Baş Boyun Muayenesi Yenidoğan döneminde başın gövdeye oranı

Baş Boyun Muayenesi
Yenidoğan döneminde başın gövdeye oranı en fazladır ve başın aksiyel çapı boy
uzunluğunun 1/4'üdür. Daha sonra bu oran gövde lehine değişim gösterir ve erişkinde bu oran
1/8'e kadar iner. Baş boyun muayenesi diğer sistemlerde olduğu gibi inspeksiyon, palpasyon,
perküsyon ve oskültasyondan oluşur. Ayrıca translüminasyon gibi özel muayene yöntemleri
de uygulanır.
Baş boyun muayenesine hastanın vital bulgularının elde edilmesi ve genel
inspeksiyondan sonra baş çevresi ölçümü ile başlanır. Elde edilen baş çevresi ölçümü diğer
ölçülerle birlikte muayenenin bitiminde o yaş grubu ve cins için belirlenmiş standartlara göre
karşılaştırılır. Mezür önde kaşların hemen üstünden, arkada ise protuberentia oksipitalis
eksterna’dan geçirilerek horizontal düzlemde ölçüm yapılır. İntrauterin dönemde vücudun en
hızlı büyüyen kısmı olan baş, doğumdan sonra da hızı azalarak büyümeye devam eder.
Doğumda 34-36 cm olan baş çevresi ilk bir yıl için ayda 1 cm (ilk 3 ayda 2 cm/ay) artar ve 1
yaşında 46-47 cm çapa ulaşır. Daha sonra hızı giderek azalmak üzere erişkin döneme kadar 10
cm daha genişler ve erişkin çapı ortalama 55-57 cm'dir. Baş çevresinin yaş ve cinsiyete göre 3
persentilin altında olmasına mikrosefali, 97 persentilin üzerinde olmasına makrosefali denir.
İnspeksiyon:
İnspeksiyonda öncelikle hastanın genel görünümüne bakılmalıdır. Öncelikle başını dik
tutup tutamadığına bakılır. Çocuk belirli bir yaştan sonra (3 aydan büyük bebekler) başını dik
tutabilmelidir. Sürekli olarak başını bir yönde hareket ettiren ve dışarı ile irtibatı olmayan
çocuklarda otizm düşünülmelidir. Ağır aort yetmezliğinde her sistollle birlikte başın sallandığı
gözlenebilir (Musset belirtisi). Çocuğun yüz ifadesi bir çok hastalığa tanı koymada ipucu
verebilir. Mutsuz yüz ifadesi daha çok kronik hastalıklarda saptanırken panik ve korku
içindeki yüz ifadesi akut olaylarda gözlenir. Başın inspeksiyonunda sütürlerin erken
1
kapanması sonucu gelişen oksisefali, kule kafa gibi şekil anomalileri; meningosel gibi orta hat
defektleri; sefal hematom gibi doğum travmasına bağlı anomaliler ilk göze çarpan
patolojilerdir. Saçlı derinin inspeksiyonunda, generalize veya lokalize alopesi (alopesi areata)
dikkati çekebilir; raşitik çocukların başlarını huzursuzluk yüzünden yastığa sürtmeleri sonucu
sadece oksipital bölgede saçların dökülmesine raşitik alopesi denir. Malnutrisyonda saçlar
cılız ve kızılımsı renktedir. Mantar enfeksiyonlarında kerion selsi adı verilen cerahatli
akıntılar görülebilir. Turner sendromunda ense-saç çizgisinde düşüklük saptanır. Hijyeni iyi
olmayan çocuklarda pedikülozis capitis gözlenebilen inspeksiyon bulguları arasında yer
alırlar. Saçların kırılıp dökülmesi tinea kapitis, hipotiroidizm, hipoparatiroidizmde görülür.
Saçlarda pigmentasyon yokluğuna albinizm denir; tam veya parsiyel olabilir. ChediakHigashi sendromunda okulokutanöz albinizm vardır. Deri altında multipl kitleler varsa
nöroblastoma akla gelir. Kaba yüz görünümü, yüzde asimetri, üçgen yüz, hemanjiom gibi
vasküler lezyonlar inspeksiyonda saptanabilen patolojiler arasında yer alır.
Kulakların lokalizasyonu (düşük kulak), şekil bozuklukları inspeksiyonda kolaylıkla
gözlenir. Ani ve kuvvetli seslere yenidoğanlar moro refleksi ile yada ağlama ile cevap
verirler, daha büyük çocuklar kafasını sesin geldiği yöne çevirir. İşitmesinde şüphe duyulan
çocuklarda ayrıntılı işitme muayenesi yapılmalıdır.
Gözlerin muayenesine kaş kirpikler gibi göz etrafı yapıların değerlendirilmesi ile
başlanır. Bulbus okulinin lokalizasyonu (ekzoftalmi-enoftalmi), pupiller arası mesafe
(hipertelorizm-hipotelorizm), şaşılık olup olmadığı, göz kapağı anomalileri (pitozis, ödem,
entropion, ektropion, hordeolum, bilefarit gibi), konjuktiva patolojileri (solukluk,
telenjektazi, kuruluk, peteşi gibi), skleraların rengi, korneaların büyüklüğü (megalokornea:
kornea çapının >13mm olması), korneal opasite gibi patolojiler araştırılır. İç epikantal kıvrım
(epikantus) Down sendromunun bir bulgusudur. Pupillerde anizokori, midriyazis, miyozis,
lökokori (beyaz pupil, kedi gözü) saptanabilir. İris muayenesinde aniridi, heterokromi,
2
Brushfield lekeleri (Down sendromu), Lisch nodülleri (nörofibromatozis), hipopiyon
gözlenebilir. Kaba görme muayenesi yapılmalıdır. Göz dibi değerlendirmesi daha çok
nörolojik muayene içinde yapılır.
Burunun şekil anomalileri (rudimenter burun, burun kökünün basıklığı, semer
burun, gaga burun), burun akıntısı, solunuma iştirakinin olup olmadığı gözlenir. Allerjik
rinitli çocuklar kaşıntı nedeniyle sık sık elleri ile burunlarını hafifçe yukarı doğru bastırırlar
(allerjik selam), bunun sonucu olarak burun üzerinde horizontal bir çizgi oluşur. Burnun
spekulum muayenesinde mukozal ödem ve solukluk varsa allerjik rinit, ödemli ve parlak
kırmızı renkte ise akut enfeksiyonlar düşünülür. Ayrıca sekresyon, septum deviasyonuperforasyon gibi patolojiler gözlenebilir. Polip allerjik olaylarda ve kistik fibroziste sık
saptanır.
Dudaklarda solukluk, siyanoz, ödem, yarık dudak, asimetri, ragad, herpes labialis
saptanabilir. Karbon monoksit zehirlenmesinde dudaklar kiraz kırmızısı renktedir. PeutzJeghers sendromunda ağız çevresinde mavimsi siyah ve kahverengi pigmente lekeler vardır.
Çene hareketleri, bukkal mukozanın durumu; yarık damak olup olmadığı; diş, diş eti,
dil, uvulanın hareketleri; tonsiller hipertrofi, üzerinde membran varlığı; retrofaringeal akıntı
olup olmadığı araştırılmalıdır. Koplik lekeleri kızamığın prodromal döneminde yanaklarda alt
molar dişler hizasında kırmızı bir bez üzerine tuz serpilmiş izlenimi veren görünümdür.
Kısa boyun, tortikolis, guatr, kitleleler (LAP gibi), venöz dolgunluk inspeksiyonda
gözlenebilen patolojilerdir.
Palpasyon:
Saçların kıvamı, fontanel ve sütürler, kraniotabes varlığı, cilt altı nodüllerin olup
olmadığı, sefal hematom, kaput suksedenum gibi zor doğum sonucu gelişebilen şişlikler,
mastoid bölgede hassasiyet, maksiller sinüsler üzerinde hassasiyet araştırılmalı, lenf bezi
3
bölgelerinin muayenesi ve varsa patolojik olanlar ve özellikleri not edilmelidir. Parotis
lojunda şişlik olup olmadığı, trakeanın pozisyonu, tiroid muayenesi yapılmalıdır. Tiroid
palpasyonu küçük çocuklarda önden ve işaret parmağı ile büyük çocuklarda arkadan baş hafif
ekstansiyonda her iki elin parmak uçları ile hasta yutkundurularak yapılır.
Fontanel muayenesi: Arka fontanel: Doğumda kapalı olabilir veya 2-3 ay içinde kapanır.
Doğumda arka fontanel çapı 1 cm'i aşıyor ise konjenital hipotiroididen şüphelenilmelidir. Ön
fontanel: Ortalama 2.5 cm çapında eşkenar dörtgen şeklindedir. Çapı bazen 4-5 cm'i bulur.
Kapanması genellikle 12-18. aylarda olur.
Kraniotabes: Avuçlar temporal bölgeye konulup parmak uçları ile preoksipital bölgeye
bastırılması sonucu kemiğin pinpon topu gibi çökmesi halidir. Miadında doğanlarda 3-4 ay,
prematürelerde 5-6 ay pozitif kalabilir. Daha sonraki dönemde pozitif ise:
-
Raşitizm
Hipofosfatazya
Hidrosefali
Osteogenezis imperfekta
A hipervitaminozu
Perküsyon:
Başın perküsyonunda fontanel ve sütürlerin açık olması halinde normalde çatlak testi
sesi alınır. Daha büyük çocuklarda bu ses kafatası kırıklarında ve KİBAS sonucu sütürlerin
ayrılması halinde alınabilir. Buna Maceween işareti denir.
Oskültasyon:
Başın oskültasyonunda 3-4 yaşa kadar normal olarak, ayrıca anemik ve ateşli
çocuklarda da sistolik üfürüm duyulabilir. Daha büyük çocuklarda üfürüm duyuluyorsa
4
anevrizma ve arteriovenöz şant düşünülmelidir. Boyunda trill ve üfürüm alıması halinde
arteriovenöz malformayonlar veya kardiyak patolojiler düşünülür.
Başın translüminasyonu:
Karanlık bir odada el fenerinin saçlı deri traş edildikten sonra bastırılarak ışık
yayılımına bakılır. Normalde fenerin etrafında bir hale şekline 2 cm’e kadar yansıma olur.
Hidrosefali ve anenefalide kafatası tümüyle aydınlanır. Subdural koleksiyon ve higromada
sınırlı bir alan aydınlanır.
Otoskopi:
Kulak muayenesi sırasında otoskop yardımı ile DKY ve zarların durumu
değerlendirilir. Politzer üçgeni: Saat kadranının 5 hizasında merkezden perifere doğru
genişleyen üçgen şeklinde ışık refleksidir.
Fundoskopi:
Göz dibi incelemesi mutlaka yapılmalıdır. Genellikle nörolojik hastalıklarda patoloji
saptanması nedeniyle nörolojik muayenenin bir kompenenti olarak değerlendirilir.
Baş boyun bölgesinde yer alan organların fonksiyonları ile ilgili testler:
Baş boyun muayenesi içinde yer almakla birlikte baş boyun bölgesinde yer alan
organlara ait işitme, görme, koklama, tat alma gibi fonksiyonlar nörolojik muayene sırasında
kafa çiftlerinin muayenesi içerisinde ayrıntılı olarak değerlendirmeye tabi tutulurlar.
5
Mikrosefali nedenleri:
1. Genetik ve malformasyon sendromları:
a. Serebral disgenezis/hipoplazi
b. Kraniyosinostozis
c. Ailevi mikrosefali
d. Kromozomal anomaliler: Trizomi 13,18, 21 gibi
e. Nonkromozomal herediter sendromlar: Rubinstein-Taybi, Hallerman Streiff,
Prader Willi, Rett, Seckel, Goltz, Riley Day sendromu
2. Maternal ve Prenatal Faktörler:
a. İntrauterin enfeksiyonlar:Toxoplazmozis, Rubella, Sitomgalovirüs enf.
b. İntrauterin hipoksi
c. İlk trimesterde iyonize radyasyona maruz kalınması
d. Maternal metabolik hastalıklar: Diabetes mellitus, üremi, tanı konmamış
fenilketonüri
e. Malnütrisyon
f. Hipertansiyon
g. Plasental yetmezlik
h. Alkolizm
i. Maternal karbon monoksit zehirlenmesi
Makrosefali nedenleri:. Baş çevresinin 97 persentilden büyük olmasına makrosefali denir












Hidrosefali
Hidransefali
Subdural efüzyon/hematom
Anemi
Mukopolisakkaridozis
Gangliyosidozis
Akondroplazi
Canavan hastalığı
Osteopetrozis
Osteogenezis imperfekta
Piknodisosteozis
Ailevi megalosefali
Başın Şekil anomalileri:
Overriding: Forseps uygulanan vajinal yolla doğan bebeklerde kafa kemikleri üst üste gelmiş
olabilir. Birinci haftanın sonunda normale döner.
6
Sefal hematom: Yenidoğanda doğum sırasında kafa kemikleri ile periost arasına kanama
olabilir. Bu nedenle sütür atlamaz. Sefal hematomda hemoliz sonucu hiperbilirübinemi ve
%25 oranında lineer veya çökme kırığı oluşabileceği için dikkatli olunmalıdır; 3-4 hafta
içinde rezorbe olur.
Kaput suksedenum: Saçlı deri altı dokusunun ödemidir. Sefal hematom ile karışır, sütürleri
atlar ve ilk bir hafta içinde rezorbe olur.
Kaput kuadratum: Oksipital bölge ve alının düzleşmesi ile başın dört köşeli hale gelmesidir.
Kule kafa (oksisefali): Koronal, lambdoid ve sagital sütürlerin erken kapanması sonucu baş
sadece frontal bölgeye doğru büyür.
Skafosefali: Sagital sütürün erken kapanması, koronal ve lambdoid sütürlerin büyümeye
devam etmesi sonucu baş dar ve uzun bir görünüm alır.
Plagiosefali: Koronal sütürlerin tek taraflı olarak erken kapanması sonucu asimetrik kafa
yapısı ortaya çıkar.
Trigonosefali: Frontal sütürün erken kapanması sonucu alın genişleyemez ve frontal bölge
dar kalır, kafa üçgen şeklini alır.
Brakisefali: Baş ön-arka çapının kısa olmasıdır.
Dolikosfali: Başın transvers çapının kısa olmasıdır.
Fontanel kapanmasında gecikme:







Raşitizm
Konjenital hipotiroidi
Hipofosfatazya
Hidrosefali
Down sendromu
Osteogenezis imperfekta
Kleidokraniyal disosteozis düşünülür.
7
Ön fontanelin normalden geniş olması halinde:





Raşitizm
Konjenital hipotiroidi
KİBAS
İntrakraniyal kanama
Oteogenezis imperfekta
Ön fontanelin kabarıklığı: Çocuk oturur pozisyonda iken bakılmalıdır.









Menenjit
Ensefalit
İntrakraniyal kanama
Subdural hematom
İntrakraniyal tümörler
A hipervitaminozu
Kurşun zehirlenmesi
Sinüs trombozu
Hipofosfatazya
Ön fontanel çöküklüğü:



Normal
Dehidratasyon
Malnütrisyonda görülür.
Ön fontanelde pulsasyon:





Normal
KİBAS
AV fistül
Venöz sinüs trombozu
PDA
Alopesi areata lokal saç dökülmesidir:



Tinea kapitis
Psikolojik travma
Hırçın çocukların saçlarını yolmalarına bağlı olabilir.
8
Generalize alopesi:







Radyoterapi
Antimetabolit uygulanması
Talyum ve arsenik zehirlenmesi
Kollajen doku hastalıkları
A hipervitaminozu
Anhidrotik ektodermal displazi
Tip II vitamin D bağımlı rikets
Kaba yüz görünümü:




Konjenital hipotiroidi
Mukopolisakkaridoz
Mukolipidozlar
Generalize gangliyoidozlar
Yüzün yassı olması: Apert, Carpenter, Down, Larsen, Zelleweger sendromu
Üçgen yüz: Silver-Russell, turner, Hallermann-Streiff sendromu
Asimetri: Fasiyal paralizi
Hipertelorizm: Pupiller arası mesafenin normalden fazla olmasıdır.







Apert sendromu
Larsen sendromu
Noonan sendromu
Otopalatodigital sendromu
Sotos sendromu
Cruzon hastalığı
Hurler sendromu
9
Anti-mongoloid çekiklik: Down sendromunda iki göz kapağı arasındaki açıklık medialden
laterale doğru yukarı doğru artan bir eğilim içindedir (yukarı doğru çekiklik). Bunun tam
tersine antimongoloid çekiklik denir:



Apert sendromu
Cri du cat sendromu
Treacher-Collins sendromu
Ekzoftalmi (unilateral):




Orbital sellülit
Kavernöz sinüs trombozu
Orbita kırıkları
Tümörler:
o Retinoblastoma
o Nöroblastoma
o Rabdomyosarkoma
o Lösemi
o Histiyositozis
Mavi sklera:





Osteogenezis imperfekta
Demir eksikliği
Malnütrisyon
Romatoid artrit
Hallerman Streif sendromu
Lökokori: Beyaz pupil anlamına gelir.






Katarakt
Retrolental fibroplazi
Persistan hipertrofik vitreus
Retinoblastom
Ciddi intraoküler enfeksiyon
Toxocara granulomu
10
Düşük kulak:





Renal agenezis
Trizomi 13, 18
Noonan sendromu
Fetal hidantoin sendromu
Tracher Collins sendromu
Burun septumunda perforasyon:





Sifiliz
Tüberküloz
Travma
Wegener granulomatozisi
Konjenital olabilir.
Mikrognati:







Pier-Rubin send
Trizomi 13, 18
Treacher-Collins sendromu
Francesatti-Klein sendromu
Hallerman-Streif sendromu
Fötal-alkol sendromu
Rubinstein Taybi sendromu
Prognatizm:



Akromegali
Cruzon hastalığı
Kondrodistrofiler
Mandibulada şişlik:




Diş absesi
Osteomyelit
Tümörler: Burkitt lenfoma, histiyositozis
İnfantil kortikal hiperosteozis
11
Trismus:








Temporomandibular eklem dislokasyonu
Tetanoz
Parotitis
Romatoid artrit
İnfantil Goucher
Ensefalit
Beyin tümörü
Fenotiyazin derivelerinin kullanımında görülebilir
Süt dişleri:




6. Ayda çıkmaya başlar, 2.5 yaşta tamamlanır
Toplam20 süt dişi çıkar
Süt dişleri 6-7 yaş civarında dökülmeye başlayarak yerini kalıcı dişlere bırakır.
En son süt dişi 12 yaş civarında düşer.
Diş çıkmasında gecikme:




Konjenital hipotiroidi
Raşitizm
Hipopitüitarizm
Konjenital sifilis
Dil yüzeyindeki değişiklikler: Harita dil, skrotal dil, çilek dili.



Paslı dil:
o Dehitratasyon
o Kızamık
o Tifo
o Ateşli hastalıklar
o Döküntülü hastalıklar seyrinde görülür
Atrofik dil:
o Pernisiyöz anemi
o Çöliyak hastalığı
o Hipokrom anemiler
Dil Büyüklüğü:
o Hipotiroidi
o Down sendromu
o Hurler sendromu
o Pompe hastalığı
12


o Hemanjiom
o Beck-With-Wiedeman sendromu
o Anjionörotik ödem
o Amiloidoz
Dilde ince tremor:
o Werding-Hofmann sendromu
o Sydenham koresi
o Hipotiroidi
Dilin ritmik olarak dışarı çıkarılması:
o Niemann-Pick sendromu
o Beyin korteks hasarı
o İntrakraniyal kanama
Gingival hipertrofi:
 Yenidoğanda normal
 Ağız solunumu yapanlarda
 Hidantoin alımı
 Lösemi
 Gangliyosidozis
 Histiyositozis
 Gingival fibromatozis
Boğazda membran yapan hastalıklar:








Streptokokal enfeksiyon
Difteri
Enfekiyöz mononükleozis
Herpetik enfeksiyon
Candida enfeksiyonu
Agranulositoz
Lösemi
Post-tonsillektomi sendromu
Tek taraflı tonsil büyümesi:





Vincent anjini
Difteri
Lenfoma
Tüberküloz
Rabdomyosarkomda görülür.
13
Tortikolis: Boynun bir tarafa eğilmesidir.

Konjenital tortikolis





Posterior fossa tümörleri
Çift görüntü veren strabismus
Servikal adenit
Peritonsiller-retrofaringeal abse
Atlantoaksiyel eklem subluksasyonu
Kısa Boyun:

Klippel-Feil send





Turner sendromu
Noonan sendromu
Konjenital hipotiroidi
Hurler sendromu
Piterjium kolli
Yele Boyun:

Turner sendromu



Noonan sendromu
Klippel-Feil sendromu
Zellweger sendromu
Boyunda Kitle:

Lenfadenopati







Tiroid nodülü
Tiroglossal kist
Brankial yarık kisti
Kistik higroma
Lenfanjiom
Hemanjiom
Lipom
Boyunda venöz dolgunluk:

Konjestif kalp yetmezliği



Konstriktif perikardit
Mediastinal kitleler
Pnömomediastinumda gözlenir.
14