tam metin

S E TA
P E R S P E K T İ F
Seta Perspektif
S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a ş t ı r m a l a r ı V a k f ı | w w w. s e t a v. o r g | 2 1 M a y ı s 2 0 1 3 | N o : 1 7
IRAK YEREL SEÇIMLERI: KIRILGAN SIYASI
SÜREÇ
GİRİŞ
Irak’ta 2003 yılındaki ABD işgalinin ardından üçüncü yerel seçimler1 20 Nisan 2013 tarihinde
düzenlenmiştir. Vali ve vilayet yönetimlerini belirlemek üzere yapılan seçimlerde 8143 aday,
12 vilayette 378 sandalye için yarışmıştır. Seçimlerde, Kürdistan Bölgesel Yönetimi’ne bağlı
Dohuk, Erbil, Süleymaniye vilayetleri, anlaşmazlık bölgesi Kerkük ve Maliki hükümetine
karşı protesto gösterilerinin sürdüğü Nineva ve Enbar vilayetleri dışarıda tutulmuştur.
Dolayısıyla seçimler, Şiilerin yoğun olduğu 9 güney vilayeti, Sünnilerin yoğun olduğu 2
orta Irak vilayeti ile Sünni ve Şiilerin karışık yaşadığı Bağdat vilayetinde gerçekleştirilmiştir.
FURKAN TORLAK
[email protected]
SIYASI İTTIFAKLAR VE LIDERLER
Seçimlere gerek Şii Arap partilerin kurdukları “Ulusal İttifak”, gerekse Sünnilerin ağırlıkta
olduğu “El Irakiyye İttifakı “ayrı listeler halinde katılmışlardır. Bu doğrultuda seçimlere “Ulusal
İttifak” içerisinden Başbakan Nuri el Maliki’nin lideri olduğu “Hukuk Devleti İttifakı”, Ammar el
Hekim’in başını çektiği “Vatandaş İttifakı” ve Mukteda Sadr’ın lideri olduğu “Özgürler İttifakı”
ayrı listelerle girmişlerdir. Ulusal İttifak lideri İbrahim Caferi ise Hukuk Devleti İttifakı listesiyle
seçimlere katılmıştır. El Irakiyye İttifakı’dan eski Başbakan İyad Allavi’nin başkanlığındaki
“Birleşik Irak Ulusal İttifakı”, Irak Meclis Başkanı Üsame Nuceyfi’nin liderliğindeki “Birleşikler”
İttifakı, Irak Başbakan Yardımcısı Salih El Mutlak’ın başı çektiği “Irakiyye Arapları” farklı
listelerle katılmıştır. Selahattin ve Diyala’daki Kürt oyları içinse KDP ve KYB önderliğindeki
“Kardeşlik ve Ortak Yaşam Listesi” seçimlerde yarışmıştır. (bkz. Tablo 1)
Öte yandan seçimlere farklı bölgelerde ayrı listelerle katılan partilerin bazı bölgelerde
de mezhep eksenli ittifaklar geliştirdikleri görülmüştür. Örneğin Şiilerin yoğun olduğu
Vasıt ile Sünnilerin yoğun olduğu Selahattin kentlerine komşu olan Diyala’da Şii Araplar
eski seçimlerin aksine seçimlere tek bir grup olarak katılmış ve “Ulusal Diyala İttifakı”nı
1. Irak’ta ABD işgali sonrası ilk yerel seçimler 30 Ocak 2005 tarihinde gerçekleştirilmiş, Sünni Arapların boykot
ettikleri seçimlerde Seyyid Abdulaziz el Hekim liderliğindeki Irak İslam Yüksek Konseyi birinci, Mesud Barzani
liderliğindeki KDP ikinci, Celal Talabani liderliğindeki KYB üçüncü ve Mukteda Sadr liderliğindeki Sadr Hareketi
dördüncü olmuştu. İkinci yerel seçimler Sünni Arapların da katılımıyla 31 Ocak 2009 tarihinde gerçekleşmiş, Nuri
El Maliki liderliğindeki Hukuk Devleti İttifakı birinci, Abdulaziz El Hekim liderliğindeki Mihrap Şehidi Listesi ikinci,
Mukteda el Sadr liderliğindeki Bağımsız Özgür Hareket üçüncü, Tarık El Haşimi liderliğindeki Uzlaşma Cephesi
dördüncü olmuştur.
SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum
Araştırmaları Vakfı
Nenehatun Caddesi No:66, GOP,
Çankaya 06700 Ankara, TÜRKİYE
Tel: +90 312 551 21 00
Faks: +90 312 551 21 90
www.setav.org | [email protected]
1
S E TA
P E R S P E K T İ F
kurmuştur. Buna karşı aynı kentte Sünni Araplar
da güç birliğine gitmiş ve “Diyala Irakiyye” listesi
şemsiyesi altında birleştirmişlerdir. Seküler Şii lider
İyad Allavi ise geleneksel El Irakiyye grubu dışında
hareket ederek Diyala seçimlerine diğer illerdeki
gibi ayrı listeyle katılmıştır. (bkz. Tablo 1)
TABLO 1. İTTIFAKLAR VE İTTIFAK LIDERLERI
İttifak Adı
İttifak
Lideri
Hukuk Devleti Nuri El
İttifakı
Maliki
Vatandaş
İttifakı
Ammar El
Hakim
Özgürler
İttifakı
Mukteda
Sadr
Birleşik Irak
Ulusal İttifakı
Birleşikler
İyad Allavi
Irakiyye
Arapları
Kardeşlik ve
Ortak Yaşam
Listesi
Kefaat
Salih El
Mutlak
Berham
Salih
Üsame
Nuceyfi
İttifak İçerisindeki Partiler/
İsimler
İbrahim El Caferi (Ulusal Reform
Hareketi), Hadi El Amiri (Bedr
Örgütü), Hüseyin Şehristani
(Bağımsızlar Bloğu), Abbas
El Beyati (Irak Türkmen İslam
Birliği), Hasan Alevi (Beyaz
Irakiyye Bloğu)
Adil Abdulmehdi, Bakır El
Zubeydi, Hemmam Hammudi,
Rıza Cevad Taki, Celaleddin Sağir
Kusay Suheyl, Ziya El Esedi, Şeyh
Velid El Kerimavi, Hazım El Areci,
Nassar Rubai, Maha El Duri
Ala Mekki, Hasan Şuveydir,
Meysun El Demluci
Esil Nuceyfi (Musul Valisi), Şeyh
Abdullah El Humeydi (Şummer
Aşireti Lideri), Hasan Luheybi,
Erşad Zibari,
Muhammed Ali Temim, Ahmed
Nasır El Kerbuli, Cemal El Kerbuli
Mesut Barzani, Celal Talabani,
Neçirvan Barzani
Ali Debbağ
Yerel
seçimlerin
yürütüldüğü
atmosfere
bakıldığında Şii Arapların içerisinde Başbakan Nuri
el Maliki ile Mukteda es Sadr arasında, başta merkezi
hükümetin yönetimi, Sünni Araplarla ilişkiler ve
Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile ilişkiler noktasında
bir gerginliğin yaşandığı görülmüştür. Maliki, tüm
bu konularda çatışmacı pozisyonuyla öne çıkmış,
Sadr grubu ise diğer gruplarla ilişkilerde Maliki’yi
eleştiren bir tavır sergilemiştir. Ammar el Hekim
grubu ise Maliki’yi eleştirse de karşı kampta yer
almamış, sağduyu çağrıları ve arabulucu tutumuyla
dikkatleri çekmiştir. Bunun dışında kalan konularda
yerel yönetici adayları mevcut yönetimleri ve
birbirlerini yolsuzluğa bulaşmakla ve vatandaşa
hizmet götürmemekle suçlamıştır.
2
Sünni Arap partileri içerisinde ise esas yarış Meclis
Başkanı Üsame Nuceyfi ve onunla birlikte hareket
eden eski Maliye Bakanı Rafi el İsavi ile Başbakan
Yardımcısı Salih el Mutlak arasında geçmiştir. Salih el
Mutlak, Sünni Arap vilayetlerinde Maliki hükümeti
karşıtı protestolar yürüten tabanla sorunlu ilişkiler
geliştirmiş, buna karşılık İsavi görevinden istifa
ederek protestocular yanında yer almış, Nuceyfi
de protestocuların taleplerini siyasi zeminde
yüksek sesle dile getiren pozisyonda olmuştur.
Sünni ana akımı temsil eden partiler dışında Sünni
Arap aşiretleri ve yerel liderler de seçimlerde aktif
kampanya içerisinde yer almıştır. Bu çerçevede Sünni
Arap politikacıların tabanı ne kadar temsil ettiği,
edebildiği tartışılmış; adayların Maliki’ye yönelik
eleştirilerde özellikle de gösteri meydanlarında bir
rekabet içerisine girdiği gözlenmiştir.
SEÇIM SONUÇLARI
Seçim sonuçlarına göre Başbakan Nuri el Maliki’nin
başını çektiği Hukuk Devleti Listesi, toplamda 97
sandalye kazanarak seçimlerden birinci çıkmıştır.
Şiilerin yoğun olduğu 9 vilayetin 7’sinde birinci
gelen Maliki grubu, Bağdat’ta da en fazla oyu
almıştır. El Hekim grubu ise toplamda 60 sandalye
ile seçimlerden ikinci çıkmıştır. Şiilerin yoğun
olduğu vilayetlerde birinci olamayan El Hekim
grubu, 8 vilayette ikinci olmayı başarmış, Bağdat’ta
ise üçüncü çıkmıştır. Sadr grubu ise toplamda
44 sandalye ile seçimlerden üçüncü çıkmış,
sadece Meysan’da birinci olabilmiş, Bağdat’ta
ise dördüncülüğü elde etmiştir. Bir rüşvet davası
nedeniyle Başbakan Maliki’den ayrılan eski Irak
Hükümet Sözcüsü Ali Dabbağ ise “Kefaat” listesi ile
sürpriz bir çıkış yaparak Babil ve Müsenna’da toplam
7 sandalye kazanabilmiştir. (Bkz. Tablo 2)
El Irakiyye Cephesi’ne baktığımızda İyad Allavi’nin
“Birleşik Irak Ulusal İttifakı”nın toplamda 11 sandalye
kazanarak seçimlerden beşinci çıktığı görülmüştür.
Allavi, Şiilerin yoğun olduğu 9 vilayetten 6’sında
hiç sandalye kazanamayan Allavi, 3 vilayette ise 3
sandalye kazanabilmiştir. Allavi Sünni bölgelerde
5, Bağdat’ta 3 sandalye elde etmiştir. Meclis
Başkanı Üsame Nuceyfi’nin, “Birleşikler” İttifakı ise
toplamda kazandığı 13 sandalye ile seçimlerden
dördüncü çıkmış, Bağdat’ta ikinci olmuş, Şiilerin
yoğun olduğu Basra’da 1 sandalye kazanmayı
başarabilmiştir. (Bkz. Tablo 2)
Seçimlerde en büyük yenilgiyi Irak Başbakan Yardımcısı
Salih el Mutlak’ın yaşadığı ve toplamda sadece
5 sandalye kazanabildiği görülmüştür. Mutlak’ın
kazandığı sandalyeler eski hükümet sözcüsü Ali
Dabbağ’ın aldığı oylardan bile düşük kalmıştır. KBY
Bölgesi dışında yerel seçimlere katılan “Kardeşlik
ve Ortak Yaşam Listesi” ise Bağdat’ta hiç sandalye
kazanamamış, Selahattin’de 1, Diyala’da 3, toplamda 4
sandalye elde edebilmiştir. Diyala’da ise tartışmalı bir
durum meydana gelmiş, Şiilerin Diyala el Vatani İttifakı,
S E TA
P E R S P E K T İ F
Sünnilerin Diyala el Irakiyye İttifakını 2 sandalyeyle
geçmiştir. Böylece Diyala’da Allavi’nin kazandığı 2 ve
Kürtlerin kazandığı 3 sandalye valinin belirlenmesinde
kritik önem kazanmıştır. (Bkz. Tablo 2)
Seçim sonuçlarında dikkat çeken bir başka husus,
barajın olmaması nedeniyle özellikle dört vilayette
yerel aktörlerin önemli bir etkinlik göstererek büyük
partilerden büyük ölçüde oy koparmaları olmuştur.
Kerbela’da “Liva”, “Adil Devlet” ve “Emel” İttifakları
toplamda 100 bin oyla toplamda 3’erden 9 sandalye
kazanmışlardır. Necef’te ise “Necef’e Vefa” listesi 120
bin oy alarak 9 sandalye elde etmiş ve tüm partilerin
önüne geçerek birinci olmuştur. Kadisiye’de
“Divaniye İttifakı” ve “Beyda” grupları 82 bin oyla 6
(4+2) sandalye kazanmışlardır. Sünnilerin yoğun
olduğu Selahaddin kentinde ise ana akım partiler
oldukça zayıf kalmış, Vali Ahmed Abdullah 95 bin
oyla birinci olmuş ve 7 sandalye kazanmıştır. Aynı
kentte milletvekili Şalan el Kerim’in kurduğu “Irak
Asaleti İttifakı” 66 bin oyla 5 sandalye kazanarak
üçüncü olmuştur.
YEREL SEÇIMLERIN SIYASI YELPAZEYE
ETKILERI
ABD’nin çekilmesi sonrası Irak Yüksek Seçim Kurulu
tarafından yönetilen ve Irak güvenlik güçleri
tarafından emniyet önlemleri alınan seçimlere 12
vilayette katılım oranı % 51’i bulmuştur. 2009’da
düzenlenen yerel seçimlere katılımın da % 51
olduğu dikkate alınırsa siyasetçilerin halkı seçimlere
katılmaya ikna etmekte pek başarılı olamadığı
değerlendirilmiştir. Üstelik 2010 genel seçimlerine
katılımın % 62 oranında olması dikkate alındığında
bir sorun olduğu algısı pekişmiştir. Bu sonuçta,
alınan güvenlik önlemlerinin yoğunluğu, seçim
sırasında trafiğin durdurulması ve saldırıların etkisi
olduğu gerekçeleri de ifade edilmektedir. Ancak
Sünni Arap seçmenin gerek siyasetçilere gerekse
Bağdat’taki merkezi yönetime tepkisinin Diyala,
Salahaddin ve Bağdat’taki katılıma negatif etkide
bulunduğu kuşkusuzdur. Şii Arap tabanın katılımının
düşük olması yerel yöneticilerden hizmet bekleyen
seçmenlerin siyasi ve idari süreçlerden memnun
olmadıklarını göstermiştir.
Diğer taraftan seçimlerde Şii Arapların Sünnilerin
yoğun olduğu dört vilayetten seçimlerin yapıldığı
sadece Diyala’da varlık gösterebildiği anlaşılmıştır.
Buna karşılık Sünni Arapların Şiilerin yoğun
olarak yaşadığı vilayetlerde varlık gösteremediği,
sadece Basra’da Nuceyfi grubunun bir sandalye
kazanabildiği görülmüştür. Iraklı Kürtlerin listesinin
de Sünni ve Şii Arapların yaşadığı bölgelerde etkin
gösteremedikleri görülmüştür. Iraklı Kürtlerin
özellikle Diyala’daki sınırlı varlıkları Irak’ın Arap
bölgesiyle coğrafi etkileşim bölgesinin bu vilayette
yoğunlaştığını göstermiştir. Genel fotoğrafa
bakıldığında ülke içerisindeki homojenleşme
olgusunun değişmediği görülmüştür.
Seçimlerin Sünnilerin yoğun olarak yaşadığı sadece
2 vilayette gerçekleşmiş olması, seçim atmosferinin
genel olarak Şii partilerin kendi aralarındaki rekabet
mücadelesini yansıtması sonucunu doğurmuştur. Bu
noktada Irak Başbakanı Nuri el Maliki’nin lideri olduğu
Hukuk Devleti İttifakı’nın her ne kadar seçimlerden
birinci çıkan ittifak olsa da geçtiğimiz yerel seçimlere
göre oy oranında düşüş olduğu görülmüştür.
Esasında Başbakan Maliki, yerel seçimlerden ezici
bir zaferle çıkmayı planlamış ve muhtemel zaferini
seçim sonrasında erken genel seçim ilanı ile Irak
parlamentosuna taşımayı hedeflemiştir. Buna göre
düzenlenecek erken seçimle Maliki, Şii oyların
ezici çoğunluğunu arkasına alacak ve özellikle
Kürtlere karşı kendisini destekleyecek Sünni aşiret
ve siyasetçilerle çoğunluk hükümetini kuracaktır.
Nitekim Maliki, bu konudaki görüşlerini yerel
seçimlere bir hafta kala Meysan Vilayeti’nde parti
teşkilatına yaptığı konuşmada dile getirmiştir.2
Ancak işler Başbakan Nuri el Maliki’nin hesapladığı
gibi gitmemiş, “Hukuk Devleti İttifakı” her ne kadar
birinciliği elde etse de yerel seçimlerde umduğu
desteği bulamamıştır. Zira Şii seçmen, Başbakan
Nuri el Maliki’nin içeride Kürt, Sünni ve hatta Şii
siyasetçilere, hem de dışarıda bölgesel ülkelere
karşı yürüttüğü “siyasi gerginlik” üzerine kurulu
politikaların arkasından sürüklenmeyeceğine dair
bir mesaj vermiştir. Gerek içeride gerek dışarıda
diyalogu savunan El Hekim grubunun, parti bazında
en yüksek oyu alması ve seçimlerde yükselişe
geçmesi de bunu göstermektedir.
Her ne kadar Şii seçmen, çatışma yerine uzlaşmayı
temsil eden ılımlı el Hekim çizgisine kredi vermeyi
tercih etse de Maliki’ye karşı Kürtlerle yakınlaşmayı
deneyen ve Sünni Araplarla İttifak arayışlarına
giren Sadr grubuna da destek vermemiştir. Diğer
taraftan Şiilerin yoğun olduğu kentlerde oy veren
seçmenlerin ortalama üç ila dörtte biri Maliki, Sadr
ve El Hekim’e oy vermeyerek geleneksel üç parti
dışında arayışlara da yeşil ışık yakabileceklerini
göstermişlerdir. Bununla birlikte bu oyların gittiği
2. El Maliki: İntihabati’l Muhafazat Setedfau bitticahi Teşkili
Hukumetin Ağlebiyyetin Siyasiyye, 14 Nisan 2013, Al Sabah El
Jadid.
3
S E TA
P E R S P E K T İ F
yerel liderlerin genel seçimleri etkileyebilecek
şekilde kendi illerinin dışına çıkıp organize
olabilecekleri de kuşkuludur.
Gelinen nokta itibariyle 2013 Irak yerel seçimlerinin
2009 yerel seçimlerinin aksine Irak’taki yerel
dengeleri ve aktörleri çok fazla değiştirmediği
görülmüştür. Diğer taraftan hem Şii hem de Sünni
tabanda seçmenlerin yer yer ana akım partiler dışında
arayışlara girdikleri ve merkez dışında bulunan yerel
aktörlere kredi açtıkları değerlendirilmiştir. Neticede
2013 seçimlerinin genel olarak ülkede siyasi sürecin
zayıfladığı bir ortamda sönük geçtiği söylenebilir.
2005’te gerçekleşen ilk yerel seçimlerin 18 vilayette,
2009’da gerçekleşen yerel seçimlerin 14 vilayette,
2013’te gerçekleşen bu seçimlerin 12 vilayette
gerçekleşmesi dikkate alındığı siyasi süreçteki
gerileme daha rahat anlaşılacaktır. Seçimlerin,
2005’te Sünni Arapların süreç dışında kaldıkları yerel
seçim ortamını anımsatması ise riskli bir gösterge
olarak karşımıza çıkmakta ve geleceğe dair soru
işaretleri oluşturmaktadır.
Seçim sonrası dikkat edilmesi gereken en önemli
husus ise Sünni Arapların yoğun olduğu ve bir
ölçüde seçimlere katılmadığı Diyala’da ortaya çıkan
tablodur. Zira Şiilerin Diyala’da kurdukları İttifak ile
Kürtlerin İttifakı seçimlerde vilayet meclisindeki
toplan 29 sandalyenin 15’ini elde etmişlerdir
ve seçim sonrası ittifak kurmayı görüşmeye
başlamışlardır. Özellikle Sünni Arapların yoğun
olduğu bir vilayette valinin Sünni Arapların dışından
atanması yahut Sünni Arapların kendi vilayetlerinde
yönetimden dışlanmaları gibi bir durum genel
olarak siyasi sürece zarar verebilir, özel olarak da
kentte kanlı hesaplaşmalara ve şiddetin artmasına
yol açabilir.
TABLO 2. SEÇIM SONUÇLARI
Vilayet Adı ve
Sandalye Sayısı
Babil – 31
Nuri
Maliki
8
Bağdat - 58
20
Basra - 35
16
Diyala - 29
Ammar
Hekim
7
Mukteda
Sadr
3
6
5
6
3
Ali
Debbağ
4
Üsame
Nuceyfi
7
Salih El
Mutlak
3
3
Sünni Araplar 10
2
1
Şiiler 12
İyad
Allavi
1
Kürtler
Diğer
8
14
1
8
3
2
Kadisiye - 28
8
5
4
11
Kerbela - 27
7
3
4
13
Meysan - 27
8
6
9
4
Musenna - 26
8
7
3
Necef - 29
5
6
3
7
5
Selahattin - 29
-
Vasıt - 28
7
3
5
15
5
Zikar - 31
10
7
5
Toplam
97
60
44
2
3
1
1
18
8
9
7
13
5
11
4
115
Furkan TORLAK
Suriye’de 2000-2006 yılları arasında Felsefe ve İslam Hukuku alanlarında eğitim gördü. İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler
Bölümü’nü bitirdi. Kanal 7, Kanal 24, CNN Türk, 6NEWS, TRT Arapça ve TRT Türk’te gazeteci olarak çalıştı. 2007 yılında Doğan Yayın
Holding tarafından yılın En Yaratıcı Yeni Gazeteci Ödülü’ne layık görüldü. Bilim ve Sanat Vakfı’nda 2008-2009 yılları arasında Klasik
Felsefe Metinleri dersi verdi. SETA Dış Politika Direktörlüğü’nde araştırma asistanlığı yaptı. Halen Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri
Enstitüsü’nde yüksek lisans eğitimini sürdürmekte olup AK Parti Ekonomi İşleri Başkanı’nın danışmanıdır.
4
Nenehatun Caddesi No:66, GOP, Çankaya 06700 Ankara, TÜRKİYE
Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90
www.setav.org | [email protected]