JEOLOJİK VE TOPOGRAFİK VERİLERİN ARCGIS

ANKARA ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
MÜHENDİSLİKTE PROJELENDİRME I-II
KONU:
JEOLOJİK VE TOPOGRAFİK VERİLERİN
ARC GIS İLE YORUMLANMASI
HAZIRLAYAN:
İPEK TAŞDELEN
DANIŞMAN:
Prof.Dr.: Doğan AYDAL
2005
1. GİRİŞ.................................................................................................................................................................. 2
2. UZAKTAN ALGILAMA.................................................................................................................................. 3
2.1. UZAKTAN ALGILAMANIN KULLANIM ALANLARI.......................................................................................... 4
3. UZAKTAN ALGILAMA PROJESİNİN GENEL AŞAMALARI ................................................................ 5
4. COĞRAFİK BİLGİ SİSTEMİ ......................................................................................................................... 7
5. JEOLOJİK TOPOGRAFİK HARİTALARIN SAYISAL ORTAMA AKTARILMASI............................ 8
5.1. PROJEKSİYON TANIMLAMA:.......................................................................................................................... 8
5.2. REKTİFİKASYON İŞLEMİ:............................................................................................................................. 12
5.3. SAYISALLAŞTIRMA İŞLEMİ:......................................................................................................................... 15
5.4. KATMANLARM TANIMLANMASI:................................................................................................................. 16
5.5 VERİTABANI OLUŞTURULMASI:.................................................................................................................... 19
5.6. COĞRAFİ VERİLERİN GİRİLMESİ: ................................................................................................................ 20
5.7. ÜÇ BOYUTLU (3D) MODEL OLUŞTURMA: .................................................................................................. 21
6. ANTALYA SAHİLİNDEN ALINAN NUMUNELERİN TABLOSU ......................................................... 23
7. YAPILAN İŞLEMLER: ................................................................................................................................. 26
8. GENEL CBS VE UA TERİMLERİ............................................................................................................... 44
9. KAYNAKLAR................................................................................................................................................. 45
10. TEŞEKKÜR................................................................................................................................................... 46
1
1. GİRİŞ
Uzaktan algılama 1909 yılında Wilbur Wright tarafından bir uçak kullanılarak ilk defa
sıralar halinde Hava Fotoğrafı çekimiyle kurallaşmaya başlamıştır. II. Dünya Savaşı sırasında
False Colour (kamuflaj çözücü) fotoğrafların ve RADAR’ın icadıyla da bugünkü anlamdaki
uzaktan algılamaya ilk adımlar atılmıştır.
Altmışlı yıllarda Multispectral Sacanning System (MSS) (çok bantlı algılama sistemi)
denen aletin geliştirilmesi, uzaktan algılamanın birçok sahaya uygulanma olanağını yaratarak,
bu alanda büyük bir atılım yapılmasına ön ayak olmuştur. 1972 yılında; ilk LANDSAT ( o
zamanki ismi ERTS ) uydusunun uzaydaki yörüngesine oturtulmasıyla yeryüzü hakkında
devamlı bilgi akışı gerçekleştirilerek, uzaktan algılamada yeni bir çığır açılmıştır.
Uzaktan algılama tekniğinden faydalabilmek için bu tekniğin sistemli eğitimi gerekir.
Bu eğitim birbiriyle sıkı sıkıya ilşkili, fakat içeriği farklı üç kısımdan oluşur;
1.
Uzaktan Algılamanın Temel Kavramları; uzaktan algılama fiziğini,
algılayıcı aletleri (sensors) ve platformları içerir.
2.
Görüntü İşleme (image processing); bilgisayar programları kullanımını
öngörür.
3.
Yorumlama (interpretasyon); elde edilen bilgileri değerlendirme ve
uygulama yöntemlerini ele alır.
Uzaktan algılamanın değişik konulardaki başarılı uygulamaları, birçok ülkeyi kendi
uzaktan algılama uydusunu uzaya yerleştirme çabası içine sokmuştur. Hiç kuşku yok ki, yakın
bir gelecekte uzaya çıkanlar arasındaki yarış kızışacak ve uzaktan algılamanın sürekli
gelişmesine yardımcı olacaktır. Bu gerçeği görerek, bu konudaki eğitim ve çalışmalarını
şimdiden yönlendirenler gelecekte kazançlı çıkacaklardır.
2
2. UZAKTAN ALGILAMA
Yeryüzünden belirli uzaklıklara, atmosfer ya da uzaya yerleştirilen platformlara monte
edilmiş ölçüm aletleriyle yeryüzünün doğal yapay objeleri konusunda bilgi alma ve
değerlendirme tekniğine denir. Burada önemle vurgulanması gereken ilk konu; algılamanın
yeryüzüne dönük olarak havadan ya da uzaydan yapılması, bir diğeri de algılamanın objelerle
fiziksel temasa geçilmeden gerçekleştirilmesidir. Kısacası uzaktan algılama; bir cisme
dokunmadan o cisim konusunda bilgi edinme ve uydudan gelen verilerle o cismi algılayarak
ne olduğuna karar vermektir.
PLATFORM: Dünya’yı belirli uzaklıklardan gözlemleyebilmek için gerekli algılama
aletlerini taşıyacak araçlara gereksinim vardır. Algılama aletlerini taşıyan bu araçlara
platform denilir.
Uzaktan algılamayı oluşturan 4 ana parça şunlardır;
1.
Enerji kaynağı
2.
Enerjinin katettiği yol
3.
Gözlenen cisim
4.
Uydu ve algılayıcı.
Uzaktan algılamayı oluşturan 4 ana parçadan bir olan Enerji (EMR: Elektro Manyetik
Radyasyon) Pasif Enerji ve Aktif Enerji olmak üzere ikiye ayrılır. Güneşten gelen enerjiyi
kullanarak algılama yapılıyorsa o uzaktan algılamaya pasif enerjili uzaktan algılama denir
(Güneş). O uydudan veya o cismin kendisinin enerji oluşturup, gidip karşıda algılayacağı
cisme çarpıp tekrar gelmesi aktif enerjili uzaktan algılama tekniğidir (Radar ).
Uzaktan algılama için analog veriler (fotoğraflar) ile sayısal veriler (uydudan alınan
veriler) gerekir. Analog verilere standart fotoğraflar ve hava fotoğrafları örnek verilebilir.
Sayısal verilere ise uydudan elde edilen veya sayısallaştırılan fotoğraflar örnek verilebilir.
3
2.1. Uzaktan Algılamanın Kullanım Alanları
•
Jeoloji
•
Orman
•
Maden
•
Ziraat
•
Çevre
•
Askeri
•
İnşaat
•
Arkeoloji
•
Şehir ve bölge planlama
4
3. UZAKTAN ALGILAMA PROJESİNİN GENEL AŞAMALARI
1) Problemin Tanımlanması
a) Kriter; maden yatağı için mi çalışılacak, mühendislik jeolojisi için mi (sıvılaşma,
oturma, çökme, … araştırılması) çalışılacak, genel jeolojik hatların tespitinde mi
kullanılacak, ziraat alanı için mi çalışılacak bu amaçlara göre tespit edilip kriterler
belirlenir.
b) Hipotezin belirlenmesi; % kaç doğruluk oranında yapılabilirliği çıkan sonucuna göre
tespit edilir ve karar verilir.
2) Veri Toplama
a) Harita toplama; MTA, DSİ, … den literatür araştırılması yapılarak ilgili harita alımı
yapılır
b) Haritaların sayısallaştırılması
c) Uydu görüntüsü sağlama
3) Kullanılacak görüntü işleme sisteminin seçimi
a) Yazım
seçimi;
kullanacağımız
bilgisayar
programını,
yazılımı,
projemizin
büyüklüğüne ve gereksinimine göre belirleriz
b) Donanım seçimi; bilgisayarımız yapılacak işin gerektirdiği yazılımı karşılayacak
kapasitede olmalı
4) İstatistiksel veri elde etme
a) Görüntünün iyi duruma getirilmesi işlemleridir.
b) Tek boyutlu ve çok boyutlu istatistik veri elde etme işlemleri ( uydu görüntüsünün
aritmetik ortalaması, standart sapma, mod, medyan, …. vb.)
5) İlk görüntü elde etme: Görüntünün kalitesi değerlendirilir
6) İşlem öncesi düzeltmeler
a) Radyometrik düzeltme
b) Geometrik düzeltme; uydu üzerine koordinatların yerleştirilmesi
7) Görüntü iyileştirme
a) Kontrast düzeltme
b) Çizgisellik veya sınır ortaya çıkarılması
5
8) Görüntünün yorumlanması
a) Probleme göre kriterlerin konulması
b) Eğitimsiz sınıflama
c) Eğitimli sınıflama
d) Doğruluğun sınanması
9) GIS (CBS) ortamında veri dönüştürme: Bilgilerin haritaya çevrilmesi yapılır
a) Elde edilen bilginin Raster veya Vektör olarak dönüşümünün yapılması; raster resim
formatındadır ve piksel bazında veri verir, vektör ise çizgiselseldir.
b) Gerekli sorgulamanın yapılması
10) Sonuca varılması ve problemin çözülmesi: İşin başında ortaya konan hipotezin Kabul
veya Red edilmesi.
6
4. COĞRAFİK BİLGİ SİSTEMİ
Coğrafi bilgi sistemleri (CBS), mekansal verilerin toplandığı, görüntülendiği, analiz
edildiği, grafik ve veri tabanı bilgilerinin ilişkisel olarak kullanılabildiği, istenen bilgiye
sorgulama yoluyla erişimin sağlandığı bilgisayar destekli sistemlerdir.
CBS, nesneleri ve olayları görüntülemek, analiz etmek, işlemek, sorgulamak ve
haritalamak için tüm araçları içermektedir.
CBS’in en önemli bileşenleri; donanım, yazılım, veri, organizasyon ve personeldir.
Coğrafi Bilgi Sistemlerinde sayısız katman sanal olarak üst üste getirilmekte, bir biri ile
entegre biçimde kullanılabilmekte ve analiz edilebilmektedir.
Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Bazı Kullanım Alanları:
•
Çevre yönetimi
•
Güvenlik-suç takibi
•
Havza yönetimi
•
Ulaşım planlaması
•
Uygun yer seçimi
•
Çok kriterli karar verme
•
Kazı-dolgu çalışmaları
•
Akıllı harita üretimi
•
Alan planlaması
•
Envanter çalışmaları
•
İzleme, senaryo ve trend analizleri
•
ÇED projeleri
•
Kirlilik modellemesi
•
Üç boyutlu arazi modelleme
•
UZAKTAN ALGILAMA
•
Araç takibi
•
MIS ve SCADA Entegrasyonu
•
Deprem hasar analizleri
•
Vergi takibi vb.
7
5. JEOLOJiK TOPOGRAFİK HARİTALARIN SAYISAL ORTAMA AKTARILMASI
5.1. Projeksiyon tanımlama:
Scanner ile taranmış kağıt ortamdaki haritalar TIF, JPEG, GIF, BMP, . ..vb image
formatında kayıt edilir. Image formatındaki verileri sayısallaştırmaya başlamadan önce dünya
koordinat sistemine göre tanımlamaları yapılır. Haritaların rektifikasyon işlemleri için en
gerekli olan veri referans koordinat değerleri ve bu noktaların harita üzerindeki konumlarının
belirlenmesidir. Bu referans noktalardan en az dört tane olmak zorundadır.
ArcGIS programının image, grid, tin,.. .,vb formatındaki verilerin projeksiyon, datum ve
zon tanımlamaları ArcCatalog kısmından yapılır. Fakat shapefile formatındaki shp, dxl; tyr,
e00,..., vb vektörel yerlerin rektifikasyon işlemlerinin projeksiyon, datum ve zone
tanımlamaları ArcToolbox kısmından yapılır. Bütün yerlerin kontrol noktaları yani referans
noktaların konum ve değerlerinin girilme işlemi ArcMap kısmında yapılır.
Açılan pencereden sol kısımdaki dizin yapısından yola çıkarak raster dosyası bulunur.
Aynı zamanda açılan bu pencere üzerinden dosyaların düzenlenmesi ve vektörel dosyaların
tanımlanma işlemleri de gerçekleştirilir.
8
ArcCatalog penceresi üzerinde raster data üzerine gelinerek sağ click yapılarak
properties komutu seçilir.
Açılan pencereden Spatial Reference kısmından edit komutu seçilir. Aynı pencerede
Projection kısmında Undefined komutu yazar. Bu kısımda tanımlayacağımız projeksiyonun
özellikleri yer alır.
Edit komutuna basılıp açılan pencereden Select komutuna basılarak Coordinate Systems
penceresi açılır. Daha sonra bu pencereden Projected Coordinate Systems dizini click edilerek
projeksiyon sistemi açılır.
9
Bu projeksiyon sistemlerinden Harita Genel Komutanlığının kullandığı UTM sistemi
seçilir. Datum olarak da WGS 84 seçilir. Paflanın Zonu seçilerek Add butonuna basılır.
Açılan pencerede seçilen projeksiyon sisteminin özellikleri gösterilir. Herhangi bir hata
yapıldığında aynı pencere üzerinden Modify butonuna basarak bir önceki pencereye dönerek
düzeltme yapabilirsiniz.
10
Projeksiyon tanımlaması bittikten sonra Apply, ardından da OK butonuna basılarak
projeksiyon tanımlama işlemi tamamlanmış olur. Bundan sonraki işlem ArcMap ortamında
raster verinin rektifikasyon işlemidir. Vektörel verilerin projeksiyon tanımlama işlemi
yukarıda belirtildiği gibi ArcGIS programında ArcToolbox kısmında gerçekleştirilir. Yine
Start / Programs / ArcGIS / ArcToolbox. / Enter ile işlem başlatılır.
Açılan pencereden Data Management Tools / Projections / Deline Projection Wizard
(shapefiles, geodatabase) komutuna click edilir. Açılan pencereden dosya seçilerek OK
butonuna daha sonra da Next butonuna basılır. Açılan pencereden Select Coordinate System
butonuna basılarak yukarıda anlatılan işlemler yapılarak sırayla Next ve Finish yapılarak
projeksiyon tanımlamaları tamamlanmış olur.
11
5.2. Rektifikasyon işlemi:
Bundan sonraki işlem raster dataların rektifiye edilme işlemidir. Raster veya vektörel
dataların rektifiye işlemleri ArcMap’de gerçekleştirilir. Start / Programs / ArcGIS / ArcMap /
Enter ile program başlatılır.
Açılan pencereden OK butonuna basılarak yeni bir sayfa açılmış olur. Daha sonra Add
Theme butonuna basılarak
açılan pencereden raster data seçilir ve Add butonuna basılır.
Daha sonra OK’ye basılarak raster datanın görüntülenmesi sağlanır.
Açılan pencereden rektifikasyon işlemi için View / Toolhars / Georeferencing / Enter
click edilir. ArcGIS programında rektifiye işlemlerinde, daha önceden rektifiye edilmiş bir
haritadan belirtilecek referans noktalar işaretlenerek de yapılabilir.
12
Harita uzerindeki gridlerin kesiştiği noktalar mümkün mertebede zoom’lanır.
Zoom’lama işlemlerini ana menü üzerindeki
sembolleri kullanılarak da
yapılabilir.
Bu işlemlerden sonra rektifiye için gerekli olan kontrol noktaları Zoom’lanarak
üzerlerine Control Points sembolü ile
double dick edilir. Fakat bundan önce mutlaka
View Link Table sembolü click edilerek Link Table penceresinin açılması sağlanır.
Açılan Link Table penceresindeki Auto Adjust komutu click halden kaldırılarak pasif
duruma getirilir. Buradaki amaç RMS değerlerinin ve geometrik düzeltmenin kontrol
noktalarının tamamı girildikten sonra hesaplanmasıdır.
13
Kontrol noktası raster data Uzerinde belirlendikçe Link Table penceresinde Source ve
Map değerleri yer alır. Buradaki X Map ve Y Map grubunda yer alan değerler içine click
edilerek gerçek değerler girilir ve Enter’a basılır. Değerler girildikten sonra ikinci kontrol
noktası raster data üzerinden belirlenir ve Link Table penceresindeki Link grubunda kontrol
noktaları sıralanır. Bir raster data’yı rektifiye etmek için bu şekilde en az 4 (dört) nokta
girilmelidir.
Tüm kontrol noktaları girildikten sonra Auto Adjust komutu aktif hale getirilerek hem
geometrik hem de RMS değerleri hesaplatılır. RMS değerlerinin hassas bir rektifikasyon
işlemi için 1 (bir) değerinin altında olması gerekir.
Rektifikasyon işleminde RMS değerleri istenilen değere yakın veya tam çıktığı zaman
raster data Georeferencing menüsü click edilerek buradan sırayla Update Display, Update
Georeferencing ve Rectify komutları click edilir. Rectify komutu ile de kayıt edilir. Bundan
sonra sayısallaştırma işlemine geçilir.
14
5.3. Sayısallaştırma işlemi:
Rektifiye edilmiş raster data’nın sayısallaştırılmasında ilk işlem olarak raster data
üzerinde yer alan vektörel verilerin katman olarak tanımlanmasına geçilir. Yine burada
unutmadan söylemek gerekir ki oluşturulacak katmanlarında projeksiyon tanımlamalarının
mutlaka yapılması gerekir. Aksi takdirde katman eklemelerinde program tarafından hata
mesajı verilir. Daha da önemlisi diğer programlara, katman ve projelere nakilinde çakışma
hatası verir.
15
5.4. Katmanlarm tanımlanması:
Bu çalışma işlemi ArcCatalog kısmında yapılır. Yine ArcCatalog programı Start /
Programs / ArcGIS / ArcCatalog / Enter ile çalıştırılır. Burada unutmadan söylemek gerekirse
ArcGIS programındaki ana bölüm olarak tabir edebileceğimiz bir çok fonksiyonu
gerçekleştirdiğimiz ArcMap kısmında otomatik olarak ana menü üzerindeki ArcCatalog
sembolü
click edilerek ulaşılabilir. Aynı özellik ArcGIS programının diğer kısımlarındaki
ArcCatalog, ArcToolbox menüsü üzerinde de vardır. Diğer kısımlara geçmelerde kısayol
olarak kullanılır. ArcMap sembolü
, Arc Toolbox sembolü
, ArcCatalog sembolü
bu şekildedir.
Açılan ArcCatalog penceresi üzerinde raster data ile alakalı katmanların tanımlanmasına
geçilir. ArcCatalog üzerinde proje dizini click edilir ve aynı dizin üzeride sağ click edilerek
katmanların tanımlanmasına geçilir. Sağ click New / Shapefile
16
Burada katman adı (name) kutusuna ilk olarak girilir. En önemli olanı Feature Type
kutusuna katmanın GIS sınırları içersindeki vektör türü seçilir.
Proje ile ilgili projeksiyon, rektifiye, katman tanımlama, ...., vs işlemler tamamlandıktan
sonra ArcGIS programının ArcMap kısmına geçilir. Start / Programs / ArcGIS / ArcMap /
Enter veya ArcCatalog’dan
sembolü tıklanarak program açılır.
ArcMap bölümü GIS çalışmalarında ağırlıklı olarak vektör işlemlerinin yapıldığı
kısımdır.
Açılan menüden Add Theme
sembolü seçilerek rektifiye edilmiş olan raster data da
dahil tüm shapefile’lar tek tek veya hepsi seçilerek Add butonuna basılır.
17
ArcMap penceresini kısaca tanıtmak gerekirse sol sütunda proje ile alakalı katmanlar
yer alır. Sağ kısımda ise harita ile ilgili işlemler yapılır. Sağ alt köşede imlecin bulunduğu her
noktanın coğrafi koordinatını belirtir.
Sayısallaştırma
çalışması
için
gerekli
katmanlar
eklendikten
sonra
ArcMap
programından View / Toolbars / Editor fonksiyonu aktif hale getirilir.
Editor menüsünden Start Editing komutu seçilir. Yine aynı menüden Target komutu
click edildiği zaman çalışma sayfasının sol kısmında yer alan katmanlar yer alır. Bu katmanlar
içersinden sayısallaştırma yapacağımız katman click edilir. İlgili katman seçildikten sonra
Editor menüsünden kalem şekli üzerine click edilerek başlanır. Topografik haritaların
çiziminde kontur üzerine ne kadar sık aralıklarla click atılırsa yapılan sayısallaştırma
çalışması da o kadar hassas olur. Yanlış bir noktaya click yaptığınızda nokta üzerine gelip
Control + Z veya Sağ click Delete Vertex komutları kullanılarak bir önceki noktaya
dönülebilir. Konturun tamamı çizildikten sonra son nokta üzerine Double click yapılarak
çalışma tamamlanmış olur. Çalışmaların elektrik kesintisi, program kilitlenmesi,...,vs
sorunlardan dolayı kaybolmaması için sık sık kayıt yapılması gerekir. Aralıklarla Editor
menüsünden Stop Editing komutu seçilir.
18
5.5 Veritabanı oluşturulması:
Sayısallaştırma işlemi tamamlanan vektörel verilere yönelik nitelik tabloları oluşturulur.
Bu tablolarda vektörel verilere ait sözel, sayısal, image, video,....,vb her türlü verilen
veritabanlarına aktarılabilir. Aktarma işlemi için öncelikle veri tablolarında veri başlıkları
oluşturulur. Örneğin bir topografik haritadaki konturların z değerleri girilecekse veritabanı
başlığı bu niteliği temsil edecek bir isim girilmelidir (value, z,…, vb).
ArcGIS programında katmanların veritabanları ArcMap kısmında oluşturulur. Yine ilgili
katman ArcMap ortamında açılır. Katmanların yer aldığı kısımda ilgili katman seçili iken sağ
click Open Attribute Table komutu click edilir.
Karşımıza Excel programım andıran bir sayfa açılır. Artık açılan veritabanı sayfasına
sadece bu katman ile ilgili coğrafi veriler girilebilir. Her katmanın kendine özgü ayrı ayrı
veritabanları oluşturulur. İlk aşamada girilecek verinin tablo başlık adı ve en önemlisi veri
türünün belirlenmesidir. Veritabanı sayfasından Options komutu click edilerek açılan komut
seçeneklerinden Add Field komutu click edilir. Karşımıza girilecek veriler ile ilgili Name,
Type, Field Properties, width sorularının yer aldığı bir pencere açılır. Bu pencerede gerekli
bilgiler girildikten sonra OK tuşuna basılır. Bu işlemden sonra veritabanına ilgili veri kolonu
eklenmiştir.
19
5.6. Coğrafi Verilerin Girilmesi:
Bir katman içersinde yer alan vektörel verilerin her birine ait veritabanında bir veri satırı
mevcuttur. Bu veri satırları yalnızca bir kalınan içersinde bir objeye aittir. Sadece bu objeye
özgü olan nitelikler bu satıra yazılabilir. Verilen girilecek olan obje öncelikle ArcMap
ortamında sayısal harita üzerinden seçilir. Seçili durumdaki objeye ait olan veritabanı satırı da
aynı anda veritabanında da seçilmiş olur. Böylelikle ilgili objeye ait veritabanı bulunmuş olur.
ArcMap ortamında veritabanı oluşturulacak katmanın Editor menüsünden Start Editing
yapılır. Daha sonra ilgili katmanın veritabanı girilir. Seçili haldeki katmana sağ click Open
Attribute Tablo komutu seçilir. Daha sonra harita üzerinden Editor menüsündeki
Edit
butonuna basılarak z değerinin girileceği kontur seçilir. Daha sonra value (kontur katmanı için
z değeri) kolunu kutusuna click yapılarak değer girilir ve Enter tuşuna basılır. Bu şekilde hem
veritabanından hem de sayısal harita üzerinden objeler seçilebilir. Yeni veriler girildikten
sonra yine Editor menüsünden Stop Editing yaparak işlemlerin kayıt edilmesi sağlanır.
20
5.7. Üç Boyutlu (3D) Model Oluşturma:
Coğrafi Bilgi Sistemlerde yapılan çalışmalarda hem 2 boyutlu hem de 3 boyutlu
modeller üretilebilmektedir. 3 boyutlu model oluşturulmasında ana proses gerçek topografik
görüntünün esas alınmasıdır. Bunun içinde topografik haritalarda yer alan Eş Yükselti Eğrileri
GIS ortamına aktarılır. Veritabanlarına girilen Eş Yükselti Eğrilerine ait z değerleri referans
alınarak bu değerler enterpolasyon yöntemi ile bir TIN dosyası oluşturulur.
ArcGIS programında 3D model işlemlerinin yoğun olarak yapıldığı bölüm ArcScene
bölümüdür. Start / Programa / AreGJS / ArcScene / Enter ile program açılır. Açılan ArcScene
programının tüm fonksiyonları 3D model işlemleri ile ilgilidir. Yine ArcScene ana menüsü
üzerinde yer alan Add Theme
komutu ile eş yükselti katmanı eklenir.
Sonra 3D Analyst menüsünden Create / Modify TIN / Create TIN From Features
komutuna click yapılır.
21
Sonuçta TIN görüntüsü elde edilir.
22
6. Antalya Sahilinden Alınan Numunelerin Tablosu
Antalya Körfezi Plajları Sedimentleri
ArkaPlaj-B
Koordinatlar
Koordinatlar
Çakıl
Ağır
Cu
Pb
Zn
Ni
Co
Örnek No
Kuzey
Doğu
(>2mm)
mineral
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(%)
(%)
11
4
28
321
16
542
der
ANT- P 24
ANT-P 25
dak
san
der
dak
san
Mn
Fe
V
Cr
Ba
Ti
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(%)
2,1
42
153
52
0,113
(ppm) (%)
°
'
"
°
'
"
156
36
18
02
30
9
04
0
0,1
152
36
18
49
30
11
O7
0,4
15
149
36
18
57
30
14
49
0,3
16
143
36
18
57
30
15
48
2
1,4
16
3
30
211
12
501
1,9
46
137
45
0,131
132
36
17
40
30
19
54
8
128
36
16
47
30
23
25
0
8
6
<3
22
72
7
621
1,8
54
259
59
0,169
126
36
16
27
30
24
31
139
36
18
29
30
27
52
0
3,8
10
7
35
58
7
529
2
54
80
85
0,292
134
36
23
55
30
28
29
3
2,2
10
5
29
47
6
688
1,7
43
75
71
0,198
113
36
25
05
30
28
57
8
110
36
29
44
30
31
52
18
1,7
7
<3
11
88
6
246
0,9
28
115
18
0,056
11
23
23
Antalya Körfezi Plajları Sedimentleri
ArkaPlaj-B
Koordinatlar
Koordinatlar
Çakıl
Ağır
Cu
Pb
Zn
Ni
Co
Örnek No
Kuzey
Doğu
(>2mm)
mineral
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(%)
(%)
8
<3
195
239
70
1961
9
3
27
11
6
11
3
29
17
der
ANT-0 25
dak
san
der
dak
san
Mn
Fe
V
Cr
Ba
Ti
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(%)
13
848
29930
6
1,324
729
1,5
37
18
49
0,177
4
644
1,5
37
86
45
0,154
(ppm) (%)
°
'
"
°
'
"
124
36
31
43
30
33
O8
0
86
108
36
33
18
30
34
O8
2
7,6
103
36
34
36
30
35
10
4
0,1
118
36
35
36
30
35
32
60
1,6
98
36
36
11
30
34
O4
5
0,1
96
36
39
41
30
33
40
20
91
36
42
39
30
34
18
3
7,6
87
36
43
58
30
33
56
0
0,2
7
4
21
19
4
509
1,1
25
14
51
0,092
83
36
45
13
30
34
O8
6
0,7
5
3
16
12
3
487
0,8
22
20
39
0,074
79
36
47
58
30
34
38
0
0,1
5
4
14
8
2
292
0,7
15
36
27
0,049
76
36
51
03
30
37
24
4
0,3
8
<3
15
62
5
472
1
27
84
33
0,083
74
36
51
13
30
37
38
1
3,6
70
36
51
45
30
38
26
1
5,4
17
3
44
212
13
695
2,1
53
183
67
0,167
68
36
52
19
30
39
18
1
11
64
36
52
48
30
39
34
49
2,1
13
<3
23
73
7
581
1,3
35
102
51
0,108
61
36
51
00
30
49
46
8
9
57
36
51
16
30
53
24
0
2,4
8
4
30
48
5
484
1,5
39
111
101
0,111
53
36
51
23
30
55
42
1
6
24
24
Antalya Körfezi Plajları Sedimentleri
ArkaPlaj-B
Koordinatlar
Koordinatlar
Çakıl
Ağır
Cu
Pb
Zn
Ni
Co
Örnek No
Kuzey
Doğu
(>2mm)
mineral
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(%)
(%)
4
<3
24
40
5
372
5
<3
28
31
4
der
ANT- O 26
dak
san
der
dak
san
Mn
Fe
V
Cr
Ba
Ti
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(%)
1,5
36
158
42
0,113
320
1,2
25
104
57
0,071
(ppm) (%)
°
'
"
°
'
"
49
36
51
33
31
0,06
29
1
46
36
50
10
31
O8
O4
0
0,3
44
36
50
00
31
O9
O5
0
6
41
36
49
51
31
11
23
0
0,2
6
3
25
35
4
321
1,3
28
106
69
0,079
39
36
49
28
31
13
29
0
36
36
48
21
31
20
47
0
0,2
3
<3
11
16
2
433
0,8
20
76
44
0,057
33
36
47
54
31
21
57
0
2,3
5
5
16
17
3
271
0,8
19
57
58
0,045
30
36
45
10
31
27
O5
0
1,4
26
36
44
36
31
28
59
0
0,5
4
<3
12
15
2
353
0,8
19
83
37
0,056
25
25
7. YAPILAN İŞLEMLER:
1) Çalışılan bölgenin (Antalya) 1/100.000’lik topografik haritaları temin edildi. Bunlar
O24-O25-O26 ve P24-P25 1/100.000’lik topografik haritalarıdır.
2) Elde edilen bu topografik haritalar bilgisayar ortamında görüntülenebilmesi için
öncelikle TIFF formatında tarandı.
3) Çalışılacak bilgisayar programı temin edildi. Arc GIS kullanılan programın adıdır.
26
4) Topografik haritalar çalışılan bilgisayar programına import edildi.
5) Topografik haritalar dünya koordinat sistemine oturtuldu
27
6) Çalışılacak bölgenin uydu görüntüleri sağlandı
7) Uydu görüntüleri bilgisayar programına import edildi
28
8) Uydu görüntüleri dünya koordinat sistemine oturtuldu (rektifiye edildi).
9) Topografik haritaları mozaik yapıldı
29
10) Topografik haritaların sayısallaştırılması yapıldı
11) Sayısallaştırılmış paftaların veri tabanları oluşturuldu (yükseklik modeli).
30
12) Sayısal yükseklik modeli oluşturuldu (DEM: Digital Elevation Model)
13) Aspect (bakı) haritaları oluşturuldu.
31
14) Slope (eğim) haritaları oluşturuldu.
32
15) Shading (gölgeleme) haritaları oluşturuldu.
16) Bölgenin TIN (Triangulated Irregular Network) haritaları yapıldı.
33
17) Numunelerin kendine has TIN haritaları yapıldı
ÇAKIL YÜZDESİ:
AĞIR MİNERAL YÜZDESİ:
34
Cu ppm:
Pb ppm:
35
Zn ppm:
Ni ppm:
36
Co ppm:
Mn ppm:
37
Fe YÜZDESİ:
V ppm:
38
Cr ppm:
Ba ppm:
39
Ti YÜZDESİ:
40
18) Üç boyutlu görüntüler elde edildi
41
19) Üç boyutlu görüntülerin üzerine numunelere ait veriler oturtuldu.
42
43
8. GENEL CBS VE UA TERİMLERİ
BAND: Elektromanyetik enerji yayılımında herhangi bir dalga boyu aralığını belirtmek
için kullanılan terimdir.
DEM / Digital Elevation Model (Sayısal Arazi Modeli): Yüzey yüksekliklerinin bilgisayar
ortamında modellenmiş gösterimidir.
DIGITIZE (sayısallaştırma): Analog veriyi dijital/sayısal veriye dönüştürme işlemidir.
GEOREFERENCİNG (jeoreferanslama): Uydu görüntülerini ya da raster verilerini yer
kontrol noktaları yardımıyla seçilen koordinat sistemi ve harita projeksiyonuna göre doğru
konumuna getirme işlemidir.
IMAGE (imaj): Mekansal bilgi içerir ve analog ya da dijital formatta bulunabilir.
LAYER (katman): Görüntüleme işlemi sırasında kullanılan, birbirinden bağımsız olarak
düzenlenen raster/resim, vektör ve CAD nesnelerinden oluşur.
MAP PROJECTION (harita projeksiyonu): Yuvarlak bir yüzeyi düzlem üzerinde
gösterebilmeye yarayan matematiksel dönüşümdür.
RASTER OR RASTER OBJECT (resim ya da resim nesnesi): İki boyutlu dizindeki bir
veri tipini tanımlayan numaralarla ifade edilen resim nesnesidir.
RECTIFICATION (düzeltme/rektifikasyon): bir raster/resim ya da vektör nesnesindeki
geometrik bozulmaların giderilmesidir.
RESOLUTION (çözünürlük): Bir raster/resim üzerindeki detay seviyesidir.
VEKTOR (vektör): Coğrafi Bilgi Sistemleri’nde kullanılan temel nesne tiplerinden biridir.
Nokta, çizgi, poligon ana elemanlarından oluşur. Herhangi bir raster/resim nesnesi
sayısallaştırıldığında elde edilen nesnedir.
44
9. KAYNAKLAR
1. Uzaktan Algılama (HAT)
2. Coğrafi Bilgi Sistemleri (HAT)
3. Uzaktan Algılamada Temel Kavramlar (Atila SESÖREN 1999)
4. Uzaktan Algılama Ders Notları (Prof.Dr.Doğan Aydal)
5. ArcInfo 8 Building a Geodatabase (Andrew MacDonald)
6. Using ArcGIS Geostatistical Analyst (Kevin Johnston, Jay M. Ver Hoef,
Konstantin Krivoruchko, and Neil Lucas)
7.
Using ArcGIS 3D Analyst (Bob Booth)
45
10. TEŞEKKÜR
Çalışmamda desteklerini esirgemeyen Jeoloji Mühendisleri İpek TAŞDELEN ve Ali
USLU’ya ve bana olan büyük katkılarından dolayı değerli Hocam Prof.Dr. Doğan
AYDAL’a çok teşekkür eder, saygılarımı sunarım.
46