Düzenli Depolama ve Tıbbi Atık Bertaraf Tesisleri İşletme ve Kontrol

T.C.
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI
ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
DÜZENLİ DEPOLAMA VE TIBBİ ATIK BERTARAF TESİSLERİ
İŞLETME VE KONTROL KILAVUZLARI
NİSAN 2010
ii
ÖNSÖZ
Ülkemizde katı atık yönetim hizmetlerinde yaşanan en önemli
problemlerden biri kendi temizlik işleri veya katı atık yönetim
işletmeleri olan çok sayıda küçük belediyelerin bulunmasıdır. Bu
sistem, etkili ve ekonomik olmadığı gibi, maliyetlerin karşılanamaması,
yeterli kaynak ve uygun teknolojinin bulunamaması ve genellikle de
uygun katı atık yönetim pratiklerinin hayata geçirilmesinde ilerleme
kaydedilememesi gibi problemlere yol açmaktadır.
Benzer çevre sorunlarına sahip belediyeler tarafından ortaklaşa kurulan
“Yerel Yönetim Birlikleri”nin uygulamaları; zaman ve kaynakların
daha verimli kullanımı açısından önem taşımaktadır. Ayrıca, bölgesel
kalkınma politikaları kapsamında, bölgesel ölçekli çevre sorunlarının
çözülmesinde de “Hizmet Birliği Modeli”nin kullanılması
öngörülmektedir.
Bakanlığımız tarafından yayımlanan mevzuatın uygulanması
noktasında yerel yönetimler teknik kapasitelerinin yetersizliği
nedeniyle zaman zaman sıkıntı yaşamaktadırlar.
Katı Atık Bertaraf Tesislerinin yapılması yönünde çalışmalarını ve
Birlik oluşturma işlemlerini belirli bir aşamaya getiren Belediye
Başkanlıkları ile koordinasyonun artırılması, yeterli işbirliğinin
geliştirilmesi ve çalışmaların hızlandırılması konularında Belediye
Başkanlıkları ile birlikte çalışılmakta olup, her türlü teknik destek
Genel Müdürlüğümüzce sağlanmaktadır.
Bu kapsamda Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığımız koordinasyonunda
bir yıl süren Özel İhtisas Komisyonu çalışma raporlarının kılavuz
kitapçık halinde basılarak yerel yönetimlerin kullanımına sunulması
faydalı görülmüştür.
Özel İhtisas Komisyonu çalışmaları kapsamında mesailerini ayıran
Komisyon Üyeleri Prof. Dr. Ahmet DEMİR’e, Yrd. Doç.Dr. Sami
GÖREN’e, Dr. Şenol YILDIZ’a ve Çetin ÖZTÜRK’e katkılarından
dolayı teşekkür ederiz.
i
ii
İÇİNDEKİLER
Bölüm 1-Düzenli Depolama Kılavuzu ....................................1-83
Bölüm 2-Tıbbi Atıkların
Buharla Sterilizasyonu Kılavuzu ........................85-102
Bölüm 3-Kontrol Kılavuzları ............................................103-119
• Düzenli Depolama Tesisleri Uygulama Projeleri
Kontrol Kılavuzu .........................................................105-111
• Tıbbi Atık Düzenli Depolama Tesisleri Uygulama
Projeleri Kontrol Kılavuzu ...........................................113-119
i
ii
DÜZENLİ DEPOLAMA KILAVUZU
iii
iv
İÇİNDEKİLER
Resimler Listesi…………………………………………………...iv
Şekiller Listesi……………………………………………………..v
Tablolar Listesi…………………………………………………...vi
1. Giriş……………………………………………………………...1
2. Kılavuzun Amacı………………………………………………..2
3. Mevzuat…………………………………………………....…….2
4. Vahşi Depolama………………………………………………...5
5. Düzenli Depolama……………………………………………....7
5.1. Düzenli Depolamada Gerekli Ön Etütler……………………...8
5.2. Düzenli Depolama Tasarımın Parametreleri…………………9
5.3. Alan Seçimi………………………………………………………10
5.4. Düzenli Depolama Sahasında Bulunması Gereken Ana
Üniteler ve Ekipmanları…………………………………………..…13
5.5. Düzenli Depolama Sahasında Kullanılan İş Makineleri…..13
6. ÇED Raporunun Hazırlanması / Ruhsatlandırma………….15
6.1. ÇED Raporu……………………………………………………..15
6.2. Ruhsatlandırma………………………………………………….16
7. Saha Yapımı………………………………………………...…16
7.1. Hafriyat Alma……………………………………………………16
7.2. Kil Tabakasının Oluşturulması………………………………..17
7.3. Geomembran ve Uygulaması………………………………….19
7.3.1. Nakliye ve Sahada Depolama……………………………………20
7.3.2. Ankraj Hendeği……………………………………………………20
7.3.3. Geomembran Serimi………………………………………………21
7.3.4. Geomembran Kaynakları………………………………………...22
7.4. Geotekstil Serimi………………………………………………..25
7.5. Drenaj Tabakasının Oluşturulması…………………………...27
7.6. Sızıntı Suyu(Drenaj) Borularının Yerleştirilmesi…………...28
7.7. Sızıntı Suyu Yönetimi…………………………………………...31
7.8. İşletme Planının Hazırlanması………………………………..33
8. Saha İşletmesi…………………………………………….……34
v
8.1 Atık Karşılama……………………………………………………35
8.2 Kantara Giriş…………………………………………………….37
8.3 Çalışma Yüzeyine Ulaşım ve Çalışma Platformları…………38
8.4 Atıkların Yerleştirilmesi…………………………………………41
8.4.1 Atıkların Serilmesi…………………………………………………41
8.4.2 Atıkların Doldurulması……………………………………………42
8.4.3 Atıkların Sıkıştırılması…………………………………………….48
8.4.4 Örtü Malzemesinin Kullanımı………………………………...….50
8.5 Kantardan ve Güvenlikten Çıkış……………………………….51
8.6 Sızıntı Suyu Kontrolü……………………………………………51
8.7 Yüzey suyu Kontrolü……………………………………………..51
8.8 Gaz Kontrolü……………………………………………………..52
8.9. Atıkların Örtülmesi ve Alanın Yeşillendirilmesi…………….59
8.10 Saha Ekipmanları………………………………………………62
8.11 Saha İşletmesi Prosedürleri…………………………………..64
8.12. Düzenli Depolama sahalarının İşletilmesi ve Sahalarda
oluşan İşletme Problemleri………………………………………….64
8.13. Depolama Tesisi Maliyet Analizini Oluşturan Kalemler…66
9. Bakım Programları……………………………………………69
9.1 Tesis Ana Giriş Kapısı…………………………………………..69
9.2 Binalar…………………………………………………………….69
9.3 Kantar……………………………………………………………..69
9.4 Yangın Söndürme Cihazları…………………………………….70
9.5 İş Güvenlik Malzemeleri Takibi………………………………..70
9.6 Yüzey Suyu Toplama Kanalları………………………………..70
9.7 Saha Çevre Yolları……………………………………………...70
9.8 Aydınlatma……………………………………………………….70
9.9 Çit………………………………………………………………...70
9.10 Mazot Tankları…………………………………………………70
9.11 Depolama Sahası İş Makineleri……………………………..71
9.12 Bakım Programı Listeleri…………………………………….71
10. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Yöntemleri…………………….71
10.1 İşbaşı Prosedürü ve Eğitimler……………………………….72
10.2 Kişisel Koruyucular ve Kişisel Emniyet……………………72
10.2.1 Kişisel Koruyucular ve Özellikleri……………………………72
10.2.2 Kişisel Koruyucular Malzemelerin Kullanımda Uyulacak
Esaslar……………………………………………………………………74
vi
10.2.3 Kişisel Emniyet Kuralları……………………………………...74
10.2.4 Yangından Koruma ve Müdahale…………………………….75
10.2.5 Motorlu Araçlar Konusunda Emniyet…………………………77
10.3 Sağlık Konusunda Tedbirler………………………………….78
10.3.1 İş Kazası ve Raporlanması……………………………………..78
10.3.2 İş İzinleri………………………………………………………….79
10.4 Depolama Alanları Trafik Tedbir ve Uygulamaları………79
11. Saha Koşulları İzleme Yöntemleri………………………….80
11.1 Dolum Planlarının Takibi…………………………………….80
11.2 Yüzey Suyu Gözlemleri………………………………………..81
11.3 Yeraltı Suyu Gözlemleri……………………………………....81
11.4 Sızıntı Suyu İncelenmesi……………………………………...82
11.5 Atık sahası gazlarının incelenmesi……………………….…82
11.6 Atık Miktar Kayıtları……………………………………….…82
11.7 Gelen Atığın İncelenmesi………………………………….…82
11.8 Yıllık Hacim Değerlendirmesi…………………………….…83
vii
RESİMLER LİSTESİ
Resim 1. Vahşi Depolama………………………………………….5
Resim 2. Vahşi Depolama………………………………………….6
Resim 3. Vahşi Depolama Sonucu Oluşan Göçük(Çöp Kayması)...7
Resim 4 Düzenli Depolama Yapılmış Alanlar……………………..8
Resim 5. Düzenli Depolama Sahalarında Kullanılan İş
Makineleri……………………………………………...14-15
Resim 6. Hafriyat Çalışmaları…………………………………….17
Resim 7. Kilin Tesviyesi………………………………………….18
Resim 8. Kilin Sıkıştırılması……………………………………...18
Resim 9. Ankraj Hendeği…………………………………………21
Resim 10. Geomembran Serimi…………………………………..22
Resim 11. Geomembran Kaynak İşlemleri……………………….22
Resim 12. Geotekstil Serimi………………………………………26
Resim 13. Geoteksil Serimi Yapılmış Sahanın Genel Görünümü...26
Resim 14. Drenaj Tabakası………………………………………..27
Resim 15. Sızıntı Suyu Dren Borularının Yerleştirilmesi………..29
Resim 16. Sızıntı Suyu Borularının Kaynak İşlemleri……………30
Resim 17. 30 cm Drenaj Tabakasının Oluşturulması…………….30
Resim 18 Katı Atık Dökümüne Hazır Sahanın Genel Görünümü...31
Resim 19. Örnek Gaz Toplama Bacaları………………………….55
Resim 20. Metan Gazının Flayer’ de Yakılması………………….56
Resim 21. Metan Gazından Elektrik Eldesi………………………57
Resim 22. Son Örtüsü Tamamlanmış Düzenli Depolama Alanı….61
viii
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Geomembran Kaynakları…………………………………23
Şekil 2. Saha İşletme Prensipleri………………………………….35
Şekil 3. Saha İçi Yol ve Platform En Kesiti………………………40
Şekil 4. Atıkların Dolgu Eğiminin Yukarısına Doğru İtilerek
Serilmesi…………………………………………………………..43
Şekil 5. Atıkların Dolgu Eğiminin Aşağısına Doğru İtilerek
Serilmesi…………………………………………………………..44
Şekil 6. Birinci kademede İlk Tabaka Dolgu Kesiti………………45
Şekil 7. Birinci Kademe Doldurduktan Sonraki Tipik Katı Atık
Dolgu Alanı Kesiti………………………………………………...47
Şekil 8. Katı Atık Dolgu Alanı Kesiti……………………………..48
Şekil 9. Örnek Gaz Toplama Bacası ve Boru Kesitleri…………...54
Şekil 10.Katı Atık Dolgu Alanı Kesit Görüntüsü…………………60
ix
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Depolanan Atık Türüne Göre Kil ve Geomembran
Kalınlıklarının Değişimi…………………………………………..19
Tablo 2. Atık Depolama Sahalarındaki Ekipmanların Verimliliği..63
Tablo 3. Kişisel Koruyucular ve Kullanım
Ömürleri……………..724
x
1. Giriş
Artan nüfusa bağlı olarak büyüyen tüketim ihtiyacı ve
ilerleyen teknolojik gelişimin beraberinde getirdiği çevre
kirliliği, aynı yerküreyi paylaşan tüm insanların ortak
sorunudur. Çevre kirliliğinin önemli bir bölümünü oluşturan
katı atık(çöp) sorunu ise tüm dünyada ve özellikle de Türkiye
gibi gelişmekte olan ülkelerde iyileştirilmesi gereken bir
süreçtir.
Öncelikli amaç katı atık oluşumunu en aza indirmek ve
doğal kaynakların optimum seviyede kullanılmasını
sağlamaktır. Oluşan atık miktarını azaltmak amacıyla katı
atıkların mümkün olduğunca etkin yöntemlerle geri
kazanılması mümkündür. Geri kazanılamayan katı atıkların
ise alıcı ortama etkisinin en aza indirgenerek bertaraf
edilmesi gerekmektedir.
Katı atıkların bertarafında günümüzde mekanik
biyolojik arıtma (MBA), yakma ve düzenli depolama metotları
kullanılmaktadır. MBA prosesi son zamanlarda üzerinde
yoğunlaşılan bir proses olmakla beraber, bu prosesle ilgili
kanun ve yönetmeliklerdeki açıklıklar ve yeni bir teknoloji
olmasından dolayı bertaraf metodu olarak tercih edilmesinde
sıkıntılar yaşanmaktadır. Yakma prosesinin çok iyi bir işletme
sistemi gerektirmesi, yetişmiş eleman ihtiyacı, atıkların belirli
bir yanma kapasitesine sahip olması gerekliliği, yanmadan
kaynaklanan emisyon ve küllerin kontrolünün zorluğu ve
yatırım maliyetinin çok yüksek olmasından dolayı özellikle
gelişmekte olan ülkelerde pek tercih edilememektedir. Katı
atıkların düzenli depolamaya gönderilmesi en yaygın olarak
kullanılan ve maliyeti en az olan bertaraf teknolojilerinden
birisidir. Ancak AB Direktiflerinde depolama sahalarına
gönderilecek katı atıkların muhtevasıyla ilgili sıkı standartlar
ve yaptırımlar getirilmiştir. Depolamaya gönderilecek katı
1
atıkların içerisindeki organik maddelerin mümkün olduğunca
en aza indirilmesi, geri dönüştürülebilir maddelerin ayrılması
gerekmektedir.
2. Kılavuzun Amacı
Gelişmekte olan ülkelerdeki birçok belediyede düzenli
depolama uygulamaları ve adaptasyonu, güvenilir ve pratik
uygulamaların gösterildiği iyi bir rehber oluşturulmadığı için bir
takım aksaklıklara uğramaktadır. Düzenli depolama
metodunun açıklandığı, gerekli tanımlamaların verildiği ve
pratikte uygulanabilirliği kanıtlanmış prosedürleri içeren bir
rehber kılavuzun oluşturulması bu metodu uygulayan tüm
belediye ve özel firmalar için çok faydalı olacaktır.
Teknoloji ve pratik uygulamaları içeren birkaç rehber
doküman halihazırda mevcut olmasına rağmen, bu kaynak
dokümanların sadece spesifik bir takım bölgeler esas alınarak
hazırlanmış olmasından dolayı, bu tür dokümanların
uygulanmasında sıkıntılar yaşanabilmektedir.
Bu rehberin amacı, evsel katı atıklarını düzenli
depolama yöntemi ile bertaraf edecek belediyeler ve özel
firmalar için, alan seçiminden sahanın kapatılmasına kadar
olan tüm aşamalar hakkında pratik ve uygulanabilir bilgileri
içeren rehber bir kitapçık oluşturmaktır.
3. Mevzuat
1982 Anayasası vatandaşlara, sağlıklı ve dengeli bir
çevrede yaşama hakkı tanımış, çevrenin geliştirilmesi, çevre
sağlığının korunması ve kirliliğin önlenmesini devlet ve
vatandaşın bir görevi olarak tanımlanmıştır.
Türkiye’de çevre koruma politikası esas olarak 1983
yılında yürürlüğe konulan 2872 sayılı Çevre Yasası ve bu
2
yasaya göre hazırlanmış tüzük, yönetmelik ve tebliğlerden
oluşur. Bu nedenle de 2872 Sayılı Yasa Türkiye’deki hem
çevre ile ilgili köklü ve doğrudan yasal çalışmaların başlangıcı
hem de çevre koruma politikasının temel çerçevesi olarak
kabul edilir.
Türkiye’de katı atıkların 2872 sayılı Çevre Kanunu ve
bu kanun uyarınca yürürlüğe konmuş yönetmeliklere göre
depolanması, taşınması ve bertaraf edilmesi gerekir. Ayrıca
1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu, 1580 sayılı Belediyeler
Kanunu ve 3030 sayılı Belediyeler Hakkındaki Kanun
hükümleri de geçerlidir.
Bu kılavuzun hazırlanmasında Mart 2009 tarih
itibariyle yürürlükteki mevcut yasal durum dikkate alınmıştır.
•
Çevre Kanunu (2872)
Çevre Kanunu’nun 8. maddesi gereği; “her türlü atık
ve artığı, çevreye zarar verecek şekilde, ilgili Yönetmeliklerde
belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan
ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak, taşımak,
uzaklaştırmak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır.
• Belediye Kanunu (5393)
Madde 14’e göre, “Belediye, imar, su ve kanalizasyon,
ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri;
çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil
yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve
mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; kültür
ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve
yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve
ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır.”
•
Büyükşehir Belediyesi Kanunu (5216)
Madde 7’ye göre:
3
- Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım
alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak;
ağaçlandırma yapmak; hafriyat toprağı, moloz, kum ve çakıl
depolama alanlarını, odun ve kömür satış ve depolama
sahalarını belirlemek, bunların taşınmasında çevre kirliliğine
meydan vermeyecek tedbirler almak; büyükşehir katı atık
yönetim plânını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta
toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı
atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması
ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek, bu
amaçla tesisler kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek;
sanayi ve tıbbî atıklara ilişkin hizmetleri yürütmek, bunun için
gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek;
deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve
bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak büyükşehir
belediyelerinin,
- Büyükşehir katı atık yönetim plânına uygun olarak, katı
atıkları toplamak ve aktarma istasyonuna taşımak ilçe ve ilk
kademe belediyelerinin
görev, yetki ve sorumlulukları arasındadır.
•
Belediye Gelirleri Kanunu (2464)
Belediye Gelirler Kanunu’nun 97. maddesi gereği;
“kirleten öder prensibiyle atık üreticilerinin atık yönetimi
hizmetlerine katılımı sağlanmaktadır. (ÇTV)”
•
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
14.3.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanan, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nin 5. Bölümü
düzenli depolamayla ilgili hükümleri düzenler.
Evsel ve evsel nitelikli endüstriyel katı atıkların
öncelikle geri kazanılması esastır. Geri kazanmanın ekonomik
ve teknik olarak mümkün olmaması halinde, atıklar çevre
sağlığının korunması, katı atık hacminin azaltılması, kısmen
4
enerji veya kompost elde edilmesi amacıyla termal veya
biyolojik işlemlere tabi tutulur. Ancak termal veya biyolojik
işlemlere elverişli olmayan veya bu işlemler sonucu yan ürün
olarak ortaya çıkan atıkların depolanması zorunludur.
4. Vahşi Depolama
Katı atıkların herhangi bir altyapı ve saha
çalışmalarının yapılmadığı bir alana gelişigüzel bir şekilde
dökülerek bertaraf edilmesi yöntemine vahşi depolama adı
verilmektedir. Vahşi depolamaya ilişkin fotoğraflar Resim 1 ve
Resim 2’de verilmiştir.
Resim 1. Vahşi Depolama
5
Resim 2. Vahşi Depolama
Vahşi depolamada koku kirliliği, yüzey suyu kirliliği,
yeraltı suyu kirliliği, atıkların çevreye dağılması ve kirliliğin
atıklardan beslenen canlılar tarafından yerleşim bölgelerine
taşınması gibi sorunlar oluşmaktadır.
Vahşi depolama sahalarında, yer seçimine özen
gösterilmemiş, zemin etütleri yapılmamış, geçirimsizlik
tabakası inşa edilmemiş, atıklar kontrolsüz olarak
dökülmüştür. Vahşi döküm sahalarında her zaman yangın ve
kayma (göçük) riski mevcuttur (Resim 3). Ayrıca kesif kokular
ve sağlıksız ortamlar mevcuttur.
6
Resim 3. Vahşi Depolama Sonucu Oluşan Göçük
(Çöp Kayması)
5. Düzenli Depolama
Düzenli depolama; katı atık sızıntı sularının ve depo
gazının olumsuz etkilerini kontrol altına alınacağı, sızdırmazlık
ve gaz kontrolü sisteminin yapılmış olduğu alanlara, katı
atıkların çevre problemleri oluşturmayacak şekilde kademeli
olarak zemin üzerinde depolanarak bertaraf edilmesidir.
Düzenli depolamaya ilişkin fotoğraflar Resim 4’te verilmiştir.
7
Resim 4. Düzenli Depolama Yapılmış Alanlar
Bir
düzenli
depolama
tesisinin
tasarımında
mühendislik esaslarının dikkate alınması gerekir.
5.1. Düzenli Depolamada Gerekli Ön Etütler
Düzenli depolama tesislerinin tasarımı için yapılacak ön
etütler aşağıdaki gibidir:
8
•
•
•
Herhangi bir şehir için alternatif depolama alanları ilgili
meslek grupları uzmanlarından oluşan bir komisyonca
araştırılmalıdır.
Depolama yerleri, jeoloji, yeraltı suyu, yerüstü suyu,
geoteknik, deprem mühendisliği ve diğer parametreler
açısından dikkatle etüt edilmelidir.
Çevresel Etki Değerlendirilmesi yapılmalıdır.
5.2. Düzenli Depolama Tasarımın Parametreleri
Düzenli depolama tasarımında dikkate alınacak parametreler
şunlardır.
• Düzenli depolamaya kabul edilmeyecek atıklar
• Düzenli depolama yapılacak sahanın yapısı
• Yaklaşım yolları,
• Toprak hareketleri,
• Sahanın hazırlanması,
• Sızıntı sularının toplanıp arıtılması,
• Depo gazlarının toplanıp işleme tabi tutulması,
• Depo tabanı ve üst tabakaları,
• Ana bina ile yardımcı bina ve tesisler.
Düzenli Depolama Tasarımının Genel Şartları
• Düzenli depolama sahalarının sayısı az olmalıdır.
• Yeraltı sularını kontrol için kontrol kuyuları açılmalıdır.
• Heyelana
yol
açabilecek
uygulamalardan
kaçınılmalıdır.
• Yollar her türlü hava şartlarında araç trafiğine elverişli
olmalıdır.
• Alt yapı tesisleri, arıtma tesisleri dâhil, planlanmalıdır.
• Alan trafik bağlantısı, yol ve köprü bağlantıları yük
sınırları açısından uygun olmalıdır.
• Depolama tesisi etrafı tel çitle çevrilmeli ve sahaya
giriş kontrol altında tutulmalıdır.
9
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Düzenli deponun tabanında yönetmeliklere uygun bir
sızdırmazlık tabakası bulunmalıdır.
Gaz toplama boruları ile pasif veya aktif yöntemler
kullanılarak gazlar kontrol edilmelidir.
Depolama tesisi çevresinde yapılacak hendeklerle
drenaj sağlanmalıdır.
Depo tesisine girişte bekçi kulübesi ve kantar
bulunmalıdır.
Depo tesisi içinde tesisin büyüklüğüne uygun şekilde
idare ve işletme binaları olmalıdır.
Depolama yerini terk eden araçların tekerlekleri ve
çevresi yıkanıp temizlenmelidir.
Çöp üzerindeki nihai örtü tabakası, suyu geçirmeyen
katmanlardan oluşmalıdır.
Deponun üst yüzeyinin eğimi yeterli olmalıdır.
Tehlikeli atıklar evsel atıkların depolandığı tesise kabul
edilmemelidir.
Deponun son seviyesine ulaşmış kısımlarında
yeşillendirme ve ağaçlandırma yapılmalıdır.
Çevresel Etki Değerlendirmesi çalışması sonunda
uygun olduğu belirlenen bir düzenli depolama yeri için
yukarıda belirtilen konularda detaylı bilgi, maliyet ve haritaları
içeren planlar ve projeler hazırlanmalıdır
5.3. Alan Seçimi
Ülkemizde çoğu belediyede evsel katı atıklar;
• Açık arazide,
• Yerleşim alanlarına çok yakın sahalarda,
• Deniz, göl ve dere yataklarında depolanmaktadır.
Oysaki “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nde katı
atık depo tesislerinin yer seçimi ve depo tesisleri ile ilgili
detaylı bilgiler verilmektedir.
10
•
•
•
•
Evsel ve evsel nitelikli endüstriyel katı atıkları ve
arıtma çamurlarını düzenli olarak depolamak amacıyla
inşa edilen depo tesisleri, Bakanlık veya ilgili
belediyeler tarafından içme suyu temin edilen ve
edilecek olan yüzeysel su kaynaklarının korunması ile
ilgili
olarak,
çıkarılan
yönetmeliklerde,
çöp
dökülemeyeceği ve depolanamayacağı belirtilen
koruma alanlarında kurulamaz. (Madde 24)
Depo tesisleri, en yakın yerleşim bölgesine uzaklığı
1000 metreden az olan yerlerde inşa edilemez. Ancak,
depo tesislerinin çevresinde tepe, yığın ve
ağaçlandırma gibi tabii engeller varsa mahalli çevre
kurullarının kararı ve gerektiğinde Bakanlığın uygun
görüşü ile, bu mesafeden daha az olan yerlerde de
ilgili belediye ve mahallin en büyük mülki amirliğince
depo kurulmasına müsaade edilebilir. (Madde 24)
Taşkın riskinin yüksek olduğu yerlerde, heyelan, çığ
ve erozyon bölgelerinde, içme, kullanma ve sulama
suyu temin edilen yeraltı suları koruma bölgelerine katı
atık depo tesislerinin yapılmasına müsaade edilemez.
(Madde 24)
Bu alanlar işletmeye açıldıktan sonra iskâna
açılmayacak şekilde planlanır ve etraflarına bina
yapılmasına müsaade edilmez. (Madde 24)
Depo tesisleri aşağıda belirtilen özellikleri taşımalıdır
:(Madde 25)
• Evsel ve evsel katı atık özelliğindeki endüstriyel atıklar
ile bunların atık su arıtma çamurlarını depolamak
üzere inşa edilen depo tesislerinin asgari kapasiteleri,
nüfusu 100.000'den küçük olan yerleşim bölgelerinde
10 yıllık depolama ihtiyacını karşılayacak şekilde,
nüfusu 100.000'den büyük olan yerlerde 500.000 m³
olarak planlanır.
11
•
•
•
•
Depo tesisine ulaşım ve depo iç yollarında geçiş her
türlü hava şartlarında mümkün olacak şekilde
düzenlenir.
Planlanan depo tesisi bir çitle çevrilir.
Depolama sahasında kirlenen araba tekerleklerinin
yolları ve caddeleri kirletmemesi için, tekerlekleri
temizleyecek teknik tedbirler alınır.
Depo tesisi girişinde, girişi kontrol altında tutmak,
gelen katı atıkları muayene etmek, tartmak amacı ile
güvenlik kulübesi, işletme odası, kantar ve binası
bulunur.
Düzenli Depolama için Uygun Araziler
• Kurak, tuzlu, susuz, çorak ve düşük verimli araziler,
• Çok az ürün veren topraklar,
• İçinde su olmayan maden, taş, kum, çakıl ve kil
ocakları,
• Maden ocakları üzerinde zamanla ortaya çıkan ve
üzerine inşaat yapılamayan çöküntü arazileri,
• Yeraltı suyunu kirlenme açısından tehdit etmeyen
yerler,
• Deniz kenarında çorak, ekime elverişsiz, zaman
zaman deniz altında kalabilen yerler (Tabanda ve
seddede sızdırmazlık katmanları yapılması şartıyla),
• Taşkın sahaları dışındaki yerler,
• Konutlara 1 kilometre, hava alanlarına 3 kilometre
mesafede ve daha uzakta bulunan yerler.
Düzenli Depolama için Uygun Olmayan Yerler
• İçme suyu temin edilen veya edilecek olan havzalar,
• Sel ve taşkın tehlikesi bulunan yerler,
• Heyelân ve çığ tehlikesi olan yerler,
• Tabiatı koruma işlemlerinin uygulandığı yerler,
• Halkın mesire ihtiyacına ayrılmış alanlar,
12
•
Meskûn bölgelerin depolama yerinden geçen hâkim
rüzgârların altında kaldığı yerler.
5.4. Düzenli Depolama Sahasında
Gereken Ana Üniteler ve Ekipmanlar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bulunması
Yer altı suyunu ve sızıntı suyunu izlemek üzere
açılacak sondaj kuyuları,
Depo sahası etrafındaki çit ve yüzeysel drenaj sistemi,
Depo tabanında oluşturulacak sızıntı suyu toplama ve
arıtma sistemi (veya uygun bir arıtma tesisine nakil
sistemi),
Tesise girişe ait yaklaşım yolları, tesis içi kalıcı ve
geçici yollar; köprü ve menfezler,
Elektrik, su, doğalgaz, telefon, içme suyu ve atık su
sistemi ve arıtma tesisleri; diğer alt yapı tesisleri,
Giriş kantar ve güvenlik binası,
İdare binası,
Garaj ve tamir atölyesi, teknik servisler,
Tesis çıkışında araç tekerlek yıkama ünitesi,
Yangın söndürme tertibatı,
İlk yardım seti,
Trafik işaretleri,
Araçlar (buldozer, yükleyici, skreypır, greyder, tanker,
kamyon, ekskavatör, su pompaları, kompresör,
jeneratör, kişisel güvenlik donanımı, yangın söndürücü
v.s)
Radyasyon ölçüm sistemi.
5.5. Düzenli Depolama Sahasında Kullanılan İş
Makineleri
Düzenli depolama sahaları için gerekli iş makineleri ve
ekipman,
• Çöplerin kısa mesafe içinde taşınmaları, ezilip,
parçalanıp sıkıştırılmalarını,
13
•
Daha sonra üzerlerinin örtü toprağı ile örtülmesini
sağlayacak nitelik ve sayıda olmalıdır.
Orta ve büyük ölçekli depolama tesislerinde örtü
toprağının taşınması için ayrıca paletli veya lastik tekerlekli
yükleyici, damperli kamyon, skreyper gibi iş makineleri
gereklidir.
Depolama tesislerinde ekskavatör, örtü toprağını
sulayıp sıkıştırmak üzere tanker, sıkıştırmalı ve sıkıştırmasız
silindir, keçi ayağı silindir, greyder ve kepçeli ekskavatör
kullanılır. Ayrıca su pompaları, kompresör, jeneratör, yangın
söndürücüler vb. kullanılmaktadır. Depolama sahalarında
kullanılan iş makinelerine ait fotoğraflar Resim 5’te verilmiştir.
14
Resim 5. Düzenli Depolama Sahalarında Kullanılan
İş Makineleri
6.
ÇED
Raporunun
Ruhsatlandırma
Hazırlanması
/
6.1. ÇED Raporu
Çevresel
Etki
Değerlendirmesi
(ÇED);
gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek
olumlu ya da olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz
yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek
ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer
ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde
ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde
sürdürülecek çalışmaları ifade eder.
15
ÇED
Raporu;
Çevresel
Etki
Değerlendirme
Yönetmeliği’nin EK-I listesinde yer alan veya Bakanlıkça
"Çevresel Etki Değerlendirmesi Gereklidir" kararı verilen bir
proje için belirlenen özel formata göre hazırlanacak raporu
ifade eder (ÇED Yönetmeliği, 2008)
6.2. Ruhsatlandırma
“Evsel ve evsel nitelikli endüstriyel katı atık ve arıtma
çamurları depo tesisine inşaat ruhsatı vermeye;
• Belediye hudutları ve mücavir alan sınırları dışında
kalan yerlerde mahallin en büyük mülki amiri,
• Belediye hudutları ve mücavir alanlar içinde kalan ve
büyükşehir belediyesi olan yerlerde büyükşehir
belediye
başkanlığı,
diğer
yerlerde
belediye
başkanlıkları, yetkilidir.
• Ancak bu idareler Katı Atık Depo Tesisine depolama
ruhsatı vermeden önce gerekli tüm bilgi ve belgelerle
birlikte nüfusu on bine kadar olan yerlerde Mahalli
Çevre Kurulu'na, nüfusu on binden yukarı olan
yerlerde ise Bakanlığa müracaat ederek bu
makamların uygun görüşünü almak zorundadır.
7. Saha Yapımı
Yer altı suyu, toprak, hava ve genel çevrenin
kirlenmesini önlemek amacıyla depolama alanının alt
yapısının düzenlenmesi gerekmektedir. Depo tabanı yer altı
suyunun maksimum seviyesine en az 1m yükseklikte
olmalıdır.
7.1. Hafriyat Alma
Planlanan proje kapsamında sahanın hafriyat
çalışması yapılır. Yapılacak hafriyat miktarı seçilen sahanın
konumu ve büyüklüğüne de bağlı olarak değişir. Depo
tabanının yer altı suyuna mesafesi de hafriyat sırasında
16
dikkate alınması gereken bir parametredir.
çalışmaları Resim 6’da gösterilmiştir.
Hafriyat
Resim 6. Hafriyat Çalışması
7.2. Kil Tabakasının Oluşturulması
“Depo tabanına; sıkıştırılmış kalınlığı en az 60 cm olan
kil veya aynı geçirimsizliği sağlayan doğal ya da yapay
malzeme serilir. Bu malzemelerin geçirimlilik katsayısı (1.10-8)
m/sn den büyük olamaz. Az çatlaklı kaya zeminlerde ise bu
değer 1.10-7 m/sn olarak alınır” (Katı Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği, Madde 26/2). Depolanan atık türüne göre kil ve
geomembran kalınlıklarının değişimi Tablo 1’de verilmiştir.
Depolamadan kaynaklanan sızıntı suyunu sistemli bir
şekilde kontrol altına almak için depolama taban sızdırmazlığı
geoteknik yönden en önemli aşamadır. Killi toprakların
kolayca bulunması geçirimsizlik tabakası uygulanmasını
yaygın hale getirmektedir. Killi toprakların geçirgenliğini
etkileyen faktörler; sıkıştırma metodu, sıkıştırma enerjisi, kilin
nem içeriği, kilin topak büyüklüğü ve toprak katmanları
arasındaki bağın derecesidir (Resim 7 ve Resim 8).
Killi toprakların çatlaklarını kendi kendilerine kapatma
özelliği ve taban örtüsünün tüm kalınlığı boyunca delinmesi
zor oluşu kil taban örtüsünün avantajı olarak sayılabilir.
17
Resim 7. Kilin Tesviyesi
Resim 8. Kilin Sıkıştırılması
18
Tablo 1. Depolanan Atık Türüne Göre Kil ve Geomembran
Kalınlıklarının Değişimi
HDPE Geomembran
Depolanan Katı
Kil Sızdırmazlık
Geçirimsizlik Tabaka
Atık Türü
Kalınlığı
Kalınlığı
Evsel Katı Atık
60 cm
2 mm
Tıbbi Atık
150 cm
2,5 mm
Tehlikeli Atık
90 cm
2,5 mm
Pratik uygulamada;
• Hafriyatı alınmış sahaya 15-20 cm kalınlığında
aşamalı olarak üç-dört tabaka halinde paletli açık
kepçeyle kil serilir (30cm kalınlığında iki kademeli
olarak da kil serilebilir).
• Serilen kil, içerisindeki topak şeklindeki parçaların
azaltılması,
sızıntı
suyu
yolları
oluşumunun
engellenmesi ve olası oturmaların minimize edilmesi
için kompaktör ve titreşimli silindir ile sıkıştırılır.
Yeterince sıkıştırılamayan, zayıf ya da çökebilen
kısımlar çıkartılıp yeri uygun şekilde doldurulur.
Kaplanacak bütün yüzeyler düz olmalı, yabancı ve
organik maddeden, kesici madde ve molozdan
arındırılmış olmalıdır. Su birikintilerine ve aşırı neme
müsaade edilmemelidir.
• Kildeki nem oranına göre sulama yapılır (% 20-30 ise
normal nemde).
• Toplamda 60 cm kil yüksekliği elde edilene kadar
yukarıdaki işlemler tekrar edilir.
• Kil üzerine serilecek olan malzemenin zarar
görmemesi için greyderle alan düzeltilir.
7.3. Geomembran ve Uygulaması
“İçme ve kullanma suyu havzalarının uzun mesafeli
koruma alanında inşa edilecek düzenli depo sahası
tabanında, sıkıştırılmış kalınlığı 60 cm. olan kil tabakasının
19
üzerine, kalınlığı 2 mm olan yüksek yoğunluklu polietilen folye
(HDPE) serilir. Serilecek folyenin yoğunluğu 941-965 kg/m3
arasında
olmak
zorundadır.”(Katı
Atıkların
Kontrolü
Yönetmeliği. Madde 26/2).
Geomembran, kimyasal maddelere karşı yüksek
direnç gösterdiği, çekme mukavemeti yüksek, geçirgenliği
düşük, delinme ve çatlamalara karşı son derece dayanıklı
olduğu için sızmalara karşı üstün bir koruma oluşturmaktadır.
Katı atık dolgu alanlarında zemin taban örtüsü olarak
kullanılmaktadır. HDPE yaklaşık 2-10 metre genişliğinde
rulolar halinde,140-190 metre uzunluklarında üretilir.
Kalınlıkları 2 ile 8 milimetre arasında değişmektedir.
7.3.1. Nakliye ve Sahada Depolama
Geomembran rulolarının zarar görmelerini engellemek
için uygun şekilde ambalaj yapılmalı ve yüklenmelidir.
Geomembran delinmeden, kirden, yağdan, sudan, nemden,
çamurdan, mekanik aşınmadan, aşırı sıcaktan ve diğer
zararlardan korunacak şekilde depolanmalıdır.
7.3.2. Ankraj Hendeği
Ankraj hendekleri geomembran serilmeden önce
uygulama projelerinde gösterildiği biçimde kazılmalıdır.
Hendek köşeleri hafifçe yuvarlatılarak, geomembranın
hendekle
birleştiği
yerlerde
keskin
kıvrılmalardan
kaçınılmalıdır. Ankraj hendeği dolgu malzemesi ile
sıkıştırılmalıdır (Resim 9).
20
Resim 9. Ankraj Hendeği
7.3.3. Geomembran Serimi
Sahadaki ekipman yada aletler, geomembranı taşıma
ve kullanım sırasında, yada başka sebepler ile geomembrana
21
hiçbir zarar vermemelidir. Geomembran üzerinde çalışırken
sigara içilmemeli, geomembrana zarar verecek ayakkabı
giyilmemeli ve başka faaliyetlerde bulunulmamalıdır (Resim
10 ve Resim 11).
Resim 10. Geomembran Serimi
Resim 11. Geomembran Kaynak İşlemleri
7.3.4. Geomembran Kaynakları
Onaylanmış kaynak metodu, otomatik makine ile
füzyon kaynağı veya ekstrüzyon kaynağıdır. Kaynaklar
mümkün olduğunca şeve paralel olarak düzenlenmelidir.
22
Şeve dik kaynaklardan kaçınılmalı, köşelerde ve geometrik
şekilli kısımlarda, saha kaynakları en aza indirgenmelidir.
Tabandaki T kaynakları şev topuğuna 1,5 metreden daha
yakın olmamalıdır. Kaynaklar en az kırışıklığın ve balık
ağzının oluşacağı şekilde düzenlenmelidir (Şekil 1)
Şekil 1. Geomembran Kaynakları
Kaynak Ekipmanları
• Füzyon (hot shoe) kaynak makinesi
• Ekstrüzyon kaynak makinesi
• Yüksek hızlı grinder ( taşlama aleti )
• Sıcak hava bloweri
• Vakum testi ekipmanı
• Kaynak kayma ve sıyrılma testleri için saha
tensiometresi ve test numunesi kesme ekipmanı
• Hava basıncı testi için ekipman
• Rulo açma ekipmanı
• Gerekli elektrik kabloları ve diğer aletler
Saha kaynaklarının Testleri
Vakum Testi ve test için yapılması gereken işlemler:
• Bindirmenin fazlalık kısımları kesilecektir.
• Vakum kutusu izleme penceresi, conta yüzeyleri
temizlenecek, kaçak olabilecek yerler kontrol
edilecektir.
23
•
•
•
•
•
•
•
Geomembran üzeri yaklaşık 30cm x 120cm ( kutu
boyu kadar) bir şerit halinde köpüklü solüsyon ile
ıslatılır.
Kutu ıslatılan kısmın üzerine yerleştirilir ve bastırılır.
Vakum motoru çalıştırılır ve vakum kutusunun
geomembranı emmesi sağlanır.
Kaçağın olmadığı kontrol edilir.
Yaklaşık 15 sn süre ile izleme penceresinden sabunlu
solüsyonda
kabarcıklarının
varlığı
araştırılarak
geomembran incelenir.
Eğer 15 saniyelik sürede kabarcık görülmez ise vakum
motoru kapatılır ve membran serbest bırakılır. Kutu
15cm test edilen kısma taşırılarak bitişik kısma getirilir
ve işlem tekrarlanır.
Kabarcık görülen tüm alanlar işaretlenmeli, onarılmalı
ve tekrar test edilmelidir.
Hava Basıncı Testi ve test için yapılması gereken işlemler:
• Test edilecek kaynağın bir ucu kapatılır.
• İğne ya da onaylanmış basınç besleme aleti, çift dikişli
füzyon kaynağı ile oluşturulan kanalın kapatılmış
ucundan sokulur.
• Hava
kanalının
tamamen
temiz
olduğunun
görülebilmesi için pompa ile hava basılır.
• Kanalın diğer ucu da kapatılır.
• Hava pompası ile 25-30 psi’lik(1.75-2.10 at) bir basınç
verilir, vana kapatılır ve kanal içindeki basınç iki dakika
içinde dengelendikten sonra, basınç yaklaşık 5 dakika
tutulur.
• Basınç kaybı 4 psi (0.28 at ) aşarsa ya da basınç
sabitleşmez ise hatalı yer bulunur, onarılır ve tekrar
test edilir.
• İğne ya da onaylanmış basınç besleme aleti çıkarılır,
kanalın uçları açılır.
24
Bozuk ve hatalı kaynakların onarım işleri:
• Küçük delikler ekstrüzyon kaynağı ile kapatılarak
onarılabilir. Eğer delik 6 mm den büyükse
yamanmalıdır.
• Yırtıklar yama yapılarak onarılacaktır. Yama eğer şev
üzerinde ya da bir gerilme bölgesinde ise ve keskin bir
ucu
varsa
burası
yama
yapılmadan
önce
yuvarlatılarak yırtığın ilerlemesi engellenmelidir.
• Geniş delikler, pürüz ve ham maddenin iyi
dağılmamasından dolayı oluşan bozukluklar ile
herhangi bir yabancı maddeden dolayı kirlenmiş yerler
yamanacaktır.
• Yamanacak HDPE geomembran yüzeyi, onarımdan
en fazla 10 dakika önce temizlenmeli ve taşlanmalıdır.
Kalınlığın % 10 undan fazlası alınmamalıdır.
Kaynaklama, taşlamanın başladığı yerden itibaren
başlatılmalıdır ve daha önceki kaynak yerine en az 5
cm bindirme yapılmalıdır. Mevcut bir exturüzyon
kaynağının üzerine tekrar ekstürüzyon kaynağı
yapılacak ise eski kaynak yüzeyi taşlanmalıdır.
• Yamalar yuvarlak ya da oval biçimde olmalıdır ve
hatalı kısmın kenarını en az 15 cm aşmalıdır. Tüm
yamalar kullanılan geomembran ile aynı kalınlıkta ve
yapıda olmalıdır. Tüm yamalar, geomembran üzerine
yerleştirilmeden önce açılı grinder ile taşlanarak
kenarları eğimli hale getirilmelidir. Yamalar ancak
onaylanmış yöntemlerle uygulanabilir.
7.4. Geotekstil Serimi
Geotekstil, yüksek bölgesel yüklere dayanıklıdır.
Gözenek yapıları suyun geçişine müsaade ederken silt veya
kum gibi ince taneli malzemeleri tutar. Geotekstillerin özel
yapısı filtrenin tıkanmasını önlemekte ve geomembranın zarar
görmesini engellemektedir. Geotekstil serimi Resim 12’de,
25
geoteksil serimi yapılmış sahanın genel görünümü Resim
13’te verilmiştir.
Resim 12. Geotekstil Serimi
Resim 13. Geoteksil Serimi Yapılmış Sahanın Genel
Görünümü
26
7.5. Drenaj Tabakasının Oluşturulması
Depolama alanında oluşan sızıntı suları aşağıda
verilen drenaj sistemleri ile toplanabilir:
Alan Drenaj Sistemi
Mineral maddeden teşkil edilen sızdırmazlık
tabakasının inşaatından hemen sonra kalker oranı %30’dan
küçük, çakıl filtreden teşkil edilen alan drenajı sistemi
yapılmalıdır. Alan drenaj sistemi, sızdırmazlık tabakasını
yağmur
erozyonu
ve
güneş
ışınlarına
karşı
korumaktadır(Resim 14).
Resim 14. Drenaj Tabakası
Boru Drenaj Sistemi
Bu sistemde sızıntı suyu borularla toplanmaktadır.
Borularla drenaj yapılması halinde dahi alan drenajının terk
edilmesi uygun değildir. Kuvvetli sağanak yağışlarda, güneşli
havalarda mineral tabaka korunamamaktadır. Boru drenaj
sisteminde, boruların tıkanma durumu söz konusudur ve
temizlenmeleri zordur.
27
Birleşik Drenaj Sistemi
Alan drenajı ile boru drenajının birlikte kullanıldığı
sistemdir. Drenajın en sağlıklı yapılabileceği sistemdir. Çöp
suyu drenajı için depolama sahalarında yapılacak mühendislik
çalışmaları;
• Drenaj
amaçlı
granüler
materyal
(çakıl)
kullanılmalıdır. Temiz ve yuvarlak şekilli çakıl
kullanılmalıdır.
• Tabanın dikey istikamette eğimi minimum %2
olmalıdır.
• Taban yanal eğimi minimum %1 olmalıdır.
• Yüksek poroziteli drenaj tabakası teşkil edilmelidir
• Büyük hacimli ve filtre stabilitesi olan malzeme
kullanılmalıdır.
• Drenaj boruları arası mesafe uygun olmalıdır.
• Drenaj tabakası üzeri uygun atıkla minimum 2m
kalınlığında örtülmelidir.
• Paralel toplama hatları oluşturulmalıdır.
• Boru çapı 150 mm’den büyük olmalıdır
• Drenaj tabakası kalınlığı >30 cm olmalıdır.
• Boru istikametleri, depo şartlarında oluşacak
basınçlara göre dizayn edilmelidir.
7.6. Sızıntı Suyu(Drenaj) Borularının Yerleştirilmesi
Geçirimsiz hale getirilen taban üzerine dren boruları
döşenerek sızıntı suları bir noktada toplanır. Hidrolik ve statik
olarak hesaplanması gereken drenaj borularının çapı
minimum 150 mm ve minimum eğimi % 1 olmalıdır. Dren
boruları, münferit borular şeklinde, yatayda ve düşeyde kıvrım
yapmadan doğrusal olarak depo sahası dışına çıkarılır. Depo
tesisi çıkışında kontrol bacaları bulunur. Ayrıca dren boruları
çevresinde kum ve çakıl filtre yerleştirilmelidir. Bu filtrenin
boru sırtından itibaren yüksekliği minimum 30 cm olmalıdır.
28
Sızıntı suyu dren borularının yerleştirilmesi Resim 15’te,
sızıntı suyu borularının kaynak işlemleri Resim 16’da, 30 cm
drenaj tabakasının oluşturulması Resim 17’de ve katı atık
dökümüne hazır sahanın genel görünümü Resim 18’te
verilmiştir.
Resim 15. Sızıntı Suyu Dren Borularının Yerleştirilmesi
29
Resim 16. Sızıntı Suyu Borularının Kaynak İşlemleri
Resim 17. 30 cm Drenaj Tabakasının Oluşturulması
30
Resim 18 Katı Atık Dökümüne Hazır Sahanın Genel
Görünümü
Boru seçiminde istenilen kriterler:
• Saha içersinde kalan kısımlar 1/3 dolu, 2/3 delikli
kesite sahip olmalıdır.
• Borular iç basınca değil dış basınca dayanıklı olmalıdır.
• Boru et kalınlığına dikkat edilmelidir. ( HDPE PN 10
gibi)
7.7. Sızıntı Suyu Yönetimi
Sızıntı suyu katı atıkların içinden süzülerek birtakım
kimyasal, biyolojik ve fiziksel olaylara maruz kalarak oluşur.
Katı atıkların içinden süzülen sızıntı suyu, katı atıkların
muhtevasından kaynaklanan çok sayıdaki element ve bileşiği
içerir. Sızıntı suyu özelliği; katı atık bileşenleri, depo yaşı,
depo alanının hidrojeolojik durumu, depo içindeki fiziksel,
kimyasal ve biyolojik aktiviteler, katı atıktaki su miktarı, ısı, pH,
redox potansiyeli, stabilizasyon derecesi, katı atık depolama
yüksekliği, depolama sahasının işletilmesi ve iklim şartlarına
31
göre değişir. Bunların içinde en önemlisi atık bileşenleridir.
Organik ve inorganik bileşenlerin biyolojik, kimyasal ve fiziksel
prosesleri genel olarak sızıntı suyu karakterini belirler. Yüksek
miktardaki organik maddeler için en önemli proses biyolojik
prosestir. İnorganik atıkların çözünürlüğü de sızıntı suyu
kompozisyonu için önemlidir. Atık bileşenleri ve reaksiyon
ürünleri depo içinde süzülerek sızıntı suyu içinde eriyik veya
gaz olarak dışarı çıkar. Değişik bileşenlerin azalması,
tükenmesi ve redox potansiyeli, pH, sülfitler, iyonik kuvvet gibi
kimyasal çevreden dolayı da atık ve sızıntı suyu
kompozisyonu zamanla değişir.
Katı atık depolama alanına geri devrettirilen suyun
miktarı maddelerin eriyebilirliği ve mikrobiyal parçalanmayı
etkilediğinden sızıntı suyu kalitesini etkiler. Düşük hızlı
filtrasyonda, anaerobik mikrobiyolojik aktivite sızıntı suyu
organik madde konsantrasyonunu azaltan önemli bir faktördür.
Fakat yüksek debili akımlarda ise çözünebilir organikler ve
hatta mikrobiyal hücreler yüksek debili sızıntı suyu ile dışarı
sürüklenebilirler. Bu gibi durumlarda mikrobiyolojik aktivite,
sızıntı suyu kirletici konsantrasyonlarının azalmasında fazla
bir rol oynamaz.
Depolanan atıktaki su muhtevası ve dışarıdan depoya
giren su miktarı (yağmur suyu, yüzeysel suların ve yeraltı
sularının depoya sızarak girmesi), sızıntı suyu oluşumunun iki
önemli kaynağıdır.
Düzenli depolama alanlarında çöp sızıntı suyu
oluşumu sahaya giren su miktarıyla (yağmur vb) doğru
orantılıdır.
Depolama sahalarında oluşacak sızıntı suyu
miktarı bölgedeki yağmur ve buharlaşma miktarına, dolgu
sırasında sıkıştırmanın şekline bağlı olarak değişmektedir.
Sızıntı suyu miktarını tam olarak tespit etmek zordur. Çünkü,
32
•
•
•
•
•
Evsel atıklar heterojendir ve bölgelere bağlı olarak
değişiklik gösterir.
Büyük hacimli ve tam olarak temsili numune almak
zordur.
Bu konuda yeterli standart yoktur.
Atıkların özellikleri zamana ve işletmeye bağlı olarak
aynı depolama sahasında bile farklılık göstermektedir.
Sahada ölçümleri takip eden personelin konuyla ilgili
tecrübe ve eğitimi ölçüm sonuçlarını etkilemektedir.
Yağmur suyu, yüzeysel akış, evaporasyon ve
evapotranspirasyon, nihai örtüden sızma, katı atığın su tutma
kapasitesi ve gaz üretiminde tüketilen su miktarı (içsel
tüketim) sızıntı suyu miktarına etkili olan parametrelerdir.
Sızıntı suyu miktarı, literatürde 2-5 m3/ha/gün, fiili durumda
15-35 m3/ha/gün’dür.
Sızıntı suyu karakteri, zehirlilik potansiyeli, deşarj
alternatifleri, arıtma derecesi, arıtılabilirlik çalışmaları, işletme
ve maliyet arıtma sistemi seçimini etkileyen en önemli
parametrelerdendir.
Dünyada çöp sızıntısı suyu değişik yöntemlerle
bertaraf edilmektedir. Çöp sızıntı suyunun depolama
sahasına veya saha yakınında özel olarak hazırlanan
sahalara geri devrettirilmesi, sızıntı sularının merkezi atıksu
arıtma tesisine nakledilerek arıtılması ve biyolojik+ileri arıtma
teknolojileri sızıntı suyu arıtımında kullanılan yöntemlerdir. Bu
teknolojiler sızıntı suyu kapasite ve özelliğine göre tercih
edilebilir.
7.8. İşletme Planının Hazırlanması
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre depolama
sahasını işleten kurum veya kuruluşlarca işletme planı
33
hazırlanma gerekliliği belirtilmiştir. Katı atık depolama
sahalarına işletme planı hazırlanmasıyla, hem sahanın
maksimum atık alabilecek şekilde etkin planlanması hem de
tesisin planlı şekilde işletilmesi sağlanır. Hazırlanan işletme
planlarında;
• Çalışanların görev, sorumluluk ve yetkinlikleri,
• İş ve işçi güvenliği,
• Bakım programları,
• Acil eylem planları,
• Saha izleme koşulları,
• Çevresel etki kontrolleri ve
• Atık kabulünden bertarafına kadar geçen tüm
süreçlerde
işletme
ve
uygulama
esasları
vurgulanmaktadır.
8. Saha İşletmesi
Düzenli depolama sahasının belli prensiplere göre
işletilmesi işletmenin verimliliğini dolayısı ile başarısını
arttıracağından çok önemli bir husus olarak karşımıza
çıkmaktadır. Saha genel işletme prensipleri hiyerarşik olarak
aşağıdaki şekilde sıralanabilir. (Şekil 2)
34
Atık Karşılama
Kantara Giriş
Çalışma Yüzeyine Ulaşım
Çalışma Yüzeyine Döküm
Atıkların Yerleştirilmesi
Sızıntı Suyu Kontrolü
Yüzey Suyu Kontrolü
Gaz Kontrolü
Atık Nakliye Araçları
Şekil 2. Saha İşletme Prensipleri
8.1 Atık Karşılama
Katı atıkların düzenli depolama sahasına gelişigüzel
boşaltılmasını önlemek için, depolama sahasında genel giriş
ve atık taşıma araç girişlerinde belirli giriş işaretleri
bulunmalıdır. Güvenlik sorumlusu/ kantar sorumlusu genel
girişi kontrol etmeli ve yetkisiz araç trafiğini önlemelidir.
Düzenli depolama sahalarına insan ve çevre sağlığını
korumak amacıyla;
• Sıvıların ve sıvı atıkların,
35
•
Akıcılığı kayboluncaya kadar suyu alınmamış arıtma
çamurlarının,
• Patlayıcı maddelerin,
• Hastane ve klinik atıklarının,
• Hayvan kadavralarının,
• Depolama esnasında aşırı toz, gürültü, kirlenme ve
kokuya sebep olabilecek atıkların,
• Radyoaktif madde ve atıkların,
• Tehlikeli atık sınıfına giren katı atıkların,
• Ambalaj atıklarının,
depolanması
yasaktır.”
(Katı
Atıkların
Kontrolü
Yönetmeliği. Madde 22)
Atık getiren araçlar girişte kantar görevlisi tarafından
atık türü kontrol edilerek tartım işlemi için kantara alınmalıdır.
Denetlemenin amacı kazaları önlemek, katı atıkların yetkisiz
olarak karıştırılmasını önlemek, sahada depolanması
mümkün olmayan atıkların tespitini sağlamak ve sıkıştırma ve
örtü yerleştirme işlemleri için kullanılan alandaki ekipmanın
kapasitesini aşan bir oranda atık boşaltımı yapılmasını
önlemektir.
Bu
hususta
aşağıdakiler
göz
önünde
bulundurulmalıdır.
•
•
•
Denetimler belgelenerek dosyalanmalıdır.
Tesis personeli tehlikeli atık tanımlaması ve sahaya
alınabilecek atıklar konusunda eğitilmiş olmalıdır.
Tehlikeli atığın ve depolanması yasak olan atıkların
bulunması üzerine, güvenlik görevlisi veya kantar
sorumlusu yükü izole etmeli ve yönetime bildirimde
bulunmalıdır.
Dışarıdan getirilen günlük örtü malzemesi kantarda
tartılıp kaydı tutulduktan sonra günlük örtü depolama
sahasında depolanmalıdır.
36
Atık pil depolama alanına getirilen atıkların sahaya
kabulü için de yukarıdaki yöntem uygulanmalıdır. Atık kabul
işlemleri, kantar görevlisinin atık pil konteynerini sahaya
almadan önce kontrol etmesiyle başlamalıdır. Sahaya kabul
edilen atık pil konteyneri kantar görevlisi tarafından tartıldıktan
sonra içeri alınmalıdır. Sahaya gelen tehlikesiz endüstriyel
atıklar, analiz raporlarının istenmesi ve uygunluk raporu
alınmasından sonra sahaya kabul edilmelidir.
8.2 Kantara Giriş
Atık depolama sahasında depolanan atığın hacmi ile
ilgili kayıtlar olmadan, atığın ton başına maliyetini belirlemek
mümkün değildir. Hacim verileri aynı zamanda doldurma
işleminin ilerlemesini denetlemek ve doldurma alanı
kullanımını projelendirmek için de kullanılmaktadır. Sahaya
giren tüm atıklar kontrol altına alınmalıdır. Atık hacmi ile ilgili
en iyi veriler doldurma alanındaki kamyonları tartmak suretiyle
elde edilmektedir. Bu nedenle atık depolama tesisinde kantar
sistemi kullanılmalıdır. Kantar kullanımı ve veri toplama
sistemi aşağıdaki gibi olmalıdır:
•
•
•
•
Tesisteki kantar görevlisi kantar binası üzerindeki
trafik ışıklarını kullanarak aracın girmesi gereken
kantarı sürücüye göstermelidir.
Araç kantara alınarak dolu tartımı yapılmalı, tartım
yapılan araçlar için ilgili formlar doldurulmalı ve tonaj
bilgileri aylık olarak arşivlenmelidir.
Kantar üzerinde sabit olarak bulunması gereken ve
otomatik olarak çalışan radsyasyon kontrol cihazı ile
atıklara radyasyon testi yapılmalıdır. Test sonucuna
göre radyasyonlu çıkan atıklar sahaya alınmamalıdır.
Kantara alınan atıklar numune alma personeli
tarafından gözle incelenmeli ve beyan edilen atık cinsi
37
olup olmadığı kontrol edilmelidir. Ayrıca şüpheli olan
atıklardan numune alınarak analize gönderilmelidir.
8.3 Çalışma Yüzeyine Ulaşım ve Çalışma Platformları
Trafiğin yönlendirilmesi çalışma yüzeyinin uzağında
gelişigüzel katı atık boşaltılmamasına ve kazaların
önlenmesine yardımcı olmaktadır. Trafik; işaretler, engeller
veya her ikisinin bileşimi ile yönlendirilebilmektedir. Araçların
çalışma yüzeyinin üst bölgesinde mi yoksa alt bölgesinde mi
boşaltma
işlemi
yapacağı
saha
tasarımına
göre
belirlenmelidir.
Araç atık döküm sahasına ulaştığında saha sorumlusu
tarafından karşılanmalıdır. Gerekli onaylara bakılmalı ve
uygun olarak döküm yapılabilmesi için araç sürücüsü
yönlendirilmelidir. Atığın beyan edilenden farklı türde atık olup
olmadığı kontrol edilmelidir. Böyle bir durum söz konusu ise
atığın boşaltılmasını engelleyerek tesis sorumlusuna haber
verilmelidir. Herhangi bir sorun olmaması durumunda atık
dökümü uygun yere yapılmalıdır. Sahada çalışan yetkili ve
sorumlu personel; atığın sahada evraklarının kontrolünden,
boşaltılmasından ve araç döküm sahasından ayrılana kadar
olan tüm işlemlerinden sorumludur. Saha sorumlusu operatör
ve diğer yardımcı elemanın sevk ve idaresini, atığın boşaltımı
ve depolanması esnasında gerekli malzemelerin teminini ve
kullanımını sağlamalıdır. Acil durumlarda (yaralanma veya
aracın batması, bozulması) ilk müdahale yapılmalı ve ilgili
birimlere haber verilerek gerekli İş Kazası Tutanağı Formu
doldurulmalıdır.
Sahada yangın çıkması durumunda saha sorumlusu
ilk olarak çalışan makinaları ve kişileri ortamdan
uzaklaştırmalı, güvenliğe haber vermeli ve sahada bulunan
yangın söndürme tüpleri ile yangın ekibi gelene kadar ilk
müdahalenin yapılmasını organize etmelidir.
38
Atıkların hücrelere doldurulması eğimin yukarısından
aşağıya doğru olduğundan araçların hücrelere atık boşaltımı
depolama alanının üstünden olacaktır.
Araçların dolgu yapılan bölgeye ulaşmalarının
sağlanması için saha içi yollar yapılmalıdır. Araçların atık
boşaltmaları için de araç yoğunluğuna cevap verebilecek
büyüklükte döküm platformu yapılmalıdır. Yol ve platformlar
katı atık dolgu alanı üzerinde yapılacağından stabilite
sağlamak amacıyla kalın toprak tabakası ve iri kırma taş
kullanılmalıdır. Ağır tonajlı araçların her türlü hava şartlarında
rahatlıkla dökümü yapabilmeleri için saha içi yol ve
platformların yapımına azami dikkat gösterilmelidir.
Döküm alanında oluşturulan platformlar sayesinde
çalışma yüzeyi oluşturulmakta ve atık dökümü platformlar
yardımı ile yapılmaktadır. Atığın döküleceği alana 1- 1,5 m
yüksekliğinde bir platform yapılmalıdır (Şekil 3). Kamyonlar
platformun uç noktasından çöpleri aşağı dökmek suretiyle
platformu yükseltirler ve platform belli seviyelere ulaştığında
kompaktör ile sıkıştırılarak platform seviyesine kadar
doldurulur. Bu sayede platform topoğrafyanın elverdiği ölçüde
ilerlemektedir. Atık miktarına bağlı olarak platformlar
hazırlanır. Platformların oluşturulmasının aşamaları;
•
•
Saha işletme planına uygun yol güzergahının
belirlenmesi, (saha içi yolların daha uzun süre
kullanılması için yol güzergahı depolama alanının
kenarında şev üstünde seçilmelidir.)
Platform için uygun alanın belirlenmesi, (yol yapılacak
bölgenin stabil bir zemin olmadığı, aerobik ve
anaerobik faaliyetlerin sürekli devam ettiği dolayısıyla
lokal çökmelerin ve deformasyonların olacağı dikkate
alınarak.)
39
•
•
•
•
•
Güzergah belirlendikten ve kot’u tespit edildikten
sonra depolama alanına gelen moloz, inşaat atıkları
gibi atıklar yol güzergahında kullanılmalıdır. Bu
malzemeler kullanılarak yolun kotu ve eğimi ayarlanır.
Eğer yeterli moloz ve inşaat atığı yoksa toprak serilir
(1-1,5 m yükseklikte) ve sıkıştırılır.
Platform için gelen malzemenin şartnameye
uygunluğunun kontrol edilmesi,
Araçların malzeme dökümü için ilgili alana
yönlendirilmesi,
Ocak taşı ve kırma taş malzemenin alana yaklaşık 50
cm civarında serilerek sıkıştırılması ve tesviye
edilmesidir.
Yapılan saha içi yolların sürekli bakımı yapılmalıdır.
•
Şekil 3. Saha İçi Yol ve Platform En Kesiti
Depolama sahasında imal edilen platformların ilgili
talimatında belirtilen şartlara uygun olarak hazırlandığı kayıt
40
altına alınmalıdır. Nihai durumdaki çöp eğimleri %3 civarında
olacak şekilde döküm yapılmalıdır.
8.4 Atıkların Yerleştirilmesi
8.4.1 Atıkların Serilmesi
Çalışma yüzeyinin tam boyutu yönetmeliklerde
belirtilmemiştir. Ancak depolama alanlarında çöpün, mümkün
olan en küçük uygulama alanına boşaltılması uygun bir
yaklaşımdır. Çalışma yüzeylerinin küçük tutulmasının
avantajları ise;
•
•
•
Rüzgar ve yağmura maruz kalmayı minimize eder,
İş gününün sonunda daha az örtü malzemesine ihtiyaç
duyulur ve
Daha düşük ekipman kullanım giderleri sağlar.
Döküm ve serim yapılacak alanın boyutu aşağıdakiler
göz önüne alınarak belirlenebilir:
• Alınan günlük atık miktarı,
• Kullanılan saha ekipman (atığın dökümü, serimi,
sıkıştırılması vs. için) sayısı,
• Dolum planı.
Hazırlanacak saha döküm planına göre saha
sorumlusu döküm sahasına döküm yapan kamyonu sahadan
çıkartmalı ve sahada kullanılan ekipmanın operatörünü
yönlendirerek atığın serilmesini sağlamalıdır.
Atık alındıktan sonra saha sorumlusu gözetiminde
operatör atığı gevşek katmanlar halinde (derinlik olarak 50
cm’i geçmeyecek şekilde) pratik olarak mümkün olan en
azami yoğunlukta sıkıştıracak şekilde dağıtmalıdır. Saha
41
sorumlusu gözetiminde operatör, ilk kaldırmada alt katmana
hasar verebilecek hiçbir nesne yerleştirmemelidir.
8.4.2 Atıkların Doldurulması
Depolama sahalarında katı atıklar yaygın olarak
hendek metodu, alan metodu ve hücre metodu kullanılarak
doldurulmaktadır.
Hendek metodu, yeraltı suyu seviyesinin yüksek
olduğu alanlarda az miktarda atık depolanacağından ve
doldurulacak atık hacmi kadar kazı yapılacağından çok
ekonomik bir yöntem değildir.
Alan
metodu
daha
çok
doğal
çukurlarda
uygulandığından aşırı miktarda sızıntı suyu oluşmaktadır.
Ayrıca işletilmesinde kontrolün çok zor olması sebebiyle tercih
edilen yöntem değildir.
Hücre metodunda katı atıklar daha önceden
hazırlanmış, alanlara depolanır. Özellikle son yıllarda,
ekonomik ve emniyetli olması sebebiyle, hücre metodunun
kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır. Hücreleme metoduyla atık
doldurulmasında dünyadaki yaygın teknik, Şekil 4’de
görüldüğü gibi atıkların dolgu eğiminin yukarısına doğru
(rampa yönetimi) itilerek serilmesidir. Bu dolgu yöntemi atığın
mümkün olan en iyi biçimde sıkıştırılmasını sağlayacaktır.
42
Şekil 4. Atıkların Dolgu Eğiminin Yukarısına Doğru İtilerek
Serilmesi
Ancak ülkemizin atık muhtevası dolgu eğiminin
yukarısına doğru itilerek serilmesine uygun değildir.
Atıklarımızın organik atık oranı ve su muhtevası fazla olması
iş makinelerinin rampa yukarı atık serilmesini engellemektedir.
Dolayısıyla bu yöntem ülkemizde dolgu eğiminin yukarısına
doğru değil aşağısına doğru serme şeklinde uygulanmaktadır.
Atıkların dolgu eğiminin aşağısına doğru serilmesi
Şekil 5’te görülmektedir. Bu zorunluluk bazı maliyetleri
beraberinde getirmektedir. Atıkların hücrelere doldurulması
eğimin yukarısından aşağıya doğru olduğundan araçların
hücrelere atık boşaltımı depolama alanının üstünden olacaktır.
Bu durum saha içi yol ve platform gereksinimini
doğurmaktadır.
43
Şekil 5. Atıkların Dolgu Eğiminin Aşağısına Doğru İtilerek
Serilmesi
Atık depolama çalışmalarının belirli sınırlar içinde
gerçekleştirilebilmesi için, her kademede atıklar sınırları
belirlenmiş bir dizi atık hücresine depolanacaktır. Bu yöntem
mobil ekipmanların ve toprak örtüsünün verimli bir şekilde
kullanılmasını ve atık sevkiyat trafiğinin etkili bir biçimde
yönetilmesini sağlayacaktır.
•
•
Hücrelerin büyüklüğü sahaya gelen atık miktarına
bağlı olarak yüzey alanının minimum düzeyde
kalmasını sağlayacak şekilde olmalıdır.
Hücrelerin alt kısmına sızıntı sularının toplanmasını
sağlamak amacıyla geçici sedde yapılmalıdır.
Taban örtüsü serilmiş hücre alanının ilk bölümünün
tamamına serilecek ilk atık tabakasının kalınlığı 2 metre
civarında olmalıdır. İlk atık tabakasının içinde alttaki taban
örtüsüne ve sızıntı suyu toplama sistemine zarar verebilecek,
büyük kütleli cisimler, uzun tahta parçaları, borular ve benzeri
keskin maddeler bulunmamalıdır. Sahaya gelen atıklar
44
incelenmeli ve sadece hücre tabanına ilk atık dolgusu olarak
kullanılmaya uygun atıklara izin verilmelidir. Atık boşaltılırken,
seçilirken ve sıkıştırılırken taban örtüsüne zarar vermemeye
dikkat edilmelidir. Taban örtüsü sisteminin bütünlüğünün
korunması için ilk atık tabakası fazla sıkıştırılmayabilir.
Atıklar yukarıdan aşağıya doğru serileceğinden iş
makinelerinin doğrudan sızdırmazlığı sağlanmış taban
üzerinde çalışmaları önlenerek taban teşkilinin zarar görmesi
önlenecektir. İlk atık tabaka dolgusu Şekil 6’ da görülmektedir.
Şekil 6. Birinci kademede İlk Tabaka Dolgu Kesiti
45
•
•
•
Dolgu hücreleri günlük atık miktarı tahminlerine göre
atık boşaltılan yüzey alanının minimum düzeyde
kalmasını sağlayacak büyüklükte olmalıdır.
Tüm kazı alanına ve bütün şevlere taban örtüsü serilip
yeni banket yapıldığında kaldırılacak olan kuşaklama
banketin bir miktar ilerisine kadar serilmelidir.
”LİFT”, her gün katı atık dolgu alanında çalışmaların
sürdüğü yüzeye serilen çöp ve günlük örtü tabakasıdır.
Hücre tabanının tamamlanış kısmının ilk çöp tabakası
serildikten sonra, bu tabakanın üzerine ilave çöp tabakaları
serilecektir. İlk olarak eğimin üst tarafından yapılan platforma
atık boşaltılır. Dozerler vasıtasıyla 50-60 cm tabakalar halinde
atık muhtevasına bağlı olarak dikey/yatay oranı 1/3 veya 1/4
olacak şekilde atıklar serilir. Serilen atıklar keçi ayak çelik
silindirli kompaktörlerle sıkıştırılır. Her serme işleminden
sonra mutlaka sıkıştırma yapılmalıdır. Kompaktörler atığı
parçalayıp
optimum
yoğunlukta
sıkıştıracak
şekilde
kullanmalıdır.
Atıklar sıkıştırılırken aşağıdaki amaçlara uygun hareket
edilmelidir:
• Atık yoğunluğu mümkün olduğunca artırılarak mevcut
boş alanların optimum şekilde kullanılması,
• Günlük örtü ihtiyacının en aza indirilmesi,
• Haşere, sinek ve böceklerin istilası nedeniyle
oluşabilecek problemlerin azaltılması,
• Anaerobik
faaliyetlerinin hızlanması ve atık
stabilizesinin sağlanması,
Atıkların serilmesi ve sıkıştırılması tabaka kalınlığı
yaklaşık 5 metre kalınlığa ulaşıncaya kadar sürdürülür.
Hücreleme yöntemiyle katı atık dolgu işlemi ayrıntılı olarak
Şekil 7 ve Şekil 8’de görülmektedir.
46
Şekil 7. Birinci Kademe Doldurduktan Sonraki Tipik Katı Atık
Dolgu Alanı Kesiti
47
Şekil 8. Katı Atık Dolgu Alanı Kesiti
8.4.3 Atıkların Sıkıştırılması
Sıkıştırma, doldurma alanının işletilmesi ile ilgili
sorunlardan pek çoğunun azaltılması bakımından son derece
önemli bir unsurdur. Faydaları aşağıdaki gibidir:
•
•
•
•
•
Çöpteki büyük boşluklar ortadan kaldırılacağı için
daha az örtü kullanılır,
Daha küçük bir bölgeye daha fazla atık
yerleştirilmesine imkan verir,
Dolayısıyla doldurulan bölgelerdeki nihai yerleştirme
miktarı azalacaktır,
Çöpün rüzgârdan savrulma miktarını azaltır,
Yüzey sularının akışı desteklenir,
48
•
Doldurma alanına giren ve sızıntı suyu üretim
potansiyelini (bileşenlerine ayrılmış atık, bakteri ve
diğer tehlikeli maddeleri içeren sıvı) etkileyen yağış
miktarının etkisini azaltarak daha az geçirgenlikte
dolgu maddesi oluşturur.
Operatör sıkıştırma talimatında belirlenen ekipmanı
kullanmalı ve ekipmanı en az dört kere atık yüzeyinin
üstünden geçirmelidir. Optimum sıkıştırma aşağıdaki
yöntemlerin kullanılması ile elde edilebilmektedir;
•
•
•
Eğim: Kamyon tipi ekipmanlar, atıkları 3:1
(yatay:düşey)
oranındaki
bir
eğim
üzerinde
taşındığında daha etkin şekilde çalışırlar. Bu yüzden
nihai durumda çöp yüzeyi eğimleri 3:1 olacak şekilde
tasarlanmıştır. Ekipman ağırlığının bir kamyon yüzeyi
alanı üzerinde yoğunlaşmasını sağlar. Sıkıştırıcının
tasarımı ağırlığın hali hazırda daha küçük bir yüzey
üzerinde yoğunlaşması nedeniyle düz yüzeyde en
etkin sıkıştırma meydana gelmesini sağlar.
Sığ Katmanlar: Atık 50 cm’den fazla olmayan
kalınlıktaki katmanlarda sıkıştırılmaktadır. Atıklar
taşınırken, dozer kepçesinin yerden 60-100 cm yukarı
kalkması sonucu büyük atık istifleri yayılabilmektedir.
Dolum ve sıkıştırma çalışmalarında saha tasarımı ile
belirlenmiş
yüksekliğin
geçilmemesine
dikkat
edilmelidir.
Geçişler: Optimum sıkıştırma 3 ile 5 kez arasında atık
üzerinde çalışılarak elde edilir. Sahada operatörlerinin
tüm atık yüzeyinden 4 kez geçmesini sağlamak
gereklidir.
49
8.4.4 Örtü Malzemesinin Kullanımı
Tamamlanan her bölmede atık üzerine günlük örtü
tabakası yerleştirilmelidir. Bu örtünün amacı:
•
•
•
•
•
•
•
Hastalık taşıyıcıları azaltmak: Sinek yumurtaları
toprağın 15 cm içinde ortaya çıkamaz. Bu, aynı
zamanda fareler ve kuşlar için de caydırıcıdır.
Çöp yığını denetimi: Çalışma saatlerinden sonra
hiçbir çöp açıkta kalmaz.
Yangın denetimi: Çöp içinde yoğunlaşan gaz güneşe
maruz kaldığında diğer atıkları tutuşturabilir. Günlük
muhafaza aynı zamanda havadaki oksijeni de kontrol
eder ve bölmeler arasında bir yangın bariyeri
oluşturur.
Kokuları azaltmak: Toprak örtü biyofiltre görevi
görerek kokuyu azaltır.
Boşaltmayı hızlandırmak: Yüzey suyunun çöp yüzeyi
ile doğrudan temasını engelleyeceğinden yüzey
sularının örtü tabakası üzerinden akmasını sağlar ve
çöpün içine sızmasını önemli ölçüde engeller.
Bitkilerin yetişmesi için ortam sağlamak: Çöp
yüzeyinin nihai olarak kapatılmasından sonra
yeşillendirilmesinde belli kök boyundaki bitkilerin
kullanılmasına imkan tanır
Sızıntı sularının ve gazların hareketini kontrol etmek
Kullanılan örtü tabakası sahadan temin edilebilir.
Günlük örtü malzemesi saha içinde muhafaza edilmeli,
sahada döküm yapıldıktan sonra iş makineleri ile serilmelidir.
50
8.5 Kantardan ve Güvenlikten Çıkış
Kantar personeli tarafından gerekli
yapıldıktan sonra aracın boş ağırlığı tartılmalıdır.
kontroller
8.6 Sızıntı Suyu Kontrolü
Düzgün çalışan bir sızıntı suyu toplama sistemi elde
etmek için aşağıdaki tedbirler alınmalıdır:
• Tıkanmayı önlemek için drenaj tabakası üzerine
geosentetik filtre dokusu veya başka uygun bir
malzeme yerleştirilmeli,
• Sızıntı suyu boruları sistemin düzgün boşaltımı ve
tıkanmaması için uygun şekilde yapılmalı,
• Boruların eğimi en az yüzde 1 olmalı,
• Sistem iç inceleme, temizlik ve bakıma uygun şekilde
tasarlanmalı,
• Küçük bir alanda optimum sıkıştırma sağlamak,
• Tüm alanlar üzerinde yeterli miktarda günlük örtü
kullanmak,
• En uygun yüzey suyu denetimini yapmak,
• Erozyonu denetlemek,
• Küçük sızıntılar ortaya çıktığı takdirde, eğer kaynağı
tespit edilirse toprakla kaplayarak önlemektir.
8.7 Yüzey suyu Kontrolü
Yüzey suyu kontrolü, depolama sahasının bakımı
açısından önemli bir faktördür. Denetlenmediği takdirde, aşırı
miktarda yağış ve diğer çökeltiler alana girecek ve sızıntı suyu
oluşumuna neden olacaktır. Yüzey suyu kontrolü için
aşağıdaki yöntemler kullanılabilir:
• Yüzey suyu, drenaj hendekleri ya da banketleri
kullanılarak saha dışına uzaklaştırılabilir.
51
•
Düz bir tesviye ve üst örtüsü kaplama; suyun daha
hızlı sahadan uzaklaşmasını sağlamakta ve çöp içine
sızan su miktarını azaltabilmektedir.
Denetlenmeyen yüzey suyu erozyona yol açabilir.
Erozyon
denetimi
için
de
aşağıdaki
yöntemler
kullanılmaktadır.
• Bitki yetiştirilmesi (geçici, uzun vadeli ve nihai koruma
için gereklidir),
• Kalıcı veya geçici drenaj hendekleri inşa edilmesi,
Erozyon meydana geldiğinde, daha fazla örtü
malzemesi eklenmekte ve alanlar, belirlenen örtü malzemesi
derinliğini korumak için eğimli hale getirilmektedir.
8.8 Gaz Kontrolü
Düzenli depolama sahası içindeki atık ayrışırken,
atıklardan gaz ortaya çıkmaktadır. Atıklar hem kendilerinden
kaynaklanan sıvılar ile kimyasal reaksiyona girerek, hem de
ortamda doğal olarak oluşan bakterilerin ve diğer mikropların
hareketi ile ayrışır. Organizmalar, atıkta bulunan organik
maddelerden esas olarak aşağıdakilerden oluşan bileşiklere
doğru çözünerek beslenirler:
•
•
•
CO2(karbondioksit): Karbondioksit; suda yüksek
düzeyde çözünür, karbonik asidi meydana getirir,
metal konserve kutularından demiri ve kalsiyum içeren
maddelerden kireci çözer, suyun sertliğini artırır
(yeraltı suyu dâhil), kokusuz ve renksizdir.
CH4(metan): atıktan yukarı doğru veya atmosfere,
borulara ya da binaların içine doğru en az dirençli yolu
izler ve suda çok iyi çözünmez, patlayıcıdır, kokusuz,
renksiz ve tatsızdır.
Hidrojen sülfür: suda eridiğinde ve su içerisinde erimiş
oksijenin varlığında koku çıkarır (çürük yumurta
52
•
•
•
kokusu) ve tadı kötüdür; sülfür oksidize olduğunda
tatsız ve kokusuz sülfür ve sülfatları oluşturur.
NH3 (amonyak)
H2O (su)
VOC’ ler
Sahada periyodik gaz ölçümleri yapılarak gaz ölçüm
raporları oluşturulmalıdır. Depo kütlesinde havasız kalan
organik maddenin, mikrobiyolojik olarak ayrışması sonucu
çevreye yayılarak, patlamalara, zehirlenmelere neden
olabilecek, metan gazı ağırlıklı olmak üzere karbondioksit,
hidrojen sülfür, amonyak ve azot bileşikleri yatay ve düşey
gaz toplama sistemi ile toplanır. Gaz bacalarının yapım amacı
ileriye dönük enerji dönüşümü ve depolamadan kaynaklanan
gazların kontrol altına alınması, yangın v.b risklerin minimize
edilerek pasif kontrolü sağlamaktır. Gaz bacası yapımında
140 cm’lik HDPE delikli boru, çelik hasır (5*15 cm) ve çakıl
veya benzer amacı temin eden diğer malzemeler kullanılır.
Şekil 9’da gaz toplama bacası ve boru kesitleri, Resim 19’da
örnek gaz toplama bacası resimleri verilmiştir.
53
Şekil 9. Örnek Gaz Toplama Bacası ve Boru Kesitleri
54
Resim 19. Örnek Gaz Toplama Bacaları
Depolama sahalarında gaz oluşumu atığın içinde
bulunan aşağıdaki parametrelere bağlıdır.
•
Biyolojik olarak hızlı ayrışabilir maddelerin miktarı
(nebati atıklar, hayvan ölüleri vb.)
• Biyolojik olarak yavaş ayrışabilir maddelerin miktarı
(kağıt ürünleri, tekstil, ahşap vb.)
• Biyolojik
olarak
ayrışamayan
maddelerin
miktarı(metaller, plastikler, seramikler vb.)
• Diğer inert maddeler. (toprak, kömür külü vb.)
Depolama sahalarında oluşan biyogaz genelde %55
metan, %45 karbondioksitten oluşmaktadır. Gaz oluşumu ile
ilgili değerlendirmeler, kullanılabilecek depo alanı gaz
üretiminin depo alanının fiilen işletildiği dönem süresince ve
buna ilaveten 10-20 yıl boyunca gerçekleştirilebileceğini
göstermektedir
Gerçek üretim ömrü, kullanılacak depo gazı elde etme
sisteminin verimine ve işletme parametrelerine bağlı olacaktır.
55
Depolama sahalarında oluşacak gaz miktarlarını belirlemek
amacıyla kullanılan bazı teorik metotlar aşağıda sıralanmıştır.
•
•
•
•
Özgül gaz yöntemi
Tabasaran modeli
Scholl Canyon modeli
SCS mühendislik modeli
Düzenli depolama alanlarından elde edilen depo
gazları iki şekilde kontrol altına alınabilir:
1- Pasif Kontrol: Oluşan metan gazının flayer’de
yakılması (Resim 20)
Resim 20. Metan Gazının Flayer’ de Yakılması
2- Aktif Kontrol: Oluşan metan gazından elektrik elde
edilmesi (Resim 21)
56
Resim 21. Metan Gazından Elektrik Eldesi
Katı atık depolama alanlarında kurulacak gaz yönetim
sisteminin tasarımında aşağıdaki unsurlar dikkate alınmalıdır.
57
•
•
•
Depo gazı toplama sistemi, atık depolama hücresinin
her yönüne doğru, yaklaşık 50m aralıklarla, düzenli bir
şebeke halinde yerleştirilmiş dikey gaz çıkartma
kuyularından oluşmalıdır. Gaz bacaları depo dahası
son bölümleri son seviyelerine ulaşıp kapatılırken,
kademeli olarak planlanmalıdırlar. Depo sahası dikey
gaz bacaları, depo sahasının her bir bölümü
tamamlandıkça uzatılabilecek bağlantı dirsekleriyle
birbirine
bağlanmalıdır.
Gaz
bacaları
çakılla
çevrelenmiş delikli borulardan oluşmalıdır.
Depo gazı toplama sistemi, depolama sahası nihai
örtü ve son kaplama sistemi altında bulunan hendekler
içerisinde yatay şebekeler halinde döşenmelidir.
Depolama sahası çevresinde muhtemel gaz
kaçaklarının tespiti amacıyla pasif kontrollü gaz
kuyuları açılmalıdır.
Katı atık depo gazı, gömülen atığın içindeki bütün
oksijen aerobik organizmalarca yok edildikten sonra
anaerobik ayrışmaya maruz kalmasıyla oluşan bir üründür.
Anaerobik bakteriler, metabolik bir ürün olan ve hacminin
yarısından çoğunu metan gazının ve geri kalanını
karbondioksitin oluşturduğu bir gaz karışımı üretirler. Bu
bakteriler selülozlu maddeler gibi atığın içindeki (yiyecek atığı
gibi) diğer organik maddeleri de çürütebilirler. Bu durum,
bütün katı atık dolgu alanlarında görüldüğü üzere yüzeyin
büyük ölçüde oturmasını sağlar. Depo gazı toprağa sızıp
kapalı yerlerde birikebilir. Bu gibi durumlarda depo gazı uygun
şekilde kontrol altında tutulmazsa tehlike yaratabilir.
Katı atık depolama sahalarında kurulan dâhili gaz elde
etme sisteminin görevi, depo alanında gazı oluştuğu anda
toplayıp çıkartmak ve böylece bitişikteki arazilere kontrolsüz
gaz kaçaklarını en aza indirerek enerji kazanımını en üst
düzeye çıkartmaktır. Dâhili gaz elde etme sistemi depo alanı
üst kapak örtüsünün altında yer alacak bir gaz toplama
58
sistemi ve atık içindeki düşey kuyulardan oluşacak bir
sistemden oluşmalıdır.
Düzenli Depolama standartlarına göre depolanan
evsel atıklar oksijensiz ortamda zamana bağlı olarak fermante
olmakta ve kalorifik değeri yüksek %50-60 oranında metan
CH4 içeren çöp gazı (LFG-depo gazı) üretmektedir. Bu gaz
toplanarak gaz motorlarında yakılmakta ve elektrik enerjisine
dönüştürülmektedir.
Evsel atıklardan enerji eldesi sadece yenilenebilir
enerji uygulaması olmayıp, aynı zamanda çıkan gazın direk
atmosfere karışması engellenerek doğal alıcı ortamlara
getirecekleri kirlilik yüklerinin ortadan kaldırılması anlamına
gelmektedir. Çıkan çöp gazı karbondioksite göre 21 kat daha
fazla küresel ısınma potansiyeli olan metan içermekte, bu
gazın toplanarak doğrudan atmosfere karışması yerine
yakılarak elektrik üretilmesi ile de emisyon azaltımı sağlanmış
olmaktadır.
8.9. Atıkların Örtülmesi ve Alanın Yeşillendirilmesi
Özellikle tek vardiya çalışan sahalarda uçuşabilecek
maddelerin rüzgârla sürüklenmesinden, kemirgenlerden,
taşıyıcı hayvanlardan, haşerelerden ve kokudan kaynaklanan
sorunları önlemek için bütün açık atık yüzeyleri her günün
sonunda 15 cm kalınlığında bir günlük toprak örtü tabakasıyla
örtülmelidir. Günlük örtünün sağladığı faydalar aşağıdadır:
• Rüzgârda uçuşabilecek atıkların çevreye yayılmasının
önlenmesi
• Kokunun kontrol altına alınarak azaltılması
• Taşıyıcı hayvanların mikrop taşımasının engellenmesi
• Kontrol dışı yapılabilecek ayıklamanın önlenmesi
• Sivrisineklerin üremesinin azaltılması
• Kontrolsüz depo gazı sızmalarının önlenmesi
59
•
Atık tabakalarının hava ile teması kesilmesi sebebiyle
anaerobik faaliyetlerin hızlanmasına ve atıkların kısa
sürede stabilize olmasına katkı sağlanması
Geçirimsiz alt tabaka üzerine hücreleme metoduyla
sıkıştırılarak serilen katı atıklar yaklaşık 1metre yüksekliğe
eriştiğinde üzerine 30 cm yüksekliğinde bir kumlu toprak
tabakası serilir. Kumlu toprak hava almayı ve katı atıklar
arasındaki sıvı akışına engel olmadığı için tercih edilmelidir.
İstenilen depolama yüksekliğine kadar işlem devam ettirilir.
Atık yüksekliği işletme planında belirtilen maksimum
yüksekliğe ulaştığında atığın üzerine projesinde belirtilen nihai
kapama tabakası inşa edilir. Bu tabakanın üst eğimleri %5
ile %15 arasında olacak şekilde yapılmalıdır. Bu tabaka yeşil
alanların oluşturulmasına imkân sağlayacak kalitede ve yeterli
kalınlıkta bitkisel toprak içermelidir (Şekil 10).
Şekil 10.Katı Atık Dolgu Alanı Kesit Görüntüsü
60
Bitkisel toprakla örtülen sahada, yağmur sularının
sızmasının engellenmesi, yangın tehlikesinin azaltılması,
atmosfere gaz çıkışının engellenmesi ve alanın başka amaçlı
kullanımına müsaade edilmemesi için bitkilendirme çalışması
yapılmalıdır (Resim 22).
Resim 22. Son Örtüsü Tamamlanmış Düzenli Depolama
Alanı
61
Üst örtü bitkilendirmesinde en önemli faktör bitki
köklerine uzun süre su temini için uygun örtü malzemesi
kullanımıdır.
8.10 Saha Ekipmanları
Düzenli depolama sahalarında kullanılacak ekipmanın
seçiminde aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır:
•
•
•
•
Malzemenin Taşınması: Gereken hacim, taşınan örtü
malzemesi mesafesi ve kazı yapılacak toprağın
durumu
Atık ve Toprak Örtü Malzeme Kompaksiyonu:
Sıkıştırılan katı atığın türü ve miktarı, örtü
malzemesinin türü ve derinliği, makinenin yapması
gereken geçiş sayısı ve asgari ağırlık ve güç gerekleri,
Destekleyici
Görevler:
Sahanın
boşaltılıp
temizlenmesi, bakım ulaşım yolu ve kazı hendekleri
Makine Durumu: Tavsiye edilen kullanım oranları (saat
başına birim olarak kapasite), yedekleme ekipmanının
varlığı, satın alma yapılırken makine garantisinin
değerlendirilmesi ve makine ömrü için tahmin edilen
makine tamirleri ve işgücü.
Aşağıdaki tablo atık depolama sahalarındaki
ekipmanın performansı ile ilgili özelliklerini göstermektedir;
62
Tablo 2. Atık Depolama Sahalarındaki Ekipmanların
Verimliliği
Katı Atık
Ekipman
Örtü Malzemesi
Yayma
Sıkıştırma
Kazma
Yayma
Sıkıştırma
Taşıma
Paletli
Dozer
E
F
E
E
F
N/A
Paletli
Yükleyici
G
F
E
G
F
N/A
Lastik
Tekerlekli
Yükleyici
N/A
N/A
F
N/A
N/A
N/A
Kompaktör
E
E
P
N/A
N/A
N/A
Scraper
N/A
N/A
G
E
N/A
E
Yol
Dışındaki
Kamyonlar
N/A
N/A
N/A
N/A
N/A
E
iyi
G=İyi
Derecelendirme
N/A:Uygulanamaz
Anahtarı:
E=Çok
F=
Orta
P=Zayıf
Depolama sahasında kullanılan ekipmanlar 2 ayrı
kategoride değerlendirilir. İlk kategorideki ekipmanlar ürün ve
hizmetlerin kalitesini doğruca etkileyen malzemelerden oluşur
(geomembran, ocaktaşı, HDPE drenaj borusu vs). İkinci
kategorideki malzemeler ise ürün ve hizmet kalitesini dolaylı
olarak etkileyen malzemelerdir.
63
8.11 Saha İşletmesi Prosedürleri
Düzenli
depolama
sahasında
kullanılabilecek
talimatlara örnek teşkili açısından bir talimat listesi aşağıda
verilmiştir:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Arazöz Çalıştırma Talimatı,
Arazöz ile sulama çalışma talimatı,
Arazöze su doldurma çalışma talimatı,
Baca gazı ölçüm cihazı çalıştırma talimatı,
Baca gazı ölçüm talimatı,
Ekskavatör çalıştırma talimatı,
Ekskavatör ile örtü toprağı kazma çalışma talimatı,
Ekskavatör ile malzeme yükleme çalışma talimatı,
Dozer çalıştırma talimatı,
Dozerle atık serme çalışma talimatı,
Gaz bacası yapma ve ilave etme çalışma talimatı,
Gaz bacalarını birleştirme çalışma talimatı,
Greyder çalıştırma talimatı,
Greyder ile tesviye çalışma talimatı,
Kafa hendeği yapma çalışma talimatı,
Kamyon çalıştırma talimatı,
Kamyonla örtü toprağını serme çalışma talimatı,
vb.
8.12. Düzenli Depolama sahalarının İşletilmesi ve
Sahalarda oluşan İşletme Problemleri
Katı atık depolama tesisi işletmecisi kişi ve kuruluşlar,
her depo tesisinde tesise gelen atıkların kontrolünden ve
depo tesisinin işletilmesinden sorumlu bir teknik görevli
bulundurmak zorundadırlar.
64
Düzenli depolama tesisi işleten kişi ve kuruluşlar
tarafından, tesis için Bakanlıkça hazırlanacak Katı Atık
Düzenli Depolama Tesisi İşletme Formatı doğrultusunda bir
işletme planı hazırlanır. İşletme planı çerçevesinde, sızıntı
suyu miktarı ve özellikleri tesisi işletenler tarafından belirli
aralıklarla ölçülür ve sonuçlarından istenildiğinde Bakanlığa
bilgi verilir.
Tesisi işleten kişi veya kuruluşlar, evsel katı atık
niteliğinde olmayan pil, akü ve ilaç gibi tehlikeli ve tıbbi atıkları
depo sahasına kabul etmezler. Bu atıklar Tehlikeli Atıkların
Kontrolü Yönetmeliği, Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve
Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğine göre
bertaraf edilir.
Depo sahası çevresine sızıntı suyu ve depo gazı
izleme ve ölçme kuyuları açılır. Bu kuyularda işletme planı
çerçevesinde belirli aralıklarla, olası sızıntı suyu ve depo gazı
kaçaklarına karşı depo tesisi işleten kişi ve kuruluşlar
tarafından ölçümler ve kontroller yapılır. Ölçüm işlemleri, depo
sahası kapatıldıktan sonra 10 yıl müddetle devam eder.
Depolama Sahalarında oluşan işletme problemleri:
•
•
•
•
•
•
•
Başıboş hayvan
Lotlarda geri kazanılabilir atıkların ayrılması
Günlük örtü yapılmaması
Depolanan çöpün kayması
Sızıntı suyunun iyi yönetilememesi
Sızıntı suyunun arıtılmaması
Teknik eleman yetersizliği
65
Günlük dökülen evsel atık miktarı, arıtma çamuru, ana
arter atığı, özel evsel atık, taşınan çöp suyu miktarı, ocak taşı,
kırma taş, baca çakılı ve dere çakılı miktarı rutin olarak kontrol
edilmelidir.
Ayrıca,
iş
makinelerinin
faal
olarak
çalışıp/çalışmadığı, arıza durumları kontrol edilmelidir.
Personelin çalışma ve izin durumları rutin kontrol edilmelidir.
Depolama sahasındaki kuşların durumu, sızıntı suyu
havuzu doluluk oranı gibi birtakım teknik konularda rutin
olarak takip edilmelidir.
8.13. Depolama Tesisi Maliyet Analizini Oluşturan
Kalemler
Bir düzenli depolama sahasında maliyeti
oluşturabilecek kalemler aşağı da verilmektedir.
1) Yatırım Maliyetleri
o
Ön Maliyetler, Ruhsatlandırma ve Atık Kabul
Safhasına Kadar Olan Maliyetler: Jeolojik
araştırmalar, mühendislik çalışmalar, alan
seçimi, teknik değerlendirme ve inceleme,
yasal harcamalar, arazi tahsis ücreti, çevresel
etki değerlendirmesi.
o
Sosyal Tesisler(Saha Yapım Maliyetleri) :
Yolların yapımı, idari bina, kantar ve kantar
binası, peyzaj maliyeti, sızıntı suyu toplama
havuzu, depolama alanının çevresi için çit
döşenmesi, yeraltı gözleme kuyuları.
o
Saha Taban Sızdırmazlığı Maliyeti: Kazı-dolgu
(çukur, hendek v.s.), çakıl (drenaj tabakasına),
kil, sızıntı suyu drenaj boruları, sentetik
tabakalar (geomembran), geotekstil, işçilik.
66
o
Teçhizat: Dozer, kompaktör, lastikli yükleyici,
paletli ekskavatör, paletli yükletici, silindir alımı,
ekipman bakımı için alet edevat alımı, otomatik
radyasyon sistemi, atölye.
o
Sızıntı suyu yönetimi: Arıtma tesisi(inşaat,
ekipman alımı, sızıntı suyu havuzu inşaatı,
laboratuar) veya atıksu arıtma tesisine nakliye.
o
Gaz Toplama ve Enerji Üretim: Boru, gaz
toplama sistemi, metan gazı kontrolü, çelik
hasır, enerji üretim sistemi, flare
sistemi
(ekipman, borulama, inş.v.s), çakıl.
o
Depolama
Sahası
Kapatma
Maliyeti:
Depolama
sahasının
üst
kısmının
hazırlanması(geotekstik,
geomembran
ve
bitkisel toprak), geçirimsiz üst tabanında
çökme, oturma, çatlak, kayma ve erozyon
kontrolü, saha yeşillendirmesi.
2) İşletme Maliyetleri
o Bakım-Onarım-Yıkama
üniteleri
ve
sahası
hazırlanmış
katı
atık
düzenli
depolama
alanlarının işletilmesi : Su, boru, mazot,
elektrik(arıtma tesisi dahil), formen, düz işçi ,
mühendis, inceleme (haritalama, gaz ölçümleri, koku
emisyonları.), usta, operatör, kantar operatörü, şef
o Atığın düzenli şekilde yayılması, sıkıştırılması:
Dozer, silindir, ekskavatör, damperli kamyon, greyder,
paletli yükleyici, scraper, lastikli yükleyici, silindir,
arazöz, çekici tır, makine ve araçların bakım onarımı
67
o Platform Yapımı: Moloz taş nakli, kırma taş nakli,
makine ile yumuşak ve sert toprak kazılması
(serbest kazı), ocakta taş hazırlanması
o Ara Örtü: Şantiye sınırları içerisinde kamyonla kazı
malzemesi ve moloz(inşaat atığı) nakli, Makine ile
kırma taş kum, çakıl ve benzeri malzemelerin
serilmesi
o Sızıntı
Suyu
Bertarafı:
Arıtma
tesisi
işletmesi(elektrik,
kimyasal
madde,
arıtma
çamurunun bertarafı, işçilik, su), sızıntı suyunun
taşınması, laboratuar tesisi için gerekli cihazların
alımı
o Diğer İşletme Maliyetleri: Yol bakım ve onarımı,
peyzaj, elektrik üretimi ve metan gazı işlemleri (yağ
gideri, elektrik iç tüketim gideri, personel gideri, nakil
gideri, bakım gideri v.s.), taşıyıcıların kontrolü(böcek
ilaçlama, koku kontrolü, kuş kontrolü), iş sağlığı ve
güvenliği giderleri
3) Depolama
Sahasını
Kapatmadan
Sonraki
Maliyetler: Sigorta giderleri, peyzaj ve çevre düzeni,
denetim ve bakım
4) Gelirler: Elektrik enerjisi geliri, termal (ısı) enerji geliri,
emisyon satışı
68
9. Bakım Programları
9.1 Tesis Ana Giriş Kapısı
Ana girişte bulunan kapının sürekli çalışır durumda
tutulabilmesi için gerekli periyodik bakımlar yapılmalıdır.
9.2 Binalar
Güvenlik binası, kantar, arıtma tesisi, idari bina, depo,
araç bakım atölyesi 1 yılık aralıkla genel bakıma alınmalıdır.
Elektrik tesisatı, sıhhi tesisat ve genel kullanım
malzemelerinin kontrol, bakım ve gerekli onarımları yine aynı
dönemde yapılmalıdır.
9.3 Kantar
Kantarın kalibrasyon yenileme ve pil değiştirme işlemi
teknik servis tarafından yapılarak ilgili formlar doldurulup
depolama sahası şefliğinde muhafaza edilmelidir.
Sistem üzerindeki uyarı işaretlerine dikkat edilmelidir.
Mekanik sistem ve çevredeki diğer bağlantılar, özellikle
kontrol sistemi üzerinde işlem yapmadan önce kontrol
ünitesinin bağlantısı kesilir ve sistemin kaza ile tekrar devreye
sokulmasını önleyici tedbirler alınmalıdır. Elektrik sistemleri
üzerinde çalışmadan önce elektrik bağlantıları kesilmelidir.
Bakım ve onarım işleri sırasında sistemin tüm kısımları,
özellikle elektrikle ilgili olanlar ısınmadan ve nemden
korunmalıdır. Hareketli ünitelerin kablo ve boruları hasarlara
karşı korunmalıdır.
Kantar, enerji kesintilerinden korumak amacıyla genel
sistemdeki olması gereken acil durum jeneratörüne
bağlanmalıdır. Kantara özgü parametreleri ve kullanıcı verileri
saklamak amacıyla şarj edilmeyen bir lityum pil,
değerlendirme ve kontrol ünitesine konulmalıdır.
69
9.4 Yangın Söndürme Cihazları
Periyodik olarak seyyar yangın tüplerinin tartım,
basınç ve kontrolleri periyodik olarak yapılmalıdır.
9.5 İş Güvenlik Malzemeleri Takibi
İş güvenlik malzemelerinin 15 günde bir genel kontrolü
yapılmalıdır. Kullanılan maske filtreleri, toz maskeleri, eldiven,
iş tulumları ve ayakkabılarının kontrolü yapılıp değişmesi
gerekenler değiştirilmelidir. Ayrıca kullanım ömürleri tespit
edilerek değişmesi gereken tarihler takip edilmelidir.
9.6 Yüzey Suyu Toplama Kanalları
Saha çevre yollarında bulunan toplama kanallarının
kontrolü genelde periyodik olarak ancak aşırı yağışlarda yağış
sonrası yapılmalıdır. Periyodik olarak kanal iç temizliği
yapılmalı, hasar tespit edilir ise onarımı yapılmalıdır.
9.7 Saha Çevre Yolları
Saha ulaşım yollarının bakımı aylık olarak yapılmalıdır.
Yollarda zamanla oluşabilecek hasarlı kısımlar onarılmalıdır.
9.8 Aydınlatma
Aydınlatma sistemi periyodik olarak gözden geçilip
yanmayan armatürler değiştirilmelidir.
9.9 Çit
Güvenlik devriyesi tarafından tel çit kontrolü yapılmalı,
tel çitte hasar görüldüğünde tamir ve onarımı yapılmalıdır.
9.10 Mazot Tankları
Mazot tanklarında günlük olarak hortum, vana ve
tankın genel kontrolleri yapılmalı, herhangi bir hasar
durumunda onarımı gerçekleştirilmelidir.
70
9.11 Depolama Sahası İş Makineleri
İş makinelerinin periyodik ve arıza bakım çalışmaları,
iş makineleri bakım personeli tarafından yürütülmelidir.
Herhangi bir arıza durumunda Bakım – Onarım Formu
doldurularak bakım onarım talebi yapılmalıdır. Ağır arıza ve
bakım çalışmalarında makinelerin servisleri veya konusunda
uzman firmalardan destek alınmalıdır.
9.12 Bakım Programı Listeleri
Sahadaki ekipman için bakım program listeleri
oluşturulmalıdır. Depolama sahası bünyesinde kullanılan ve
arızalanan araçlar için Arıza Bildirim Formu doldurularak
bakım bölümüne gönderilen araçlara yapılan işlemlerin takibi
yapılmalı ve kayıt altına alınmalıdır.
10. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Yöntemleri
Depolama tesislerinde yapılan işin doğası gereği
çalışanlar ve müşteriler özel risk altındadır. Çoğu kaza ve bu
kazaların neden olduğu yaralanmalar önlenebilir niteliktedir.
Bütün kazaların yüzde 80’den fazlası güvenli olmayan
davranışlardan dolayı olur. İşletmede kullanılan ağır
ekipmanlar, ham maddeler içindeki yabancı maddeler,
patojenler, gürültü, toz, yangın, vb. nedeniyle atık depolama
işlemi bazı riskler taşır.
Güvenli işletme, atık depolama işi sahibine, yöneticiye
ve operatöre fayda sağlar. Atık depolama işi sahibi ve
yöneticisine olan faydaları aşağıda verilmiştir:
• İşçiler yaralılar listesinde değil de işlerinin başındadır,
• Güvenli bir çalışma ortamından dolayı moraller
yüksektir,
• Kaza sigortasının maliyeti daha az olur,
• Daha az tamiratla ekipmanlar daha uzun ömürlü olur
71
Operatöre olan faydalar arasında şunlar vardır:
• Ağrı ve muhtemel kalıcı yaralanmadan kaçınılır ve iş
güvenliği kaybı olmaz,
• Kaza vs. kötü olaylar daha az yaşanacağından moral
de yüksek olur.
10.1 İşbaşı Prosedürü ve Eğitimler
Depolama tesislerinde görev yapmak üzere belirlenen
personel işbaşı yaptığında ilk etapta alıştırma eğitiminden
geçirilmelidir. Bu eğitim programı depolama sahası genel
kuralları, güvenlik kuralları, işletme giriş çıkış kuralları, kişisel
koruyucular ve kullanımı, yangınla mücadele ve tesis
imkanları hakkında bilgilendirme, depolama alanı genel
tanıtımı, atık sahası işleyiş prosedürü, spesifik görev tanım ve
kurallarını içermelidir.
Personel Puantaj Çizelgesi aylık
çalışmaların takibini sağlamak amacıyla kayıt altına
alınmalıdır. Yıllık ve idari (doğum, hastalık vs.) izinlerin
düzenlenmesi ve yapılan fazla mesai çalışmaları ilgili
formlarla kayıt altına alınmalıdır. Depolama alanında görev
yapan tüm personele Genel Personel Talimatları Eğitimi,
Yangınla Mücadele ve Önleme Metotları Eğitimi, İş Makineleri
Kullanımı Eğitimi, İlkyardım Eğitimi, Kişisel Koruyucu
Malzemelerin Seçimi ve Kullanımı Konulu Eğitimleri
verilmelidir.
10.2 Kişisel Koruyucular ve Kişisel Emniyet
Kişisel koruyucular ve kişisel emniyet konulu
yönetmelik maddeleri İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Mevzuatı
(1998) 3. Bölümü temel alınarak tesis şartlarına
uyarlanmalıdır.
10.2.1 Kişisel Koruyucular ve Özellikleri
•
Tam yüz maskesi: Doğal kauçuk malzemeden imal
edilmiş, yüze tam oturan ve dışarıdan hava almayı
engelleyici nitelikte, gaz ve toz tutucu filtrelerle
72
•
•
•
•
•
•
kombineli kullanılabilen, göz korumasını gerektiren
şartlarda kullanılan koruyucu tipidir.
Yarım yüz maskesi: Sürekli kullanımlarda takılabilir,
hafif, doğal kauçuk malzemeden imal edilmiş, gaz ve
toz tutucu filtrelerle kombineli çalışır nitelikte kullanılan
koruyucu tipidir.
Gaz filtreleri: Organik buharlara, inorganik gazlara, asit
gazlarına ve amonyak gazlarına karşı korumalı;
(ABEK 1) tip gaz fitlerleri kullanılmaktadır. Kullanım
ömrü 3-5 ay olup değişmesi gereken zamanın tespiti
nefes alıp verme esnasında temiz ortamda
takılmasına rağmen dış koku algılanması halinde
belirlenir.
Toz filtreleri: P3 seviyeli korumaya sahip 50 mikrona
kadar olan ince (toz) partiküllere karşı koruma
sağlayan filtrelerdir. Bu filtrelerde nefes almak
zorlaştığında ömrünün bitmiş olduğu tespit edilir.
Toz maskeleri: P1 seviyeli korumaya sahip 250
mikrona kadar olan ince partiküllere karşı koruma
sağlayan, yüze uyumlu, buharlaşmayı önleyici ventilli
maske tipidir.
Ağır iş eldiveni: Özellikle kesilmeye ve yırtılmaya karşı
mukavemeti yüksek, asit ve kostiklere dayanıklı, kısa
konçlu eldiven tipidir. Temizlenebilme özelliği vardır.
Nitrit kaplı kimyasal eldiveni:
Uzun konçlu el
hâkimiyetini kısıtlamayan ve kimyasal maddelere
dayanıklı türde bir eldivendir. Temizlenebilme özelliği
vardır.
73
Tablo 3 Kişisel Koruyucular ve Kullanım Ömürleri
Kişisel
Koruyucu
Malzeme Tipi
Tam Yüz
Maskesi
Yarım Yüz
Maskesi
Gaz Filtresi
Toz Filtresi
Toz Maskesi
Ağır İş
Eldiveni
Kullanım
Ömrü
Minumum
Kullanım
Ömrü
Maksimum
Malzeme
Durum
Kontrol
Periyodu
1 yıl
2 yıl
1 Hafta
1 yıl
2 yıl
1 Hafta
3 ay
1 ay
15 gün
5 ay
3 ay
30 gün
1 Hafta
1 Hafta
1 Hafta
30 gün
45 gün
1 Hafta
10.2.2 Kişisel Koruyucular Malzemelerin Kullanımda
Uyulacak Esaslar
•
•
•
•
Kişisel koruyucu malzemeler işverence temin edilecek
ve bakımı, kullanım talimatlarına uyma sorumluluğu
teslim alan personele ait olacaktır.
Kişisel koruyucu malzemelerin kullanımı hakkında
düzenlenen eğitimlerde koyulan şartlar ve kurallara
uymaktan personel birinci derecede sorumludur.
Kişisel koruyucu malzemelerin kullandırılmasından
öncelikli olarak depolama alanları şefliği sorumludur,
kontrolü güvenlik şefliğince yapılacaktır.
Kişisel koruyucu malzemelerin kullanılmaması halinde
personel yönetmeliğinin hükümleri uygulanmalıdır.
10.2.3 Kişisel Emniyet Kuralları
•
•
İşyeri güvenliğinin sağlanması için personel tanıtım
kartı takılmalıdır.
İşyeri ile ilgili kanun, tüzük, yönetmelik, genelge, görev
tarifleri ve yayınlanmış diğer talimatlara uygun olarak
çalışılmalıdır.
74
•
•
•
•
•
•
•
Her türlü makine, araç, teçhizat ve malzemeyi mutlaka
özel kullanım talimatlarına uygun olarak kullanılmalı ve
arıza veya can ve mal emniyeti yönünden tehlikeli bir
durum tespit edildiğinde personel görevi ise derhal
gidermeli, görevi değil ise müdahale etmeyerek derhal
amirine haber vermelidir.
Çalışılan ve bulunulan yerler özellikle sağlık, yangına
karşı tedbir ve rahat çalışma ortamı sağlanması için
daima temiz tutulmalıdır.
Personel verilen talimatı tamamen anladığından emin
olmalıdır. Bu talimat telefon veya benzeri haberleşme
cihazı ile veriliyor ve alınıyorsa, önce kendini tanıtmalı,
gerekiyorsa talimatı tekrarlayarak hataları önlemelidir.
Yangın ve benzeri acil durumlarda kontrollü hareket
edilmelidir.
Acil durumlarda alınması gereken önlemler herkes
tarafından iyice anlaşılmış ve biliniyor olmalıdır.
Yangın ve diğer acil durumlarda ne yapılacağı bu
konuda hazırlanmış bildiri, yönetmelik ve talimatlardan
öğrenilmelidir.
İş elbisesi ve iş ayakkabılarını giymeden işe
başlanmamalıdır.
Makineler kesinlikle çalışır halde terk edilmemelidir.
10.2.4 Yangından Koruma ve Müdahale
Yangından Koruma
• Yangından
koruma
konusundaki
talimat
ve
yönetmeliklere riayet edilmelidir.
• Yangın
Mücadele
Sistem
ve
Ekipmanları
tanımlanmalıdır.
• Belirlenmiş mahallin dışında kesinlikle sigara
içilmemelidir.
• Akaryakıt, gaz kaçakları, yağ döküntüleri vb. yangına
sebep olabilecek sızıntılar derhal ilgili amire
bildirilmelidir.
75
•
•
•
Yangın söndürme alet ve cihazları, yangın ve
söndürme talimatları dışında kullanılmamalı ve yeri
kesinlikle değiştirilmemelidir.
Yangın söndürme cihazlarının yanına ve önüne,
onlara
erişmeyi
güçleştirecek
malzemeler
konulmamalıdır.
Sigara içme mahallerinde sigara ve kibritler kül
tablalarına ve kovalara atılmalı ve söndüğünden emin
olunmalıdır.
Yangın Anında Personelin Hareket Tarzı
• Yangın anında soğukkanlılıkla yangının çeşidine en
uygun ve yakın söndürme aleti ile ilk müdahaleye
başlanmalı,
• Derhal güvenlik birimine yangın yeri ve durumu
hakkında bilgi verilmeli,
• Yangın bölgesinde görev dışı hiçbir işe müdahale
edilmemeli,
• Yangının yayılmasını önlemek için yanıcı maddeleri
uzaklaştırmalı,
• İtfaiye geldiğinde itfaiyeye devredilmeli,
• Yangın bölgesine giriş ve çıkış olma ihtimaline karşı
bölge kontrol altına alınmalı,
• Müdahale sonunda kullanılan yangın söndürme
cihazları tespit edilmeli,
• Meydana gelen hasar olay sonrası tespit edilmeli,
• Seyyar Yangın Söndürme Cihazları; Korlu yanan katı
maddeler yanıcı sıvılar veya sıvı haline gelen katılar,
hidrojen, metan, LPG, propan, bütan, etilen, doğal gaz
vb. yanıcı gazlar ve elektrik yangınlarında kullanılmak
üzere temin edilmelidir.
76
Seyyar
yangın
söndürücüleri
haftalık
olarak
manometrelerinden basınç kontrolüne tabi tutulmalıdır.
Basınç düşmesi görülen tüpler derhal kontrole gönderilmelidir.
Tüm yangın söndürücülerin aylık olarak ağırlık kontrolleri
yapılmalıdır. Standardın altında ağırlık gözlendiğinde söz
konusu yangın söndürücüler doluma gönderilmelidir. Tüplerde
6 ay süre ile hiçbir problem yaşanmasa dahi tüm tüpler 6
ayda bir içerisinde malzeme açısından boşaltılarak
yenilenmelidir.
Yangınla mücadele ekipleri şu şekilde oluşturulabilir:
Yangınla Mücadele Ekipleri 5 kişiden oluşur. Görevi; tesiste
çıkabilecek yangınla ilgili olarak; derhal yangın mahalline
gidip gelişmesine engel olacak ve söndürme çalışmalarını
başlatmaktır. Kurtarma Ekibi 5 kişiden oluşur. Görevi; yangın
çıkması halinde can ve mal kurtarma işlerini yapar, aynı
zamanda yedek mücadele ekibi pozisyonundadır. İlkyardım
Ekibi 3 kişiden oluşur. Görevi; yangın nedeniyle yaralanan ve
hastalanan kişilere ilkyardımı yapmakla yükümlüdür. Teknik
Onarım Ekibi 2 kişiden oluşur. Görevi; yangın nedeniyle tahrip
olan önemli yerlerin onarımını ve gerekli önlemlerin
alınmasını sağlamaktadır. Mücadele ve kurtarma ekiplerinin
yangın anında sevk ve idaresi itfaiye gelene kadar Güvenlik
Şefliği / Nöbetçi Amirin görevidir. İtfaiye geldiğinde mücadele
ve kurtarma ekipleri derhal itfaiye amirinin yetkisine girecektir.
Acil Durum Eylem Planı yangın dâhil tüm acil
durumlarda (kaza, sel vs.) yapılması gerekli hareket planı
belirlenmiş olup organize bir şekilde müdahale edilmelidir. Bu
tür hallerde gerek haberleşme gerekse müdahale yetkileri net
bir şekilde işaret edilmiş olmalıdır.
10.2.5 Motorlu Araçlar Konusunda Emniyet
•
•
Belgeli operatörler dışında hiçbir personel araçları
kullanmamalıdır.
Genel trafik ve emniyet kurallarına uyulmalıdır.
77
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Araçların işletme, bakım ve emniyet talimatları
öğrenilmelidir.
Forklift, unimog, loder ve kompaktör gibi iş
makineleriyle personel taşınmamalıdır.
Çeşitli sebeplerle yol kenarlarında kalan aracı
mümkün olduğu kadar sağa çekip, trafik işaretleri
konulmalıdır.
Araçlarda trafik yönünden bulunması gerekli olan
techizat (ilk yardım seti, takoz, halat, yangın
söndürücü) mutlaka bulunmalıdır.
Kışın soğutma sistemlerine antifiriz konulmalıdır.
Araç park edilirken el freni çekilerek, motor
durdurularak,
aracın
kendiliğinden
hareketi
önlenmelidir.
Motorlu araçlarda gündüz loş ve karanlık yerlerde
veya gece kullanımlarında ön ve arka ışıklar
yakılmalıdır.
Araçların periyodik bakımları zamanında yapılmalıdır.
Görevli olmayanların motorlu araçların ve römorkların
üzerine
çıkmaları
operatörler
tarafından
engellenmelidir.
Her türlü arıza ve bozulma yetkililere haber
verilmelidir.
Çalışan makineye el ile veya başka bir malzeme ile
müdahale edilmemeli, makine çalışırken yağlama ve
onarım yapılmamalıdır.
Makinelerin çalıştığı kısımlardaki uyarı levhalarına
uyulmalıdır.
10.3 Sağlık Konusunda Tedbirler
10.3.1 İş Kazası ve Raporlanması
Bir iş kazasında ilk müdahaleyi gerçekleştirecek olan
sağlık personeli “İş kazası tutanağı “ tutmakla mükelleftir.
Herhangi bir iş kazası vuku bulunduğunda;
78
•
•
•
•
•
•
Öncelikle personel kendisine zarar verecek ortam
veya nesnelerden uzaklaştırılmalıdır.
Acilen sağlık personeline haber verilmelidir.
Sağlık memuru öncelikle yapabileceği ilk müdahaleyi
gerçekleştirerek, hastayı ilgili sağlık kurumuna sevk
edilmelidir.
Sağlık memuru olayın saati, yeri, muhatap kalan
personel hakkındaki bilgileri, yapılan ön müdahaleyi ve
sevk durumunu iş kazası tutanağına işlemelidir.
İlgili sağlık kurumu tedaviyi gerçekleştirecek ve iş
kazası tutanağını tutmalıdır.
Kurum raporu ile birlikte tesis içinde tutulan iş kazası
tutanağı birleştirilerek en geç 15 işgünü içerisinde
Bölge Çalışma Müdürlüğü’ne bildirilmelidir.
10.3.2 İş İzinleri
Depolama alanları içerisinde yapılacak işlemlerde işin
niteliğine göre iş izni alınması gerekmektedir. Farklı iş
tiplerine göre ayrı form ve prosedürler uygulanmaktadır.
İş izinleri temel olarak;
• Sıcak iş izni
• Kazı izni
• Kapalı alanlarda çalışma izni
• Bakım iş izni şeklinde sınıflandırılmıştır.
10.4
Depolama
Uygulamaları
Alanları
Trafik
Tedbir
ve
Depolama alanlarında trafiğin düzenli işlemesi ve aynı
şekilde sorunsuz sürmesi amacıyla alınacak tedbirler
şunlardır.
• Tesis girişinden itibaren hız limiti belirtilmelidir.
• Atık getiren atık araçları için belirlenen kantar ve
güzergâhlar kullanılmalıdır.
• Atık getiren araçlar depolama alanlarına girişlerinde
yön levhalarıyla belirlenen yolları takip etmelidir.
79
•
•
•
•
Kış
aylarında
atık
getiren
araçların
zincir
bulundurmaları şarttır.
Kış aylarında girişte tuz ve kum depo edilerek belli
aralıklarla serilmelidir.
Tüm bu trafik ve emniyet kuralları tesise atık getiren
araçlara güvenlik personelince dağıtılmalıdır.
Atık getiren araçlar ve tesis içi araçlar bu kurallara
uymalıdır.
11. Saha Koşulları İzleme Yöntemleri
Saha koşullarının izlenmesi ve bilgi toplanması ve
toplanan bilginin olması gerekenle karşılaştırılması ve
uyumun belirlenmesi süreci oluşturmalıdır. Metan gazının
mevcudiyetini, yüzey suyunu kalitesini ve bölgedeki yeraltı su
kaynaklarını belirlemek üzere çevresel izleme yapılmalıdır.
Numuneler ve alınan ölçümler izlenen aktiviteyi temsil
yeteneğinde olup bütün izleme bilgileri, dosyalanan kayıtlar ve
bu raporları bir araya getirmek için kullanılan bütün veriler 3
yıllık bir süreyle saklanmalıdır. Sahada elde edilen veri
kategorileri aşağıdakileri içermelidir:
• Dolum planlarının takibi,
• Yüzey suyu kalitesi gözlemleri,
• Yeraltı suyu kalitesi gözlemleri
• Atık sahasında oluşan gazların testi,
• Atık hacim verileri.
11.1 Dolum Planlarının Takibi
Dolum projelerin takibinde ana unsur uygun
yüksekliklerin planlara sadık kalınarak devam ettirilmesidir.
Bunun için, öncelikle projeler üzerinde mevcut yüksekliklerin
ve önerilen atık depolama yüksekliklerinin belirlenmesi
gerekir. Planların takibinde aşağıdaki hususlar gereklidir:
80
•
•
•
•
Referans noktası olarak kullanılmak üzere daimi
düzey kazıkları/yükselti işaretleri gereklidir. Bunlar
zamanla değişmeyecek sabit noktalar olmalıdır.
Eğim ve yükseklikleri elde etmek üzere atık
depolamanın yapıldığı alanlara geçici düzey kazıkları
yerleştirilebilir.
Kot seviyesi planlara göre periyodik olarak kontrol
edilmelidir.
Nihai kota nasıl ulaşılacağını göstermek üzere
hazırlanan nihai dolum planları kullanılarak uygun kot
yükseklikleri kontrol edilmelidir.
11.2 Yüzey Suyu Gözlemleri
Yüzey suyu numunesi sızıntı suyunun yüzey su drenaj
sistemine girmediğini teyit etmek amacıyla alınmalıdır. Yüzey
suyu izleme noktaları, yüzey drenajında depolama sahasını
terk eden suyun özelliğini anlamak üzere belirlenmelidir.
İzleme yerleri seçilirken, depolama sahasının üzerinde ya da
atık yerleştirilen yerin etkisinin dışındaki bir yerde bir alan
belirlenmelidir.
11.3 Yeraltı Suyu Gözlemleri
Uygun olarak geliştirilmiş bir yeraltı su kalitesi izleme
sistemi yeraltı suyu kalitesinin kesin ve tam bir
değerlendirmesini mümkün kılar ve yeraltı suyu akış ve akış
sistemlerinin özelliğini belirtir. Bu sistemlerin en azından
hidrolik olarak çıkarma alanından memba kısmına olan bir
kuyuyu ve mansap izleme kuyusunu içermelidir. Eğer bir
laboratuar numune konsantrasyonunda parametrelerin biri ya
da birden fazlasının aşıldığını gösteriyorsa ve bu aşılma da
teyit numunesiyle kanıtlandığı takdirde, yeraltı suyu
değerlendirme planı hazırlanılır.
81
11.4 Sızıntı Suyu İncelenmesi
Atık depolama alanları sızıntı suyu üretmektedir ve
oluşan sızıntı suyu miktarı, atık alanına girmesine izin verilen
su miktarından doğrudan etkilenmektedir. Sızıntı suyu
karakteri depo yaşına göre değişmektedir. Bu değişim arıtımı
açısından takip edilmelidir.
11.5 Atık sahası gazlarının incelenmesi
Patlayıcı gaz seviyeleri gaz detektörü ile sahada gaz
kuyularında ölçülmelidir. Patlayıcı gaz metre “yüzde patlayıcı”
okuması göstermektedir. Sahada periyodik gaz ölçümleri
yapılmalıdır.
11.6 Atık Miktar Kayıtları
Depolama sahasına kabul edilen atık miktarları, geldiği
yerde belirtilmek kaydıyla kantarda kayıt altına alınmalıdır.
11.7 Gelen Atığın İncelenmesi
Depolanan atığın niteliğinin tespit edilmesi için ve
tehlikeli atıkların depolama sahasına alınmasını önlemek için
aşağıdaki verilen yöntemler geliştirilmelidir.
• Gelen atığın rastgele incelenmesi,
• Şüpheli yüklemelerin incelenmesi,
• İnceleme kayıtları,
• Gelen ve/veya depolama sahasına dökülen zararlı
atığı fark edecek tesis personelinin eğitimi
• Tesiste, depolanmış zararlı atığın keşfedilmesi
durumunda ilgili yerlere bildirimde bulunulması için
prosedürler/ talimatlar ve
• Çalışanların emniyeti, sağlığı, eğitimi ve incelemelerde
kullanılacak olan ekipmanlar
82
11.8 Yıllık Hacim Değerlendirmesi
Atık depolama alanında, atık depolanmasında
kullanılabilecek geriye kalan atık depolama hacimlerini
belirlemek üzere yıllık araştırmalar yapılmalıdır. Yıllık ölçümler
aşağıdakileri içermelidir.
• Depolanan mevcut atık,
• Depolama sahası mevcut dolum yükseklikleri,
• Geriye kalan kullanılabilir kapasite
83
84
TIBBİ ATIKLARIN BUHARLA
STERİLİZASYONU KILAVUZU
86
İÇİNDEKİLER
1.Giriş .............................................................................. 88
2.Amaç ve Kapsam......................................................... 88
3. Tıbbi Atıklar Hakkında Genel Bilgiler ....................... 89
4. Sterilizasyon Tesisi Besleme Sistemi ...................... 92
5. Sterilizasyon Ünitesi .................................................. 92
5.1. Genel Özellikler ..................................................... 92
5.2. Teknik Özellikler .................................................... 95
5.2.1. Sistem Özellikleri .....................................................95
5.2.2. Sterilizasyon Kazanı ................................................96
5.2.3. Kapı /Kapak Sistemi ................................................96
5.2.4. Kumanda Sistemi .....................................................97
6. Ölçüm ve Kontroller ................................................... 99
6.1. Buhar Kazan Sistemi (Buhar Jeneratörü) ........... 100
6.2. Emniyet Tedbirleri ............................................... 100
7. Sterilizasyon Ünitesinin Muayene ve Kabulü ........ 101
87
1.Giriş
Sterilizasyon, bakteri sporları dahil her türlü mikrobiyal
yaşamın fiziksel, kimyasal, mekanik metotlar veya radyasyon
(irradiation) yoluyla tamamen yok edilmesini veya bu
mikroorganizmaların seviyesinin % 99,9999 oranında
azaltılması işlemidir (Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği,
madde 4 ).
Sterilizasyon sistemi ana hatları ile besleme sistemi,
sterilizasyon ünitesi, parçalama ünitesi, yeterli buhar
sağlamak için kazan sistemi ve bu sistemlerin birbirine
entegre olacağı her türlü tasarım, yazılım ve mühendislik
hizmetleri ile birlikte elektrik – mekanik tesisat sistemlerinden
oluşmaktadır.
2.Amaç ve Kapsam
İnsan ve çevre sağlığını doğrudan ve dolaylı olarak
etkileyen Tıbbi Atıkların, değişik bertaraf teknolojileri
mevcuttur. Tüm bertaraf teknolojilerinin amacı, bu
atıkların insan ve çevreye zarar vermeyecek şekilde
bertarafının sağlanmasıdır. Türkiye gibi gelişmekte olan
ülkelerde özellikle küçük kapasitelerde, sterilizasyon
ünitelerinin daha ekonomik ve uygulanabilir olduğu
görülmüştür. Bu klavuzun amacı, tıbbi atıkların bertaraf
teknolojilerinden birisi olan sterilizasyon işlemi ile ilgili
güvenilir ve pratik uygulamaların gösterildiği iyi bir
rehber dokümantasyonu oluşturmaktır. Bu klavuzda
yaygın kullanımı olan buharla sterilizasyon dikkate
alınmış olup diğer sterilizasyon türleri kapsam dışında
bırakılmıştır. Bu klavuz 03 Mart 2009 itibariyle
88
yürürlükteki mevzuat dikkate alınarak hazırlanmıştır,
mevzuat değişikliklerinde revize edilmelidir.
3. Tıbbi Atıklar Hakkında Genel Bilgiler
Tıbbi Atık: Ünitelerden kaynaklanan, ve 25883 sayılı ‘Tıbbi
Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tanımlanan enfeksiyöz,
patolojik ve kesici-delici atıkları,
Enfeksiyöz Atık: Enfeksiyon yapıcı etkenleri taşıdığı bilinen
veya taşıması muhtemel başta kan ve kan ürünleri olmak
üzere her türlü vücut sıvıları ile insan dokuları, organları,
anatomik parçalar, otopsi materyali, plasenta, fetus ve diğer
patolojik materyali; bu tür materyal ile bulaşmış eldiven, örtü,
çarşaf, bandaj, flaster, tamponlar, eküvyon ve benzeri
atıkları; hemodiyaliz ünitesi ve karantina altındaki hastaların
vücut çıkartılarını; bakteri ve virüs tutucu hava filtrelerini;
enfeksiyöz ajanların laboratuvar kültürlerini ve kültür
stoklarını; araştırma amacı ile kullanılan enfekte deney
hayvanlarının leşleri ile enfekte hayvanlara ve çıkartılarına
temas etmiş her türlü malzemeyi, veterinerlik hizmetlerinden
kaynaklanan atıkları,
Patolojik Atık: Cerrahi girişim, otopsi veya anatomi
çalışması sonucu ortaya çıkan dokuları, organları, vücut
parçalarını, insan fetusunu ve hayvan cesetlerini,
Kesici-Delici Atık: Şırınga, enjektör ve diğer tüm deri altı
girişim iğneleri, lanset, bisturi, bıçak, serum seti iğnesi,
cerrahi sütur iğneleri, biyopsi iğneleri, intraket, kırık cam,
ampul, lam-lamel, kırılmış cam tüp ve petri kapları gibi
batma, delme, sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek
atıkları,
89
Geçici Depolama: Atıkların bertaraf alanına taşınmasından
önce ünite içinde inşa edilen birimlerde veya konteynerlerde
48 saati geçmemek üzere geçici süre ile bekletilmesini,
Nihai Bertaraf : Tıbbi atıkların çevreye ve insan sağlığına
zarar vermeyecek şekilde ilgili mevzuatlarda öngörülen her
türlü önlemin alındığı tesislerde zararsız hale getirilmesi veya
bertaraf edilmesini,
Düzenli Depolama Tesisi: Tıbbi atıkların düzenli depolama
yoluyla bertaraf edildiği tesisleri,
Tıbbi Atık Torbası veya Kabı: Tıbbi atıkların toplanması ve
biriktirilmesi amacıyla kullanılan, teknik özellikleri, kırmızı
renkli, güvenli kapatılabilir, plastik biriktirme kabını,
Otoklav Torbası: Tıbbi atıkların basınçlı buhar ile
sterilizasyon işlemine tabi tutulması durumunda, tıbbi
atıkların toplanması ve biriktirilmesi amacıyla kullanılan ve
teknik özellikleri yönetmenliğin 13 üncü maddesinde
belirtilen, kırmızı renkli, güvenli kapatılabilir, plastik biriktirme
kabını,
Kesici-Delici Atık Kabı: Kesici ve delici atıkların toplanması
ve biriktirilmesi amacıyla kullanılan biriktirme kabını,
Ünite İçi Taşıma: Atıkların üretildiği yerlerden uygun taşıma
araçları ile alınarak geçici depolama birimlerine götürülmesi
işlemini,
Taşıma: Atıkların geçici depolama birimlerinden uygun
taşıma araçları ile alınarak bertaraf alanına götürülmesi
işlemini,
Sterilizasyon: Bakteri sporları dahil her türlü mikrobiyal
yaşamın fiziksel, kimyasal, mekanik metotlar veya radyasyon
90
(irradiation) yoluyla tamamen yok edilmesini veya bu
mikroorganizmaların seviyesinin % 99,999999 (6 log10 )
oranında azaltılmasını,
Sterilizasyon Yükü: Sterilizyon ünitesinde eş zamanlı olarak
sterilize edilecek veya edilmiş atığı,
Sterilizasyon Döngüsü: Sterilizasyon ünitesine tıbbi atık
yüklenmesinden başlayıp tekrar atık alımına kadar olan
süreci,
Maruz Bırakılma Süresi: Sterilizyon ünitesinde belirli
sıcaklık, basınç ve nem sağlandıktan sonra, bu koşullarda
atığın işlem gördüğü süreyi,
Biyolojik
İndikatör:
Sterilizasyon
etkinliğinin
araştırılmasında plastik ambalaj veya benzeri bir taşıyıcı
mekanizmaya
inoküle
edilmiş
standart/bilinen
bir
mikroorganizmayı,
Kimyasal
İndikatör:
Sterilizasyon
etkinliğinin
araştırılmasında kağıt bant veya benzeri bir taşıyıcıya
emdirilmiş, yüksek ısı ile renk değiştiren kimyasal maddeyi,
Ön Lisans: Yönetmelik gereğince, tıbbi atık bertaraf tesisi ile
sterilizasyon tesisi kurmak isteyen gerçek ve tüzel kişilerin
Bakanlıktan almaları gereken, kuracakları tesisle ilgili her
türlü plan, proje, rapor, teknik veri, açıklamalar ve diğer
dokümanlara ilişkin tesisin projelendirilmesine ilişkin izni,
Lisans: Yönetmelik gereğince tıbbi atık taşıyan belediye
veya firmaların valilikten; tıbbi atık bertaraf tesisi ile
sterilizasyon tesisi kurmak ve işletmek isteyenlerin ise
Bakanlıktan alacakları ve konu ile ilgili yeterli uzman ve
91
teknolojik imkânlara sahip olduğunu gösterir belgeyi,ifade
eder.
4. Sterilizasyon Tesisi Besleme Sistemi
Sterilizasyon besleme sistemi mümkün olduğunca el
değmeden yapılmalıdır. Sterilizasyon ünitesi, doldurma ve
boşaltma esnasında operatör müdahalesine ihtiyaç
duyulmayacak şekilde tasarlanmalıdır.
Asansörlü sistemlerde veya konteynerle beslemeli tip
sterilizasyon ünitelerinde seçilen ünitenin kapasitesine ve
tekniğine uygun olarak ray sistemi kurulmalı, ray sistemi
konteyneri otomatik sürecek şekilde dizayn edilmeli, gereksiz
insan gücüne ve müdahalesine ihtiyaç duyulmamalıdır.
Alttan boşaltmalı sistemlerde atık, direkt olarak konteynere
alınmalı veya bant sistemi ile taşınmalıdır.
Beslemenin konteyner ile olduğu sistemlerde tesisin tam
kapasitede çalışmasına mani olmayacak sayıda konteyner
tedarik edilmelidir.
Sterilizasyon ünitesinde kantar sistemi olmalı ve
bertaraf edilecek tıbbi atık miktarı besleme ünitesinde
tartılarak bilgisayar sistemi ile otomatik kayıt altına
alınabilmedir.
5. Sterilizasyon Ünitesi
5.1. Genel Özellikler
Sterilizasyon işlemlerinde 30/7/2004 tarihli ve 25538 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü
Yönetmeliğinde belirtilen şartlar sağlanmalıdır(madde 46,47).
92
Bununla birlikte her türlü bakteri sporu ve mikroorganizma
için minumum Mikrobiyel İnaktivasyon 6 log 10 olmalıdır.
Ünite, seçilen özellikler ve tercihlere göre, kırmızı torba
atıkları, keskin aletler, cam gereçler, sıvılar, sert ürünler, ince
sarılmış poröz yükler de dahil olmak üzere, hastane ya da
laboratuvar tıbbi atıklarının EU ve TC. yasal mevzuatlarına
uygun şekilde ve steril olarak işlenmesine imkan vermelidir.
Kurulacak olan sterilizasyon ünitesinde; sterilizasyon
işleminin başlamasından bitimine kadar olan işlemler tam
otomatik ve operatöre ihtiyaç duymadan yapılacak şekilde
olmalıdır.
Sterilizasyon sistemi mevcut kullanılan tıbbi atık poşetlerine
ve/veya otoklav torbalarına uygun olmalıdır.
Sistemde parçalayıcı bulunmalıdır. Parçalama sistemi kesme
şeklinde olmalıdır. (bıçakları birbirine geçmeli, uygun güçte,
şaftlı sistem, minimum 2 şaft ) Tıbbi atık torbaları
sterilizasyondan sonra sahaya sevk edilecek durumda
parçalanmış şekilde ürün olmalı ve bu şekilde sahaya sevk
edilebilmelidir.
Sterilizasyon sisteminde, parçalayıcı sterilizasyon döngüsü
içinde veya sterilizasyon makinasından sonra olmalıdır.
Parçalayıcının sistemin önünde olması tercih edilmelidir.
Tıbbi atıklara karışması muhtemel sert cisimlerin (protez,
metal vb. sert cisimler) sistemi bloke etmemesi için
parçalayıcı her nerede olursa olsun AUTOREVERSE
fonksiyonuna sahip olmalıdır. (Şaft sistemi sıkışma
durumunda ters yönde çalışabilme özelliğine sahip
olmalıdır.)
93
Parçalayıcının öğütücü birimi özel çelik (1.4301 ya da daha
yüksek kalitede) malzemeden yapılmış olmalıdır.
Her sterilizasyon döngüsünde parçalayıcı bıçaklar da
otomatik olarak sterilizasyona tabi tutulmalıdır, bunun için
ayrıca işlem yapmaya gerek kalmalıdır. (parçalayıcı otomatik
olarak kendi kendini sterilize edebilmelidir). Tamamen
sterilize olmuş atıklarla temas eden ve parçalayıcının sonda
olduğu sistemler için ayrıca parçalayıcının sterilize edilmesi
istenmeyebilir.
Sistem trifaze voltaj ile çalışmalı ve şebekede meydana
gelebilecek dalgalanmalara karşı voltaj regülatörü ve koruma
sistemi olmalıdır. Elektrik sistemi Türkiye’de kullanılan
enterkonnekte sistemin standartlarına uyumlu olmalıdır.
Sterilizasyon işlemi öncesinde, esnasında ve sonrasında
hiçbir kimyasal madde kullanılmamalıdır.
Herhangi bir yanlış işlem sonrasında ve sterilizasyon
şartlarının sağlanamaması gibi bir durumda sistem kendini
otomatik olarak durdurmalı, operatör alarm sistemi ile
uyarılmalı, sorun giderilinceye kadar tüm işlemler
sonlandırılarak steril hale getirilmeyen atıkların çevreye ve
çalışanlara zarar vermesini önleyecek şekilde dizayn
edilmelidir.
Bakım veya tamirat için üniteye müdahale edilmesi
gerektiğinde sistem kendini dezenfekte edebilmeli ve sağlık
ve güvenlik şartları sağlandıktan sonra sisteme müdahale
edilebilmelidir.
Elektriksel donanım Tıbbi Atıklar içinde metal parçaların
varlığı durumunda herhangi bir ark, alev ve tutuşma ve
yangın tehlikesi oluşturmayacak şekilde dizayn edilmelidir..
94
Sisteme atık yükleme esnasında dış çevreye buhar çıkışı,
sızıntı suyu çıkışı v.b. tesirler oluşmamalıdır. İşlemler
sonunda sistem içerdeki buharı iç çevrimde kullanabilmeli
veya tam olarak deşarj sistemine tahliye edebilmelidir. Dış
ortama kontrolsüz kesinlikle bırakmamalıdır.
5.2. Teknik Özellikler
5.2.1. Sistem Özellikleri
Genel ısı Aralığı 130ºC ila 170ºC’ olmalıdır.
Çevrenin ve suyun kirlenmesini engellemek için sterilize
edilmemiş ya da yoğunlaşmış havanın otoklavdan çıkmasını
önlenecek veya hava kirliliği yönetmeliğine uygun şekilde
arıtılmış olarak ortama verilebilmelidir.
Sterilizasyon sistemi, sterilizasyon kazanından çıkan havayı
sterilize eden bir dışa akar sisteme sahip olmalı veya
sistemden dışarı zararlı hava veya nem çıkışı olmamalıdır.
Sterilizasyon döngüsünün başlamasından bitirilmesine kadar
olan süreçte vakumlama yapılıyorsa vakumlanan hava hiçbir
şekilde sterilize edilmeden ortama verilmemelidir. Ortama
verilen havanın kirlilik yükü hiçbir şekilde hava kirliliği
yönetmeliği sınır değerlerinin üstünde olmamalıdır.
Sistem, sterilizasyon kazanından çıkan hava ve nemin
soğutulması için gerekli donanımı içermelidir.
Prosesten kaynaklanan nem ve su atılmadan önce termal
arıtmaya tabi tutulmalıdır. Arıtma seviyesi tıbbi atık arıtma
seviyesine uymalıdır.
95
Tüm sistemden kaynaklanacak gürültü seviyesi tesis alanı
içerisinde 85 dB(A)yı geçmemeli ve ilgili yönetmeliklerdeki
diğer hususları da sağlamalıdır.
5.2.2. Sterilizasyon Kazanı
Sterilizasyon kazanı, AISI 316-L paslanmaz çelikten imal
edilmelidir.
Basınçlı kaplar test standardı ve EN 285 standardında
belirtilen basınç ve vakum değerleri sağlanmalıdır.
EN 285 Büyük kapasiteli buhar sterilizasyon tesisleri, EN 866
Sterilizasyon tesisleri test standardı ve TS EN 13445 ateşle
temas etmeyen basınçlı kaplar standartlarının gereklilikleri
yerine getirilmelidir.
Sterilizasyon kazanı ısıl direnci en az 2,6 m2 K/W olan
malzeme ile izole edilmiş olmalı ve maksimum dış yüzey
sıcaklığı 40 ºC’ yi geçmemelidir.
5.2.3. Kapı /Kapak Sistemi
Kapı /Kapak contası, yüksek ısı ve basınca karşı, ısıya
dayanıklı silikon kauçuktan veya en az bu şartları sağlayan
uygun materyalden üretilmelidir.
Kapılar/Kapaklar, kapanırken bir engelle karşılaştığında
durmalı ve geri çekilmelidir.
Sterilizasyon işlemi, kapı/kapak
kilitlenmeden başlamamalıdır.
tam
kapanmadan
ve
Kapı/Kapak’ın kaza ile kapanmasını önleyecek bir düzenek
bulunmalıdır.
96
Kapı/Kapak, bir döngü devam ederken ve sterilizasyon
kazanı vakum ya da basınç altındayken açılamamalıdır.
5.2.4. Kumanda Sistemi
Sterilizasyon ünitesinde programlanabilir bir mikro işlemci
kontrol ünitesi bulunmalıdır.
Kontrol paneli dokunmatik veya tuşlu olmalı ve bilgisayarla
kullanıcı arasında bir ara yüz (prosesin akışının görüleceği
bir ekran) olmalıdır.
Sterilizasyon işlemi sırasında otomatik kontrol sistemi
yanında gerekli hallerde kullanılmak üzere “manuel kontrol”
sistemi de bulunmalıdır.
Kontrolörde bir iç batarya yedeği bulunmalı ve bu sayede
tüm döngüler hafızada 5 yıla kadar tutulabilmelidir.
Sterilizasyon sistemi besleme ünitesinden tesis çıkış
noktasına kadar ( bant sistemi de dahil) tam otomatik olarak
kontrol edilebilmeli, besleme , sterilizasyon döngüsü –
parçalama, boşaltma, atığın uygun bant sistemi ile tesis
dışına çıkarılması PLC sistemi ile takip edilebilmeli, uygun bir
PC tarafından sistem izlenebilmelidir.
Elektrik kesintisi durumunda, döngü tekrar elektrik gelene
kadar
aynı
fazda
tutulmalıdır.
Döngünün
tekrar
başlatılabilmesi operatör yetkisinde olabilmelidir.
Yazılım sisteminde operatör, döngünün elektrik kesintisi
sırasında hangi fazda olduğuna bağlı olarak, döngüye kaldığı
yerden devam etme ya da baştan başlatma seçeneklerine
sahip olmalıdır.
Kumanda Panosunda şu bilgiler yer almalıdır.(en az):
97
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Döngü Fazı,
İşlem ısı bilgileri ve kayıtları ( ºC cinsinden),
İşlem basınç bilgileri ve kayıtları (kPa veya bar
cinsinden),
Sterilizasyon kazanındaki Yüksek Su Yoğunlaşma
Seviyesi (Alarm),
Zaman ve Tarih,
Tarih Formatı ,
Zaman Üniteleri, (Öğleden Önce(AM)/Öğleden
Sonra(PM) ya da 24 Saat),
Aşırı Isı (Alarm),
Düşük Isı (Alarm),
Sterilizasyon Süresi,
Sterilizasyon Isısı (sıcaklığı),
Sterilize olan atığın kilogramı veya litresi,
(kantardan okunan)
Faz Alarmları (Alarm),
Sterilizasyon kazanı Basınç Noktaları (Alarm),
Hata bilgileri,
30/7/2004 tarihli ve 25538 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde belirtilen
şartlar (madde 48) “Sterilizasyon işleminin geçerliliğinin
belgelenmesi” sağlanacaktır. Kumanda sistemine ait rapor
üretme ve yazdırma sistemi olacak ve alınan raporlar en az
şu bilgileri içerecektir;
•
Sterilize edilen atık miktarı,
98
•
•
•
•
•
Seçilen sterilizasyon ısısı ve zamanı,
program tarihi,
gerçek zaman,
seçilen program,
gerçekleştirilen döngünün özeti ve tanımlama
bilgileri,
• seçilen kuruma süresi.
Yukarıdaki parametreler gerçek zamanlı olarak bir
kullanıcı operasyon bloğu sayesinde izlenebilmelidir.
6. Ölçüm ve Kontroller
Sterilizasyon işlemine tabi tutulan enfekte atıkların
zararsız hale getirilip getirilmediği kimyasal ve biyolojik
indikatörler kullanılarak test edilmelidir.
Biyolojik indikatörler kullanılarak uygulanan sterilizasyon
geçerlilik testleri, o gün sterilize edilen atık ile birlikte
sterilizatöre konulan biyolojik indikatörlerin incelenmesi
suretiyle haftalık olarak yapılmalıdır.
Gerekli durumlarda sterilizasyondan çıkan sterilize edilmiş ve
evsel atık karakterizasyonu kazanmış atıklar, atık bertaraf
sahasında depolanmadan önce sterilizasyon tesisinin
bulunduğu sahanın uygun bir yerinde çevreye zarar
vermeyecek şekilde kapalı konteynerler içinde biyolojik
indikatör testleri sonuçlanıncaya kadar muhafaza edilmeli ve
bekletilmelidir.
Test sonucu olumlu ise bertaraf edilen atık depolanmak
üzere uygun bir alana sevk edilmeli, test sonucu olumsuz ise
sistem
kontrol
edilmeli
ve
sterilizasyon
işlemi
tekrarlanmalıdır.
99
Sistemde kullanılacak ölçüm cihazları şu hassasiyette
olmalıdır:
Basınç ölçer
: ±5 kPa (1 ila 8 bar aralığında)
Isı ölçer
180 ºC aralığında)
: ±0.5 ºC ( t<5 sn için) ( 20 ila
6.1. Buhar Kazan Sistemi (Buhar Jeneratörü)
Buhar kazan sistemi; gerekli kapasite ve basınçtaki buharı
üretecek, atık suyun oluşumu en aza indirgeyecek şekilde
tesis tasarlanmalıdır.
Soğutma suyu gerekli olan hallerde, ısınan soğutma suyunu
tekrar kullanabilecek sistem olmalıdır.
Buhar kazan sisteminde kullanılacak suyun sisteme uygun
olarak şartlandırılması – yumuşatılması ekipmanları
gerekiyor ise sisteme entegre olarak dahil edilmelidir.
Borulama ve tedarik için tüm malzemeler aşınmaya karşı
dayanıklı özel alaşımlı paslanmaz malzemeden seçilmelidir.
Seçilecek buhar kazan sistemi elektrikli, gerektiğinde
doğalgazla da çalıştırılabilecek fuel oil (dual) yakıtlı sistemler
olmalıdır.
6.2. Emniyet Tedbirleri
İmalat ve montaj çalışmaları esnasında çalışan personelin
can güvenliği için (çalışanlar ve çevre dahil) her türlü
emniyet, iletişim, trafik ve diğer tedbirleri alınmalıdır.
100
Tüm tesislerde her türlü konulardaki (ilgili kanun, tüzük,
yönetmelikler, OHSAS 18001 ve fen kurallarının belirlediği)
işçi sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerini alınmalıdır.
Hiçbir zaman emniyet tedbiri alınmadan çalışma
yapılmamalıdır. Tesislerin her noktasına gerekli ikaz ve uyarı
levhaları koyulmalı ve lüzumlu her tedbirin alınması, eğitim
verilmesi ve kontrollerin yapılması sağlanmalıdır.
Tesisler sağlık ve güvenlik risklerini en aza indirgeyecek
şekilde tasarlanmalı ve inşa edilmelidir.
7. Sterilizasyon Ünitesinin Muayene ve
Kabulü
30/7/2004 tarihli ve 25538 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinin tüm
gerekleri sağlanmalıdır. Sistemde kullanılan tüm arıtma
ekipmanı tiplerine tıbbi atık arıtımı için Türk standartlarına
veya muadiline uygunluk aranmalıdır..
Tedarik edilen sterilizasyon tesisinin test ve kabulü için iki
aşama test yapılır. İlk aşamada sistemin imal edildiği yerde
gerçekleştirilecek homologasyon testi (işletme verilerinin,
hangi çeşit atıkların hangi proseste sterilize edileceği,
yükleme ve paketleme kuralları dahil ölçümler ve kritik
seviyeleri) ve ikinci aşamada ise tesisin kurulacağı yerde
yapılacak işletmeye alma testleridir.
İşletmeye alma
testlerinde şu testler bulunmalıdır: Mikrobiyolojik arıtma testi,
sıcaklık testi, basınç testi, vakum testi, hava sızdırmazlık
testi.
Avrupa Normları EN 866-3 ve/veya Türk Standardı TS- ENISO 11138-2/3 “Sterilizasyon üniteleri prosesi testleri için
biyolojik sistemler” standartlarına uygun akredite veya Tıp
Fakültelerinin ilgili mikrobiyoloji laboratuarlarından sistemin
101
tüm sterilizasyon şartlarını sağladığı (6log10) deneme
süresince en az 3 farklı zamanda yapılacak testler ile
kanıtlanmalıdır. Diğer testler isteğe bağlı olarak bir akredite
laboratuarlarda veya ilgili üniversitelerin laboratuarlarında
yapılabilir.
Tesisin kontrollük, işletme ve bakım işlerini üstlenecek
personele yetkin bir eğitmen tarafından en az iki hafta süreli
ve uygulamalı olarak kurulan tesis üzerinde eğitim
materyalleri ile birlikte eğitim verilmelidir.
Montaj bittikten sonra sistemin istenilen teknik şartları
sağladığının deneme süresinde görülmesinden sonra
sterilizasyon ünitesi Kontrol ekibi tarafından tutanakla teslim
alınarak geçici kabul yapılabilir.
Sistemin tüm özellikleri ile yönetmelik ve teknik şartnameye
uygun olarak tüm modülleri ile tam ve doğru olarak
çalıştığının tespiti kesintisiz bir aylık deneme sürecinde
yapılmalıdır.
İşletme süresi sonunda tesisin tüm bakım ve onarım işlemleri
yapılarak, tesis çalışır vaziyette eksiksiz olarak teslim
alınabilir. (Sterilizasyon Ünitesine ait bağlantı şemaları
(Elektrik, Mekanik) ve Türkçe kullanma ve bakım kılavuzu
dâhil).
102
KONTROL KILAVUZLARI
104
Düzenli Depolama Tesisleri Uygulama
Projeleri Kontrol Kılavuzu
106
KATI ATIK DÜZENLİ DEPOLAMA TESİSLERİ
UYGULAMA PROJELERİ KONTROL KILAVUZU
SAHA UYGULAMA PROJELERİ (Mevcut bir düzenli depolama sahası
içerisinde yeni alan inşa edilecek veya alan genişlemesi yapılacak ve
mevcut tesislerin altyapısı kullanılacaksa mevcut altyapı tesislerine ait
projelerin yeniden hazırlanmasına gerek yoktur.)
No Kod
Pafta Adı
Özellik
1
Hali Hazır
Harita
Ülke koordinatlatları aplike
edilmelidir. Topoğrafik
kotların yanısıra arazi
üzerindeki; yol, su birikintileri,
yapılar, elektrik, su ve
doğalgaz hatları ve eğim
başlangıç bitiş noktaları
belirtilmelidir.
2
Saha Genel
Yerleşim
Planı
Tesis üniteleri
numaralandırılarak
belirtilmelidir. Saha planında
etaplar, seddeler ve eğimler
gösterilmelidir.
3
Saha
Kesitleri
Sahaya ait gerektiği kadar
boy ve en kesit paftası
verilmelidir.
107
Değerlendirme
4
Kazı-Dolgu
Planları ve
Kesitleri
Saha taban eğimi boyuna ve
enine olmak üzere sızıntı
suyunun verimli toplanmasını
sağlamalı.
5
Kademe
Dolgu
Planları
Depolama sahası atık dolum
kademelerini ve kademelerin
dolum sonrası kotlarını
göstermelidir.
Nihai Atık
Dolum Planı
Depolama sahasının tüm
kademeleri doldurulmuş
halinin planıdır. Doldurulmuş
alan yanal eğimleri 1/3 ten
küçük olmamalıdır.
Yüzey Suyu
Drenaj Planı
ve Detayları
Çevreden gelen suları
toplayıp tahliye edecek
şekilde sahanın etrafını
sarmalı ve eğimi akışı
sağlayacak şekilde
tasarlanmalıdır.
8
Sızıntı Suyu
Drenaj Planı
ve Detayları
Ana ve tali boruların çapları,
oluşacak sızıntı suyu miktarı
dikkate alınarak
hesaplanmalı. Kamera ile
kontrol edilecek ise çapı en
az 350 mm olmalıdır.
9
Sızıntı Suyu
Toplama
Bacası
Detayları
Sızıntı suyu toplama bacası
kullanılacaksa baca kesit
detayı konulacaktır. Ancak
sızıntı suyunun baca
gerektirmeksizin borularla
nakledilmesi durumunda bu
detaya gerek yoktur.
10
Yol
Aplikasyon
Planı
Yol aplikasyon tablosunda
koordinatlar, yol uzunlukları
ve kurplar belirtilmelidir.
6
7
108
11
Yol Boy ve
Tip Kesitleri
Depolama sahası atık dolum
bölümleri yol eğimleri %8-9
olmalı, araç yoğunluğu az ise
%12' ye kadar çıkarılabilir.
Dolgu bölgeleri dışında kalan
yolların eğimleri mevcut
topoğrafyaya göre tanzim
edilecektir.
12
Gaz
Toplama
Bacaları ve
Yerleşim
Planı
Gaz bacaları yerleşim sıklığı
etkin çap ortalama 50 m
olacak şekilde
planlanmalıdır.
13
Sedde Plan
ve Kesitleri
Depolama sahasında
kullanılacak seddelere ait tip
kesit verilmelidir
Depo Tabanı
Sızdırmazlık
Sistemi
Depo Üst
Örtüsü
Sızdırmazlık
Sistemi
İlgili Yönetmelikte belirtilen
sızdırmazlık kesitini
sağlamalıdır.
14
15
16
17
17
18
İlgili Yönetmelikte belirtilen
sızdırmazlık kesitini
sağlamalıdır.
Geomembran Ankraj Detayları
Gözlem
Kuyuları
Plan ve
Kesiti
Gözlem
Kuyuları
Plan ve
Kesiti
Sahanın etrafına olası sızıntı
suyu kaçaklarını tespit etmek
için yerleştirilmelidir.
Sahanın etrafına olası sızıntı
suyu kaçaklarını tespit etmek
için yerleştirilmelidir.
Sızıntı Suyu Bertaraf Sistemi
109
MİMARİ PROJELER (Mevcut bir düzenli depolama sahası içerisinde yeni
alan inşa edilecek veya alan genişlemesi yapılacak ve mevcut tesislerin
altyapısı kullanılacaksa mevcut altyapı tesislerine ait mimari projelerin
yeniden hazırlanmasına gerek yoktur.)
No Kod
Pafta Adı
Özellik
1
Güvenlik Binası
2
İdari Bina Projesi
3
Su Deposu
4
Teker Yıkama Ünitesi
5
Atölye Binası
6
Kantar
7
Telçit Detayı
Öz
Değerlendirme
ELEKTRİK PROJELERİ (Mevcut bir düzenli depolama sahası içerisinde
yeni alan inşa edilecek veya alan genişlemesi yapılacak ve mevcut
tesislerin altyapısı kullanılacaksa mevcut altyapı tesislerine ait elektrik
projelerinin yeniden hazırlanmasına gerek yoktur.)
No Kod
1
2
3
Pafta Adı
Özellik
Kantar Elektrik Projesi
Teker Yıkama Ünitesi
Elektrik Projesi
Güvenlik Binası Elektrik
Projesi
4
İdari Bina Elektrik Projesi
5
Çevre Aydınlatma Projesi
110
Değerlendirme
Öz
6
7
Alçak Gerilim Dağıtım
Projesi
Atölye Binası Elektrik
Projesi
8
Trafo
9
Paratoner
MEKANİK PROJELER (Mevcut bir düzenli depolama sahası içerisinde
yeni alan inşa edilecek veya alan genişlemesi yapılacak ve mevcut
tesislerin altyapısı kullanılacaksa mevcut altyapı tesislerine ait mekanik
projelerin yeniden hazırlanmasına gerek yoktur.)
No Kod
1
2
3
4
5
6
Pafta Adı
Özellik
Değerlendirme
İdari Bina Sıhhi Tesisatı
Projesi
İdari Bina Isıtma Tesisatı
Projesi
Atölye Binası Sıhhi Tesisat
Projesi
Atıksu Kanalizasyon Hattı
Planı
Yangın ve Servis Suyu Plan
Kesiti
Su Deposu
Not: Bu proje kontrol kılavuzu Mart 2009 tarih itibariyle yürürlükteki mevcut
mevzuata göre hazırlanmıştır. Mevzuat değişikliklerinde revize edilmelidir.
111
Öz
112
Tıbbi Atık Düzenli Depolama Tesisleri
Uygulama Projeleri Kontrol Kılavuzu
114
TIBBİ ATIK DÜZENLİ DEPOLAMA TESİSLERİ
UYGULAMA PROJELERİ KONTROL KILAVUZU
SAHA UYGULAMA PROJELERİ (Tıbbi atık düzenli depolama sahası
mevcut bir düzenli depolama sahası içerisinde inşa edilecek veya alan
genişlemesi yapılacak ve mevcut tesislerin altyapısı kullanılacaksa mevcut
altyapı tesislerine ait projelerin yeniden hazırlanmasına gerek yoktur.)
No Kod
Pafta Adı
Özellik
1
Hali Hazır
Harita
Ülke koordinatlatları aplike
edilmeli. Topoğrafik kotların
yanısıra arazi üzerinde; yol, su
birikintileri, yapılar, elektrik, su
ve doğalgaz hatları ve eğim
başlangıç bitiş noktaları
belirtilmelidir.
2
Saha Genel
Yerleşim
Planı
Tesis üniteleri
numaralandırılarak
belirtilmelidir. Saha planında
etaplar, seddeler ve eğimler
gösterilmelidir.
3
Saha
Kesitleri
Sahaya ait gerektiği kadar boy
ve en kesit paftası verilmelidir.
115
Değerlendirme
4
Kazı-Dolgu
Planları ve
Kesitleri
Saha taban eğimi boyuna ve
enine olmak üzere sızıntı
suyunun verimli toplanmasını
sağlamalı.
5
Kademe
Dolgu
Planları
Depolama sahası atık dolum
kademelerini ve kademelerin
dolum sonrası kotlarını
göstermelidir.
Nihai Atık
Dolum Planı
Depolama sahasının tüm
kademeleri doldurulmuş
halinin planıdır. Doldurulmuş
alan yanal eğimleri 1/3 ten
küçük olmamalıdır.
7
Yüzey Suyu
Drenaj Planı
ve Detayları
Çevreden gelen suları toplayıp
tahliye edecek şekilde sahanın
etrafını sarmalı ve eğimler
akışı sağlayacak şekilde
tasarlanmalıdır. Yüzey
suyunun nereye tahliye
edildiğine dikkat edilmelidir.
8
Sızıntı Suyu
Drenaj Planı
ve Detayları
Ana ve tali boruların çapları,
oluşacak sızıntı suyu miktarı
dikkate alınarak hesaplanmalı.
Kamera ile kontrol edilecek ise
çapı en az 350 mm olmalıdır.
9
Sızıntı Suyu
Toplama
Bacası
Detayları
Sızıntı suyu toplama bacası
kullanılacaksa baca kesit
detayı konulacaktır. Ancak
sızıntı suyunun baca
gerektirmeksizin borularla
nakledilmesi durumunda bu
detaya gerek yoktur.
10
Yol
Aplikasyon
Planı
Yol aplikasyon tablosunda
koordinatlar, yol uzunlukları ve
kurplar belirtilmelidir.
6
116
11
Yol Boy ve
Tip Kesitleri
12
Sedde Plan
ve Kesitleri
Depolama sahası atık dolum
bölümleri yol eğimleri %8-9
olmalı, araç yoğunluğu az ise
%12' ye kadar çıkarılabilir.
Dolgu bölgeleri dışında kalan
yolların eğimleri mevcut
topoğrafyaya göre tanzim
edilecektir.
Depolama sahasında
kullanılacak seddelere ait tip
kesit verilmelidir
15
Depo Tabanı İlgili Yönetmelikte belirtilen
Sızdırmazlık sızdırmazlık kesitini
sağlamalıdır.
Sistemi
Depo Üst
İlgili yönetmelikte belirtilen
Örtüsü
sızdırmazlık kesitini
Sızdırmazlık sağlamalıdır.
Sistemi
Geomembran Ankraj Detayları
16
Sızıntı Syu Bertaraf Sistemi
13
14
MİMARİ PROJELER (Tıbbi atık düzenli depolama sahası mevcut bir düzenli
depolama sahası içerisinde inşa edilecek veya alan genişlemesi yapılacak ve
mevcut tesislerin altyapısı kullanılacaksa mevcut altyapı tesislerine ait mimari
projelerin yeniden hazırlanmasına gerek yoktur.)
No Kod
Pafta Adı
1
Güvenlik Binası
2
İdari Bina Projesi
3
Su Deposu
4
Araç Yıkama Ünitesi
5
Atölye Binası
6
Kantar
7
Telçit Detayı
Özellik
117
Değerlendirme
ELEKTRİK PROJELERİ (Tıbbi atık düzenli depolama sahası mevcut bir
düzenli depolama sahası içerisinde inşa edilecek veya alan genişlemesi
yapılacak ve mevcut tesislerin altyapısı kullanılacaksa mevcut altyapı
tesislerine ait elekrik projelerinin yeniden hazırlanmasına gerek yoktur.)
No
Kod Pafta Adı
Özellik Değerlendirme
1
Kantar Elektrik Projesi
2
Araç Yıkama Ünitesi Elektrik
Projesi
3
Güvenlik Binası Elektrik Projesi
4
İdari Bina Elektrik Projesi
5
Çevre Aydınlatma Projesi
6
Alçak Gerilim Dağıtım Projesi
7
Atölye Binası Elektrik Projesi
8
Trafo
9
Paratoner
MEKANİK PROJELER (Tıbbi atık düzenli depolama sahası mevcut bir
düzenli depolama sahası içerisinde inşa edilecek veya alan genişlemesi
yapılacak ve mevcut tesislerin altyapısı kullanılacaksa mevcut altyapı
tesislerine ait mekanik projelerin yeniden hazırlanmasına gerek yoktur.)
No
1
2
Kod Pafta Adı
Özellik Değerlendirme
İdari Bina Sıhhi Tesisatı
Projesi
İdari Bina Isıtma Tesisatı
Projesi
118
3
4
5
Atölye Binası Sıhhi Tesisat
Projesi
Araç Yıkama Ünitesi Sıhhi
Tesisat Projesi
Atıksu Kanalizasyon Hattı
Planı
6
Yangın ve Servis Suyu Planları
7
Su Deposu
Not: Bu proje kontrol kılavuzu Mart 2009 tarih itibariyle yürürlükteki mevcut
mevzuata göre hazırlanmıştır. Mevzuat değişikliklerinde revize edilmelidir.
119
120