ve dört halvetli olup; orta mekan yıldız ve altıgen biçimli aydınlık delikleri kaplı, basık bir kubbeyle örtülmüştür. Sekilerle çevrili olan sıcaklık bölümünün ortasında beyaz ve kırmızı mermerden yapılmış sekizgen biçimli bir göbek taşı vardır. Eski Hamam 2009 yılında Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyonu yaptırılmıştır. CÜNEYNE CAMİİ Eski adı Meşhedlik, bugünkü adı “Abdi Oymağı” olan mahallenin, “Odunpazarı Caddesi (Kültür Yolu)” üzerindedir. Bu yörede Kilis’in müslümanlar tarafından fethi sırasında şehit düşen sahabilere (Hz. Muhammed’i görmüş ve sohbetinde bulunmuş olan mümin kişiler) ait mezarlar bulunduğundan; bu mahalleye, “meşhedlik” yani “bir adamın şehit olduğu veya bir şehidin gömüldüğü yer, şehitlik” adı verilmiştir. Camide, sahabelerin şehit düştüğü yerce yapıldığından dolayı “Küçük Cennet” anlamına gelen “Cüneyne” adı verilmiştir. 1626 yılında var olduğuna dair hurûfât defteri kayıtları bulunmaktadır. Kilis’te Ulu Camiden sonra en eski cami olan Cüneyne Camisi, sonradan yapılan müdahalelerle özgünlüğünü yitirmiştir. Günümüze özgün olarak kalabilen minaresi, avluya geçilen sivri kemerli bir kapı üzerindedir. Kaidesi kare planlı olup, küp kısmının köşeleri pahlıdır. Kalın ve hantal olan gövdesi çokgen (onikigen) biçimindedir. Tek şerefeli minarenin, şerefe korkulukları süssüzdür. Şerefe altı mukarnaslarla doldurulmuş, mukarnasların alt ve üstlerinde birer tane silmelere yer verilmiştir. Silindirik olan peteği ile külahı taştan yapılmıştır. Caminin avlusunda 19. yüzyılda camiyi onartan Salih Ağaya ait taş sandukalı bir mezar bulunmaktadır. 2007 yılında Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyonu gerçekleştirilmiştir. HZ. ZÜBEYR ve HZ. TALHA TÜRBESİ Hz. Zübeyr ve Talha daha sağlıklarında iken cennetle müjdelenen on sahabe arasında yer almaktadırlar. Bu iki zatın adlarını taşıyan türbe Kilis’in Eski adı Meşhedlik, bugünkü adı “Abdi Oymağı” olan Mahallesinde bulunmaktadır. Hz. Zübeyir Peygamberimizin halası Safiye’nin oğlu olup, Ebu Bekir’in damadı olmakla Peygamberimizle bacanaktır. İlk Müslüman olanların beşincisidir. Hz. Talha; Hz. Zübeyr ile teyze oğlu olup peygamberimizin diğer halasının oğludur. Ebu Bekir’in damadı olmakla Peygamberimizle Hz. Talha’da bacanaktır. İlk Müslüman olup İslamiyeti kabul edenlerin altıncısıdır. Halkımız bu türbenin Hz. Zübeyr ve Hz. Talha’ ya ait olduğuna inanmaktadır. Bazı kaynaklarda ise Hz. Zübeyr ve Hz. Talha’nın başka yerlerde vefat ettiği belirtilmekte olup, bu türbe içindeki iki sanduka onların adına yapılmış makam olabilir. 37 Tarih ve Kültür Kenti Kilis Kilis Belediye Evi Meşhetlik Mahallesi, Cüneyne Camii Sokakta, konumu ve bulunduğu semt itibarıyla Kilis’in önemli merkezlerinden birinde bulunmaktadır. Doğusunda Cüneyne Cami ve batısında Hz. sayılır bir kişi olan Ömer Ağa tarafından, bodrum kat, zemin kat ve üst kat ile birlikte üç kullanım katı şeklinde yaptırılmıştır. Evin 12 odası, 4 mağarası, 2 eyvanı ve 2 mutfağı ile üst katta 87 cm. yola çıkıntılı bir cumbası bulunmaktadır. Evin dış cephesi moloz taş ve havara taşı, iç mekan (avlu ve oda Zübeyir ve Hz. Talha Türbesi bulunmaktadır. Kilis Belediye Evi, Avlulu Evler formunda inşa edilmiş olup, yüksek duvarlar arkasında dış mekânlardan soyutlanmış avlular etrafında mutfak, kiler, hela ve odalar yer almaktadır. Ayrıca avlunun ortasında bir su kuyusu ile ekinlik bulunmaktadır. Kilis’in karasal iklime sahip oluşu, yazların çok sıcak olması sebebiyle evlerdeki yaşantının büyük bir bölümü avluda geçmektedir. Odaların birbirleri ile bağlantıları için oda dışına çıkılır. Odalar da fazlaca nişlere, ahşap kapaklı nişlere ve yüklüklere yer verilmiştir. Akşap işçiliğinin en güzel örneklerini göreceğimiz evlerden biridir. Son dönem Osmanlı sivil mimari özelliği taşıyan Kilis Belediye Evi 1894 yılında Kils’te zengin ve hatırı duvarları) ise tamamen kesme taş kullanılarak yapılmıştır. Havara taşı, kesimi ve hazırlanması kolay olan yumuşak yapıda bir kireç taşı olmasına rağmen havayla temas ettiğinde sertleşen, bölgede fazlaca kullanılan, iklim şartlarına uygun bir yapı malzemesidir. Evin taban döşemelerinde kürsümbül denilen geleneksel şap ile renkli döşemeler bulunmaktadır. Eşiklerde ise kırmızı ve beyaz renkli mermerden döşemeler bulunmaktadır. Evin Tavanlarına baktığımızda yine geleneksel bir özellik olan ahşap kirişler kullanılmıştır. Kirişlerin üzeri kaplama tahtaları ile kaplıdır. Yer yer bu direkler üzerinde çeşitli kalem işi süslemeler görülmektedir. Bu tarihi ev günümüzde Kilis Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü Binası olarak kullanılmaktadır. K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ KİLİS BELEDİYE EVİ (KİLİS BELEDİYESİ İMAR MÜDÜRLÜĞÜ BİNASI) 38 MUALLAK CAMİİ (HASAN BEY CAMİSİ) dır. Ana harim ikinci katta olup; biri kuzeydoğuda diğeri batıda iki kapılıdır. Kuzeydoğudaki kapı yalındır, batıdaki kapı minarenin kaidesinin altında olup, yüksek ve sivri kemeriyle portal gibidir. Son cemaat yeri olmayan Muallâk Camisi’nin harimine basık kemerli bir kapıdan girilir. Kapının üzerinde ve iki tarafında dikdörtgen biçiminde düz atkılı iki pencere vardır. Kıbleye paralel uzanan harim tek sahınlıdır. Mihrabın önündeki kare planlı alan, küçük bir kubbeyle örtülmüş olup; kubbeye geçişte pandantifler kullanılmıştır. KubMeşhedlik Mahallesi Odun Pabenin ağırlığı dört tarafındaki sivri zarı Caddesi (Kültür Yolu) üzekemerler üzerinden gömme ayakrinde bulunan camiyi Tanrıverdi lara verilmiştir. Kubbeyle örtülü Hasan Bey (Şamlı bir Türk olan mihrap önü mekânı, çapraz ve Hasan Bey Kilis’te muhassılı(tahbeşik tonozla örtülmüştür. sildar) olarak görev yapmış ve Sivri kemerli bir niş olan mihrap, Canbolad ailesinin kâhyası olarak ince bir frizle kuşatılmış olmasına bilinir.) tarafından 16. Yüzyılın son karşın oldukça sadedir. İki yanında çeyreğinde yaptırılmıştır. Hurufar kandil askılığı için konulmuş konDefteri’ndeki kayıtlara “Hasan Bey sollar vardır. Mihrabın üstünde Camisi” olarak geçmiştir. vazo biçiminde bir kabartma ve Muallak Camisi Kilis’te iki katlı yukarısında da öküzgözü penceolarak yapılmış tek camidir. İki re vardır. Mihrabın sol katlı olan caminin alt yanında olan minber ise katında dükkânlar ve sonradan yapılmıştır. eşya, mal saklanacak Minaresinin kaidesi kare yer (mahzen, depo) planlı ve köşeleri pahlı üst katta da ibadetve pabucu sekizgendir. hane yer almaktadır. Onikigen olan gövdeİbadet bölümüne sinde tek bilezik, tek üstteki yüksek terasşerefe vardır. Şerefe altı tan girilir. mukarnaslı olup, külahı Caminin beşik örtüsü taştan yapılmıştır. kemerlerin üstünde Caminin dikkate değer yükseldiğinden yöre süslemesi batı yüzündehalkınca “muallak” ki yüksek ve sivri kemeryani “havada boşta li portalıdır. Kapının sivri duran, bir yere daMuallak Camii alınlığı yüzeysel dişlerle yanmadan duran” adı çevrilmiştir. Harime açıverilmiştir. lan kapının söve ve kemerlerinde Yapının doğusunda yer alan küçük kullanılan renkli taşlar caminin göbahçede kuyu, hücre, abdesthane rünümü etkileyen temel süsleme muslukları ve hela bulunmaktaöğeleridir. Eski Hamam 39 Tarih ve Kültür Kenti Kilis K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ MEŞHETLİK 40 Kilis’te “Odunpazarı Caddesi (Kültür Yolu)” üzerinde bulunan meşhetlik (şehitlik) Kilis’in Müslümanlar tarafından fethi sırasında bir çok sahabenin şehit düştüğü yerdir. Evliya Çelebi Kilis’te şehitlikte 3 bin ashab kabri bulunduğunu ve bunların hepsinin de Halit İbn-i Velid zamanında şehit olduklarını yazar. Eskiden Kilisliler buradan geçerlerken mübarek şehit sahabelere karşı duydukları saygı hislerini göstermek için ayakkabılarını koltuklarının altına alır ve yalın ayak buradan geçerlermiş. Günümüzde cadde kenarında bulunan ve üzerlerinde şehit yazan mezarlar aslında anıt olarak şehitliğin sınırlarını belirlemek için dikilmişlerdir. Birinci ve üçüncü mezar arası şehitliğin sınırlarıdır. Daha önce birinci mezarda Bidayetül Meşhet (şehitlik başlangıcı), üçüncü mezarda ise Nihayetül Meşhet (şehitlik sonu) yazılı idi. ŞEM’UN NEBİ TÜRBESİ (KÜT KÜT DEDE TÜRBESİ) Nureddin Mahallesinde Hasırcı Sokağı ile Medrese Sokağı arasında küçük kubbeli, düzgün kesme taşlardan yapılmış kagir bir yapıdır. Doğu yönünde girişi olan yapının giriş kapısı ve pencerelerinde düz atkılar kullanılmıştır. Soldaki pencerenin atkısı üzerinde taştan yapılmış bir rozet ve üçgen biçimindeki alınlığında da, kabartma bitki motifi vardır. Dikdörtgen planı olan türbe mescit ve sanduka olmak üzere iki bölümden oluşmuştur. Mescit bölümündeki mihrabı oluşturan nişin iki yanında bitki motifleri ve hattat Mehmet adlı kişinin yazdığı Allah’ın ve melekleri adları ile bazı ayet ve hadisler yazılıdır. Türbenin sanduka bölümündeki zatların kime ait olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Hurufat Defteri kayıtlarına göre XVIII. Yüzyılda yapılan türbenin, kapısındaki yazıtta, 1885 yılında onarım gördüğü belirtilmektedir. Kuranı Kerim’de ŞEM’un adında bir peygamber olmadığı gibi, burada yatan kişinin kimliği hakkında da farklı görüşler (bir görüşü göre Hz. Yakup’un oğlu havari Petros ile Yuda’nın diğer adı, bir başka görüşe göre de, Hz. Muhammed’in ashabından biri) vardır. Yöredeki yaygın inanca göre bu türbe, Hz. Peygamber’imizin ashabından olan ve 83 yıl at üzerinde savaşan Şem’una aittir. PAŞA HAMAMI Tekke Mahallesinde sabah pazarı yöresinde bulunan Paşa Hamamı giriş kapısı üzerindeki kitabesine göre Emir Kasımoğlu Canpolat Bey tarafından 1567 yılında dikdörtgen planda yaptırılmıştır. Kilis Hamamları içerisinde en büyük ve gösterişli olanıdır. Sivri kemerli derin bir niş içinde bulunan cümle kapısı oldukça görkemlidir. Portaldan sonra dehlizlerden geçilerek hamamın soğukluk bölümü gelinir. Bu bölümü örten kubbenin ağırlığı sivri kemerlerle köşelerdeki ayaklara bindirilmiştir. Dıştan altıgen içten yuvarlak olan kubbe kasnağında sekizgen biçimli aydınlık feneri vardır. Soğukluk bölümünden iki basamaklı merdivenle soyunma (soyunmalık) bölümüne geçilir. Toplam on üç pencere ile iyice aydınlık olan bu bölümün tabanı siyah, beyaz mermerle kaplı olup; ortada taştan yapılmış yuvarlak bir şadırvan vardır. Yapının kuzeybatı yönündeki dehlizin sonunda, sivri kemerli bir kapısı olan üç eyvanlı iki halvetli ılıklık bölümü gelir. Kubbe ile örtülü olan halvetler buradaki cam fanuslardan gelen gün ışığı ile aydınlanır. Sivri kemerli bir kapısı olan sıcaklık bölümü haç planlı, dört eyvanlı, dört halvetlidir. Merkezi alan kubbe ile haç planın kollarını oluşturan eyvanlar beşik tonozla örtülüdür. Halvetletler haçın kollarında ve üzerlerinde küçük kubbeler vardır. Tabanı siyah, beyaz, pembe renkli taşlarla döşelidir. 41 Tarih ve Kültür Kenti Kilis Kilis’in en eski mahallelerinden olan Hacı Gümüş Mahallesinde (Hurufat Defteri’ndeki kayıtlarda Sibat Mahallesi) Ulu Cami Sokakta bulunan bu cami Kilis’in en eski ve en büyük camisidir. Kayıtlarda adı Cami-i Kebir olarak geçer. Ancak yapım tarihi tam olarak bilinmemektedir. En eski tamir kitabesinde caminin 1338 yılında onarıldığı anlaşılmakta buna göre yapının Osmanlı dönemi öncesi Memluklular dönemine ait olduğu söylenebilir. Ulu Camii yapıldığı günden itibaren mimari olarak bir çok değişiklik geçirmiş olsa da ilk plan tipini korumaktadır. Ulu Camide yapılış döneminin anlayışına uygun olarak içe dönük bir düzenleme tarzı vardır. Anıtsal olmaktan çok yoğun kent dokusu içinde ferah bir yaşam alanı yaratma anlayışı egemendir. Ulu Cami kıbleye parelel olarak uzanan dikdörtgen planlı ve mihrap önü kubbeli bir camidir. Kubbesinin doğu ve batı bölümleri çapraz tonozlarla örtülüdür. Son cemaat yeri olmayan caminin mihrap önü kubbesi, “7.30 m” çapında olup; iki sahın boyunca uzanmaktadır. Dört tane gömme ayağa oturan kubbe tuğladan yapılmış ve dışı saçla kaplanmıştır. İçi yuvarlak dışı onikigen olan kubbe kasnağında, kemerli on iki pencere bulunmaktadır. İbadet mekanı 42 x 9.40 m. ölçüsündedir. Ulu Camini ahşap minberi mihrabın sağ tarafında olup 1924 yılında yapılmıştır. Ana harimin orta eksenine yerleştirilen mihrap sivri kemerli olup, nişi mukarnaslarla doldurulmuştur. Köşelerindeki sütuncelerin başlıkları gül ve hurma yapraklı motiflerle süslüdür. Caminin harimi kuzeydeki avluya açılmakta olup, avlunun doğusunda ve batısında medrese hücreleri bulunmaktadır. Avluya, kuzeydoğudaki portaldan ve batıdaki kapıdan girilmektedir. Basık kemerli kapı açıklığından çapraz tonozla örtülü ara mekana geçilir. Beşik ve çapraz tonozlarla K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ ULU CAMİ (CAMİ-İ KEBİR) 42 Ulu Camii örtülü avlunun etrafındaki hücrelerle revak, düz damlıdır. Avlunun kuzey yönünde yığma ayakların ikisinde birer mihrap nişi vardır. Sivri kemerli, üzeri çapraz tonozlarla örtülmüş revaklı alan, geçmişte “Şafiler Mescidi/Şafii Camii” olarak kullanılmıştır. Ulu Caminin minaresi kare planlı olup, sarı/sarımtrak ve siyah düzgün kesme taşlardan yapılmıştır. Minare kaidesinin üst köşeleri pahlı olup, güney yönünde basık kemerli bir kapısı vardır. Çokgen olan minare gövdesi sekizgen bir pabuç üzerinde yükselmektedir. Minarenin peteği ile külahı, bileziksiz gövdesi gibi yalındır. Alemi bulunmayan minare, tek şerefelidir. Şerefe altı bindirmeliklerindeki mukarnaslarla peteğin üst kısmına ajur tekniğiyle yapılmış yıldız motifleri, yapının dikkat çeken süslemeleri arasındadır. Ulu Camideki göze çarpan süslemeler harime açılan portalda, portalın iki tarafındaki mihrabiyelerin üzerinde ve mihrapta toplanmıştır. Yuvarlak kemerli portalın kemer karnı ve kemerin bindiği gömme ayaklarda sekizgen; alt kemerde kare, dikdörtgen; baş kemerde de dikdörtgen gibi geometrik şekillere yer verilmiştir. Portalın iki yanında bulunan mihrabiyeler de pahlı silmelerle çevrilmiştir. Ulu Caminin yaptıranı ve yapanı bilinmemekte olup, bu camide renkli, düzgün kesme taş kullanılmıştır. Ulu Caminin 1924 yılındaki onarımını Halep’in ünlü mimarı Hacı Ahmet Azizi gerçekleştirmiştir. 43 Tarih ve Kültür Kenti Kilis CANBOLA TÜRBESİ CANBOLAT PAŞA TEKKE CAMİSİ (TEKYE CAMİSİ) K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ Kilis Cumhuriyet Meydanı Tekke Mahallesinde bulunmaktadır. “Canbolad Paşa Külliyesi’nin” merkez yapısıdır. Vakfiyesine göre cami, 1553 yılında Kilis Sancak Beyi Canbolat Bey tarafından klasik Osmanlı mimarisinde, merkezi planlı olarak yaptırılmış bir camidir. Caminin mimarı bilinmemektedir. 16. 44 Canbolat Türbesi Osmanlı Dönemi Mimar Sinan Devri türbe mimarisine uygun olarak yapılmış olan Canbolat Türbesi; altı köşeli, Kilis’in yerli ak taşından yapılmış, kubbesi ise tuğla ile örülmüştür. Türbenin kapısı doğuya açılmakta olup, alt kısmında beş pencere vardır. Üstünde halkın kuş penceresi dedikleri altı pencere vardır. İçeride kubbenin eteklerinde hafif istelakti görülür. İçeride dört tahta sanduka vardır. Serpuşluklarından hepsinin de erkek oldukları anlaşılmaktadır. Sandukaların hiçbirisinde yatırların kimliklerini ve ölüm yıllarını gösteren kitabe bulunmamaktadır. Türbenin içine Canbolad’ın evlatlarından ve torunlarından bazılarının üst üste gömüldüğü anlaşılmaktadır. Türbe Tekye-Canbolad Camii’nin kıble tarafında mihrabın önündedir. yüzyıl Klasik Osmanlı Mimarisi özellikleri taşıdığı için, görünüm itibarıyla Mimar Sinan’a ve onun kalfalarına mal edilmekle birlikte, bu durumu aydınlatacak bir belgeye henüz rastlanmamıştır. Ancak Mimar Sinan’a ait Halep’teki Hüsreviye Camii ile benzerlikler göstermesi bu fikri güçlendirmektedir. Mimari bakımdan Kilis’in en önemli camisidir. Son cemaat mahalli beş küçük kubbe, cami ise büyük tek bir kubbe ile örtülüdür. Cami kubbesi 14.40 metre çapıyla Kilis’in en büyük kubbesidir. Büyük Tekke Camisi kubbenin görkemli görünümü ve diğer kubbelerle ahenkli uyumu yapının mimarisine damgasını vurur. Caminin en önemli unsurları ise yarım daire biçimindeki mihrap ve minberdir. Renkli taş ve mermer kullanımı, usta taş işçiliği, karmaşık süslemeleriyle türünün en özgün örneklerini oluştururlar. Minber, Evliya Çelebi tarafından da hayranlıkla övülmüştür. Caminin etrafı medrese hücreleri ile çevrili, geniş bir avlusu ve görkemli bir giriş kapısı vardır. Zemini beyaz taşlarla döşenmiş olan avlunun sağında çift bilezikli bir kuyu ve önünde taştan yapılmış bir abdesthane bulunmaktadır. Giriş kapısı üstü mukarnasları da dikkat çekicidir. Cami hariminin kuzey yönünde ağaçtan yapılmış mahfiller de özgün olup, balkon biçimindedir. Minare caminin kuzeybatı köşesinde, son cemaat yerinin hemen yanındadır. Siyah ve beyaz kesme taşlardan yapılan kaidenin köşeleri mukarnaslı, gövdesi de üç bileziklidir. Silindirik bir görünümü olan gövde yuvarlak olmayıp çokgendir. Kilis’in en yüksek minaresi olan bu yapının şerefe altı derin hücreli mukarnaslarla doldurulmuştur. Külahı da taş olan minarenin, mazgal biçiminde beş adet penceresi vardır. 45 Tarih ve Kültür Kenti Kilis K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ KİLİS MEVLEVİHANESİ (MEVLEVİHANE CAMİ) 46 Kilis Tekke Mahallesinde, Cumhuriyet Meydanında, eski Adliye Sarayı (Hükümet Konağı) ile karşı karşıya bulunan ve günümüzde Camii olarak kullanılan Mevlevihane, Canbolat Paşa’nın Kilis Sancak Beyliği döneminde 1535-1553 yılları arasında yapıldığı sanılmaktadır. Mevlevihane’nin yapım kitabesi olmayıp, günümüzde var olanlar ise onarım kitabeleridir. Mevlevihane giriş kapısı üzerindeki kitabesinin son satırı Ebcet hesabına göre Mevlevihane’nin 1894 yılında yapıldığını göstermektedir. Mevlevihane’nin şeyh ve derviş yetiştiren büyük bir dergâh olduğu anlaşılmaktadır. Düzgün, beyaz, sarı/ sarımtrak renkli kesme taşlardan yapıldığı için yöre halkı arasında “Ak Tekke /Ak Tekye” olarak bilinir. Mevlevihane’den günümüze yalnızca semahanesi gelebilmiştir. Mevlevihane’nin semahane çevresindeki diğer yapıları günümüze ulaşamamıştır. Kare planlı ve ana mekânı yüksek bir kubbe ile örtülü olan Semahane muntazam beyaz ve sarımtırak kesme taştan yapılmıştır. Semahane cepheler boyunca sıralanan 21 adet pencere ve tepe pencereleri sayesinde aydınlık, ferah bir mekândır. Kubbe onikigen yüksek bir kasnak üzerine oturur. Bu kasnağın her cephesinde yuvarlak kemerli birer pencere vardır. Semahanenin dört köşesine ayrıca dört küçük kubbe yerleştirilmiştir. Cephelerde siyah-beyaz renkli taşlarla ve pencereleri çerçeveleyen yatay ve dikey bantlarla hareketlilik sağlanmıştır. Giriş kapısı üzerindeki tepe penceresi ise yuvarlaktır. Kilis Mevlevihanesi ülkemiz topraklarında ayakta kalabilen “32” Mevlevihane’den birisidir. Semahanenin kuzey tarafına ahşap mutrıp (mutrip heyetinin oturduğu yer) yerleştirilmiştir. Bu mutrıba kuzeybatı köşedeki bir kapıdan çıkılmaktadır. Semahane de renkli taş kullanımı, nişler ve kubbe kasnağındaki mukarnaslar gibi bezemelere yer verilmiştir. Mihrap sivri kemerli olup, üzeri koyu mavi, açık yeşil, sarı ve koyu yeşil renkte boyanmış, üzeri de mukarnaslarla doldurulmuştur. Mukarnasların bitiminde palmet, dal ve yaprak motiflerinden oluşan bitkisel bir friz bulunmaktadır. Bu bezeme XVIII.yüzyılın başlarına ait barok ve rokoko intibaını vermektedir. Kilis Mevlevihanesi 47 Tarih ve Kültür Kenti Kilis KİLİS ADLİYESİ (ESKİ HÜKÜMET KONAĞI) K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ 1925 yılında Halep’li yapı ustası Hacı Ahmet tarafından yapılmıştır. Cumhuriyet’in ilanından sonra, Kilis, Gaziantep’in İlçesi iken Eski hükümet Konağı tam 68 yıl Kaymakamlık olarak hizmet vermiş, 1989 yılında yeni Hükümet Konağı yapılınca burası Adliye Binası olarak 2012 yılına kadar hizmet vermiştir. Anıtlar Yüksek Kurulundan restorasyon izni çıkan tarihi binanın, Kilis İl Özel İdaresi tarafından, önümüzdeki günlerde restorasyonu yaptırılarak tekrar Valilik Binası olarak kullanılacaktır. 48 KADI CAMİSİ (KARA KADI CAMİSİ) Cumhuriyet Caddesi üzerinde bulunan Kadı Camisi “Karakadı” adıyla tanınan Ali bin Ahmet Alaeddin er-Rumi tarafından 16. yüzyıl başlarında yaptırılmıştır. Bu yüzden cami Kadı, Kadıoğlu ve Karakadı adlarıyla da anılmaktadır. Karakadı Kilis’in Osmanlı döneminde fetihten önce ve fetih sırasında tahririni yapmış, yaptığı deftere Defter-i Atik adı verilmiştir. Özgün olarak kare planlı olan cami, sonradan 19. ve 20. yüzyılda yapılan onarımlarla doğu-batı yönünde genişletilmiş ve enine uzanan dikdörtgen plana kavuşmuştur. Düz çatılıdır. Kıble duvarında, biri sonradan genişletilen bölümde, iki mihrabı vardır. Minber sonradan yapılmıştır. Çapraz tonozlarla örtülü son cemaatin önündeki avlu bölümü siyah-beyaz taşlı geometrik zemin döşemesiyle kaplıdır. Caminin ana yapısından ayrı olarak kare bir kaide üstünde yükselen minaresi dikkat çekicidir. Şerefe altı mukarnaslarla bezelidir. Yapının dört cephesinde de yağmur sularını tahliye eden üçü süslü diğerleri yalın olmak üzere toplam 18 tane çörten vardır. 2009 yılı içerisinde Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restorasyonu yapılmıştır. KİLİS ŞEHİTLER ABİDESİ ve PARKI Kilis Şehitler Abidesi, şehir merkezinde eski bir kabristanın üzerinde yapılan bir parkın içinde bulunmaktadır. kısmındaki derviş hücrelerinin kapıları avluya açılır. Basık kemerli kapı ve pencereleri olan hücrelerin ikisinde dolap nişi olmasına karşın, diğerlerinde bu ayrıntı yoktur. Mescit, avlunun güneydoğu köşesinde olup; içinde büyükçe sivri bir kemerle avluya açılan, tek kemerli küçük bir son cemaat yeri vardır. Buradan basık kemerli bir kapıyla harime geçilir. Harim ortada sütunla, yanlarda gömme sütuncelerle birbirine bağlanan sivri kemerlerle iki sahına (kıbleye paralel iki sahın) bölünmüştür. Basık kemerli toplam dört pencereden ışıkla aydınlanan mescitte, harimin ortasında kemerli yalın bir nişten oluşan mihrap vardır. Şeyh Abdullah Sermest Efendi’nin avludaki türbesi, dikdörtgen planlı, 12.10x6.80 m. ölçüsünde düzgün kesme taşlardan yapılmış iki mekandan oluşmuştur. Kubbeyle örtülü mekânda biri Şeyh Abdullah Sermest Efendi’nin olmak üzere beş sanduka; çapraz tonozla örtülmüş bölümde de Şeyh Abdullah Sermest Efendi’nin aile bireylerine ait yedi sanduka vardır. Bu türbe 1987 ve 1990 yıllarında iki kez onarılmış, son onarımında içerisi çinilerle kaplanmıştır. ŞEYH EFENDİ TEKKESİ (NAKŞİBENDİ TEKKESİ): Şeyh Efendi Tekkesi (Nakşibendi Tekkesi) Bölük Mahallesi, Kurtağa Caddesinde geniş bir bahçe içerisinde bulunmaktadır. Bu dergâhın banisi Şeyh Abdullah Sermest Efendi’dir. Bu dergâhı 1858-1859 yıllarında yaptırmıştır. Ölümüne kadar da burasının şeyhliğini üstlenmiştir. Şeyh Abdullah Sermest Efendi Nakşibendi tarikatına bağlı idi. Geniş bir bahçenin doğusunda bulunana Tekke; içerisinde altı tane derviş hücresi, zikir evi olarak da kullanılan bir mescit ve türbeden oluşmaktadır. Portaldan uzun bir dehlizle tekke avlusuna girilir. Dehlizin güney 49 Tarih ve Kültür Kenti Kilis Kilis Yenimahalle’de İslam Bey Parkı içerisinde bulunan Şeyh Muhammed Ensari türbesinin kitabesi bulunmadığından dolayı ne zaman yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Şeyh Muhammed Ensari’nin Peygamber Efendimiz zamanın da tıp doktoru olduğu bilinmektedir. Kilis’in Müslümanlar tarafından fethi sırasında burada şehit düşmüştür. Aslen Medinelidir. Kilis Hurufat defterlerinde 1807 tarihli bir kayıttan türbe yanında bir de tekkenin bulunduğu öğrenilmektedir. Ancak bu tekkeden günümüze herhangi bir iz gelememiştir. Arşiv kayıtlarından öğrenildiğine göre türbe, XVIII.yüzyılın sonlarına doğru yapılmıştır. Türbenin bulunduğu yerde eskiden bir mezarlık olduğu, buradaki mezarın üzerine de bu türbenin yapıldığı sanılmaktadır. Kare planlı, moloz taştan yapılmış olan türbenin üzeri kubbe ile örtülüdür. Güney cephesinde yuvarlak kemerli bir girişi, doğu cephesinde bir penceresi bulunmaktadır. Mimari yönden bir özelliği bulunmamaktadır. Türbenin giriş kapısı üzerinde restorasyonu sırasında konulan Türkçe bir kitabede “Muhammed Ensari (R.A) Ehli keşfin tahkikiyle Medine’li olup maddi ve manevi tabiptir. Bu mekanda yatırılan hastaların şifa bulduğu denenmiştir.” yazmaktadır. Bölge halkı eskiden herhangi bir nedenden dolayı korkan insanlar bu türbede yatarak korkularının yok olacağına inanırlardı. R E H B E R İ ŞEYH MUHAMMED ENSARİ HZ. TÜRBESİ K İ L İ S G E Z İ Şeyh Muhammed Ensari 50 ŞEYH MANSUR SİMATÎ (R.A)TÜRBESİ Şeyh Mansur Türbesi Kilis’in yaklaşık 3 km. güneyinde üzüm bağları, fıstıklıklar, zeytinlikler ve sebze bahçeleri içinde yer alır. Türbenin bulunduğu mekan gayet hoş bir manzaraya sahiptir. Şeyh Mansur’un asıl kimliği kesin olarak bilinmemekle birlikte Evliya Çelebi, Seyahatnamesi’nde bu türbe hakkında şu bilgileri verir. “ Hz. Peygamberin ashabından olup, Peygamber Efendimizin sofrasını/simatını döşeyen, Çeşnigirbaşı (sofra açan) olduğu, bu sebeple Simatî ismi ile anılan ve Hz. Ebu Bekir’in halifeliğinde Kilis’e gelip burada şehit düşmüş bir sahabedir.” der. Evliya Çelebi türbenin bulunduğu alanda bir de tekke olduğunu belirtir. Hz. Peygamber’in çeşnigirbaşı olan bu zatın, Hz. Peygamberin yanına gelen sahabelere hizmet ettiği ve gelen fakir insanlara da sofra açarak onların karnını doyurduğu söylenmektedir. Bu sebeple Kilisliler buraya hem ibadet hem de piknik yapmak için sıkça gelirler. Özellikle bu türbeye adaklar adayıp kurban keser, mevlit okuturlar. Cuma günleri namazdan sonra bu türbede yemek yaptırıp dağıtırlar. Şeyh Mansur Türbesi 7.30 x 7.30 m.ebadında kare planlı ak taştan yapılmış kubbeli bir binadır. Kapısı kuzeye açılır. Kıble tarafına iki, doğuya ve batıya birer penceresi vardır. ŞEYH MUHAMMED BEDEVİ HZ. TÜRBESİ Savaşta ve barışta hurma dağıtıcılığı görevinde bulunan Şeyh Muhammed Bedevi’nin, Hz. Ömer’in halifeliği döneminde Ebu Ubeyde Bin Cerrah komutasındaki İslam ordusu ile bu bölgeye geldiği ve İslam ordusunun bölgede gerçekleştirdiği savaşta şehit düştüğü rivayet edilmektedir. Şeyh Muhammed Bedevi Türbesi Kilis’in güneybatısında, şehre hâkim Kalleş Tepesi üzerinde, eski bir kabristanın ortasındadır. Türbe yapısı, kare planlı, dört kemerli ve üstü sivri kubbelidir. Doğu ve batı yönünde bir, güney yönünde iki penceresi vardır. 14. yüzyılın ikinci yarısında inşa edildiği izlenimi vermektedir. Türbenin içinde üstü yeşil bir örtü ile örtülmüş kitabesiz bir sanduka ve bu sandukanın altında bir yatır vardır. Türbede ve sandukada burada yatanın kimliğini, ölüm yılını, binanın yapıldığı yılı gösteren bir kitabe yoktur. Türbenin bulunduğu yerde çok önceden bir tekkenin varlığından da söz edilmektedir. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde “Şehrin batısında bir büyük tekke vardır. Burada Sahabe-i kiramdan Şeyh Muhammed Arab-i ve Rıttal-i diye meşhur bir zat yatar.” şeklindeki açıklamasından bu türbedeki sandukanın Şeyh Muhammed Arabi ve Rıttal diye ünlü bir sahabeye ait olduğu anlaşılmaktadır. Günümüzde türbenin çevre düzenlemesi yapılmış ve birde türbenin yanına büyük bir cami ile ziyaretçiler için sosyal tesisler yaptırılmıştır. Hz. Peygamberimiz zamanında “rıtl” isimli ölçü birimini (bir avuç) tayin eden Sahâbe-i Kiram Şeyh Muhammed Bedevi Rıttali Türbesi Kilis’te bulunan bütün türbeler içinde en çok ziyaret edilen türbelerden birisidir. 51 Tarih ve Kültür Kenti Kilis KİLİS ÇEVRESİNDE GEZİLİP - GÖRÜLEBİLECEK BAZI ÖNEMLİ TARİHİ ve TURİSTİK YERLER K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ OYLUM HÖYÜK 52 Oylum Höyük, Kilis-Gaziantep karayolunun hemen güneyinde bulunan Oylum Mahallesinde yer almaktadır. Höyük, 460 m. uzunluğunda ve 370 m. genişliğindedir. Biri 22 m. Diğeri ise 37 m. yüksekliğinde, bir boyunla birbirine bağlanan iki yükseltiden oluşmaktadır. Oylum Höyük boyutları itibariyle sadece Kilis Ovası’nın değil, aynı zamanda Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin en büyük höyüklerinden birisidir. Oylum Höyük, yüksek Anadolu platosunun bittiği ve Suriye’ye doğru uzanan düzlüklerin başladığı verimli topraklar üzerinde, Kilis Ovası’na hakim bir ko- numdadır. Bu bölge, Güney Mezopotamya’dan Filistin’e kadar uzanan “Mümbit Hilal”in (Bereketli Hilal) kuzeybatı ucundadır. Oylum Höyük; Doğu-batı, kuzey-güney yönünde uzanan yollar üzerinde bulunması nedeniyle çeşitli dönemler boyunca stratejik bir öneme sahip olmuştur. Höyüğün batı etekleri boyunca akan ve Kilis Ovası’ndan doğan Akpınar nehri yerleşmeye hayat vermiştir. Höyüğün batı eteklerinde tespit edilen, su taşkınlarına karşı 5500 yıl önce inşa edilmiş olan su benti, günümüzde su debisi düşmüş olan Akpınar’ın geçmişte oldukça gür akan bir nehir olduğuna işaret etmektedir. Oylum Höyük’ün Tunç çağlarında bir şehir yerleşmesi ve önemli bir krallık merkezi olduğu düşünülmek- tedir. Son iki kazı sezonunda ele geçirilen Hitit kralına ait mühür ve mühür baskıları ile çivi yazısı belgelerde de Oylum Höyük’ün bu önemine işaret etmektedir. Orta Tunç Çağı ve Genç Tunç Çağı’na ait saray kalıntılarının henüz çok küçük bir kısmı açığa çıkarılmıştır. Kilis ve çevresinde yürütülen ilk arkeolojik araştırmalar, 1960’lı yıllarda Prof. Dr. U. Bahadır Alkım tarafından gerçekleştirilmiş ve araştırma raporlarında Oylum Höyük’ün de aralarında bulunduğu Kilis çevresindeki birçok höyükten bahsedilmektedir. Oylum Höyük’te yapılan arkeolojik çalışmalar, Prof. Dr. Engin Özgen tarafından 1987 ve 1988 yılların- Oylum Höyük da gerçekleştirilen yüzey araştırması ile başlamıştır. Prof. Dr. Engin Özgen tarafından başlatılan bu kazı çalışmaları yerli ve yabancı araştırmacıların katılımı ile günümüze kadar devam etmiştir. Oylum Höyük’teki kazılar, höyük üzerinde beş farklı alanda ve batısındaki tarlada yer alan “Mozaikli Bazilika” alanda sürdürülmüştür. Elde edilen veriler, Oylum Höyük’te Geç Kalkolitik Çağ’dan (M.Ö. 3500-3000) başlayarak günümüze kadar uzanan kesintisiz bir yerleşimin varlığını ortaya koymaktadır. Günümüzde ise Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Atilla Engin tarafından kazılar sürdürülmektedir. 53 Tarih ve Kültür Kenti Kilis K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ MOZAİKLİ BAZİLİKA 54 Oylum Höyük’ün yaklaşık 200 metre batısında bulunan bu kalıntı M.S VI. yüzyıla tarihlenen Erken Hıristiyanlık Dönemi’ ne ait bir bazilikadır. Uzun dikdörtgen planlı olduğu anlaşılan bu yapıda yöresel taş (siyah renkli bazalt taş ile kireç taşı) kullanılmıştır. Batı yönünden girişi olan bazilikanın iç mekanı iki sıra sütunla üç nefe ayrılmıştır. Kazı sonucunda iki tane yazıt, çok miktarda Roma ve Ortaçağ dönemlerine ait sikke ve sütun kaidelerine ait kalıntılar bulunmasına karşın, bu sütunlara ait sütun başlıkları bulunamamıştır. Ancak Kilis Müzesi’nin bahçesindeki sütun başlığının buradan çıkartılarak getirildiği söylenmektedir. Kırmızı, kahverengi, beyaz, gri, kavuniçi, siyah renkli taşlarla bitki (yaprak), Malta Haçı ve çeşitli geometrik (kesişen daire, baklava dilimi, kare ve zikzak) desenlerle kompoze edilen bu döşeme mozaiği, Erken Bizans Dönemi sanatının özelliklerini yansıtmakta olup, yaklaşık 800 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Bu alanın kamulaştırılması 2013 yılı içinde Kültür ve Turizm Bakanlığınca gerçekleştirilmiş olup, önümüzdeki yıllarda bu alan için Prof Dr. Engin ÖZGEN tarafından hazırlanan “Oylum Höyük Mozaikli Bazilika Restorasyonu ve Açık Hava Müzesi” adlı proje gerçekleştirilecektir. BİLAL-İ HABEŞİ TÜRBESİ (MAKAMI) Bilali Habeşi hicretin birinci yılında Hz. Peygamberin öğrettiği ezanı onun emri ile ilk defa okumuş, hayatı boyunca da hazarda ve seferde Hz. Peygamberin müezzinliğini yapmıştır. Bilal-i Habeşi Türbesi(Makamı), Yavuzlu Beldesinde merkezde bulunan tepenin (höyüğün) güney yamacında bir Caminin içerisinde bulunmaktadır. Bilal-i Habeşi, ahiret kardeşi İslam Kumandanı Ebu Ubeydenin komutasındaki İslam askerleri ile beraber Oruya Nebinin türbesi bulunan Korus şehrini, Azazı, Cibrini (H.17-M.638 yılında) fetih seferlerine katılmış ve bu yerleri İslam sınırları içine katmıştır. Bilal-i Habeşinin aynı yıl içinde bu bölgede yapılan savaşta yaralanıp kanının döküldüğü tespit edilen bu yere halk tarafından bir makam yapılmıştır. . Halk bu makama çok önem vermekte, mayıs ayı içerisinde bir perşembe günü ikindi namazına müteakip bu mekânda toplanmakta, eğer o yıl yağmur bol olmuşsa şükür duası için, yok eğer yağmur olmamışsa yağmur duası için Allahü Teâlâ’ya niyaz etmektedir. İ.Hakkı Konyalı Kilis tarihini yazarken Tilhabeşi de gezmiş ve türbe hakkında bize şu bilgileri vermiştir; “Tepenin güney yamacında halkın (Ziyaret) dedikleri taştan yapılmış dam örtülü bir mescit vardır. Sağına ve soluna birer pencere açılır. Kapının üstündeki taşta Lâ ilâhe illâllah Muhammedür Resullullah yazılıdır. Bunun üstünde de mührü Süleyman kazınmıştır.” Daha sonra bu mescit halk tarafında yıkılarak yerine cami yapılmış olup, üstü beton ile kaplanmıştır. Bilal-i Habeşinin 60 küsur yaşında Dımaşkta (Şam) vefat etmiş ve Babüssağir’deki (Şam) kabristanına defnedildiği söylenilmektedir. 55 Tarih ve Kültür Kenti Kilis K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ RAVANDA KALESİ 56 Ravanda Kalesi, Kilis’in 24 km kuzeybatısında, Polateli ilçesine bağlı Belenözü (Ravandan) Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Afrin Çayı’nın doğusunda oldukça geniş bir görüş açısına sahip olan kale, yüksek konik bir tepe üzerine kurulmuştur. Kaleye ait yapılar zirvedeki düzlük bir alan üzerindedir. Surlar ve birbirinden farklı uzaklıklarda bulunan, köşeli ve yarım yuvarlak biçimli burçlarının bir kısmı hala ayaktadır. Yapının günümüze kadar ulaşabilen kısmı iç kaledir. Dış kaleye ait duvarlardan geriye sadece bazı temel ve döküntüler kalmıştır. Kalenin iç kısmının doğu bölümünde, ön tarafında merdivenler olan iki büyük su sarnıcı vardır. Bu sarnıçlardan gizli bir yolla Afrin Çayı’na inilebildiği sanılmaktadır. Kuzey bölümünde de, saray olduğu düşünülen bir yapıya ait kalıntılar görülmektedir. İç kalenin 2.20 m. genişliğinde ve 3.10 m. yüksekliğinde olan giriş kapısı güneydedir. Yapılış tarzı ve kullanılan malzemenin farklılığı, bu kapının çeşitli tarihlerde onarılmış olduğunu ortaya koymaktadır. Ravanda Kalesi ve çevresinde herhangi bir arkeolojik kazı gerçek- leştirilmediğinden, bu bölgede ilk olarak hangi dönemde yerleşildiği ve kalenin ne zaman yapıldığı bilinememektedir. İslami kaynaklarda “er-Ravendan”, Haçlı kaynaklarında “Ravendel/Ravandal/Ravenel” ve Ermeni kaynaklarında da “Aréventan” olarak geçen kale, tarihsel süreç içerisinde bölgeye egemen olan tüm devletlerce kullanılmıştır. Kalenin varlığı ile ilgili kaynaklara baktığımızda 11. Yüzyılda I. Haçlı Seferi’nin yaşandığı dönemde, Hıristiyan kuvvetleri 1097 yılında Antakya’yı kuşattıkları sırada, Ravanda Kalesinin Selçukluların egemenliği altında olduğunu görmekteyiz. 1098 yılında ilk Haçlı Kontluğunun (Urfa Haçlı Kontluğu) kurulmasıyla, bölgedeki diğer kalelerle birlikte Ravanda Kalesi de Urfa Haçlı Kontluğuna bağlanmıştır. Söz konusu zamanda, Urfa’yı Antakya’ya bağlayan önemli bir yol üzerinde bulunan Ravanda Kalesi, Afrin Çayının önemli bir geçit yeri durumundadır. Bu süre içerisinde, Ravanda Kalesi zaman zaman Ermenilerin eline geçmiştir. Urfa Kontluğu’nun, 24 Aralık 1144 yılında Musul Atabeyi İmameddin Zengi tarafından fethe- dilmesinden sonra gelişen olayların ardından, bu kontluğa bağlı arazi ve kaleler sahipsiz duruma düşmüştür. Haçlıların, Halep hükümdarı Nureddin Mahmud ve Anadolu Selçuklu sultanı Mesud’un (1116-1155) saldırılarına karşı bölgeyi savunma imkânları olmayan Haçlılar, bu toprakları Bizans İmparatoru Manuel Komnenos’a (1143-1180) satmak zorunda kalmıştır. 1151 yılının ilkbaharında, Halep hükümdarı Nureddin Mahmud, bölgedeki pek çok kaleyi ele geçirmiştir. Bu kaleler arasında yer alan Ravanda Kalesi, Nureddin Mahmud tarafından zapt edilmiştir. Böylece 1097-1151 yılları arasında 54 sene Haçlıların hakimiyeti altında kalan Ravanda Kalesi yeniden Türklerin egemenliğine girmiştir. İslam kaynakları, bu tarihten itibaren Ravanda’yı Haleb vilayetine bağlı bir kale olarak zikretmektedir. “Tek ve yüksek bir dağın üzerinde mancınığın hükmedemeyeceği, okun işleyemeyeceği bir yerde metin bir kaledir. Dağın eteğinde küçük bir dış suru da vardır. Ravendan, kalelerin en sağlamlarından ve yeri en güzel olanlarındandır. Kuzey ve batı tarafından kaleyi hendek gibi bir vadi sarar, bir de nehir akar.” Selahaddin Eyyubi, 1176 yılında kaleyi fethederek tamir ve tahkim ettirmiştir. 1261 tarihine kadar Eyyubi ailesinin egemenliğinde kalan Ravanda Kalesi, bu tarihten sonra tüm bölge ile birlikte Moğolların eline geçmiştir. Kalenin, Moğolların elinden ne zaman ve nasıl çıktığı kesin olarak bilinmemektedir. Ancak, 1268 yılında Memluk Sultanı Baybars’ın (1260-1277) Antakya’yı zorla ele geçirmesinden sonra, bölgedeki diğer bütün kaleler gibi Ravanda’nın da Memluklu egemenliğine girdiği tahmin edilmektedir. Kalenin, Memluklularca onarıldığı ve sağlamlaştırıldığı da kaynaklarda anlatılmaktadır. Ravanda Kalesi, uzun bir müddet Halep vilayetine bağlı olarak Memluk egemenliğinde kalmış ve Osmanlı hükümdarı Yavuz Sultan Selim’in Memluklulara karşı 1516 yılında kazandığı Mercidabık zaferinden sonra, içinde bulunduğu bölge ile birlikte Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bulunduğu bölgede dört bir tarafa hakim olan Ravanda Kalesi, stratejik olarak önemli bir konumda yer almaktadır. Etrafı açık ve yüksekte olan Ravanda Kalesi doğal etkenlerden olumsuz etkilenmiş, surlarda ve iç kalede bulunan mekânlarda yıkıntı ve çökmeler meydana gelmiştir. Ravanda Kalesi’ni turizme kazandırmak için yapılan bir proje ile kalenin restorasyonu tamamlanmış ve aydınlatılması sağlanmıştır. Restorasyon kapsamında, kaleye daha rahat çıkış için basamaklar yapılmış, yürüyüş yolları düzenlenmiş, dinlenmek için banklar konulmuş ve bilgilendirme tabelaları yerleştirilmiştir. 57 Tarih ve Kültür Kenti Kilis KİLİS / POLATELİ ANIT MEZAR ÖNCÜPINAR SINIR KAPISI Öncüpınar Sınır Kapısı, Kilis ilinin 8 km. güneyinde, Suriye sınırında yer almaktadır. Adını 2 km. yakınındaki Öncüpınar kasabasından almaktadır. 1. Dünya Savaşı’ndan sonra, Türkiye haritasının son şeklini almasından günümüze dek Türkiye-Suriye arasında önemli bir sınır geçiş kapısı olmuştur. Stratejik konumundan dolayı ülkemizde bulunan önemli karayolu sınırlarından birisi olan Öncüpınar Sınır Kapısı, aynı zamanda Suriye’ye açılan en önemli kapıdır. Öncüpınar Sınır Kapısı, Suriye ile olan ilişkilerin iyi olduğu dönemde, Seyahat Acentelerimiz tarafından Suriye turlarında yoğun olarak kullanılmaktaydı. Suriye’deki olayların bitip, ilişkilerin yeniden iyileştiği dönemde Türkiye-Suriye arasında hem ticari olarak hem de turist açısından yeniden önemli bir kapı olacaktır. KİLİS 7 ARALIK ÜNİVERSİTESİ Kilis 7 Aralık Üniversitesi, 29 MaKilis 7 Aralık Üniversitesi K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ Polateli ilçesi Ömeroğlu Köyü Balık Deresi yakınında olup; yöre halkı bu kalıntıyı “domuz damı” sözüyle nitelediği için, buraya “Domuzdamı Yöresi” denir. Tonoz örtülü, tek parça olan anıt mezar, 4.60 cm x 1.15 cm boyutunda, 3.30 cm yüksekliğinde bazalt kesme taştan yapılmıştır. Mezarın 9.00 cm x 1.15 cm boyutunda giriş kapısı ve 50 cm x 30 cm aralığında bir mazgal deliği vardır. bir anlamı bulunmaktadır. 1981 yılından bu yana tren trafiğine kapalı bulunan Çobanbey Tren İstasyonu ve Gümrük Kapısında, Suriye ile olan ilişkilerin iyi olduğu dönemde, Türkiye ile Suriye arasında imzalanan Bölgesel Kalkınma ve İşbirliği Anlaşması çerçevesinde, bu yola işlerlik kazandırılması kararlaştırılmış yeni istasyon binası tamamlanmış, bölgedeki mayınlar temizlenerek 22/12/2009 tarihinde Çobanbey İstasyonu yük ve yolcu taşımacılığına açılmıştır. Çobanbey Tren İstasyonu ve Gümrük Kapısı, Suriye’deki olayların bitip, ilişkilerin yeniden iyileştiği dönemde sadece ülkemize değil, tüm Avrupa Kilis üzerinden Ortadoğu’ya bağlanacaktır. Bu yol barış ve kardeşlik yolu olacaktır. ÇOBANBEY TREN İSTASYONU VE GÜMRÜK KAPISI: Çobanbey Tren İstasyonu ve Gümrük Kapısı, İlimiz Elbeyli İlçesinde Türkiye-Suriye Sınırında bulunmaktadır. Çobanbey Türkiye ile Suriye arasındaki 3. demir yolu geçiş kapısı olup, 1912 yılında Hicaz demiryolu güzergâhına hizmet amacıyla yapılmıştır. Bundan dolayıdır ki Çobanbey Tren İstasyonunun tarihi 58 yıs 2007’de ve 26536 sayılı kanunla kurulmuştur. 1998 yılında Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi, 1997 yılında Yusuf Şerefoğlu Sağlık Yüksekokulu, 2003 yılında Fen-Edebiyat Fakültesi; 2007 yılında İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Fen Bilimleri ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010 yılında Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu (BESYO), 2012 yılında İlahiyat Fakültesi kurularak eğitim ve öğretim faaliyetlerini yürütmektedir. 7 Aralık Üniversitesi 6 fakülte, 4 Yüksekokul, 3 Enstitü ile eğitim uygulama ve araştırma merkezleri ile hızla gelişmekte olan bir eğitim kurumudur. Merkez Yerleşke ve Karataş Yerleşkesi olmak üzere 2 yerleşkede faaliyetlerine devam eden üniversitemiz, ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde yaklaşık 7.500 öğrencinin eğitim gördüğü; 271 akademik, 212 idari personelin görev aldığı genç, dinamik kadrosu ile eğitim ve öğretimini devam ettirmektedir KİLİS EKONOMİSİ VE ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ Kilis’in sanayisinin en belirgin özelliği tarımsal ve hayvansal kaynak potansiyeline yönelik olmasıdır. İlimizin tarımında önemli bir yer tutan zeytin, üzüm ve buğday ürünleri aynı zamanda imalat sanayinde; pekmez, alkol, zeytinyağı ve bulgur üretim tesislerinde girdi olarak kullanılmaktadır. Özellikle üzüm ve zeytin, Kilis’e katma değer kazandıran iki önemli ürün grubunu oluşturmaktadır. Kilis Organize Sanayi Bölgesi 90 hektarlık alana kurulmuştur. En küçüğü 4.762 m2, en büyüğü 42.818 m2 alanlarda olmak üzere toplam 37 sanayi parseli mevcut olup, bu parseller müteşebbislere 1996 yılından itibaren tahsis edilmeye başlanmıştır. Kilis’te OSB alanı dışında da sanayi tesisleri bulunmaktadır. Bu tesislerde; pekmez, zeytinyağı, bulgur, döğme, biber, tahin-helva, suma (saf alkol), plastik ambalaj çantaları, sabun, yorgan, hazır yemek üretilmekte ayrıca 39 adet zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır. KİLİS POLATELİ TEKSTİL ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ Kilis İli Polateli İlçesi sınırlarında, Maliye Hazinesine ait arazi üzerinde, Gaziantep İli ile ortaklaşa OSB kurulması için çalışmalar devam etmektedir. Kilis İli sınırları içerisinde 35.000 dönüm ve Gaziantep İli sınırları içerisinde 11.000 dönüm olmak üzere toplam 46.000 dönüm üzerinde Polateli - Şahinbey Tekstil OSB kurulacaktır. Kilis Organize Sanayi Bölgesi 59 Tarih ve Kültür Kenti Kilis Kilis El Sanatları 60 III. BÖLÜM GELENEKSEL EL SANATLARI Tarihsel süreç içersinde pek çok ırk ve kavmin gerek yerleşmek (yurt edinmek) gerekse ticaret yapmak (pazar) gibi nedenlerle konduğu, konakladığı ya da uğradığı bir yerleşim birimi olan Kilis’te “demirci, bakırcı, kalaycı, culhacı, hasırcı, kendirci, yemenici, taş yontucu, köşker, çilingir, neccar (dülger), sadekar (kuyumcu), nalbant, kafaf (kavaf), debbağ, (deri işleyen, tabak), hallaç (pamuk ve yünü özel aracıyla kabartan) iş bulmuş ve iş yeri açmıştır. Zanaata dayalı bu iş yerleri yöre halkının bazı temel gereksinimlerini karşıladığı gibi, usta-çırak geleneği çerçevesinde pek çok usta yetişmesini sağlamış; istihdam yaratarak geçim kaynağı olmuş; ama bazıları teknolojiye yenik düşerek, zamanla kaybolmuştur. El sanatları, toplumların yapılarına, geleneklerine, beğenilerine, bilgilerine, becerilerine ve kültürlerine göre değişik özellikler gösteren, maddi ve manevi değerlerini yansıtan çalışmaların bir bölümüdür. El sanatları içinde yaşanılan toplumun yaşam biçimini, gelenek ve göreneklerini taşıyan, duygularını yansıtan en eski sanat dalıdır. Daha önemlisi, toplumların gelenek ve göreneklerini, yaşam biçimini kuşaktan kuşağa aktaran ve gelişmesini devam ettiren belgelerdir. Bizden çok önceleri, üzerinde çeşitli uygarlıkların yaşadığı bu topraklar, geçirdiği tarihsel evrim içerisinde, çeşitli kültürler, birikimlerini el sanatlarına yansıtmışlardır. Bu nedenle çekilen acılar, gönüllere haz veren sevinçler, gergef ve kasnak ta nakışa, yorgan, kilim ve halılarda motife dönüşmüş, ilmiklerde bir ezginin notası gibi sevdalı gönülleri çağrıştırmıştır. Genç kızlarımız, gelinlerimiz, tarihi süreç içinde hiç ara vermeden, adeta göz nurlarını dökerek, duygularını, düşüncelerini, sevinçlerini, hüzünlerini; oyalara, ilmeklere yüklemişlerdir. Sevgisini düğümlere döker, derdini nakışlara... Hayatının kara yönlerini aktarmaz. Ruhunun derinliklerinde gizli kalan güzellikleri işler sadece. Akşamı eder nakışının başında. Günün batışı ile son verir işine, bir ertesi gün tekrar başlamak üzere, bütün gece biriktirir gönlündeki tüm güzellikleri... Nakış işlemeciliği: Geçmişte gergef (üzerinde nakış işlenen, kumaş gerilen, ahşaptan dört köşe çerçeve) ile bugün “kasnak” yardımıyla işlenen el işi nakışlarına, günümüzde makine nakışları da eklenmiştir. Nakış işlenecek kumaşın önce lifleri (dokuma ipleri) çekilir. Buna “tel çekme” denir ve yörede sadece bu işi yapan usta kadınlar vardır. Sonra kumaşın çevresine “antike (kumaşın lifleri çekilerek yapılan küçük süsleme öğeleri olup; ‘sıçan dişi’ gibi küçük olduğundan, ’sıçan dişi’ olarak adlandırılır.) yapılır buna da “antike çekme” denir. İşin niteliğine uygun bez üzerine (yerli dokuma bez, patiska, keten, yün tela kumaş, doğal ve yapay ipek kumaş, taşlanmış ipek, margizet, kadife kumaş) kumaşın fiziksel özellikleriyle (yapısı, dokuma özelliği, kalınlığı / inceliği, rengi ve uygulanan 61 Tarih ve Kültür Kenti Kilis motifi) uyumlu iplikler kullanılarak (nakış ipliği, şoş iplik, yumak ipliği, ibrişim ipliği, doğal ipek, çamaşır ipeği, sim) iğneyle işlenen nakışlar, tamamıyla el emeği ve göz nuru ürünüdür. Çiti badem, mercimek, ciğerdeldi, kartopu, cemaliyan, çiniğnesi, kanava/kanava iğnesi, sim-sırma gibi iğne teknikleri uygulanarak işlenen nakışlar; genellikle insan, yaprak, çiçek, meyve motifi ve geometrik desenlidir. Nakışlı bezlerin, örtülerin çevresi/kenarları iğne oyası, sim oya, mekik oyası, ajur/ örümcek ajur ve “yemsin” adı verilen sırmalarla zenginleştirilmiştir. Patiska, poplin, terilen, saten ve ipekli kumaşlar üzerine “Türk işi, tül işi, beyaz iş, Çin iğnesi, kesme” gibi yöntem ve tekniklerin uygulandığı makine nakışı da, yöre kadınlarının önemli uğraşısı ve geçim kaynağıdır. Saten kumaş üzerine iğneyle işlenerek biçimlenen “Kilis Yorganı” Kilis’le özdeşlemiş bir el emeği ürünüdür. Yüzü parlak kumaş (saten), altı (astar) patiska olan “Kilis Yorganı”nda, astarlık bezin önemi, “astarı, yüzünden pahalı” sözüyle belirtilmiştir. Yün ve pamukla doldurulan yorgan arası (yorgan yüzü ile astar arası) günümüzde elyafla doldurulmakta ve yorganın yüzü de satenle aynı renkte olan sentetik iplikle iğne yardımıyla işlenmektedir. K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ YORGANCILIK 62 Kilis Yorganında motifler ya göbekte (yorganın ortasında) yoğunlaşır ya da yorganın tüm yüzüne yayılır. Yorganın tüm yüzünde tavus kuşu, hurma yaprağı, hurma dalı, papatya, simetrik papatya, lale, lale desenli vazolu, kalpli lale, bahar dalı, stilize edilmiş yaprak, menekşe, güneş, kafes, karmaşık kafes, kafesli hurma dalı, girift, arabesk, su yolu, rüzgar gülü, simetrik, asimetrik, fiyonklu, helezonik ve çeşitli geometrik biçimlerden oluşan motiflere yer verilir. Süslemelerin göbekte yoğunlaştığı yorganlarda; güneş, göbeği güneş kenarları üçgen, yaprak, hurma dalı, lale, papatya, hurma dalı, kare, baklava dilimli, yuvarlak, helezonik, arabesk biçimli motiflerle süslenir. Sayısız iğne darbesine maruz kalan Kilis yorganını bu kadar değerli kılan ustaların sabır ve ahenkle işledikleri desenlerdir.Tek kişilik, çift kişilik, battal ve çocuk boyları olmak üzere 4 farklı ebatta işlenebilen Kilis yorganının üretiminde genelde pamuk kullanılmakla birlikte talebe göre yün de tercih edilebilir. Bir yorganda 4 kg. civarında pamuk ya da 3 kg. civarında yüne ek olarak 1 kg. pamuk kullanılır. Kilis yorganının dikimi yaklaşık 8 saatte tamamlanır. Eğer özel bir yorgan siparişi verilmişse, müşteri tarafından yapılan oyalar yorganın üzerine dikilebilir. YEMENİCİLİK Kilis’te geçmişten günümüze kadar yaşayan birkaç el sanatından birisi de yemeniciliktir. Üstü kırmızı ya da siyah deriden, tabanı ise köseleden dikilen topuksuz ayakkabıya Yemeni, bu işle uğraşanlara ise Köşger denilir. Geçmişte bölgemizin yerel ayakkabısı olarak imal edilerek halk tarafından giyilen yemeni günümüzde Kilisli ve Gaziantep ustalar tarafından yeniden canlandırılmıştır. Yemeniciliğin yaklaşık 600-700 yıllık geçmişi olduğu ve bölgemize Halep’ten, Halep’e ise isminden anlaşılacağı gibi Yemen’den geçtiği tahmin edilmektedir. Tamamen doğal malzemelerle üretilmesi nedeniyle oldukça sağlıklı bir ayakkabı olan yemeninin farklı bölümleri için değişik malzemeler kullanılır. Taban olarak kullanılan tabaklanmış sığır ve manda derisine “Gön” adı verilir. Yemeninin yüzünde “Sahtiyan” adı verilen tabaklanmış keçi derisi, iç astarında koyun derisi, Meşin” adı verilen iç tabanında ise sığır veya keçi derisi kullanılır. Tabaklanmış oğlak derisinden yapılan “Sızı Kayışı”, yemeninin sahtiyan ile meşin kısmını birleştirmeye yarar. Geçmişte Kilis’te çocuk, kadın, ihtiyar tüm halk tarafından yoğun olarak giyilen yemeni, modern ayakkabı çeşitlerinin yaygınlaşmasının sonrasında ağırlıklı olarak meraklıları ve yöresel kostüm giyenler tarafından kullanılmaktadır. Yemeni tamamen doğal malzemelerden yapılması nedeniyle nasır, ayak kokusu ve diğer hastalıklara neden olmaz. Teri dışarı atarak ayakların nefes almasını sağlar. Bu özelliğinden dolayı özellikle doğal ayakkabı giymek isteyenler tarafından, ayrıca yöresel halk oyunu ekipleri tarafından giyilmektedir. Özellikle genç kuşakların tanımadığı ve Kilis’te üretimi yapılan yemeninin tüm dünyanın ayakta alkışladığı, hâsılat rekorları kıran film- lerde, büyük hayran kitlelerine sahip sinema sanatçılarının ayağında görmek çok güzeldir. Yüzüklerin Efendisi, Troya gibi sinema filmlerinde kullanılmak üzere bol miktarda üretilerek yurt dışına gönderilen yemeniler, ürüne olan ilginin de artmasını sağlamıştır. TAŞ İŞÇİLİĞİ (TAŞ YONUCULUĞU) Kilis ve yöresinin eskiden yapı malzemesi doğal taş olduğundan, yöre ağzında “yonucu, yonucu ustası” sözleriyle belirtilen “taş işçiliği” eskisi kadar olmasa da günümüzde de varlığını devam ettirmektedir. “Kesmelik” adıyla bilinen yöreden, taş ocaklarından çıkartılan Taşlar, taşı işleyen işliklere getirilir, blok biçiminde işliklere getirilen taşlar, önce kullanılacak boyutta kesilir; kaba yanları yontulur; taş gönyesi yardımıyla düzeltilerek işlenecek duruma getirilirdi. Kilisli yonucu ustaları Memlukluların (Kölemen) etkisiyle Anadolu’ya yayılan renkli taş ustalığının ilk temsilcileri olup; yapıların dış görünüşlerini sarı ve siyah renkli taşları sıralı kullanarak süslemişlerdir. Kilis’te kaybolan, önemini yitiren El Sanatlarımızdan Bazıları ise Culhacılık, Dokumacılık, Saraçlık, Semercilik-Kürtüncülük, Hallaçlık, Postal ve Haydacılık, Köşkerlik, Nacarcılık ve Sabancılık, Tenekecilik ve Kalaycılık. 63 Tarih ve Kültür Kenti Kilis Kilis mutfağı kendine has yemekleriyle, Türk mutfağı içerisinde zengin bir yapıya sahiptir. Yemeklerin temelini et ve bulgur oluşturur. Bunun yanında sebze ağırlıklı yemeklerde mevsimine uygun olarak yapılmaktadır. Kilis Yemekleri, “günlük pişen yemekler” ve “özel günlerde yapılan yemekler” olmak üzere ikiye ayrılır. Kilis yemekleri, zengin Türk mutfağının özelliklerini taşımakla birlikte Halep mutfağı özelliklerini de yansıtır. Ön planda yağlı, baharatlı yemekler olduğu gibi, zeytinyağlı yemeklerde Kilis mutfağının vazgeçilmez türlerindendir. Zeytinyağı, yörede yetiştirilen yüksek kaliteli zeytinlerden elde edilir ki, hemen her Kilislinin mutfağında bulunan vazgeçilmez bir besin maddesidir. Nineden toruna bir miras titizliği ile öğretilen Kilis Yemekleri ve tatlılarının yapımında kullanılan malzemelerin seçimindeki titizlik, hazırlama ve pişirmede gösterilen beceri, yemeklerin yapımında kullanılan ve yemeklere değişik tat ve lezzet veren baharatlar, salçalar, soslar ve karışımlar, Kilis Yemeklerinin aranılan damak tadı olmasına neden olmuştur. Kilis yemeklerinde görünümün yanı sıra damak zevki ön planda gelmektedir. Yemeklerin lezzetine özel önem verilir. Yemeklerde, yemeğin özelliğine göre çeşitli baharatlar kullanılır. Kilis mutfağının özgün örnekleri şunlardır: KİLİS YEMEK ve TATLILARINDAN SEÇMELER K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ KİLİS MUTFAĞI KİLİS TAVA: Malzemesi: 1 kg koyun etinden orta yağlı kıyma, 150 gr taze biber, bir bağ maydanoz, iki orta boy soğan, bir tatlı kaşığı karabiber, bir tatlı kaşığı tuz, üç adet orta boy patlıcan veya patates, üç adet orta boy domates. Yapılışı: Soğan, taze biber ve maydanoz ince ince kıyılır. Tuz ve karabiber katılır. Bu karışım etle iyice yoğrulur. Daha sonra zırhla çekilir. Patlıcan veya patates soyulur, ince dilimler halinde dilimlenerek, az tuz atılıp suyu sıkılır. Daha sonra patlıcan veya patatesler tepsiye dizilir. Üzerine yoğrulan kıyma yayılır. Etin üzerine veya etrafına dilimlenmiş domates ve taze biber dizilir. Fırına verilir. Sıcak olarak servis yapılır. ORUK: Malzemesi: Üç su bardağı çiğ köftelik bulgur, 1 kg. orta yağlı makinede iki kez çekilmiş veya dövülmüş et, iki çorba kaşığı nane, bir baş soğan, bir baş sarımsak, yeterince kır- 64 mızıbiber, karabiber ve tuz. Yapılışı: Bulgur tepsiye konur. Su ile hemen ıslatılır. Kaşıkla karıştırılır. Soğan ve sarımsak çok küçük olarak üzerine doğranır. Nane, kırmızıbiber, karabiber ve tuz ilave edilerek yoğrulur. 20-25 dakika sonra et karıştırılır. Yumuşayıncaya kadar yoğurma işlemine devam edilir. Köfte tepsinin bir yanında toplanır. Sıkımlanır ve sıkımlar şişlerde “Adana Şiş Kebap/Adana Kebap” şekline getirildikten sonra hafif meşe kömürü ateşinde pişirilir. istenirse sıkımlar ızgara köfte şekline de dönüştürülebilir. KÜBBÜL MÜŞVİYYE: Malzemesi: Üç su bardağı çiğ köftelik bulgur, 300 gr. yağsız ve sinirsiz koyun veya dana eti (kıyma), 300 gr. koyun gömlek yağı ( iç yağı), bir adet baş soğan, 1/2 komposto tabağı ceviz içi, bir tatlı kaşığı tarçın, iki çorba kaşığı nane, yeterince karabiber, tuz ve kırmızıbiber. Yapılışı: Bulgur tepsiye konulur. Üzerine soğan küçük parçacıklar ha- 65 K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ Tarih ve Kültür Kenti Kilis 66 linde doğranır. Nane, kırmızıbiber ve tuz eklenir. Biraz yoğrulduktan sonra yağsız ette katılarak köfte, sakız kıvamına gelinceye kadar yoğrulmaya devam edilir. Diğer yandan küçük bir tepsiye iç yağı ufak ufak doğranır. Sakız gibi olana kadar sıcak su yardımı ile yoğrulur. Yoğrulmuş iç yağına tuz, karabiber, kırmızıbiber, nane, ceviz içi ve tarçın konur. Yoğrulduktan sonra küçük parçalara ayrılır. Her parçacığa bir badem içi şekli verilir. Köfteden iri parçalar alınarak kısa bir yoğurmadan sonra gurup gurup sıkımlanır. Her sıkım içli köfte şeklinde hatta biraz daha büyük oyulur. İçine hazırlanmış olan bir badem büyüklüğündeki içyağından konur. Parmaklar yardımıyla ağzı kapatılır. Hepsi bu şekilde bitince bunlar meşe kömürü üzerine yerleştirilen ızgarada pişirilir. Pişirme işlemi fırında da yapılabilir. İstenirse pişen kübbülmüşviyyeler sadeyağda tekrar kızartılabilir. GEREBİÇ: Malzemesi: 2 kg. un, 1kg. irmik, 1/2 kg. şeker, 1/2 kg. pudra şekeri, yeteri kadar ceviz içi, 1kg. zeytinyağı (diğer bitkisel yağlar kullanılmaz), bir kahve kaşığı karbonat, yeterince hazırlanmış gerebiç baharatı (tarçın, karanfil, zencefil, hindistan cevizi, mahlep) Yapılışı: Un ve irmik karıştırılır. Bu karışıma az tuz ve iyice dövülmüş mahlep ve karbonat katılır. Zeytinyağı tavlanarak, bunların üzerine soğuduktan sonra dökülür. İyice yoğrulur ve bir tarafta toplanır. İçinin Hazırlanması: Ceviz içi çok ufak doğranır. Dövülmüş gerebiç baharatı ve şeker karıştırılır. Hazırlanan hamurdan içli köfte sıkımlarından daha küçük sıkımlar oluşturulur ve el yardımı ile içli köftede olduğu gibi bu sıkımlar oyulur. Oyulan sıkımların her birinin içersine hazırlanan içten yarım çorba kaşığı kadar konur. Ağzı kapatılır ve gerebiç kalıbına konarak şekil verilir. Kalıba vurulmuş gerebiçler tepsilere tek sıralı diziler halinde sıralanır. Gerebiçlerin tepsiye yapışmaması için tepsi yağlanır. Çarşı fırınında pişirilir. Pişen gerebiçlerin üzerine pudra şekeri serpilir. Kilis’de Ramazan Bayramının simgesi gerebiçtir. Her Kilis evinde bayram öncesi yapılır ve bayramda gelen misafirlere ikram edilir. KİLİS KATMERİ: Malzemesi: 1kg. Un, 200 gr. tuz, 750 gr. şeker, 500 gr sadeyağ, 100 gr. dövülmüş Antepfıstığı, 100 gr. pudra şekeri, 50 gr. Tarçın ve Kaymak. Yapılışı: Hamur normal su ile yoğrulup, kıvamına getirilerek 50 gr’lık parçalar halinde top şekline sokulur ve dinlenmeye bırakılır. Dinlendikten sonra merdane ile biraz açılarak ve daha sonra el ile serpilerek büyütülür ve ön taraftan ikiye katlanır. Ortasından koyun sütünden (kaynatılmış ve üzerinde tutan kaymağı toplanır) yapılmış kaymak yerleştirilir. Hamurun kalan kısmı da kapatılır. Tavada tereyağında kızartılır. Kızartılan katmer eşit parçalara kesilerek üzerine önceden hazırlanmış şerbet dökülür. Daha sonra Antepfıstığı, pudraşekeri ve tarçın serpilerek servise hazır hale getirilir. PEYNİRLİ İRMİK HELVASI: Malzemesi: 1 su bardağı irmik, 2 su bardağı toz şeker, 3 su bardağı su 4 çorba kaşığı sadeyağ, 1/4 kg tuzsuz peynir (taze peynir olması tercih edilir), 1 tatlı kaşığı tarçın Yapılışı: Tencerede irmik ile yağ sararıncaya kadar kavrulduktan sonra üzerine şeker ve su eklenir, karıştırılarak koyulaşıncaya kadar pişirilir. Ateşte almaya yakın peynirler doğranarak eklenir ve helva tekrar karıştırılır. Üzerine tarçın serpilir. MAYANALI (ANASONLU) KAHKE: Malzemesi: 1 su bardağı zeytinyağı, 1 su bardağı toz şeker, yeteri kadar kabartma tozu, 2 çorba kaşığı dövülmüş çörek otu, 1 çay bardağı susam, 1 çay bardağı ılık süt ve alabildiği kadar un. Yapılışı: Süt ve şeker tencerede karıştırılarak eritilir. Üzerine un, yağ, anason, çörek otu, susam ve kabartma tozu katılarak yoğrulur ve kulak memesi kıvamında hamur elde edilir. Hamurdan alınan küçük parçalar simit biçiminde yağlanmış tepsiye dizilir ve pembeleşinceye dek pişirilir. eklenir. Bu arada kaynamakta olan şerbetin altındaki ateş alınır ve karışım tahtadan yapılmış küçük kürekle sürekli karıştırılır. Daha önceden aralıklarla iplere dizilmiş olan cevizler (ceviz içleri ıslatıldıktan sonra bir gün bekletilir. Sonra iğne ile ipe dizilir ve en az bir hafta açık havada kurutulur) bu karışıma (hapısa) batırılarak, yüksekçe bir yere asılır ve güneşte kurutulur. Kuruyan ceviz sucuklar bez torbalarda saklanır. GÜN PEKMEZİ: KİLİS’TE BAĞCILIK VE ZEYTİNCİLİK Malzemesi: Şirelik üzüm, yeteri kadar havara taşı yani beyaz toprak Yapılışı: Tanelere ayrılan üzüm curunda (havuz) iyice yıkanır. Üzerine üzüm suyunun durulması için havara taşı (bu oran genellikle 1/4 olup, yani üzümün dörtte biri kadar havara taşı) serpilir. Ayakları temiz olan kişiler curunda üzümü iyice ezdikten sonra, curun borusundan (söbek) akan üzüm suları yaygın kapta (leğen, teşne) toplanır ve iyice kaynatılarak pişirilir. Kaynama anında oluşan köpükler alındıktan sonra tortuların dibe çökmesi için bekletilir. Durulan şerbet tekrar teşnelere süzülerek boşaltılır. Kalan tortulu kısım bez torbalara boşaltılarak yüksekçe bir yere asılır ve süzülen şerbet ayrı bir kapta toplanır. Biriken şerbetler güneşte karıştırılarak koyulaştırılır. Bu biçimde istenen koyuluk elde edilince, tekrar süzülür (tülbent bezden geçirilir) ve kavanozlara konur. SUCUK HAPISASI: Malzemesi: Şirelik üzüm, buğday nişastası, havara taşı, ceviz içi, sucuk ipi. Yapılışı: Tanelerine ayrılan üzümler curunda yıkanır, ezilir, süzülür, kaynatılır ve şerbet haline getirilir. Elde edilen şerbetin bir kısmı ayrılır, bir kısmı da sucuğun yumuşak ve tatlı olması için kaynatılır. Soğuk şerbetle nişasta karıştırılarak yoğrulduktan sonra karışıma azar sıcak şerbet Geçmiş yıllarda, yörenin ekonomisi ağırlıklı olarak toprağa, tarıma ve hayvancılığa dayandığından, üretimde, bu ürünlerin değerlendirilmesine yönelik olmuştur. Bu tarımsal etkinlikler içinde “zeytin” ve “üzüm” tarih boyunca Kilis’in, olmazsa olmaz nitelikteki tarımsal ürünü olmuştur. Her iki ürünün de arazi seçiminde nazlı olmayışı, Kilislinin işine gelmiş; ama zeytin iki yılda bir ürün verdiği için, her yıl meyve veren üzüm (bağcılık) daha tercih edilir olmuştur. İlimizde toplam tarım arazisinin 1/5 inden fazlası bağ alanlarına ayrılmıştır. Bölgede elde edilen üzümlerin önemli bir bölümünü Kilis Suma Fabrikası almaktadır. Üzüm yaş ve kuru olarak tüketildiği gibi pekmez (sıcak pekmez, yaş pekmez, gün kurusu pekmez) ve şire (üzüm suyu ve nişastanın birlikte kaynatılmasıyla yapılan tatlı türü pestil, sucuk, dilme, ....) ve sirke olarak da değerlendirilmektedir. 67 Tarih ve Kültür Kenti Kilis K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ Evliya Çelebi’nin anlattıklarına göre Kilis ve yöresinde kırk çeşit üzüm varmış. Horozkarası (Horuzkarası), Hömmusu (Hönnüsü), Rumi (Urumu), Yediveren (yediveren), İnek Memesi, Dökülgen, Dımışkı, Kabarcık günümüze ulaşan türler olmasına karşın, Horozkarası ve Rumi yöreyle özdeşmiş türlerdir. Lacivert-siyah renkli, iri taneli ve kalın kabuklu olan Horozkarası sofralık; sarı-açık yeşil renkli Rumi adıyla bilinen üzüm de; pekmezlik, şirelik ve şaraplıktır. Toprağa dikim aşamasından 68 mamul ürün haline dönüşünceye dek geçirdiği her evrede söz olmuş, söylem olmuş, mani ve ezgi olmuştur, üzüm… “Kilis’in yaş üzümü / Gelin dinle sözümü / Dinlemezsen sözümü / Köpek görsün yüzünü.” “Bağlardan üzüm aldık / Bekçiden izin aldık / Düşmanlarım çatlasın / Sarışın, mavi gözlü kız Zeytinlikler, Kilis Ovası ve çevresiyle, Afrin ve Sabun Suları arasındaki parçalı düzlükler üzerinde yoğunluk kazanmaktadır. Bölgede zeytinin di- key sınırı 950-1000 metrelere kadar çıkmaktadır. İlimizde mevcut yağlık zeytin çeşidinin yanında il sanayisini olumlu yönde etkileyecek, alternatif değerlendirme özelliklerine sahip, sofralık-salamuralık-yağlık zeytin çeşitleri de getirtilerek üretimleri sağlanmıştır. Elde edilen tane zeytinin, kahvaltılık olarak kullanılan kısmı hariç, tamamı yağ çıkarmada kullanılır. Meyvesi, yağı, çekirdeği, dalı ve yaprağıyla çok eski çağlardan beri insan yaşamında önemli bir yeri olan, zeytin, Kilislinin de baş tacı olmuştur. ince kabuğu, küçük çekirdeği ve oldukça yüksek yağ oranıyla (% 35) tanınan “Kilis Zeytini” bu niteliğiyle sofralık değildir. Yörede, zeytinyağı üretimi ile birlikte var olan ve gelişen bir başka üretim kültürü de sabun imalatıdır. Üretim sürecindeki karışımlarına göre piyasada; saf zeytinyağından, saf zeytinyağı ve defne yağından (garlı sabun), yarısı zeytinyağı yarısı pirina yağından ve sadece pirina yağından (Kilis’e özgü bir tür olup, ‘Güllü Sabun’ adıyla anılır.) yapılan türleri vardır. “Mahsere” ve “Masmana” adlarıyla anılan imalathaneler de, bu iki üretim kültürünün vazgeçilmez bir öğesi olmuştur. KİLİS’İN SOSYAL VE KÜLTÜREL DURUMU Yeryüzünde ilk yerleşik hayatın başlamasından bu yana ortaya bir çok uygarlıklar çıkmıştır. Bu uygarlıkların bazıları varlıklarını uzun süre devam ettirmiş, bazıları ise kısa sürede yok olup, gitmişlerdir. Yüzyıllardan beri insanların yerleşim yerlerinden birisi olan Kilis’te, Anadolu ve Mezopotamya uygarlıklarının yanı sıra, Hitit, Pers,Roma,Arap ve Türk-İslam uygarlıklarının hüküm sürmesiyle mimari,edebiyat ve folklor alanlarında büyük ve kalıcı eserler oluşmuştur. Folklorik değerler; halkın binlerce yıllık yaşayışlarıyla biçimlenen, mutluluğu ve kederiyle ortak bir potada eriyen ve kuşaktan kuşağa miras kalan, bir insanın doğumundan ölümüne kadar hayatının her bölümünün, toplumun gelenek ve göreneklerine uygun olarak törenle,oyunla,figürle,yemek adetleriyle ve türkülerle ifade ettiği hayat tarzıdır. Kilis’te halk türküleriyle birlikte halk oyunları, folklorun en zengin dalıdır. İslam dininde müziğin ayrı bir yeri bulunduğundan, Osmanlılar döneminde dini müzik yanında, düğün ve eğlence yerlerinde söylenen türküler, ölü evinde yakılan ağıtlar, kahramanlık şiirleri bugün bile aynı güzellikte söylenmektedir. Kilis’li ozanların, sanatçıların, halk edebiyatçılarının dilden dile aktarılan eserleri, aynı güzelliği bugün de korumaktadır. Günümüzde, özel günlerde giyilen eski kıyafetler; kültürel yaşayışa renk katan, zengin bir desen veren öğeler olarak bugüne miras kalmıştır. Kilis’in yüzlerce yıllık süreçte geliştirdiği zengin kültürünün sonucu olarak Kilis Ağzı adı verilen özgün bir konuşma sitili vardır. Bu nedenle konuşma dili ile yazı dili küçük farklılıklar arz eder. Ağızdan ağza söylenerek günümüze kadar gelen ve güncelliğini koruyan Kilis’e’e özgü atasözlerinin her biri; üzerinde ayrı bir araştırma yapabilecek değerde anlam ve muhteva genişliğine sahiptirler. Abbasiler ve Osmanlı Devleti dönemlerinde göç ettirilerek Kilis’e yerleştirilen Türkmen toplulukları zaman içinde kendi kültürlerini geliştirerek bölgenin zengin halk edebiyatı unsurlarına sahip olmasını sağlamıştır. Kilis’in yazılı olmayan halk edebiyatı unsurları; destanlar, efsaneler, deyimler, maniler ve atasözleridir. 69 Tarih ve Kültür Kenti Kilis Tas yitmiş Curunu Başına geçir. Arefe günü tıraşa ne, Bayram günü aşa ne. Öğünme Çördük, seni Damda da gördük Duvarda da gördük. Kör gözden yaş fukara evinden aş bekleme. Kavununu ye karnına bak, Karpuzu ye benzine bak, Üzümü ye pazına bak. Boşanıp gişiye varma, Sevip oynaşına varma. Acından Karnı gurlar, Başında Nergiz parlar. Kadın gerek bey doğura. Kötü bıçak ele yavuz, kötü avrat dile yavuz. Ne yedin, dolma; Misafirin misafiri olma. Aşı pişiren değil, yağını tavlayan avrat. Kel kız, emmisi kızının saçından öğünür. Güzelden yar, çirkinden çor eksilmez. Hamamcı hamam açtı, keller içine kaçtı. Üzümün iyisi tane, karının iyisi nene olur. Halının tozu, Kötünün sözü bitmez. K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ Kilis’te Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Deyimler Kilis’in Meşhur Türküleri Zengin birikime sahip Kilis yöresinin türkülerinden en bilinenleri; Zeytin yaprağı yeşil, Yoğurt koydum dolaba, Lambada şişesiz yanmaz mı, Kundurama kum doldu, Ezo Gelin, Karşıdadır evleri, Kuru kastel akmıyor, Meryem, Bahçede miş miş, Ya muallim, Süt içtim dilim yandı, Cumbullu, Penceresi cam cama muallim, Ceren’dir. Maniler: Şahinbey’in köprüsü, / Atlastandır örtüsü / Yarime kurban olsun / Şu Kilis’in hepisi... Havışa koyduk teşti / Bulutlar geldi geçti / Kız anası izin ver / Güveyinin sabrı taştı... Gelin doymuyor yemeğe/Bakın hele leyleğe/Maşallah deyin geline / Amana nazar değmeye... Teşt altında kavurma / Gelin karşımda durma / Gözlerin çapaklanmış / Midemi bulandırma... FOLKLOR VE KİLİS’İN FOLKLORİK DEĞERLERİ: Folklor kelimesi yapı itibarıyla yabancı bir kelime olup aslı folk ve lore sözcüklerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Folk: Halk, Millet ve o yörede yaşayan ahali, Lore; bilgi,inceleme ve araştırma anlamlarını içermektedir. Kısaca açıklamak gerekirse folklor; halkın sosyal yaşantısını, kültürünü, gelenek ve göreneklerini, hayat tarzını inceleyen bir bilim dalıdır. Kendine has folklorik özellikleri olan Kilis’in başlıca folklorik değerlerini şöylece sıralayabiliriz. Kilis’ te Halk Oyunlarımız Halk oyunlarımız Kilis’in çeşitli yörelerindeki ilçe ve köylerine göre değişmektedir. Örneğin Musabeyli taraflarında en çok tutulan halay KIRIKHAN (Kırıkcan ), Elbeyli yöresine doğru ise DOKUZLU ve SERÇE (çibiklinin varyantı) oyunları görülüyor. 1-Kırıkcan, 2-Gavurdağı kabası, 3-Leylim, 4-Serçe, 5-Dokuzlu, 6-Ağırlama, 7-Kürdi, 8-Şirvani, 9-Temirağa, 10-Arap Sallaması, 11-Gavurdağı Sallaması, 12-Darbuzey, 13-Oğuzlu, 14-Şekeroğlan, 15-Mani, 16-Sekme, 17-Fatige, 18-Barak Üçayağı, 19-Hurşid, 20-Yedi Deve Ağırlaması ve Sekmeni, 21-Mendilli, 22-Lorke, 23-Meryem, 24-Han Esma, 25-Düzayak Halayı. 70 Kilis Halk Oyunları 71 Tarih ve Kültür Kenti Kilis KİLİS HALK OYUNLARI GİYSİLERİ K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ KADIN GİYSİLERİ; Başa Giyilenler 72 Baş Yazmaları; Yörede kadınların kullandıkları turuncu renkli baş örtüsüdür. Başa bağlanış genç kıza, kadına ve dula göre değişir. Tepelik; kadına nazar değmesin diye fesin üzerine tutturulur. Puşu ile sarılır. Taç; Çeşitli motiflerden oluşur. Gümüşten yapılır ve fesin üzerine dikilir. Fes; kırmızı veya siyah renkte özel kumaştan yapılan baş giysisidir. Kayten; siyah iplikten, saç örgüsü tiplemesi verilerek hazırlanır ve başa takılır. Sırta Giyilenler İç Donu; Beyaz kumaş üzerine çeşitli motifler işlenerek hazırlanan giysidir. Köynek; Beyaz kumaş üzerine kirpi okuyla delikler açılarak, renkli ibrişim ipeklerle işlenen giysidir. Mintan; Gömlek şeklinde olup üzerinde çiçekler bulunan kumaştan yapılan giysidir. Bu gömleği ”Şeytan gömleği veya sallamalı gömlek” de denilir. Çuka, Fermane; özel parlak kumaştan yapılır. Yörede kumaş üstü süsleme ve işlemeleri özel parlak boncuk ve çeşitli motiflerden yapılır. Yelek; Çeşitli parlak kumaşlardan yapılır. Ceket; Çeşitli parlak kumaşlardan yapılan zubundur. Önlük; parlak kumaş üzerine el ve makine nakışı ile işlenir. Şalvar; yöreye ait olan kutnu kumaşından saten veya çeşitli kumaşlardan yapılan giysidir. Bu şalvarlara “ cidari ” adı verilmektedir. Ayağa Giyilenler Çorap; genç kızların nişanlısı ve doğacak yavrusu için ellerinde örmek suretiyle işledikleri bir giysi parçasıdır. Renklide olabilir. Yemeni; kırmızı köseleden kulaklı veya kulaksız olarak yapılan zengin bir yöre giysi parçasıdır. Takılar Gümüş Kemer; gümüşten çeşitli motiflerle yapılan süs ve ziynet eşyası olarak kadınların bellerine taktıkları kemerdir. Hamaylı; Gümüşten yapılan ve boyuna takılan takılardır. Yanaklık ( Şekke ); Fesin üzerine dikilir. Şekkenin kenarlarına kadınlar tarafından çocuk sayısına göre altın dikilir. Bilezik; Genç kızların aksesuar olarak taktıkları takıdır. Aksesuar Keyfe; Aksesuar olsun diye şalvarın yan tarafına bağlanan bir mendildir. Turna Tüyü; başa giyilen tozağın üzerine takılan bir takı türüdür. ERKEK GİYSİLERİ; Başa Giyilenler Terlik; Çeşitli motiflerde kirpi okuyla işlenir. Sırta Giyilenler Döş Yeleği; Beyaz kumaş üzerine kirpi oku ile işlenir. Gömlek; Sarı ve çizgili kumaştan yapılır. Cezayir Yeleği; Aba tezgahlarında özel olarak dokunan bir giysidir. Şalvar; her kumaştan yapılan cep ağzı ve paçaları özel olarak işlenmiş bir giysi parçasıdır. Kuşak; Yumuşak kumaştan yapılan ve bele bağlanan bir şaldır. Aba; Özel dokuma tezgahlarında kumaş üzerine özel olarak dokunan dokumadan yapılır. Ayağa Giyilenler Çorap; Beyaz veya sarı renkte ayağa giyilen giysi parçasıdır. Yemeni; Kilis’e özgü yapılan bir ayakkabıdır. Postal; Boğazlı yemeni türüdür. Aksesuar Kefye; Erkeklerde pek aksesuar kullanılmaz. Yalnız kefye denilen çeşitli şekillerdeki mendil vardır. Tütün Kesesi; Aba tekniğinde dokunur. KİLİS İLİNİN BAZI GELENEK VE GÖRENEKLERİ Kilis’in özellikle kırsal bölgesinde ağırlıklı olarak yaşayan Türkmen boylarının derin kültürleri, Kilis’in gelenek ve adetler bakımından da oldukça zengin olmasını sağlamıştır. Özellikle doğum, kız isteme, evlenme, askere gönderme, ölüm gibi sosyal olaylarda yoğun biçimde kendini gösteren geleneklerden bazıları şu şekildedir: Doğum Gelenekleri: Doğumun kırkıncı gününde doğum yapan kadın, hamama götürülür ve hamamda yemekler yenir, eğlenceler yapılır. Buna “lohusa veya nefse hamamı” denir. Evlenme Gelenekleri: Geçmiş dönemlerde evlilikler, doğal olarak görücü usulüyle yapılmaktaydı. Askerden dönen delikanlı “kabı kacağı” birbirine çarpıyor, sinirli davranıyorsa artık onu baş göz etmenin zamanı gelmiştir. Cenaze Gelenekleri: Kazma takırtısı, lahde gitme, tevhit çekme, üç gün hayratı, kırkıncı gün, elli ikinci gece başlıca cenaze adetleridir. 73 Tarih ve Kültür Kenti Kilis Düğün: Kız istenmesi, güveyinin donatılması, kına yakılması, düğün evine odun götürme, çeyiz serme, düğün alışverişi, gelin getirme, şobaş ve gerdek sonrası gibi evlilik sürecinin temel aşamaları ayrı ayrı seremoniye sahiptir. Halen Kilis ve çoğunlukla köylerinde görülen “şobaş”, toplumsal dayanışmanın en güzel örneklerinden biridir. Düğüne katılanlar, belli bir düzen içinde büyük bir alanda toplanırlar. İlk “şobaş” olacak kişi birinci sıraya oturur. Bu kişi, genellikle damadın en yakın bir büyüğü veya yörenin en saygın kişisidir. Abdal (Davulcu, köçek) sıra ile topladığı parayı herkese gösterip, yüksek sesle miktarı belirterek, yazıcı heyetine teslim eder Toplanan bu paralar düğün sahibinin masraflar için harcanır. K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ Düğün Gelenekleri: 74 Gelin Gok / Çömçegelin Oyunu: Ağaç parçası üzerine bir gelin şekli yapılır ve bu ağaç parçası iki adam tarafından “Gelin Gok! Gelin Gok!” diyerek ev ev, mezra mezra, köy köy bağırarak gezdirilir. Evlerde oğlak, bulgur, un, şeker gibi yiyecek maddeleri toplanır. Vermeyen evin damının çörteni çekilip, kuyuya atılır. Toplanan yiyecek maddeleri ile köy meydanında ya da köye ya- kın bir çayırlık bir yerde yemekler pişirilir, birlikte yenerek dualar edilir. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE KİLİS’İN YETİŞTİRDİĞİ BAZI ÜNLÜLER Canbolad Bey, Ruhi Efendi, Bekir Vahid Efendi, Abdullah Sermest Efendi, Hocazade Abdullah Enveri Efendi, Necip Asım Yazıksız, Muallim Rif’at Bilge, İslam Bey, Hafız Kamil Kıdeyş, Prof.Dr.Alaeddin Yavaşça, Prof. Dr. Ahmet Taner Kışlalı, Nejat Uygur, Seyfettin Başcıllar, Hıncal Uluç, Öztürk Serengil, Org. Doğan Güreş, Org. Safter Necioğlu, Nedim Ökmen, Aydan Şener, İ. Halil Taşkent, Reşit Muhtar, Prof. Dr. Doğu Ergil, Prof. Dr. Selahattin Sulhi Tekinay, Mehmet Ali Kışlalı..... IV. BÖLÜM KİLİS İLİNDEKİ BAZI LOKANTALAR Bahar Kebap Ve Çorba Beyzade İskender&Döner Cemal Ustanın Yeri Yemek ve Kebap Salonu Civan Et Ve Balık Lokantası Doğanhan Restaurant (Tarihi Mekan) Doy Doyy Pizza Fast Food Hacı Dervişoğlu Kebap-Lahmacun & Pide Salonu Kale Aykanat Restaurant Kilis Otogar Lokanta Ve Kebap Salonu Muzzo Fastfood Restaurant Pidemix Pide ve Lahmacun Piez Döner Pizza Cafe Sevgi Kebap&Lahmacun Salonu Söğütlüdere Göl Restaurant Turkuaz Kebap&Döner Yaren Tarihi Taş Mekanlar Et Lokantası ve Mahalli Yemekler Yedoy Döner&Kebap Tel: 0.348.813 33 56 Tel: 0.348.813 31 00 Tel: 0.348.813 12 25 Tel: 0.348.813 56 41 Tel: 0.348.814 17 66 Tel: 0.348.813 23 60 Tel: 0.348.813 92 92 Tel:0.348.813 81 82 Tel: 0.348.814 44 22 Tel: 0.348.813 86 88 Tel: 0.348.813 74 33 Tel: 0.348.813 37 00 Tel: 0.348.813 64 92 Tel: 0.348.813 53 17 Tel: 0.348.813 30 31 Tel: 0.348.822 22 79 Tel: 0.348.813 53 17 KİLİS İLİNDEKİ BAZI KASAPLAR Kilis’te kasaplar sipariş üzerine Kilis Tava, Lahmacun, Oruk Kebabı, Arap Tava, Patlıcan Kebabı ve Ezme gibi yöresel yemekleri hazırlayıp, pişirterek istediğiniz yere getirirler. Bu kasaplardan bazıları aşağıdadır. Aile Kasabı Tel:0.348.813 46 64 Azim Et Pazarı Tel:0.348.814 51 00 İzzet Usta Tel:0.348.814 16 22 Kardeşler Et Pazarı Tel:0.348.813 63 22 Kasap Muzaffer Tel:0.348.813 37 99 Kasap Nuri Usta Tel:0.348.822 34 69 Şafak Kasap Tel:0.348.813 45 76 Uğur Kasabı Tel:0.348.813 77 43 KİLİS İLİNDEKİ BAZI KATMERCİLER- TATLICILAR- PASTANELER Baklavacı Aliler Tel: 0.348.813 23 27 Hacı Fadıloğulları Baklavaları Tel: 0.348.813 12 51 Katmerci Bekan Tel: 0.348.813 56 03 Kifado Dondurma Tel: 0.348.814 41 41 Mado Pastanesi Tel: 0.348.814 08 36 Sezer Pastaneleri Tel: 0.348.813 22 70 Sinbad Pastaneleri Tel: 0.348.813 83 90 75 Tarih ve Kültür Kenti Kilis KİLİS İLİNDEKİ BAZI ÇAY BAHÇELERİ: Kilis şehir merkezinde, Cumhuriyet Caddesi üzerinde ve yakınında, Kilislilerin ve Kilis’i ziyaret edenlerin dinlenmek ve keyifli vakit geçirmek için oturduklar Çay bahçeleri bulunmaktadır. Bu çay bahçelerinin bazıları şunlardır. Ayşecik Çay Bahçesi Tel: 0.348.813 86 88 Emirgan Çay Bahçesi Tel: 0.348.813 10 02 Çavuş Çay Bahçesi Tel: 0.348.813 31 47 Burak Çeyizcilik Emek Tekstil Çeyiz Gönül Çeyiz: Huzur Çeyiz: Nur Çeyiz: Polat Çeyiz Sevinç Çeyiz: Yarımağa Çeyiz Çok Amaçlı Toplum Merkezi (ÇATOM) Tel: 0.348.813 43 85 Tel: 0.348.813 31 04 Tel: 0.348.813 63 81 Tel: 0.348.813 89 34 Tel: 0.348.813 31 47 Tel: 0.348.814 24 83 Tel: 0.348.813 82 66 Tel: 0.348.813 30 09 Tel: 0.348.814 49 97 KİLİS İLİNDEKİ BAZI YORGANCILAR Altıniğne Yorgan Ankara Yorgancısı Azizoğlu Yorkop Yorganları Çağdaş Yorgan Çeyiz Yorganları Damla Yorgan Esra Yorgan Nergiz Yorganları Öz Altıniğne Yorgan Özlem Yorgan Pınar Yorgan Renk Yorganları Rüya Yorganları Yıldız Yorgan Tel: 0.348.813 57 51 Tel: 0.348.813 33 25 Tel: 0.348.813 54 24 Tel: 0.348.822 27 28 Tel: 0.536.952 96 30 Tel: 0.348.814 14 26 Tel: 0.348.813 56 94 Tel: 0.348.813 58 00 Tel: 0.348.814 03 64 Tel: 0.348.813 80 62 Tel: 0.348 813 85 00 Tel: 0.348.813 69 75 Tel: 0.348.813 90 93 Tel: 0.542.605 57 34 K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ KİLİS NAKIŞLARI VE ÇEYİZLERİ SATAN BAZI İŞYERLERİ KİLİS İLİNDEKİ BAZI YEMENİCİLER Uslu Yemenici Asil Yemeni Yemenici Mehmet Usta Yemenici Arif Usta Yemenici İlhan Usta KİLİS İLİNDEKİ BAZI BAKIRCILAR Tel: 0.348.814 60 44 Tel: 0.530.243 14 84 Tel: 0.535.360 39 05 Tel: 0.534.561 64 67 Tel: 0.542.835 07 87 Antik Bakırcı (Kilis El İşi Bakırcı, Hamam Tası, Sabunluk) Tel: 0.348.813 77 29 Nur Bakırcılık (El İşi Bakır İşlemciliği-Bakır Ustası)Tel: 0.544.323 43 37 Turistik Bakır (Rıfat Sarıfakıoğulları) Tel: 0.348.814 62 31 76 BAZI BAHARATÇILAR & KURUYEMİŞ VE ŞEKERLEMECİLER Aslı Baharat ( Ömer Faruk Şekeroğlu) Azim Kuruyemiş Hacı Hikmet Kuruyemiş &Şekerleme İrfan Baharat ( Mehmet Ağırmışgün) İpekyolu Baharat Lezizhane Kuruyemiş &Şekerleme Lider Baharat ( Mehmet Şekeroğlu) Mahir Baharat (Mustafa Şekeroğlu) Necati Kuruyemiş Nezih Kuruyemiş& Şekerleme Sesliokuyucu Kuruyemiş& Şekerleme Tel: 0.348.813 59 69 Tel:0.348.813 59 65 Tel:0.348.813 46 91 Tel: 0.348.814 08 57 Tel: 0.348.813 31 07 Tel:0.348.813 88 93 Tel: 0.348.813 32 50 Tel: 0.348.813 45 73 Tel:0.348.813 36 17 Tel:0.348.813 42 31 Tel:0.348.813 33 58 ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ ve TİCARETİ YAPAN BAZI FİRMALAR Bediroğlu Güneydoğu Zeytinyağı Hızma Zeytinyağları Kartal Ticaret Mazlum Ticaret Mercimek Mehmet Tekün Zeytinyağı Tel:0.348.813 93 95 Tel:0.348.813 90 85 Tel:0.348.814 28 58 Tel:0.348.813 31 09 Tel:0.348.814 25 41 Tel:0.348.813 26 63 Tel:0.348.813 51 76 KİLİS İLİNDEKİ BAZI SABUNCULAR Tekün Sabunculuk Efetürk Sabunculuk Tel:0.348.813 51 76 Tel:0.348.813 27 46 KİLİS İLİNDEKİ BAZI PEKMEZCİLER Kilis’te “Yaş Pekmez” , “Sıcak Pekmez” ve “Gün Pekmezi” olmak üzere üç tür pekmez üretilir. Hepsinin ayrı tadı ve aroması vardır; ama “ Gün Pekmezi” Kilis ile özdeşleşmiştir. Nazar Pekmez Tel: 0.348.813 36 61 Yunus Pekmez Tel: 0.348.814 07 93 BAZI TAKSİ DURAKLARI Otogar Taksi Park Taksi Karadeniz Taksi Cem Taksi Tel: 0.348.813 56 15 Tel: 0.348.813 12 63 Tel: 0.348.813 19 47 Tel: 0.348.813 63 21 RENT A CAR FİRMALARI Express Rent A Car Efe Rent A Car Carline Rent A Car Mesut Rent A Car Çiftegöz Rent A Car Tel: 0.348.822 30 79 Tel: 0.348.813 77 99 Tel: 0.348.813 74 79 Tel: 0.541.960 79 00 Tel: 0.348.813 21 26 77 Tarih ve Kültür Kenti Kilis K İ L İ S G E Z İ R E H B E R İ OTOGAR VE FİRMALAR 78 Çayırağası Vıp Turizm Tel: 0.348.813 85 64 (Gaziantep,Osmaniye, Adana,Ankara,Adapazarı,İzmit,İstanbul,İzmir,Bursa,Uşak,Kütahya) Metro Turizm Tel: 0.348.814 45 45 (Adana,Sivas,Amasya,Samsun,Trabzon,Konya,İzmir,İstanbul,Mersin,Antalya,Elazığ,Van) Özgür Kooperatif Tel: 0.348.813 21 12 (Kilis-Gaziantep-Kilis) Tura Turizm Tel: 0.348.813 50 80 (Kilis-Gaziantep-Kilis) Lüks SEV Tur Tel: 0.348.814 20 93 (Hatay,Kırıkhan,İskenderun,Dörtyol,İslahiye,Osmaniye,Adana,Mersin) Kilis Belediyesi Otogar Müdürlüğü Tel: 0.348.813 10 16 Bey Kooperatif (İslahiye Yolu Üzeri No:5 KİLİS) Tel: 0.348.813 53 95 (Musabeyli ve Polateli İlçeleri) ELBEYLİ ilçesine ulaşım ise Merkez Belediye otogarından sağlanmaktadır. ÖNEMLİ TELEFONLAR Kilis Valiliği Kilis Belediyesi 7 Aralık Üniversitesi Kilis İl Özel İdaresi İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Alaeddin Yavaşça Kültür Merkezi Turizm Danışma (Tourist Information) Kilis Müzesi Kilis İl Halk Kütüphanesi Kilis Çocuk Kütüphanesi Kilis Kültür Derneği Otogar Müdürlüğü Kilis Devlet Hastanesi Kilis Emniyet Müdürlüğü Polisevi İl Jandarma Asayiş Şube Müdürlüğü Milli Eğitim Müdürlüğü Kilis Öğretmenevi Çok Amaçlı Toplum Merkezi (ÇATOM) Elbeyli Kaymakamlığı Elbeyli Belediye Başkanlığı Musabeyli Kaymakamlığı Musabeyli Belediye Başkanlığı Polateli Kaymakamlığı Polateli Belediye Başkanlığı Öncüpınar Gümrük Müdürlüğü Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığı Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği Başkanlığı Kilis ili Organik Zeytin Üreticileri Birliği Tel: 0.348.813 10 12 Tel: 0.348.813 10 10 Tel: 0.348.814 26 66 Tel: 0.348.813 99 68 Tel: 0.348.814 02 53 Tel: 0.348.814 03 84 Tel: 0.348.814 02 53 Tel: 0.348.813 20 37 Tel: 0.348.813 59 98 Tel: 0.348.813 34 74 Tel: 0.348.813 42 21 Tel: 0.348.813 10 16 Tel: 0.348.822 11 11 Tel: 0.348.814 09 30 Tel: 0.348.814 14 24 Tel: 0.348.814 24 86 Tel: 0.348.813 40 52 Tel: 0.348.813 11 78 Tel: 0.348.814 49 97 Tel: 0.348.752 21 13 Tel: 0.348.782 23 53 Tel: 0.348.746 22 63 Tel: 0.348.746 21 20 Tel: 0.348.725 10 25 Tel: 0.348.725 12 56 Tel: 0.348.813 59 09 Tel: 0.348.813 10 44 Tel: 0.348.814 32 23 Tel: 0.348.813 82 63 KİLİS’TEN NE ALINIR Kilis; konumu ve sınır ticareti potansiyeli ile Türkiye’de ticaretin nabzının attığı önemli merkezlerden birisidir. Özellikle Cumhuriyet Caddesi üzerinde bulunan Pasajlar, Kilis Nakışı ve Hediyelik Eşya satan mağazalar, Kuyumcular Çarşısı, Yorgancılar, Yemeniciler, Bakırcılar, Baharatçılar, Zeytinyağı ve Sabun satan işyerleri, ilimize alış-veriş için gelen ziyaretçiler için önemli uğrak yerleridir. Kilis geçmişten günümüze kadar Türkiye’nin dört bir tarafından kız çeyizi almak için ziyaret edilen nadir illerimizden birisidir. Kilis ılıman Akdeniz iklimi nedeniyle kış aylarında da rahatça gezilebilir ve alışveriş yapılabilir. Kilis’ten satın alınacaklar listesi oldukça kabarıktır. El sanatı ürünlerinden Yorgan, Kilis Nakışı, Bakır El Sanatları, Yemeni, Kırmızı Biber, Baharatlar, Menengiç Kahvesi, Zahter, Pekmez, Kilis Zeytinyağı, Sabun, Cevizli Üzüm Sucuğu, Gerebiç, Kilis Kahkesi, Kilis Çubuğu, Kilis Katmeri ve Baklava, kente özgü yiyecek çeşitleri ve hediyelik eşyalar değerlendirilmesi gereken seçeneklerdir. KİLİS’TE NE YENİLİR Kilis’e geldiğinizde şehir merkezinde bulunan Kasaplarda ve Lokantalarda yapılan Kilis Tavası, Oruk Kebabı, İçli Köfte, Eşkili Kebap, Şeyh-El Mahşi, Kübbülmüşfiyye, Sucuk Hamra, Firik Pilavı ve Lahmacun gibi yöresel yemeklerin yanı sıra, Kilis Katmeri, Fıstıklı Kaymaklı Künefe (Cennet Çamuru), Gerebiç, Kurabiye ve Baklava gibi yöresel tatlılar yenilebilir. YAPMADAN DÖNME Tarihi Kilis Konaklarından Neşet Efendi Konağında hizmet veren Kilis Arkeoloji ve Etnografya Müzesini gezmeden, Oylum Höyük ve Ravanda Kalesini görmeden, Söğütlüdere mesire alanı ile türkülere konu olmuş Kuru Kastel’e uğramadan, Mevlevihane, Tarihi Camiler, Kasteller ve Sahabe Türbelerini ziyaret etmeden, Şeyh Muhammed Bedevi Hz. Türbesinin bulunduğu tepeden Kilis’i panoramik olarak seyretmeden, Şehir merkezinde labirent gibi Tarihi Kilis sokaklarında gezip Tarihi Kilis Evlerini görmeden, Yöresel yemek ve tatlılarından tatmadan ve Pasaj ve Çarşılarında alış-veriş yapmadan dönmeyiniz. TURİZM DANIŞMA Kilis’te Turizm Danışma hizmetlerini İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yürütmektedir. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünden Kilis ile ilgili en güncel bilgi, gezi rehberi, afiş, broşür, harita, DVD gibi dokümanlara ulaşmak mümkündür. Kilis’teki sergi, gösteri, yarışma, festival gibi etkinlikler İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve www.kiliskulturturizm.gov.tr’den öğrenilebilinir. ÖNEMLİ GÜN VE HAFTALAR Mercidabık Zaferi’nin Yıl Dönümü Kutlamaları 24 Ağustos 1516 Atatürk’ün Kilis”e Gelişi 28 Ekim 1918 Kilis’in Kurtuluşu 07 Aralık 1921 Kilis’in İl Oluşu 06 Haziran 1995 Geleneksel Musabeyliler Üzüm Festivali Ağustos Ayı Kilis Organik Zeytin Festivali Kasım Ayı 79 80 Z İ R E Mehmet Sanlı Mahallesi Doğan Güreş Paşa Blv. No: 134 KİLİS Kilis 7 Aralık Üniversitesi Misafirhanesi • Toplam Oda Sayısı Misafirhane Beşyüz Evler Civarı KİLİS Kilis Polisevi :6 Misafirhane Cumhuriyet Caddesi KİLİS Kilis Öğretmenevi E 21 ODA 37 YATAK 48 ODA 78 YATAK 45 ODA 101 YATAK 20 ODA 40 YATAK 35 ODA 70 YATAK 22 ODA 60 YATAK TESİSİN KAP. B : 191 • Toplam Yatak Sayısı Misafirhane Belediye Belgeli Cumhuriyet Cd., No:162 KİLİS TESİSİN SINIFI Paris Oteli Toplam Otel ve Konaklama Tesisi Sayısı H KONAKLAMA TESİSLERİ E Belediye Belgeli G Cumhuriyet Caddesi Hasenek Sok. No:2 KİLİS ADRESİ S İstanbul Oteli İ Belediye Belgeli L Şehit Sakıp Mah. Zekeriya Korkmaz Blv. No:1 KİLİS İ Mer-Tur Oteli OTELİN ve KONAKLAMA TESİSİNİN ADI K Tel : 0.348.814 26 66 Fax: 0.348.813 93 24 [email protected] Tel: 0.348.814 14 24 • Fax: 0.348.814 14 54 [email protected] Tel : 0.348.813 11 78 • GSM:0.507.607 57 00 www.kilisogretmenevi.net Tel : 0.348.813 15 00 Tel : 0.348.813 18 17 • [email protected] Tel : 0.348.814 08 34 • Fax: 0.348.814 08 03 [email protected] TELEFON, FAX E-MAIL ADRESİ İ : 386 R Tarih ve Kültür Kenti Kilis TURİZM İŞLETME BELGELİ TURİZM VE SEYAHAT ACENTALARI ADI ADRESİ ALTINOLUK TURİZM VE SEYAHAT ACENTASI (Şb.) Hacı Cümbüş Camii Altı No: 21 KİLİS CML TURİZM VE SEYAHAT ACENTASI (Şube) 7 Aralık Mh. Nemika Cad. No:70 KİLİS SEYAHAT ACENTASI YETKİLİSİ GR İbrahim ALİTİNOĞLU (A) Reşit HİDAYET (A) TELEFON VE FAKS NUMARALARI Tel: 0.348.813 73 02 Fax: 0.348.813 73 02 www.altinolukturizm.com [email protected] Tel: 0.348.813 33 90 Fax: 0.348.813 26 20 www.alyamacturizm.com.tr [email protected] TURİZM İŞLETME BELGELİ A GRUBU (ŞUBE) ACENTA SAYISI : 2 ADET TURİZM YATIRIM BELGELİ OTELLER TESİSİN ADI HHHH OTEL OLEA ADRESİ Şıh Abdullah Mh. KİLİS ODA YATAK SAYISI 55 ODA 101 YATAK RESTURANT ve SALON KAPASİTESİ 480 Kişilik l. Sınıf Lokanta, 120 Kişilik 2. Sınıf Alakart Lokanta, 400 Kişilik Çok Amaçlı Salon 187 Kişilik Çok Amaçlı Salon 100 Kişilik Çok Amaçlı Salon 100 Kişilik Konferans Salonu Aletli Jimnastik Salonu Türk Hamamı, Sauna, Buhar Odası Masaj Odası, Vitamin Bar, Lobi Bar, Satış Ünitesi(2 Adet) TEL. VE FAX 0.348. 813 13 80 2014 Yılı MART ayında hizmete açılacaktır. 81 82 GAZİANTEP 209 278 672 1125 1105 247 642 1044 765 197 60 246 315 732 1185 1142 307 710 1083 802 148 KİLİS K 192 556 837 813 392 896 939 490 69 İ S G E Z İ R E H B E R İ 261 487 830 882 461 889 932 483 MERSİN 682 545 382 877 660 580 453 ANKARA 1131 724 243 1225 1113 565 İSTANBUL 1088 445 322 1457 1208 İZMİR 380 948 1032 421 MALATYA 801 1270 1235 ERZURUM KİLİS İLİMİZİN BAZI İL MERKEZLERİNE UZAKLIKLARI L ADANA İ 1029 543 BURSA 748 ANTALYA Kilis-Elbeyli Kilis-Musabeyli Kilis-Polateli Kilis-Yavuzlu Beldesi HATAY 35 km 33 km 24 km 12 km. Tarih ve Kültür Kenti Kilis 83 Salih Efendi Sokak ve Kabaltı T.C. KİLİS VALİLİĞİ İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Ekrem Çetin Mahallesi Alaeddin Yavaşça Kültür Merkezi Kat : 1 KİLİS Tel : 0.348. 814 02 53 - Faks : 0.348. 813 49 09 Web : www.kiliskulturturizm.gov.tr E-Mail : [email protected]
Benzer belgeler
PDF ( 165 )
açısından daha avantajlı düz alanların varlığı, verimli toprakların ve su
kaynaklarının çevresinde kurulmuştur. Kilis’te merkezi alan öncelikle bir
su kaynağı etrafında oluşmuş (kastel/çeşme), daha...
