Esra- www.cepforum.com Re at Nuri Güntekin ş ÇALIKU U Ş

Transkript

Esra- www.cepforum.com
Reş at Nuri Güntekin
ÇALIKUŞU
DÖRDÜNCÜsınıftaydı m . Yaşım on iki kad ar ol m alı. Fran sız c a mu alli mi miz Sor Aleksi, bir gün biz e yazı
vazife si ver mi ş ti. "Hayattaki ilk hatıral arınızı yaz m a y a çalı ş ın. Bakalı m nel er bula c a k s ı n ız? Sizin için güz el
bir hay at te mi ni olur," de m i ş ti.
Hiç unutma m; yara m a z lı ğ ı m d a n , g e v e z e li ğ i m d e n bık a n ö ğ r et m e n l e r , o sınıfta b e ni ark a d a ş l arı m d a n
ayır mı ş lar, bir kö ş e d e tek kişilik bir küçük sıray a oturt mu ş lar dı.
Müdirenin s öyl e di ğ in e gör e , der s e s n a s ı n d a ko m ş ul arı m ı lakırdıy a tutm a m a y ı , uslu uslu mu alli mi dinle m e y i
ö ğ r enin c e y e kad ar or a d a bir sürgün hay atı g e çir m e y e m a h k û m d u m .
Bir yanı m d a ko c a m a n bir tahta direk vardır. Ne yapıls a sınıftan çık arıl m a s ı n a imk â n ol m a y a n ve ara sıra
çakı m ı n ucuyla öt e si n e b erisin e açtı ğ ı m yara cı kl ar a stoik bir vak arl a tah a m m ü l ed e n s e s s iz s e d a s ı z ,
a ğ ırb a ş lı ve upuzun bir ko m ş u.
Öte yanı m d a m a n a s tır terbiy e si nin iste di ğ i s erin v e m a ğ rur lo şluğ u te mi n için yapıl mı ş a b e n z e y e n ve
panjurları hiç açıl m a y a n bir uzun pen c e r e dururdu. Ehe m m i y e tli bir ke ş if yap m ı ş tı m. Gö ğ sü m ü sıray a
yasl ayıp ç e n e m i biraz yukarı kaldırdı ğ ı m vakit panjurların ara sı n d a n gö ky üzü n ü n bir parç a s ı yl a bir büyük
ak a s y a n ı n yaprakl arı ara s ı n d a n tek bir apart m a n pe n c e r e s i ve bir balk o n par m a k lı ğ ı görün ür dü
Doğrusun u s öyl e m e k lâzı m g elirs e , m a n z ar a hiç de zen gi n de ğ ildi. Pen c e r e h er za m a n kap alı durur,
balk o n par m a k lı ğ ın a h e m e n dai m a bir ufak ç o c u k şiltesi ile yorg a n asılırdı.
Fak at b e n , bu kad arı n d a n da m e m n u n d u m .
Ders es n a s ı n d a elleri m ç e n e m i n altınd a kilitli, s or ho c al arı m a ç ok ruh ani g örün m e s i g er e k e n bir vaziy ett e
gözl eri mi
8
gö ğ e -panjur aralıkların d a n g örün e n hakiki g ök y üz ün e - uydurdu ğ u m za m a n , onl ar bunu bir uslan m a
ba ş lan gı c ı sa n ar a k s e vinirler di. Ben de onları atlatar a k bizd e n gizle m e y e çalı ş tıkları hay atı
s eyr e diy or m u ş u m gibi bir ş ey, bir atlat m a ve intika m zev ki duy ar dı m .
Sor Aleksi, izah atını bitirdikte n s o nr a bizi çalı ş m a y a bırak m ı ş tı.
Ön sıraları süsl e y e n a ğ ırb a ş lı sınıf birincil eri h e m e n iş e koyul m u ş l ar dı. Yanların d a ol m a d ı ğ ı m hald e n e
yazdıkl arını o m u zl arı üz erin d e n oku m u ş gibi biliyordu m : "İlk hatıranı, s e v gili ann e c i ğ i min küçük kary ol a m ı n
üstün e e ğ ilen mü ş fik altın sarısı ba ş ı, b an a mu h a b b e t l e gülü m s e y e n g ök m a vi si g özl eridir," tarzınd a
ş airan e bir yalan ciK... Hakikatt e ann e c i kl er altın sarı sı v e g ök m a vi sin d e n ba ş k a renkl er d e de ola bilirdi.
Fak at s örl er d e okuy a n kızların kal e m i n d e n bu renkl er e b oy a n m a k , o biç ar el e r için bir m e c b u riy et, bizi m
için bir usuldü.
Bana g elin c e , b e n ba m b a ş k a bir ç o c u ktu m . Çok küçük ya ş ta kay b etti ğim ann e m d e n aklı m d a pek fazla bir
ş ey kal m a m ı ş tı. Fak at h er h al d e altın sa çlı ve m a vi gözlü ol m a d ı ğ ı mu h a k k a k tı. Böyle olun c a da hiç bir
kuvv et b an a onu asıl ç e hr e s i n d e n ba ş k a bir ç e hr e ile dü ş ün dür m e y e ve s e v dir m e y e mukt e dir de ğ ildi.
Beni bir dü ş ün c e d ir al mı ş tı. Ne yaz a c a k tı m ? Duvard a ki b oy alı Merye m tabl o s u n u n altına asıl mı ş gu gu klu
sa at dur m a d a n yürüdü ğ ü hald e b e n , hâl â yeri m d e sayıy or du m . Bası m d a k i kurd el e yi ç öz d ü m , sa çl arı m ı
yav a ş yav a ş gözl eri mi n üzerin e indir m e y e b a ş la dı m . Bir eli ml e de kal e m i m i a ğ zı m a s ok uy or, ısıra ısıra
di şleri min ara s ı n d a dö n d ürüy or d u m .
Filoz ofların, ş airlerin, yazı yaz ark e n burunl arını ka ş ı m a k , ç e n e l e rinin derilerini ç e ki ş tir m e k gibi garip garip
huylan
ÇALIKUŞU
vardır ya... Kalemi ısır m a k ve sa çl arı m ı g özl eri mi n üstün e da ğ ıt m a k da b e ni m dü ş ün c el e r e daldı ğ ı m a
alâ m e ttir.
Berek et v er sin b e ni m dü ş ün c e sa atl eri m ç ok nadirdir. Çünkü o takdird e hay atı m -m a s a ll ar d a ki m e ş h ur
çar ş a m b a karısı ve oc a k an a s ı nı n hay atı gibi- kar m a k a rı ş ık bir sa ç kü m e s i içind e g e ç e c e k ti.
Aradan s e n e l e r g e çti. Yab an c ı bir ş ehird e , yab a n c ı bir ot el od a s ı n d a , sırf bitip tük e n m e y e c e k gibi görün e n
bir g e c e n i n yalnızlı ğ ına kar ş ı koy m a k için hatıraları mı yaz m a y a ba ş ladı ğ ı m bu sa att e, bir eli m yine aynı
küçük ç o c u k tavrıyla sa çl arı mı ç e ki ş tiriyor, gözl eri mi n üstün e indir m e y e uğra ş ıyor.
Bunun s e b e b i n e g elin c e , öyl e sanıy or u m ki, b e n etrafın d a ki hay at a pek fazla ken dini kapıp koyv er e n , hafif
ve dikk at siz bir ç o c u ktu m . Besb elli sıkı za m a n l ar d a ken di ken di ml e , ken di fikirleri ml e yalnız kal m a k için
gözl eri ml e düny a ara sı n d a , bu sa çl ar d a n bir per d e koy m a y a çalı ş ıy or du m .
Kalem sapı nı ke b a p şişi gibi di şleri min ara s ı n d a ç e vir m e y e g elin c e , on un hik m e tini do ğ rus u ken di m de pek
anla m a d ı m . Bütün bildi ğim, dud a kl arı m d a n m or mür e k k e p lek el erinin ek sik ol m a d ı ğ ı ve bir g e n ç kız hali
alır gibi oldu ğ u m bir ya ş ta, b e ni bir gün m e k t e pt e ziyar et e g el e n birisinin kar ş ısın a ad et a bıyık ç e k m i ş gibi
çık ar a k yerin dibin e g e çti ğ i m dir.
O gün, bütün dü ş ün c el e ri m e ra ğ m e n , an c a k ş u kad ar c ı k bir ş ey yaz a bildi ği mi hatırlıyoru m :
"Ben, galib a b alıklar gibi bir göl içind e do ğ du m . Anne mi hatırla m ıy o r de ğ ilim... Baba m ı , da dı m ı , nef eri miz
Hüseyin i... Beni bir gün s ok a kt a ko ş turan b o d ur bir kara köp e ğ i... Bir gün, dolu bir s e p e tt e n gizlic e üzü m
çal ark e n par m a ğ ı m ı s ok a n arıyı... Gözü m a ğ rıdı ğ ı vakit için e da ml atılan kır mızı ilacı... Sev gili Hüseyin'l e
b er a b e r istan b ul'a g eli şi mizi.. . Evet, bunlara ben10
zer dah a birç o k ş ey aklı m d a n g e çiy or... Fakat bunl arın hiç biri ilk hatıra de ğ il... Sevdi ğ i m göl içind e, büyük
yapr akl ar ara s ı n d a çırılçıplak ça b al a yı ş ı m kad ar es ki de ğ il... Deniz kad ar uçs uz buc a k s ı z bir göl... içind e
büyük büyük yapr akl ar, dört bir tarafınd a a ğ açl ar vars a; bu g öl na sıl de niz kad ar büyük olur, diy e c e k s i niz...
Vallahi yalan s öyl e m i y o r u m v e on a sizin kad ar b e n de ş aş ıyoru m .. Fak at bu b öyl e; ne yapalı m?
Vazife m sınıfta okun d u ğ u za m a n , bütün ark a d a ş l arı m ba n a dö n e r e k kah k a h a yl a gül m ü ş l er v e zav allı Sor
Aleksi onl arı yatı ş tırıp tes kin et m e k için hayli sıkıntı ç e k m i ş ti.
*
Garibi ş u ki, Sor Aleksi, siyah elbis e s i nin içind e filiz gibi b oy u, b e m b e y a z kol er et'i ile alnın a kaldırıl mı ş bir
sar aylı ya ş m a ğ ı n a b e n z e y e n b a ş lı ğ ı ara sı n d a sivilc eli kan s ız yüzü, nar çiç e ğ i kır mızılı ğ ınd a ki dud a kl arıyla
şimdi kar ş ı m d a b elirs e v e ba n a tekr ar o suali s or s a , galib a aynı c e v a pt a n b a ş k a s ı nı bula m a y a c a ğ ı m ; yine
balık gibi g öl içind e do ğ du ğ u m u s öyl e m e y e ba ş lay a c a ğ ı m .
Sonraları öt e d e n b erid e n ö ğ r e n di ğ i m e g ör e bu göl, Musul taraflarınd a , adını bir türlü aklı m d a tuta m a d ı ğ ı m
bir küçük köyün yanı ba ş ın d a d ır ve b e ni m uç s uz buc a k s ı z de nizi m bir a ğ aç kü m e s i ara sı n d a , kuru bir
ırm a kt a n kal m a bir avu ç sud a n ba ş k a bir ş ey de ğ ildir.
Baba m ; o za m a n Musul'day m ı ş . Ben, iki buç uk ya ş ınd a kad ar m ı ş ı m . Yaz o kad ar şidd etli ol m u ş ki,
ş ehird e b arın m a k ka bil ol m a m ı ş ; ba b a m , ann e m l e b e ni bu köy e g etir m e y e m e c b u r kal mı ş . Kendisi h er
sa b a h atla Musul'a iner, ak ş a ml arı gün e ş b attıktan s o nr a dön e r m i ş.
Anne m ha st ay m ı ş . Beni bile göz ü g ör m e y e c e k kad ar ha st a.
ÇALIKUŞU
H
Bir za m a n pek s efil ol m u ş u m . .. Aylarc a hiz m et çi od al arın d a sürün m ü ş ü m . Sonra köyl er d e n birind e Fat m a
diy e kim s e s i z bir Arap kadını bul m u ş lar... Fat m a , yeni öl m ü ş ç o c u ğ un d a n b o ş kalan m e m e s i ni ve kalbini
ba n a ver mi ş ...
İlk s e n e l e r d e bir ç öl ç o c u ğ u gibi büyü m ü ş ü m ... Fat m a , b e ni b o h ç a gibi sırtına ba ğ lar, kızgın gün e ş in
altınd a dol a ş tırır, hur m a a ğ a çl arının tep e si n e çık artır mı ş .
işte o sıralard a yuk arıd a s öyl e di ğ i m köy e g el mi ş i m. Fat m a , b e ni h er sa b a h yiye c e ğ i mizl e b er a b e r bu
a ğ a çlı ğ a g etirir, çırılçıplak suy a s ok ar m ı ş ... Akş a m a kad ar alt alta, üst üst e b o ğ u ş ur, türkü s öyl er, yiye c e k
yer mi ş iz... Sonra uyku m u z g el di ğ i vakit, ku ml a n kü m e l e y e r e k yastık yap ar, vüc utları mız sud a , ba ş ları mı z
dı ş arıd a kuc a k kuc a ğ a, yan a k yan a ğ a uyur m u ş uz...
Ben, bu su âle mi n e o kad ar alı ş mı ş ı m ki, tekr ar Musul'a dön d ü ğ ü m vakit de nizd e n çık m ı ş balı ğ a
dö n m ü ş ü m . Durma d a n huy suzluk ed e r e k çırpınır, fırsat bulduk ç a üz eri m d e k i elbi s el e ri atar a k çırılçıplak
s ok a ğ a ko ş ar m ı ş ı m ...
Fat m a' nı n burnun d a , yan a kl arın d a , bilekl erin d e , döv m e d e n süsl er vardı. Bunlara o kad ar alı ş mı ş tı m ki,
döv m e s i ol m a y a n yüzler b an a ad et a çirkin g örün üy or d u. Benim ilk büyük m at e m i m , Fat m a' d a n ayrılı şım
ol m u ş tu. Dön e dol a ş a Kerbe- la'ya g el mi ş tik. Dört ya ş ı m d a y dı m . Aşağı yuk arı h er ş eyi hatırlay a c a k bir ya ş .
Fat m a'y a iyi bir kıs m e t çık mı ş tı. Dadı mı n g elin oldu ğ u, kö ş ey e oturdu ğ u gün, bug ü n k ü gibi göz ü m ü n
önü n d e d ir. Yüzleri Fat m a gibi dö v m e li oldu ğ u için ba n a düny a güz eli gibi görün e n kadı nl arla dolu bir ev d e
b e ni kuc a kt a n kuc a ğ a g e z diriyorlar, s o nr a Fat m a' nı n yanın a oturtuy orlardı.
Sonra, ortay a kon a n siniler üz erind e avu çl a kapı ş kapı ş ye m e k yedi ğ i mizi hatırlıyoru m . Nihay et, gün ün
yorgunlu ğ un d a n ve zilli teflerl e testi biçi mi n d e dü m b e l e k l e rin verdi ğ i s er s e m li kt e n , yin e erk e n d e n da dı m ı n
dizind e uyuy ak al dı m .
Oğlu Hüseyin'i Kerbel a'd a ş ehit ettikleri za m a n Fat m a an a m ı z sa ğ mıy dı, bil miy oru m . Fak at kadı n c a ğ ız, o
kar a gün e
12
yeti ştiys e kop ar dı ğ ı vav e yl a, b e ni m dü ğ ün g e c e s i sa b a h ı ev d e ken di mi yab a n c ı bir kadını n koy nu n d a
buldu ğ u m za m a n kop ar dı ğ ı m vav e yl a n ı n yanın d a hiç kalırdı.
Hasılı, Kerbela Kerbel a olalı zann e d e ri m ki b öyl e gürültülü m at e m g ör m e m i ş tir. Bağırm a kt a n s e si m
kısıldı ğ ı za m a n , günl er c e büyük ad a m gibi, açlık gr e vi yaptı m.
Dadı mı n acı sı nı aylar c a s o nr a b an a , Hüseyin is min d e bir süv ari n ef eri unutturdu. Hüseyin, talim e s n a s ı n d a
attan dü ş er e k sak at kal mı ş bir ask e r di. Baba m , onu e mir n ef eri olar ak ev e al mı ş tı. Hüseyin, deli ş m e n bir
ad a m d ı . Beni ça b u c a k s e v m i ş ti. Ben de umul m a z v e affedil m e z bir vefa s ızlıkla onu n s e v gi si n e muk a b e l e
ediv e r m i ş ti m. Gerçi Fat m a ile oldu ğ u gibi b er a b e r yat mıy or d u k , fakat sa b a h l e yi n hor o zl arl a b er a b e r
gözl eri mi açtı ğ ı m dakik a d a s olu ğ u on un od a s ı n d a alır, ata bin er gibi g ö ğ s ü n e oturar ak par m a ğ ı ml a
göz k a p a k l arı nı aç ar dı m .
Fat m a' nı n ba h ç e s i n e , kırların a b e d e l ; Hüseyin, b e ni kı şlaya ask e r için e alı ştırmı ş tı. Bu uzun bıyıklı
koc a m a n ad a m ı n oyun icat et m e k t e k i m a h a r e ti ni b e n , ba ş k a kim s e d e g ör m e d i m . Asıl güz eli, bunların
ç o ğ un un kaz alı, h ey e c a n lı ş eyl er ol m a s ı y dı. Mesela b e ni lastik top gibi hav a y a fırlatıp tutar, yahut
kalpa ğ ının üstün e oturtup ay akl arı m d a n tutarak sıçr atır, fırıl fırıl ç e virirdi. Saçları m karı ş mı ş , gözl eri m
dö n m ü ş tıkan a tıka- na haykır m a k t a n duydu ğ u m zev ki on d a n s o nr a hiç bir ş eyd e bula m a d ı m .
Bazen kaz a da ol m a z de ğ ildi. Fak at Hüseyin'l e ara m ı z d a sıkı bir muk a v e l e vardı. Oyund a c anı m yan ar s a
a ğ la m a y a c a k , on u kim s e y e şikây et et m e y e c e k ti m . Bu, b e ni m do ğ rulu ğ u m d a n ziyad e ; on un bir dah a
b e ni ml e oyn a m a m a s ı n d a n korktu ğ u m için büyük bir ad a m gibi sır sakl a m a y a alı ş mı ş ol m a m d a n - dır.
Çocuklu ğ u m d a b an a hoyr at derl er di. Galib a hakl arı da vardı. Kiminle oyn ar s a m canı nı yak ar, ba ğ ırtırdı m.
Bu huy, h er h al d e Hüseyin'l e oyn a d ı ğ ı m oyunl ar d a n kal m a bir ş ey ola c a k .
ÇALIKUŞU
13
Nasıl ki, ken di canı m yan dı ğ ı za m a n da pek ah ü zara kapıl m a d a n felak eti gül eryüzl e kar ş ılayı ş ı m b an a
onu n yadi g ârı dır.
Hüseyin, baz e n de kı şlad a Anad olulu n ef erl er e saz çaldırır, b e ni yin e testi gibi tep e si nin üstün e yerl e ş tirip
garip oyunl ar oyn ar dı.
Bir za m a n l ar da onunl a at hırsızlı ğ ına alı ş mı ş tık. Baba m ev d e ol m a d ı ğ ı za m a n Hüseyin, ahırd a n atı çal ar,
b e ni kuc a ğ ın a oturtar ak sa atl er c e kırlard a dol a ş tırırdı. Fak at e ğ l en c e m i z uzun sür m e d i . Pek gün a h ı n a
gir m e y e y i m a m a , galib a a ş çı kadı n tarafınd a n ba b a m a ga m m a z l a n d ı k v e zav allı Hüseyin, on dan iki tok at
yedikt e n s o nr a bir da h a ata yan a ş m a y a c e s a r e t ed e m e d i .
Halis mu h a b b e t ; kav g a s ı z, gürültüsüz ol m a z , derl er. Biz de Hüseyin'le gün d e en a ş a ğ ı b e ş nö b e t kav g a
ed e r dik.
Bir tuhaf surat as m a tarzı m vardı. Odanın bir kö ş e si n d e yer e ç o m e lir, yüzü m ü duv ar a ç e virirdi m. Hüseyin
üç, b e ş dakik a b e ni bu hald e bıraktıktan s o nr a hali m e acıy ar a k bird e n b ir e b eli m d e n kavr ar, ba ğ ırla b a ğ ırta
hav a y a kaldırırdı.
Bir nö b e t de kuc a ğ ın d a titizlik ettikten s o nr a nih ay et nef eri ç e n e s i n d e n öp m e y e razı olurdu m v e barı ş ırdık.
Hüseyin'le ark a d a ş lı ğ ı mız iki s e n e sürdü. Fak at o za m a n ı n s e n e l e ri şimdikiler e b e n z e m e z d i . O kad ar
uzun, o kad ar uzun du ki...
Çocukluk hatıraları mı anlatırk e n h ep Fat m a' d a n , Hüseyin'd e n ba h s e d i ş i m biraz ayıp dü ş m üy or mu?
Benim babam Nizamettin isminde bir süv ari bin b a ş ı sıy dı. Anne ml e evl e n di ğ i s e n e Diyarb a kır'a
gö n d e r m i ş l er, gidi ş o gidi ş . Artık bir dah a İ stan b ul' a dö n m e m i ş . Diyarb a kır'd a n Musul'a, Musul'dan
Hanıkın'a, or a d a n Bağ dat'a, Kerbel a'y a g e ç m i ş ... Bir yerd e üst üst e iki s e n e kal m a m ı ş .
14
,;*s
Anne mi ba n a b e n z e tirl er. Hele b a b a m l a evl e n di ğ i s e n e d e n kal m a bir foto ğ rafı vardır ki b e ni m m o d e li m
gibidir. Fakat zav allı kadı n, sıh h at ç e hiç b an a b e n z e m e m i ş . Çok zayıfmı ş . Bitip tük e n m e z yolculuklar a,
da ğ ların s ert hav a s ı n a , ç öll erin at e ş in e day a n a c a k bir vücutta de ğ il mi ş . Sonra, galib a bir ha st alı ğ ı da
var mı ş . Fak at zav allının bütün evlilik hay atı, bu ha st alı ğ ı sakl a m a y a çalı ş m a kl a g e ç m i ş ... Ne yapsı n,
ba b a m ı ç ok s e vi- yor m u ş . Kendisini zorla ayırırlar diye korkuy or m u ş ...
- Seni hiç ol m a z s a bir m e v s i m için, iki ay için ann e n e gö n d e r e yi m . O biç ar e de ihtiyar... Seni kim bilir ne
kad ar gör e c e ğ i g el mi ş tir, der mi ş . Fak at an n e m :
- Ş artı mız d a bu var mıydı? istan b ul' a b er a b e r dö n m e y e c e k miydik? diy e ad et a çıkı ş ır mı ş ... Hastalı ğ ı için
de:
- Beni m hiç bir ş eyi m yok... Biraz yor gu nluk... İki gün ev v el biraz hav a de ğ i ş ti de on d a n oldu m , g e ç e r , gibi
ş eyler s öyl er mi ş ...
Sonra, istan b ul'u g ör e c e ğ i g el di ğ ini ba b a m d a n sakl ar m ı ş ... Fak at mü m k ü n mü? Daha uykuy a dalalı iki
dakik a ol m a d a n uyan dırır v e Kalend er' d e k i yalı mız d a , civ arın d a ki korud a v ey a h ut Boğ az'ın suların d a
g e ç m i ş bir uzun rüyayı anlatır mı ş . Birkaç uyku dakik a s ı n a bu kad ar uzun rüyaları sı ğ dır m a k için ins anı n o
yerl eri h er h al d e ç ok, ç ok g ör e c e ğ i g el mi ş ol m a s ı lâzı m g el m e z mi?
Büyükannem serasker kapı sı n a, m a b e y i n cil erin kon a kl arın a gid er e k a ğ layıp sızlıyor m u ş , fakat bu
yalv ar m a l ar bir türlü netic e v er miy or m u ş .
Nihay et ann e m i n ha st alı ğ ı artınc a ba b a m , hiç ol m a z s a onu istan b ul'a g ötür m e k için bir ay izin iste mi ş v e
c e v a p b e kl e m e d e n yola çık mı ş .
Mahf el er içind e ç ölü g e çi ş i miz bu gü n k ü gibi hatırı m d a d ı r.
Beyrut'ta de niz e kavu ş m a k , ann e m i biraz ca nl a n dırır gibi ol m u ş tu. Misafir oldu ğ u m u z ev d e b e ni yata ğ ın a
oturtar ak
ÇALIKUŞU
15
sa çl arı mı tarıyor, elleri mi n kirli, dü ğ m e l e ri mi n kopuk ol m a s ı n a aldır m a d a n ba ş ını gö ğ s ü m e kap ay ar a k
a ğ lıyor du.
Bir gün büs b ütü n aya ğ a da kalktı; sa n dı ğ ın d a n yeni elbis el e r çık ar ar a k süsl e n di. Akş a mü st ü ba b a m ı
kar ş ıla m a k için a ş a ğ ı indik. Baba m , b e n d e biraz vah ş i tabiatlı, s ert bir as k e r hatıra sı bırak m ı ş tır. Fakat
ann e m i ay akt a görün c e s e vin çl e kon u ş tu ğ unu, yeni yürüy e n bir ç o c u k gibi on u bilekl erin d e n tutarak
a ğ ladı ğ ını hiç unuta m a m . . .
Bu, bizi m bir ara d a g e çirdi ğ i miz s o n gün oldu. Anne mi ert e si gün açık bir sa n dı ğ ın ken arı n d a , b a ş ı bir
ça m a ş ır b o h ç a s ı n ı n üstün e dü ş m ü ş , dud a kl arın d a bir kan lek e siyl e ölü bul m u ş lar!
Altı ya ş ınd a bir ç o c u ğ un ep e y c e ş eyler e aklı er m e s i lâzı m g elir. Fak at b e n , ne d e n s e hiç bir ş ey
s ez e m e m i ş ti m . Bulundu ğ u m u z ev kala b alıktı. Birçok günl er büyük bir ba h ç e d e ç o c u kl arla b o ğ u ş tu ğ u m u;
Hüseyin'le b er a b e r s ok a kl ar d a , de niz ken arl arın d a , ca m i avlus u gibi kub b e li yerler d e dol a ş tı ğ ı mı biliyoru m .
Anne mi yab a n c ı bir toprakt a bıraktıktan s o nr a, istan b ul'a dön m e k ba b a m ı n için e sin m e m i ş ... Galib a biraz
da büyük a n n e m ve teyz el eri ml e kar ş ıla ş m a kt a n ç e kin mi ş ... Fak at bun a muk a b il b e ni onl ar a g ö n d e r m e y i
bir vazife bilmi ş . Sonra tabii, gün d e n gün e büyüy e n bir kız ç o c u ğ un u kı şlad a n ef erl er elind e terbiy e et m e
imk â n s ı zlı ğ ını da dü ş ün m ü ş ola c a k .
*
Beni istanbul'a neferimiz Hüseyin getirdi. Lüks bir vapurda kılıksız bir Arap nef erinin kuc a ğ ın d a bir
mini mi ni kız ç o c u ğ u... Bu m a n z ar a , vapur d a birç o k kim s e y e kim bilir ne s efil v e acı görün m ü ş tür. Fak at bu
s ey a h a ti Hüseyin'd e n ba ş k a kiminl e yap s a m mu h a k k a k bu kad ar m e s ut ola m a z d ı m .
Yalımızın ark a s ı n d a k i korulukta bir ta ş hav uz, bu hav uz u n ken arı n d a kolları o m u z ba ş ların d a n kop m u ş
çıplak bir ç o c u k h ey k eli vardı.
16
ilk g el di ğ im günl er d e bu kırık h ey k el, gün e ş v e rutub ett e n karar m ı ş ren giyl e, ba n a sak at bir ç öl ç o c u ğ u gibi
görün m ü ş tü. Havuzun ye ş ilim si sularının kızıl yaprakl arla örtülü ol m a s ı n a gör e m e v s i m galib a s o n b a h a r d ı .
Bu yapr akl arı s eyr e d e r k e n altlarınd a birka ç kırmızı balı ğ ın dol a ş tı ğ ını g ör d ü m v e büyük a n n e m i n öz e n e
b ez e n e hazırladı ğ ı ipekli ent ari v e yeni potinl eri ml e hav uzu n içind e yü rüyüverdim.
Etrafta bir çı ğ lık koptu. Ney e uğradı ğ ı mı anla m a y a m e y d a n kal m a d a n teyz el eri m b e ni kuc a kl arın a alar ak
yukarı götürdül er, bir yan d a n öpüp bir yan d a n az arlay ar a k üstü m ü de ğ i ş tirdiler.
Bu çı ğ lık ve tela ş tan g öz ü m yıldı ğ ı için artık hav uz a gir m e y e c e s a r e t ed e m i y o r , yüzük oy u n , ken arın d a ki
çakılların üstün e uzan ar a k b a ş ı mı suy a sarkıtıy or du m .
Bir gün yine bu vaziy ett e balıkları s eyr et m e k l e m e ş g ul d ü m . Tabl o, bug ü n k ü gibi göz ü m ü n önü n d e d ir.
Büyükan n e m , biraz ark a d a , o m u zl arın d a n hiç ek sik et m e d i ğ i siyah atkısıyla, bir b a h ç e isk e m l e s i n e
otur m u ş ; Hüseyin's e na m a z kılar gibi yanın d a diz ç ök m ü ş tü.
Yava ş yav a ş bir ş ey kon u ş uy orl ar dı. Herhald e Türkç e kon u ş uy or ol m alıy dılar ki ne s öyl e dikl erini
anlay a m ı y o r d u m . Fak at s e sl e rin d e n , ara sıra ba n a bak m a l a rı n d a n şüph el e n di m . Tav ş an gibi kulakları mı
dik mi ş tim. Dişimle kırarak hav uz a attığ ı m si mit kırıntıların a üş ü ş en kır mızı b alıkları izliyor, büyük a n n e m l e
Hüseyin'in suyun dibin e vur m u ş akisl erin e bakıy or d u m . Hüseyin, b an a b ak ar k e n ko c a m a n m e n diliyle
gözl erini siliyordu. Çocukların b az e n ya ş larının ç ok üstün d e garip s ezi ş leri vardır.
Niçin? Bu inc elikl eri akıl ed e c e k ya ş ta de ğ ildi m. Yalnız, bu ayrılığ ın vakti g elin c e gün e ş in bat m a s ı ,
ya ğ m uru n ya ğ m a s ı gibi hiç bir ted birl e önün e g e çil e m e y e c e k bir felak et oldu ğ unu gay et iyi anlıy or du m .
O g e c e , büyük a n n e m i n kary ol a s ı n a bitişik küçük kary oÇALIKUŞU
17
la m d a bird e n b ir e g özl eri mi açtı m . Başımd a yan a n kır mızı g e c e kan dili s ö n m ü ş tü. Fak at pen c e r e l e r d e n
gire n ay ışığı içind e ki od a b e m b e y a z d ı . Uykumu al mı ş tı m, içim d e day a n ıl m a z bir acı vardı. Bir za m a n
bilekl eri m e day a n a r a k büyük a n n e m e baktıkta n, onu n uyudu ğ un a kan a at g etirdikt e n s o nr a yav a ş ç a
kary ol a m d a n indi m; ay akl arı mı n ucun a b a s a r a k od a d a n çıktı m. Baş ka ç o c u kl ar gibi kar anlık ve
yalnızlıktan kork m a z d ı m . Merdiv e n tahtaları gıcırd a dı k ç a büyük bir ins an ihtiyatıyla yeri m d e durar a k a ğ ır
a ğ ır s ofay a indi m.
Kapıları sürgül e m i ş l er di. Fakat ba h ç e kapı sını n yanın d a ki pen c e r e açık bırakıldı ğ ı için dı ş arı atla m a k b an a
bir saniy elik iş oldu.
Hüseyin, ba h ç e n i n ta ö b ür ucun d a ki ba h ç ı v a n kulüb e s i n d e yatardı. Beyaz g e c e lik g ö m l e ğ i mi n uzun
et e kl eri ba c a kl arı m a dol a ş a dol a ş a oray a ko ş tu m . Hüseyin'in bir ker e v e t üz erin e s eril mi ş yata ğ ın a
sıçr a dı m .
Onun uykus u ç ok a ğ ırdı. Zaten Arabist an' d a y k e n de sa b a h l arı onu uyan dır m a k ç ok zor bir işti. Gözlerini
aç m a y a razı ol m a s ı için ata bin er gibi g ö ğ s ü n e oturup zıpla m a k , uzun bıyıklarını dizgin gibi yoklayıp
ç e k m e k v e bir sür e ba ğ ırt m a k lâzı m g elirdi. Fak at bu g e c e b e n , onu uyan dır m a k t a n korkuy or d u m .
Uyanırs a b e ni e s ki si gibi koyn un a yatır m a y a razı ol m a y a c a ğ ı n d a n ; bütün yalv ar m al a rı m a ra ğ m e n
kuc a ğ ın a alar ak büyük a n n e m e tesli m ed e c e ğ i n d e n e mi n di m
Zaten bütün iste di ğ i m, s o n bir g e c e m i da h a onu n koy nu n d a g e çir m e k t e n ibar etti.
O g e c e k i mü n a s e b e t s i zli ğim yakın za m a n l ar a kad ar aile içind e s öyl e n m i ş tir.
Büyükannem, sa b a h a kar ş ı uyanıp da b e ni yata ğ ı m d a gör e m e y i n c e çıldıra c a k gibi ol m u ş ... Birkaç dakik a
içind e bütün yalı ay a ğ a kalk mı ş ... Ellerind e la m b a l ar, ş a m d a n l arl a b a h ç e l e r e , de niz ken arl arın a
dök ül m ü ş l er... Tav a n ara sı n d a n s ok a ğ a, kayıkh a n e d e n hav uz u n iki karı ş suyun a kad ar h er yeri arayıp
Çalıku ş u - F.2
18
tara m ı ş lar... Bitişik ars a d a k i b o st a n kuyus u n a fen er sarkıt mı ş lar...
Ned e n s o nr a büyük a n n e m , Hüseyin'i hatırlay ar a k od a s ı n a ko ş m u ş ve b e ni n ef erin b oy n u n a sı m s ı kı
sarılar ak uyu m u ş gör m ü ş .
Ayrılık günü n ü n facia s ı nı hâlâ hatırlar ve gül eri m. Ben ö mr ü m d e o gün kü kad ar dalk a v u kluk ettiğimi
bilmiy oru m . Hüseyin, kapının yan m a ç ö m e l m i ş , kos k o c a bıyıklarıyla utan m a d a n a ğ lıyor du; b e n , Bağ dat'ta,
Suriye'd e Arap dilen cil erin d e n ö ğ r e n di ğ i m dual arla b üyükannemin, teyzelerimin eteklerini öpüyordum.
*
Rom a nl ar m a h z u n ins anı; o m u zl arı ç ök m ü ş , gözl eri s ö n m ü ş , har e k e t siz v e s e s s iz bir ins a n diy e, yani
da h a açık ç a s ı bir mis kin ş eklind e tas vir ed e rl er.
Bend e dai m a bunu n ak si ol m u ş tur. Ne za m a n derin bir üzünt üye kapıls a m gözl eri m parlar, tavır ve
har e k e tl eri m ne ş el e n ir, içim içim e sı ğ m a z olur. Dünyayı hiç e sayıy or m u ş u m gibi kah k a h al arl a gül eri m,
türlü g e v e z e lik ve delilikler yap arı m . Bununla b er a b e r , öyl e sanıy or u m ki yakın kim s e s i ve b a ş k al arın a
açıl m a y a ka bi liyeti ol m a y a n ins a nl ar için bu dah a iyi bir ş eydir.
Hüseyin'd e n ayrıldıktan s o nr a da b öyl e yaptı ğ ı mı hatırlıyoru m . Yara m a zlıkt an kuduruy or, b e ni e ğ le n dir sin
diy e g etirdikl eri akra b a ç o c u kl arın a saldırar a k canl arını yakıy or du m .
Yab a n c ıl ar tarafınd a n ayıplan a c a k bir v efa s ı zlıkla Hüseyin'i ça b u c a k yak a d a n silkip at mı ş tı m. Pek
bilmiy oru m a m a , ihtim al, on a sa hid e n de dar gı n dı m . Yanı m d a adı anıldık ç a yüzü m ü ek ş itiyor, yeni
ö ğ r en m e y e çalı ş tı ğı m Türkç e keli m el e rl e "Hüs eyin pis, Hüseyin çirkin, ed e p s i z... Ööö," diy e yere tükürüyordum.
Bununla b er a b e r zav allı, pis, çirkin Hüseyin'in b an a Beyrut'a çık ar çık m a z g ö n d e r di ğ i bir kutu hur m a ,
hidd eti mi
ÇALIKUŞU
19
yatı ştırır gibi ol m u ş u. Bunların bit m e s i n d e n bir felak et gibi korktu ğ u m hald e bir oturu ş ta h ep si ni silip
süpürdü m . Berek et v er sin ç e kird e kl e ri kalıy ordu. Onlarla haftalar c a e ğ l en di m . Bir kıs m ı n ı
katırb o n c u kl arıyla karı ş tırarak ipliğ e dizdi m; mu ht e ş e m bir ya m y a m koly e si ş eklind e b oy n u m a taktı m.
Ötekileri b a h ç e n i n öt e si n e , b erisin e diktim. Aylarc a h er sa b a h küçük bir kov a ile onl arı suluy or, ba h ç e d e
bir hur m a or m a n ı m e y d a n a g el m e s i ni b e kliy or du m .
Zavallı büyük a n n e m ş aş kın a dön m ü ş tü. Beniml e ba ş a çık- m a k hakik at e n imk â n s ı z dı. Sab a h kar anlı ğ ınd a
uyanır, g e c e yorgunlukt a n bay gı n dü ş ün c e y e kad ar gürültü v e yara m a z lık ed e r di m . Sesi m ke sildi ğ i vakit
yalıyı ad et a tela ş alırdı. Çünkü bu, b e ni m ya bir yeri mi ke s e r e k s e s s iz s e d a s ı z kanı m ı dindir m e y e
çalı ştı ğı m a, ya bir yerd e n dü ş er e k acı d a n ba ğ ır m a m a k için kıvran dı ğ ı m a , yahut da sa n d aly e ayakl arını
test er el e m e k , min d e r örtülerini b oy a m a k gibi muzır bir işle m e ş g ul bulun du ğ u m a del al et ed e r di.
Bir gün ku ş lara b e z v e tahta parç al arıyla yuva yap m a k için a ğ a çl arın tep e s i n e çık ar, bir ba ş k a gün oc a k
ba c a s ı n d a n taş atıp a ş çıyı korkut m a k için da m tep el erin e tırm a n ır dı m .
Yalıya ara sıra bir dokt or g elip gid er di. Bir gün kapı d a bu dokt oru b e kl e y e n b o ş ara b a y a atlay ar a k
hay v a nl arı ka m ç ıl a m ı ş , bir ba ş k a gün de koc a m a n bir ça m a ş ır tekn e s i ni sürüy e sürüy e de niz e indir mi ş ,
ken di mi akıntıy a salıv er mi ş ti m. Bilme m ba ş k al arın d a da öyl e midir? Bizim ailed e ök s üzl er e el sür m e k
gün a h s ayılırdı. Pek ç e kil m e z hal e g el di ğ i m za m a n v er dikl eri c ez a , kolu m d a n tutarak bir od a y a kilitle m e k ti.
Bütün ç o c u kl arın "Sak allı Amc a" diye ç a ğ ırdıkları tuhaf bir akr a b a m ı z vardı. Bu sak allı a m c a , b e ni m
elleri m e "Evliya par m a klı ğ ı" der di. Çünkü par m a k l arı m bir gün bile yara sız, b e- resiz ol m a z v e dai m a kın a
kon m u ş gibi b e z parç al arıyla sarılı bulunur du.
Akrab al arı ml a bir türlü g e çi n e m e z d i m . Yaş ça ken di m d e n
20
ç ok büyük olan akra b a ç o c u kl arını bile yıldır mı ş tı m. Binde bir içim d e bir s e v gi dal g a s ı ka b ar a c a k olurs a bu
da ayrı bir felak etti, ins a n gibi s e v m e y i , s e v di ğ i mi güz el güz el ok ş a m a y ı ö ğ r e n m e m i ş ti m. Sevdi ğ im ins a nı n
üstün e bir can a v a r yavru s u gibi atılır, kulaklarını ısırır, yüzünü tırm al ar, tartaklay a tartakla- ya ş aş kın a
ç e virirdi m.
Akrab a ç o c u kl arı ara sı n d a yalnız birin e kar ş ı anla ş ıl m a z bir ç e kin g e n lik ve c e s a r e t sizli ğim vardı: Besi m e
Teyz e' nin o ğ lu Kâmran. Maam afih on a ç o c u k de m e k de pek do ğ ru ol m a z d ı. Bir ker e ya ş ç a büyüktü.
Sonra ç ok uslu ve a ğ ırb a ş lıydı. Çocukların ara s ı n a karı ş m a kt a n h o ş lan m a z , ell eri c e pl erin d e ken di
ken di n e de niz ken arı n d a dol a ş ır, yahut a ğ açl arın altınd a kitap okur du.
Kâmran'ın kıvırcık sa n sa çl arı, b ey a z , nazik, parlak bir cildi vardı. O kad ar parlak bir cilt ki, c e s a r e ti m ols a
da kulakların a yapı ş s a m , yakın d a n yan a kl arın a b ak s a m , ayn a d a gibi ken di mi g ör e c e ğ i mi sa nırdı m .
Bununla b er a b e r , ç e kin g e n li ğ i m e ra ğ m e n bir gün Kâm- ran'la da kav g a ettim; de niz ken arı n d a s e p e t e
koy ar a k ta şıdı ğ ı m bir kay a parç a s ı n ı onu n aya ğ ı üz erind e bıraktı m. Ta ş mı pek a ğ ırdı, o mu fazla nazikti
bile miy or u m . Birden bir e bir çı ğ lık, bir vav e yl a dır koptu. Ş a ş ırdı m. Bahç e d e k i a ğ a c a sakl a n m a k için
tırm a n dı m . Ne az ar, ne teh dit, hatta ne yalv ar m a b e ni a ş a ğ ıya indire mi y or d u. Nihay et b a h ç ı v a n ı , b e ni m
takibi m e m e m u r ettiler. Öyle ki ad a m c a ğ ı z, yolun a de v a m ed e r s e b e ni m vücu d u m u ç e k e m e y e c e k kad ar
inc e dallar a çık m a k t a ter e d d üt et m e y e c e ğ i m i ve bir kaz a çık a c a ğ ı nı anla dı, tekrar a ş a ğ ı indi.
Hasılı o g e c e ortalık kar arın c a y a kad ar, ku ş gibi a ğ a ç dalın d a tün e di m .
Biçar e büyük a n n e m d e hiç uyku bırak m a m ı ş tı m . Kadınc a ğ ız, b e ni iyiden iyiye s e v gi siyl e sar m ı ş tı. Bazı
sa b a h l ar, bir gün ev v el ki yorgunlu ğ unu dinlen dir m e d e n b e ni m gürültü ml e uyan dık ç a yata ğ ınd a do ğ ruluy or,
b e ni kolları m d a n tutup sarÇALIKUŞU
21
sarak, "Ne vardı ölüp de bu ya ş ınd a bu ca n a v a rı b e ni m b a ş ı m a mu s all at ed e c e k ? " diye an n e m e
çıkı ş ıyordu.
Fak at şurası da mu h a k k a k tı ki, bu dakik al ar d a an n e m kar ş ısın a çıkıp "Bu ca n a v a rı mı, yok s a b e ni mi?"
diy e bils e y di, büyük a n n e m hiç şüph e s iz b e ni alır, on u g el di ğ i yer e gönderirdi.
Evet, ha st alıklı bir ihtiyar kadını n bir gün ev v el ki yor gu nlu ğ unu dinl en dir m e d e n uykud a n uyan m a s ı zordur.
Fak at dinle n m i ş bir vücut, ıstıra b a sus a m ı ş bir ruhla yatakt a uyanı ş v e hatırlayı ş taki zorlu ğ u da
unut m a m a k lâzı m...
Hasılı, verdi ğ i m zah m e tl er e ra ğ m e n e mi ni m ki büyük a n n e m b e ni ml e ç ok avun d u ve m e s ut oldu.
*
Onu kay b etti ği m za m a n dok uz ya ş ların d ay dı m . Baba m da tes a d üf e n istan b ul'd a bulunuy or d u.
Zavallıyı bu s ef er de Trablu s'ta n Arnavutluk'a kaldır mı ş lardı, istan b ul'd a an c a k bir hafta kala bi lmi şti.
Büyükan n e m i n ölü m ü onu mü ş kül bir m e v ki d e bırakıy or d u. Bekâr zabit, dok uz ya ş ınd a bir kız ç o c u ğ un u
pe ş in e takıp da ğ ta ş sürükl ey e m e z d i . Ned e n s e , b e ni teyz el eri mi n yanın d a bırak m a y a yan a ş a m ı y o r ,
ihtim al, bir sı ğ ıntı vaziy etin e dü ş m e m d e n korkuy or d u. Ne dü ş ün düy s e dü ş ün dü, bir sa b a h b e ni eli m d e n
tutarak vapur a bindirdi; istan b ul' a g e çirdi. Köprüd e tekrar bir ara b a y a bin er e k bitip tük e n m e z yoku ş lard a n
çıktık, çar ş ılard a n g e çtik, s o nr a büyük bir ta ş bin anı n kapı sı önü n d e durduk.
Burası, b e ni m on s e n e kap alı kala c a ğ ı m s or m e kt e b i y di. Bizi kapının yanın d a per d el e ri v e panjurları kap alı
lo ş bir od ay a aldılar.
Her ş ey Önc e d e n kon u ş ulup hazırlan m ı ş ola c a k tı ki, biraz s o nr a içeri gire n siyahlı bir kadı n b an a do ğ ru
e ğ ildi; ba ş ın d a ki b ey a z ba ş lı ğ ın uçları garip bir ku ş un kan atl an gibi sa çl arı m a sürün er e k yakın d a n yüzü m e
baktı v e yan a kl arı m ı ok ş a dı.
22
Mekteb e ilk ayak atı ş ı mın yine bir kaz a, bir yara m a z lıkl a b a ş la dı ğ ını hatırlıyoru m .
Baba m , Sor Süperiy ör'l e kon u ş urk e n b e n , dol a ş m a y a , öt eyi b eriyi karı ş tırm a y a b a ş la m ı ş tı m. Üzerind e ki
renkli resi ml e r e par m a ğ ı ml a dok u n m a k istedi ğ i m bir vaz o yer e dü ş er e k kırıldı.
Baba m kılıcını çık artar a k yerind e n fırladı, tela ş la b e ni kolu m d a n yak al a dı. Kırılan vaz o n u n sa hi bi Sor
Süperiy ör is e bilakis gülüy or du. Ellerini sallay ar a k b a b a m ı yatı ştır m ay a ç alı ş ıyor du.
Mektept e b e n , bu vaz o y a b e n z e m e z dah a n el er kırac a ktı m . Evdeki ha ş ar alı ğ ı m or a d a de v a m ediy or du. Bu
s örl er ya hakik at e n m el e k gibi sa bırlı ins a nl ar dı, yahut da b e ni m ho ş bir tarafı m vardı. Yoks a ba ş k a türlü
b e ni m kahrı m ı ç e k m e k mü m k ü n de ğ ildi.
Sınıfta müt e m a d i y e n g e v e z e lik ed e r , or a d a n or ay a dol a ş ırdı m . Herk e s gibi m e r di v e n l e r d e n inip çık m a k
b e ni m için de ğ ildi. Mutlaka bir kö ş ey e sin er e k ark a d a ş l arı mı n in m e s i ni b e kl er, s o nr a atar bin er gibi
tırabz a n ı n üzerin e atlay ar a k ken di mi yukarıd a n a ş a ğ ıya kapıp koyv erirdi m . Yahut da ay akl arı m ı birbirin e
yapı ştırar ak zıplay a zıplay a ba s a m a k l a rı atlardı m .
Bahç e d e kuru bir a ğ a ç vardı. Fırsat bulduk ç a oray a tırm a n d ı ğ ı mı v e teh ditler e kulak as m a d a n ten effüs
s o n u n a kad ar dald a n dala atladı ğ ı mı gör e n mu alli m bir gün, "Bu ç o c u k ins a n de ğ il, ç alıku ş u!" diye
ba ğ ır mı ş tı.
işte o gün d e n s o nr a adı m unutul m u ş ve h erk e s b e ni "Çalıku ş u" diye ça ğ ır m a y a ba ş la m ı ş tı.
Bilme m nasıl, s o nr a d a n bu isim, aile ara s ı n d a aldı yürüdü ve Ferid e adı b ayr a m elbis el e ri gibi pek sayılı
günl er d e kullanılan res mi bir ad olup kaldı.
Çalıku ş u b e ni m h e m ho ş u m a gid er, h e m işim e yarardı. Bir mü n a s e b e t s i zli ğ imd e n şikây et edildi ğ i vakit
fütursuz c a
ÇALIKUŞU
23
o m u zl arı mı silk er, "Ne yap ayı m ? Bir Çalıku ş u'n d a n n e b e kl e nir?" der di m .
Ara sıra m e k t e b i m i z e , ç e n e s i n d e ke çi sak alın a b e n z e y e n bir küçük sak al ta şıyan, g özlüklü bir pap a z g elip
gid er di. Bir gün el işi m a k a s ı yl a sa ç ı m d a n ke sti ğ i m bir parç a yı za m kl a ç e n e m e yapı ş tırdı m. Hoc a b e ni m
tarafı m a b aktı ğ ı za m a n ç e n e m i avu çl arı mı n için e saklıy or, o b a ş ını öt e yan a ç e virin c e ell eri mi açıp
sak alı mı sallay ar a k pap a zı n taklidini yapıy or ve ç o c u kl arı güldürüy or d u m . Muallimi miz, bu kah k a h a l arı n
s e b e b i ni bir türlü anla m a y a r a k öfk e si n d e n çı ğlık çı ğlığ a ba ğ ırıyor du .
Bir aralık, ba ş ı mı sınıfın korid or a açılan pen c e r e s i n e ç e vir e c e k oldu m . Camın ark a s ı n d a Sor Süperiy ör'ün
ba n a baktı ğ ını gör m e y e y i m mi?
Ş a ş kınlıktan n e yap s a m b e ğ e nir siniz? Boynu m u bük er e k , par m a ğ ı m ı dud a ğ ı m a götür er e k "sus" iş ar eti
yaptı m; s o nr a da par m a k l arı ml a on a bir öpü c ü k gö n d e r di m .
Mektebin en büyü ğ ü bu Sor Süperiy ör'dü. En ihtiyar h o c al ar a kad ar h erk e s onu Allah gibi say ar dı. Böyle
oldu ğ u hald e ken di sin d e n h o c a y a kar ş ı suç ortaklı ğ ı rica et m e m kadın c a ğ ızı ne ş el e n dir di. Sınıfa girer s e
ciddiy etini mu h af a z a ed e m e m e k t e n korkuy or m u ş gibi gül er e k ve par m a ğ ıyla b e ni teh dit ed e r e k korid oru n
kar anlı ğ ınd a kay b ol d u.
Sor Süperiy ör, bir gün de b e ni ye m e k h a n e d e yak al a m ı ş tı. Sınıftan çalıp g etirdi ğ im ka ğ ıt s e p e tin e ye m e k
artıklarını doldur m a k l a m e ş g ul dü m .
Sert bir s e sl e b e ni yanın a ça ğ ırdı:
"Buray a g el Ferid e," de di. "Nedir bu yaptı ğ ın?"
Yaptı ğı m d a ne fen alık oldu ğ un u anla m ı y o r d u m . Gözleri mi yüzün e kaldırar ak:
- Köpekl er e yiye c e k ver m e k fen a mı Ma Sor? de di m
- Hangi köp e kl er e ? Ne ye m e ğ i?
- Viranedeki köpeklere... Ah, Ma Sor, b e ni görün c e ne kad ar s e vin dikl erini bils e niz... Dün ak ş a m ta kö ş e
ba ş ın d a
24
4* i$*
kar ş ıladılar, ayakl arı m a dol a ş m a y a b a ş la dılar... "Sabr e di n... Ne oluy or s u n uz?... Viran ey e git m e d e n
ver m e m ! " diyor du m . .. Zalimler bir türlü lakırdı anla m ı y o rl ar, b e ni yer e yatırıyorlar- dı... Beni m de inadı m
tuttu. Sep eti sı m s ı kı et e kl eri mi n ara sı n d a tuttum... Az kalsın b e ni parç al ay a c a k l ar dı... Berek et ver sin bir
si mitçi g e çiy or d u, b e ni kurtardı.
Sor Süperiy ör, gözl erini gözl eri m e dik miş beni dinliyordu.
- Peki, s e n m e k t e pt e n na sıl çıktın? diye s or du. Hiç ç e kin m e d e n :
- Çam a ş ırh a n e n i n ark a s ı n d a k i duv ar d a n atladı m , de di m . Sor, büyük bir felak et ha b e ri al mı ş gibi ell erini
ba ş ın a götür er e k :
- Nasıl c e s a r e t ettin? de di. Aynı saffetl e:
- Merak et m e y i niz Ma Sor... Duvar ç ok alç a k ... Hem nasıl istiyors un uz ki kapıd a n çık ayı m ?... Kapıcı b e ni
bırakır mı hiç? Birinci defa s ı n d a : "Ma Sor Ter e z s e ni ç a ğ ırıyor!" diye aldattı m da öyl e kaçtı m... Rica ed e ri m
siz de b e ni ha b e r ver m e y i n ... Çünkü köp e kl e rin aç kal m al arı tehlik e si var...
Sörler n e garip ins anl ar dı. Zann e d e ri m ki ba ş k a bir m e k t e pt e bun u yap s a m ya hap s e d ilir, yahut da bir
ba ş k a c ez a g örür dü m .
O, benimle yüz yüze gelmek için yere çömeldi:
- Küçük hay v a nl arı koru m a k güz el ş ey, de di. Fak at itaatsizlik et m e k hiç öyl e de ğ il... Bırak s e p e ti ba n a ...
Ben kırıntıları kapı cı ile köp e kl e r e g ö n d e riri m.
Hayatta kim s e , galib a bu kadı n kad ar b e ni s e v m e d i .
Sörlerin bun a b e n z e r har e k e tl eri o za m a n yelin kay ay a tesiri gibi bir ş eydi, ha ş arılı ğ ı m a , intiza m s ı zlı ğ ı m a
m a ni ola c a ğ a b e n z e m e z d i . Fak at za m a n l a , gizli gizli içeriy e işle mi ş bu silin m e z izlerin b e n d e şifasız bir
zaaf v e rikkat tortusu bırak m ı ş ol m a s ı n d a n kork arı m .
ÇALIKUŞU
25
Evet, b e n hakik at e n garip, anla ş ıl m a z bir ç o c u ktu m . Hocaları mı n zayıf da m a rl arını yak al a m ı ş tı m. Her
birinin en ziyad e n e d e n üzül e c e ğ i ni gay et iyi ke ş fe d e r v e on a g ör e işken c e l e r hazırlardı m .
Mesel a Sor Matild is min d e ihtiyar ve s o n der e c e mut a a s s ı p bir mu siki h o c a m ı z vardı. O, m e s e l a ,
duv ar d a ki Merye m h ey k elinin ön ün d e gözl erin d e ya ş larla dua ed e r k e n , h eyk elin etrafınd a uçu ş a n sin e kl eri
gö st er e r e k : "Ma Sor, aziz an n e m i zi m el e k l e r ziyar et e g el mi ş !" gibi bir s özl e en ca n alac a k yerind e n
vururdu m .
Bir ba ş k a h o c a m ı z ı n s o n der e c e te miz v e titiz oldu ğ un a dikk ât et mi ş ti m. Yanınd a n g e ç e r k e n kal e m i m i n iyi
yaz m a m a s ı n d a n şikây et ed e r gibi yap ar, onu şidd etl e sallay ar a k zav allının b e m b e y a z yak a s ı n a mür e k k e p
sıçr atırdı m .
Yine bir tan e si vardır ki, b ö c e k l e r d e n pek kork ar dı. Kitaplard a n birind e b oy alı bir akr e p res mi bular a k
m a k a s l a etrafını ke sti m, s o nr a bu kâ ğ ıt parç a s ı n ı ye m e k h a n e d e yak al a dı ğ ı m iri bir at sin e ğ inin sırtın a
za m kl a yapı ş tırdı m v e ak ş a m müt al a a s ı n d a bir ba h a n e ile ho c a m ı n yanın a yakla ş ar a k kürsün ü n üz erin e
bıraktı m.
Ben Sör'ü lakırdıy a tutark e n sin e k yürü m e y e ba ş la m ı ş tı. Zavallı kız, hav a g a z ı la m b a s ı n ı n ışığınd a korkun ç
bir akr e b i n kısk a çl arı nı, kuyru ğ unu titret er e k kürsün ü n üz erind e yürüdü ğ ünü görün c e bir feryat kop ar dı.
Yanınd a duran bir "T" c etv elini yak al ay ar a k bir vuru şta sin e ğ i kürsün ü n üstün e yapı ştırdı; s o nr a ark a s ı nı
duv ar a day ayı p elini yüzün e kap ay ar a k küçük bir bay gı nlık g e çirdi.
O g e c e yata ğ ı m d a b e n de bir yarı m sa at çik sa ğ d a n s ol a, s old a n sa ğ a dö n d ü m ve kıvran dı m .
Ş öyle b öyl e on iki ya ş ınd a vardı m , içim d e ar ve hay a duygul arı hayli inkiş af et mi ş ti. Hoca m a yaptı ğ ı m d a n
utanıy or d u m .
26
Sonra kab a h a ti mi n kolay g e çi ş tirilec e k kab a h a tl er d e n ol m a d ı ğ ını anlıy or du m . Ertesi gün mu h a k k a k
istintak a ça ğ rılac a k ve kim bilir ne ola c a ktı m ?
Uykum ara sı n d a Sor Süperiy ör'ü birka ç ker e kar ş ı m d a gör dü m . Çatkın bir ç e h r e yl e üz eri m e yürüy or,
gözl erini açıy or, ba ğ ırıyor du.
Ertesi gün birinci der s vak a s ı z g e çti, ikincinin s o nl arın a do ğ ru kapı aral an dı; içeri giren Sor, ho c a y a bir ş ey
s öyl e di kt e n s o nr a b e ni eliyle dı ş arı ça ğ ırdı. Deh ş et!
Ben, o m u zl arı m ı kıs ar a k, dilimi çık ar ar a k kös kö s dı ş arı çık ark e n ç o c u kl ar gülüy orl ar, h o c a c et v eliyl e hafif
hafif kürsüy e vurar a k onl arı sükût ve ciddiy et e dav e t ediy or d u.
Biraz s o nr a Sor Süperiy ör'ün od a s ı n d a idim. Fak at hayr et! Müdirenin ç e hr e s i rüyad a gör dü ğ ü m ç e h r e y e
hiç b e n z e m i y o r d u. O kad ar ki, bir an akr e pli sin e k oyun un u icat ed e n ve h o c a n ı n bayıl m a s ı n a s e b e p olan
yara m a z ı n b e n de ğ il, o oldu ğ un a inan a c a k gibi oldu m .
Yüzü m a h z u n d u, dud a kl arı titriyordu. Beni eli m d e n tutup g ö ğ s ü n e ç e k e c e k gibi bir har e k e t yaptı. Sonra
yin e bıraktı:
- Fen d e , ç o c u ğ u m ... Sana bir ha b e r ver e c e ğ i m ... Üzücü bir ha b e r ... Baban bir parç a ha st ay m ı ş ... Bir parç a
diyoru m , a m a galib a ziyad e c e . . .
Sor Süperiy ör, elind e ki bir kâ ğ ıt parç a s ı nı buru ş turuy or, s öz ün ü n ark a s ı nı g etir m e y e mu v affak ola m ı y or d u.
Beni sınıftan g etir e n Sör'ün bird e n b ir e m e n dilini yüzün e kap ay ar a k dı ş arı çıktı ğ ını g ör d ü m .
Anla mı ş tı m, Bir ş ey s öyl e m e k istiyordu m . Fak at Sor Süperiy ör gibi b e ni m de dilim tutulmu ş tu. Başımı
ç e vir er e k açık pe n c e r e d e n kar ş ıki a ğ açl ar a baktı m . Gün e ş vur m u ş tep el erin d e kırlan gı çl ar uçuy or d u.
Birden bir e b a n a da onl ar gibi bir canlılık g el di:
- Anladı m Ma Sor, de di m , üzül m e yi niz... Ne yap alı m , h epi miz öl e c e ğ iz...
r
ÇALIKUŞU
27
Bu defa da Sor Süperiy ör ba ş ı mı gö ğ s ü n e day a dı ve uzun mü d d e t bırak m a d ı .
Görü ş gün ü ol m a d ı ğ ı hald e biraz s o nr a teyz el eri m b e ni gör m e y e g el dil er. İzin alar ak ev e götür m e k
istedil er. Razı ol m a d ı m . İ mtih a nl arın ç ok yakın oldu ğ unu s öyl e di m . Mamafih imtih anl arın ç ok yakın ol m a s ı ,
b e ni o gün h er za m a n k i n d e n fazla az gı nlık et m e k t e n m e n et m e d i . O kad ar ki, ak ş a m müt al a a s ı n d a şidd etli
bir at e ş b a stı, te m b e ll erin yaptıkları gibi kolları mı sıranı n üstün e koy ar a k uyukla dı m v e o g e c e ye m e k
ye m e d i m . Ertesi sa b a h uyan dı ğ ı m za m a n h er za m a n ki Çalıku ş u idim.
*
Yaz tatilleri mi Besi m e Teyz e m 'i n Kozyata ğ ı'nd a ki kö ş kün d e g eçirirdim.
Burad aki ç o c u kl ar d a n ba n a hayır yoktu. Besi m e Teyz e m 'i n kızı Nec miy e , ann e s i ni n dizi dibin d e n
ayrıl m a y a n , s e s s i z ve biraz da ha st alıklı bir ç o c u ktu. Kâmran Ağab eyi'nin h e m e n h e m e n bir e ş i idi.
Berek et v er sin, etrafta mu h a c ir ç o c u kl arı vardı. Onları b a h ç e y e toplay ar a k b a ş ların a g e ç e r , ak ş a m a kad ar
ad et a ku- dururdu m .
Bir aralık, zav allı ark a d a ş l arı m istisk al e uğra mı ş lar, kö ş kün b a h ç ı v a n ı vasıt a s ıyl a kapı dı ş arı edil mi ş lerdi.
Fak at onlar, küçük, g ö n üllü ç o c u kl ar dı. Gördükl eri hak ar et e aldır m a y a r a k b e ni kö ş kt e n kaçır m a y a
g elirlerdi. Saatler c e kırlard a s er s e rilik ed e r , b a h ç e n i n çitleri üzerin d e n a ş ar a k ye mi ş çal ar dık.
Gec e y e do ğ ru gün e ş t e n yüzü m ü n derisi pul pul ol m u ş , yaralı ell eri ml e et e kl eri mi n yırtıklarını kap at m a y a
çalı ş ar ak içeri girinc e , teyz e m sa ç ı nı b a ş ını yolar, bir kuc a k parlak tüy yığını altınd a ara sıra pe m b e a ğ zını
aç ar a k es n e y e n v e o haliyle alık ve te m b e l Van ke dil erin e b e n z e y e n Nec miy e' yi b an a mi s al gö st erirdi.
Usluluğ u, oku m u ş lu ğ u, nazikli ği, terbiy e si v e da h a bilm e m nel eri ikide bird e ba ş ı m a kakılanl ar d a n biri de
Kâmran' di.
28
Nec miy e , n ey s e ne... işin nihay etin d e o, ann e s i ni n dizi dibin d e büyü m ü ş , yum u ş a c ı k , sıc a k bir
külk e di siy di. Zaten kız kıs mı n ı n da b öyl e ol m a s ı lâzı m g el di ğ ini içim d e n tas dik et m e z de ğ ildi m.
Fak at o yirmi ya ş ın a yakla ş a n v e sivri uçlu inc e c ik dud a kl arı üstün d e inc e ci k bıyıkları çık m a y a b a ş lay a n
kos k o c a m a n Kâmran' a n e oluy or du? Kız aya ğ ı gibi küçü c ü k ay akl arın d a b ey a z podü s ü e t iskarpinl eri, ipek
ç or a pl arı, yürürk e n inc e bir dal gibi sallanıy or zan n e dil e n narin vücu d u, sa d a k o r g ö m l e ğ inin açık
yak a s ı n d a n çık a n uzun b ey a z b oy n u ile erk e kt e n ziyad e kıza b e n z e y e n bu ç o c u ğ a s o n der e c e içerl e di m .
Erkek akra b al ar ve kon u ko m ş u tarafınd a n ikide bird e b allan dırılan m e ziy etl eri fen a hald e kanı m a
dok u n uy or d u.
Kaç defa ko ş ark e n ay a ğ ı m kay mı ş gibi yap ar a k üstün e dü ş tü ğ ü m ü, kitaplarını yırttığımı, sud a n
ba h a n e l e rl e kav g a çık art m a y a çalı ştığ ımı hatırlıyoru m . Fak at Allah'ın kulu, bir gün bir parç a ca nl a n, kız,
ak si bir ş ey s öyl e de kedi gibi b oy n u n a atılarak s e ni tozun, topra ğ ın için e yuvarlay ayı m ; sa çl arını ç e k e yi m ;
yılan gözl erin e b e n z e y e n ye ş il g özl erini par m a k l arı ml a teh dit ed e yi m .
Ayağına ta ş atar a k onu kıvran dırdı ğ ı m günü hıncı m d a n , zev ki m d e n titrey er e k hatırları m. Fak at o ken di ni
er mi ş , yeti ş mi ş bir ins a n s ayarak bana tepeden bakar, gözlerinde hain bir gülümsemeyle: "Ne zamana
kadar bu çocukluk Feride?" derdi.
- Peki a m a s e n d e de n e za m a n a kad ar bu pısırıklık, bu g örü c üy e çık a n es ki za m a n kızı naz v e ed al arı?!...
Bu s özl eri ne de ols a s öyl ey e m e m tabii... Yaş, m a ş alla h on üç, on dört... Bu ya ş ta bir kız, yaptı ğ ı bir
ka b alı ğ ı bu kad ar n ez a k e tl e kar ş ılay a n bir delik anlıy a da h a fazla sat a ş m a z . Dudakl arı m d a n gayri ihtiyari
mün a s e b e t s i z bir ş eyl er kaç m a s ı n d a n korkuy or m u ş u m gibi eHmi a ğ zı m a kap ar, on a ferah ferah küfret m e k
için ba h ç e n i n yalnız kö ş el erin e kaç ar dı m .
ÇALIKUŞU
29
Yağ murlu bir gün d ü. Kâmran, kö ş kün alt katın d a akr a b a d a n birka ç hanı ml a, kadın tuval etin d e n
ba h s e d i y orl ar dı. Kadınlar, yaptırac a kl arı kı ş elbi s el e rinin ren gi hakkı n d a on d a n fikir alıyorlardı.
Ben, bir kö ş e d e dilimi çık ar m ı ş , g özl eri mi ş aş ıla ş tır mı ş , bütün dikk ati ml e yırtık bir bluzun kolunu
ya m a m a k l a m e ş g ul dü m . Kendimi tuta m a d ı m ; kah k a h al arl a gül m e y e b a ş la dı m .
Kuzenim:
- Ne gülüyorsun? diye sordu.
- Hiç, de di m . Aklıma bir ş ey g el di...
- Ne geldi?
- Söylemem...
- Haydi nazlan m a . . . Zaten s e ni n a ğ zınd a b akl a ıslan m a z ... Sonun d a na sıl ols a s öyl ey e c e k s i n ...
- Darılm a o hald e ... Sen hanı ml arl a tuval et kon u ş urk e n dü ş ün dü m ki, Allah s e ni yanlı ş yarat mı ş . Kız
ola c a k m ı ş s ı n ... Ama şimdiki ya ş ta de ğ il... Ş öyle on üç, on dört suların d a ...
- Peki sonra?...
- Demin d e n b eri bir karı ş yeri dikinc e y e kad ar par m a ğ ı m ı delik de ş ik et mi ş ol m a m a gör e b e n de yirmi,
yirmi iki ya şlarınd a bir erk e k ...
- Ee, sonra?...
- Sonra sı n e ola c a k , Allah'ın e mriyl e, Pey g a m b e r 'in kav- liyle s e ni ken di m e alırdı m, olur biter di.
Odad a bir kah k a h a d ı r koptu. Başımı kaldırdı m ve bütün gözl erin ba n a baktı ğ ını gör dü m .
Misafirlerden biri bir münasebetsizlik etti:
- Peki a m a , bu şimdi de mü m k ü n Ferid e, de di. Alıkla ş tım, gözl eri mi iri iri aç ar a k :
- Nasıl? de di m .
- Nasıl ola c a k ? Kâmran' a varırsın... O, s e nin tuval etl erinl e uğ ra ş ır, s ök ükl erini dik er... Sen de s ok a k
işlerin e b ak ar s ı n...
30
Öfkeyl e yeri m d e n kalktı m. Fak at bu kızgınlı ğ ı m dah a ziyad e ken di m e y d i. Lakırdıy a ça n a k tutmu ş tu m . Ben,
sa ç m a s öyl e m e k t e bu kad ar ilerle mi ş de ğ ilimdir, a m a anla ş ılan eli m d e k i hain s ök ü k, bütün dikk ati mi
al mı ş tı.
Mamafih, "hem suçlu, hem güçlü" kavlince yine taarruza geçtim:
- Mümkün a m a Kâmran Bey için zararlı olur sa nırı m, de di m . Çünkü Allah esir g e s i n ev d e kav g a çık ar s a
kuz e ni mi n hali n e olur? Vaktiyle nazik ayakl arın a yedikl eri ta ş ı unut m a m ı ş l ar dır sanırı m ...
Gülüş m el e r ara s ı n d a garip bir ciddiy etl e od a m a çıkıy or d u m . Mamafih kapıd a n tekr ar dö n d ü m :
- Ayıp ettik, de di m , on dör dün e g el mi ş bir kız için pek ayıp oldu a m a , kusur a bak m a z s ı n ı z artık...
Topukları ml a m e r di v e n tahtal arın a vurar ak, kapılar a çarp ar a k od a m a çıktı m. Kendimi top gibi kary ol a nı n
üstün e attı m. Aşağıda kah k a h al ar de v a m ediy or du. Kim bilir, b elki de b e ni ml e e ğ le niy orl ardı. Alacakl arı
olsun.
Şu Kâmran'la evl e n m e k galib a iyi bir ş ey ola c a k tı. Çünkü ya ş ları mız gittikç e büyüy or, on unl a kav g a
çık ar m a k fırsatı gün d e n gün e uzakl a ş ıy or du. Bir ker e c i k olsun sa ç sa ç a , ba ş ba ş a döv ü ş er e k hıncı m ı
çık ar m a k için evl e n m e m i z d e n ba ş k a ç ar e kal mıy or gibiydi.
*
Yaz tatili s o nl arın d a m e k t e b i m i z, bir za m a n için için kayn ar, bu taş kınlık an c a k birinci üç ay imtih anı n a
do ğ ru yatı şırdı.
Seb e b i şu: On üç, on dört ya ş ın a g el e n Katolik ark a d a ş l arı m , ba h ar d a , Pask aly a bayr a m ı n d a ilk
ko m ü n y o n l arı nı yap arl ar, et e kl eri yer e de ğ e n b ey a z ipek elbis el e r, g elin duv a kl arın a b e n z e y e n kuc a k
kuc a k tüller örtüler e k Isa Peyg a m b e r 'l e niş an- lanırlardı.
ÇALIKUŞU
31
Kilised e mu m ışıkları, orgl a çalın a n ilahiler, h er tarafı doldur a n ba h ar çiç e kl eri kok ul arıyla karı ş ar ak bir kat
da h a a ğ ırla ş an günlük v e öd a ğ a c ı du m a n l arı içind e yapılan bu niş an tör e ni pek güz el bir ş eydi. Fak at n e
yazık ki, bu tör eni takib e n tatil aylarınd a hain ark a d a ş l arı m , h e m e n niş anlıların a v efa s ızlık ed e rl er,
bal m u m u renkli, m a vi g özlü isa'yı, kar ş ıların a ilk çık a n bir, hatta birka ç erk e kl e aldatırlardı.
Mektep açıldı ğ ı za m a n , ark a d a ş l arı m ba v ullarının gizli bir kö ş e si n d e m e kt upl ar, foto ğ raflar, hatıra çiç e kl eri
ve dah a n e bileyi m, nel er nel er g etirirlerdi.
Bahç e d e ikiş er, üç er kol kola dol a ş tıkları za m a n n el er kon u ş tuklarını bilirdi m. Kızların en m a s u m ve
dind arl arın a h e diy e edil e n renkli v e yaldızlı pey g a m b e r v e m el e k resi ml erinin altınd a sakl a n a n foto ğ rafların
g e n ç l e r e ait oldu ğ unu anla m a k t a güçlük ç e k m e z d i m . Bahç e ni n bir kö ş e si n d e kızlard a n birinin -etrafınd a
uçu ş a n küçük b ö c e k l e ri n bile duya m a y a c a ğ ı bir s e sl e- ark a d a ş ı nı n kula ğ ın a fısılda dı ğ ı hikây e yi göz ü m d e n
kaçır m a z d ı m .
Bu m e v s i m d e kızlar ikiş er, üç er kişilik gruplar a ayrılır v e birbirlerin e ken e gibi yapı ş ırlardı.
Ben biç ar e , b a h ç e d e v e sınıfta tek ba ş ı m a kalırdı m . Arkada ş ları m b an a kar ş ı ad et a bir e sr ar ku m k u m a s ı
ke silirlerdi. Onlar, s örl er d e n ziyad e b e n d e n ç e kinirlerdi. Niçin mi diye c e k s i niz? Çünkü g e v e z e y di m , sak allı
dayının de di ğ i gibi a ğ zı m d a bakl a ıslan m a z d ı . Birinin m e s e l a bir ba h ç e par m a klı ğ ı ara sı n d a n bir ko m ş u
g e n c iyl e m a s u m bir çiç e k alı ş v eri ş ini duydu m mu, ba h ç e d e ad et a tellal ça ğ ırırdı m. Fazla olar ak da b öyl e
ş eyler e kar ş ı s o n der e c e mut a a s s ı ptı m .
Hiç unut m a m , bir kış ak ş a m ı müt al a a h a n e d e der s e ç alı ş ıyor duk. Misel is min d e çalı ş ka n bir kız, kalın kafalı
bir ark a d a ş ı n a Rom a tarihini müz a k e r e ettir m e k için s ör d e n mü s a a d e al mı ş , en ark a sıray a ç e kil mi ş ti.
Mütalaah a n e n i n s e s s i zli ği içind e bird e n b ir e bir hıçkırık duyuldu. Sor b a ş ını kaldırdı:
32
- Ne o Misel, sen ağlıyor mu s u n ? Niçin? de di. Misel, elini gözy a ş l arın d a n sırılsıkla m ke sil mi ş yüzün e
kap a dı. Cev a b ı onu n yerin e b e n verdi m:
- Misel, Kartac alıların m a ğ lu biy etin e m er a kl a n d ı, on a a ğ lıyor, de di m .
Sınıfta bir kah k a h a koptu.
Hasılı ark a d a ş l arı m ı n b e ni aral arın a al m a m a k t a hakl arı vardı. Fak at h erk e s t e n ayrı kal m a k , kos k o c a bir
kız oldu ğ u m hald e zevz e k bir ç o c u k mu a m e l e s i gör m e k pek de ho ş bir ş ey de ğ ildi.
Yaş on b e ş e gidiy ordu. Aşağı yukarı ann el e ri mizin g elin oldukl arı, büyük a n n e l e ri mi zin "Aman ev d e
kalıyoruz," diy e tela ş la Eyüp'teki Niyet Kuyusu'n a ko ş tukları ya ş ...
Boyu m fazla uza m a m ı ş tı. Fak at hırçınlı ğ ı m a ra ğ m e n vücu d u m g eli şiyor, yüzü m d e ac ayip renkl er, ışıklar
yanıp s ö n m e y e b a ş lıy ordu.
Sakallı dayı, ara sıra elleri m d e n tutup b e ni pen c e r e ken arl arın a ç e k e r e k yüzü m ü miy o p gözl erin e
s ok a c a k m ı ş gibi yüzün e yakla ş tırar ak, "Kız bu ne cilt, bu n e renk b öyl e? Perkal ba s m a s ı mü b a r e k! Ne
s ol a c a k , n e e s kiy e c e k !" diyordu.
Hadi ca nı m , kız de di ğ in b öyl e mi olur? Top a ç gibi bir vücut, fırça ile b oy a n m ı ş bir yüz... Aynay a baktık ç a
b o n m a r ş e ca m e k â n ı n d a b e b e k s eyr e diy or u m zan n e d e r , dilimi çık arıp gözl eri mi ş a ş ılatar ak ken di ml e
e ğ le nirdi m.
*
Tatiller içind e en s e v di ğ i m Pask aly a yortusu idi. Bu iki haftayı g e çir m e k için Kozyata ğ ı'n a gittiğim za m a n
kirazlar yeti ş mi ş , büyük b a h ç e n i n ca d d e y e b ak a n yüzünü b a ş tan b a ş a kaplay a n kiraz a ğ açl a n ye mi ş l erl e
do n a n m ı ş bulunurdu.
Kirazı ç ok s e v e r di m . Bu on b e ş gün içind e s er ç e ku ş ları gibi h e m e n h e m e n yalnız kirazla g e çi nir, en
yüks e k dal tep el erin d e kal mı ş s o n kirazları bitirm e d e n m e kt e be dönmezdim.
ÇALIKUŞU
33
Bir ak ş a m ü s t ü yin e bir a ğ a ç tep e si n d e kiraz yiyor, ç e kird e kl erini fisk eyl e uzaklar a sav ur ar a k e ğ l eniy or du m .
Bunlarda n biri yold a n g e ç e n ya ş lıc a bir ko m ş u n u n ta burnun u n ucun a tes a d üf et m e s i n mi?
Adam c a ğ ız ney e uğradı ğ ını anlay a m a m ı ş tı. Ş a ş kın ş a ş kın etrafın a b akıy or, fakat ba ş ını a ğ a c a kaldır m a y a
akıl ed e m i y o r d u .
Sesi mi çık ar m a s a m , oldu ğ u m yerd e kı mıld a m a s a m b elki de mün a s e b e t s i z bir ku ş un, tep e si n d e n g e ç e r k e n
dü ş ürdü ğ ü bir ç e kird e k sa n ar a k ç e kilip gid e c e k ti. Fakat s o n der e c e kork m u ş ve utan m ı ş ol m a m a ra ğ m e n ,
ken di mi tuta m a d ı m , gül m e y e ba ş ladı m .
Adam c a ğ ız iri bir dalın üstün e ata bin er gibi otur m u ş , at gibi bir kızın arsız arsız güldü ğ ünü g örün c e
day a n a m a d ı . Hiddett e n ka ş ını, g öz ü n ü oyn at ar a k :
- Brav o hanı m kızı m, de di. Hiç yakı ş tıra m a d ı m , m a ş alla h sizin gibi eri ş mi ş , yeti ş mi ş kos k o c a bir hanı m a . ..
O dakik a d a yer yarıls a yerin için e gire c e k ti m . Biçar e Per- kal ba s m a s ı kim bilir n e renkl er e gir mi ş ti?
Ağaçtan dü ş m e k tehlik e si n e ra ğ m e n , elleri mi m e kt e p gö m l e ğ i mi n g ö ğ s ü üzerin e kavu ş turdu m, hafifçe
boynumu büktüm.
- Beni affediniz b ey ef e n di, de di m . Kaza vallahi... Daha do ğ rus u dikk at sizlik...
Bu m a s u m yalv ar m a jesti m e kt e pt e s örl er v e dind ar tale b e l e rin Merye m v e Isa kar ş ısın d a dua ed e r k e n
aldıkları bir jestti. Te siri h er h al d e ç ok za m a n tecrü b e edil mi ş ti. Asırlarc a mü d d e tl e bu ilahi an a o ğ lu bile
kan dır mı ş oldu ğ un a gör e , bu ihtiyarcı ğ ı da hay di hay di rikkat e g etir e c e k ti.
Tah mi ni m d e alda n m a m ı ş tı m . Kom ş u, bu riyak âr n e d a m e t e v e s e si m d e k i titreyi ş e alda n dı, yum u ş a dı;
ney s e b an a güz el c e bir ş ey söylemek lüzumunu hissederek:
- Böyle dikk at sizliklerin yeti ş mi ş bir küçük h a n ı m a zararı dok u n a b il e c e ğ i ni dü ş ün m ü y o r mu s u n u z ? de di.
Çalıku ş u - F 3
34
Maksadı gay et iyi anla dı ğ ı m hald e , gözl eri mi aç ar a k :
- Niçin acaba efendim? dedim.
Elini gün e ş in yan d a n vuran ışıkların a sip er ed e r e k dikk atli dikk atli b an a b akıy or, gülüy or d u:
- Mesel a sizi o ğ lu m a al m a kt a ter e d d üt ed e b ilirim. Ben de güldü m .
- O cih ett e n sig ort alıyı m b ey ef e n di; zat e n uslu bir kız ols a m da al m a z d ı nız.
- Nereden biliyorsunuz?
- Çünkü b e ni m a ğ ac a çık m a k , kiraz ç e kird e ğ i at m a kt a n ç ok dah a büyük suçl arı m vardır... Bir ker e zen gi n
de ğ ilim... işittiğim e g ör e zen gi n ol m a y a n kıza pek iltifat ed e n ol m a z m ı ş ... Sonra güz elli ğim de yok... Bana
s or ar s a n ı z bu, fukar alıktan dah a büyük bir kusur...
Bu s özl er, ihtiyar b eyi pek e ğ le n dir mi ş ti.
- Siz çirkin mi siniz kızı m? de di. So murttu m :
- Ne de m e z s i niz? de di m . Ben ken di mi bilm e z miyi m? Kız de di ğ iniz b öyl e mi olur? Uzun b oy, sarı sa ç ,
m a vi yahut ye ş il gözl er lâzı m...
Bu ihtiyar b ey vaktiyle biraz yara m a z m ı ş galib a... Acayip bir bakı ş ve de ğ i ş ik bir s e sl e :
- Ah, zav allı ç o c u ğ u m , de di. Sen güz elli ğin ne oldu ğ unu anlay a c a k , ken dinin ne oldu ğ unu fark ed e c e k
ya ş ta mı sı n ac a b a ? Her n ey s e . .. Sizin adınız n e b ak a yı m ?
- Çalıku ş u...
- Bu, nasıl isim b öyl e?
- Pard o n , b e ni m e kt e pt e b öyl e ça ğ ırırlar da... Asıl is mi m Ferid e. Kendi m gibi yuvarlak, zaraf et siz bir isim.
- Ferid e Hanı m... Sizin adınız da ken di niz gibi güz el, e mi n olun... Keşke o ğ lu m a sizin gibisini buls a m . ..
Bilmem neden, bu kib ar tavırlı, tatlı s e sli ad a m l a g e v e z e lik et m e k ho ş u m a gidiyor du:
ÇALIKUŞU
35
- Şu hald e ken dil erin e de kiraz ata bil e c e ğ i m de m e k ? de di m .
- Elbett e... Elbett e... Ona ne şüph e ...
- Yalnız şimdilik mü s a a d e edin de siz e birka ç kiraz ver e yi m . Beni affettiğinizi ispat için bunları mutlak a
al m a n ı z lâzı m... iki dakik a...
Bir sinc a p hafifliğiyle dallar a tırm a n m a y a ba ş la dı m , ihtiyar ko m ş u, ell erini yüzün e kap at ar a k :
- Aman dallar çatırdıy or... Seb e p ola c a ğ ı m ... Düş ec e k s i niz Ferid e Hanı m, diye b a ğ ırıy ordu.
Ben bu tela ş a aldır mıy or, s öyl e niy or d u m :
- Merak et m e y i n ... Düş m e y e o kad ar alı ş ığ ım ki... Mesel a yakın ols a k ş aka ğ ı m d a bir yara izi görürdün üz.
Bir iz ki; bütün öt e ki güz ellikleri ta m a m l a r ...
- Aman kızı m... Düş ec e k s i niz...
- Bitti efe n di m , bitti... Yalnız, onl arı siz e nasıl ver e c e ğ i m ? Buldu m efe n di m , on a da çar e buldu m ...
Önlüğ ü m ü n c e bi n d e n m e n dili mi çık ar dı m , kirazları için e doldur ar a k bir çıkın gibi b a ğ la dı m :
- Mendili hiç m er a k et m e y i n ... Henüz burnu m u silm e - di m... Gay et te miz dir... Şimdi onu yer e dü ş ür m e d e n
tutm a n ı zı rica ed e ri m ... Bir... İki... Üç...
ihtiyar ko m ş u, b e kl e n m e z bir ç e viklikl e kiraz m e n dilini yak al a m ı ş tı.
- Çok te ş ek k ür ed e ri m kızı m, de di. Yalnız b e n şimdi m e n dilinizi na sıl iad e ed e c e ğ i m ?
- Ziyanı yok... Size h e diy e m olsun!
- Nasıl olur?
- Niçin ol m a s ı n ? Hem b a ş k a bir ş ey de var... Ben, birka ç gün e kad ar pan siy o n a dön e c e ğ i m . .. Bizim
m e k t e pt e bir âd et vardır... Kızlar tatil günl erin d e g e n ç erk e kl erl e kur yap arl ar, s o nr a m e k t e p açıldı ğ ı za m a n
bunl arı birbirlerin e anlatırlar. Ben, da h a b öyl e bir ş ey b e c e r e m e d i ğ i m için yanların d a küçük
36
dü ş üy oru m . Yüzüm e kar ş ı bir ş ey s öyl e m e y e c e s a r e t ed e m i y o rl ar a m a mu h a k k a k b e ni m ah m a k lı ğ ı ml a
e ğ le niy orl ar... Bu s ef er b e n , bir ş ey kurdu m ... Mekteb e gittiğim za m a n mü hi m bir sırrı m var mı ş gibi b a ş ı mı
önü m e e ğ ip dü ş ün e c e ğ i m , m a h z u n m a h z u n gülü m s e y e c e ğ i m . Onlar: "Çalıku ş u, s e n d e bir ş ey var!"
diy e c e k l e r ... Gev ş ek g e v ş e k , "Hayır... Nem ola c a k ?" diy e c e ğ i m ... inan m a y a c a k l ar , b e ni sıkı ş tırac a kl ar... O
vakit: "Peki, öyl ey s e . .. Ama kim s e y e s öyl e m e y e c e k s i niz, ye mi n ed e c e k s i niz!" diye c e ğ i m v e bir yalan
uydur a c a ğ ı m .
- Ne yalanı?
- Sizinle tanı ş m a m bu yalanı kolayla ş tırıyor... "Duvarın üz erind e sarı ş ın, uzun b oylu bir erk e kl e kur yaptık,
birbirimiz e!" diye c e ğ i m ... Tabii, b ey a z s a çlı diy e m e m . . . Hem siz küçük k e n s arı ş ın mı ş sı nız galib a...
Arkada ş ların huyun u bilirim, "Ne kon u ş tunuz?" diye s or a c a k l ar... "Beni güz el buldu ğ unu s öyl e di," diy e
ye mi n ed e c e ğ i m . .. Ben de m e n dil içind e kiraz verdi m, de m e k tabii mü n a s e b e t al m a z ... Gül verdi m
diy e c e ğ i m ... Fak at bu da ol m a d ı ... Gülü m e n dil içind e ver m e k âd et de ğ ildir... Hediy e m e n dil v er di m , deri m
olur biter...
Biraz ev v el birbiri mizl e kav g a et m e m i z e bıç a k sırtı kaldı ğ ı hald e şimdi ihtiyar ko m ş u ile gülü ş üy or,
ayrılırk e n birbiri miz e el sallıy or duk...
*
O s e n e n i n yazın d a bu a ğ a c a çık m a k illeti yüzün d e n ba ş ı m a bir ş ey da h a g el di.
Bir a ğ ust o s m e h t a b ı g e c e s i y di. Köşke bir alay mi s afir g el mi ş ti. Bunlar ara s ı n d a Nerim a n diye yirmi b e ş lik
bir dul vardı ki, ara sıra kö ş kü ş er efl e n dir m e s i bir vak a olurdu.
Dünyada kendilerinden baş ka kim s e yi b e ğ e n m e y e n teyz el eri m d e n alık hiz m e t çi kızlara kad ar h erk e s bu
kadın a hayr a n dı.
Nerim a n 'ın ç ok s e v di ğ ini s öyl e di kl eri koc a s ı bir s e n e
ÇALIKUŞU
37
ev v el öl m ü ş tü. Bunun için dai m a siyah giy er di. Fak at b e n d e öyl e bir his vardı ki, siyah bu kadı nın sarı ş ın
ç e h r e s i n e ç ok iyi git m e s e ; m at e m de v a m et m e y e c e k , elbis el e r takı mıyl a ç ö plü ğ e atılac a ktı.
Nerim a n ; ke di, köp e k ok ş ar gibi har e k e tl erl e b e ni de avla m a y a çalı ş mı ş tı. Fak at n e d e n s e b e n , on a
ısın a m a m ı ş tı m . Aramız hayli ş ek err e n kti. Bana yaptı ğ ı av a n sl arı dai m a s o ğ uk kar ş ılıyor du m .
O s o ğ ukluk hâl â de v a m et m e s i n e ra ğ m e n , şimdi itiraf et m e y e m e c b u r u m ki, bu Nerim a n , hain c e s i n e
güz el di. Beni m on d a ç e k e m e d i ğ i m ş ey fazla kok etli ğiydi. Yalnız, kadı nl ar ara s ı n d a bulun du ğ u za m a n
ş öyl e b öyl e ç e kiliyor du. Fak at aray a kaz ar a bir erk e k karı ş a c a k oldu mu yüzü de ğ i şiyor, s e si, kah k a h a l arı,
bakı ş ları b a m b a ş k a oluy or du. Hasılı, b e ni m m e k t e pt e ki sa m a n altınd a n su yürüte n ark a d a ş l arı m dah a fenlen mi ş ti...
Kocanın lakırdısı açıldık ç a bu kadı nın: "Beni m için artık hay at bitti!" diy e bir yalan c ı te e s s ür rolü oyn a yı ş ı
vardı ki, b e ni m a h v e d e r di . O, b öyl e yap ar k e n b e n , fen a hald e içerl er: "Karşına diş e dok u n a c a k biri çıksı n,
görürüz!" diy e s öyl e nirdi m.
Bizim kö ş kt e Nerim a n ' a akra n sayıla c a k kim s e yoktu. Lapacı Nec miy e'yi ins a n d a n say m a k tabii do ğ ru
ola m a z d ı . Teyz el e ri m sa çl arı, ba ş ları a ğ ar mı ş kos k o c a kadınl ar dı. Ara sıra öt e kinin, b erikinin ay a ğ ın a ip
tak m a k t a n ba ş k a kon u ş a c a k lakırdıları ola m a z d ı . O hald e , o hald e ?...
Ben, bu Nerim a n 'ın kö ş k e dad a n m a s ı n d a k i s e b e b i s ez e r gibi ol m u ş tu m . Galiba bizi m bud al a kuz e ni
göz ü n e ke stir mi ş ti. Evlen m e k için mi? Zann et m e m . Otuzun a yakla ş mı ş bir dul kadını n yirmi ya ş ınd a ki bir
ç o c u kl a evl e n m e k iste m e s i , kep a z eli ğ in dik âlâ sı... O, b öyl e bir kep a z e likt e n ç e kin m e s e bile, b e ni m
ca d al o z teyz el eri m d e , yavrularını öyl e ac e m i çayl a ğ a kaptıra c a k göz var mı?
38
O halde, o halde?
O hald e s i var mı? Mesut dul, lüksün e , fantazisin e uş aklık ed e c e k yeni bir kıs m e t avlay m c a y a kad ar b e ni m
kuz e nl e dalg a g e ç e c e k , g ö n ül e ğ le n dir e c e k . ..
Kâmran' a bud al a de di m a m a , kızgınlı ğ ı m d a n ... Yoks a ne yer e b ak a n , yürek yak a n cinsin d e n sinsi bir sarı
çıyan dır. Nerim a n 'l a kon u ş urk e n güy a bir ş ey b elli et m e m e k istiyor a m a , b e ni m g öz ü m d e n kaç ar mı?
Çocuklarla b o ğ u ş urk e n , ken di ken di m e ip atlark e n , yahut yer e yatark e n , iska m b il falı aç ar k e n , gözl eri m
onlar d a y dı.
Kuzeni m, n er e d e y s e kadını n a ğ zın a gir e c e k . .. Ara sıra hiç bir ş eyin farkınd a de ğ il gibi görün e r e k
yanların d a n g e ç e r di m . Hem e n s e sl erini kıs arlar yahut lakırdıyı de ğ i ş tirirlerdi. "Ne isters e yapsı nl ar, san a
ne?" diy e c e k s i niz. "Bana n e olur mu?" Kâmran, dü ş m a n ı m da ols a kuz e ni m ... İ ster miydi m, n eyin ne si
oldu ğ u b elli ol m a y a n bir kadın onu n ahlâkı m b oz s u n ?
Ne anlatıy or du m ? ... Evet, bir a ğ ust o s m e h t a b ı g e c e s i y di. Onlar, kö ş kün önü n d e k i v er a n d a d a , lüzu m s u z bir
lüks lam b a s ı ışığınd a, kala b alık bir grup halind e kon u ş up gülü ş üy orlardı.
Nerim a n 'ın m üzik not al arı gibi h e s a plı v e ah e n kli kah k a h a l arı sinirim e dok u n d u ğ u için ken di ken di m e
uzakla ş m ı ş , b a h ç e n i n bir kö ş e si n d e a ğ açl arın kar anlı ğ ın a dal mı ş tı m.
Ta ö b ür uçta dallarınd a n bir kıs m ı nı ko m ş u n u n ba h ç e s i n e s arkıt mı ş ihtiyar bir çın ar vardı. Biçar e nin iş e
yaray a c a k bir ye mi ş i ol m a m a s ı n a ra ğ m e n , b a b a y a n i halini s e v e r di m ; bir s ofa gibi üzerl erind e hiç korku s uz
g ezil e n, iri, yayv a n dalların a çıkıp dol a ş ır yahut otururdu m .
O g e c e de öyl e yaptı m, hayli yüks e k ç e bir dalın a çık ar a k oturdu m .
Biraz s o nr a kula ğ ı m a hafif bir ayak s e si, ark a s ı n d a n kısık bir kah k a h a g el di.
Hem e n gözl eri mi açtı m, kulakları mı diktim... Ne gör s e m b e ğ e nir siniz? Kuzeni m, m e s ut dulla b er a b e r ba n a
do ğ ru g eliy or...
ÇALIKUŞU
39
Oltasın a balık yakla ş tı ğ ını g ör e n bir b alık çı gibi b a ş tan aya ğ a dikk at ke sil mi ş tim. Oturdu ğ u m yerd e bir
gürültü yap a c a ğ ı m diy e ödü m kopuy or d u. Boş korku!
Onlar, o kad ar ken dil erin d e n g e ç m i ş l er di ki, oturdu ğ u m yerd e dav ul çals a m galib a farkınd a
ol m a y a c a k l ar dı. Nerim a n ön d e n yürüy or du. Kuzeni m bir Arap köl e gibi dört, b e ş adı m g erid e y di.
Duvarların ara s ı n d a n g e çi p yolların a de v a m et m e y e kudr etl eri ol m a d ı ğ ı için bulun du ğ u m a ğ a cı n altınd a
oturdul ar.
Gelin yavruları m, g elin kuzuları m... Sizi ba n a Allah gö n d e r di. Biraz s o nr a görü ş ürüz... Bu güz el m e h t a p
g e c e s i n d e n sizd e unutul m a z bir hatıra bırak m a y a eld e n g el di ğ i kad ar gayr et ed e riz.
Ta m bu e s n a d a a ğ ust o s b ö c e ğ i cırla m a y a ba ş la m a z mı? Çıldırac a ğ ı m . Kuzeni min m e s ut dula ç e kti ğ i nutku
işite miy oru m . .. Elimd e n g el s e : "Miskin, kork a c a k ne var? Buralard a kim olur?... Sesini çık ar s a n a!" diye
ba ğ ıra c a ğ ı m .
Bu nutuk ara s ı n d a n kula ğ ı m a yalnız: "Neri m a n , cici m, m el e ğ i m ," diye birka ç keli m e g el di. Zangır zan gır
titre m e y e ba ş ladı m . Düş m e s e m bile gürültü ed e c e ğ i m , yaprakl arı hı ş ırdat a c a ğ ı m diy e korkuy oru m . Arada
Nerim a n Hanı m'ın da bir iki keli m e s i ni yak alıy or du m . .. "Rica ed e ri m , Kâmran Bey, rica ed e ri m ..." diyor.
Nihay et, s e sl e r ke sildi. Nerim a n yav a ş yav a ş duv ar a yürüy or, ko m ş unun ba h ç e s i n d e kar anlıkta b a ş k a bir
ş ey var mı ş da gör m e k istiyor m u ş gibi ayakl arının ucun a b a s a r a k kalkıy or d u.
Bu vaziy ett e tabii ark a s ı, ne yap a c a ğ ı nı bile miy or gibi görün e n Kâmran' a dön üktü.
Kuzeni min bird e n b ir e on a yürüdü ğ ün ü, ellerini kaldırdı ğ ını görüy oru m . .. Yüre ğ i m oynuy or, "Nihay et aklı
ba ş ın a g el di, bu fen a kadın a güz el bir tok at ata c a k!" diyoru m . Kâmran bun u yap s a b e n de a ğ lay ar a k
ken di mi a ğ a çt a n atac a ğ ı m , onu nl a ölün c e y e kad ar barı ş a c a ğ ı m . Fak at o can a v a r , bun u yap m a d ı . Sıska
kolların d a n , b e m b e y a z kız ellerin d e n umul m a z bir
40
kuvv etl e on u ev v el a o m u zl arın d a n , s o nr a bilekl erin d e n yak al a dı. Kucak kuc a ğ a, s oluk s olu ğ a
b o ğ u ş uy orl ardı. Çınar yaprakl arı ara sı n d a kaç a n ay ışıklarınd a n sa çl arının birbirin e karı ş tı ğını
görüy or d u m .
Ne rez al et Yarab bi, ne rez al et! Bütün vücu du m zan gır zan gır titriyordu. Biraz ön c e onlar a güz el bir oyun
oyn a m a y a kar ar v er di ğ i m hald e şimdi b e ni s ez m e l e ri n d e n ödü m kopu- yordu. Sahici bir ku şla yer de ğ i ştirip
bu dalların üstün d e n g ök y üz ün e kan atl an m a y ı , yukarıd a ki ay illerind e kay b ol u p gid er e k bu düny a d a ki
ins a nl arın yüzlerini artık gör m e m e y i n e kad ar istiyordu m .
Dudakl arı mı par m a kl arı ml a sık m a m a ra ğ m e n , a ğ zı m d a n bir s e s çıktı. Bu, galib a bir feryattı. Fak at
a ş a ğ ıd a kil er tarafınd a n duyulun c a h e m e n bir kah k a h a y a dö n d ü. Namu s s u zl arın o dakik a d a ş a ş kınlıklarını
gör m e liy diniz!
Biraz ön c e ay ışığı gibi ayakl arını yer e dok u n d ur m a d a n yürüy or his sini ver e n m e s ut dul şimdi a ğ a çl ar a
çarp ar a k , topukl arını burkular a k ala bildi ğin e kaçıy or d u.
Kuzeni m de öyl e yap m a k iste miş ti. Fak at o hızla biraz gittikten s o nr a ne dü ş ün düy s e dü ş ün dü, süklü m
püklü m g eri dön d ü.
Ben yapa c a k b a ş k a ş ey bula m a d ı ğ ı m için hâl â gül m e y e de v a m ediy or du m . O, m e ş h ur "karg a ile tilki"
m a s a lı n d a k i tilki gibi a ğ acı n altınd a sinsi sinsi dol a ş m a y a b a ş la dı.
Nihay et utanıp sıkıl m a yı bırak ar a k b an a :
- Ferid e, ç o c u ğ u m ; azıcık a ş a ğ ı iner mi sin? de di. Ben, gül m e yi ke sti m; ciddi bir s e sl e :
- Ne münasebet? dedim.
- Hiç... Seninl e kon u ş a c a ğ ı m var da...
- Benim sizinle kon u ş a c a k bir ş eyi m yok... Rahatı mı b oz m a y ı n ı z...
- Ferid e, ş akayı bırak!...
- Ş aka mı? Ne mü n a s e b e t ?
ÇALIKUŞU
41
- Ama s e n de ç ok oluy or s u n ... Sen a ş a ğ ı g el m e k iste m e z s e n b e n yukarı çık m a y ı bilirim.
Ölür mü s ü n , öldürür mü s ü n ? Yürürk e n yolun d a bir inc e cik su birikintisi gör dü ğ ü za m a n tela ş ed e n ,
atla m a y a karar ver m e d e n ev v el üç, dört ker e iskarpinl erin e ve suy a bak a n , bir san d aly e y e otura c a ğ ı
za m a n pant ol o n u n u par m a kl arını n ucuyla dizk ap a kl arın d a n tutup yuk arı ç e k e n nazlı v e naz e ni n kuz e ni mi n
a ğ a c a çık m a k iste mi n e g el de gül m e .
Fakat o, bu gece sahiden canav ar ke sil mi ş ti. Yakın dallard a n birini tutarak a ğ acı n g ö v d e s i n e atlıyor, da h a
yukarılar a çık m a y a hazırlanıy or d u...
Bu g e c e a ğ a cı n üstün d e onunl a yüz yüz e g el m e k fikri n e d e n s e b e ni çıldırttı. Böyle bir ş ey olurs a felak etti.
Onun ye ş il, yılan gözl erinin yakın d a n baktı ğ ını görür s e m , a ğ aç dalları ara sı n d a çarpı ş a çarpı ş a b o ğ u ş a n
iki yırtıcı ku ş a dön e c e ğ iz. Gözlerini oydukt a n s o nr a mu h a k k a k a ş a ğ ı atac a ğ ı m . Ya onu, ya ken di mi. Fak at
ne d e n s e bu çılgınlı ğ ı gö st er m e y i do ğ ru bul mı^ yordu m .
Yerimd e n do ğ rular ak s ert bir emir verdim:
- Durunuz bak alı m or a d a ...
O, aldır m a d ı , hatta c e v a p ver m e d i . Çıktığı dalın üstün d e
do ğ rular a k da h a yuk arılar a bak m a y a b a ş la dı.
'
- Durunuz, de di m . Netic e fen a ola c a k ... Bilirsiniz kij b e n Çalıku ş u'yu m . Ağaçlar b e ni m mülkü m d ür . Oralar a
b ejd e n ba ş k a s ı n ı n ay ak ba s m a s ı n a tah a m m ü l ed e m e m .
- Bu ne garip kon u ş m a Ferid e?... Hakikat e n bu ne garip kon u ş m a y d ı!... Çare siz, alay cı bir tavır aldı m .
Gelirs e dah a yuk arılar a ç\k- m a y a hazırlan ar a k :
- Biliyorsun uz ki, siz e hür m e ti m vardır, de di m . Sizi a ğ a' tan a ş a ğ ı yuv arla m a y a m e c b u r olurs a m pek
üzülürü m . Biraz ev v el şiir okuy a n s e si niz bird e n b ir e de ğ i ş er e k "a m a n a m a n a m a n " diye ba ğ ır m a y a
ba ş lar s a feci olur.
42
Onun sesini taklit ederek kahkahalarla gülüyordum.
- Şimdi gör ürsünüz.
Korku, on u c e s ur v e ç e vik yap m ı ş tı. Teh di di m e aldır m a d a n akı m d a k i dallar a tırm a n m a y a de v a m ediy or du.
Ağaçta ad et a bir kov al a m a c a oyun u n a ba ş la dı k. O yakla ş tıkç a b e n yuk arılar a çıkıy or du m . Fakat dallar
gittikç e inc eliy or du. Bir aralık duv arın üstün e atlayıp kaç m a y ı dü ş ün dü m . Ancak, bunu yapar s a m
kaç a m a y ı p, bir yeri mi kırar ak kuz e ni mi n yerin e b e ni m haykırıp ba ğ ır m a ihtim ali m vardı.
Mamafih ne pah a s ı n a olurs a olsun, bu g e c e birbirimiz e yakla ş m a m a l ı y dı k. Politikayı de ğ i ştirer e k s or du m :
- Beniml e kon u ş m ayı niçin bu kad ar istedi ğ inizi anlay a b ilir miyi m ac a b a ?
Benim bu s özl eri m kar ş ısın d a o da de ğ i ş ti, ciddi bir tavır alar ak durdu:
de..
ı
- Seninl e ş ak al a ş ıy oruz a m a , m e s e l e ç ok mü hi m , Feri- . Korkuyoru m s e n d e n . ..
- Öyle mi? Neyimden korkuyorsunuz acaba?
- Bir gevezelik etmenden...
- O, h er gün yaptı ğ ı m ş ey de ğ il mi?
- Bu gecekinin her zamankilere benzememesinden...
- Bu g e c e d e ne fevk al â d e lik var ki?... Kâmran ç ok yorul m u ş , üzül m ü ş tü. Artık pant ol o n u n u falan
dü ş ün m e y e r e k dallard a n birin e oturdu; hâl â ş ak ay a de v a m ediy or görül m e k l e b er a b e r , a ğ lay a c a k
hald e y di.
/ Ben, on a acı dı ğ ı m için de ğ il, fakat n e olurs a olsun artık onu nl a kon u ş m a y a tah a m m ü l ü m kal m a d ı ğ ı için,
bir an ön c e ken di mi kurtar m a k için:
/ - Merak et m e , de di m . Korkulac a k bir ş ey ol m a d ı ğ ın a /min ola bilirsin... Hem e n mis afirinin yanın a dön...
Ayıp olur. Söz mü, Ferid e?... Yemin mi?...
- Söz, yemin... Ne istersen...
- inan ayı m mı?
ÇALIKUŞU
43
- Zann e d e ri m ki, inan m a n lâzı m... Artık e s ki si kad ar ç o c u k de ğ ilim...
- Feride...
- Hem ne biliyoru m ki, n e s öyl e m e m d e n korkuy or s u n ? Ben, ken di ken di m e oturuy or du m a ğ a cı m d a . . .
- Bilmem, fakat inanmak gelmiyor içimden...
- San a büyüdü ğ ü m ü , h e m e n h e m e n bir g e n ç kız oldu ğ u m u s öyl eyi şi m d e elb et bir m a k s a t var... Hadi
s e v gili kuz e ni m ... Fazla üzül m e yi n... Bazı ş eyl er vardır ki, ç o c u k g örür... Fak at artık büyü m e y e ba ş la m ı ş
bir g e n ç kız hiç fark ed e m e z . . . Hadi gö nlün rah at etsin...
Kâmran'ın korku s u yav a ş yav a ş hayr et e dö n ü ş üy or gibiydi. Beni mutlak a g ör m e k ister gibi ısrarla ba ş ını
kaldırar a k:
- Ne kad ar b a ş k a türlü kon u ş uy or s u n Ferid e. . . de di. Söz uzar s a içind e n çık a m a y a c a k t ı k. Yalan cı bir
hidd etl e ba ğ ırdı m :
- Yetişir artık... Uzatırsan s öz ü m ü g eri ala c a ğ ı m ... Kendin dü ş ün...
Bu teh dit, onu korkuttu. Kös kö s a ğ açt a n indi, Nerim a n'ı n gittiği tarafa git m e k t e n utanıy or m u ş gibi,
ba h ç e n i n a ş a ğ ı tarafın a yürü m e y e ba ş la dı.
Mesut dul, o g e c e d e n s o nr a kö ş kt e görün m e z oldu. Kâm- ran' a g elin c e , onu n da uzun za m a n b e n d e n
korktu ğ unu his s etti m.
istan b ul' a h er inişind e ba n a h e diy el er g etiriyordu. Resi mli b ir Japon ş e m s iy e s i, ipek m e n dill er, ipek
ç or a pl ar, yür ek biçi min d e bir tuval et ayn a s ı , şık bir el ça nt a s ı...
Bir hoyr at ç o c u kt a n ziyad e yeti ş mi ş bir g e n ç kıza yakı ş a c a k bu ş eylerin ba n a veril m e s i n d e k i m a n a n ey di?
Çalıku ş u'nun g öz ü n ü b oy a m a k , ga g a s ı n ı kap at arak g e v e z e lik et m e s i n e m a ni ol m a k t a n ba ş k a n e
ola bilirdi?
44
Baş kası tarafınd a n hatırlan m a k t a ki zev ki anlay a c a k ya ş a g el mi ş ti m. Sonra, güz el ş eyler h o ş u m a
gidiyor du.
Fak at ne d e n s e bu h e diy el er e eh e m m i y e t verdi ğ imi n e Kâmran' a ne de ba ş k a s ı n a g ö st e r m e k istiyordu m .
Üzeri saz d a n kö ş kl er, ç e kik gözlü Japon kızlarıyla süsl e n m i ş ş e m siy e m i yer e, tozların için e dü ş ürdü ğ ü m
za m a n al mıy or, teyz el eri m d e n :
- Ferid e, san a v erilen h e diy el e rin kıy m etini b öyl e mi bilirsin? diy e az ar işitiyordu m .
Parm a kl arı mı parlak v e yum u ş a k derisin e sür er k e n ad et a hür m e t duydu ğ u m çant a m a ; bir gün eli m d e k i
sulu ye mi ş l eri doldur a c a k gibi bir jest yap ar a k onl arı çı ğ lık çı ğ lığ a b a ğ ırt mı ş - tım.
Biraz g öz ü m ü aç a b ils e m , Kâmran'ın bu korku s u n d a n b e n dah a n e istifad el e r ed e r, ufak tefek ş antajlarla
onu dah a n el er n el er al m a y a m e c b u r ed e b ilirdi m.
Fak at b e n , bir yan d a n o kad ar s e v di ğ i m bu e ş y al arı bile yırtıp kırm a k , s o nr a ayakl arı mı n altına alar ak
a ğ lay a a ğ lay a ez m e k istiyordu m .
Kuzeni m e olan küsk ünlü ğ ü m , n efr eti m bir türlü geçmek bilmiyordu.
Baş ka yazlar m e k t e b i n açıla c a ğ ı günl erin yakla ş tı ğ ını gör dü k ç e ba ş ı m a ğ rır, g özl eri m kar arırdı. Halbuki, o
s e n e ev d e n , bu ins a nl ar d a n uzakla ş a c a ğ ı m günü iple ç e kti m.
*
Mektebin ilk haftaların d a bir paz ar gün üy dü. Sörler bizi Kâğıthan e tarafın a g e z m e y e götür m ü ş l er di.
Sörler, s ok a kt a g e z m e y i pek s e v m e z l e r di a m a ne d e n s e o ak ş a m kar anlı ğ a kal mı ş tık.
Ben, taburun en ark a s ı n d a yürüy or du m . Bilme m na sıl oldu? Bir aralık farkın a var m a d a n ark a d a ş l arı ml a
ara m d a k i m e s a f e yi de h ş etli sur ett e açıl mı ş b uldum. Beni her zamanki âdeÇALIKUŞU
45
tim üz erin e en ön d e gidiy or zan n et m i ş ola c a kl ar ki hiç bir taraftan bir s e s çık mı y or d u. Derk e n yanı m d a bir
göl g e b elirdi. Baktı m, Misel...
- Sen mi sin Çalıku ş u? de di. Niçin b öyl e ken di ken din e , yav a ş yürüy or s u n ?
Sağ ay a ğ ı mı n bile ğ in e sarılı m e n dili gö st er di m :
- Biraz ev v el oyn ar k e n dü ş tü ğ ü m ü n , aya ğ ı mı yarala dı ğ ı mı n farkınd a de ğ ilsin galib a... de di m . Misel, fen a
kız de ğ ildi. Halim e acı dı.
- ister mi sin san a yardı m ed e yi m ? de di.
- Herhald e b e ni ark a n a al m a yı teklif ed e c e k de ğ ilsin...
- Tabii hayır... Buna imk â n yok... Fak at kolun a gire bilirim, de ğ il mi? Öyle de ğ il... Kolunu o m z u m a at...
Daha kuvv etli... Ben de s e ni b elind e n tutayı m... Yükün biraz hafifler... Nasıl, yürürk e n da h a az acı
his s et m i y o r mu s u n ?
Dedi ğini yap m ı ş tı m. Hakikat e n iyi oluy or d u.
- Mersi Misel, de di m . Sen ç o k iyi bir kızsın... Biraz yürüdükt e n s o nr a Misel:
- Biliyor mu s u n Ferid e, de di. Bu poz d a yürüdü ğ ü m ü z ü g ör e n ark a d a ş l ar n e zan n e d e c e k l e r ?
- Ne zannedecekler?
- Ferid e de â ş ık ol m u ş ... Mişel'e der dini anlatıy or, diye c e k l e r . ..
Birden durdum:
- Doğru mu s öylüy or s u n ? de di m .
- Elbette...
- O hald e h e m e n kolu m d a n çık.
Bu emri verirken bir kumandan gibi serttim.
Misel, beni tutmakta devam ederek:
- Koca bud al a, de di. Nasıl bun a ihtim al v eriy or s u n ?
- Budala mı? Niçin?
- Herk e s s e ni n n e oldu ğ unu bil m e z mi?
- Ne demek istiyorsun?
46
- Hiç... Sanki s e ni n b öyl e bir m a c e r a n ola m a y a c a ğ ı nı... Kims e ile kur yap m a n a ihtim al ol m a d ı ğ ını...
- Niçin?... Beni çirkin mi buluyorsun?
- Hayır... Çirkin de ğ il... Belki hatta güz el... Fak at ıslah ka b ul et m e z sur ett e saf, aptal...
- Benim için b öyl e mi dü ş ünüy or s u n ?
- Ben de ğ il h erk e s öyl e dü ş ünüy or... Sev gi işind e Çalıku ş u bir hakiki g our d e ' d ur, diyorlar.
Türkçesini pek iyi bilmiyordum ama, gourde Fransız c a d a as m a k a b a ğ ı, suk a b a ğ ı, b alk a b a ğ ı gibi bir
m a n a y a g elirdi. Hangisi olurs a olsun fen a ş ey... Zaten kıs a b oy u m , kalın c a vücu du m l a bu kab a kl ar d a n
birin e de pek b e n z e m e z de ğ ildi m... Ş u hald e Çalıku ş u'nd a n s o nr a ba n a bir de go ur d e diye isim takılır- sa,
de h ş et... Ne yapıp edip bu hay siy et kırıcı tehlik e nin ön ün e g e ç m e k lâzı m.
Yine on d a n ö ğ r e n di ğ i m bir jestle ba ş ı mı Mişel'in o m z u n a koy du m , m a n alı bir yan b akı ş la hazin hazin
gülü m s e d i m :
- Siz öyle zannededurun.
- Ne söylüyorsun, Feride?
Misel, dur m u ş hayr etl e b an a b akıy or d u. Ben, b oy n u m u çarptırar ak tas dik etti m:
- Maales ef öyl e, de di m v e yalanı m ı bir kat dah a yutulur bir ren g e s o k m a k için de iç ç e kti m...
Misel bu defa hayr etind e n bir istavr oz çık ar dı:
- Güzel... Çok güz el, Ferid e... Yazık ki bir türlü inan a m ı y o r u m . ..
Zavallı Misel, öyl e s e v m e çılgını bir kızdı ki, bunu b a ş k a s ı n d a s ez m e k bile on a zev k veriy or du. Fak at,
de di ğ i gibi ne çar e ki inan m a y a v e açıkta n açı ğ a s e vin m e y e c e s a r e t ed e m i y o r d u .
Bir mün a s e b e t s i zliktir yap m ı ş ı m . Artık ark a s ı nı g etir m e k na m u s b orcu oluyordu:
- Evet Misel, dedim. Ben de seviyorum.
ÇALIKUŞU
47
- Yalnız s e v m e k mi Çalıku ş u?
- Şüph e si z, kar ş ılığ ı da var: Grand e go ur d e .
Biraz ev v el onun ba n a s öyl e di ğ i go ur d e keli m e s i ni b e n bir de ba ş ın a "ko c a m a n " sıfatını tak ar a k on a iad e
ettiğim hald e: "Sen sin; o s e ni n adın dır!" de m e k bile aklın a g el miy or d u.
Dem e k ki yalan a ba ş lar ba ş la m a z on a ken di mi tanıt m a y a muv affak ol m u ş tu m , n e sa a d e t!
Misel, şimdi b e ni da h a büyük bir mu h a b b e t l e kollarınd a tutuyordu:
- Anlat Ferid e... Anlat, na sıl oldu? Dem e k s e n de ha? Nasıl, s e v m e k güz el ş ey, de ğ il mi?
- Elbette güzel...
- Kim bu?... Çok mu güz el s e v di ğ in g e n ç ?
- Çok güzel!
- Nered e gör dü n? Nasıl tanıdın?
- Haydi, artık ısrarı bırak.
Israrı bırak m a y a can atıyordu m . Fak at n e uydurup s öyl ey e c e ğ i ni bile miy or d u m . Sev e c e k bir hakiki ins a n
bulanl ar a ş a ş m a k lâzı m... Çünkü onu n bir hay alini bile bul m a k o kad ar güç, o kad ar güç ki...
- Haydi Ferid e... Bekle m e . .. Yoks a b e ni ml e ş ak a ettin, diye c e ğ i m .
Birden bir e tela ş lan dı m . Ş aka mı, Allah e sirg e s i n ... Ben as m a yah ut suk a b a ğ ı ha... Öyle bir a ş k hikây e s i
uydur ayı m ki s e n de ş aş ...
Mişel'e s e v di ğ i m diy e prez a nt e et m e k için aklı m a kim g el s e b e ğ e nir siniz? Kâmran!...
- Kuzeni ml e birbiri miz e kur yapıy oruz...
- Geç e n s e n e m e k t e b i n parloir' m d a g ör dü ğ ü m sarı ş ın kuz e n mi?
- Ta kendisi...
- Ah, ne güzel!
50
s öyl e m i y or d u. Fak at b akı ş ların d a n , gülü ş lerind e n n e de m e k istedikl erini anlıy or du m . Bu, b an a garip bir
gurur veriy or du. Bir za m a n g e v e z e li ğ i, yara m a zlı ğ ı bırak m a y a m e c b u r oldu m . Bu vaziy ett e bir ins a nı n
b e b e k gibi atla m a s ı , sıçr a m a s ı , yara m a z lık et m e s i şık bir ş ey ola m a z d ı .
Mamafih, huy canı n altınd a dır, derl er. Akş am ü stl eri s o n ten effüst e Mişel'in kolun a asılar ak on a yav a ş
yav a ş yeni m a s a ll ar uydur m a k t a de v a m ed e r k e n , ara sıra da yin e ş eytan a uyuy or d u m .
Yine bir kır g e zintisi dön ü ş üy dü.
O gün ne d e n s e bizi ml e g el m e m i ş olan Misel, b e ni kapıd a kar ş ıladı, eli m d e n tutarak ko ş a ko ş a b a h ç e n i n
bir kö ş e si n e g ötürdü:
- San a hav a di si m var, de di. Hem s e vin e c e k s i n , h e m üzül e c e k s i n ... _ ı j ??
- Bugün s e nin sâ n s ı n kuzen mektebe geldi...
- Şüph e si z s e nin için... Keşke s e n de b e ni ml e kals ay dı n.
inan m ı y or d u m . Bir büyük s e b e p yokk e n Kâmran, b e ni ara m a y a g el mi ş olsun! Misel h er h al d e yanlı ş
gör m ü ş ola c a ktı.
Mamafih, bu şüph e yi ken di sin e s öyl e m e d i m . Yalan cıkt a n inan m ı ş g ibi görünerek:
- Bir g e n ç erk e ğ in kur yaptı ğ ı kızı gör m e y e g el m e s i n d e n dah a tabii n e olur? de di m .
- Bulun m a d ı ğ ın a üzüldün, de ğ il mi?
- Zann e d e ri m . Misel yan a ğ ı m ı ok ş a dı.
- Bununla beraber o yine gelir, dedi. Mademki seviyor...
- Ona ne ş üph e ?
ÇALIKUŞU
51
O ak ş a m , ye m e k t e n s o nr a Sor Matild b e ni ça ğ ırdı, bir sır m a tel ile birbirin e b a ğ lan m ı ş iki resi mli ş ek er
kutusu uzatar a k :
- Bunları sa n a kuz e ni n g etirdi, de di.
Sor Matild, hiç ho ş lan m a d ı ğ ı m bir tipti. Fakat kutuları ba n a uzatırk e n b oy n u n a sarılıp yan a kl arını
öp m e m e k için ken di mi zor tuttum.
Dem e k Misel yanlı ş g ör m e m i ş ti. Mekteb e g el e n kuz e ni m - di. Arkad a ş ları m ara sı n d a m a s a lı m ı n do ğ ru
oldu ğ un d a n ş üph e ed e n vars a bu kutuyu görün c e onlar da fikirlerini de ğ i ş tirm e y e m e c b u r ola c a kl ar dı. Ne
güz el!
Kutuları mı n biri renk renk fond a nl ar, biri yaldızlı kâ ğ ıtlara sarıl mı ş ş ok ol ol arla doluy du. Üç, b e ş ay ev v el
ols a onları en yakın ark a d a ş l arı m d a n bile n e ihtim a m l a gizler di m . Fak at o g e c e müt al a a s a atin d e
kutuları m eld e n el e sınıfı dol a ş ıy or, bütün ç o c u kl ar, ins aflarının der e c e s i n e gör e , içind e n birer, ikiş er, üç er
alıyorlar dı.
Bazıları uzakt a n b an a m a n alı iş aretl er yapıy orlardı. Ben, utan m ı ş gibi yapar a k ba ş ı mı öt e tarafa ç e viriyor,
gülüy or du m . Ne güz el!
Misel m a al e s e f, yaldızlı dipleri görün m e y e ba ş la m ı ş olan kutuları mı tekr ar b an a tesli m ettiği za m a n :
- Bu kutular ad et a niş an ş ek eri kutusu Ferid e, diy e fısılda dı.
Masalı m b an a biraz pah alıy a m al ol m u ş tu, a m a n e yap ar sı nız?...
Üç gün s o nr a y dı, imtiha n için b oy alı bir c o ğ r afy a haritası hazırlıyoru m . Boya işleri ba n a hiç g el m e z di . Biraz
savruk oldu ğ u m için ikide bird e renkl eri birbirin e karı ş tırıyor, ell eri mi v e dud a kl arı m ı b oy uy or d u m .
O gün de b e n , yin e bu hald e uğra ş ırk e n kapı cı nın kızı sınıfa girdi; b e ni g ör m e k için g el e n kuz e ni mi n
por/o/r'da b e kl e di ğ ini ha b e r v er di. Ne yap a c a ğ ı m ı bile miy or gibi etrafı m a v e kür52
süd e oturan mu alli m s ör e ş aş kın ş a ş kın b aktı ğ ı mı hatırlıyoru m .
O:
- Haydi Ferid e, de di. Haritalarını oldu ğ u gibi bırak... Misafirini g ör...
Haritaları oldu ğ u gibi bırak a yı m , âlâ ... Fakat misafiri hangi suratla görmeye gideyim?...
Yanı m d a k i ark a d a ş ı m , önlü ğ ünün c e b i n d e n mini mini bir ayn a çık ar m ı ş , b e ni ml e e ğ l enir gibi önü m e
koy m u ş tu.
Yüzüm ü n , h el e a ğ zı mı n hali felak etti. Yazı yaz ark e n kal e m i a ğ zı m a s oktu ğ u m gibi, şimdi de fırçayı a ğ zı m a
s ok m u ş tu m . Dudakları m yol yol sarı, kır mızı, m or b oy al arla b oy a n m ı ş tı. Bunları ne m e n dill e, n e de su
vey a sa b u nl a çık ar m a m a imk â n ol m a d ı ğ ını, hatta uğ ra ş s a m büs b üt ün sıv a ş tırac a ğ ı m ı biliyordu m .
Kâmran'ın eh e m m i y e ti yok tabii, on un kar ş ısın a han gi ç e hr e yl e çık m a y ı canı m ister s e öyl e yap arı m ...
Fak at g el e ni n kim oldu ğ unu ö ğ r e n e r e k kıs kıs gül e n ark a d a ş l arı m a kar ş ı b e n , kur yapılan, hatta
niş anla n m a y a hazırlan a n bir kız vaziy etin- dey di m . Hay Allah c ez a s ı n ı v er sin!
Koridord a n çık ark e n g öz ü m e iliş en bir ayn a, sıkıntı mı büs b ütü n artırdı. O kad ar ki, parlotr' m önü b o ş
ols ay dı b elki de içeri gir m e y e c e k ti m . Fak at ne çar e ki, ortad a bu har e k e ti m e m a n a ver e c e k yab a n c ıl ar
dol a ş ıy or du.
Ne yapalı m, artık olan ol m u ş tu. Kapıyı hızla aç ar a k fırtına gibi içeri atıldı m. Kâmran pe n c e r e n i n yanın d a
ay akt a duruy or du. Doğruc a yanın a gits e m , n e bileyi m, m e s e l a birbirimizin elini tutm a m ı z lâzı m g el e c e k ti;
kuz e ni mi n kadın eli gibi te miz ve süslü ell erini ıslak ell eri min b oy a s ı yl a b er b at ed e c e k ti m .
Gözü m e m a s a n ı n üstün d e yin e sır m a tellerl e birbirin e ba ğ lı pak etl er ilişti. Bunların ba n a ait oldu ğ unu
anla dı m . Artık işi gürültüy e g etir m e k t e n , elleri mi n, dud a kl arı m ı n b oy al arını bir ç o c u k deliliği perd e s i altınd a
sakl a m a k t a n ba ş k a çar e yokÇALIKUŞU
53
tu. Siyah önlü ğ ü m ü n et e kl erini tutarak kutuların ön ün d e mu ht e ş e m v e uzun bir rev er a n s yaptı m.' Bu
es n a d a par m a k l arı m ı biraz da et e kl eri m e silm e k ihtiyacını ih m al et m e d i m . Sonra, kutulara eli ml e birka ç
sıkı öpü c ü k g ö n d e r e r e k bir parç a da dud a ğ ı m ı n b oy al arını hafiflettim.
Kâmran gülerek yanı m a yakla ş mı ş tı. Biraz da on a iltifat et m e k lâzı m g eliy or du:
- Bunlar ne büyük iltifatlar, Kâmran Beyefe n di, de di m . Gerçi ş ok ol ol ar, fond a nl ar biraz kılıcı mı zın hakkı
a m a , ne de ols a ins a n m a h c u p oluy or... Evv elki gün kü kutud a bir ne vi fond a n vardı, inş allah onlar a yeni
kutulard a da tes a d üf et m e k mü m k ü n olur... Fakat hakik at e n tarifine imk â n yok... ins a n, onl arı a ğ zınd a
eritirk en yüre ğ i de b er a b e r eriy or.
Kâmran:
- Bu s ef er zan n e d e ri m dah a kıy m e tli bir ş ey bula c a k s ı n , Ferid e, de di.
Yalan cı bir tela ş ve sa b ır sızlıkla onun gö st er di ğ i kutuyu açtı m , içid e n iki yaldızlı kitap çıktı. Bunlar Noel
yortularınd a küçük ç o c u kl ar a h e diy e edil e n resi mli b e b e k m a s a ll arı kabilind e n ş eyl er di. Kuzeni m, h er h al d e
anla m a d ı ğ ı m bir s e b e p l e b e ni ml e e ğ l en m i ş ola c a k tı. Sırf bunu n için bur ay a kad ar zah m e t ettiys e ayıp
do ğ rus u... Ona küçük bir der s ver m e k sırası g el mi ş miydi ac a b a ? Bilmiyoru m , fakat ken di mi tuta m a d ı m .
Boyalı dud a kl arı m a uy m a y a c a k bir ciddiy etl e:
- Hediy el erin h er türü için te ş ek k ür et m e k lâzı m, de di m . Fak at mü s a a d e ed e r s e n i z küçük bir rö m o r k
yap ayı m ... Birkaç s e n e ev v el siz de bir ç o c u ktun uz. O vakit haliniz ve a ğ ırb a ş lılı ğ ınızla büyük ins anl ar a
b e n z e r di niz g er çi, a m a n e de ols a, bir ç o c u ktun uz de ğ il mi? Siz m a ş alla h s e n e d e n s e n e y e büyüy or,
resi mli ro m a n kahr a m a n l a rı n a b e n z e r bir g e n ç oluy or s u n uz da b e n dai m a yeri m d e sayıy or u m ?
Kâmran, hayr etl e gözl erini açtı:
- Pard o n Ferid e, de di. Anlam a d ı m .
54
- Anlaş ılm ay a c a k bir ş ey yok. Yani siz büyüy or s u n u z da b e n ne d e n Biblioth e g u e tfos e m a s a ll arını
okuy a c a k bir b e b e k kalıyoru m v e bir türlü halin e g ör e on b e ş ya ş ın a gir mi ş bir kız mu a m e l e s i n e lâyık
görül m ü y o r u m ?
Kâmran, ş a ş kın ş a ş kın, yüzü m e b ak m a k t a de v a m ediy or du:
- Yine anla m a d ı m , Ferid e!
Bu anlayı ş sızlı ğ a hayr et ed e r gibi bir jest yaptı m, dud a kl arı mı büzdü m . Fakat do ğ rus u aranırs a n e de m e k
istedi ğ i mi b e n de anla m a m ı ş tı m . Yaptığ ım a piş m a n oluy or, bir kaç a m a k arıy ordu m .
Bu defa sinirli bir har e k e tl e ikinci kutunun b a ğ ını kop ar dı m , içind e yin e fond a nl ar vardı.
Kâmran, h e m e n h e m e n res m i bir tavırla hafifç e e ğ ildi:
- Artık siz e er mi ş , yeti ş mi ş bir g e n ç kız mu a m e l e s i et m e k lâzı m g el di ğ ini a ğ zınızd a n işitm e k b e ni pek
ba htiyar etti Ferid e, de di. Kitaplar için sizd e n af dile m e y e lüzu m gör m e y e c e ğ i m . Çünkü fond a nl ar ispat
et mi ş tir ki, kitaplar zat e n bir ş aka d a n b a ş k a bir ş ey de ğ ildi. Maksat siz e kitap g etir m e k ols ay dı b elki o
de m i n ba h s e tti ğ iniz ro m a n l ar d a n da s e ç e b ilirdi m.
Kâmran'ın bu tavrı, bu s özl eri mu h a k k a k alay dı. Fakat öyl e de ols a, onu n kar ş ı m d a bu s e sl e , bu
keli m e l e rl e kon u ş m a s ı ho ş u m a gidiyor du.
Cevap ver m e y e m e c b u r ol m a m a k için ell eri mi bir dua vaziy etind e birbirin e kavu ş turar a k dal gın bir
hayr a nlık rolü oynuy or d u m . O, s öz ün ü bitirinc e yüzün e b aktı m; gözl eri m e dü ş e n sa çl arı bir b a ş iş aretiyle
silk el e y e r e k :
- Ne s öyl e di ğ inizi dinley e m e d i m , ef e n di m , fond a nl ar o kad ar güz el ki... Mamafih, bunl arı g örün c e b arı ş tık.
Mesel e yok. Çok m e r si, Kâmran.
Dinlenil m e d i ğ ini zan n e t m e s i n e onu n galib a canı sıkıl mı ş tı. Mamafih, o da n e d e n s e bun u ba n a
s ez dir m e m e k istedi; içini ç e k e r e k yalan c ı bir s o m u rtk a nlıkla:
55
ÇALIKUŞU
- Ne yapalı m, m a d e m k i ç o c u k h e diy el e ri m a k b ul e g e ç m i y o r artık, bun d a n s o nr a büyük ins a nl ar a m a h s u s
ciddi ş eyl erl e hatırınızı s or arız, de di.
Ben, şimdi yalnız fond a nl arı ml a m e ş g ul görün üy or d u m . Bir mü c e v h e r mu h af a z a s ı s eyr e d e r gibi s e vi n çl e
kutuy a b akıy or, içind e n çık ar dı ğ ı m ş ek erl eri, bir resi mli gaz et e n i n üstün e sıralıy or du m . Aynı za m a n d a da
sa ç m a s a p a n ş eyl er s öylüy or du m :
- Bunları ye m e k de bir s an attır, Kâmran. Hem bu san atı, âciz a n e b e n ke ş fetti m. Bak, m e s e l a s e n şu sarıyı
kır mızı d a n ev v el ye m e k t e bir zarar g ör m e z s i n , de ğ il mi? Halbuki n e yazık? Çünkü kır mızı; h e m fazla
tatlıdır, h e m biraz nan elidir. Onu ev v el a yer s e m sa nırı m o nazik lezz etin e, o ş airan e kok u s u n a yazık olur.
Ah, canı m ş ek erl er...
Bir tan e si ni alar ak dud a kl arı m a g ötürdü m . Kuş yavru s u n u s e v e r gibi ok ş uy or, on unl a ad et a
kon u ş uy or du m .
Kuzeni m elini uzattı.
- Onu ba n a ver s e n e , Ferid e, de di. Tuh af bir naz arl a yüzün e b aktı m:
- Ne demek?
- Yiyec e ğ i m .
- Kutuyu yanın d a açtı ğ ı mız a galib a fen a ettik. Getirdikl erini ken din ye m e y e b a ş lar s a n işimiz v ar...
- Sadece onu ver!
Hakikat e n bu n e de m e k tir? ins a n, b a ş k a s ı nı n a ğ zın a sürül m ü ş bir ş eyd e n iğren m e m e k için... Neler
dü ş ünüy oru m!
Herhald e bir ş aş kınlık ve dalgı nlık sa niy e si g e çir mi ş ola c a ğ ı m ki, kuz e ni m bird e n b ir e elini uzattı, fond a n ı
par m a kl arı m d a n kap m a k istedi. Fak at b e n da h a atik davr a n d ı m . Ş ek eri kaçırdı m v e on a dilimi çık ar dı m :
- Sizin b öyl e el ça b u klu ğ u hün erl eriniz yoktu a m a nasıl oldu, diye alay etti m.
- Bakın, b e n siz e bu kad ar güz el fond a n ı n na sıl yen e c e ğ i ni tarif ed e yi m de on d a n s o nr a kapı n...
56
Başımı biraz ark ay a atar ak tekr ar dilimi çık ar dı m , fond a n ı üz erin e koy du m . Ş ek er, yav a ş yav a ş eridikç e
ba ş ı mı iki tarafa sallıy or, dilim s er b e s t ol m a d ı ğ ı için el har e k e tl eriyl e on a fond a n ı n lezz etin d e ki
fevk al â d e li ğ i anlatı yordum.
Kuzeni m o kad ar tuhaf bir ş a ş kınlıkla b akıy or d u ki, ken di mi tuta m a d ı m , gül m e y e b a ş ladı m .
Sonra, tekrar ciddile ş ti m, kutuyu uzatar a k :
- Şimdi artık ö ğ r e n e c e ğ i nizi ö ğ r e n m i ş sayıla c a ğ ınız için bir tan e ikra m ed e b iliri m.
Kâmran, yarı ş aka bir hidd etl e kutuyu itti:
- istemem, dedi. Hepsi senin olsun.
Aramızd a a ş a ğ ı yukarı kon u ş ula c a k bir ş ey kal m a m ı ş tı. Ter biy e ica bı ev d e k il er d e n ha b e r s or du kt a n v e
onlar a ko m pli m a n l arı m ı gö n d e r di kt e n s o nr a kutuları mı koltu ğ u m u n altın a sıkı ş tırar ak çık m a y a
hazırlanıy or du m .
Birden bir e parloir' m yanın d a ki od a d a n hafif bir gürültü oldu. Kedi gibi kulak kab art ar a k dinle di m .
Mektep levh al arın a v e haritaların a m a h s u s olan bu od a n ı n biraz ev v el kapı sı açıl mı ş tı. Sonra levh al ar d a n
birinin yer e dü ş m e s i n e b e n z e r bir s e s işitmi ş tim. Şimdi de ark a d a ki ca mlı kapının ark a s ı n d a fare
tıkırtısın d a n farkı ol m a y a n bir gürültü ve har e k e t hiss e di y or d u m .
Kuzeni m e b elli et m e d e n bu kapıy a ş öyl e bir bakın c a ne gör e yi m ? Buzlu ca m ı n ark a s ı n d a ko c a m a n bir b a ş
göl g e s i ... Derhal işi çak m ı ş tı m. Mişel'di. Bir haritay a ihtiyaç oldu ğ unu s öyl ey e r e k aptal s oru kan dır m ı ş ,
parloir' m yanın d a ki od a d a n bizi göz e tl e m e y e g el mi ş ti.
Gölg e kay b ol m u ş tu. Fakat ca m ı n altınd a ki an a ht ar deli ğ ind e n bu kızın bizi göz etl e di ğ in e hiç şüph e m
yoktu. Ne yap a c a k tı m ? Birbirine kur yapa n iki ins a n sıfatıyla, o bizd e n mutlak a fevk al â d e bir ş eyler
b e kliy or du. Benim, kuz e ni m e "Haydi, Allah yolunu açık etsin, ev d e k il er e s el a m " diy er e k aptal aptal
kapı d a n çıktı ğ ı mı görün c e h er ş eyi anlay a c a k , korid or d a ba ş ı-
ÇALIKUŞU
'
57
mı kollarının ara s ı n d a sıkı ş tırıp sa çl arı m ı karı ş tırar ak "Bana m a s a l okud u n , ha!" diy e gül e c e k ti.
Bu korku, ba n a o sa niy e d e bir hınzırlık dü ş ün dür dü. Doğru bir ş ey de ğ il a m a , m a d e m k i bir rol oyn a m a y a
ba ş la m ı ş tık, s o n u n a kad ar de v a m ed e c e k ti.
Misel, m e k t e p ark a d a ş l ar ımın ç o ğ u gibi Türkç e bilm e z di. Ş u hald e s öyl ey e c e ğ i m iz lakırdıların eh e m m i y e ti
yoktu. Elverir ki, s e s v e jestler s e vi ş e n iki ins anı n jestl erin e b e n z e s i n ... Kâm- ran' a:
- Az kalsın unutuy or du m , de di m . Sütnin e ni n torunu kö ş kt e mi?
Sütninenin torunu senelerden b eri kö ş kt e büyüy e n bir ök s üz d ü.
Kâmran, suali m e ş a şırır gibi oldu:
- Elbett e kö ş kt e... de di. Nerey e gitm e s i ni isterdin?
- Tabii... Biliyoru m... Yalnız... Ne bileyi m işte? Ben bu ç o c u ğ u o kad ar s e viy or u m ki... Kuzeni m gülü m s e d i :
- Bu da ner e d e n çıktı, de di. Yüzün e bile baktı ğ ın yoktu biç ar e ni n...
Garip bir hareketle:
- Yüzün e bak m a m a k n e ispat ed e r , rica ed e ri m , de di m . Sev m e d i ğ i mi mi? Ne delilik!... Bilâkis b e n , bu
ç o c u ğ u o kad ar ç ok s e viy oru m ki...
Bu seviyorum kelimesini, La Dam O Kamelya rolü oynayan bir aktris jestiyle b oy n u m u bük er e k ell eri mi
gö ğ s ü m ü n üstün d e kavu ş turar a k tekr ar ediy or, yan gözl e de kapıy a bakıy or d u m .
Misel, altı keli m e Türkç e biliyors a , bunların üçü mutlak a "s e v m e k , s e v gi, s e v d a " gibi ş eyler ola c a k tı.
Mamafih, tah mi ni m d e yanıl mı ş ols a m da h er h al d e bir diksiy o n e r e bak a b ilir, yahut da "s e viy or u m ki"
keli m e s i ni n n e de h ş etli bir m a n a s ı oldu ğ unu h er h a n gi bir Türkç e bilen d e n ö ğ r e n e b ilirdi. Yalnız
60
Kendi mi tuta m a y a r a k bird e n b ir e bir ba s kı n yaptı m:
- Adı ne dir? Ne iş yap ar? Evinin adr e si n e? de di m .
Kuzeni m ş a ş ala dı; o kad ar ş a ş ala dı ki, bir uydur m a isim ve adr e si bile dü ş ün e m e d i . Renkt e n ren g e girer e k
ve gül er e k :
- Ne yapa c a k s ı n ? Niçin bu m e r a k ? gibi keli m el e rl e b e ni atlat m a y a uğ ra ş tı.
Ortada ehemmiyetli bir mesele var mı ş gibi:
- Ben, hafta b a ş ın d a teyz e m e s or arı m , de di ğ i m za m a n is e da h a fazla kızardı.
- Sakın ha! Anne m e on d a n ba h s e t m e . . . Görü ş m e m i iste m e z de, diy e yalv ar m a y a b a ş la dı.
Hiddetl e ay a ğ a kalktı m, zorla tutm a y a ç alı ş tı ğı m elleri mi c e bi m e sakl ay ar a k :
- Ne ba b a do stl arınızla, n e ken di do stl arınızla m e ş g ul oldu ğ u m u zann e di y or s a n ı z yanılıyor s u n uz.
Münas e b e t s izli ğimd e n öyl e bir lakırdı ortay a atıv er di m işte, diye dı ş arı çıktı m.
O gün d e n s o nr a Kâmran n e za m a n m e k t e b e g el diy s e ba h a n e uydurdu m , yanın a çık m a d ı m . Getirm e k t e
de v a m ettiği kutuları sınıfta, yahut b a h ç e d e yırtarak açıy or, içind e kil erini bir tan e si n e el sür m e d e n
ç o c u kl ar a ya ğ m a ettiriyordu m .
Hakikat m e y d a n d a y d ı . Mesut dul mutlak a bu taraflard a bir yerd e oturuy or du. O g e c e d e n s o nr a mutlak a
anla ş mı ş lardı. Kuzeni m ikide bird e onu n evin e gidiyor, o arad a ba n a da uğ ruy or du.
istedikl eri ahlâk s ı zlı ğ ı yap sı nl ar... Bana n e? Fak at b e ni ara d a oyun c a k et m e l e ri fen a hald e güc ü m e
gidiyor du. Bu aklı m a g el dik ç e vüc u du m a at e ş ba sıy or, hidd ett e n a ğ la m a m a k için dişleri ml e dud a kl arı m ı
kan atıy or du m .
Nerim a n 'ın ner e d e oturdu ğ un u ev d e n s orup ö ğ r e n m e k işten bile de ğ ildi. Fak at bu kadı nın adını a ğ zı m a
al m a k , b an a tah a m m ü l edil e m e y e c e k bir ş ey gibi görün üy or d u.
Eve çıktı ğ ı m bir tatil gün üy dü. Bir mi s afir, Nec miy e'y e :
ÇALIKUŞU
61
- iki gün ev v el Nerim a n ' d a n bir m e kt u p aldı m , de di. Çok m e s u t m u ş ...
Küçücük bir fino köp e ğ ini hav uz d a yıka m a k için dı ş arı çıkıy or du m . Bu s özl eri işitinc e kapının yanın d a
durdu m , yer e ç ö m e l e r e k köp e ğ i yav a ş ç a kuc a ğ ı m d a n indirdi m.
Mesut dul için bir ş ey s or a m a z dı m , fakat kula ğ ı m a da yas a k yoktu ya...
Misafir, devam ediyordu:
- Nerim a n koc a s ı n d a n ç ok m e m n u n görün üy or, bu s ef er m e s ut olsun zav allı...
Nec miy e , bir ha m a m kub b e s i ah m a k lı ğ ıyla:
- Ya, ya! Bu s ef er bari m e s ut olsun zav allı, diy e mis afirin keli m el e rini ayn e n tekrar edip lakırdıyı kap at m a z
mı? Artık ç ar e si z, iş ba ş a dü ş m ü ş tü; alay cı bir tavırla:
- Hanı m ef e n di, tekrar evl e n dil er mi? de di m .
- Kim hanı m e f e n d i ?
- Mektubunu aldı ğ ınız hanı m . Nerim a n Hanı m... Misafir yerin e Nec miy e cevap verdi:
- Ay, ha b e ri n yok mu? Çoktan... Nerim a n , bir mü h e n d i sl e evl e n di... Beş , altı ayd a n b eri ko c a s ı yl a b er a b e r
izmir'd e...
"Bu s ef er b ari m e s u t ols a zav allı," dua s ı nı bu s ef er de b e n , üçün c ü defa olar a k tekrar etti m v e köp e ğ i
kuc a ğ ı m a kap ar a k dı ş arı fırladı m. Fak at artık hav uz a git miy or, çitlerin, b a ğ kütükl erinin üstün d e n atlay ar a k
ko ş uy or, b a h ç e n i n etrafını dört dö n üy or d u m .
O yaz, bir s ey a h a t yaptı m. Uzak de ğ il, Tekirda ğ ' a kad ar. . Malum ya, hay att a Allah b an a teyz e d e n b ol bir
ş ey v er m e m i ş tir. Bunlarda n biri de Tekirda ğ 'd a dır. Kocası olan Aziz Enişte miz s e n e l e r d e n b eri or al ar d a
mut a s a rrıftır... Müjgân is min d e b e n d e n üç ya ş büyük bir de kızları vardır. Akrab a ç o c u kl arı ara sı n d a galib a
en ziyad e on u s e v e ri m .
Müjgân çirkindir, fakat bu, bana hiç batmaz. Aramızd a ki fark üç ya ş tan ibar et ol m a s ı n a ra ğ m e n , b e n onu
çocukk e n
62
ne d e n s e dai m a ko c a m a n bir ins an gibi gör m ü ş ü m d ü r . Şimdi farkın da h a az al mı ş ol m a s ı n a ra ğ m e n yin e
öyl e görür v e on u "abla" diy e ça ğ ırırı m.
Müjgân Abla, benim tab a n tab a n a zıddı m d ır. Ben, ne kad ar çılgın v e yara m a z s a m , o, o kad ar a ğ ırb a ş lıdır.
Fazla olar ak da mü st e b ittir. Her istedi ğ ini yaptıran, diy e bilirim ki yalnız odur. Bazen na si h atl erin e biraz
s o m u rt s a m , arzuların a kar ş ı kafa tutsa m bile n etic e d e dai m a yelk e nl eri suy a indir m e k lazı m g elir. Niçin?
Ne bileyi m? İ ns a n, birini s e v m e k felak etin e uğ radı mı, esir gibi bir ş ey oluy or.
Müjgân, birka ç s e n e d e bir Ayş e Teyz e m 'l e b er a b e r istan b ul' a g elir ve birka ç hafta kö ş kt e, yahut öt e ki
teyz el eri m d e mis afir kalırdı.
O yaz, Tekird a ğ 'd a n ba n a , h e m e n h e m e n res mi bir dav et g el di. Ayş e Teyz e m , Besi m e Teyz e m ' e yazdı ğ ı
bir m e k t upt a, "Sizde n ümidi m yok," diyor du. "Fak at Ferid e'yi iki ayd a n a ş a ğ ı ol m a m a k üzer e bu tatilde
mutlak a b e kliy oruz. Malum ya, biz de teyz e siyiz. Gel m e z s e eni ş te si de, b e n de, Müjgân da fen a hald e
danl a c a ğ ız."
Besi m e Teyz e m 'l e Nec miy e , Tekirda ğ 'ı düny a n ı n bir ucu gibi görüy orl ar, uzak yıldızlara bak ar gibi
gözl erini bük er e k : "Olac a k ş ey mi? İ mk â n var mı?" diyorlardı.
- İzniniz olurs a bunun imk â n s ı z bir ş ey ol m a d ı ğ ını ispat ile ke s b - i ş er ef ed e c e ğ i m , de di m .
Arkada ş lar ara sı n d a yaz tatillerind e ailel eriyle b er a b e r s ey a h a t e çık a nl ar v e dö n ü ş t e biz e b ol b ol
övü n e n l e r vardı. Dem e k m e k t e p açıldı ğ ı za m a n b an a da a ş a ğ ı yukarı b öyl e bir ş ey yap m a k fırsatı
çıkıy or du.
Bir s e n e ev v el ki flört m a s a lı n a bu s e n e de bir s ey a h a t hikây e s i ilav e et m e k ho ş bir lüks ola c a k tı. Yalnız,
b e ni m iddia m , ça nt a m ı eli m e alar ak, ro m a n l ar d a oku du ğ u m Amerika n kızları gibi, ken di ken di m e vapur a
bin m e k ti. Fak at teyz el eri m bu arzu m u tela ş lı çı ğ lıklarla kar ş ıladılar ve yanı m a bir b e k çi kat m a ÇALIKUŞU
63
dan yola çık m a m a razı ol m a d ıl ar. Hatta b öyl e oldu ğ u hald e : "Karanlıkta güv ert e d e n de niz e sark m a . ..
Kims e ile kon u ş m a . .. Vapur m e r di v e n l e rin d e n deli gibi inm e!" gibi a ğ ır na si h atl erl e hay siy eti mi kırdılar.
Sanki Tekird a ğ 'a işley e n pab u ç büyüklü ğ ün d e k i külüstür vapurun bir tran s atl antik gibi s e k s e n m etr e
m e r div e n i var mı ş gibi...
iki s e n e d ir gör m e d i ğ i m Müjgân'ı büyü m ü ş , kon u ş m a y a c e s a r e t ed e m e y e c e k kad ar kerliferli bir hanı m
ol m u ş buldu m . Mamafih, yine ça b u c a k anla ş tık.
Ayş e Teyz e m 'l e Müjgân'ın sürü sürü ah b a pl arı vardı. Ben de onl arın ara s ı n a karı ş tı m.
Her gün bir mis afirliğ e, kö ş k e yahut ba ğ a dav et ediliyorduk.
Artık ko c a m a n bir kız oldu ğ u m u , bir hafiflik yapar s a m b e ni ayıplay a c a k l arı nı s öyl e di kl eri için har e k e tl eri m e
s o n der e c e dikk at ediy or du m . Yab an c ı kadınl ar a ko m pli m a n yap ar k e n , suall erin e ciddi v e nazik c e v a pl ar
ver m e y e çalı ş ırk e n , ken di mi mi s afirlik oyun u oyn a y a n b e b e k l e r e b e n z e tiy or du m . Mamafih, ins a n ara s ı n a
katıl m a k biraz da gururu m u ok ş a m ı y o r de ğ ildi.
Bu mi s afirlikler b e ni e ğ l en dir m e k l e b er a b e r , yin e de en ç ok s e v di ğ i m za m a n l ar Müjgân'la yalnız kaldı ğ ı m
sa atl er di.
Enişte mi n, evi de niz e b ak a n yüks e k bir b ayırın üstün d e y di. Müjgân Abla, b e ni m , bazı yerl eri dik bir duv ar a
b e n z e y e n bu bayırd a n sa hil e inm e m i ev v el a tehlik eli bul m u ş , b e ni m e n et m e y e uğra ş mı ş tı. Fak at
s o nr a d a n ken di si de bun a alı ştı. Saatler c e ku ml ar d a yatıyor, suların üz erind e n ta ş s e ktiriyor, sa hil
b oy un c a yürüy er e k ta uzakl ar a gidiyor duk.
Deniz, bu mevsimde çok güzel ve sakin fakat n e ş e s iz di. Bazen sa atl er g e ç e r , üzerin d e bir yelk e n , inc e bir
du m a n parç a s ı görün m e z d i . Hele ak ş a m ü s tl erin e do ğ ru sular, ins a nı ha st a ed e c e k kad ar g e ni ş liyor ve
yalnızla ş ıy or du. Berek et v er sin b e n , bu tehlik eyi dah a ev v el d e n his s e diy or, sa hild e ki kay al arı
kah k a h al arı ml a çın çın öttürüy or d u m .
64
Bir gün Müjgân'la ba ş ı mı al mı ş , ta ilerid e ki bir burn a do ğ ru yürü m ü ş tük. Maksadı m ı z, bu burnu m e y d a n a
g etir e n kay al arın öt e tarafınd a n koy a g e ç m e k ti, fakat ak si gibi, yol kap alıydı. Ayakları mızı çık ar ar a k suy a
gir m e k t e n ba ş k a çar e yoktu. Ben ken di h e s a b ı m a bu m e c b u riy et e s e vi n di m bile. Fak at er mi ş , yeti ş mi ş bir
küçük h a n ı m olan Müjgân'ı ne yapa c a ğ ız?
Ne s öyl er s e m iskarpinl erini v e ç or a pl arını çık art m a y a c a ğ ı nı bildi ğim için on a bir teklifte bulundum:
- Gel, Müjgân Abla, s e ni ark a m a alayı m ... Öyle g e çir e yi m , de di m .
Razı ol m a d ı:
- Deli ç o c u k , s e n kos k o c a ins a nı nasıl kaldırırsın? de di. Zavallı Müjgân, ya ş ı gibi b oy u da b e n d e n büyük
oldu ğ u için ken di sini taş ı m a y a güc ü m yet m e y e c e ğ i ni zan n e di y or d u. Sinsi sinsi yanın a yakla ş ar a k:
- Bakalı m, bir tecrü b e ed eli m de, olurs a ne âlâ de di m ve onu kalç al arın d a n yak al a dı ğ ı m gibi hav a y a
kaldırdı m .
Müjgân bunu ev v el a sa hid e n birka ç adı mlık bir tecrü b e san m ı ş tı. Kendini kurtar m a y a çalı ş ar ak:
- Delilik et m e , bırak. Sen, b e ni na sıl taş ırsın? diy e gülüy or d u. Fak at çıplak ay akl arı ml a suyun içind e
yürüdü ğ ü m ü g örün c e çıldıra c a k gibi oldu.
- Tüy gibi hafifsin abl a, de di m . Çırpm a c a k olurs a n b oylu b oy u m u z a dü ş eriz, ikimiz e de yazık olur. Fak at
rah at dururs a n ko rku yok.
Zavallı kız, sap s a rı ke sil mi ş ti. Bir keli m e s öyl er s e muv a z e n e n i n b oz ul m a s ı n d a n korkuy or gibi a ğ zını,
gözl erini kapıy or, elleriyle sa çl arı m a sarılıy or du.
Zavallı Müjgân, bir karı şlık suyun üstün d e , bir uçuru m d a n g e çiy or m u ş gibi gözl erini kapıy or, sırtı m d a
kı mıld a m a y a c e s a r e t ed e m i y o r d u .
Bir de burnu dön ü n c e n e g ör eli m! Karaya ç e kil mi ş bir san d alı n yanın d a yiyec e k yiyen üç b alık çı biz e
bak m ı y o r mu?
ÇALIKUŞU
65
- Ettin mi ed e c e ğ i ni, Ferid e? diye fısılda dı, şimdi n e yap a c a ğ ız?
Ben güldüm:
- Balıkçılar ad a m ye m e z l e r ya, de di m .
Mamafih, vaziy eti miz hakik at e n tuhaftı. Hele b e n , dizka- pakları m a kad ar çıplak b a c a k l arı m , eli m d e
ç or a pl arı ml a ins a n için e çık a c a k hald e de ğ ildi m.
Müjgân, inc e ci k ba c a k l arıyla -süpür g e önü n d e n kaç a n örü m c e k gibi- ko ş m a y a hazırlanıy or d u. Ben, bu
korkuyu ayıp buldu m .
Suların o gün niçin kıyıdaki yolları kap a dı ğ ını, han gi sa atl er d e de nizin ne tarafların d a b alık tuttuklarını
s or du m . Sırf lakırdı olsun diy e sa ç m a s a p a n suall er.
Balıkçıların ikisi yirmi ş er ya ş ınd a, yahut biraz da h a fazla iki g e n ç , biri sak allı bir ihtiyardı.
Gen çl er, utan g a ç görün üy orl ar dı. Cev apl arını ihtiyar v er di. Fak at o da b e s b e lli b e ni m gibi lakırdı bul m a k t a
güçlük ç e kti ği için kim oldu ğ u m u s or du.
Bir an durakl a dı kt a n s o nr a: "Ben Marika diy e bir kızı m; tücc ar a mcama istanbul'dan misafir getirdim,"
dedim ve yürüdüm.
Müjgân b e ni kolu m d a n tutarak, sürükl er gibi ko ş tururk e n : "Allah c ez a n ı v er sin. Niçin b öyl e yaptın?"
diyor du.
- Ne bileyi m, de di m ... İ stan b ul'd a ki teyz el er, "Dilini sıkı tut. Saç m a s a p a n kon u ş m a ... Oraları de dik o d u c u
yerl erdir," diy e tekrar tekr ar te m b i h ettiler ba n a . Balıkçılar, "Bu nasıl Müslüm a n kız b öyl e, sa d e b a ş ını de ğ il
ba c a kl arını da açıy or," de m e s i nl er diye.
Hasılı, kork a k Müjgân, bu hiçt e n ş eyi ad et a büyük bir m e s e l e yaptı...
Çalıku ş u - F.5
66
Reş at Nuri Güntekîn
Akş a mü stl eri Müjgân'la kol kola g e z e r k e n g e n ç bir süv ari zabitinin etrafı mız d a dol a ş tı ğ ın a dikk at et mi ş tim.
Bu zabit, s öz d e atın a taliml er yaptırıy or du. Fak at Allah'ın kırınd a ba ş k a gidile c e k yer yok m u ş gibi
müt e m a d i y e n bizi m g ez di ğ i miz yolda gidip g eliy or, yanı m ı z d a n g e ç e r k e n biz e bakıy or d u; h e m de o kad ar
garip bir alak a ile ki, n er e d e y s e durup kon u ş a c a k .
Bir gün o, yine atını oyn at ar a k v e bizi duv ar ken arı n d a ki a ğ a çl ar ark a s ı n a kaçır ar a k yanı m ı z d a n g e ç tikt e n
s o nr a yav a ş ç a güldü m , ök sürdüm ve:
- Anlayalı m Müjgân Abla! de di m . Müjgân yüzü m e b aktı:
- Ne demek istiyorsun, Feride? dedi.
- Şunu de m e k istiyoru m ki artık es ki si kad ar ç o c u k de ğ iliz abl a... Zabit Bey'le mük e m m e l kur
yapıy or s u n uz . Müjgân gül m e y e b a ş la dı:
- Ben mi? Deli çocuk!
- Biraz akra n mu a m e l e s i et m e k ten e z z ülün d e bulun m a n ı z d a n n e çık ar ef e n di m ?
- Zabitin b e ni m için dol a ş tı ğ ını mı zan n e di y or s u n ?
- Onu zann et m e m e k için biraz aptal ol m alı. Müjgân tekr ar güldü. Fak at bu defaki gülü şte biraz ıstırap
vardı. Sonra içini ç e kti:
- Yavrucu ğ u m , b e n öyl e ark a s ı n d a n ko ş ula c a k bir kız de ğ ilim ki... O, s e nin için etrafı mız d a gidip g eliy or...
- Ne s öylüy or s u n , abl a! Gözleri m falta ş ı gibi açıl mı ş tı.
- Evet, s e ni n için... Sen g el m e d e n ev v el yin e görürdü m . Fak at b e ni yolun ken arın d a ki şu a ğ açl ar d a n ayırt
et m e d e n g e ç e r gid er di v e bir da h a dö n m e z d i ...
O g e c e , ye m e k t e n s o nr a Müjgân'la evin ön ün e çık mı ş tık. Konuş m a d a n de niz e do ğ ru yürüy or duk. .
Müjgân:
- Senin bir der din var Ferid e, de di. Hiç s e si n çık mıy or.
67
ÇALIKUŞU
Biraz durakl a dı kt a n s onra cevap verdim:
- Gündüz s öyl e di ğ in mü n a s e b e t s i z lakırdıyı aklı m d a n çık ar a m ı y o r u m , m a h z u n oluy oru m . Müjgân ş a ş ırdı:
- Ne dedim ben?
- "Ben ark a s ı n d a n ko ş ula c a k bir kız de ğ ilim ki," de di n. Müjgân, hafif bir kah k a h a kop ar dı:
- Peki ama, bundan sana ne?
Ellerini tuttum, gözlerim dolu dolu, donuk bir sesle:
- Sen çirkin misin abla? dedim.
O yine güldü, b e ni ml e e ğ l en e r e k yan a ğ ı m a bir fisk e vurdu:
- Ne çirkin, n e güz el!... Ortayı m diyeyi m de kav g a y ı kıs a ke s e li m ... Sana g elin c e , biliyor mu s u n s e n
büyüdü k ç e de h ş et bir ş ey oluy or s u n!
Ellerimi Müjgân'ın o m u zl arın a koy du m , on u öp e c e k gibi burnu m u sür er e k :
- Benim için de orta diyelim de mesele bitsin, dedim.
Bayırın ken arı n a g el mi ş tik. Yerd e n ta ş toplay ar a k de niz e at m a y a ba ş ladı m . Müjgân da b an a uydu. Fak at
zav allı, h e m ta ş at m a s ı n ı bil miy or d u, h e m de kolları kuvv et siz di.
Benimkil erin h er za m a n hav a d a kay b ol d u kt a n s o nr a uzakt a bir yak a m o z parıltısıyla suları
yıldızlan dır m a s ı n a muk a b il onu n kil er gülün ç bir patırtı ile bayırın taşların a ç arpıy or, yahut a ş a ğ ı ku m s al a
d üş üy or du v e de h ş etli gülüy or du k.
Ay ışığınd a n sırılsıkla m bir de nizin iki g e n ç kıza ilha m ı bu ol m a m a l ıy dı. Ama n e yapar sı nız! Mamafih, biraz
s o nr a Müjgân yorular a k büyük bir kay a parç a s ı nı n üstün e oturdu; b e n de ayakl arının dibin e ç öktü m .
Bana mektep arkada şları m a dair suall er s oruy or d u. Ona b e ni m Mişel'in birka ç vak a s ı nı anlattı m. Sonra
eli m d e ol m a d a n ken di uydur m a m a s a lı m d a n b a h s e b a ş la dı m .
Buna ne s e b e p vardı? Müjgân' a yaptı ğ ı m itiraf sa d e c e bir
68
g e v e z e lik ihtiyacı mıy dı? Bilmiyoru m . Fakat ara sıra mü n a s e b e t s i zli ğ imi his s e d e r e k dur m a k istedi ğ i m
hald e bir türlü ken di mi tuta mıy or d u m .
Müjgân' a anlattı ğ ı m ş ey, netic e itibariyle, ark a d a ş l arı mı na sıl bir kurt m a s a lıyl a aldattı ğ ı mı n hikay e s iy di.
Fak at o za m a n rol ica bı nasıl m a h z u nl a ş ıy or s a m , şimdi de b öyl e bir m e c b u riy et ol m a d ı ğ ı hald e o hüznün
yanın a ken di mi kaptırıy ordu m . Müjgân'ın yüzün e bak m a k t a n ç e kiniy or d u m . Kâh onun et e kl eriyl e,
dü ğ m e l e riyl e oynuy or, kâh ba ş ı mı dizin e koyuy or v e dai m a de niz e, uzaklar a b akıy or d u m .
Masalı mı n kahr a m a n ı n ı n kim oldu ğ unu ev v el a Müjgân' dan sakl a m a y a gayr et et mi ş ti m. Fakat s o nr a d a n
bun u da a ğ zı m d a n kaçırdı m .
Müjgân, bir ş ey s öyl e m i y o r, sa d e c e sa çl arı m ı ok ş ay ar a k b e ni dinliyordu.
Sözü m ü bitirdiğim v e ark a d a ş l arı m a uydurdu ğ u m yalanın ayıp bir ş ey oldu ğ unu ken di mi n de anla dı ğ ı mı
s öyl e di ğ i m za m a n , o ne de s e b e ğ e nir siniz?
- Zavallı Ferid e ci ğ i m. Sen, Kâmran'ı s a hi d e n s e viy or s u n , de di.
Bir çı ğ lık kop ar ar a k Müjgân'ın üstün e atıldı m, onu kuru otların için e yuv arlay ar a k tartakla m a y a b a ş la dı m :
- Ne dedin abla, n e de din? Ben, sinsi sa n çıya nı... Müjgân, s oluk s olu ğ a ken di ni kurtar m a y a çalı ş ıy or,
de b e l e n iy or d u:
- Bırak b e ni, de di... Üstümü ba ş ı mı yırtac a k s ı n . Yoldan g ör e c e k l e r , rezil ola c a ğ ız, Allah a ş kın a yap m a!
diy e yalv arıy or d u.
- Sözünü mutlaka geri alacaksın...
- Mutlaka g eri alac a ğ ı m , de di. Ne isters e n yap a c a ğ ı m , bırak b e ni...
- Ama öyl e hatır için de ğ il, b e ni aldat m a k için de ğ il...
- Peki, hatır için de ğ il... Seni aldat m a k için de ğ il... Sahid e n ...
69
ÇALIKUŞU
Müjgân, aya ğ a kalk mı ş , üstünü silkiyor:
- Ferid e, s e n sa hi d e n deliy mi ş sin, diye gülüy or d u. Ben yeri m d e n kalk m a m ı ş tı m . Titrey er e k :
- Allah'tan kork m a d a n b an a na sıl iftira ediy or s u n , abl a, de di m . Ben da h a ç o c u ğ u m .
Sonra ken di mi tuta m a y a r a k a ğ la m a y a ba ş ladı m .
O g e c e yata ğ ı m d a b e ni şidd etli bir at e ş ba stırdı. Bir türlü uyuya m ı y or , sayıklıy or, a ğ a dü ş m ü ş ko c a m a n bir
balık gibi ken di mi or a d a n or ay a atıy or du m .
Berek et v er sin g e c e l e r kıs ay dı. Ortalık aydınla nı n c a y a kad ar Müjgân b e ni yalnız bırak m a d ı .
Vücudu m d a bir ş ey de ğ i ş mi ş gibi ken di ken di m e kar ş ı yenil m e z bir korku v e tiksinti duyuy or du m , ikide
bird e bir b e b e k hıçkın ğ ıyla Müjgân' m b oy n u n a sarılıyor, "Niçin öyl e s öyl e di n, abl a?" diy e hıçkırıy or du m .
O, b e s b e lli yeni bir hücu m a uğra m a k t a n ürktü ğ ü için n e "ev et", n e "hayır" diyor, sa d e c e sa çl arı mı
ok ş ay ar a k , ba ş ı mı kuc a ğ ın a alar ak b e ni yatı ş tır m ay a çalı ş ıy or du. Yalnız, sa b a h a kar ş ı o da as a b il e ş er e k
isyan etti, hırçın bir s e sl e b e ni az arla dı:
- Deli, s e v m e k ayıp mı? Kıyam et kop m a d ı ya... Daha ol m a z s a evl e nir siniz, olur biter... Uyu bak a yı m
göz ü m ü n önü n d e ... Ben öyle terbiyesizlik istemiyorum.
Müjgân Abla'nın bu umul m a z ba s k ı sı kar ş ısın d a bu s ef er de b e n sindi m . Zaten vücu du m d a da uğ ra ş m a y a
kuvv et kal m a m ı ş tı. Bütün bir g e c e da ğ d a kurtla b o ğ u ş tuktan s o nr a sa b a h a kar ş ı ken di ni bırak a n Mösyö
Seguin'in Keçisi' ne dö n m ü ş tü m .
Uykuya dal ark e n Müjgân' m tekrar katıla ş mı ş bir s e sl e :
- Galiba o da san a kar ş ı lak ayt de ğ il, diye fısılda dı ğ ını işittim, fakat artık isyan a kudr et bula m a y a r a k
uyudu m .
70
Ertesi gün yerli zen gi nl er d e n birinin çiftliğin e davetliydik.
Hayatı m d a bu gü n k ü kad ar azdı ğ ı m v e e ğ le n di ğ i m bir gün ol m a m ı ş gibidir.
Ayş e Teyz e m 'l e Müjgân'ı çiftliğin hav uzu ken arı n d a büyükl erl e de dik o d u yap m a y a bırak ar a k ç o c u kl arı
pe ş i m e tak mı ş , etrafta otu ota, suyu suy a kat mı ş tı m. Hatta bir aralık çıplak bir ata bin m e y e uğ ra ş ar ak ufak
bir tehlik e de g e çir mi ş ti m. Teyz e m l e Müjgân b e ni g ör dü k ç e birtakı m el v e b a ş iş ar etl eri yapıy orlar dı.
Ne de m e k istedikl erini gay et iyi anlıy or du m . Fakat anla m a k işim e g el m e d i ğ i için g ör m e z likt e n g eliy or,
a ğ a çl arın ara s ı nda tekrar kendimi kaybediyordum.
Evet, on b e ş ya ş ınd a, ken di nazik tabirleri üzer e "at an a s ı gibi" bir kızın ba ş açık, b a c a k l ar çıplak, üst ba ş
dar m a d a ğ ı nı k, iş çiler, yan a ş m a l a r ara sı n d a h oyr atlık et m e s i ayıptı, bun u b e n de biliyordu m a m a , bir türlü
ken di m e lakırdı anlat a m ı y o r d u m .
Bir aralık, Müjgân'ı yalnız bular ak kolun d a n yak al a dı m :
- Ne anlıy or s u n bu Erm e ni g elini ed alı hanı ml ar d a n ? Gel s e n de b e ni ml e bar e b e r , de di m . O, ad et a kızdı:
- Sen hakik at e n ş aş ılac a k bir m a hluk s u n , can a v a r gibi bir ş eysin Ferid e, de di. Akş am n e hald e y di n?
Sab a hl e yi n iki s a at bile uyu m a d ı n , tekrar ay a ğ a kalktın. Halind e zerr e kad ar yor gu nluk e s e ri yok. Rengin
parlıyor, gözl erin parlıyor. Halbuki b e ni ne hal e g etirdin, bak!
Zavallı Müjgân, hakik at e n acı n a c a k hald e y di. Gec e ki uykus uzlukt an s o nr a, yüzü gözl erinin b ey a z ı n a kad ar
bal m u m u gibi sar ar m ı ş tı.
ÇALIKUŞU
71
- Gec e yi hatırla mı y or u m bile, de di m ve tekr ar kaçtı m .
*
Akş a mü st ü, ara b a m ı z g e ci kti ğ i için yay a olar ak dön üy or uz. Bu tabii, dah a iyi. Zaten çiftlik uzak bir yerd e
de ğ il... Teyz e m , ken di ya ş ınd a iki ko m ş u s uyl a ark a d a n g eliy or. Biz, nihay et biraz canl a n m a y a kar ar v er e n
Müjgân'la kol kola hayli ön d e n yürüy oruz. Yolun bir yanın d a yıkık duv arlar, çitlerl e ç e vril mi ş ba h ç e l e r , öt e
yanın d a o büyük ümitsizliğ e b e n z e y e n yel- ken siz v e du m a n s ı z de niz var.
Bahç el e r d e vakitsiz bir s o n b a h a r b a ş la m ı ş , duv arl arı, çitleri sar a n ye ş illikler kuru m u ş , tek tuk çiç e kl eri toz
içind e sar a- np buru ş m u ş . Seyr ek fasıllarla birbirind e n ayrılan cılız gürg e n l e rin inc e, titrek g öl g el e riyl e
b er a b e r yolun tozları üz erin e kuru yapr akl ar dök ülüy or.
Yalnız, ta uzakl ard a , ken di halin e bırakıl mı ş ba h ç e n i n derinl erin d e birtakı m kır mızı b e n e k l e r s e çiliy or.
Bunlar b ö ğ ürtlen dir v e mu h a k k a k ki Allah onl arı çalıku ş ları ga g al a s ı n diy e yarat mı ş tır.
Bu sebepten, ümitsiz de nizi bırakıy oru m v e Müjgân'ın kolun d a n tutup b ö ğ ürtlenl er e do ğ ru sürükl e m e y e
ba ş lıy oru m .
Arkada kil er kaplu m b a ğ a adı ml arıyla bizi g e çi p a ş a ğ ı kö ş e nin b a ş ın a varın c a y a kad ar biz, s e k s e n defa
işimizi bitiririz.
Fak at Müjgân Abla ins a nı sa bır sızlıktan çıldırta c a k kad ar mız m ı z. Tarlanın orta sı n d a yürürk e n iskarpinin
topu ğ u burkuluy or, kuru ekin sapl arının ay akl arın a bat m a s ı n d a n korkuy or, iki karı şlık bir h e n d e k t e n
atla m a k lâzı m g el di ğ i za m a n ter e d d üt ediy or.
Bir aralık bir köp e ğ in hücu m u n a uğradık. Müjgân'ın el ça nt a s ı n a sı ğ a c a k büyüklükt e bir köp e k . Abla m,
bun u görün c e kaç m a y a , imd at iste m e y e kalkı ş tı. Nihay et, b ö ğ ürtlenl er d e n de korkuy or d u.
"Hastal an a c a k s ı n ... Miden b oz ul a c a k " diy e ye mi ş l eri eli m d e n kap m a k istiyordu. Ara sıra hafifç e
b o ğ u ş uy or du k.
72
Böğ ürtlenl er eziliyor, yüzü m e yapı ş ıy or, b e ni m g e ni ş yak al arı m a iki sır m a çap a işlen mi ş b ey a z m ar e n
bluzu m u lek el er içind e bırakıy or d u.
Aradakil er biz e yeti şinc e y e kad ar biz, işimizi bitiririz de m i ş ti m a m a , b e n Müjgân v e b ö ğ ürtlenl erl e de v a m l ı
hald e çalı ş ırk e n onlar yolun alt ba ş ını bul m u ş l ar dı. Galiba bizi m e r a k elikleri için kö ş eyi dö n üy orl ar, ark ay a
bakıy orl ar dı. Yanlarınd a bir erk e k vardı.
Müjgân, "Kim acaba?" dedi.
- Kim olacak, bir yolcu, yahut bir köylü.
- Zannetmiyorum.
Doğrusu aranır s a onu b e n de pek zan n et m i y o r d u m . Akş amı n ala c a k a r a n lı ğ ı v e yol ken arı n d a ki büyük
a ğ a çl arın göl g el e ri ara sı n d a pek iyi s e çil m e m e k l e b er a b e r b a ş k a türlü bir ins a n oldu ğ u görülüy or du.
Biraz s o nr a bu erk e k biz e el salladı, s o nr a onl ard a n ayrılar ak biz e do ğ ru yürüdü.
Ş a şırmı ş tık. Müjgân:
- Çok tuhaf! Herhalde bir bildik olacak, dedi ve biraz sonra heyecanla ilave etti:
- Ferid e, bu Kâmran' a b e n ziy or. Sakın...
- İ mk â n ı yok. Ne işi var bura d a , de di m .
- O, vallahi, ta kendisi.
Müjgân ko ş m a y a b a ş la dı. Ben, bilâkis yürüyü ş ü m ü dah a a ğ ırla ş tır mı ş tı m. Soluğ u m u n tıkan dı ğ ını,
dizleri min ke sildi ğ ini hiss e di y or d u m .
Yolun ken arı n d a durdu m . Ayağ ımı büyük bir ta ş ın üzerin e koy ar a k e ğ ildi m, iskarpinl eri mi n b a ğ ını ç öz d ü m ;
s o nr a a ğ ır a ğ ır yenid e n ba ğ la m a y a b a ş ladı m .
Yüz yüze geldiğimiz za m a n b e n , sakin ve biraz da alay cıy dı m :
- Hayret, de di m . Siz bural ar d a ... Bu kad ar uzun yolculu ğ u na sıl g öz e aldınız?
ÇALIKUŞU
73
O, bir ş ey s öyl e m i y o r, bir yab a n c ı kar ş ısın d a gibi ç e kin g e n bir gülü m s e m e ile yüzü m e bakıy or d u. Sonra
elini uzattı.
Ben, ken di mi n kil eri h e m e n g eri ç e kti m, ark a m d a sakl a dı m .
- Müjgân Abla ile ken di miz e bir b ö ğ ürtlen ziyafeti verdik. Ellerim yapı ş yapı ş . Sonra da üstün e tozlar
yapı ştı. Teyz el e r nasıl? Nec miy e na sıl?
- Gözlerinden öpüyorlar, Feride.
- Mersi.
- Ne kadar yanmı ş sın, Ferid e... Derin pul pul ol m u ş .
- Güne ş t e n .
Bir aralık Müjgân s öz e karı ş tı:
- Sen de öyle, Kâmran, dedi.
- Kim bilir... Ş e m s iy e s iz m e h t a pt a mı dol a ş tı, n e dir? de di m .
Gülüştük v e yürüdük.
Biraz s o nr a Ayş e Teyz e m ile Müjgân, kuz e ni mi araların a aldılar. Teyz e m i n ko m ş ul arı kırkı g e ç m i ş
ya şlarıyla ken dil erini kadın d a n , Kâmran'ı erk e kt e n s ay ar a k biraz alar g a gidiy orlardı.
Ben, ön d e ç o c u kl arl a b er a b e r yürüy or du m . Fak at kula ğ ı m ark a d a y dı . Kuzeni min teyz e m l e Müjgân'a,
ken di sini han gi rüzg ârın buray a attı ğ ını anlat m a s ı n ı dinliyordu m :
- Bu yaz istan b ul'd a ç ok sıkıldı m, de di. Ama bile m e z s i niz n e kad ar ç ok...
Topu ğ u m u hidd etl e yer e vurdu m , içim d e m "Elbett e, de di m , m e s ut dulu yad eller e kaçırdıkta n s o nr a
bun d a n tabii n e olur?"
O, devam etti:
- Evvelki g e c e ayın on b e ş i idi. Bir ark a d a ş grub uyl a Alem d a ğ ı'n a çıktık. Son der e c e güz el bir g e c e y d i.
Fak at b e ni m yoruc u e ğ l en c e l e r e tah a m m ü l ü m yok. Sab a h a do ğ ru kim s e y e ha b e r ver m e d e n ken dj
ken di m e ş ehr e indi m. Hasılı, fen a hald e sıkılıyordu m . Birkaç gün İ stan b ul'd a n uzakla ş m a y ı dü ş ün dü m .
74
Fak at ner e y e gid er si niz? Yalov a' nın m e v s i m i de ğ il. Bursa bu aylard a c e h e n n e m gibi yan ar.
Birden bir e aklı m a siz g el diniz. Zaten sizi de de h ş etli gör e - j c e ğ i m g el mi ş ti.
Enişte ml e teyz e m o ak ş a m Kâmran'ı g e ç vakt e kad ar" ba h ç e d e alık oy dul ar. Müjgân da yorgunlukt a n
ay akt a dura m a y a c a k hald e ol m a s ı n a ra ğ m e n , burunlarının dibin d e n ayrılmıy or du.
Ben, bilâkis grub a alar g a duruy or, ikide bird e içerid e yahut b a h ç e n i n ark a taraflarınd a kay b ol uy or d u m .
Bir aralık, bilm e m niçin, yanl arın a yakla ş m a k lâzı m g el mi ş ti. Kâmran, hali m d e n alındı ğ ını g ö st e r e n bir
tavırla:
- Misafire hür m e tt e kusur ediliyor galib a, de di. Ben gül er e k o m u zl arı m ı kaldırdı m :
- "Misafir misafiri çekemez" derler dedim.
Müjgân, b e ni tekr ar kaçır m a m a k ister gibi sı m s ı kı bile ğ i m d e n et e ğ i m d e n tutuyor du. Silkindi m v e yat m a y a
ihtiyacı m oldu ğ unu s öyl ey e r e k od a m a çıktı m.
Müjgân, g e ç vakit od ay a g el di ğ i za m a n b e n yata ğ ı m d a uyu m u y o r d u m . Karyola mı n ken arın a oturdu,
yüzü m e baktı. Gülec e ğ i mi his s e d e r e k öt e tarafa dö n d ü m , horla m a y a b a ş la dı m .
O, zorla ba ş ı mı kaldırdı:
- Saht ek ârlı ğ a lüzu m yok, aç gözl erini, de di.
- Vallahi uyuy or d u m , diy e g özl eri mi iri iri açtı m . Fakat ikimiz de ken di mi zi tuta m a y a r a k gül m e y e ba ş ladık.
Müjgân ç e n e m i ok ş ay ar a k :
- Tah mi ni m do ğ ru çıktı, de di.
Sert bir har e k e tl e kary ol a de m irl erini zan gır d at ar a k do ğ ruldu m :
ÇALIKUŞU
75
- Ne demek istiyorsun? O, birdenbire ürktü:
- Hiç... Hiç, dedi. Sonra gülerek ilave etti:
- Allah a ş kın a b o ğ u ş m a y a falan kalk ayı m de m e , yor gu nlukt a n ölürü m . Sonra la m b a y ı s ö n d ür e r e k yata ğ ın a
girdi.
Birkaç dakik a s o nr a da b e n on un kary ol a s ı n a gitmi ş , b a ş ını yastı ğ ınd a n kaldırar a k kollan m a al mı ş
bulunuy or d u m . Fak at o zav allı hakik at e n uyu m u ş tu. Gözlerini aç m a d a n : "Yap m a , Ferid e" diye yalv ar dı.
- Peki, de di m . Yalnız dilinin ucun d a bir ş ey var ki mutlak a s öyl e m e z s e n bu s ef er b e n uyuya m a y a c a ğ ı m .
Odanın kara nlı ğ ın a, Müjgân'ın kap alı g özl erin e ra ğ m e n yüzü m ü onu n sa çl arın a sakl ay ar a k kula ğ ın a
fısılda dı m :
- Senin aklınd a n delic e bir ş eyler g e çiy or. Anlıyoru m ... Ona bir ş ey s öyl ey e c e k olurs a n s e ni zorla
kuc a ğ ı m a alır, ikimizi bird e n de niz e atarı m ...
Müjgân:
- Peki... Peki... Ne isters e n , de di ve hâlâ hafif hafif b a ş ını sar s m a k t a de v a m et m e m e ra ğ m e n tekr ar uyudu.
Kâmran'ın g el m e s i hakik at e n keyfi mi kaçırdı. Ona kar ş ı duydu ğ u m hidd et e , korkuy a, iğren m e y e b e n z e r
kar m a k a rı ş ık his gün d e n gün e artıyor du. Karşı kar ş ıya g el di ğ iniz za m a n hiç s e b e p yokk e n kab alık ediy or
ve kaçıy oru m .
Berek et v er sin Aziz Enişte m, mi s afirin e fen a hald e kan c a y ı tak mı ş tı. Onunla görü ş tür m e k için ev e ç e ş it
ç e ş it ins a nl ar ça ğ ırıyor ve h e m e n h er gün uzun bir ara b a g e zintisin e yahut yerlilerd e n birinin b a ğ ve
ba h ç e s i n e dav et e g ötürüy or d u.
Bir sa b a h yin e b öyl e bir dav e t e gitm e y e hazırlanırk e n kuz e ni ml e m e r div e n ba ş ın d a kar ş ıla ş tı m. Yolum u
ke sti, işitilm e di- ğind e n e mi n ol m a k ister gibi bir tavırla etrafın a b aktıktan s o nr a:
- ikra mı n fazlalı ğ ınd a n öl e c e ğ i m , Ferid e, de di. Ben, on unl a m e r di v e n par m a k lı ğ ı ara s ı n d a k i aralıktan on a
sürün m e d e n g e çi p g e ç e m e y e c e ğ i m i h e s a p ed e r e k :
76
- Fen a mı? de di m . Sizi h er gün g e z diriy orlar. Kâmran, ko mi k bir yeisl e gülü m s e d i , gözl erini tav a n a
kaldırdı:
- "Misafir mi s afiri ç e k e m e z " a m a , mi s afirin mi s afir e ev sa hi bini ç e ki ş tirm e s i es ki usullerd e n dir, de di. Bari
b e n de öyl e yapayı m ...
Kuzeni m ne d e n s e b e ni m ilk g e c e s öyl e di ğ i m "mis afir mi s afiri ç e k e m e z " s öz ün e iç erl e m i ş ti. İkide bird e
ba n a bun un için taş atıy or du.
- iyi a m a , de di m . Ortad a şikây et edil e c e k bir ş ey yok. Her gün yeni yerler, ins anl ar tanıy or s u n . O, tekr ar
dud a k büktü:
- Tanıdı ğ ı m ins a nl ar hiç öyl e zev k verici ins a nl ar de ğ il. Artık ken di mi tuta m a d ı m :
- Sizi e ğ le n dir e c e k ins anı ner e d e n bulup g etirsinl er, zav allılar? de di m .
Kâmran, ken di sini e ğ l en dir e c e k ins a n d a n kimi kast etti ğimi anla m ı ş tı. Heye c a n l a el erini uzattı:
- Feride, dedi.
Fak at uzan a n elleri b o ş ta kaldı. Ben, on un vücu d uyl a m e r di v e n par m a k lı ğ ı ara s ı n d a k i delikt e n fırlayıp
kaç m ı ş tı m . Basa m a k l arı ikiş er ikiş er atlayıp ş arkı s öyl ey e r e k ba h ç e y e do ğ ru ko ş uy or d u m .
Nihay et bir gün Müjgân ba n a ed e c e ğ i ni etti...
Bir sa b a h , onunl a de niz ken arı n d a ki bayırd a dol a ş ıy or du k.
Gec e ya ğ m ur ya ğ dı ğ ı için hav a d a tatlı bir s o n b a h a r s erinli ği vardı. Dum a n a , sis e b e n z e y e n ş ekilsiz bir
bulut, gün e ş i saklıy or, de nizin durgu n yüzün d e ner e d e n g el di ğ i b elli ol m a y a n uçuk bir aydınlık titriyordu.
ÇALIKUŞU
___
__77
O gün nasıls a s er b e s t kalan Kâmran'ın ca d d e d e n g e çti ğ ini g ör dü m .
iri bir a ğ a ç kökü n d e oturan Müjgân'ın yüzü de niz tarafın a dön ük oldu ğ u için o, bun un farkınd a ol m a m ı ş tı.
Ben de g ör m e z likt e n g el er e k bir yarı m ç e vir m e har e k e tiyl e vücu d u m u aynı istika m e t e ç e vir mi ş ti m. Fak at
hiç bir ş ey gör m e d i ğ i m, işitm e di ğ i m hald e onu n biz e do ğ ru g el di ğ ini s eziy or, en s e m d e hafif bir ürp erti
his s e d iy or d u m . Müjgân:
- Ne o, s e n bird e n b ir e sustun, de di ve ba ş ını ç e virinc e on, on b e ş adı m ilerid e Kâmran'ı g ör dü.
Ayaküstü birka ç dakik alık bir sa b a h s o h b e ti n d e n kaçı n m a y a artık imk â n kal m a m ı ş tı.
Kâmran, Müjgân'a takıl m a kl a s öz e b a ş ladı:
- Bugün de ş e m s iy e n izi unut m a m ı ş s ı nız, de di. O, gül er e k c e v a p v er di:
- Evet a m a , bu gü n de ya ğ m ur tehlik e si var...
Kuzeni m, ken di durgu n v e karar sız miz a c ı n a b e n z e y e n bu gü n k ü hav a d a n pek h o ş lan dı ğ ını anlatıy or d u.
Müjgân, bun a itiraz etti. Elinde ki ş e m siy e yi açıp kap a m a k l a e ğ le n e r e k :
- Güzel a m a , ins a n a hüzün v eriy or, de di. Bu m e v s i m d e n s o nr a günl er ek s e riy a bu gü n e b e n z e r . Sonra kı ş.
Bilmez siniz bur anı n kış ı ne kad ar sıkıcıdır:.. Baba m ak si gibi öyl e bir alı ştı ki, ba ş k a bir yer e kay dır a c a kl ar
diy e ödü kopuy or.
Kâmran, ş ak a etti:
- O kad ar aley hin d e bulun m a y ı n . Kim bilir, b elki zen gi n bir yerli ile evl e nir siniz.
Müjgân, işi ciddiy e alar ak ba ş ını salladı:
- Allah esirgesin, dedi.
Bu es n a d a yanı mı z d a n -çıplak ayakl a- bir b alık çı g e çiy or d u. Bir gün ken di mi Marika diye tanıttığ ım ihtiyar
balık çı. Başı yin e bir kırmızı m e n dill e sanlı. Bana a ş inalık etti:
- Çoktan görünmüyorsun, Marika, dedi.
- Bir gün sizinle balı ğ a çık m a y a hazırlanıy or u m , de di m .
78
Konuş a kon u ş a bayırın ken arın a do ğ ru yürü m e y e ba ş la dı k.
Biraz s o nr a tekrar yanların a dö n d ü ğ ü m za m a n , Müjgân, kuz e ni m e bu Marika hikây e s i ni anlatıy or du.
Sözünü bitirdikt en s o nr a bile ğ i m d e n tut tu:
- Beni de ğ il a m a , galib a Ferid e'yi büs b ütün Tekirda ğ 'd a bırak a c a ğ ız, de di. Kısm eti çıktı. Isa kapta n diye bir
balık çının o ğ lun a istiyorlar. Balıkçı deyip de g e ç m e y i n . Son der e c e zen gi n bir ins an .
Kâmran gülüyor:
- Milyoner de olsa o kadar demokrat olamayız, de ğ il mi, Ferid e? diyor du. Ben, kuz e n sıfatıyla bun a katiy en
razı ol m a m .
Akıllı uslu Müjgân'ı bu gü n han gi hain ş eytan dürtüy or du. Kâmran' m bu s öz ün e kar ş ı ne de s e b e ğ e nir siniz?
- Hepsi o kad ar de ğ il, Ferid e' nin da h a yüks e k kıs m e tl eri de var. Mesel a at e ş gibi bir süv ari zabiti h er
ak ş a m ü s t ü atıyla evi mizin kar ş ısın a g eliy or, ken dini Ferid e'y e b e ğ e n dir m e k için tehlik eli hün erl er yapıy or.
Kâmran, bu s ef er kah k a h a ile gülüy or. Fakat bu kah k a h a n ı n içind e de m i n ki gülü ş e b e n z e m e y e n , tuhaf bir
ş ey, bir kırıklık vardır.
- Buna diy e c e ğ i m yok. Cev ap ver m e k ken di hakkı, diyordu.
Müjgân' a gizli bir "San a gö st eriri m" iş areti yapar a k:
- Sen ç o k oluy or s u n artık, de di m . Bilirsin ki, b öyl e lakırdılard a n ho ş lan m a m .
O, ihtiyat e n , Kâmran' m ark a s ı n a g e ç e r e k ba n a göz kırptı:
- Yalnızk e n b öyl e kon u ş m u y o r s u n a m a , de di.
- Yalan cı, iftiracı...
Bu s ef er, Kâmran, işi par m a ğ ı n a dol a m ı ş tı: j- Bunu ba n a da s öyl ey e b ilirsin, Müjgân, diyor du. Ben yab a n c ı
de ğ ilim ki...
Hiddetl e ay a ğ ı mı yer e vurdu m :
ÇALIKUŞU
79
- Anlaş ıldı. Sizinle kav g a et m e d e n kon u ş ul m a y a c a k . Allahaı s m a rl a dı k, de di m v e hidd etl e de niz e do ğ ru
yürü m e y e ba ş ladı m .
*
Yürüm e y e b a ş la dı m , fakat bir his b an a bu uzakl a ş m a n ı n , ba ş la m ı ş lakırdıyı bırak m a y a c a ğ ı n ı ha b e r
veriy or du. Bayırın ken arın a gittikten s o nr a hidd etl e de niz e taş at m a y a ba ş ladı m . Ara sıra yer e e ğ ilir gibi
yap ar a k ark ay a b akıy or d u m . Gördü ğ ü m ş eyl er, hiç e m n iy et ver e c e k gibi de ğ ildi. Müjgân, b e ni m a h v e t m e k
üz er e y di v e bun un ön ün e g e ç m e k için b e ni m eli m d e çar e yoktu.
Evvel a gül er e k kon u ş uy orlar dı. Sonra ikisi de ciddile ş tiler. Müjgân, s öyl ey e c e ğ i ş eyleri bul m a kt a güçlük
ç e kiy or gibi ş e m s iy e s iyl e topra ğ a çizgiler çiziyor, kuz e ni m bir h ey k el gibi di m dik duruy o d u. Nihay et ikisinin
de dö n ü p b an a b aktıklarını v e fen a s ı, yanı m a do ğ ru yürü m e y e ba ş la dı kl arını g ö rdüm.
işin anla ş ıl m a y a c a k bir yeri kal m a m ı ş tı. Kendimi b ayırın en dik yerind e n olan c a hızı ml a a ş a ğ ıd a ki ku m s a l a
kapıp koyuv e r di m . O gün, o inişte na sıl olup da yuv arlan m a d ı ğ ı m a , h e m de bir yeri m d e n de ğ il de birka ç
yeri m d e n kırılıp dök ül m e d i ğ i- m e hâl â ş a ş arı m.
Mamafih, bu tehlik eli delig ö zlülük de b e ni kurtar mı ş tı. Başımı ç e virin c e onların b ayırın b a ş k a tarafınd a n
yav a ş yav a ş in m e k t e olduklarını g ör m e y e y i m mi?
Koş may a b a ş lay a c a k ols a m , bu nazlı ins anl arın -ata da bin s el e r- b e ni yak al ay a m a y a c a k l a rı mu h a k k a k .
Ancak şu var ki, b e ni m kaçı ş ı m m a n alı ola c a k , h er ş eyi anla dı ğ ı mı, yahut hiç de ğ ils e bir ş eyd e n
şüph el e n di ğ i mi gö st er e c e k .
Onun için, hiç bir zoru m , sıkıntı m yok m u ş gibi, ara sıra de niz e ta şları mı at m a kt a de v a m ed e r e k , hızlı hızlı
yürüdü m , ilerid e ki burnu dö n e r s e m s el a m e t e çık mı ş ola c a ktı m . Fakat
80
ak siliğ e b akı n ki, bu sa b a h de niz ç e kil mi ş , kay a n ı n ucun d a kupkuru bir g e çit açıl mı ş tı.
Planı m hazırdı. Kumsald a biraz da h a yürüdükt e n s o nr a, ora d a ki bir ke çi yolun d a n tekrar bayır a
tırm a n m a y a b a ş lay a c a k tı m . Burası, ke çil erin bile zor çık a c a kl arı bir yol oldu ğ u için onlar b e ni
kov al a m a k t a n vaz g e ç e c e k l e r , izimi kay b e t m i ş ola c a kl ar dı.
Yalnız, bura nı n öt e tarafınd a, bird e n b ir e kar ş ı m a çık a n bir ko m e d i yahut facia, birka ç dakik a b an a h er ş eyi
unutturdu. Biraz ev v el yanı mı z d a n g e ç e n ihtiyar b alık çı, elind e bir kür ekl e kara bir s ok a k köp e ğ ini
kov alıy or du. Hayvan, b a ğ ıra b a ğ ıra or a d a n or ay a kaçıy or, ihtiyar, ara sıra yeti ştikç e kür e ğ i biç ar e ni n,
öt e si n e b erisin e yapı ş tırıyordu.
Evvel a köp e ğ in kuduz ol m a s ı ihtim ali aklı m a g el di ve du- raladı m . Fak at şimdilik balık çı, on d a n da h a
kudur m u ş görün üy or, ken dini kay b e t m i ş bir hald e , çarpınıp çırpınıy or ve b a ğ ırıy ordu.
Birden bir e yanın a yakla ş m a y a c e s a r e t ed e m e y e r e k b a ğ ırdı m:
- Ne var, ne istiyors un zav allı hayv a n d a n ? ihtiyar, iyiden iyiye s olu m u ş tu. Bir an, day a ğ a fasıla ver er e k
kür e ğ in e day a n dı . Ağlar gibi bir s e sl e :
- Ne ola c a k , at e ş t e kayn a y a n katranı de virdi m e r e t, de di. Lâkin, bunu on un yanın a bırak m a y a c a ğ ı m .
Hiddetin s e b e b i anla ş ıl mı ş tı. Köpek, balık çını n ku m s a l d a bir çalı at e ş i üzerin d e kayn a m a k t a olan bir
ten e k e katranını de vir mi ş ti. Büyük suç! Fak at, h er h al d e hayv a n c ı ğ ın san d al kür e ğ iyle öldürül m e s i ni icap
ettire c e k der e c e d e büyük suç de ğ ildi.
Köpek bir kay a kov u ğ unu n için e, aklın c a e mi n bir yer e sakl a n m ı ş tı. Biraz s o nr a kür ekli dü ş m a n ı nı n, ikinci
bir hüc u m u n a uğradı ğ ı za m a n ne yapa c a ğ ı nı, ken di ay a ğ ıyla girdi ği bu kap a n d a n na sıl kurtulac a ğ ını
dü ş ün m e d e n , ke sik ke sik uluy orÇALIKUŞU
81
du. Kumsal b oyu n c a dü m d ü z ko ş up gits e y di, yahut b e ni m tas arl a dı ğ ı m yold a n b ayıra tırm a n s a y d ı mutlak a
kurtulac a ktı.
Vaktim ols a, bu zav allı köp e ğ i kurtar m a k için bir ş ey yap ar dı m . Fakat ne çar e ki, b e ni m der di m de ken di
ba ş ı m d a n a ş - rkındı. Ben de on un gibi kov al a n ıy or d u m .
Müjgân'la kuz e ni mi n, burnu dön m e l e ri tekrar aklı mı b a ş ı m d a n aldı ve ark a m a dön m e d e n yine hızlı
adı ml arl a biraz yürüdükt e n s o nr a, b ayıra tırm a n m a y a b a ş ladı m .
Mamafih, ev v el c e de dü ş ün dü ğ ü m gibi, büs b ütü n kaç m a y a da içim razı ol m uy o r d u, ikide bird e duruy or,
b elli et m e d e n yav a ş ç a ark a m a , da h a do ğ rus u a ş a ğ ıy a bakıy or d u m .
Facia, Müjgân'la Kâmran'ı da alak a d a r et mi ş görün üy or d u. Devrilmî ş katran ten e k e s i ni n b a ş ın d a
h ey e c a n l a kon u ş uy orlar dı.
Nihay et, kuz e ni mi n c e bi n d e n çant a s ı n ı çık ar dı ğ ını, b alık çıy a par al ar v er di ğ ini gö d ü m . Daha garibi,
s e vin çl e kür e ğ ini yer e atan b alık çı, ba n a dö n üy or, ell eriyle iş ar etl er yapıy or d u.
Müjgân'ın yaptı ğ ını hatırladık ç a , aklı m çiled e n çıkıy or, bütün vücu d u m u at e ş ba s ıy or d u. Ara sıra
tırnakları ml a avu çl arı mı kop ar ar a k : "Rezil oldu m , ala c a ğ ı n olsun, Müjgân!" diyor du m .
O hızla zan n e d e r i m ki, istan b ul'a kad ar gid er di m . Fak at kapının ön ün d e Aziz Enişte m kar ş ı m a çıktı:
- Kız, ne o ç e hr e ? Panc ar gibi kızar m ı ş sı n! Biri mi kov al a dı, diye yolu m u ke sti.
Sinirli bir gülme ile "Ne münasebet!" dedim ve çocuk sesleri gelmekte olan arkaya bahçeye ko ş tu m.
Arka b a h ç e d e , büyük bir gür g e n a ğ acı n a asılı, bir kolan s alın c a ğ ı vardı. Bazı günl er ko m ş u ç o c u kl arını
toplay ar a k , bur a s ı nı b ayr a m m e y d a n l arı n a ç e virirdi m. Bugün, küçük ark a d a ş l arı m , b e ni m dav eti mi
b e kl e m e d e n irili ufaklı bir sürü halind e g el mi ş l er, salın c a ğ ın etrafını sar mı ş lar dı.
Ne güz el tes a d üf! Eve g elirk e n od a m a kaç ar a k kapıyı kilitÇalıku ş u - F 6
82
le m e y i dü ş ün m ü ş tü m . Fak at onlar, mu h a k k a k ark a m d a n g el e c e k l e r , zorla kapıyı açtır m a k istey er e k ,
s ofa d a rez al et çık ar a c a k l ar dı. Halbuki şimdi, ç o c u kl arın ara s ı n a karı ş ır, işi deliliğ e vurar ak onların yanı m a
s ok ul m a l arı n a m a ni ola bilirdi m Arkada ş ları m ara sı n d a salın c a ğ a ön c e bin m e k yüzün d e n kav g a çık- " mı ş tı.
Ben, h e m e n araların a atıldı m, kolları ml a onl arı iki tarafa da ğ ıtar ak:
- Hepiniz ken ar a sıral anı n, b ak a yı m ... de di m . Ben, sizi birer birer ken di m s allay a c a ğ ı m .
Salınc a ğ a atladı m , küçükl er d e n birini de kar ş ı m a alar ak, yav a ş yav a ş salla m a y a b a ş la dı m .
Çok g e ç m e d e n onlar s ök ü n ettiler ve ç o c u kl arın ark a s ı n d a durdular.
Müjgân, hızlı hızlı s oluy or, ara sıra eliyle g ö ğ s ü n ü ba stırı- yodu. Kuzeni m, on u fazlac a ko ş tur m u ş ola c a k tı.
içim d e n : "Daha b et er ol!" de di m ve salın c a ğ ı hızlan dırdı m .
Kenarda nö b e t b e kl e y e n ç o c u kl ar titizlen m e y e , "Çok oldu a m a , bizi de, bizi de!" diy e b a ğ rı ş m a y a
ba ş lıy orlardı. Fak at b e n , kulak as m ı y o r, b a s ı m d a k i gür g e ni n sık yaprakl arını hı şırdat ar a k , gittikç e artan bir
hızla hav al a n ıy or d u m .
Bu hal, ç o c u kl arı büs b ütün hırslan dır m ı ş tı. Sabırsızlıkların d a n , çizdi ğ im sınırı a ş ar ak, ken dil erini
salın a c a ğ ı n önü n e atıy orlar, Müjgân'la Kâmran, onl arı kolların d a n ç e k e r e k yüzlerini, g özl erini çarpıp
da ğ ıt m al arı n a m a ni oluy orl ar dı. Daha fen a s ı, b e ni ml e b er a b e r sallan a n küçük de ke sil mi ş ti. Dizleri min
ara s ı n d a çı ğlık çı ğlığ a haykıra n bu yu mur c a ğ ı n ipleri bırak m a s ı n d a n , yer e dü ş üp öl m e s i n d e n kork m a y a
ba ş la m ı ş tı m.
Çare siz salın c a ğ ı durdurdu m ve ç o c u ğ a çıkı ş m a y a ba ş ladı m . Bir parç a hızlı sallan m a k t a n kork a c a k
ç o c u ğ un, kola n salın c a ğ ın d a ne işi vardı? Bunlar ev d e küçük kard e ş l erinin b e ş i ğind e sallan s al ar da h a iyi
olurdu. Daha bun a b e n z e r birtakı m s özl er. Yani açık ç a s ı , Kâmran'ın b an a lakırdı s öyl e m e s i n e
ÇALIKUŞU
83
fırsat ver m e m e k için şirret bir yay g ar a . Berek et v er sin öt eki ç o c u kl ar da ayrı perd e d e n , ayrı te m p o d a n
ba ş k a yay g ar al ar kop arıy orlar, b a h ç e y i c e h e n n e m e ç e viriyorlardı.
- Beni de, Feride Abla. Beni de. Beni de.
- Hayır, hiç birinizi al m a y a c a ğ ı m , korkuy or s u n u z.
- Korkm ayız Ferid e Abla, kork m a y ı z, kork m a y ı z, kork m a y ı z.
Bu es n a d a evin pen c e r e s i n d e n teyz e m i n s e si işitildi:
- Ferid e, onların da biraz gö nlün ü ediv er, ca nı m .
- Teyze, b öyl e s öylüy or s u n uz a m a , dü ş erl er s e , bir yerleri kırıhrs a s o nr a b e ni ha ş larsı nız.
- A kızı m, ç o c u kl arı dü ş ürt m e k ş art de ğ il ya. Yava ş sal- layıv er.
- Teyz e, bilm e z gibi s öyl e m e y i n , rica ed e ri m . Kırk yıllık Çalıku ş u'nu da h a tanı m a d ı n ı z mı? Bana güv e n olur
mu? Uslu uslu b a ş ları m. Sonra s alın c a k gidip g el dik ç e ş eytan yav a ş yav a ş dürtel er: "Haydi, hay di. Biraz
da h a!" diy e. "Etm e, eyl e m e , yanı m d a ç o c u kl ar var!" diye c e v a p v eriri m. Fak at o: "Haydi Ferid e, hay di
Ferid e!" diye tekrar ed e r . Bu kad ar te ş vik e bir zav allı Çalıku ş u nasıl day a n ır, ins af ets e niz e!
Gev e z e li ğ i m tük eniy or, fakat ark a m dö n ü k oldu ğ u hald e , kuz e ni mi o m u z ba ş ı m d a his s e di y or d u m . Sesi m
ke silir ke sil m e z onu n b a ş lay a c a ğ ı n a hiç ş üph e m yok. Ne yap m a lı? Onunla yüz yüz e g el m e d e n nasıl
kaç m a lı?
Eteklerim e bir ç o c u ğ un sarıldı ğ ını g örüy or u m , koltuklarının altınd a n tutarak hav a y a kaldırıy oru m . Bu,
mi s afirleri min en mini mini si, yedi, s e kiz ya ş ınd a bir b e b e k ti. Yüzünü yüzü m e yakla ş tırar ak:
- Hatırın kal m a s ı n a m a , s e ninl e hiç ol m a z diyoru m . Bu to m b ul yan a c ı kl arı kan atırs a k n e olur?
Çocu ğ un ark a s ı nı bir göl g e kaplıy or. Bu, Kâmran' dır. Bu ba ş ı ba ş ı m d a n ayırır ayır m a z onu nl a yüz yüz e,
göz göz e g el e c e ğ i m e hiç şüph e yok. Artık kurtulu ş çar e s i kal m a d ı . Ondan
84
kaçı n m a k , kork m a k düny a d a kibri m e yedir e m e y e c e ğ i m ş ey, on un için küçü ğ ü kolları m d a n indiriyoru m ve
di m dik Kâm- ran'ın g özl erin e bakıy oru m :
- Haydi küçük, Kâmran a ğ a b e y e yan a ş , o, hanı m gibi nazlı, nazik bir ç o c u ktur. Ninnisi ek sik bir sütnin e gibi
s e ni sar s m a d a n , yor m a d a n uslu uslu sallar. Yalnız, fazla kıpırda m a . Çünkü nazik kollan s e ni zapt ed e m e z ,
tkiniz de dü ş er siniz.
Niyetim, gözl eri m g özl erin e dikili, on a b a ş e ğ dirip n etic e y e kad ar bu küsta h v e zalim alay a de v a m et m e k .
Fak at o, gözl erini kaçır m ıy or, m e n dili ml e tozlu avu çl arı mı silm e y e b a ş lıyoru m .
Kâmran:
- Eğleniy or s u n öyl e mi yara m a z ? de di. Şimdi g örürüz, b er a b e r sallan a c a ğ ız.
Çevik bir har e k e tl e c e k etini çık ar dı. Müjgân'ın kolların a fırlattı.
Teyzem pencereden:
- Aman, Kâmran, ç o c u kluk et m e . O ca n a v a rl a b a ş a çık a m a z s ı n , bir yerini kırar, diy e b a ğ ırıy ordu.
Çocuklar, e ğ le n c e li bir ş ey s eyr e d e c e k l e ri ni anlay ar a k g eri ç e kildiler. Biz salın c a ğ ı n yanın d a yalnız kaldık.
Kuzenim gülerek:
- Ne bekliyorsun, Feride? dedi. Korkuyor musun? Bu sefer yüzüne bakmaya cesaret edemeyerek:
- Ne müna s e b e t , de di m ve salın c a ğ a atladı m .
İpler gıcırd a dı, s alın c a k yav a ş yav a ş har e k e t etti.
Ben, ihtiyatlı davr a nıy or, ç ok zorlu ola c a ğ ını his s etti ğim bu sallan m a d a kuvv eti mi mu h af a z a et m e k için
dizleri mi hafif ç e bük m e k l e iktifa ediy or du m .
Gitgide süratimiz art m a y a , gür g e n , gittikç e ç o ğ al a n yapr ak hı ş ırtılarıyla sar sıl m a y a ba ş la dı.
ikimiz de dişleri mizi sıkıy or, bir keli m e biz e biraz kuvv et zayi ettire c e k m i ş gibi sus uy or d u k .
ÇALIKUŞU__ 85
Harek etin s ar h o ş lu ğ u yav a ş yav a ş b e ni sarıy or ken di m d e n g e çiy or d u m . Alaycı bir s e sl e :
- Piş ma n ol m a y a b a ş la dı nız mı ac a b a ? diy e s or du m . O da, gül er e k .
- Kimin piş m a n ola c a ğ ını g örürüz, de di.
Dağınık sa çl arının ark a s ı n d a n , pırıl pırıl yan a n ye ş il g özl eri b e n d e garip bir kin; bir zulü m m e yli
uyan dırıy or du. Kuvvetle dizleri mi bük er e k salın c a ğ a çılgın bir sürat verdi m . Şimdi, h er gidi ş ve g eli şte
ba ş ı mız yapr akl arın için e dalıp çıkıy or, sa çl arı mı z birbirin e karı ş ıyordu. Bir aralık, bir rüya içind e gibi
teyz e m i n "Yeter, yet er!" diy e ba ğ ıran s e si ni işittim.
Bunu Kâmran da tekrar etti: .
- Yeter mi, Feride? dedi.
- Onu siz e s or m alı, diye ve c a p v er di m .
- Benim için hayır, de di. Müjgân'd a n ö ğ r en di ğ i m güz el ş eyd e n s o nr a, yorul m a m a imk â n yok...
Dizleri m bird e n bire g e v ş e di, iplerin eli m d e n kurtul m a s ı n d a n korktu m .
Kâmran, devam etti:
- Bunu ümit ediyordum. Ben, buraya senin için geldim Feride...
- ineli m artık, dü ş e c e ğ i m , diy e yalv ar dı m . O, dü ş künlü ğ ü m ü anla m a d ı :
- Hayır, Ferid e, de di. Beniml e evl e n m e y e razı oldu ğ unu a ğ zın d a n işitm e d e n s e ni bırak m a m , b er a b e r
dü ş üp ölün c e y e kad ar.
Dudakları sa çl arı mı n ara sı n d a n alnı m a , g özl eri m e dok u n uy or d u. Dizlerim büküldü; birbirin e ken e tl e n m iş
elleri m açıl m a m a k l a b er a b e r kolları m iplerin etrafın a kaydı. Kâmran, b e ni bu e s n a d a kavr a m a m ı ş ols ay dı,
mu h a k k a k dü ş e c e k ti m . Fak at onu n kuvv eti b e ni mu h af a z a et m e y e kâfi de ğ ildi. Muvaz e n e s i b oz ul a n
salın c a ğ ı n bird e n b ir e dö n e n ipleri ara sı n d a yer e yuvarlan dı k.
86
Hafif bir s er s e m li kt e n s o nr a gözl eri mi açtı ğ ı m za m a n ken di mi teyz e m i n kuc a ğ ın d a buldu m .
Islak bir m e n dill e ş ak akl arı mı siliyor:
- Bir yerin acıy or mu, kızı m? diyor du.
- Hayır teyz e, de di m .
- Öyley s e niçin a ğ lıyor s u n? Gözlerind e ki ya ş lar ne?
- Ben mi a ğ lıyoru m , teyz e? Başımı teyz e m i n g ö ğ s ü n e s o ktu m :
- Düş m e d e n ev v el a ğ la mı ş ola c a ğ ı m , teyz e de di m .
Üç gün s o nr a, Ayş e Teyz e m 'Ie Müjgân da biz e katıl mı ş olar a k sürü s e p e t istan b ul'a dön üy or d u k . Havadi si
o ğ lunun bir m e kt u b uyl a ö ğ r e n e n Besi m e Teyz e m ile Nec miy e bizi, Galata rıhtı mı n d a kar ş ıla m a y a
ko ş m u ş l ar dı.
Nişanlılığ ımın ilk haftaları h erk e s t e n kaç m a k l a g e ç ti. Bunların ba ş ın d a Kâmran g eliy or du. O, b e ni ml e
yalnız kal m a k , b er a b e r g e zin m e k ve kon u ş m a k istiyordu. Zann e d e ri m , bu, h er niş anlı gibi onun da
hak kıy dı. Fak at n e çar e ki, b e n düny a d a k i niş anlıların en ac e m i ve vah ş isiydi m. Kâmran'ın ba n a do ğ ru
g el di ğ ini g ör d ü ğ ü m za m a n ürk m ü ş bir at gibi patır patır kaçıy or d u m , ark a m d a n sap a n ta ş ı yeti ş e miy or d u.
Müjgân va sıt a s ıyl a on a bir ültim at o m v er mi ş ti m. Karşı kar ş ıya g el di ğ i miz za m a n b e ni ml e niş anlı gibi
kon u ş m a y a c a k t ı. Sözünü tutm a z s a h er ş eyi b oz a c a ğ ı m ı ye mi nl erl e s öylüy or du m . Müjgân, Tekird a ğ 'd a
oldu ğ u gibi bura d a da ara sıra b e ni yata ğ ı m d a sıkı ş tırıyor:
- Niçin bu deliliği yapıy or s u n , Ferid e? diyor du. Biliyoru m ki, onu öl e siy e s e viy or s u n . Bunlar, sizin en güz el
za m a n l arınız- dır. Kim bilir, onu n san a s öyl ey e c e k ne güz el ş eyl eri vardır...
Müjgân, b az e n bu kad arl a kal mıy or, inc e ci k ell eriyle sa çl arı m ı ok ş ay ar a k onu n a ğ zın d a n kon u ş uy or d u.
ÇALIKUŞU
87
Yata ğ ı m d a büzül er e k :
- iste miy or u m . .. Korkuyoru m , utanıy or u m , tuhaf bir ş ey işte... Anlata m a y a c a ğ ı m ki, diye sızılda nıy or, dah a
üstü m e varırs a a ğ lıyor dum.
Sonra, b e ni bırakıp yat m a y a gittiği za m a n Kâmran'ın s öyl e di ğ i ş eyleri ken di ken di m e tekr ar ediy or, bu
keli m e l e rin ah e n gi içind e uykuy a dalıy or du m .
Teyz e m , ba n a öz e n e b e z e n e bir niş an yüzü ğ ü yaptır mı ş tı. Beni m yaralı par m a kl a n m a yakı ş m a y a c a k
kad ar göz alıcı, zen gi n ta ş ı vardı...
Bunu teyz e m , bir istan b ul dö n ü ş ün d e , b e ni bir pen c e r e ken arın a ç e k e r e k bir sürpriz gibi gö st er di ğ i., kar ş ıki
a ğ a çl arın içind e kay b ol m a k üz er e olan gün e ş e tutup parıldattı ğ ı za m a n , g özl eri mi kap ay ar a k g eri ç e kildi m,
elleri mi ark a m a sakl a dı m , kızardı ğ ı mı g ö st e r m e m e k için yüzü m ü perd e n i n kara nlı ğ ın a sip er ettim.
Teyz e m , b e ni anla m a d ı , s e vi n çl e b oy n u n a sarıl m a y ı ş ı m a hayr et ed e r gibi:
- Beğ en m e d i n mi yok s a , Ferid e? de di. Soğ uk bir s e sl e :
- Çok güzel teyze, mersi, dedim.
Bu hareketime, ca nı nın sıkıldı ğ ı anla ş ılıy or du. Mamafih, bu, uzun sür m e d i . Tekr ar gülü m s e m e y e
ba ş lay ar a k :
- Elini uzat da bir tecrü b e ed eli m , de di. Eski bir yüzü ğ ünü ölçü verdi m , inş allah dar falan de ğ ildir.
Teyz e m kolu m u zorla ç e k e c e k m i ş gibi, ark a m a sakl a dı ğ ı m par m a k l arı m ı birbirin e kilitliyordu m :
- Şimdi imk â n ı yok, teyz e de di m . Daha s o nr a...
- Çocukluk etme, Feride.
inatla ba ş ı mı ön ü m e e ğ di m, ay akl arı mı n ucun a b ak m a y a ba ş ladı m .
- Birkaç gün s o nr a akr a b al arı m ı z a bir küçük dav e t ver e c e ğ iz. Niş an taka c a ğ ız.
88
Reşat Nuri Güntekin
Yüre ğ i m hızlı hızlı çarpıy or d u:
- İ ste m e m , de di m . Buna mutlak a lüzu m g örüy or s a n ı z b e n m e kt e b e gittikten s o nr a yapın.
Güzel bir az arı hak et mi ş ti m. Fak at, teyz e m , yine büyüklü ğ ün ken di n d e kal m a s ı n ı iste di. Gülüm s e r k e n
dud a kl arını kıs ar a k h afif bir alay geçti:
- Nasıl, niş an toplantısı n d a s e ni n yerin e bir vekil mi koy a c a ğ ız? Nikâhta öyl e dir a m a kızı m, niş an d a h e n üz
b öyl e bir âd et çık m a m ı ş tır.
Verilec e k c e v a p ol m a d ı ğ ı için ön ü m e bak m a k t a de v a m
ediyordum.
Teyz e m , ala c a ğ ı m der sin şidd etini gid er m e k için bir eliyle b eli m d e n tuttu; öt ek eliyle ç e n e m i , sa çl arı m ı,
alnı mı ok ş ay ar a k :
- Ferid e, zan n e d e ri m ki, artık ç o c u klu ğ u bırak m a k za m a n ı g el mi ş tir, de di. Şimdi s e nin yalnız teyz e n
de ğ ilim, an n e ni m de... Buna pel c mu m n u n oldu ğ u m u s öyl e m e y e lüzu m yok de ğ il mi? Sen, Kâmran için,
huyun u bilm e di ğ i m h er h a n gi bir yab a n c ı kızd a n ç ok dah a iyisin. Yalnız... Yalnız biraz fazla hav ai sin.
Çocuklukta bu, b elki pek zararlı bir ş ey de ğ ildir. Fak at gitgid e büyüy or s u n . Büyüdük ç e de elb ett e
a ğ ırla ş a c a k s ı n , akıllan a c a k s ı n . Mektebini bitirm e n e ve evl e n m e n i z e a ş a ğ ı yuk arı; dört s e n e var. Hayli
uzun za m a n . Böyle ol m a kl a b er a b e r s e n , niş anlı bir kızsın. Ne de m e k istedi ğ i mi, bil m e m anlat a biliy or
muyu m ? Ciddi ve a ğ ırb a ş lı ol m alı sı n. Çocuklu ğ a, yara m a zlı ğ a, inatçılı ğ a artık nihay et ver m e li sin.
Kâmran'ın n e kad ar inc e hisli v e nazik oldu ğ unu biliyors un .
Kelime si keli m e s i n e aklı m d a kal mı ş olan bu s özl er d e hakik at e n yakıp hırpal ay a c a k bir ş ey var mıy dı?
Bunu bu gü n bile anla m ı ş de ğ ilim. Fakat, ne bileyi m, teyz e m i n b e ni kıy m etli o ğ lu için biraz küçük gör dü ğ ü
korku s u n u s eziy or du m .
Nasih atl erinin na sıl tesir ettiğini anla m a k ister gibi: - Şimdi artık anla ş tık, de ğ il mi, Ferid e? de di. Sırf akr a b a
ve bir iki yakın do st için bir niş an ziyar eti yapa c a ğ ız.
89
ÇALIKUŞU
Kendimi çiçeklerle ve aviz el erl e süslü bir m a s a d a şimdiy e kad ar alı ş m a d ı ğ ı m bir tuval etl e, ba m b a ş k a
sa çl ar v e ç e h r e yl e on un yanın d a gör dü m . Bütün b akı ş lar üzeri miz e toplan m ı ş tı.
Birdenbire titreyek silkindim:
- imk â nı yok bunu n teyz e, diyer e k dörtn al a a ş a ğ ı kaçtı m.
Müjgân, bugünl er d e b e ni m için bir abl a d a n fazla bir ş ey, h e m e n h e m e n bir an n e ol m u ş tu. Gec el e ri
od a m ı z d a yalnız kaldı ğ ı mız za m a n lam b a y ı s ö n d ür üy or, onu n hırpal an m a k t a n büs b ütü n inc el mi ş
vücu d u n u kolları mı n ara sı n a alıyor, c e v a p ver m e m e s i için eli ml e a ğ zını tıkay ar a k yalvariyordum:
- Dünyad a en acı dı ğ ı m, alay ettiğim ins a nl ar, niş anlı kızlardı. Ben, onl ard a n biri oldu m . Onlara yalv ar.
Kims e b an a , niş anlı de m e s i n . Yerin dibin e g e çiy or u m , korkuy or u m , b e n dah a ç o c u ğ u m . Önü m üz d e dah a
dört uzun s e n e var. O za m a n a kad ar da h a büyürü m , alı şırı m. Kims e b an a niş anlı mu a m e l e s i et m e s i n
şimdi.
Nihay et, a ğ zı s er b e s t kalan Müjgân:
- Peki, diyor du. Yalnız bir ş artla. Daha do ğ rus u iki ş artla. Evvel a' b e n i m l e b o ğ u ş m a y a c a k s ı n . Sonra, on u
ç ok s e v di ğ ini ba n a , yalnız ba n a , bir ker e da h a tek ar edeceksin.
O za m a n , Müjgân'in g ö ğ s ü n e yüzü m ü saklıy or, ba ş ı ml a üst üst e birka ç ker e "ev et" iş areti yapıy or du m .
Müjgân, va a di n d e dur m u ş tu. Evdekil er d e n olsun, dı ş arı- dakil er d e n olsun kim s e yüzü m e kar ş ı
-niş anla n dı ğ ı m d a n - b a h s e t m i y o r d u. Arada bir ş ak al a ş m a y a kalk a nl ar olurs a b e n d e n , a ğ ızlarının payını
alıyorlar v e sus uy orl ar dı Hatta, bunlar d a n biri bir gün b e n d e n , a ğ zın a bir hafif ş a m a r c ı k da yedi. Fak at
b er e k e t ver sin yab a n c ı de ğ il, kuz e ni mi n ta ken di siy di bu... Benim
90
tarafı m d a n gay et haklı bir ş a m a r c ı k; fakat, Allah esir g e s i n , Besi m e Teyz e m duys a , kim bilir, ba n a nel er
yap ar dı.
Böyle ol m a kl a b er a b e r , yin e de kö ş kt e pek rah at sayıl m a z d ı m . Mesel a, m e v kii m büyüdü ğ ü için, gün ün
birind e b e ni evin da h a hatırlı bir od a s ı n a ta ş ıyorlar, perd el e ri mi, kary ol a m ı , gar dır o b u m u de ğ i ştiriyorlardı
ve bunun s e b e b i ni s or m a y a , tabii c e s a r e t ed e m i y o r d u m .
Bir gün, ara b a ile Merdiv e n k ö y ü' n d e bir köy dü ğ ünün e gidile c e k ti. Arab a, kala b a h k ç a y d ı . Boş bulun d u m :
- Arab a cı nı n yan m a bin eyi m , de di m .
Bir kahkaha koptu. Ben, kızar ar a k kö s kö s ara b a y a bindi m .
Eskid e n oldu ğ u gibi ara sıra mutfakt a n kayı sı kurus u falan a ş ır m a y a gittikç e hain a ş çı:
- Ne isters e n açık yeyiv er, küçük h a n ı m . Gayrı zatınız a hırsızlık yakı ş m a z , diy e b e ni ml e alay ediy or du.
Kimse, henüz bir ş ey s öyl e m e d i ğ i hald e artık s ok a kt a n ç o c u k ça ğ ır m a y a da c e s a r e t ed e m i y o r d u m . Kırk
yılda bir a ğ ac a çık m a k için buc a k buc a k sakl a n m a k ve g e c e y i b e kl e m e k lâzı m g eliy or du. Fak at, bunl arın
ara s ı n d a en b a ş a çıkıl m a z ı, Kâmran'dı. Vakanın s o n günl eri kö ş kt e, onun la kovalamaca oynamakla geçti
diyebilirim.
O, b e ni yalnız yak al a m a k için fırsat arıy ordu. Ben, bütün ş eytanlı ğ ı mı, ken di mi ten h a bir yerd e
kıstır m a m a y a sarf ediy or d u m .
Ara sıra ba n a teklif ettiği ara b a g e zintilerin e yan a ş m ı y or , pek fazla ısrar ed e r s e yanı m ı z a -Müjgân'd a n
ba ş k a- birini alıyor ve yolda müt e m a d i y e n onu nl a kon u ş uy or du m . Müjgân'd a n ba ş k a diyoru m Çünkü
Müjgân'ın yold a b e ni; onu nl a yalnız bırak m a k için kaç m a y a c a ğ ı n a , yahut da lüzu m s u z g e v e z e likl er
et m e y e c e ğ i n e e m n iy eti m yoktu.
Kâmran, bir gün bana:
- Biliyor musun, Feride, beni bedbaht ediyorsun dedi.
r
ÇALIKUŞU
91
Kendi mi tuta m a d ı m :
- Şimdid e n mi? de di m .
Bu suali, o kad ar ko mi k bir hayr etl e s or m u ş tu m ki, ikimiz de gül m e y e ba ş ladı k.
- Müjgân' a s öyl e di ğ ini bir ker e de s e ni n a ğ zınd a n işitm e k istiyoru m . Zann e d e ri m ki, bu b e ni m hakkı m
Müjgân' a n e s öyl e d ğ i mi hatırla m ıy o r m u ş u m gibi yalan d a n gözl eri mi hav a y a kaldırdı m , dü ş ün dü m . Sonra:
- Evet, a m a , de di m . Müjgân kız. Cariyeniz de, zan n e d e r i m , öyl e. Aramız d a kon u ş tu ğ u m u z h er ş ey,
h erk e s e s öyl e n e m e z .
- Ben herkes miyim?
- Yanlış anla m a y ı nı z. Tipiniz, biraz kadın tipi ol m a s ı n a ra ğ m e n erk e k s i niz. Dem e k ki, bir kız ark a d a ş a
s öyl e n e c e k h er ş ey bir erk e ğ e tekr ar edil m e z .
- Ben, s e ni n niş anlın de ğ il miyi m?
- Galiba b oz u ş a c a ğ ız. Biliyorsun ki, b e n bu keli m e yi istemiyorum
- Görüy or s u n ki, ken di m e b e d b a h t de m e k t e hak kı m var. Yine b elki a ğ zı m a vurursun diye keli m e yi
s öyl e m e y e c e s a r e t ed e m i y o r u m . Fak at s an a kar ş ı, kim s e için duy m a d ı ğ ı m bir his var içim d e . ..
Ne vakitten b eri, kaçtı ğ ı m kap a n a tutulm a k üz er e oldu ğ u m u anla dı m . Konuş urs a m , ya s e si m titrey e c e k ti,
ya b a ş k a bir mü n a s e b e t s i zlik yapa c a k tı m . Kâmran'ın s öz ün ü a ğ zın a bırak ar a k s ok a ğ a do ğ ru bir ko ş u
kop ar dı m .
Onun da, ark a m d a n g el e c e ğ i ni zan n e d iy or d u m . Fakat öyl e bir ş ey işitm e yin c e yav a ş la dı m ; biraz s o nr a,
usulc a ark a m a baktı m .
O, sa d e c e a ğ a çl ar d a n birinin altınd a ki bir ka mı ş kan e p e y e otur m u ş tu.
Kendi kendime:
- Galiba b e n , ayıp yapıy oru m , de di m .
92
11,1i!
Öyle sa nıy or u m ki, Kâmran bu e s n a d a ba n a bak s a piş m a nlı ğ ı mı anlay a c a k , tekr ar yanı m a g el e c e k ti ve
galib a, b e n de artık kaç a m a y a c a k tı m .
Kuzeni min oturu ş un d a , hakik at e n b e d b a h t bir ins a n tavrı vardı. Kendi ken di m e gayr et ver m e k için
s öyl e n m e y e b a ş la dı m :
- Sinsi sarı çıyan. Bu b a h ç e d e m e s ut dulun et e kl eri ark a s ı n d a n na sıl ko ş tu ğ unu dah a unut m a d ı m . Pek âl â
yapıy oru m .
Tatilin s o n günl erin d e ba ş ı m d a n g e ç e n bir kaz ayı da s öyl e m e d e n g e ç e m e y c e ğ i m .
Köşk halkı bir gün sa ğ eli min bir par m a ğ ı nı n ko c a m a n bir sar gı b eziyl e ba ğ lı oldu ğ unu g ör dül er. Soranl ar a:
- Bir ş ey de ğ il, bir parç a c ı k ke sti m; ziyanı yok, ken di ken di n e g e ç e r , diyor du m .
Teyz e m yarayı inatla sakl a dı ğ ı mı fark edin c e :
- Mutlaka bir yara m a zlık ettin. Ehe m m i y e tli bir ş ey ki, saklıy or s u n . Bir h eki m e gö st er eli m , ba ş ı mız a bir iş
aç ar, diyor du.
Hakikat şuydu: Teyz e m , b e ni bir gün yatak od a s ı n d a k i gardır o b u n d a n galib a bir m e n dil al m a y a
gö n d e r m i ş ti. Gardır o b u n aralık bir göz ü n d e m a vi kadife kaplı bir m a hf az a g ör d ü m . Bu, b e ni m niş an
yüzü ğ ü m d ü . Onu bir dakik a par m a ğ ı m d a s eyr et m e k h e v e s i n e kar ş ı koy a m a d ı m . Fak at, bu kapris, ba n a
pah alıy a m al oldu. Yüzük, teyz e m i n korktu ğ u gibi biraz dar yapıl mı ş tı; bir türlü par m a ğ ı m d a n çık mıy o r d u.
Manasız bir h ey e c a n içind e bir hayli zorladı m , s o nr a di şleri ml e çık ar m a y a çalı ş tı m. Nafile. Ben, uğ ra ş tıkç a
par m a k şişiyor, yüzük büs b ütün dar alı- yordu.
Söyles e m mu h a k k a k bir çar e s i ni bula c a kl ar dı. Fakat, ne d e n s e , bu yüzükl e yak al a n m a k fen a hald e kibri m e
dok u n uy or d u. İşte o za m a n , par m a ğ ı m ı bir sar gı ile b a ğ la dı m . Ta m iki gün vakit bulduk ç a od a m a kap a nı p
sar gıyı çık ar ar a k ken di ken di m e sa atl er c e uğra ş tı m. Üçüncü gün, hakik ati utan a sıkıla teyÇALIKUŞU
93
ze m e itiraf et m e y e hazırlan dı ğ ı m bir za m a n d a yüzük ken dili ğind e n çıkıv er m e s i n mi?
Niçin? h er h al d e , g e ç e n iki gün içind e üzüntü ve sıkıntıd a n zayıfla mı ş ola c a ktı m .
Tatilin s o n günü, hazırlı ğ a b a ş la m ı ş tı m. Kâmran, buna itiraz etti:
- Bu kadar aceleye ne lüzum var. Feride? Birkaç gün daha kalabilirsin, dedi.
Fak at b e n , m o d e l bir tale b e y m i ş i m gibi razı ol m uy or:
- Sörler, mutlak a m e k t e p açıldı ğ ı gün g el m e m i te m b i h ettiler. Bu s e n e de der sl er ç ok sıkı, diy e ç o c u k ç a
bahanelerle inat ediyordum.
Kâmran, bu ısrarı m kar ş ısın d a yin e bir hüzün v e dal gınlık nö b e ti g e çir di.
Ertesi gün, b e ni m e kt e b e g ötürürk e n hiç kon u ş m a d ı v e ayrılac a ğ ı m za m a n :
- Bend e n bu kad ar ça b u k kaç m a k istey e c e ğ i ni um m a z - dı m, Ferid e, diy e site m etti.
Zaten, pek öyl e aklı b a ş ın d a , ç alı ş ka n bir tale b e de ğ ildi m. Üstelik, bu dert çıkın c a büs b ütün ken di mi
ş a şırdı m.
İlk üç ayın notları s o n der e c e fen a gitti. Bu, bir gayr et yapıp ken di mi toplarla m a z s a m , sınıfta kaldı ğ ı mı n
res mi y di.
Bültenl er da ğ ıtıldı ğ ı gün ün ak ş a m ı Sor Aleksi, b e ni bir kö ş ey e ç e kti.
- Notlan b e ğ e n di n mi, Ferid e? de di. Bedbin bir tavırla ba ş ı mı sakl ay ar a k :
- Epeyce bozuk Ma Sor, dedim.
- Epey c e de ğ il, pek ç ok. Ben sizin bu kad ar dü ş tü ğ ünüzü hatırla m ıy or u m . Halbuki bu s e n e b a ş k a türlü
çalı ş ac a ğ ını um ar dı m .
94
- Hakkınız var. Bu s e n e g e ç e n s e n e d e n bir ya ş dah a büyü ğ ü m .
- Sad e c e o kad ar mı?
Garip ş ey! Sor Aleksi, ç e n e m i ok ş uy or, m a n alı m a n alı gülüy or d u. Ne yap a c a ğ ı m ı ş a ş ırar ak gözl eri mi
gözl erin d e n kaçırdı m .
Ah bu Sörler! Dünyay a ait hiç bir ş eyin farkınd a g örün m e m e l e r i n e ra ğ m e n en küçük de dik o d ul arı bilirler,
ö ğ r enirler. Kimden? Nasıl? On s e n e aral arın d a ya ş adı ğ ı m ve öyl e pek alık, sal ak bir kız ol m a d ı ğ ı m hald e
bun u bir türlü anlay a m a m ı ş ı m - dır.
Ben, bir b a h a n e ile ken di mi kurtar m a y a uğra ş ırk e n , Sor Aleksi, da h a açıldı:
- Zann e d e ri m ki, bülte n d e k i nu m a r al arı h erk e s e g ö st e r m e k t e n sıkılac a k s ı n ız, de di.
Arkasın d a n dah a a ğ ır bir taş :
- Bu s e n e sınıf g e ç e m e z s e n i z bir s e n e , bir uzun s e n e da h a bur a d a b e k lemek tehlikesi var.
Baktım ki, taarruz a g e ç m e z s e m Sor Aleksi'd e n yak a m ı kurtar m a y a imk â n yok. Çare siz, yüzsüzlü ğ ü el e
aldı m , yalan s ı bir saflıkla:
- Tehlike mi? Niçin tehlike? diye sordum.
Sor Aleksi, kadı n c a kon u ş m a s ı n ı n zat e n s o n hadl erin e var mı ş tı. Bundan ilerisin e git m e k , a ş a ğ ı yuk arı,
b e ni ml e yüz g öz ol m a k de m e k ti. Mağlup oldu ğ un u ba n a gö st er m e k t e n ç e kin m e y e n kok et bir tavırla
yan a ğ ı m a bir fisk e vurdu:
- Onu, sen kendi kendine bulabilirsin, dedi ve yürüdü.
Misel, bu s e n e m e kt e pt e yoktu. Olsaydı, mu h a k k a k , b e ni, kon u ş m a y a m e c b u r ed e c e k , zihni m d e k i
peri ş anlı ğ ı büs b ütün arttırac a ktı.
ÇALIKUŞU
95
Bir s e n e ev v el uydur m a bir m a s a l d a n b a h s e d e r k e n n e kad ar s er b e s t v e farfaray s a m bu s e n e hakik at e n
niş anlı bir kız vaziy etin e dü ş tükt e n s o nr a o kad ar kork a k ol m u ş tu m . Arkada ş ları m d a n b e ni tebrik ed e n l e ri
kıs a, kuru bir te ş ek k ürl e b a ş ı m d a n savıy or, yılış m a k m e ylini g ö st e r e n l e r e yüz ver miy or d u m .
Yalnız, bir tan e s i, bizi m taraflard a ki bir er m e n i dokt oru n kızı, bu inadı m ı yen m e y e muv affak oldu. Hafta
tatillerini m e kt e pt e g e çiriy or du m . Üç ay içind e , ya iki ya üç g e c e ev e çık mı ş tı m.
Seb e b i ni ken di m de pek iyi bilm e di ğ i m bu inat, Besi m e Teyz e m 'l e Nec miy e'yi güc e n diriy or, Kâmran' a n e
dü ş ün e c e ğ i ni, n e yapa c a ğ ı nı ş aş ırtıyordu. O, ilk aylard a h er hafta m e kt e b e uğruyordu. Sörler bir ş ey
s öyl e m e y e c e s a r e t ed e m e m e k l e b ar e b e r bir niş anlının bir tale b e yi ziyar et et m e s i ni sk a n d al add e di y orl ar,
kuz e ni mi n b e ni parloir'da b e kl e di ğ ini ha b e r v erirk e n , yüzlerini ek ş itiyorlardı.
Ben, parloir'ın m a h s u s açık bıraktı ğ ı m bir kapı kan a d ı n a day a n ıy or, ell eri mi m e k t e p gö m l e ğ i mi n kayı ş
ke m e r l e rin e s ok ar a k ay akt a nihay et b e ş dakik a kon u ş uy or du m . Kuzeni m, ara sıra b an a , m e kt up yaz m a y ı
da teklif et mi ş ti. Fak at Sörlerin, g el e n m e k t upl arı, Türkç e bilen birisin e okuttuktan s o nr a yırtm a k âd etl eri
oldu ğ un u s öyl ey e r e k vaz g e ç ir mi ş ti m.
Bu ziyar etl erin birind e, ara m ı z d a hiç ho ş ol m a y a n bir kon u ş m a g e çti ğ ini hatırlıyoru m .
Kâmran, uzak dur m a m a sinirlen e r e k kapıyı zorla kap a m a k iste mi ş ti. Fak at, o yakla ş ırk e n b e n , ken di mi
dı ş arı at m a y a hazır bir vaziy et al mı ş , alç a k sesle:
- Rica ed e ri m Kâmran, de mi ş ti m. Biliyorsun uz ki, od a d a görün ür görün m e z kaç delik var s a, o kad ar da
göz vardır. O bird e n b ir e durala dır
- Nasıl olur, Ferid e? Biz niş anlıyız. Yava ş yav a ş o m u zl arı m ı kaldırdı m :
96
- işte, asıl o b oz uy or ya de di m , bir gün: "Ziyaretleriniz biraz sıkç a oluy or. Affed er siniz a m a , bur a s ı nı n
m e k t e p oldu ğ unu hatırla m a n ı z lâzı m g elir!" yolun d a bir s öz işitm e k iste m e z s i niz...
Kâmran, b e m b e y a z ke sildi v e o gün d e n s o nr a bir da h a m e k t e b e uğ ra m a d ı .
Yaptı ğı m, hakik at e n fen ay dı. Fak at, ba ş k a çar e yoktu. Kâmran'ın yanın d a sınıfa dö n ü ş , bütün b a ş ların
ba n a ç e vril m e s i, yürekl er acı sı bir ş eydi.
Ne anlatıy or du m ? Evet, bir gün dokt oru n hafta tatilind e n dön e n kızı b an a :
- Kâmran Bey, Avrupa'y a gidiy or m u ş , öyl e mi? de di. Birden bir e ş a ş ala dı m :
- Nereden bu haber? dedim.
- Baba m d a n Madrid'd e ki a m c a s ı ça ğ ır mı ş . "Bilmiyoru m " de m e y i kibri m e yedir e m e d i m .
- Evet, öyle bir fikir var; küçük bir seyahat, dedim.
- Pek küçük de ğ il, s ef ar et kâtibi oluy or m u ş .
- Çok az kalacak.
Konuş m a y ı bu kad arl a ke s e r e k ayrıldık. Arkad a ş ı mı n ba b a s ı , bizi m kö ş kt e n ay a ğ ı ek sik ol m a y a n bir
ins a n dı. Aile do stu m u z gibi bir ş eydi. Havadisin do ğ ru ol m a s ı mü m k ü n d ü . Fakat, nasıl oluy or da, b an a bir
ş ey s öyl e m i y o rl ar dı. Günleri h e s a pl a d ı m . Yirmi gün d e n b eri kö ş kt e n ha b e r ala m a m ı ş tı m .
O g e c e h ep bu m e s e l e y i dü ş ün dü m . Kâmran' a g ö st e r di ğ i m m a n a s ı z uzaklı ğ ı unutuy or, bu kad ar mü hi m
bir ş eyi b an a ha b e r ver m e d i ğ i için içim d e n darılıy or du m . İşin nihay etin d e biz artık birbirin e b a ğ lı iki
ins a n dı k.
Ertesi gün, per ş e m b e y d i. Hava, açık oldu ğ u için ö ğ le d e n s o nr a g ez m e y e çık a c a k tık, tçim içim e
sı ğ mıy or d u. Bu dü ş ün c el e r içind e bir g e c e dah a g e çir m e k fikri b e ni korkuttu.
Sor Süperiy ör' e gid er e k teyz e m i n ha st a oldu ğ unu s öyl e di m ve izin istedi m .
r
ÇALIKUŞU
97
Allahtan o gün, sörlerd e n biri Kartal'a gidiyor du. Erenk öy istasy o n u n a kad ar b er a b e r git m e k ş artıyla, Sor
Süperiy ör, istedi ğ i m izni v er di.
Elimd e küçük valizi ml e kö ş k e vardı ğ ı m za m a n ortalık kar ar m a k üzer e y di.
Kapıda b e ni, kö ş kün köp e ğ i kar ş ıladı. Bu, ihtiyar köp e k , s o n der e c e aç g ö zl ü v e dalk a v u ktu. Çanta m d a , iyi
kötü dai m a yen e c e k bir ş ey bulun du ğ un u bildi ği için yolu m u ke siy or, kar ş ı m d a aya ğ a kalk ar a k g eri g eri
yürüy or, ön ay akl arıyla b an a tutun m a y a çalı ş ıyordu. Ağaçların ara s ı n d a n Kâmran'ın b an a do ğ ru g el m e k t e
oldu ğ un u gör er e k yer e ç ö m e l di m , köp e ğ in üstü m e sürün m e s i ni iste m e d i ğ i m kirli ay akl arını yak al a dı m .
O, ko c a m a n a ğ zını gül er gibi aç ar a k dilini sarkıtıyor, b e n , onun burnun u sıkıy or du m . Hasılı, ara m ı z d a bir
oyun, bir cilv el e ş m e d i r gidiyor du.
Kâmran ta yanı m a g el di ğ i za m an ke ş fet mi ş gibi görün e r e k :
- Şu gülü ş e b akı nız, de di m . Aman, n e ko c a m a n a ğ ız! Tim s a h a b e n z e m i y o r mu?
O, şimdilik dud a ğ ın d a acı bir teb e s s ü m l e yalnız ba n a bakıy or d u.
Köpe ğ i bırak ar a k et e kl eri mi silk el e di m ; m e n dili ml e elleri mi de sildikt en s o nr a birini kuz e ni m e uzattı m:
- Bonjur, Kâmran, teyz e m nasıl? Ehe m m i y e tli bir ş ey de ğ il inş allah...
O, biraz hayretle:
- Anne m mi? diye s or du. Anne mi n hiç bir ş eyi yok. Hasta diy e mi duydu n?
- Evet, ha st a diye işittim de m er a k etti m; paz ar a kad ar sa b r e d e m e y e r e k izin aldı m .
- Kim söyledi?
Yeni bir yalan uydur m a y a vakit ol m a d ı ğ ı için:
- Doktorun kızı, de di m .
Çalıku ş u - F 7
98
- O mu sana söyledi?
- Evet, s öz ara sı n d a : "Bab a m ı siz e ça ğ ırdılar, galib a teyz e niz ha st ay m ı ş " de di.
Kâmran, hayret ediyodu:
- Yanlış ola c a k . Hatta dokt or, s o n günl er d e , n e an n e m , ne de b a ş k a s ı için kö ş k e uğradı.
Bu nazik bahis üzerinde fazla durmadan:
- Çok sevindim, dedim. Öyle merak ediyorum ki... Onlar, tabii, içerdeler...
Çanta m ı yerd e n alar ak yürü m e k istedi m . Kâmran, eli m d en tuttu:
- Ned e n bu ac el e Ferid e? Adeta b e n d e n kaçıy or s u n! de di.
- Ne mü n a s e b e t , de di m . Botları m sıkıy or da... Zaten içeriy e b er a b e r gid e c e k de ğ il miyiz?
- Evet, a m a , iç erid e de, çar e s i z h erk e s l e bar e b e r kon u ş a c a ğ ız. Halbuki, b e n s e ni nl e yalnız kon u ş m a k
istiyoru m . Heye c a n ı m ı gizle m e k için alay cı bir tavır alar ak:
- Emir sizin, dedim.
- Mersi. O hald e , isters e n kim s e y e görün m e d e n ba h ç e d e biraz dol a ş a biliriz.
Kaçm a m d a n korkuy or gibi eli mi bırak m ı y o r d u. Öteki eliyle ç ant a m ı aldı. Yan yan a yürü m e y e b a ş la dık.
Nişanlan dı k ni- ş anlan alı ilk defa yan yan a...
Yeni yak al a n m ı ş bir ku ş un yüre ğ i, g ö ğ s ü n d e na sıl atar s a b e ni m k i de öyl e atıy or du. Fak at zann e d e r i m ki,
b e ni bırak s a da artık kaç m a y a kuvv et bula m a y a c a k tı m .
Birbirimiz e bir ş ey s öyl e m e d e n b a h ç e n i n s o n u n a kad ar yü rüdük. Kâmran, b e kl e di ğ i m d e n ç ok fazla
müt e e s s ir ve dar gı n g örün üy or d u. Bu üç ay içind e ne ol m u ş tu, ara m ı z d a ne de ğ i ş mi ş ti, bil miy oru m . Fak at,
bu sa att e ken di mi on a kar ş ı suçlu g örüy or, şimdiy e kad ar g ö st e r di ğ i m vah ş iliğ e piş m a n oluy or d u m .
ÇALIKUŞU
99
Kış ortası n d a oldu ğ u m u z u unuttura c a k kad ar güz el ve sakin bir ak ş a m d ı . Etrafı mız d a ki kuru da ğ tep el eri
bir m e r c a n kızıllığı içind e yanıy or du. Kâmran' a kar ş ı suçl arı m ı bu kad ar kolay kab ul et m e m d e bunu n da mı
tesiri vardı ac a b a , bilmiy oru m .
Bu saatte, onun gönlünü ala c a k bir keli m e bul m a k b e ni m için day a n ıl m a z bir ihtiyaçtı. Fak at, aklı m a hiç bir
ş ey g el miy or d u.
Artık g eri dö n m e k t e n ba ş k a yapıla c a k iş kal m a y ı n c a Kâmran:
- Şuray a biraz otura bilir miyiz, Ferid e? de di.
- Sen, na sıl isters e n , de di m . Vakad a n s o nr a ilk defa s e n diyor du m . Kâmran, pant ol o n u n a dikk at et m e d e n
ora d a ki bir kay a nı n üstün e oturuv er di. Onu, h e m e n kolun d a n tutup kaldırdı m:
- Sen, nazik sin; kuru yer e otur m a , de di m v e ark a m d a k i laciv ert pard ö s ü y ü çık ar ar a k otura c a ğ ı yer e
s er di m .
- Ne yapıy or s u n , Feride? dedi.
- Hasta olmaman için, dedim. Zannederim ki, seni muhafaza etmek bundan sonra benim vazifem oluyor.
Kuzeni m bu s ef er de galib a kulakların a inan a m a d ı :
- Ne s öylüy o s u n , Ferid e? de di. Bunu s e n mi ba n a s öylü- yos u n? Nişanlan dı ğ ı mız d a n b eri s e n d e n işittiğim
en tatlı s öz.
Başımı önü m e e ğ di m v e sustu m .
Kâmran, pard ö s ü m ü tekrar elin e al mı ş tı. Okş ar gibi har e k e tl erl e kolların a, yak a s ı n a , dü ğ m e l e rin e
dok u n uy or d u.
- San a biraz site m yap m a y a hazırlanıy or du m , Ferid e, de di. Fak at şimdi h e p si ni unuttu m. Gözleri mi
kaldır m a d a n :
- Ben s an a bir ş ey yap m a d ı m ki, de di m . O, b e ni tek ar vah ş ile ş tir m e k t e n ürküy or m u ş gibi yanı m a
yakla ş m a k t a n kork ar a k:
- Zann e d e ri m ki, yaptın, Ferid e, de di. Hatta fazlac a bile.
100
Bir niş anlı, bu kad ar ih m al edilir mi? içim d e fen a şüph el er de uyan dı. Sakın Müjgân yanıl mı ş ol m a s ı n ?
iste m e d e n güldü m . Kâmran, m e r a kl a s e b e b i ni s or du, ev v el a c e v a p v er m e k iste m e d i m . Fak at, o, ısrar
edin c e g özl eri mi kaçır ar a k :
- Müjgân yanıls ay dı, b öyl e ol m a z d ı ki, de di m .
- Böyle ne demek? Yani b e ni m niş anlı m mı? Gözleri mi kap ay ar a k üst üst e iki defa ba ş ı mı s alladı m .
- Feridem!
Bir küçük feryad a b e n z e y e n bu s e s hâlâ kula ğ ı m d a d ır. Gözlerini açtı m v e on un büyü m ü ş gibi g örün e n
gözl erin d e iki iri ya ş da ml a s ı gör dü m .
- Beni, bu dakika içinde o kadar m e s ut ettin ki, ölürk e n aklı m a g elirs e a ğ lay a c a ğ ı m . Öyle yüzü m e bak m a .
Sen dah a pek küçük s ü n . Mümkün de ğ il, öyl e ş eyl eri anlay a m a z s ı n . Hepsini unuttu m artık.
Kâmran, bilekl eri mi tutmu ş tu. Onları g eri ç e k m e d i m , fakat hıçkıra hıçkır a a ğ la m a y a b a ş ladı m . Bu, böyle bir
nöbetti ki, Kâmran, adeta korktu.
Aynı yollard a n g eriy e dön e r k e n b e n , hâl â ikide bir içimi ç e kiy or v e hıçkırıy or du m . O, artık b an a elini
dok u n d ur m a y a c e s a r e t ed e m i y o r d u. Fak at, b e n on un g ö nlün ü n rah at ettiğini anlıy or ve m e m n u n
oluy or d u m .
- Sen önd e n gitm elisin, de di m . Ben hav uz d a yüzü m ü iyic e yıkay a c a ğ ı m . Beni, bu suratla g örürl er s e n e
derl er? •
Birden bir e aklı m a g el mi ş gibi Kâmran' a s or du m :
- Avrupa'y a bir s ey a h a t var mı ş öyl e mi? O, c e v a p v er di:
- Bir fikir. Daha do ğ rus u, b e ni m fikrim de de ğ il. Madrid'd e ki a m c a m ı n bir tas a v v ur u. Nere d e n duydun?
Kısa bir ter e d d ütt e n s o nr a:
ÇALIKUŞU
10 1
- Doktorun kızınd a n , de di m .
- Doktorun kızı, sa n a ne ç ok ha b e rl er veriy or, Ferid e?
Kâmran dikk atl e yüzü m e b akıy or d u. Kızararak b a ş ı mı ç e virdi m.
- Sakın an n e m i n ha st alı ğ ı bir ba h a n e ol m a s ı n ?
- Doğru s öyl e, Ferid e. Sen bunu n için mi g el din?
Yanı m a yakla ş mı ş tı. Elleriyle b a ş ı mı ok ş a m a k istiyor, fakat ürküt m e k t e n korkuy or d u. Halbuki b e n , bilâkis,
on a alı ş m a y a b a ş la m ı ş tı m. Sualini bir ker e da h a tekr ar etti:
- Tah mi ni m do ğ ru mu, Ferid e?
Kâmran'ı ç o k m e m n u n ed e c e ğ i ni hiss e d e r e k : "Evet" diy e b a ş ı mı salladı m .
- Ne güz el... Dünd e n b eri talihi m ne kad ar de ğ i ş ti!
Ellerini oturdu ğ u m koltu ğ un ken arl arın a day ay ar a k ba n a do ğ ru e ğ ildi. Bu vaziy ett e dört tarafı m d a n
ku ş atıl mı ş bulunuy or d u m . Bana el dok u n d ur m a d a n yakla ş m a k için kurn az c a bir bulu ş . Oturdu ğ u m yerd e
kirpi gibi büzülüy or, o m u zl arı mı kaldırar a k g eri ç e kiliyordu m . Çok yakın olan yüzün e b ak m a m a k için
m e n dili ml e oyn a y ar a k s or du m :
- Amcan ne teklif ediyor.
- Olacak gibi de ğ il. Beni, s ef ar et kâtibi olar ak yanın a al m a k istiyor. Muayyen bir m e s l e ğ i, yahut bir
m e m u riy eti ol m a m a s ı n ı bir erk e k için ek siklik sayıy or. Ben, tabii on un fikirlerini s öylüy oru m . "İlerd e bir
s efar et m e m u r u yl a b er a b e r Avrupa'y a git m e k b elki Ferid e'yi de m e m n u n ed e c e k tir" diyor. Ne bileyi m,
birtakı m s özl er...
Bahis ciddil e ş tiği için Kâmran mu h a s a r a y a nih ay et v er er e k do ğ rul m u ş tu. Ben de, h e m e n yeri m d e n
kalktı m.
Konuş m a m ı z de v a m etti:
- Bu teklife niçin "Olac a k ş ey de ğ il" de din? Avrupa'y a gitm e k s e ni m e mnun etmeyecek mi?
102
- O cih ett e n s öyl e m i y o r u m . Bundan s o nr a, b e n artık har e k e tl eri m d e s er b e s t bir ins a n de ğ ilim. Hayatı m a
taalluk ed e n h er ş eyi s e ninl e kon u ş m a y a m e c b u r u m . Öyle de ğ il mi?
- O halde gidebilirsin.
- Demek, benim istanbul'da n ayrıl m a m a razı oluy or s u n , Ferid e?
- Made m ki bir erk e k için mutlak a bir m e s l e k lazı m m ı ş ...
- Sen, benim yerimde olsan gider miydin?
- Zann e d e ri m ki, gid er di m . Yine zann e diri m ki, s e ni n de şimdi öyl e yap m a n lâzı m.
itiraf etmeliyim ki, bu sözleri yalnız dud a kl arı m s öylüy or d u. Yoks a, içim d e n bu dakik a d a büs b ütün ba ş k a
türlü kon u ş uy or du m . Mamafih, b an a da hak v er m e n lâzı m. "Ben s e ni bırakıp gid e yi m mi?" diy e s or a n a
ba ş k a türlü c e v a p bulunur mu?
Öte taraftan, Kâmran da, bu ayrılı ğı bu kad ar kolay kab ul et m e m e müt e e s s ir oluy or d u. Bana b ak m a d a n
od a n ı n içind e bir iki adı m yürüdükt e n s o nr a dö n d ü, aynı suali tekrar etti:
- Dem e k a m c a m ı n teklifini ka b ul et m e m i do ğ ru buluy or s u n ?
- Evet.
- O hald e dü ş ünürüz. Kati bir kar ar ver m e k için, da h a vakti miz var.
Yüre ğ i m hafifç e burkuldu. "Düş ünürüz" deyin c e artık m e s e l e kal mıy or muy d u?
Herk e sin dai m a b e n d e n iste mi ş oldu ğ u gibi, bir büyük ins a n a ğ ırb a ş lılığ ıyla kon u ş m a y a ba ş la dı m :
- Ben, dah a fazla dü ş ün m e y e de ğ er bir ş ey g ör m ü y o r u m . Amc anı n teklifi hakik at e n ho ş bir teklif. Kısa bir
s ey a h a t hiç fen a ol m a z .
- Bir m e m u riy et, o kad ar kıs a bir ş ey mi, Ferid e?
- Doğrusu, pek uzun da sayıl m a z . Bir, iki, üç, dört s e n e c i k . Göz yu mu p aç m c a y a k a d a r g e ç e r ... Tabii arad a
g el e c e k s i n de...
ÇALIKUŞU
103
Bu bir, iki, üç, dört seneyi parm a kl arıyla o kad ar kolay sayıy or d u m ki...
Kâmran'ı bir ay s o nr a, Galata rıhtı mın d a n vapur a bindiriyorduk. Onu, Avrupa'y a gitm e y e te ş vik ettiğim için,
ark a b al a- n mı n h ep si b e ni tebrik ediy orl ardı. Yalnız Müjgân, bun d a n m e m n u n ol m a d ı . Tekird a ğ 'd a n ba n a
yazdı ğ ı m e k t upt a, "Hiç iyi yap m a d ı n , Ferid e" diyordu. "Mani ol m alıydın. En güz el s e n e l e rinizi ayrı
g e çir m e k t e ne m a n a vardı? Dört s e n e , biter tük e nir ş ey mi?"
Mamafih bu dört s e n e Müjgân'ın korktu ğ un d a n ç ok dah a ça b u k g e çti.
Kâmran tek aüt olan a m c a s ı yl a b er a b e r büs b ütün istan b ul' a dö n d ü ğ ü za m a n b e n bir ay ev v el m e kt e pt e n
çık mı ş bulunuy or d u m .
Mektept e n çık m a k! Ben, içind e ya ş adı ğ ı m mü d d e t ç e bu lo ş bin ay a "güv er ci nlik" adını v er mi ş ti m. Elimd e iyi
kötü bir diplo m a ile ken di mi dı ş arı ata c a ğ ı m günün b e ni m için bir kurtulu ş b ayr a m ı ola c a ğ ı nı s öyl er di m .
Fak at günü n birind e güv e r ci nli ğin kapı sı açılın c a ken di mi; b oy u m u bir hayli uzata n yeni siyah çar ş afı m,
uzun topuklu iskarpinl eri ml e s ok a kt a bulun c a n ey e uğ radı ğ ı mı ş a ş ırdı m. Üstelik teyz e m de kö ş kt e dü ğ ün
hazırlıkların a ba ş la m ı ş . Bu, b e ni büs b ütü n çiled e n çık ar dı.
Köşk, b oy a c ıl ar, dülg erl er, terziler, uzak s e m tl er d e n g e c e yatısın a g el mi ş akra b al arl a dolup b o ş alıy or d u.
Hek e s , ken di n e gör e bir işle m e ş g ul d ü. Kimi, şimdid e n dav et m e kt u pl arı yazıy or, kimi, ek sikl eri
ta m a m l a m a k için çar ş ı paz ar dol a ş ıy or, kimi dikişle uğra ş ıyor du. Ben, ş aş kınlı ğ ı mın içind e işi s er s e rili ğ e
vur m u ş tu m . Bir iş e yara m a k ş öyle dursun, ba ş k al arının işlerin e bile en g e l ola c a k türlü mü n a s e b e t s i zlikl er
yapıy or d u m . Son parti b an a , bir delilik arız ol m u ş tu. Eskid e n oldu ğ u gibi,
104
mi s afir ç o c u kl arını pe ş i m e takıy or, kö ş kün altını üstün e g etiriyordu m .
Her yer gibi, mutfakt a da ta mir ve b oy a vardı. Bunun için yeni a ş çı, ka bı nı kaç a ğ ını ark a ba h ç e d e kurdu ğ u
bir ça dır a nakl et mi ş , açıkt a ye m e k pişirm e y e b a ş la m ı ş tı.
Bir ak ş a m ü s t ü onu n, ça dırın önü n d e tatlı kı/artığ ını gör dü m v e der h al aklı m a bir ş eytanlık g el di:
- Çocukl ar, de di m . Siz şu kü m e s l e ri n ark a s ı n a sakl a nı nız. Hiç s e si nizi çık ar m a y ı n . Ben.'siz e tatlı çalıp
g etir e c e ğ i m .
Aradan be ş dakik a bile g e ç m e d e n eli m d e dolu bir tab a kl a küçük ark a d a ş l arı m ı n yanın a dön üy or d u m .
En iyisi, ç o c u kl ar a paylarını da ğ ıttıktan s o nr a, h er birini b a h ç e n i n bir kö ş e si n e da ğ ıt m a k v e tab a ğ ı kü m e s i n
için e sakl a m a k tı. Fak at b e n bun u, da h a do ğ rus u a ş çının, hırsızlı ğ ı fark edin c e hidd etl e öt ey e b eriy e
ko ş a c a ğ ı nı akıl ed e m e m i ş ti m.
Biraz s o nr a, mutfak ça dırının ön ün d e bir kıya m e ttir koptu. Aşçı, "Bunu yap a n ı n vallahi billahi ke mi kl erini
kırac a ğ ı m!" diy e ba ğ ırıyor du. Fen a hald e kork a n küçükl er b e ni dinle m e y e r e k , kaçı ş m a y a b a ş ladılar ve
şüph e si z pek iyi de ettiler. Çünkü, biraz s o nr a, a ş çı izimizi ke ş fe diy or, elind e ki ko c a m a n kep ç e yi bir s o p a
de h ş etiyl e sallay ar a k deli gibi üstü m ü z e saldırıy or du.
Hain ad a m , aral arın d a b e ni en büyük gör dü ğ ü için, öt e kil eri bırakıp b e ni kov al a m a y a ba ş la m ı ş tı. Bu ara d a
ay a ğ ı takılıp yer e b oylu b oy u n c a yuvarlanı n c a , hidd eti büs b ütün arttı.
Aşçı yab a n c ı , vaziy et is e ç ok nazikti. Yakala nır s a m , der di mi anlatın c a y a kad ar hiç ol m a z s a bir, iki kep ç e
yiye c e k , rezil ola c a ktı m .
Köşk tarafın a do ğ ru m a n e v r a yap m a y a imk â n ol m a d ı ğ ı için, çar e s i z s ok a k tarafın a ko ş uy or, çı ğ lık çı ğ lığ a
haykırıy ordu m.
Allah'tan ola c a k , sa b a h t a n b eri çalı ş an terzi m at m a z e l , Dilber Kalfa ile b er a b e r ba h ç e y e hav a al m a y a
çık mı ş . Yolun bir
ÇALIKUŞU
105
kö ş e si n d e onlarla ka rşıla ş ınc a, "Geliyor" diy e b oy u nl arın a s arıldı m ve ark al arın a s akl a n dı m .
Dilber Kalfa, a ş çının kep ç e s i n e kar ş ı ell erini uzatar a k:
"Ne yapıy or s u n , a ş çı b a ş ı, çıldırdın mı? O, g elin hanı m , diye ba ğ ırdı.
Baş ka bir za m a n d a ols ay dı, bu keli m e için, Dilber Kalfa'yı, mutlak a hırpal ar dı m . Fak at, o kad ar
kork m u ş tu m ki, b e n de gayri ihtiyari on unl a b er a b e r ba ğ ırıyor du m :
"Vallahi b e n , g elin hanı m ı m , a ş çı b a ş ı!"
Ben, bu a ş çı kad ar çılgın ve ak si ins a n g ör m e d i m . Kalfa ve m at m a z e li n te mi n atl arın a bir za m a n inan m a d ı .
"Yok, b öyl e hırsız g elin hanı m ol m a z!" diye s öyl e n di; ne d e n s o nr a, aklı yatın c a da: "Öyley s e aferin g elin
hanı m sa n a!" de di. "Alırsın öyl ey s e yeni pant olun u; bak, pant ol o n u n dizkap a ğ ını da patlattırdın ba n a!"
Adam c a ğ ız, dü ştü ğ ü za m a n burnun u da çarpıp sıyır mı ş tı a m a , b er e k e t v er sin, on u taz mi n at h e s a b ı n a
kat mıy or d u.
Gizli kal m a s ı için, yaptı ğ ı m iş arlara ra ğ m e n , bu ko m e d i duyuldu v e h er ye m e k t e b an a b akıp bakıp gül m e k
âd et sıra sı n a girdi.
*
Düğ ün e üç gün kal mı ş tı. Yine h er ak ş a m ü s t ü m a h ut ark a ba h ç e n i n kapı sın d a ç o c u kl arl a ip atlark e n , yeni
bir hüc u m a uğradı m . Fak at bu s ef er ki hücu m u yapa n , ilkind e b e ni a ş çıd a n kurtar m a y a çalı ş an terzi
m at m a z e l , alt mı ş ya ş ınd a ol m a s ı n a ra ğ m e n , bu ak ş a m o da b an a kar ş ı at e ş püsk ürüy o d u .
- Rica ederim, matmazel, birkaç güne kadar size m a d a m diy e c e ğ i m . Doğrudur b ö yaptı ğ ın? Son prov a n ızı
yap m a k için yarı m sa attir sizi arıy oru m .
Daha fen a s ı, Besi m e Teyz e m de m at m a z e ll e b er a b e r di ve çatkın ç e h r e s i , mü n a k a ş a uzars a on d a n yan a
çık a c a ğ ı nı g ö st e riy or d u.
106
- Pardon matm a z e l, bura cı kt ay dı m . Te mi n ed e ri m ki işitm e di m , de di m .
Teyz e m , artık day a n a m a d ı , ba n a çıkı ş a c a ğ ı h er za m a n yaptı ğ ı gibi eliyle ç e n e m i tutup ok ş ay ar a k :
- Yavrucu ğ u m , s e n , ken di s e si n d e n , kah k a h a n d a n kim s e yi işitec e k hald e de ğ ilsin ki, de di. Üç gün s o nr a
da dav e tlileri miz ara sı n d a yine b öyl e bir ş ey yap m a n d a n ad et a kork m a y a ba ş ladı m .
Her za m a n , dah a ha ş arı ve h oyr at görün m e m e ra ğ m e n , o gün b e ni m , en karı ş ık h ey e c a n l arl a sar sıldı ğ ı m,
ok ş a n m a k v e anla ş ıl m a k ihtiyacıyla için için eridi ğ im bir tarihti.
Çenemi teyze mi n elind e n ç e k m e d e n et e kl eri mi par m a kl arı ml a iki yanın d a n tuttum ve hafif bir rev er a n s l a
dizimi büktü m :
- Üzülm eyin teyz e, de di m . Çok de ğ il, dah a üç gün c ü k dişinizi sık m a n ı z lâzı m. O za m a n b e ni m için,
teyz e d e n b a ş k a bir adınız ve sıfatınız ola c a k . Çahku ş u'nun teyz e s i n e yaptı ğ ı naz v e şım arıklı ğ ı Ferid e' nin,
o hanı m e f e n d i y e yap m a y a c e s a r e t ed e m e y e c e ğ i ni siz e te mi n ed e ri m .
Teyz e m i n gözl eri ya ş ardı, b e ni yan a kl arı m d a n öp er e k :
- Senin h er za m a n an n e n oldu m v e öyl e kala c a ğ ı m , Feri- de m , de di.
Ta ş kınlı ğ ı m o hald e y di ki, b e n de onu bird e n b ir e kalç al arın d a n yak al ayıp hav a y a kaldırdı m v e tıpkı b an a
yaptı ğ ı gibi yan a kl arın d a n öptü m .
Matmaz el, ufak b azı rötu ş lard a n ba ş k a ek si ğ i kal m a y a n b ey a z elbi s e m i ell erind e kaldırdı ğ ı za m a n ,
kıpkır mızı ke sildi ğ imi his s e tti m. Odad a kil eri birer birer ok ş ayıp öp er e k yalv ar m a y a ba ş ladı m .
- Ne olursun uz, siz dı ş arı çıkın. Gözünüzü n önü n d e giyin m e y e c e ğ i m . Arasın d a et e kli elbis e s iyl e
Çahku ş u'nun bir
ÇALIKUŞU
107
tavus ku ş u ş eklin e girdi ğini bir tas a v v ur edin. Aman,' ne gülün ç! Kendi m bile gül e c e ğ i m . "Ne olur, bu iş adi
tuval etl e olsun!" diy e o kad ar yalv ar dı m , kim s e l e r e der di mi dinlet e m e d i m .
Matmaz el, elind e ki elbis e ile üz eri m e g el dik ç e -birisi b e ni yak al a m a y a g eliy or m u ş gibi- kö ş el er e kaçıy or, tir
tir titri-yodu m .
Dış arıdakil er, gürültüyü artırıyorlar, mutlak a iç eri gir m e k istiyorlardı.
- Bir parç a da h a , rica ed e ri m , bir dakik a c ı k , h epinizi ça ğ ıra c a ğ ı m , diye yalv ar dı m . Fak at onl ar inan m a d ıl ar:
- Aldatıyor, s oyu n d u kt a n s o nr a ça ğ ıra c a k , diye b a ğ rı ş ar ak kapıy a day a n dıl ar.
işte o za m an, iki taraf ara s ı n d a h ey e c a n lı bir uğra ş m a d ır ba ş ladı.
Dış arıdakil er, ç o c u k , büyük kar m a k a rı ş ık itiş er e k, gülü ş er e k kapıyı zorluy orlar dı. Ben kolları mı n bütün
kuvv etiyl e içerid e n mü d af a a ediy or du m .
Sofada demirli potinleriyle tepinerek: "Hücum... Hücum... Muhar e b e var" diye ba ğ rı ş an ç o c u kl arın s e si n e
bütün kö ş k halkı ko ş uy or d u.
Matmaz el, o m u z ba ş ı m d a n :
- Yap m a yı nız, Allah a ş kın a, ç e kilin, elbi s e parç al a n ıy or, diye ba ğ ırıy or, fakat s e si ni işittirm ey e mu v affak
ola m ı y o r d u.
Bir aralık, ne d e n s e gürültü ke silir gibi oldu. Kapıya bir ay ak s e si yakla ş ıy or du. Kâmran'ın s e si:
- Aç, Ferid e, b e ni m . Bana yas a k yok tabii. Bırak, sa n a yardı m a g el e yi m , de di ğ ini işittim v e büs b ütün
çıldırdı m. Bu s ef er:
- Hepsi g el sinl er, ziyanı yok, s e n ol m a z . Sen Allah a ş kın a git. Vallahi a ğ lay a c a ğ ı m , iyic e yalv ar m a y a
ba ş ladı m .
Fak at Kararan, bu yalv arı ş ı m a aldır m a d ı , kapıy a hızla day a n a r a k iki kan a d ı nı ardın a kad ar açtı.
108
Ben çı ğlık çı ğlığ a od a n ı n bir kö ş e si n e kaçtı m ve eli m e g e çir di ğ im bir m a nt o y a sarılar ak büzüldü m .
Matmaz el, bayıla c a k hald e y di:
- Güzeli m elbis e gitti, diye ad et a s a ç ı nı, ba ş ını yoluy or d u. Kâmran m a nt o y u bir ucun d a n tuttu ve gül er e k :
- Mağlubiy etini artık tesli m et m e n lâzı m Ferid e, de di. Aç, elbis e n i gör e yi m .
Bend e , artık n e s e s vadi, ne har e k e t . O, biraz bekledikten sonra devam etti:
- Ferid e, şimdi s ok a kt a n g el di m . Çok yorgun u m . Uğraştırm a b e ni, elbis e n i o kad ar m e r a k ediy oru m ki, inat
ed e r s e n zor a mür a c a a t et m e k m e c b u riy etin d e kala c a ğ ı m . Bak, b e ş e kad ar sayıy or u m : Bir iki, üç, dört,
b e ş ...
Kâmr a n mü m k ü n oldu ğ u kad ar g e ciktirdi ğ i bu b e ş t e n s o nr a, m a nt o m u n ucunu ç e kin c e yüzü m ü
gözy a ş ların a bulan m ı ş gör dü, fen a hald e ş a ş ırdı v e yarı zorla od a yı b o ş altar ak kapıyı kap a dı.
Matmaz elin hayr ett e n dili tutulmu ş tu. Kâmran da a ş a ğ ı yuk arı o hald e y di, bira z sonra mahcup ve
müteessir bir sesle:
- Affet b e ni, Ferid e, de di. Ben, sa n a küçük bir ş aka yap m a k iste mi ş ti m. Buna hak kı m var sa nıy or d u m .
Fak at, hâlâ o kad ar ç o c u k s u n ki... Beni affediy or s u n de ğ il mi?
Başımı hâl â m a nt o m u n içind e s akl ay ar a k c e v a p verdi m:
- Peki a m a s e n , h e m e n od a d a n çık m alı sı n.
- Bir ş artla. Seni ba h ç e n i n nih ay etin d e ki kay a n ı n yanın d a b e kl e y e c e ğ i m . Hatırlıyor mu s u n , dört s e n e ev v el
bir ak ş a m , s e ninl e or a d a barı ş mı ş tık. Şimdi de öyl e yap a c a ğ ız. Söz mü?
Kısa bir ter e d d ütt e n s o nr a:
- Peki, gelirim, de di m . Ama s e n , şimdi git.
Zavallı m at m a z e li n bu ac a yip tabiatlı g elinl e kon u ş m a y a bile artık c e s a r e ti kal m a m ı ş tı. O, a ğ zını aç m a d a n
b e ni s oy du kt a n s o nr a, tekr ar kıs a et e kli pe m b e elbis e m i giydi m, üstün e siyah m e k t e p önlü ğ ü m ü g e çirdi m ,
s o nr a Müjgân'ı n bile yüzüne
ÇALIKUŞU
109
bak m a d a n od a d a n kaçtı m ve g özl eri m d e k i kır mızılık g e çi n c e y e kad ar s o ğ uk su ile yüzü m ü yıkadı m .
Bahç e y e indi ğim za m a n ortalık kar arıy or d u. Şimdi asıl m e s e l e , ken di mi kim s e y e gö st er m e d e n onu n
yanın a kap a ğ ı at m a k tı.
Kendi kendime dola ş ıy or gibi yapar a k , mutfa ğ ın ark a s ı n d a n dol a ş tı m, a ş çı ile bir iki keli m e kon u ş tu m .
Sonra a ğ ır a ğ ır dı ş kapıy a yürü m e y e b a ş ladı m . Maksadı m , izimi büs b ütü n kay b ettirdikt e n s o nr a b a h ç e
duv arının dibin d e n onu n yanın a inm e kti. Fakat...
*
Daim a açık duran s ok a k kapı sını n dı ş ınd a siyah çar ş aflı, uzun b oylu bir kadın g öz ü m e ilişti. Peç e s i
kap alıydı. Köşkten bir ş ey s or m a k istedi ğ i hald e , iç eri gir m e y e c e s a r e t ed e m i y o r gibi bir hali vardı.
Kâmran, ep e y c e za m a n d a n b eri b e ni b e kliy or du. Bu pe ç e n i n altınd a n bir bildik ç e h r e s i çık m a s ı n d a n v e
b e ni s öz e tutm a s ı n d a n kork ar a k yolu m u de ğ i ş tirdi m ve a ğ a çl arın ark a s ı n a da- laya çalı ş tım. Fak at. o,
bird e n b ir e b e ni ça ğ ırdı.
- Küçükh a n ı m , biraz zah m e t ed e r misiniz, efe n di m ? Çare siz, dö n d ü m , kapıy a do ğ ru yürü m e y e ba ş ladı m :
- Buyurunuz hanı m e f e n d i, bir e mriniz mi var?
- Merhu m Seyfetin Paş a'nın kö ş kü de ğ il mi?
- Evet, efendim.
- Siz kö ş kt e n mi siniz, ef e n di m ?
- Evet.
- O hald e sizd e n bir ricad a bulun a c a ğ ı m .
- Emrediniz, efendim.
- Ben, Ferid e Hanı m ef e n d i ile görü ş m e k istiyoru m . Hafifçe irkildim, gül m e m e k için ba ş ı mı e ğ di m, ilk defa
işittiğim bu "hanı m e f e n d i" s öz ü ba n a öyl e tuhaf g eliy or du ki... Ferid e Hanı- m ef e n di' nin b e n oldu ğ u m u
mü m k ü n de ğ il, s öyl e m e y e c e s a r e t ed e m e y e c e k ti m . Dudakl arı mı ısırar ak:
110
- Çok âlâ hanı m e f e n d i, de di m . Buyurun, lütfen içeri; kö ş kt e n s or ar s a n ı z siz e Ferid e Hanı m'ı ça ğ ırırlar.
Siyah çar ş aflı kadın, kapı d a n gir mi ş yanı m a yakla ş mı ş tı:
-Size tes a d üfü m ç ok iyi oldu, ç o c u ğ u m , de di. Sizden bir yardı m rica ed e c e ğ i m . Beni m Ferid e Hanı m'la
yalnız olar ak kon u ş m a m a del al et ed e c e k s i niz. Mümkün s e kim s e n i n bun d a n ha b e ri ol m a m a l ı .
Hayretl e yüzün e baktı m . Ortalık kar ar m ı ş oldu ğ u v e pe ç e s i ni hâlâ aç m a d ı ğ ı için yüzünü fark
ed e m i y o r d u m . Hafif bir ter e d d ütt e n s o nr a:
- Hanı m ef e n di, de di m . Acayip bir kıyaf ett e oldu ğ u m için bird e n b ir e c e s a r e t ed e m e d i m . Fak at Ferid e
b e ni m . Kadın, hafif h ey e c a n l a n d ı :
- Kâmran Bey'le evl e n e c e k Ferid e Hanı m mı?
- Köşkte bir tan e Ferid e var hanı m e f e n di , diy e gülü m s e d i m .
Siyah çar ş aflı kadın, bird e n b ir e dur m u ş tu. Biraz ev v el ken di sini Ferid e ile görü ş tür m e m i sa b ı s ız h kl a
istedi ğ i hald e şimdi kar ş ı m d a put ke sil m e s i n e n e m a n a ver m e liy di? Acab a Ferid e' nin b e n oldu ğ u m a hâlâ
inan a m ı y o r muy du? Yoks a b a ş k a bir ş ey mi vardı? Merakı mı gizle m e y e çalı ş ar ak tekr ar kon u ş m a y a
m e c b u r oldu m :
- Emrinizi b e kliy oru m , hanı m e f e n d i. Garip ş ey, kadı n hâl â a ğ zını aç m ı y o r d u. Biraz ilerid e a ğ a çl arın
ara s ı n d a bir b a h ç e kan e p e s i g öz ü m e ilişti:
- ister s e n iz şuray a gid eli m, hanı m e f e n d i , de di m . Kims e bizi rah at sız et m e d e n kon u ş a biliriz.
Kadının sükûtu, biz kan e p e y e oturdukt a n s o nr a da de v a m etti. Fak at, nihay et kar ar ver mi ş ola c a k ki, elinin
s ert bir har e k e tiyl e pe ç e s i ni kaldırdı ve otuz ya ş ların d a, zeki ve sinirli bir kadın ç e hr e s i m e y d a n a çıktı.
Havanı n kar anlı ğ ın a ra ğ m e n b e n zinin korkun ç sur ett e sar ar m ı ş oldu ğ u görülüyordu.
ÇALIKUŞU
.
IH
- Ferid e Hanı m, de di. Ben, bir es ki ark a d a ş ı m ı n zoruyla bir elçi vaziy etin d e bur ay a g eliy oru m . Fak at,
üz eri m e aldı ğ ı m vazifenin bu kad ar güç oldu ğ un u ke stır e m e m i ş ti m. Biraz ev v el sizi g ör m e k için ısrar
ettiğim hald e şimd i adeta kaçmak istiyorum.
Vücudu m a bir titre m e yapı ş tı; kalbi m şidd etl e çarpıy or du. Fak at biraz c e s ur ol m a z s a m on un de di ğ ini
yap a c a ğ ı nı, kaç a c a ğ ı nı hiss etti m. Mümkün oldu ğ u kad ar sakin bir tavır takın m a y a çalı ş ar ak:
- Vazife vazife dir, hanı m e f e n di , de di m . Cesur ol m a k lazı m. Bahs etti ğiniz, b e ni tanıy or mu?
- Hayır. Daha do ğ rus u ş ah sı nızı gör m e m i ş . Yalnız Kâm- ran Bey'in niş anlısı oldu ğ unuz u biliyor.
- Kâmran Beyi tanıy or mu?
Artık, b e n d e de dah a fazla s or m a y a kuvv et kal m a m ı ş tı. Bu dakik a d a m e r a kt a n çıldıra c a k gibi oldu ğ u m
hald e , o, sa hid e n git m e y e kalks a , zann e d e ri m yolun d a n ç e vir e m e y e c e k t i m .
- Dinleyin b e ni Ferid e Hanı m. Niçin bird e n b ir e durakl a dı ğ ı mı anla m ı y or s u n u z . Burada er mi ş , yeti ş mi ş bir
hanı ml a kar ş ıla ş a c a ğ ı m ı umuy or d u m . Halbuki önü m e ad et a bir m e k t e p ç o c u ğ u çıktı. Sizi fazla müt e e s s ir
et m e k t e n korkuy or u m . Te- red dütü m ü n s e b e b i bu.
Yab a n c ı kadı nın ba n a acır gibi bir hali vardı. Bu, izzetin ef si m e dok u n d u ve ba n a bütün kuvv eti mi iad e etti.
Ayağ a kalktı m, kan e p e n i n önü n d e k i a ğ ac a ark a m ı day a dı m , kolları mı k avu ş turar ak sakin v e hatta vakur
bir s e sl e :
- Bu vaziy ett e ter e d d üt do ğ ru de ğ il, de di m . Görüy oru m ki, kon u ş a c a ğ ı m ı z ş ey mü hi m . Onun için te e s s ü r ü
falan bir tarafa bırak ar a k açık kon u ş urs a k dah a iyi olur.
Kadın b e ni m bu c e s ur tavrı m kar ş ısın d a biraz ken di ni topladı v e bir sual s or du:
- Kâmran Bey'i çok seviyor musunuz?
112
- Bunun sizinle alak a s ı nı g ör e m i y o r u m , hanı m e f e n d i .
- Belki vardır, Ferid e Hanı m.
- Açık kon u ş m a z s a k işin içind e n çık a m a y a c a ğ ı m ı zı ev v el c e s öyl e di m , hanı m e f e n d i.
- Peki, öyl e olsun. Size Kâmran Beyi, bir ba ş k a s ı n ı n da s e v di ğ ini ha b e r ver m e y e m e c b u r u m .
- Olabilir, hanı m e f e n d i, Kâmran, birç o k m e ziy etl eri olan bir g e n ç tir. Bir b a ş k a s ı nı n on u göz ü n e ke stir mi ş
ol m a s ı n d a hiç fevk al â d e lik gör m e m .
Bu, bir yapr ak bile kı mıld a m a y a c a k kad ar sakin ve güz el yaz ak ş a m ı n d a b e kl e nil m e z bir fırtınanın g elip
çattı ğ ını gay et iyi anlıy or, fakat ner e d e n g el di ğ ini anlay a m a d ı ğ ı m bir kuvv etl e bun a kar ş ı dur m a y a ken di mi
hazır buluy or du m .
Kadına s öyl e di ğ i m s o n cü ml e d e bir parç aj al ay bile vardı. Ayağ a kalk m a m a k l a b er a b e r yerind e
do ğ rulusu n d a n , sinirli bir har e k e tl e çar ş afının et e kl erini düz elt er e k kan e p e n i n tahtalarını tutuş und a n , on un
da artık bu işi kıs a ke s m e y e kar ar ver mi ş oldu ğ un u anla dı m . Makine gibi ça b u k v e ad et a renk siz bir s e sl e
s öyl edi:
- ilk b akı ş ta sizi bir ç o c u k gibi gör m ü ş ol m a kl a b er a b e r , mük e m m e l yeti ş mi ş yüks e k bir g e n ç kız kar ş ısın d a
bulun du ğ u m u anlıy oru m . Kâmran Bey m a al e s e f sizi lâzı m g el di ğ i kad ar takdir ed e m e m i ş . Yahut, n e
bileyi m, b elki takdir ettiği hald e g e çi ci bir zaafa kapıl mı ş . Hasılı, iki s e n e ev v el ba h s e tti ğ im ark a d a ş l a
Avrupa'd a tanı ş mı ş lar. Bilme m , siz e dah a fazla tafsilat v er m e k do ğ ru olur mu?
Başımı salladı m :
- Sözlerinizin do ğ ru oldu ğ unu ispat için ev et.
- Arkada ş ı mı n adı Münevv e r' dir. Eski m a b e y i n cil er d e n birinin kızıdır, ilk defa s e v di ğ i bir ad a m l a evl e n m i ş ,
ba htiyar ola m a m ı ş tı. Sonra ha st al a n d ı. Doktorlar Avrupa'y a g ö n d e ril m e s i ni tav siy e ettiler. Ta m iyi olup
m e m l e k e t i n e dön e c e ğ i bir sırad a b a ş ın a bu g el di. Kâmran Bey, bir aralık isviçr e'y e gitmi ş .
ÇALIKUŞU
113
izinle mi, vazifeyl e mi, pek bile miy or u m . Tes a d üfl eri or a d a ol m u ş . Kararan Bey, bir hafta için İ sviçr e'y e
g el di ğ i hald e iki aya yakın bir za m a n ora d a kal mı ş , Hatta bu yüzd e n galib a bir c ez a y a da uğ ra mı ş .
- Müsaa d e n izl e bir sual, de di m . Arkad a ş ınızın bunları b e ni m ha b e r al m a m ı iste m e k t e n m a k s a d ı n e?
Yab a n c ı kadı n, bu defa ay a ğ a kalk m a y a m e c b u r oldu. Eldive nli ell erini ovu ş turar ak:
- İşte bun u s öyl e m e k güç, de di. Münevv e r, bu gü n sizin dü ş m a n ı nız vaziy etind e dir.
- Esta ğ furullah.
- Öyledir, Ferid e Hanı m. Fak at hiç fen a bir ins a n de ğ ildir. Gay et içlidir. Kâmran Bey, onu n için ras g el e bir
m a c e r a de ğ ildir. Onunla evl e n m e y i umuy or d u. Bir ka b a h a t vars a ta m a m ı yl a Kâmran Bey'd e. Çünkü bir
ba ş k a s ıyl a s özlü oldu ğ unu bile sakl a m ı ş . Beni bu çirkin vazifeyi üstü m e al m a y a s e v k ed e n şu ki, zat e n
ha st a olan bu içli kadı nın öl m e s i n d e n korkuy or u m .
- Doğru s öyl e di ğ inizd e n na sıl e mi n olayı m ?
- Niçin yalan s öyl ey e yi m , öyl e? Münevv er, bu ha b e r d e n s o nr a katiy e n ya ş a m a z .
- Yazık zav allıya.
- Daha do ğ rus u ikinize yazık.
Fazla ileri gittiğini anlat m a k ister gibi eli ml e bir iş aret yaptı m ve güldü m :
- Beni karı ştır m a yı nız, siz şimdilik yalnız on u dü ş ün e b ilirsiniz.
- Niçin, Ferid e Hanı m? Gerçi Münevv e r, bun c a s e n e lik ark a d a ş ı m . Fakat, siz de ç ok iyi v e bu işte
ta m a m ı yl a suç s uz , gün a h s ı z bir g e n ç kızsınız. Onun için siz e de acırs a m . ..
Bu defa, da h a s ertle ş ti m, m a ğ rur bir tavırla:
- Ona mü s a a d e ed e m e m , de di m . Hem zan n e d e ri m ki artık kon u ş a c a k ş eyi miz de kal m a d ı .
Yab a n c ı kadı nın, bir ş ey ara m a k ister gibi, ara sıra el ça nÇalıku şu - F.8
114
tasını açıp kap a dı ğ ını g örüy or d u m . Beni m artık kon u ş m a y a nih ay et ver m e k istedi ğ i mi görün c e bir buru ş uk
kâ ğ ıt çık ar dı.
- Ferid e Hanı m, s özl eri m d e n b elki ş üph e ed e r si niz diye siz e Kânıran Bey'in bir m e k t u b u n u g etirdi m.
Bilmem, onu görmek sizi müteessir edecek mi?
Mektubu ev v el a eli ml e itm e k istedi m . Fak at s o nr a yanlı ş bir ş ey yap m ı ş ol m a k t a n kork ar a k aldı m.
- İ ster s e n i z on u siz e bırak a yı m . Sonra okur s u n uz. Arkad a ş ı m a artık lüzu m u kal m a d ı . Omuzları mı silk er e k :
- Bana bir fayd a s ı ol m a y a c a k de di m . Bir hatıradır; ken di sin d e kal m a s ı dah a iyi olur. Yalnız bir dakik a
mü s a a d e ed e r s e n i z bir göz g ez dir eyi m .
Karanlık art mı ş tı. Ağaçların ara sı n d a n yola çık ar a k m e k t u b u gözl eri m e yakla ş tırdı m , zat e n bu yazıy a alı şık
oldu ğ u m için oku m a y a b a ş la dı m :
"Beni m Sarı Çiçe ğ i m" diy e b a ş lıyor du. Arkasın d a n bir sürü ed e b i y at. Güne ş do ğ m a d a n ev v el nasıl
düny ay a b elli b elirsiz bir aydınlık yayılırs a, "Sarı Çiçe ğ i" gör m e d e n ev v el de onu n kalbin e b öyl e bir aydınlık
yayıl mı ş , "içim d e anla ş ıl m a z bir s e vin ç var. Ben, mutlak a fevk al â d e bir ş eyl e kar ş ıla ş a c a ğ ı m!" diyor m u ş .
Nihay et o fevk al â d e lik ol m u ş , bir ak ş a m ü s t ü ot elin b a h ç e s i n d e ışıklar yan ar k e n "Sarı Çiçe ğ i" kar ş ısın d a
gör m ü ş ...
Onda n öt e si ni o kad ar ça b u k okuy or d u m ki, g özl eri m gittikç e artan kara nlık içind e n yazıları o kad ar fen a
s e çiy or d u ki, h e m e n hiç bir ş ey aklı m d a kal m a d ı , diy e bilirim. Yalnız bilm e m ne d e n m e k t u b u n birka ç defa
tekr ar ettiğim şu s o n satırlarını hâlâ şimdi bile g öz ü m ü n ön ün d e buluy oru m :
"Gönlü m b o ş tu. Sev m e y e ihtiyacı m vardı. Sizi uzun inc e vücu d u n u zl a, m e n e k ş e g özl erinizle kar ş ı m d a
görün c e h er ş eyin ren gi de ğ i ş ti."
Yab a n c ı kadı n, a ğ ır a ğ ır yanı m a g el mi ş ti, s e si titrey er e k :
r
ÇALIKUŞU
115
"Ferid e Hanı m, sizi üzdü m . Fak at inanınız ki" diye bir cü ml e y e ba ş la m a k istedi.
Ben, birdenbire silkinerek sözünü kestim, mektubu uzatarak:
- Ne mü n a s e b e t , de di m . Üzülec e k bir ş ey yok ortad a . Bunlar ola ğ a n işler. Hatta, siz e te ş ek k ür bile
ed e c e ğ i m . Bana bir hakik ati ö ğ r ettiniz. Şimdi artık sizd e n mü s a a d e istey e c e ğ i m .
Hafif bir b a ş s el a mıyl a yürüdü m . Fak at o, b e ni tekrar ark a m d a n ça ğ ırdı:
- Ferid e Hanı m, bir dakik a da h a mü s a a d e . Arkada ş ı m a ne s öyl ey e yi m ?
- Vazifenizi yaptı ğ ınızı s öyl eyiniz. Öte tarafı artık ken di bile c e ğ i ş eydir, der siniz, olur biter.
Yab a n c ı kadı n, b an a bir ker e da h a s e sl e n di, fakat artık dinle m e d i m , hızla a ğ a çl arın ara sı n a daldı m .
Kâmran'ın bizi m artık bir dah a b arı ş tı ğ ımızı g ör e m e y e c e ğ i kay a n ı n yanın d a n e kad ar b e kl e di ğ ini
bilmiy oru m . Fak at b e kl e m e k t e n us a n a r a k od a m a g el di ğ ind e v e m a s a n ı n üstün d e çizgili m e kt e p deft eri
yapr a ğ ın a karal a n m ı ş şu birka ç satırı gör dü ğ ü za m a n h er h al d e ş a ş ala m ı ş ola c a ktır:
"Kamran Beyefe n di. 'Sarı Çiçek' ro m a n ı n ı ba ş tan b a ş a ö ğ r e n dik. Bir da h a ölün c e y e kad ar birbiri mizi
gör m e k yok. Sen d e n n efr et ediy oru m .
FERİDE"
İKİNCİ KISIM'
B. Eylül 19...
- VJELDfĞlN gün d e n b eri g e c e de m e z s i n gün düz de m e z s i n , yaz ar sı n da yaz ar sı n. Ne bitip tük e n m e z
yazıdır bu? Mektup de s e m de ğ il; m e kt u p, deft er e yazıl m a z . Kitap de s e m de ğ il, bizi m bildi ğimiz, kitabı sa çlı
sak allı ule m a l ar yaz ar. Sen par m a k kad ar ç o c u k s u n . Öyley s e ne yaz ar sı n b öyl e durup dinlen m e d e n ?
Bana bu suali s or a n ; ot elin ihtiyar od a c ı s ı Hacı Kalfa'dır. Bir sa att e n fazla bir za m a n d a n b eri dı ş arıd a ş arkı
s öyl ey e r e k tahta siliyordu. Şimdi yoruldu; b e ni ml e , ken di de di ğ i gibi, iki s atır lakırdı at m a y a g el di .
Hacı Kalfa'nın halini görün c e ken di mi tuta m a d ı m kah k a h a l arl a gül m e y e ba ş ladı m :
- Bu ne kıyaf et, Hacı Kalfa.
Her za m a n b ey a z bir önlükl e dol a ş a n Hacı Kalfa, bug ü n ark a s ı n a dört pe ş li bir e s ki za m a n ent arisi giy mi ş ,
çıplak ay akl arıyla tahtal arı silerk e n dü ş m e m e k için elin e ko c a m a n bir s op a al mı ş tı.
- Ne yapar sı n, hanı mlık yapıy oruz, hanı m gibi giyin e c e ğ iz elb ett e , de di.
Hacı Kalfa, ara sıra kon u ş tu ğ u m dertli bir ko m ş u m d a n b a ş k a, od a m a gire n tek ins a n dır, ilk günl er d e
ç e kiniy or d u. Bir iş için od a m a gir e c e ğ i za m a n kapıyı vuruy or, "Başını ört h o c a n ı m , b e n g eliy oru m ,"
diyor du.
Ben, alay ediy or, "Haydi ca nı m , Hacı Kalfa, işin mi yok Allah a ş kın a. Teklif mi var ara m ı z d a ?" diyordu m .
O, çatkın ç e h r e s i ni dah a ç atıy or:
118
- Yoo! iş s e ni n bildi ğin gibi de ğ ildir, "isla m mu h a d d e r a t- ları"nın yanın a öyl e sallap ati girilm e z , diye ba n a
çıkı ş ıyordu.
"Muhadd e r at" h er h al d e kadın falan de m e k ola c a k tı. Fak at h o c alık gururu m a yedir e m e d i ğ i m için bunu Hacı
Kalfa'dan s o- ra mıy or d u m . Mamafih, alay ed e ed e Hacı Kalfa'ya bu say gı nı n m a n a s ı zlı ğ ını anlat m ı ş tı m.
Şimdi, aklın a estikç e kapı m ı vuruy or, ç e kin m e d e n iç eriy e giriyordu.
Hacı Kalfa, gül m e m i n bir türlü ke sil m e m e s i n e ev v el a kıza c a k oldu, fakat s o nr a d a n vaz g e ç ti:
- Beni kızdır m a k için m a h s u s yapıy or s u n a m a , kız m a y a c a ğ ı m , de di.
Sonra, gözlerinde garip bir hüzünle ilave etti:
- Kafest e ku ş gibi o kad ar sıkılıyor s u n bu yalnız od a d a ki; biraz alay çık ar, gül, ziyanı yok, ah b a plık dah a
artars a b e n , sa n a bir parç a da oyn ay a c a ğ ı m galib a, biraz e ğ l en m e n için, anla dı n mı ef endim?
Hacı Kalfa'ya n e yazdı ğ ı mı anlat m a k ka bil de ğ ildi.
- Yazı m pek çarpık çurpuk da m e ş k yazıy oru m Hacı Kalfa, de di m . Yarın, ö b ür gün der s e b a ş lay a c a ğ ı m .
Çocuklar ayıplar s o nr a.
Hacı Kalfa, foto ğ raf kar ş ısın d a poz alır gibi s o p a s ı n a day a n d ı, gözl erin d e tatlı bir gülü m s e m e ile c e v a p
verdi:
- Çocuk ald atıy or s u n , Hacı Kalfa kaç b a h a rı n yo ğ urdu m! ye mi ş tir, bilirsin s e n ? Onlar ki hattat gibi sülüs
yazılar, iki par et m e z yazdıkları. Onlar ki b öyl e karın c a aya ğ ı gibi e ğ ri bü ğ r bir ş eyl er kar al arlar, ne çık ar s a
onlar d a n çık ar. Biz, dair el er di n e kad ar tab a n tep mi ş , ne ç e ş it m e m u rl ar g ör m ü ş üz, bilirsil s e n ? Bir der din
vardır s e ni n, vardır a m a , h er n ey s e onun sı bizler e dü ş m e z . Yalnız yaz ark e n , par m a kl arını mür e k k e pl
b oy a m a m a y a gayr et et ki, ç o c u kl ar a kar ş ı asıl ayıp odur. Haj di b ak alı m , s e n yaz yazını; b e n de
tahtaları m ı nrç al ayı m .
ÇALIKUŞU
119
Hacı Kalfa'yı sav dı kt a n s o nr a tekr ar m a s a m ı n b a ş ın a g e ç ti m. Fakat, artık çalı ş a m ı y o r u m ; on un b azı
s özl eri b e ni sardık ç a sarıy or.
Adam c a ğ ızın hakkı var. Made m ki artık kos k o c a ins a nı m , yarın, ö b ür gün işine b a ş lay a c a k bir h o c a y ı m ; o
hald e ken di m d e n , ç o c u klu ğ u m d a n hiç bir iz, e s e r bırak m a m a y a çalı ş m alıyı m. Hakikat e n par m a k l arı m d a k i
hatta Hacı Kalfa'nın s öyl e m e m e s i n e ra ğ m e n , dud a ğ ı m d a k i mür e k k e p lek el eri n e oluy or? Hele g e c e l e ri
deft eri m e yaz ark e n sık sık ken di mi m e kt e pt e gör m e m , artık bir dah a g ör e m e y e c e ğ i m ins anl arın etrafı m d a
dol a ş ıy or gibi ol m al arını hiss et m e m , biraz da bu lek el er d e n g el miy or mu?
Hacı Kalfa'nın bir s öz ü da h a zihni m e takılıyor: "Kafest e ku ş gibi o kad ar sıkılıyor s u n bu yalnız od a d a ki..."
Kafesl erin h e p si n d e n nih ay et kurtuldu ğ u m bug ü n de birinin b e ni, kafe st e bir ku ş gibi gör m e s i do ğ ru de ğ il.
Sonra, ku ş - keli m e s i ni n e s ki "Çalıku ş u"nu; kırık kan a dı , kap a n m ı ş ga g a s ı yl a dü ş tü ğ ü yerd e n kaldır m a k
gayr eti var. Hacı Kalfa, b öyl e kon u ş m a k t a de v a m ed e r s e , ara m ı zı n b oz ul m a s ı n d a n korkuy or u m .
Mamafih, deft eri mi ek sik bırak m a m a k için s o n bir gayr et lâzı m. Arka m d a bıraktı ğ ı m iğren ç düny ay a bir
ker e dah a dön m e liyi m .
O ak ş a m ü s t ü, yab a n c ı kadı n d a n , ö ğ r en e c e ğ i mi ö ğ r en dikt e n s o nr a od a m a gidiy ordu m . Ta ş lıkta teyz e m e
tes a d üf ettim, kar anlıkta bir kö ş ey e gizlen m e k istedi m . Fak at teyz e m b e ni gör m ü ş tü.
- Kim o? diy e s e sl e n di. Sen mi sin Ferid e? Niçin sakl a nıy or s u n ?
Cev ap ver m e d e n kar ş ısın d a durdu m . Birbirimizin yüzünü fark ed e m i y o r d uk.
120
- Mutlaka yin e bir yara m a zlık!..
Görün m e z bir el gö ğ s ü m e ba s ıy or, n ef e si mi ke siy or gibiydi.
- Teyze, dedim.
Teyz e m , bu dakik a d a ba n a bir tatlı keli m e s öyl e m i ş ols ay dı, hafifç e yan a ğ ı m a dok u n s a , sa ç ı m ı ok ş a s a y dı ,
a ğ lay ar a k kolların a atılac a k , b elki h er ş eyi s öyl ey e c e k ti m .
Fak at o, b e ni m ne hald e oldu ğ u m u fark ed e m e d i . "Yine ne der din var, Ferid e?" de di. Teyz e m d e n bir ş ey
istedi ğ i m vakit dai m a b öyl e s öyl er di. Fak at, bu ak ş a m b an a öyl e g el di ki, bu s özl erl e: "Artık yet medi mi?"
demek istiyor.
- Hiç, teyz e, de di m , mü s a a d e ed e r s e n s e ni öp e c e ğ i m .
Teyz e m , ne ols a, ann e m de m e k tir. Onu, s o n bir defa öp m e d e n ayrılm a k iste miy or d u m .
Cev a b ı nı b e kl e m e d e n ellerini tuttum, kara nlıkta iki yan a ğ ın d a n , s o nr a g özl erin d e n öptü m .
Odam darm a d a ğ ı nı k, isk e m l el e ri n üstün e elbis el e r atıl mı ş tı. Açık dol ap g özl erin d e n ça m a ş ırlar sarkıy or d u.
Benim c e s a r e t ettiğim ş eyi yapa c a k ins anı n, ark a s ı n d a der b e d e r bir m e k t e p ç o c u ğ u od a s ı bırak m a s ı
ayıptı. Fak at, n e çar e ki vakit ç ok dardı.
Pen c e r e m d e ışık görüp g el m e l e ri n d e n kork ar a k kara nlıkta h e m e n el yord a m ı yl a, on a bırakıla c a k birka ç
satırı yazdı m .
Sonra, dol a b ı m ı açtı m . Kırmızı bir kurd el e ile ba ğ lı diplo m a m ı , yadi g âr kıy m etin d e birka ç parç a e ş yayı,
ann e m d e n kal m a küp e, yüzük gibi bir iki fakir mü c e v h e r i mektep valizime doldurdum.
Kapılarda n kaç a n evl atlıkların da b öyl e yaptıklarını hatırlıyor, acı acı gülüy or du m .
ÇALIKUŞU
121
Nerey e gid e c e ğ i mi, an c a k , s ok a ğ a çıktıktan s o nr a dü ş ün dü m . Evet, b e n ner e y e gid e c e k ti m ? Yarın ols a
kolay. Zihnim d e müp h e m sur ett e tas arl an m ı ş bir ş eyi m vardı. Asıl m e s e l e bu g e c e y i g e çir m e k t e y di.
Gec e ni n bu sa atin d e n er e y e sı ğ ın a bilirdi m? Her ş eyi göz e al mı ş ol m a m a ra ğ m e n eli m d e valiziml e sa b a h a
kad ar tarlalard a dol a ş a m a z d ı m ya. Biraz s o nr a kö ş kt e bir kıya m e t kop a c a k tı. Rezal et korku s uyl a b elki
polis e ba ş vur m a z l ar dı. Fak at, etrafa kol kol arayı cılar çık a c a ğ ı mu h a k k a k tı. Tren, vapur, hatta ara b a
yolculu ğ u tehlik eliydi, izimi ça b u c a k ke ş fe d e rl er di. Gerçi hay atını ken di istedi ğ i gibi ya ş a m a k istey e n bir
ins a nı zorla, bu kö ş k e dön m e y e m e c b u r ed e c e k bir kuvv et yoktu. Fak at kararı m ı bir ç o c u k deliliği, şım arık
bir kız nazı san a c a k l ar; b e ni de, ken dil erini de b o ş yer e üz e c e k l e r di.
Onları bu fikirde n vaz g e ç ir m e k , hatta, bir dah a adı m ı an m a y a töv b e ettir m e k için yarın teyz e m e na sıl bir
m e k t up yaz a c a ğ ı m ı biliyordu m . Fak at, bu g e c e n er e d e b arın a c a k tı m ?
Evvel a, aklı m a , civ ar kö ş kl er d e otura n b azı ark a d a ş l arı m g el di. Beni mu h a k k a k ki iyi kar ş ılay a c a kl ar dı.
Fak at, yaptı ğ ı m az ç ok bir rez al etti. Bu vaziy ett e bir kızı bir g e c e c i k olsun evl erin e kab ul et m e k , b elki
tuhafların a gid e c e k ti. Sonra bu fevk al â d e li ğ i izah için onl ar a bir ş ey s öyl e m e k lâzı m g el e c e k ti. Yab an c ıl ar a
h e s a p ver m e n i n ve onl ard a n na si h at dinl e m e n i n güc ü m e gid e c e ğ i ni his s e d iy or d u m . Nihay et, ilk aklı m a
g el e n isiml er tabiatıyla ev d e k il erin de aynı kolaylıkla dü ş ün e c e ğ i isiml er ola c a k . Beni ara m a y a , en ev v el
onlar d a n ba ş lay a c a k l ar dır. Arkad a ş ları mı n ailel eri g e c e yarısı tela ş içind e b e ni s or m a y a g el e n aile m e ,
b e ni m hatırı m için "Burada yok" de m e y e c e s a r e t ed e b il e c e k l e r miydi?
İ stasy o n a gid e n ca d d e yi tehlik eli bular ak ara d a ki Içer e n- köy yolların a sap m ı ş tı m.
Karanlık gittikç e artıyordu. Ş aş ır m a y a , c e s a r e ti mi kay b e t m e y e ba ş ladı ğ ı m bir za m a n d a aklı m a bird e n b ir e
bir ş ey g el di.
122
Sekiz, on s e n e ev v el akra b al arı m ı z d a n birinin evin d e sütnin e- lik et mi ş bir mu h a c ir kadı nı vardı ki,
Sahrayı c e dit't e oturur ve sık sık kö ş k e g elirdi.
Geç e n s e n e bir gün, uzun c a bir ak ş a m g ezintisind e n dön e r k e n onu n evin e uğ ra mı ş , yarı m sa at kad ar
ba h ç e s i n d e dinl en m i ş tik. Eskileri mi dai m a on a v er di ğ i m için b e ni ml e ara sı gay et iyiydi. Gec e yi on un
evin d e g e çirirdi m v e kim s e , b e ni m or a d a ola c a ğ ı m ı akıl ed e m e z d i .
Sok akt a n bir mu h a c ir ara b a s ı g e çiy or d u. Evvel a onu ç e vir m e k iste di m , fakat.b u h e m tehlik eliydi, h e m de
üstü m d e b oz uk par a m yoktu.
Çaresiz, yay a olar a k Sahrayı c e dit yolunu tuttum. Karanlıkta bir g öl g e gör dük ç e , yahut bir ay ak s e si
işittikç e tirey er e k duruy or d u m . Gec e vakti, ıssız kır yolların d a, tek b a ş ın a dol a ş a n bir kadı n d a n kim şüph e
et m e z di? Berek et v er sin, ortalıkta in cin yoktu. Yalnız bir b a ğ ın ken arın d a n g e ç e r k e n küçük bir tehlik e
atlatı m. Karşıdan türkü s öyl ey e r e k birka ç sarh o ş g eliy or du. Bir sıçr ayı ş ta ba ğ ın ken arın d a ki alç a k çitin
üstün d e n a ş tı m; onlar g e çi p gidin c e y e kad ar ora d a gizlen di m . Bağ da köp e k falan ols ay dı hali m har a ptı.
Bundan b a ş k a, Sahrayı c e d it ca d d e s i ni g e ç e r k e n kaldırı ml ar üstün d e , yorgun yor gu n s o p a s ı n ı sürüy e n bir
b e k çiy e rastladı m . Fakat ho ş bir tes a d üf oldu. Adam c a ğ ız b e ni g ör m e d e n yan s ok a kl ar d a n birin e s aptı.
Sütnin e ile ihtiyar koc a s ı , b e ni g örün c e ş aş ırdılar. Yolda hazırladı ğ ı m kurt m a s a lı nı oku du m . Büyük
a m c a m l a Üsküdar'd a n g eliy or duk. Ş urad a ara b a m ı z ı n tek erl e ğ i kırıldı. Bu sa att e ba ş k a ara b a da
bula m a d ı k . Çare siz, yay a dö n üy or d u k . Uzaktan sizin lam b a n ı zı g ör d ük. Amc a m : "Haydi Ferid e, yab a n c ı
yer de ğ il ya, s e n sütnin ey e mis afir ol bu g e c e . Ben de şurad a ki bir ah b a b ı m d a kalayı m!" de di.
Doğrusu m a s a lı m bu saf ins a nl ar c a bile pek kolay inanıla c a k bir m a s a l de ğ ildi. Fak at, küçük h a n ı m ı bir
g e c e mis afir etÇALIKUŞU
123
m e k ş er efi onlar için o kad ar büyük bir ş eydi ki, s özl eri m d e n şüph e et m e d il er.
Zavallı sütnin e ni n b e ni m için hazırladı ğ ı kır lava nt a s ı kok a n tert e mi z yata ğ ı ert e si sa b a h b o ş ,
dok u n ul m a m ı ş gör dü ğ ü za m a n ayakl a n suy a er mi ş tir ki, o vakit de ku ş uç m u ş kerv a n g e ç m i ş
bulunuy or d u.
O gece, sütninenin odasınd a , la m b a m ı s ö n d ür m ü ş , kara nlı ğ a b ak a bak a uzun bir plan hazırla m ı ş tı m.
Dolabı m ı n bir kö ş e si n d e , kır mızı kurd el e s i yl e, a ğ ır a ğ ır s olup sar ar m a k t a n b a ş k a bir ş ey e yara m a y a c a k
zan n etti ğ im diplo m a m g öz ü m d e bir eh e m m i y e t al mı ş tı. Bütün ümidi m, pek m a k b ul oldu ğ unu s öyl e dikl eri
bu kâ ğ ıt parç a s ı n d a y d ı. Onun say e s i n d e Anad olu vilay etl erin d e n birind e bir h o c alık alac a k , bütün hay atı m ı
ç oluk ç o c u k ara s ı n d a , ş en v e m e s ut g e çir e c e k ti m .
istan b ul'd a n çıkın c a y a kad ar, Eyüpsultan' d a ki Gülmı s al Kalfa'nın evin d e gizlen m e y e karar ver mi ş ti m.
Gülmis al Kalfa, ann e m i n dadı sıy dı. Anne m evl e nirk e n , onu da Eyüp'te ihtiyar bir kolcu b a ş ıy a v er er e k çırak
çık ar m ı ş lar dı.
Anne mi ç ok s e v m e s i n e muk a b il, teyz e m l e rl e ara sı b oz uktu. Büyükk an n e m s a ğ k e n ara sıra yalıya g elir,
ba n a b oy alı Eyüp oyun c a kl arı g etirirdi. Fak at, o öldükt e n s o nr a kalfa, büs b üt ün ay a ğ ını ke s m i ş , teyz el eri m
de adını an m a z ol m u ş lar dı. Seb e b i ni bil miy or d u m a m a , aral arın d a galib a bir de kav g a çık mı ş tı.
Herhald e , istan b ul'd a b e ni m için Gülmis al Kalfa'nın evin d e n da h a e mi n bi r yer yoktu.
Teyz e m zihni m d e gittikç e dallanıp bud a kl a n a n m e k t u b u aldıktan s o nr a, a ğ la m a k t a n ba ş k a bir ş ey
yap a m a y a c a k t ı. Öteki alç a k da ne de ols a ins a n dı, izimi ke ş fet s e bile, kar ş ı m a çık m a y a yüz, surat
bula m a y a c k tı.
124
l
O sabah, kalfanın s ok a k kapı sı nı aralık buldu m . Kendisi kınalı ka ş larının üstün d e bir b a ş örtüs ü, çıplak
ay akl arın d a ha m a m nalınlarıyla evinin ta şlarını yıkıyordu.
Bir ş ey s öyl e m e d e n kapının önün d e durdu m , on u s eyr et m e y e b a ş la dı m . Yüzü m sı m s ı kı kap alı oldu ğ u için
b e ni tanıya- mıy or, fersiz m a vi g özl eriyl e ş aş kın ş akın ba n a bakıy or d u.
- Bir ş ey mi istediniz hanı m ? de di. Bir, iki ker e yutkun d ukt a n s o nr a:
- Dadı, b e ni tanı m a d ı n mı? diy e s or du m . Sesi m, on un üz erind e anla ş ıl m a z bir tesir yaptı, ürk m ü ş gibi g eri
ç e kil er e k:
- Fesup h a n a ll a h , fesup h a n all a h! diye s e sl e n di. Açsan a yüzünü hanı m ?
Valizimi ıslak taş ların üstün e koy ar a k pe ç e m i kaldırdı m . Kalfa, b o ğ uk bir feryat kop ar dı:
- Güzide, Güzide m g el mi ş . Ah, evl a dı m! Dam arl arı çık mı ş zayıf kollarıyla b oy n u m a sarılıy or, g ö zlerind e n
s el gibi ya şlar ak ar a k:
- Ah ç o c u ğ u m , ah ç o c u ğ u m diye hıçk m y o r d u.
Bu fazla h ey e c a n ı n s e b e b i ni anla m ı ş tı m. Beni m gittikç e an n e m e b e n z e d i ğ i mi s öyl er di. Hatta, onu hiç
unut m a y a n e s ki bir ark a d a ş ı: "Güzid e' nin, ta m a m ı yl a yirmi ya ş ınd a ki ç e h r e s i , s e si. Ferid e'yi a ğ la m a d a n
dinl ey e m i y o r u m " der di.
Gülmis al Kalfa'ya da şimdi aynı ş ey ol m u ş tu. Ağlam a n ı n bu kad ar güz el bir ş ey ola c a ğ ını, bu ihtiyar
Çerk ez halayıkt an ev v el ba n a hiç kim s e anlat a m a m ı ş tır.
Anne mi b e n , hay al m e y al hatırları m. Bazı terk edil mi ş od al ar d a , toz a, tapra ğ a bulan m ı ş , çizgil eri v e
b oy al arı silin mi ş es ki resi ml e r ş eklind e b elli b elirsiz bir hay al. Bu hay al, bug ü n e kad ar b e n d e ne bir hüzün,
ne bir fazla s e v gi uyan dır mı ş tı.
Fak at, Gülmis al Kalfa, zav allı ihtiyar kafa sı n d a n b e ni ml e onu ayırt ed e m e y e r e k "Güzid e m " diy e
hıçkırırk e n , içim d e anla ş ıl m a z bir ş ey oldu. Anne m , g öz ü m ü n ön ün d e , ölü m ü n ü n
ÇALIKUŞU
125
at e ş i yüre ğ i m d e , b e n de "Ann e, ann e c i ğ i m!" diye katıla katıla a ğ la m a y a b a ş ladı m . Zavallı kalfa ken di ni
unut m u ş , b e ni ml e uğ ra ş m a y a ba ş la m ı ş tı.
Gözya ş ları içind e on a s or du m :
- Kalfa, annem bana çok mu benziyordu?
- Çok, kızı m, s e ni görün c e aklı m karı ş tı, onu görüy oru m sa n dı m . Allah topra ğ ı kad ar ö m ür ver sin s an a .
ihtiyar kalfa, ta şlığın yanın d a ki od a d a , b e ni ç o c u k gibi s oy ar k e n , hâlâ için için a ğ la m a k t a de v a m ediy or d u.
Onun patisk a per d eli küçük od a s ı n d a g e çirdi ğ i m ilk sa atl erin tadını düny a d a unuta m a y a c a ğ ı m . Beni,
s oy d u kt a n s o nr a, dok u m a bir örtü ile kaplı ker e v e ti nin üzerin e yatırdı, b a ş ı mı dizin e koy du, alnı mı v e
sa çl arı mı ok ş ay ar a k ann e m i anlat m a y a b a ş la dı.
Doğ du ğ u gün, m a vi yüzlü ye m e n i s i ile ilk defa kuc a ğ ın a aldı ğ ı dakik a d a n s o nr a ayrıldı ğ ı gün e kad ar,
bütün hatıralarını bir bir anlattı.
Sıra ba n a g elin c e , b e n de, b a ş ı m a g el e nl e ri on a, oldu ğ u gibi s öyl e di m . Kalfa s özl eri mi, bir ç o c u k m a s a lı
dinl er gibi gülü m s e y e r e k dinliyor, ara sıra "Vah yavru m " diy e içini ç e kiy or du. Fak at, dün g e c e kö ş kt e n na sıl
çıktı ğ ı mı, bir da h a ölün c e y e kad ar oray a dö n m e y e c e ğ i m i s öyl e di ğ i m vakit, tela ş a dü ş tü: "Ferid e, s e n
ç o c u kluk et mi ş sin, Kâmran Bey bir ca hillik et mi ş . Töv b e ed e r , bir da h a yap m a z!" de di.
Gülmis al Kalfa'ya isyanı m ı anlat m a y a imk â n yoktu. Hikây e m i n s o n u n d a de di m ki:
- Gülmis al Kalfa, ihtiyar kafa cı ğ mı nafile yor m a! Ben, iki üç gün sa n a mi s afir oldukt a n s o nr a b a ş k a bir
m e m l e k e t e gid e c e ğ i m . Elimin e m e ğ iyl e ya ş ay a c a ğ ı m .
Ben, b öyl e s öyl erk e n , kadı n c a ğ ızın gözl eri doluy or, ell eri mi ok ş ayıp yan a kl arın a, dud a kl arın a sür er e k :
- Bu eller e kıya bilir miyi m b e n ? diyor du.
Kalfayı dizleri min üstün e oturtup h opl at ar a k , buru ş uk
126
yan a kl arını ç e ki ş tirer e k anlattı m ki, o ell er için şimdilik fazla bir tehlik e yoktur. Yara m a zlık ed e n birka ç
küçü ğ ün ara sıra kulaklarını ç e k m e k t e n ba ş k a bir ş eyd e kullanıla c a k de ğ ildir.
Anad olu'd a nasıl ho c alık ed e c e ğ i mi, n el er yapa c a ğ ı m ı öyl e n e ş e ile anlatıy or du m ki, nihay et, o da, b e ni m
h ey e c a n ı m a kapıldı. Yeşil bir bürü m c ü ğ e s arılı küçük Mushaf mı duv ar d a n indirdi v e onun üz erin e ye mi n
etti ki, bur a d a mi s afir kaldı ğ ı m mü d d e t ç e , b e ni el e ver m e y e c e k tir. Öte taraftan b e ni ara m a y a g el e nl er
olurs a, kapı d a n ç e vi recektir.
O gün ak ş a m a kad ar, Gülmis al Kalfa ile ev işi gör dü k. Ben, şimdiy e kad ar h e p hazırd a n ye mi ş ti m. Bir gün
bir yum urta bile pişirm e m i ş ti m. Bu, artık de ğ i ş m eliydi. Bundan s o nr a, a ş çıyı hiz m e t çiyi ner e d e bula c a ktı m ?
Hazır Gülmis al Kalfa eli m d e y k e n on d a n nasıl ye m e k pişirilec e ğ ini, bula ş ık ve ça m a ş ır yıkan a c a ğ ı nı, hatta,
s öyl e m e s i ayıp a m a , nasıl s ök ü k dikilip ç or a p ya m a n a c a ğ ı n ı ö ğ r e n m e l iy di m .
iskarpinl eri mi, ç or a pl arı mı çık ar dıkt a n s o nr a iş e giriş mi ş tim. Kalfanın isyanl arın a, feryatların a kulak
as m a d a n , kuyud a n kov a kov a su ç e kti m. Tahtal arı sildi m yahut batırdı m. Sonra, yin e kuyu b a ş ın a oturar ak
onu nl a b er a b e r zerz e v at ayıkla dı m .
Zerzev at ayıkla m a k deyip g e ç e riz, a m a o n e inc e iş mi ş! Kalfa, s oy d u ğ u m patat e sl eri g ör dü k ç e feryat
ediy or:
- Kızım, s e n onların yarısını ka b u kl arıyla b er a b e r atıy or s u n , diyor du.
Ben, o vakit dikk atl e gözl eri mi açıy or:
- Sahi öyl e kalfa. Ben, bun u s e n d e n ö ğ r en m e s e y d i m , bin zah m e tl e satın aldı ğ ı m patat e sl eri mi n yarısını
ata c a k v e ö mr ü m ü n s o n u n a kad ar farkınd a ol m a y a c a k tı m , diyor d um.
Onda n ö ğ r en e c e ğ i m ş eyl eri yaz m a k için yanı m a küçük bir not deft eri koy m u ş tu m .
ikide birde:
- Dadı, patat e s i n tan e si ni kaç kuru ş a v erirler? KabuklaÇALIKUŞU
127
nnı en ç ok kaç sa nti m ke s m e k lâzı m g elir? gibi suall er s oruy or, dadıyı güldürüy or d u m . Hele :
- Dadı, tahta silm e k için kaç kov a su lâzı m? de di ğ i m za m a n , kadın c a ğ ızın ad et a g özl erin d e n ya ş g el di.
Cahil bir Çerk ez e yeni m e k t e p usullerini nasıl anlatırsın? Bunları yapark e n s e viniy or, ak ş a m d a n b eri,
vücu d u m u n bir yerind e n g el e n hafif sızının ad et a uyu ş tu ğ unu duyuy or du m .
Ten c e r e m i zi at e ş e koy du kt a n s o nr a, mutfakt aki terte miz ha sırın üstün e oturduk.
- Ah, kalfacı ğ ı m, diyor du m , kim bilir gid e c e ğ i m yerler ne kad ar güz el dir. Ben, Arabist an'ı hay al m e y al
biliyoru m . Anad olu h er h al d e on d a n ç ok da h a güz el dir. Orad aki ins anl ar biz e b e n z e m e z l e r m i ş . Kendileri
fakir mi ş , fakat g ö n üll eri öyl e zen gi n, öyl e zen gi n m i ş ki, hiç biri, de ğ il fakir bir akra b a ç o c u ğ un a , hatta
dü ş m a n ı n a ettiği iyiliği ba ş ın a kak m a k mürüv et sizli ğind e bulun m a z m ı ş . Küçük bir m e k t e b i m ola c a k .
Baştan ba ş a çiç e kl erl e do n at a c a ğ ı m . Çocukl arı m , bir alay ç o c u ğ u m ola c a k . Kendim e "abla" de dirt e c e ğ i m .
Fakir olanl ar a, eli ml e siyah önlükl er dik e c e ğ i m . "Hangi elinle?" diye c e k s i n . Gülm e, alay et m e . Onu da
ö ğ r eniri m elb ett e .
Kalfa, kâh gülüy or, kâh piş m a n ol m u ş gibi kızar ak:
- Ferid e, evl at çı ğ ı m, s e n ç ok yanlı ş yola gidiy or s u n , diye içini ç e kiy or d u.
Görürüz bak alı m han gi mi zin yanlı ş gittiğini.
Bu işler bittikten s o nr a teyz e m i n o korkun ç m e kt u b u yazıldı. Bu m e k t u b u n bir yerind e ş öyl e s öylüy or d u m :
"Seninl e açık kon u ş a c a ğ ı m , teyz e. Kâmran, ba n a hiç bir za m a n bir ş ey s öyl e m e d i . O, b e ni m için hiç bir
za m a n ken di ni b e ğ e n m i ş , şım arık, m a n a s ı z , ruhsuz, karakt er siz bir kon a k ç o c u ğ un d a n b a ş k a bir ş ey
ol m a d ı . Zayıf, mini mi ni, ç er d e n ç öpt e n bir ins a n. Daha say ayı m mı?
Ben, onu hiç bir za m a n n e b e ğ e n di m , ne istedi m , n e de
128
ba ş k a türlü bir his duydu m . 'Böyledir de niçin onunl a evl e n m e y e razı oldun?' diye c e k s i n . Çalıku ş u'nun
kafa sızlı ğ ı m alu m . Bir delilik yaptık. Fakat, b er e k e t ver sin ki, ken di mi vaktind e topladı m . Oğlunuz için b öyl e
dü ş ün e n bir kızın sa a d e tli eviniz için na sıl bir felak et ola c a ğ ı nı anla m a n ı z lâzı m g elir. İşte, bu gü n , içinizd e n
ayrıl m a k v e ara d a ki bütün b a ğ ları ke s m e k sur etiyle bu felak etin önü n ü aldı m . Sen el er d e n b eri g ör dü ğ ü m
iyiliklerin birazını öd e di m .
Bu lakırdıları işitikten s o nr a, artık, b e ni m adı m ı a ğ zınız a al m a k küçüklü ğ ün d e n ken di nizi sakı n a c a ğ ı nızı
um arı m . Yine bil m elisiniz ki, bu a ğ za alın m a z lakırdıları utan m a d a n , ç e kin m e d e n bile siz e yaz a n nan k ör
ve terbiy e siz kızla kar ş ı ka ş ıya g el e c e k olurs a n ız, bir ça m a ş ır cı kadı n kav g a s ı yap m a y a da kadirdir.
Bunun için en iyisi, artık birbiri mizin adını an m a m a k ola c a k tır. Farz edin ki, Çalıku ş u da, an a s ı gibi bir
kö ş e d e ölüp gitti, ister s e n iz bir iki da ml a g özy a ş ı dök ü n ; on a karı ş m a m . Fakat, sakı n uzakt a n , bir yardı m a
filan kalk ayı m de m e y i n ; hak ar etl e redd e d e r i m .
Ben, yirmi ya ş ınd a, po stun u sud a n kurtar mı ş bir ins anı m , ca nı m na sıl ister s e öyl e ya ş arı m ."
Bu terbiy e s iz m e k t u b u hatırladık ç a dai m a utan a c a k v e a ğ lay a c a ğ ı m . Fak at lâzı m dı. Teyz e m i n b e ni
ara m a s ı n a , b elki pe ş i m e dü ş m e s i n e b a ş k a türlü m a ni ola m a z d ı m . Varsın kızsın, darıls m teyz e m ba n a .
Fak at üzül m e s i n .
*
Ertesi gün m e k t u b u m u eli ml e po st ay a verdikt e n s o nr a, do ğ ru Maarif Nezar eti'n e gittim, ark a m d a Gülmis al
Kalfa'nın b ol çar ş afı, yüzü m d e on un kalın pe ç e s i vardı. Böyle yap m a y a m e c b u r d u m . Çünkü, h e m s ok a kt a
ken di mi kim s e y e tanıt m a m a k lâzı m dı h e m de Maarff Nezar eti'nin, açık g e z e n kadı n ho c al ar a pek
eh e m m i y e t ver m e d i ğ ini işitmi ş tim.
ÇALIKUŞU
129
Nezar et kapı sını bulun c a y a kad ar c e s ur ve n e ş eliydi m, işleri min gay et kolay bite c e ğ ini umuy or d u m . Bir
ha d e m e b e ni Nazır'ın yanın a g ötür e c e k , o da diplo m a m ı g örür g ör m e z ; "Hoş g el din hanı m kızı m. Biz de
s e nin gibil eri b e kliy or duk" diye b e ni, Anad olu'nun en ye ş il bir m e m l e k e ti n e tayin ediv er e c e k ti. Fak at,
kapı d a n girinc e hav a bird e n b ir e de ğ i ş ti; b e ni bir h ey e c a n , bir korku aldı.
Girintili, çıkıntılı s ofal ar, bin anı n alt ba ş ın d a n üst ba ş ın a kad ar ac ayip m e r di v e n l e r , bu s ofal ar d a , bu
m e r div e n l e r d e bir alay ins an . Kims ey e bir ş ey s or m a y a c e s a r e t ed e m i y o r , ş a ş kın ş aş kın etrafı m a
bak m ı y o r d u m .
Sağ ım d a , yüks e k bir kapının üz erind e "Maka m- ı Nezar et" diye bir tab el a göz ü m e ilişti. Herhald e Nazır'ın
od a s ı or a d a ola c a k tı. Kapının önün d e , parlak m ar o k e n d e n kıvrı m kıvrı m s o m y a telleri fışkırmı ş bir köh n e
koltukla kolları yaldızlı kerli ferli bir ha d e m e oturuy or d u. Öyle bir ed a s ı vardı ki, ins a n "Acab a Nazır Paş a,
yahut Bey bu mu?" diy e şüph ey e dü ş s e yeriydi.
Korka kork a yanın a yakla ş tı m:
- Nazır Bey yahut Pa ş a'yı g ör m e k istiyoru m , de di m . Hade m e par m a k l arı nı tükürükl eyip ku mr al
pala b ıyıklarının ucunu kıvırar ak, ş ah a n e bir bakı ş la b e ni süz dü, a ğ ır a ğ ır:
- Ne yapa c a k s ı n ız Nazır Bey'i? de di.
- Hocalık istey e c e ğ i m , de di m .
O, bıyıklarının ucunu n n e ş ekil aldı ğ ını gör e b il m e k için dud a kl arını büzüp c e v a p v er di:
- Böyle ş ey için Nazır Bey rah at sız edil m e z . Git, dair e si n e s öyl e. Usulü dair e si n d e mu a m e l e yap!
Usulü dair e si n d e mu a m e l e n i n ne oldu ğ unu ö ğ r en m e k istedi m . Fak at o, artık c e v a p ver m e y e lüzu m
gör m e d i ; aynı m a ğ rur ve ş ah a n e ed a ile b a ş ını ö b ür tarafa ç e virdi .
Peç e n i n altınd a, korku ile dilimi çık ar dı m . Bu, b öyl e olurs a, efe n di si, kim bilir n e ola c a k ? Vay b a ş ı mız a
g el e n , diy e dü ş ün dü m .
Çalıku ş u - F 9
130
Merdiv e n par m a klı ğ ının ken arı n a s e kiz on su kov a s ı diz mi ş ler, üz erin e -Köşkte taht er e v alli oyn a m a k için
kullan dı ğ ı mız tahtalar a b e n z e r - bir uzun tahta alar ak garip bir peyk e m e y d a n a g etir mi ş lerdi. Peyk e ni n
üz erind e kadı nlı erk e kli bir yığ ın ins an oturuy or du.
Siyah yün çar ş afını ç e n e s i ni n altınd a n iğ nel e m i ş , çini m a vi gözlü bir ihtiyar kadı nı g öz ü m e ke stirdi m,
yan m a yakla ş ar a k hali mi anlattı m. Acı bir b akı ş la:
- Meslekt e müpt e di oldu ğ unuz g örülüy or. Nezar ett e tanıdı ğ ınız kim s e yok mu? de di.
- Hayır. Belki bir tanıdık vardır a m a , bile miy or u m , de di m . Fakat bun a n e lüzu m var?
Söylediği keli m el e r e gör e âlim bir ho c a h a n ı m oldu ğ u anla ş ılan m a vi gözlü kadın gülü m s e d i :
- Bunu dah a s o nr a anlar sı nız kızı m, de di. Gelin sizi Ted- risat- ı İptidaiy e Dairesi'n e g ötür e yi m , bir ker e
Müdür-i Umumi Beyefe n di'yi gör m e y e ç alı ş ın.
Müdür, siyah sak allı, yer yer çiç e k b oz u ğ un d a n yen mi ş ko c a m a n kafalı, kalın ka ş lı gay et es m e r bir
ad a m d ı . Odası n a girdi ğim za m a n , yazıh a n e s i ni n önü n d e ayakt a duran iki g e n ç kadınl a kon u ş uy or d u.
Bir tan e si fark edil e c e k kad ar titrey e n elleriyle çant a s ı n ı n içind e n buru ş uk kâ ğ ıtlar çık arıy or, birer birer
yazıh a n e n i n üstün e koyuy or d u.
Müdür, kâ ğ ıtlara ş öyl e bir göz g ez dirdi, imz al arın a, da m g a l a rı n a baktı, s o nr a:
- Gidin, is mizini ş ub e y e kayd ettirin, de di. Hanı ml ar, g eri g eri gid er e k bir te m e n n a ettiler.
- Siz ne istiyor su n uz hanı m ?
Bu sual, ba n a s orul m u ş tu. Biraz ş a ş ırar ak, kek el e y e r e k hali mi anlat m a y a ba ş ladı m . Fak at o, bird e n b ir e
s öz ü m ü ke sti. Sert bir s e sl e :
- Muallimlik de ğ il mi? istidanız var mı? de di.
ÇALIKUŞU
13 1
Daha ziyad e ş aş ırdı m:
- Yani diplo m a m mı de m e k istiyors un uz, de di m . Müdür, sinirli bir istihfafla dud a kl arını büktü; kö ş e d e
otura n cılız bir mis afir e b a ş ını salladı:
- Görüy or s u n u z ya hali. ins a n , nasıl çıldır m a z ? istida ile ş ah a d e t n a m e ara s ı n d a k i farktan ha b e rl eri yoktur.
Sonra mu alli mlik isterl er; da h a s o nr a da m a a ş az, yer uzak diye kafa tutarlar.
Odanın tav a nı fırıl fırıl ba ş ı m d a dö n üy or d u. Ne diye c e ğ i mi ke stir e m e y e r e k ş a ş kın- ş a ş kın etrafı m a
bakıy or d u m .
Müdür, daha sert bir sesle:
- Ne b e kliy or s u n u z? de di. Haydi bil miy or s a n ı z bir bilin e s orun, istida yapın!
Ben, ş a ş kınlıkla bir yer e çarp m a d a n od a d a n çık m a y a çalı ş ırk e n kö ş e d e otura n küçük ef e n di aray a girdi:
- Beyef e n di hazr etl eri, mü s a a d e buyrulur mu? Hanı m kıza halis a n e bir nasih at ver e yi m .
Aman Yarab bi, nel er s öyl e niy or d u! Benim gibi kadı nl ar, h o c alıkt a n ziyad e , sa n at a h e v e s et m e liy mi ş l er.
Beyef e n di nin buyurdukl arı gibi, istida ile ş ah a d e t n a m e ara sı n d a k i farkı h e n üz anla m a m ı ş oldu ğ u m a gör e
ho c alıkt a muv affak ola c a ğ ı m e s a s e n ş üph eliy mi ş . Fak at çalı ş ırs a m , m e s e l a iyi bir terzi olur, hay atı mı
kaz a nır m ı ş ı m .
*
Merdivenden inerk e n g özl eri m etrafı kapk ar a görüy or d u. Kolumu biri tuttu. O kad ar dal gın dı m ki, az kaldı
ba ğ ıra c a ktı m .
- işin nasıl oldu kızı m?
Bu suali, yin e o çini m a vi g özlü hanı m s oruy or d u. Öfke v e ümitsizlikten a ğ la m a m a k için dişleri mi sık ar a k
hali mi anlattı m. Tatlı bir gülü m s e m e ile:
- Tanıdı ğ ın olup ol m a d ı ğ ını bunun için s or m u ş tu m , kızı m, de di. Mamafih, m e y u s ol m a . Yine bir çar e si
bulunur b elki.
132
Gel s e ni tanıdıklar d a n bir şub e mü d ür ün e g ötür e yi m . Eksik ol m a s ı n , iyi ad a m c a ğ ı z dır.
Tekr ar m e r di v e n l e ri çıktık, ihtiyar h o c a n ı m , bu s ef er b e ni, büyük bir kal e m od a s ı n d a n buzlu bir ca m e k â n l a
ayrıl mı ş , mini mini bir hücr e y e s oktu. Bugün, hakik at e n ş an sı m yoktu. Çünkü, ora d a da pek ümit ver m e y e n
bir m a n z a r a ile kar ş ıla ş tı m. Sakalının bir tarafı siyah, bir tarafı ad et a a ğ ar mı ş bir efe n di, hidd ett e n at e ş
püskürüy or, kar ş ısın d a b e ni m biraz ev v el ki hali m e b e n z e r bir vaziy ett e tir tir titrey e n bir had e m e y i döv e c e k
har e k e tl er yapıy or du.
Önünd e duran bir finca n kah v e yi, bula ş ık suyu dök e r gibi, pen c e r e d e n s ok a ğ a s erpti, s o nr a ha d e m e y i ite
kak a kapı d a n dı ş arı çık ar dı.
Yeni ark a d a ş ı m ı n yav a ş ç a et e ğ in d e n ç e kti m:
- Aman, bur a d a n kaç alı m , de di m .
Fak at bun a vakit kal m a d ı . Müdür, bizi g ör m ü ş tü;
- Hayrola Naim e Hocanı m ? de di.
Öfkeli bir ins a nı n bu kad ar ça b u k yatı ştığını ö mr ü m d e ilk defa görüy or d u m . Ne ç e ş it huyları var bu
m e m u rl arın, Yarab bi?
Mavi gözlü h o c a n ı m , birka ç keli m e ile hali mi anlattı. Müdür, tatlı bir gülü m s e m e ile b an a :
- Pek âl â kızı m, pek âl â. Geç ş öyl e otur bak alı m , de di.
Bu kuzu gibi ad a m ı n , biraz ev v el s ok a ğ a kah v e dök e n , ihtiyar bir ha d e m e y i dut a ğ a cı silk er gibi tartaklay a
tartaklay a dı ş arı atan ins a n oldu ğ un a bin ş ahit isterdi.
- Aç yüzünü b ak a yı m kızı m. OooL Sen dah a h e m e n h e m e n ç o c u k s u n . Yaşın kaç?
- Yirmiyi bitirmek üzereyim efendim.
- Acayip. Mamafih, h er ney s e . Ancak s e n , dı ş arı gid e m e z s i n . Senin için hayli tehlik e var.
- Niçin efendim?
- Niçini var mı, kızı m? Seb e p m e y d a n d a .
Müdür Efendi gülüyor, eliyle yüzümü göstererek Naime
ÇALIKUŞU
133
ho c a n ı m a iş aretl er yapıy or, fakat m e y d a n d a olan bu sebebi bir türlü söylemiyordu.
Nihay et, m a vi g özlü hanı m a g öz kırpar ak;
- Ben dah a ç ok s öyl ey e m e m . Sen kadı n c a dah a iyi anlatırsın Naim e Hanı m, de di.
Sonra, sak alını iki yan a sallay ar a k ken di ken di n e kon u ş ur gibi ilav e etti:
- Ah, s e n bils e n dı ş arılard a ne ya m a n o ğ lu ya m a n l ar vardır!
Ben, saf bir hayretle:
- Efendi m , o ç o k ya m a n de di ğ iniz ad a m l a r kiml er dir, bilmiy oru m . Fak at siz de b an a onl arın ol m a d ı ğ ı yerd e
der s bulursun uz, de di m .
Müdür, bu s ef er elini dizk ap a kl arın a vurar ak da h a fazla güldü:
- Eh!.. Bu hakik at e n ho ş !
Ben, bir ins a nı ilk görü ş t e ya s e v e ri m ya s e v m e m . Sonra d a n bu ilk hissi mi n de ğ i ş tiğini hiç hatırla m ıy o r u m .
Her ne d e n s e , bu ad a m c a ğ ı z a bird e n b ir e kanı m kayn ayı- v er mi ş ti. Hele bir yanı b ey a z , bir yanı kara olan
sak alı, öyl e ho ş tu ki, yüzünü sa ğ a ç e virdi ğ i za m a n h e m e n h e m e n g e n ç bir ad a m ı g örüy or d u n u z; s ol a
ç e viıdi ğ i za m a n ise o ad a m , bird e n b ir e gidiy or, yerin e b ey a z sak allı o ihtiyar yüzü gülü m s e m e y e
ba ş lıy ordu.
- Darülmu alli m at'tan bu s e n e mi çıktınız, hanı m kızı m?
- Hayır ef e n di m , b e n Darül mu alli m at'ta n çık m a d ı m . Dam do Sion m e kt e b i n d e n diplo m a lıyı m .
- Nasıl m e kt e p bu?
Müdüre uzun uzun izah at v er di m , s o nr a diplo m a m ı uzattı m. Galiba Fran sız c a bil miy or d u. Fak at, b elli
et m e m e k için kâ ğ ıdın öt e si n e , b erisin e bakıy or, elind e evirip ç e viriyor du.
- Güzel, âlâ...
Naim e Hoca nı m teklifsiz bir tavırla:
134
- Kuzum b ey ef e n di, siz iyilik et m e y i s e v e r si niz, şu ç o c u ğ u b o ş g ö n d e r m e y i n , de di.
Müdür, ka ş larını çat ar a k , sak alını ç e ki ş tirer e k dü ş ünüy or d u:
- Pek güzel, pekâlâ ama, bizimkil er galib a bu m e kt e b i n diplo m a s ı n ı tanı mıy orl ar.
Aklına bir ş ey g el mi ş gibi elini m a s a y a vurar a k:
- Kızım, s e n istan b ul rüştiyel erin d e n birind e Fran sız c a mu alli mli ğ i istersin. Bak, sa n a yolunu ö ğ r et eyi m .
Doğru İ stan b ul Maarif Müdülüğ ü'n e gid er si n...
Ben, müdürün sözünü kestim:
- istan b ul'd a kal m a m a imk â n yok ef e n di m , de di m , mutlak a vilay etl er d e n birin e git m e k m e c b u riy etin d e yi m .
O, ş a ş ır mı ş tı:
- Amm a yaptın ha! de di. Gönlünün rızasıyla Anad olu'y a gitm e k istey e n mu alli m e y e ilk defa tes a d üf
ediy oru m . Ayol, biz mu alli ml eri mizi istan b ul'd a n çık arın c a y a kad ar akla kar ayı s e ç e riz. Sen ne der sin
Naim e Hoca nı m ?
Müdür, h e m e n ş üph el e n m i ş ti. Kurnazc a bir istintak ediy or, aile m hak kın d a suall er s oruy or d u. Ada m c a ğ ızı
kan dırın- cay a kad ar b a ş ı m a hal g el di.
Müdür, oturdu ğ u yerd e n , "Ş ah a p Efendi" diy e s e sl e n di. Cam e k â n lı kal e m od a s ı ara s ı n d a k i kapı d a n , ufak
tefek, cılız bir g e n ç görün d ü:
- Bak, Ş ah a p Efendi, hanı m kızı od ay a al, Anad olu'd a mu alli mlik istiyor, bir istida mü s v e d d e s i yaz, b an a
g etir.
Artık, işim e ol m u ş g öz üyl e bakıy or, mü d ür ün b oy n u n a atılm a k , s ak alının b ey a z tarafınd a n öp m e k
istiyordu m . Ş ah a p Efendi, b e ni kal e m od a s ı n d a karı ş ık bir m a s a n ı n önü n d e oturttu, mü d ür ün istedi ğ i
mü s v e d d e y i yaz m a k için b an a suall er s or m a y a , s öyl e dikl eri mi bir kâ ğ ıt parç a s ı n a not et m e y e ba ş ladı. Bu
fakir kıyafetli, ha st a ç e hr eli m e m u r d a kork a k , m a h c u p bir
ÇALIKUŞU
135
hal vardı. Sual s or m a k için ba n a b aktık ç a , ad et a kirpikleri titriyordu.
Pen c e ri nin yanın d a duran orta ya ş lı iki kâtip, a ğ ız a ğ ıza bir ş eyler kon u ş uy orlar, ara sıra yan gözl e biz e
bakıy orl ar dı. Bir tan e si;
- Ş ah a p, evl a dı m , s e n bu gü n fazla yoruldun. Ş u istidayı biraz da biz yaz alı m , de di.
Kuruyası dilim dur m a z ki. Hele biraz s e vi n di ğ i m vakit. Hiç mün a s e b e t i ol m a d ı ğ ı hald e :
- Bu dair e d e , ark a d a ş l ar birbirle rini ne iyi koruyorlar, dedim.
Ş ah a p Efendi, kıpkır mızı ke sil er e k ba ş ını e ğ di. Acab a bir pot mu kır mı ş tı m? Herhald e öyl e ola c a k . Çünkü
öt ekil er de gülü ş üy orl ar dı. Ne de dikl erini pek duy a m a d ı m . Yalnız birinin, "Muallim e Hanı m hayli piş kin v e
muk a şş er" s öz ü kula ğ ı m a çalın dı. Bu s özl erin m a n a s ı ney di? Bu efe n dil er n e de m e k iste mi ş l er di?
istida mü s v e d d e s i birka ç ker e mü d ürü n yanın a gitti, g el di. Kırmızı mür e k k e pl e allanıp pullan dıkt a n s o nr a
te miz e ç e kildi.
Müdür:
- Haydi b ak alı m , kızı m, Allah tesirini halk etsin. Ben, eli m d e n g el di ğ i kad ar yardı m ed e ri m , de di.
Yanınd a ba ş k a kim s e l e r oldu ğ u için dah a fazla bir ş ey s öyl e m e y e c e s a r e t ed e m e d i m . Fakat bu kâ ğ ıdı
kim e götür e c e ğ i mi, ne s öyl ey e c e ğ i m i bil miy or du m . Belki Naim e Hoca nı m 'ı tekr ar g örürü m ümidiyle
etrafı m a b akı nırk e n göz ü m e Ş ah ap Efendi ilişti.
Küçük kâtip, m er div e n b a ş ın d a, birini b e kliy or du. Beni ml e g öz g öz e g elin c e m a h c u b a n e ba ş ını indirdi. Bir
ş ey s öyl e m e k istedi ğ i, fakat c e s a r e t ed e m e d i ğ i anla ş ılıyor du. Yanınd a n g e ç e r k e n durdu m :
- Size bugün çok zahmet verdi m, de di m . Lütfen bun u ner e y e g ötür e c e ğ i mi de s öyl er misiniz efe n di m ?
136
- Muam el e takip et m e k güç bir ş eydir, h e m ş ir e hanı m , de di. îzin v erirs e niz istidanızla b e n d e n i z m e ş g ul
olayı m . Siz rah at sız ol m a yı n. Yalnız, ara d a sırad a kal e m e uğ rayıv erirsiniz.
- Ne vakit geleyim? dedim.
- iki, üç gün sonra.
işin iki, üç gün uza m a s ı ca nı m ı sık mı ş tı. Fak at, g el git, ta m bir ay sürükl e n di. Zavallı Ş ah a p Efendi'nin
gayr eti ol m a s a y d ı , b elki dah a da uzay a c a k tı.
Ş öyle b öyl e derl er a m a , erk e kl erin içi nd e de n e ins a niy etliler var. Bu ç o c u kt a n g ör d ü ğ ü m iyiliği hiç
unut m a y a c a ğ ı m . Beni kapıd a n görün c e ko ş uy or, m e r di v e n b a ş ların d a b e kliy or du.
O, elind e kâ ğ ıtları ml a od a d a n od ay a dol a ş ırk e n utan cı m d a n yerler e giriyor, nasıl te ş ek k ür ed e c e ğ i mi
bile miy or d u m .
Bir gün, küçük kâtip, b o ğ azın a bir b ez b a ğ la m ı ş tı. Boğ ula b o ğ ula ök s ürüy or, kon u ş urk e n s e si kısılıyordu.
- Hasta mı sı nız? Niçin bu hald e dair ey e g eliy or s u n u z? de di m .
- Bugün c e v a p al m a y a g el e c e ğ i nizi biliyordu m , de di. iste m e d e n güldü m . Bu, bir s e b e p ola bil ir miydi?
-Tabii ba ş k a işler de var. Malum ya, m e k t e pl e r yeni açıldı.
- Bana v erile c e k iyi bir c e v a b ı n ız var mı?
- Bilme m . Evrakınız Müdür-i Umumi'd e . Te ş rif ettiğiniz vakit ken di siyl e g örü ş m e n i zi s öyl e di.
Müdür-i Umumi, çatık ç e h r e s i n e bir kat da h a de h ş et ver e n bir siyah gözlük tak mı ş , ön ün d e duran bir yığ ın
kâ ğ ıdı birer birer imz al ayıp yer e fırlatıyor, ak bıyıklı bir kâtip na m a z kılar gibi e ğ ilip do ğ rular ak onları
topluy or du.
- Efendi m , b e ni e m r et m i ş siniz, de di m . Yüzü m e bak m a d a n , s ert bir s e sl e :
- Sabret hanı m . Gör m üy or mu s u n ? de di.
Ak bıyıklı kâtip, ka ş ları ve g özl eriyl e iş ar et ed e r e k b e kl e m e m i anlattı. Ayıp bir ş ey yaptı ğ ı mı anlay ar a k
birka ç adı m g eriy e ç e kildi m, par av a n ı n yanın d a b e kl e m e y e b a ş la dı m .
ÇALIKUŞU
137
Müdür, kâ ğ ıtları bitirdikte n s o nr a gözlü ğ ünü çık ar dı, m e n diliyle ca ml arı nı siler e k:
- istidanız red d e dildi. Zevc e nizin hiz m e ti otuz s e n e y i bul m uy or m u ş , de di.
- Benim mi efe n di m , de di m , bir yanlı şlık ol m a s ı n ?
- Sen Hayriye Hanı m de ğ il mi sin?
- Hayır, b e n Ferid e'yi m ef e n di m .
- Hangi Feride? Ha, aklıma g el di. Maales ef sizinki de öyl e. Mektebiniz, Nezar et- i Celile'c e mu s a d d a k
de ğ il mi ş . Bu diplo m a ile m e m u riy et v eril m e z .
- Peki, b e n n e ola c a ğ ı m ?
Bu m a n a s ı z s öz, iste m e d e n dud a kl arı m d a n dök ülüv e r- mi ş ti. Müdür, tekrar gözlü ğ ünü taktı, b e ni ml e alay
ed e r gibi bir tavırla:
- Artık or a s ı nı da, mü s a a d e n i zl e , ken di niz dü ş ünün, de di. Bu kad ar m e ş g uliy et ara sı n d a , bir de sizin n e
ola c a ğ ınızı dü ş ün m e y e kalk ar s a k vay hali miz e.
Ömrü m d e acı sı nı unut m a y a c a ğ ı m dakik al ar d a n biri de bu ola c a ktır. Evet, b e n , ne ola c a ktı m ?
iyi kötü, s e n el e r c e çalı ş tı m. Bu ya ş ı m d a en uzak gurb etl eri göz e alıy or du m . Böyle oldu ğ u hald e , yine b e ni
kov uy orl ar dı. Ben, n e ola c a k tı m ? Yenid e n teyz e m i n evin e dön m e k , ölü m d e n da h a fen a bir ş eydi.
Son bir ümitle öt eki mü d ür e b a ş vur du m . Ağlam a m a k için di şleri mi sık ar a k :
- Beyef e n di, b e ni m diplo m a m iş e yara m a z m ı ş , ne yap ayı m b e n şimdi? de di m .
Bu s özl eri s öyl er k e n , fazla mı ş a ş kınlık g ö st e r di m n e dir ad a m c a ğ ı z ad et a müt e e s s ir oldu:
"Ne yap ayı m kızı m? Ben de s öyl e di m a m a var ak- ı mihri- i v efayı okuyup dinley e n var mı?" de di.
Bu ş efkat, b e ni ad et a şım art mı ş tı:
- Beyef e n di, b e n mutlak a bir iş bul m a y a m e c b u r u m .
138
Kims enin b e ğ e n m e d i ğ i, en uzak bir köy de ols a, b e n gül er yüzle kab ul ed e c e ğ i m .
Müdür, bird e n b ir e bir ş ey dü ş ün m ü ş gibi:
- Dur, kızı m, bir tecrü b e da h a ...
Köş ed e, pe n c e r e n i n yanın d a , uzun b oylu, iric e yapılı bir b ey gaz et e okuy or d u. Yüzü s ok a k tarafın a dön ük
oldu ğ u için yalnız, a ğ ar m a y a ba ş la m ı ş sa çl arıyla s ak alının bir kıs m ı n ı g ör e b iliy or du m .
Müdür, ba ğ ıra ba ğ ıra:
- Beyefendi, mü s a a d e buyururlar rnı biraz? de di. O, bir ş ey s öyl e m e d e n dön d ü, a ğ ır a ğ ır yanı m ı z a g el di.
Müdür, eliyle b e ni g ö st e r di:
- Beyef e n di, siz s e v a b ı s e v e r s i niz. Bu ç o c u k , bir Fran sız m e k t e b i n d e n çık mı ş . Halind e n , s özl erin d e n kib ar
bir ailenin ç o c u ğ u oldu ğ u anla ş ılıyor. Fak at m alu m ya, dü ş m e z kalk m a z bir Allah. Çalış m a k
m e c b u riy etin d e kal mı ş . "En uzak bir kö ş ey e bile gid eri m" diyor. Fak at bizi mkini bilirsin ya. Gülü tarife ne
ha c e t! "Olm az" diye ke sip attı. Siz Nazır Beyef e n di'y e bir iki "keli m e - i teyyib e" lütfed er s e n i z bu iş olur.
Kuzum Beyef e n di!
Müdür, bu s özl eri s öyl er k e n , onu n, vakitsiz bir mih n etl e ç ök m e y e ba ş la m ı ş o m u zl arını ok ş uy or d u.
Giyinişind e n , halind e n , tanıdı ğ ı m inanl arın h e p si n d e n b a ş k a türlü bir ins a n oldu ğ unu anla m ı ş tı m. Müdürü
dinl erk e n hafifç e e ğ iliyor, iyi işitm e k için elini kula ğ ının ark a s ı n a koyuy or d u.
Biraz kanlı, fakat hali m, muni s g özl erini ba n a ç e virdi, kı- , sık bir s e sl e Fran sız c a kon u ş m a y a b a ş la dı.
Nered e n çıktı ğ ı m a, na sıl çalı ş tığ ım a , ne yap m a k istedi ğ i m e dair suall er s oruy or d u. Verdiğim c e v a pl ar d a n
m e m n u n kaldı ğ ı b elliydi.
Biz kon u ş urk e n , şub e mü d ür ü keyifli keyifli gülüy or:
- Bülbül gibi s öylüy or Fran sız c a yı m a ş all a h. Bir Türk kızı için ş ayan- ı takdir do ğ rus u, diyordu.
Gülmis al Kalfa, dai m a : "Ayın on b e ş i kara nlık s a , on b e ş i aydınlıktır" der di. Sonra d a n , büyük bir ş air
oldu ğ un u ö ğ r e n diÇALIKUŞU
139
ğim o ins a n ba n a bak ar k e n , b e ni m için, bu aydınlı ğ ın b a ş la m a k üzer e oldu ğ un u his s e d iy or d u m . Bir ayd a n
b eri, yav a ş yav a ş kay b e tti ğ im güz el n e ş e m i tekrar buldu m .
O ins an , ba n a yin e şimdiy e kad ar kim s e d e n işitm e di ğ i m güz el s özl er s öyl e dikt e n s o nr a, b e ni yanın a aldı,
Nazır'ın od a s ı n a g ötürdü.
O g e ç e r k e n had e m e l e r ay a ğ a kalkıy or, kapılar ad et a ken diliklerin d e n açılıy or du.
Yarı m sa at s o nr a B... Vilayeti'nin. m e r k e z rüştiyesin d e açık bulun a n bir c o ğ rafy a v e resi m mu alli mli ğin e
tayin edil mi ş bulunuy or d u m .
Çalıku ş u, o ak ş a m Eyüp' e dön e r k e n s e vin cin d e n ad et a uçuy or d u. Bundan s o nr a, o da artık ken di
ek m e ğ i ni ken di kaz a n a n bir ins a n dı. Kims e, artık on a, adın a m e r h a m e t v e hi m a y e de n e n büyük har e k e ti
ya pmaya cesaret edemeyecekti.
Üç gün s o nr a, h er mu a m e l e bit mi ş , har cır a hı m ı al mı ş bulunuy or d u m .
Bir sa b a h , Gülmis al Kalfa b e ni vapur a g etirdi. Ş ah a p Efendi, erk e n d e n rıhtı m a g el mi ş , bizi b e kliy or du. Bu
ç o c u ğ un ins anlı ğ ını düny a d a unuta m a y a c a ğ ı m . Her işiml e uğ ra ş mı ş , gittiğim yerd e , ine c e ğ i m ot elin
adr e s i n e kad ar hiç bir ş eyi ihm al et m e m i ş ti. Şimdi- de erk e n d e n hâl â sarılı ha st a b o ğ azıyla, rıhtı mı n rüzg ârı
ve rutub eti içind e b e ni uğ urla m a y a g eliy or du.
Bavulu m u, yol h e diy e s i olar ak g etirdi ği küçük bir kutu ile b er a b e r , ka m a r a m a ken di eliyle yerl e ş tirdi. Tekr ar
tekr ar inip çık ar a k ka m a r o tl ar a te m b i hl er v eriy or, yorulup üzülüy or du.
Vapur kalkın c a y a kad ar, güv e rt e ni n bir kö ş e si n d e oturduk.
ins a n, ayrılık sa atin d e dur m a d a n kon u ş m alı, n e si var s a s öyl eyip bitirm eli de ğ il mi? Halbuki bu bir sa at
içind e, Gülmis al Kalfa ile b elki, on çift s öz kon u ş m a d ı k . O, s ö n ü k m a vi gözl eriyl e de nizi s eyr e diy or,
elleri ml e oynuy or d u. Yalnız vapur kalk a c a ğ ı za m a n day a n a m a d ı : "Ann eni bur a d a n vapur a bindir-
140
dim, Feride. Hem, o s e ni n gibi yalnız de ğ ildi, inş allah yin e s e ni b öyl e kuc a ğ ı m a alırı m." de di, hıçkır a
hıçkıra a ğ la m a y a ba ş ladı.
Ş ah a p Efendi'nin yanı m ı z d a ol m a s ı n a ra ğ m e n , b e n de galib a ken di mi tuta m a y a c a k tı m . Fak at o es n a d a bir
kar g a ş alık oldu; "Haydi hanı m , m e r div e n kalkıy or!" diye kalfacı ğ ı mı o m u zl arın d a n yak al a dıl ar, tartakl ay a
tartaklay a m e r div e n d e n indir m e y e ba ş la dıl ar.
Küçük kâtip hâlâ yanı m d a duruy or du. Te ş e k k ür için eli mi uzattı ğ ı m vakit, b e n zini sap s a rı, gözl erini dol m u ş
gör dü m , ilk defa dikk atl e yüzü m e b ak m a y a , adı mı s öyl e m e y e c e s a r e t etti:
- Ferid e Hanı m, büs b ütü n gidiyor s u n u z de m e k , de di. Bu ayrılık dakik a s ı nı n bir bulut gibi üstü m e ç ö k e n
a ğ ırlığ ına ra ğ m e n gülü m s e m e k t e n ken di mi ala m a d ı m .
- Artık şüph e kaldı mı? de di m .
O, bir ş ey s öyl e m e d i , elini eli m d e n ç e k e r e k ko ş a ko ş a m er div e n d e n indi.
Deniz yolculu ğ unu ç ok s e v e ri m . Altı, yedi ya ş ınd a bir küçük kızk e n , ba b a m ı n n ef eriyle b er a b e r yaptı ğ ı m
s ey a h a tin zev ki hâlâ içim d e d ir. Vapur, vapur d a ki ins a nl ar, hatta Hüseyin, unutul m u ş , büyük bir de nizi
uç ar a k g e ç e n bir ku ş un hay alind e ne kad ar kal m a s ı mü m k ü n s e , b e n d e de a ş a ğ ı yuk arı on a b e n z e r bir ş ey
kal mı ş tır. Her tarafı akı cı parıltılarla dolu bir m a vi b o ş luk içind e uç m a k s or h o ş lu ğ u. Denizin b e n d e k i bu
çılgın tesirin e ra ğ m e n , güv e rt e d e kal m a y a tah a m m ü l ed e m e d i m , vapur Saray b urn u'n u dön e r k e n ,
ka m a r a m a indi m. Ş ah ap Efen di'nin g etirdi ğ i kutu, ba v ulu m u n üz erind e duruy or du. Ne oldu ğunu m er a k
ed e r e k açtı m . Bir kutu fond a n ... Beni m düny a d c en delic e s i n e s e v di ğ i m ş ey.
Küçük kâtibin h e diy el erin d e n birini dud a kl arı m a g ötür dü m . Fak at bird e n b ir e gözl eri m d e n ya şlar b o ş a n dı.
Niçir
ÇALIKUŞU
14 1
b öyl e a ğ lıyor du m , bilmiy oru m! Kendi ken di m e s öz anlat m a k istedik ç e g özy a ş ların a artıyor, gö ğ s ü m ü
tıkıyordu. Seb e p s iz ıstırabı m bu biç ar e ş ek er d e n g eliy or m u ş gibi, gayri ihtiyarı, kutuyu yak al a dı m ,
ka m a r a n ı n mini mi ni pe n c e r e s i n d e n de niz e fırlattım.
Evet, düny a d a bu g özy a ş l arın d a n dah a m a n a s ı z ş ey ola m a z . Bunu anlıy oru m . Fak at bun a ra ğ m e n , hâlâ
şimdi, bu satırları yaz ark e n kirpikleri m d e n ya ş lar süzülüy or, önü m d e k i deft er kâ ğ ıdını fisk e fisk e
ka b artıy or du.
Bu, ac a b a dı ş arıd a s e s s iz s e d a s ı z ya ğ an ya ğ m uru n tesiri mi? Şimdi istan b ul nasıl? Orada da b öyl e
ya ğ m ur var mı? Yoks a Kozyata ğ ı'nd a ki ba h ç e , şimdi ay ışıkları içind e pırıl pırıl yanıy or mu?
Kâmran, b e n sa d e c e s e n d e n de ğ il, s e ni n oldu ğ un y erlerden de nefret ediyorum.
Bu sa b a h , uyan dı ğ ı m vakit günl er d e n b eri de v a m ed e n ya ğ m uru din mi ş buldu m . Bulutlar da ğ ıl mı ş tı.
Sad e c e , pe n c e r e n i n kar ş ısın d a ki yüks e k da ğ tep el erin d e yer yer inc e du m a n l ar tütüy or du.
Gec e yatark e n pen c e r e yi kap at m a y ı unut m u ş u m . Hafif bir sa b a h rüzg ârı, kary ol a n ı n örtül erin e , da ğ ınık
sa çl arı m a vuran gün e ş ışıklarını sarı pullar gibi titretiyor, parç a parç a da ğ ıtıyordu.
Beş gün d e n b eri bu küçük ot el od a s ı n d a , sinirleri m iyic e b oz ul m u ş tu. Gec e bir aralık uyan m ı ş ,
yan a kl arı m ı, üzerin e kıra ğ ı ya ğ mı ş yapr akl ar gibi ıslak bul m u ş tu m . Yastı ğ ı m da öyl ey di. Dem e k ki
uyku m d a a ğ la mı ş tı m. Halbuki, şimdi bir parç a gün e ş ; n e ş e m i hatta ümidi mi yenid e n canl a n dırıy or,
vücu d u m a m e k t e p yatak h a n e s i n d e uyan dı ğ ı m ba h ar sa b a h l arı nı n hafifliğini v eriy or d u.
142
Bugünün ba n a , güz el bir ha b e r g etir m e s i n e imk â n yoktu. Artık, bir ş eyd e n kork m u y o r d u m . Sevin çl e
yata ğ ı m d a n fırladı m, es ki biçi m küçük lav a b o n u n ön ün d e yıkan m a y a ba ş la dı m .
Te miz bir su birikintisin e b a ş larını daldırıp çık ar a n ku ş lar gibi silkintilerle suları etrafa, kar ş ı m d a ki ayn a n ı n
ca m ı n a sıçr atıy or d u m .
Kapı hafifç e vuruldu. Hacı Kalfa'mn s e si:
- Sab a h ş erifler h oyr ol s u n ho c a n ı m , s e n yine erk e n c i si n bu gü n , de di.
- Bonjur Hacı Kalfa, de di m , öyl e oldu. Sen n er e d e n anla dı n b e ni m uyan dı ğ ı mı? Hacı Kalfa güldü:
- Ne bileyi m, ku ş gibi ıslık ç alıp duruy or s u n . Hakikat e n , ku ş a b e n z e y e n bir tarafı m oldu ğ un a ken di m de
inan m a y a b a ş lıyor du m .
- Kahvaltını g etir eyi m mi?
- Bugün kah v altı et m e s e m ol m a z mı? Ses, bu defa hidd etl e n di:
- Yok... Olmaz. Ben, öyl e ş ey iste m e m . Gez m e yok, e ğ l en m e yok, m a h p u s gibi tıkıldın, kaldın. Bir de
yiye c e k ye m e z - s e n kar ş ıki ko m ş u n a dö n e r si n s o nr a.
Hacı Kalfa, bu s o n s özü kar ş ı od a d a k i ko m ş uy a işittirm e m e k için, a ğ zını an a ht ar deli ğ in e koy m u ş , s e si ni
alç alt mı ş tı.
Bu Hacı Kalfa ile ne iyi do st ol m u ş tuk. İlk sa b a h uyanır uyan m a z giyin mi ş , çant a m ı koltu ğ u m a alar ak
sıçr ay a sıçr ay a ot elin m e r di v e n l e rin d e n in m e y e b a ş la m ı ş tı m. Hacı Kalfa, yine o b ey a z pe ş t e m a l ıyl a küçük
bir hav uz u n yanın d a nar gil e te mizliyordu.
Beni görünce kırk yıllık bir ah b a p gibi:
- Hayrola Ferid e Hanı m, s e n niye b öyl e erk e n uyan dı n, ya? Ben s e ni yol yorgunlu ğ u ile ö ğ ley e kad ar uyur
san dı m ; de m i ş ti.
Ben gülerek:
ÇALIKUŞU
143
- Öyle ş ey olur mu? Vazife sa hi bi bir ho c a , ö ğ ley e kad ar na sıl yatar? de mi ş ti m.
Hacı Kalfa, nar gil e si ni bırak ar a k ellerini b elin e day a m ı ş :
- Şuna b ak h el e! Daha ken di ç o c u k , anla dı n mı efe n di m , aya ğ ının tozuyla m e k t e b e gid er ç o c u k okut m a y a ,
diy e gül m e y e ba ş la m ı ş tı.
Ben Maarif Nezar eti'nd e n tayin kâ ğ ıdı mı aldı ğ ı m dakik a d a n b eri, artık, hafiflik et m e m e y e ye mi nliydi m ;
fakat Hacı Kal-fa'nın bir b e b e k l e kon u ş ur gibi hali kar ş ısın d a , b e n de bird e n b ir e ç o c u kl a ş m ı ş , çant a m ı top
gibi hav a y a atıp tutmu ş tu m.
Bu har e k e t , Hacı Kalfa'yı büs b üt ün keyiflen dir mi ş ti. Ellerini birbirin e vurar a k:
- Yalan mı? de di. Daha s e n , ken di n ç o c u k s u n! diyor ve kah k a h al arl a gülüy or du.
Bir ot el od a c ı s ıyl a bu der e c e yüz g öz ol m a k ne kad ar do ğ ru bilmiy oru m , fakat b e n de onunl a b er a b e r
gül m ü ş , öt e d e n b erid e n kon u ş m a y a b a ş la m ı ş tı m.
Hacı Kalfa, kah v altı et m e d e n m e kt e b e git m e m e katiy e n razı de ğ ildi:
- Akş am a kad ar öyl e aç açı n a el âl e m i n yu mur c a kl arıyla uğra ş ıl m a z , anla dı n mı efe n di m ? Sana pey nir, süt
g etiriv er e- yim. Hem, efe n di m , bu dah a ilk gün, ac el e s i mü st a c e l de ğ il, diye b e ni zorla hav uz u n b a ş ın a
oturt mu ş tu. Bu sa att e o telin avlusunda kimseler yoktu.
Hacı Kalfa, kar ş ıki dükk â nl ar d a n birin e:
- Molla, bizi m ho c a n ı m a istan b ul si midiyl e b er a b e r süt g etiriv er, diye s e sl e n m i ş , s o nr a da b an a dö n e r e k :
- Molla'nın sütü de süttür hani. Sizin istan b ul sütleri bun un yanın d a nar gil e suyu gibi kalır, de mi ş ti.
Hacı Kalfa'nın rivay etin e g ör e Molla, yaz kış inekl erini ar m utla b e sl er , onu n için sütleri ar m ut kok ar dı.
- Ancak, Molla'nın ken di de az buç u k ar m ut kok ar, diy e alay ediy or du.
144
Ben, havuzun ba ş ın d a kah v altı ed e r k e n Hacı Kalfa, bir yan d a n nar gil el erini çalk alıy or, bir yan d a n bitip
tük en m e z ş ehir de dik o d ul arıyla b e ni e ğ l en diriyor du. Aman Yarab bi, bu ad a m , nel er biliyordu! Hele m e k t e p
ho c al arı hakkın d a ... Her birini kaç kat elbis el e ri oldu ğ un a varın c a y a kad ar içli dı şlı tanıy or d u.
- Az e ğ l en , s e ni b e n g ötür e yi m . Mektep yakın dır, an c a k yollar kar m a k a r ı ş ıktır. Sonra kay b ol ur s u n , de m i ş
sak at ay a ğ ıyla önü m e dü ş er e k b e ni, hakik at e n ken di ken di m e kay b ol a c a ğ ı m Merkez Rüştiyesi'nin ye ş il
b oy alı tahta kapı sı n a kad ar götür m ü ş tü.
Görünü ş ü ne kad ar s efil olurs a olsun, o gün, mutlak a s e v m e k az miyl e girdi ğim bu m e k t e pt e nasıl bir
felâk etl e kar ş ıla ş tığ ı mı tafsilatıyla anlat m a lıyı m .
Kapıcı kulüb e s i n d e kim s e yoktu. Bahç e d e n g e ç e r k e n har eli bir dok u m a çar ş afa sı m s ı kı bürün m ü ş , yüzü iki
katlı pe ç e yl e kap alı bir kadın a tes a d üf ettim. Kolunda es ki bir m e ş in çant a ile s ok a ğ a çık m a y a
hazırlanıy or du. Beni görün c e durdu. Dikkatli dikk atli b ak m a y a ba ş ladı:
- Bir ş ey mi istiyors un uz, hanı m ?
- Müdire Hanı m'ı g ör e c e ğ i m .
- Bir işiniz mi var? Müdire b e ni m .
- Öyle mi ef e n di m ? de di m . Ben yeni Coğ rafya ve Resi m h o c a n ı z Ferid e'yi m. Dün istan b ul'd a n g el di m .
Doku m a çar ş aflı mü dir e yüzünü aç m ı ş tı. Beni tep e d e n tırna ğ a kad ar süzdü, s o nr a ter e d d ütl e:
- Bir yanlı şlık ol m a s ı n kızı m, de di. Bizim c o ğ r afla v e resi m ho c alı ğ ı açıktı, fakat bir hafta ev v el Gelib olu
m e k t e b i n d e n bir ho c a g ö n d e r dil er.
Fen a hald e ş a ş ır mı ş tı m:
ÇALIKUŞU
145
- imk â nı yok efe n di m , de di m . Beni Maarif Nezar eti'nd e n g ö n d e r dil er. Emrim çant a m d a .
- Fesuphanallah, fesuphanallah, de di. Emrinizi g ör e yi m , b ak a yı m .
Kadınc a ğ ız, kâ ğ ıdı birka ç ker e oku du, tarihin e baktı, s o nr a ba ş ını sallay ar a k :
- Böyle yanlı ş lıklar ara sıra oluy or, de di. Fakınd a ol m a d a n ikinizi de aynı yer e tayin et mi ş ler. Vah Huriye
Hanı m, vah!
- Huriye Hanı m kim ef endim?
- Gelib olu'd a n g el e n öt eki ho c a . Kendi halind e iyi bir kadın c a ğ ız... Oranın hav a s ı yl a imtiza ç ed e m e m i ş .
Burasını iste mi ş . Meğ er biç ar e ni n b a ş ın a g el e c e k var mı ş .
- Yalnız o de ğ il, b e n de mü ş kül m e v ki d e kalıyoru m ef e n di m , de di m .
- Evet, or a s ı da öyl e. Netic e alının c a y a kad ar kadın c a ğ ızı m e r a kl a n dır m a y alı m b ari. Ben, bir iş için Maarif
Müdürlüğ ü' n e gidiyoru m . Haydi, siz de g elin. Bakalı m, b elki bir çar e buluruz.
Maarif Müdürü, uyuklar gibi g özl erini yum ar a k kar ş ısın- dakileri dinley e n , sayıklar gibi ke sik ke sik lakırdı
s öyl ey e n , battal, a ğ ır bir ad a m d ı .
Bizi, c an sıkıntısıyla dinle dikt e n s o nr a a ğ ır a ğ ır:
- Ben n e yapayı m , öyl e yap m ı ş lar, öyl e ol m u ş , istan b ul'a yaz m alı. Bakalı m n e c e v a p g elir? diyor du.
Kısa yel e ğ inin altınd a n çık a n kırmızı ku ş a ğ ın a b ak ar a k ev v el a yük ara b a c ı s ı san dı ğ ı m iriyarı bir kâtip:
- Bu hanı m ı n e m rin d e k i tarih dah a yeni. Binae n al e y h asıl m a k b ul ve mut e b e r olan budur, de di.
Müdür, istihar e y e varır gibi dü ş ün dü, s o nr a:
- Hayret, g er çi öyl e a m a , öt ekin e işten el ç e ktir m e k için e mir yok. Nezar et- i Celile'd e n istizah ed eli m .
Sekiz, on gün e kad ar c e v a p alırız. Siz de artık o za m a n a kad ar idar e- i m a sl a h a t buyururs un uz, Müdire
Hanı m, diy e hük m e tti.
Çalıku ş u - F. 1 0
146
Yine, dok u m a çar ş aflı mü dir e ni n pe ş ind e aynı dol a m b a ç l ı s o k a kl ar d a n , tırıs tırıs m e k t e b e dö n d ü m . Keşke
do ğ ru ot el e gits ey m i ş i m.!
Hayriye Hanı m, kırk b e ş ya ş ların d a, kara yüzlü, hırçın tavırlı, ufak tefek bir kadın dı. Vakayı ha b e r alır
al m a z yüzü bir kat dah a karar dı, gözl eri büyüdü, inc e cik b oy n u n u n ken arl arın d a iki da m a r şişti. Sonra
bayr a m d a ç o c u kl arın çaldı ğ ı kurs a k düdü ğ ü gibi bir feryatla: "Eyvahl ar olsun a do stlar! Bu da mı ba ş ı m a
g el di?" diy e dü ş üp b ayıldı.
Mualliml er od a s ı birbirin e giriyor, gözlüklü bir ihtiyar ho c a , kapıy a üş ü ş en tale b e l e ri kov m a k için, ad et a
kuc a k kuc a ğ a onlarla gür e ş iy or d u.
Arkada ş lar, Hayriye Hocanı m 'ı sırtüstü yer e yatır mı ş lardı. Yüzün e sular, sirk el er sürüy orl ar, b oy n u n d a n
büz m e li fani- le g ö m l e ğ ini g e v ş et e r e k , pire ısırıklarıyla b e n e k li gö ğ s ü n ü ov u ş turuy orl ar dı.
Ben, ne yapac a ğ ı mı ş a ş ır mı ş bir hald e , od a n ı n bir kö ş e si n d e , kolu m d a çant a m l a dim dik duruy or du m .
Biraz ev v el, kapıd a ki ç o c u kl arı kov a n ho c a n ı m , gözlü ğ ünün üstün d e n ak si ak si yüzü m e b aktı:
- Kızım, ins a niy etin e ş a ştı m do ğ rus u, de di. Bir de üst elik gülüy or s u n .
Hakkı vardı. Maales ef ken di mi tuta m a y a r a k gülü m s e m i ş - tim. Kadınc a ğ ız, on a de ğ il, ken di peri ş anlı ğ ı m a
güldü ğ ü m ü n er e d e n anlay a c a k tı?
Fak at, gül e n yalnız b e n de ğ il mi ş i m. Uzun b oylu, ke s kin kar a g özlü bir g e n ç kadı n da kıs kıs gülüy or d u.
Yanı m a yakla ş tı. Kulağım a usulc a c ı k :
- Bilmey e n , bu kadını n ko c a s ı evl e n m i ş , üstün e ortak g etir mi ş sanır. Baygınlık falan de ğ il, vallahi
şirretliğind e n , de di.
Huriye Hanı m, yüzün d e n burnun d a n sular ak ar a k gözl erini aç m ı ş tı. Midesin d e b arut patla m ı ş gibi gürültü
ile g e ğ iri- yor, ba ş ını iki yana sallayarak:
ÇALIKUŞU
147
- A do stlar, ba n a nel er oldu? Bunc a yıldan s o nr a ba ş ı m a bu haller g el m e li miydi? diy e perd e per d e s e si ni
yüks eltiyor du.
"Bülbülün ç e kti ğ i dili b el a s ı dır!" derl er, yin e bir mü n a s e b e t s i zlik ettim, hiç lüzu m yokk e n , "Biraz iyile ş tiniz
inş allah?" diy e bir nez a k e t yap m a k istedi m . Sen misin hatır s or a n ? Huriye Hanı m, öyl e bir parlayı ş parladı
ki, anlat a m a m . Aman nel er s öyl e m e d i ? Hem ca nı n a kast et mi ş i m h e m de üst elik keyif s oru- yor m u ş u m .
Dünyad a bun d a n büyük yüzsüzlük, arsızlık, terbiy e sizlik ola m a z m ı ş .
Bir kö ş ey e sin mi ş , utan cı m d a n g özl eri mi kap at m ı ş tı m. Hocalar, Huriye Hanı m'ı bir türlü yatı ştıra mı y orl ar dı.
Perd e perd e s e si ni yüks eltiy or, öyl e keli m el e r s öylüy or d u ki, Merkez Rüştiyesi'n d e de ğ il, en adi bir s ok a kt a
bile a ğ za alın m a z d ı.
Ne m al oldu ğ u m zat e n yüzü m d e n b elliy mi ş . Onun ek m e ğ i ni elind e n al m a k için Nezar et't e kim bilir, kaç
kişiye...
Köş ed e, g özl eri m kar arıy or, vücu du m buz gibi do n uy or, dişleri m birbirin e çarpıy or du. En fen a s ı, öt eki
ho c a n ı m l a r da h e m e n h e m e n on a hak v eriy or gibi vaziy etl er alıyorlardı.
Birden bir e ortad a ki m a s a y a bir yumruk indi, b ard a kl ar, sür a hil er ş an gır ş an gır öttü.
Bunu yap a n , biraz ev v el b e ni ml e b er a b e r gül e n ke s ki n kara g özlü g e n ç kadın dı. O, şimdi c an a v a r gibi bir
ş ey ol m u ş tu. Yüks el dik ç e güz ell e ş e n hırçın bir s e sl e haykırıy or du:
- Müdire Hanı m, bu na sıl mü dir elik? Bu kadını n, bir muallim e n i n na m u s u n a dil uzat m a s ı n a na sıl mü s a a d e
ediy or s u n uz ? Nere d e yiz? Bir keli m e dah a s öyl e m e s i n e mü s a a d e ed e r si niz, onu de ğ il sizi m a h k e m e l e r d e
sürün dürürü m . Kendini ner e d e sa nıy or bu kadı n?...
Kara gözlü mu alli m e , bu defa da aya ğ ını yer e vurar a k öt e ki h o c al ar a çattı:
- Aferin siz e ark a d a ş l ar, ç ok b e ğ e n di m do ğ rus u. Mektep içind e bir m e s l e k t a ş ın tahkir edil m e s i ni b öyl e
sırıta sırıta dinliyor s u n uz h a?
148
Ortaklık, bir dakik a d a sütlim a n ol m u ş tu. Huriye Hocanı m , yalnız kala c a ğ ı nı anlayın c a , yine ayıhp
bayıl m a y a , a ğ la m a y a b a ş la dı. Ders vakti galib a g el mi ş ti. Hocal ar deft erl erini, kitaplarını, dikiş s e p e tl erini
alar ak birer birer da ğ ıl m a y a ba ş ladılar.
Müdire Hanı m, "Sizi od a m d a b e kliy oru m , kızı m," diye kapı d a n çıktı...
Biraz s o nr a, od a d a b e ni mü d af a a ed e n ark a d a ş l a yalnız kal mı ş tı m. Ona te ş ek k ür et m e y e lüzu m gör er e k :
- Vah vah!.. Siz de benim için üzüldünüz, dedim.
O, ehemmiyeti yok, demek ister gibi omuz silkti ve güldü:
- Mahsus yaptı m. Böylel erin e ara sıra g öz d a ğ ı veril m e z s e ol m a z , ins a nı n ba ş ın a çık m a y a kalk arlar s o nr a.
Ne yapar sı nız. Derst e n s o nr a görü ş ürüz, ol m a z mı?
Müdirenin kapı sın a kad ar gittiğim hald e içeri gir m e yi bir türlü ca nı m iste m e d i . Tekr ar bu ba h si taz el e m e k
b e ni iğren diriyordu. Kollarım dü ş mü ş , ça nt a m a ğ ırla ş mı ş tı, kim s e y e g örün m e d e n m e kt e pt e n çıktı m, ot el e
dö n d ü m .
*
Hacı Kalfa, b e ni g örür g ör m e z , m e y u s bir tavırla kollarını
kaldırdı: " '
- Vah h o c a n ı m vah, n el er g el mi ş s e ni n ba ş ın a? diye s öyl e n m e y e ba ş ladı.
Vakayı b e n d e n dah a iyi biliyordu. Bu kad ar cı k bir za m a n içind e nasıl duy m u ş tu.
Aman kızı m, g öz ü n ü dört aç. İ stan b ul' a yaz a c a ğ ız diy e sa n a bir oyun oyn a m a s ı n l ar. Nezar et't e tanıdı ğ ın
var s a h e m e n m e kt u p yaz alı m, d edi.
Beni Nazır'a tav siy e ed e n ya ş lıc a bir ş aird e n b a ş k a kim s e yi tanı m a d ı ğ ı m ı s öyl e di m . Hacı Kalfa, onu n adını
işitir işitm e z ç o c u k gibi s e vin di:
- Vay, o, b e ni m velini m e ti m dir ay ol, de di. Burada bir za m a n l ar idadiy e mü d ürü idi. Melek gibi bir ins a n dır.
Yaz kızı m
ÇALIKUŞU
149
yaz v e b e ni s e v e r s e n b e n d e n de s el a m yaz, de ki: "Hacı Kalfa kulun mü b a r e k de stl erin d e n bus e di y or."
Zavallı Hacı Kalfa, ikide bir, sak at ay a ğ ını sürüy e sürüy e yukarı çıkıy or. "Müddeiu m u m i Bey, hak onun d ur,
kork m a s ı n . Maarif Müdürü sıkı ş tırsın, diyor" yahut; "Belediy e mü h e n di si yarın istan b ul'a gid e c e k .
Nezar et' e uğra m a y ı va at etti" yolun d a hav a di sl er g etiriyordu.
Ne tuhaf m e m l e k e t! Birkaç sa at içind e rez al eti duy m a y a n kal m a m ı ş tı. Otelin kah v e s i n d e , h ep bun d a n
ba h s e d jliy or m u ş .
- Hacı Kalfa, bu n e iş? de di m . Burad a h erk e s h erk e s i tanıy or?
ihtiyar ad a m , en s e s i ni ka ş ıyar ak :
- Avuç içi kad ar yer, de di. Nered e bulursun o taş ına topra ğ ın a kurb a n oldu ğ u m istan b ul'u. Orad a ols a kim
kim e , du m du m a . Buranın de dik o d u s u b ol dur. Bunu, b öyl e c e bilmi ş ola sı n. Bend e n san a na si h at; kâ mil ol,
uslu ol. Öyle çar ş ıda paz ar d a yüzü açık g e z m e . İ mdi: (Aman Yarab bi, bu imdi keli m e s i ni n e tuhaf bir ed a
ile s öylüy or du!) San a bir kıs m e t de çık ar inş allah. Burada bir h o c a n ı m vardı. Arife Hoca nı m . Ceza Reisi
ken di sin e nikâh etti. Şimdi, bir eli ya ğ da, bir eli b ald a. Darısı s e ni n ba ş ın a. Aman güz el diy e mi? Ne g ez e r!
iffetli diy e, a ğ ırb a ş lı diye, imdi düny a d a na m u s t a n kıy m e tli ş ey yoktur ins an için.
Gün g e ç tik ç e , Hacı Kalfa'nın ba n a e m niy eti, tev e c c ü h ü artıyor du. Her gün, evin d e n ufak tefek e ş ya, dant el
bir bar d a k örtüsü, işle m e li bir yüz havlus u, resi mli hazır yelpaz e gibi ş eyler g etiriyor, od a m ı süslüy or du.
Bazen biz kon u ş urk e n , a ş a ğ ıd a n , direk gibi bir s e s :
- Hacı Kalfa, ne c e h e n n e m e kay b ol d u n yin e? diy e haykırıy or d u.
Bu Hacı Kalfa'nın ef e n di si, ot elin sa hi biydi.
150
İ htiyar ad a m , h er defa s ı n d a türkü s öyl er gibi, m a k a m l a yav a ş yav a ş :
- Elinin körü, elinin körü. Hacı Kalfalar kaldırsın s e ni, diy e s öyl e niy or; s o nr a ba ğ ırıyor du:
- Geldik, geldik, az işimiz var da...
Oteld e, Hacı Kalfa ile b er a b e r , bir ah b a b ı m dah a ol m u ş tu: Otuzb e ş kırk ya ş larınd a m a n a s tırlı bir
kadın c a ğ ız.
Onunla ah b a plı ğ ı mızın na sıl b a ş la dı ğ ı m anlat ayı m : Otel e ilk g el di ğ i m ak ş a m , od a m d a e ş ya m ı
yerl e ş tiriyordu m . Hafif bir kapı gıcırtısı işittim. Baktı m, od ay a sarı ba s m a ent arili, ye ş il krep ba ş örtülü bir
kadın giriyor.
Daha kapıd a n girerk e n : "iyisiniz inş allah, safa g el diniz, hanı m kızı m" diy e hatır s or du. Düzgünlü zarif yüzü;
kireçl e delik de ş ik tıkan m ı ş , har ap bir duv arı hatıra g etiriyor; rastıklı ka ş ları, si m siy a h di şleri, bu ç e hr e y e
bir ölü kafa sı korkun çlu ğ u v eriy or du.
Biraz ş aş ırarak:
- Safa bulduk efendim, dedim.
- Valide hanı m n er e d e ?
- Hangi valid e hanı m efe n di m ?
- Hocanı m ... Siz ho c a n ı n ı m kızı de ğ il misiniz? Kendimi tuta m a y a r a k gül m e y e ba ş la dı m :
- Ben h o c a n ı n ı m kızı de ğ il, ken di siyi m ef e n di m . Kadın, yer e ç ö m e lir gibi yap ar a k , ellerini dizlerin e vurdu:
- Ay! Hocanı m siz mi siniz? Hiç de b öyl e par m a k gibi g e n c e c i k ho c a n ı m gör m e d i m . Ben, sizi ya şlı ba ş lı
ho c a n ı m sa nıy or d u m .
- Şimdi böylesi de oluyor efendim.
- Olur ya, olur ya... Bu düny a d a ne ol m a z ? Biz, ta şu kar- şıki od a c ı kt a oturuy oruz, ç o c u kl arı uyuttu m, "Safa
g el din"
ÇALIKUŞU
15 1
demeye geldim size... Allah eksik etmesin, gündüzleri çoluk çocuk gailesi var. Haçan bu vakit olur,
ç o c u kl ar uyurlar, bir kas v e ttir ba s a r b e ni. Yalnızlık bir Allahü Te âl â'y a mu h s u s t ur öyl e de ğ il mi
h e m ş ir e c e ğ i m ? Efkârları br e efk ârlan; iç sigar a, iç sigar a, iç sig ar a. Sab a h ı ed e ri m . Allah g ö n d e r di sizi
h e m ş ir e c e ğ i m . iki lakırdı ed e r , açılırız.
Kadınc a ğ ız, ba n a ev v el a! "Hanı m kızı m" diy e hitap ed e r k e n , h o c a oldu ğ u m u ö ğ r enin c e , bunu
"h e m ş ir e c e ğ i m " e ç e vir mi ş ti.
Odadaki iskemleyi göstererek:
- Buyurun, oturun, de di m ve ken di m kary ol a nı n ken arı n a oturar a k ay akl arı mı salladı m . Manastırlı Hanı m:
- Ben iske ml e d e rah at ed e m e m h e m ş ir e c e ğ i m , de di v e tuhaf bir ş ekild e yer e, ay akl arı m ı n dibin e oturar a k
dizlerini büktü, s o nr a ent arisinin c e bi n d e n bir ten e k e tütün kutusu çık ar ar a k kalın sig ar al ar sar m a y a
ba ş ladı. Bunlarda n birini b an a ikra m etti.
- Te ş e k k ür ed e ri m , ben içmem efendim, dedim. O:
- Ben de ç okluk iç m e z di m ya. Gam, kas a v e t b öyl e yaptı, de di.
Kom ş u m, ad a m a k ıllı dertliydi. Manastır'da ep e y c e zen gi n bir ad a m ı n kızıy mı ş . Haline g ör e ba ğ ları,
ba h ç e l e ri, öküzl eri, inekl eri, var mı ş . Baba s ı nı n kapı sın d a üç b e ş fukar a doyuy or- nıu ş . Manastır'ıii b ellib a ş lı
b eyl erin d e n birç o ğ u onu iste mi ş . Fak at ca hillik bu ya, o: "İlle kılıçlı zabit e var a c a ğ ı m " diy e tutturmu ş .
Keşke, an a s ı on a yüz s o p a vurup o b eyl er d e n birin e v er s e y m i ş . Lâkin, o biç ar e kadın da ba ş ın a g el e c e ğ i
ne bilsin! Tut mu ş , bir tan e ci k kızını b elind e ki kılıçtan ba ş k a m alı, mülkü ol m a y a n bir mül azı m e ver mi ş ,
hürriy et e kad ar ş öyle b öyl e g e çi n m i ş l er. Kom ş u m 3 1 Mart'ta, Harek et Ordusu'yla. istan b ul'd a n dö n e n bir
ah b a pt a n , ko c a s ı n ı n (B.) de bulun du ğ un u
152
ve bura yerlilerind e n bir kadınl a evl e n di ğ ini ha b e r al mı ş . Eh, olur ya; ş eriatı mız dör d e kad ar izin v eriy or.
Zavallı ko m ş u m] biraz a ğ layıp sızladıkt a n s o nr a üç ç o c u ğ un u al mı ş ve bur ay a g el mi ş . Gelg el eli m, koc a s ı
bu işten hiç m e m n u n ol m a m ı ş . vaktiyle yalv ar a yalv ar a aldı ğ ı karısı, ne ci ğ erp ar e evl at çıklarıj m g öz ü
görüy or, onl arı tersyüzün e Manastır'a ç e vir m e k için ı rar ediy or m u ş . "Bunc a s e n e lik karını m . Etme ba n a
bu c efal arı" diy e ay akl arın a kap a n dı ğ ı, köp e kl er gibi yalv ar dı ğ ı hald e , bir türlü ken di sini de bur a d a
alık oy m a y a razı ed e m i y ö r m ü ş . Bu uzun hikây e yi dinl e dikt e n s o nr a day a n a m a d ı m :
- A hanı m c ı ğ ı m , siz de niçin sizi iste m e y e n bir ins a n üstün e bu kad ar dü ş üy or s u n u z? O sizi tek m e liy or s a
siz de onu tek m e l e r si niz, olur biter, de di m .
Manastırlı Hanı m, ca hilliğim e acır gibi, gülü m s e y e gülü m- s ey e :
- A h e m ş ir e c e ğ i m , g öz ü m ü açtı m, onu g ör dü m . Bunca yıl bir yastı ğ a b a ş koy du k. Kocad a n ayrıl m a k kolay
mı? de di ve s e si ni titret e titret e:
"Anadan geçilir, yârdan geçilmez" diye bir beyit okudu.
Ben, adeta hiddetle:
- ins a n, ken dini aldat a n bir erk e ğ i nasıl s e v e r ? Ben, bun u anla m ı y o r u m , de di m .
O, siyah dişleriyle acı acı sırıtarak:
- Siz da h a pek ç o c u k s u n u z , "h e m ş ir e c e ğ i m . Bu acıları ç e k m e m i ş si niz, bil miy or s u n uz . Allah yin e de
bildir m e s i n , de di.
- Ben bir kız biliyoru m ki evl e n e c e ğ i n e iki gün kala, niş anlısının ken di sini ba ş k a bir kadı nl a ald attı ğ ını
ö ğ r en di, bu fen a ad a m ı n yüzü ğ ünü b a ş ın a attı ve yab a n c ı bir m e m l e k e t e kaçtı.
- Sonra d a n piş m a n ol m u ş tur o kız, h e m ş ir e c e ğ i m . Acırım on a. Yüre ğ i ha sr ett e n göz göz ol m u ş tur. Sen,
kur ş unla vurulanl arı hiç işitm e di n mi, b e h e m ş ir e c e ğ i m ? Bazıları, vuruldukl arının fakınd a bile ola m a zl ar, üç
b e ş adı m ko ş arlar, kaçıp kurtuluy oruz sanırlar. Yara sıc a k k e n acı m a z , h e m ş ir e c e ğ i m ÇALIKUŞU
153
Hele bir ker e s o ğ u m a y a b a ş la sı n. Sen bak, s eyr et o kızc a ğ ız na sıl yanıp yakıla c a k ?...
Hiddetl e kary ol a d a n fırladı m , deli gibi od a n ı n içind e dol a ş m a y a ba ş ladı m . Yağ mur pen c e r e l e ri ka m ç ılıy or,
s ok a kt a n b o ğ uk köp e k ulu m al arı g eliy or du. Manastırlı ko m ş u m , derin bir ah ç e ktikt e n s o nra devam etti:
- Gurb et ellerin d e yi m . Kolum, kan a dı m kırık. Elim er m e z , güc ü m yet m e z . Manastır'da olay dı m , ko c a m ı iki
gün d e bu a ş iftenin elind e n kurtarırdı m ya.
Hayretle gözlerimi açarak:
- Ne yapar dı nız? de di m .
- Orta ğ ı m, bura d a koc a m a b a s m ı ş büyüyü, b a s m ı ş büyüyü. Dilini a ğ zını ba ğ la m ı ş ad a m c a ğ ı zı n. Lâkin,
Manastır büyü c ül eri da h a ustadır. Çok de ğ il, üç m e c i diy e yi g öz d e n çık ar dı m mı, koc a m ı kadını n elind e n
alırlar, yine ba n a g etirirlerdi.
Manastırlı Hanı m, b an a Rum eli büyü c ül eri hakkı n d a uzun uzadıy a tafsilat v er m e y e ba ş ladı:
Arif Hoca adın d a bir Arnavut var mı ş ki, do m u z kula ğ ını, birç o k a m e liy atlarla, bir dürb ün halin e g etirir mi ş ,
bir kadın bu garip dürbü n ü göz ü n e koy ar a k bir ker e ko c a s ı n a b aktı mı, erk e k n e kad ar ha ş arı olu ş a olsun,
h e m e n yola g elir mi ş . Çünkü, bütün kadınl ar, on a do m u z gibi görün ür m ü ş .
Arif Hoca, b az e n bir s a b u n para sı n a , bir toplui ğ n e kapl ar ve sa b u n u okuyup üfledikt e n s o nr a topra ğ a
gö m e r m i ş . Sabun toprakt a eridik ç e , ins a nı n dü ş m a n ı da oturdu ğ u yerd e erir, iğ ne ipliğ e dön e r m i ş .
Kadınc a ğ ız, ten e k e kutusu n d a n , üst üst e sig ar al ar sarıp içer e k bun a b e n z e r m a s a ll ar anlatıy or, büyül er
tarif ediy or du.
Ne b o ş , n e zav allı lakırdılar! Ya h el e, o s o ğ udu kt a n s o nr a sızlan m a y a ba ş lay a n yara m a s a lı! Hiç b öyl e ş ey
olur mu? Ben, öt eki zalim için hiç üzülüy or muyu m ? Onu hiç aklı m a g etirdi ğim oluy or mu?
Manastırlı ko m ş u m u n kat m e rli düz gü nl eri, kaz a n kulplu
154
rastıkları, ç ök ü k göz e v l e rini korkun ç bir halk a ile sar a n kuyruklu sür m e l e ri, b e n d e ev v el a bir tiksin m e his si
uyan dır mı ş tı. Fak at bunların, erk e ğ ini tekr ar eld e et m e k için yapıl mı ş bir hile, bir süs oldu ğ unu ö ğ r e nin c e
içim sızladı. Zavallı kadı n, diyor du ki:
- Adam c a ğ ızı mı n g öz ü n e ho ş görün e yi m diye ç o c u kl arın b o ğ azı n d a n ke sip düz gü n , rastık, sür m e
alıyoru m , yeni g elin gibi süsl e n iyorum, ama olmuyor. Dedim ya, büyü.
O gün d e n b eri od a m ı n kapı sı ara sıra gıcırdıy or, b a ş ı mı ç e vir m e d e n anlıy oru m ki odur.
- işin var mı, h e m ş ir e ci ğ i m? Azıcık g el e yi m mi?
Yalnızlıktan o kad ar bun al m ı ş ı m ki, bu s e s b e ni ad et a s e vin diriyor. Kalemi mi bırak ar a k , a ğ rıyan
par m a kl arı m ı birka ç ker e sallıy oru m v e ko m ş u m u n artık ez b e rl e di ğ i m sırn a ş ık a ş kının hikây e s i ni zev kl e
dinl e m e y e haz hrlanıy oru m .
Pen c e r e m i n kar ş ısın d a di m dik yüks el e n da ğ ın m a n z a r a s ı ilk günl er d e b e ni e ğ l en diriyor du. Fak at, on d a n
da yorul m a y a ba ş ladı m , ins a n, bu du m a n lı ya m a ç l a rı n rüzg ârı içind e sa çı b a ş ı da ğ ınık, et e kl eri uç ar a k
dol a ş m a d ı k ç a , yalçın kay al ar üstün d e , ke çi yavruları gibi sıçr ayıp e ğ l en m e d i k ç e ney e yarar?
Nered e o, ba ş ı mı alıp sa atl er c e kırlard a dol a ş tı ğ ı m, b a h ç e ken arın d a ki çitler e de ğ n e kl erl e vurar a k, sık
yapr aklı a ğ açl arı ta şlay ar a k ku ş kaldırdı ğ ı m günl er! Halbuki b e n , Anad olu'yu asıl bunu n için istiyordu m .
Küçükten b eri resi m yap m a y ı ç ok s e v e ri m . Mektept e ta m not aldı ğ ı m h e m e n tek der s o idi. Köşkte
terte miz od a duv arların a, m e kt e pt e h eyk ell erin m e r m e r kaid el e rin e , kur ş un, yahut b oy a kal e m l e riyl e
yaptı ğ ı m resi ml er için n e kad ar az ar işitmi ş , c ez a ç e k m i ş ti m, istan b ul'd a n g elirk e n ç ant a m a bir alay resi m
kâ ğ ıdı ve b oy a kal e m l e ri al mı ş tı m.
ÇALIKUŞU
155
Oteld e ki yalnız günl eri m d e yazıd a n sıkıldık ç a resi m yapıy or du m v e bu, b e ni m için h o ş bir tes elli oluy or du.
Hatta Hacı Kalfa'nın da biri karak al e m , diğ eri sulub o y a iki res mi ni yap m a y a çalı ş mı ş tı m.
Resi ml erin ne der e c e y e kad ar b e n z e di ğ ini bile miy or u m . Fak at o, burnun u n, göz ü n ü n husu siy etl erin d e n
de ğ ils e bile, yuv arlak ve çıplak ba ş ın d a n , po s b ı yıkların d a n , b ey a z önlü ğ ün d e n ken dini tanıdı ve ustalı ğ ı m a
hayr a n oldu.
Adam c a ğ ız üş en m e d e n çar ş ı, paz ar dol a ş ıy or, kızın a ç er ç e v e işlet m e k için ucuz atlasl ar, kadifel er,
ipekl er, renkli b o n c u kl ar satın alıyor du.
Nihay et, fazla sıkıldı ğ ı mı g ör er e k b e ni evin e dav e t etti. Hacı Kalfa, karısının tutumlulu ğ u say e s i n d e kutu
gibi bir ev yaptır mı ş , b o ş za m a n l arı n d a ç o c u kl arının yardı mı yl a, bun u ye ş ile b oy a m ı ş tı.
Ev, derin bir uçuru m u n ken arı n d a . Uçurum, o kad ar derin ki b a h ç e n i n sar m a ş ıkl arla örtülü par m a klı ğ ın a
kollarınızı dol a- yıp a ş a ğ ı b aktı ğ ınız za m a n ba ş ınız a bir dön m e g eliy or.
Bu ba h ç e d e Hacı Kalfa'nın aile siyl e b er a b e r ne tatlı birka ç sa at g e çir di m!
Nevrik Hanı m, Sam aty alıy mı ş . Kocası gibi ka b a sa b a , fakat iyi ruhlu, saf bir kadı n c a ğ ız. Beni görün c e
"istan b ul kokuy or s u n uz , küçük h a n ı m " diye b oy n u m a sarıl m a kt a n ken di ni ala m a d ı , istan b ul'un adı anıldık ç a
gözl eri ya ş arıy or ko c a m a n g ö ğ s ü derin ha sr et n ef e sl eriyl e kalay cı körü ğ ü gibi kab arıp iniyor.
Hacı Kalfa'nın on iki ya ş larınd a bir o ğ lu, on dört ya ş ların d a bir kızı var. Kızın adı Hayga n u ş . Pan c ar
ren gi n d e , kara kır mızı yan a kl arı, suçi ç e ğ i çıkıy or m u ş gibi iri sivilc el erl e dolu, kalın ka ş lı, m a h c u p ve
b e c e ri k siz bir er m e n i kızı.
M5rat;£tli butlu abl a s ı nı n ters ine, çiroz gibi kuru, renksiz, bücür bir çocuk.
Hacı Kalfa, okury az ar bir ad a m de ğ il mi ş a m a , ilmin kıy m etini takdir ed e r m i ş , ins a n h er ş eyi bil m eliy mi ş .
Sırasın a
156
gör e yank e s i cilik bile lâzı m olur m u ş . Mirat, iki s e n e Erm e ni m e kt e b i n e gitmi ş , iki s e n e d e n b eri de Os m a nlı
m e k t e b i n d e okuy or m u ş .
Hacı Kalfa'nın pro gr a m ı n a gör e bu ç o c u k , iki s e n e d e bir m e k t e p de ğ i ştire c e k , yirmi ya ş ın a kad ar sıra ile
Fran sız c a , Alman c a , ingilizc e , Italyan c a y ı mük e m m e l ö ğ r e n e r e k ta m bir ad a m ola c a k m ı ş . Tabii, bu
s oluc a n gibi sıpsı s k a ç o c u k o za m a n a kad ar bu yükün altınd a ezilip öl m e z s e !
Hacı Kalfa, bir gün o ğ lund a n ba h s e d e r k e n de di ki:
- Mirat'ın adın a dikk at et mi ş sin dir. Ne arifan e isim dir o, bul m a k için bir hafta kafa patlattı m, iki lisan a da
uyar. Erm e ni c e Mirat, Os m a nlı c a Murat.
Sonra fevk al â d e zekic e bir ş ey s öyl ey e c e ğ i n e iş aret ol m a k üz er e g özl erin d e n birini kırpar ak ilav e etti:
- Mirat, na m ü n a s i p bir halt yeyip, b e ni kızdırdı ğ ı za m a n b e n de on a, s e n , ne Mirat's m, n e Murat; an c a k bir
m e r et si n, deri m.
î.
ihtiyar Erm e ninin bu hidd et sa h n e l e rin d e n biri de, b e ni m evl erin d e bulun du ğ u m za m a n a tes a d üf etti.
Görüle c e k ş eydi! Çocu ğ un kab a h a ti, an a s ı n ı n pişirdiği bir ye m e ğ i b e ğ e n m e m i ş ol m a k tı.
Hacı Kalfa, on u ad et a dar bı m e s e l l e r v e b eyitlerl e az arlıy or du:
- Hele şu mi s kin e b ak. Bacak kad ar b oy u var, türlü türlü huyu var. Dilen ciy e hıyar v er dil er s e
b e ğ e n m e m i ş tir, e ğ ridir diy e s ok a ğ a at mı ş . Eş ek ho ş aftan n e anlar? ihtarları mı s e m i itibar kula ğ ın a(c) s ok.
Yoks a, tekdirat ile uslan m a y a n ı n hak kı köt e ktir. Sen kim oluy or s u n ki Allah'ın verdi ğ i ek m e k v e nim eti
b e ğ e n m i y o r s u n ?!..
Sen s e ni bil s e n s e ni Sen s e ni bil m e z ise n Patlatırlar en s e n i .
ÇALIKUŞU
157
Hayga n u ş ' a g elin c e , kız ol m a s ı n a ra ğ m e n on un tah silin e de Mirat'ınkind e n da h a az eh e m m i y e t v eriliyor
de ğ ildi.
Hayga n uş , Erm e ni Katolik m e k t e b i n e gidiy or du. Hacı Kalfa bir gün, ko m ş ul arın d a n in m eli bir ihtiyarla siyah
ş alvarlı bir dudu kar ş ısın d a kızını sıkı bir imtiha n d a n g e çir m e m i istedi.
Dünyad a bun d a n da h a gülün ç m a n z ar a ol m a z d ı... Hacı- Kalfa, kızc a ğ ızın kitaplarını, d efterlerini zorla
dizlerimin üzerine koyuyor:
- Haydi b ak alı m Hayga n u ş , ho c a n ı m a kar ş ı yüzü m ü kar a çık arırs a n yedirdi ğ i m ek m e k burnun d a n g el sin,
diyor du.
Bir iki zarp, taksi m a m e liy e s i n d e n s o nr a resi mli bir "Pey g a m b e r l e r Tarihi" açtı m , İ sa v e vaftize dair bir
parç a tes a d üf etti. Kızca ğ ız, vaftizi anlatırk e n sa ç m a sap a n bir ş eyl er s öyl e di. Mektept e n kula ğ ı m dolu
oldu ğ u için tas hih ettim, vaftize dair b azı sa d e m alu m a t verdi m .
Hacı Kalfa, b e ni dinlerk e n gözl eri büyü m ü ş , b a ş ın d a sa ç ol m a d ı ğ ı için ka ş larının kılları di m dik ol m u ş tu.
Hıristiyanlık hakkın d a ki bilgileri m on a bir mu ciz e kad ar yüks e k g örün üy or:" Bu n e'i ş tir ki! Bir Müslüm a n
mu h a d d e r a t b e ni m dini mi pap azl ar d a n iyi biliyor. Ben, s e ni ş öyl e b öyl e bir hanı m sa n dı m d ı , anla dı n mı?
Meğ erki, s e n hakik at eli öpül e c e k bir ule m a imi ş sin," diy e istavr oz çık arıy or d u.
Yerind e n kıpırd a n m a s ı isk el e d e n m a v n a kalk m a s ı gibi zorlu bir iş olan şiş ma n karısını en s e s i n d e n tuttu,
ba n a do ğ ru g etir er e k : "Ş u ç o c u ğ u b e ni m tarafı m d a n , ta alnının orta sı n d a n öp, anla dı n mı?" diy e üstü m e
attı.
Zavallı Hacı Kalfa, ken di ni erk e kt e n s an dı ğ ı için bu vazifeyi karısın a yaptır mı ş tı.
ihtiyar od a b a ş ı, o gün d e n s o nr a önü n e g el e n e b e n d e n , b e ni m derin ilmi m d e n ba h s e ba ş la m ı ş . Öyle ki,
ot el e girip çıktı ğ ı m za m a n kah v e d e k i iş sizler b e ni gör m e k için suratlarını ca m l ar a yapı ş tırıyorlardı.
Ben: "Hacı Kalfa, Allah a ş kın a vaz g e ç . Böyle ş eyler e
158
lüzu m var mı?" diy e kızıp s öyl e n di k ç e , o ad et a , isyan ediy or: "Mahsu s s öylüy oru m . Hani sa n ki, büyükl erin
kulakl arın a gitsin de, san a ettiklerin d e n utan sı nl ar gibilerin d e n " diyordu.
Hacı Kalfa'nın aile siyl e tanı ş m a k , b an a b a ş k a bir cih ett e n de kârlı oldu. Sam aty a h Mada m, gay et güz el
reç el v e ş ek erl e m e l e r yap m a s ı n ı biliyordu. Beni m "Pey g a m b e r l e r Tarihi" hak kı n d a ki bilgileri m d e n ,
h er h al d e , ç ok da h a hayırlı bir ilim.
Kendisind e n h e m kolay, h e m ucuz reç el tarifleri aldı m ve Gülmis al Kalfa'n m ye m e k l e ri ni yazdı ğ ı m deft er e
öz e n e b ez e n e not ettim. Bundan s o nr a, bizi m o b urlu ğ u m u zl a kim m e ş g ul ol m a y ı hatırın a g etir e c e k ?
inş allah işleri m yolun a girsin, b e ni m de b a ş ı mı s ok a c a k küçü c ü k bir evi m olsun, ken di m için bir reç el
dol a b ı yap a c a ğ ı m . Hacı Kalfa'n m evin d e k i gibi, rafları mı oy m alı uçurt m a kâ ğ ıtlarıyla süsl ey e c e ğ i m ; bu
raflara yakutlar, kehrib arl ar, s e d efl er gibi parlay a c a k renk renk kav a n o zl ar diz e c e ğ i m . Ne âlâ, bunları, h er
aklı m a g el dik ç e ye m e k için kim s e d e n izin iste m e k , yahut büfe hırsızlı ğ ı et m e k m e c b u riy eti de yok. Allah
ver e de ha st a ol m a s a m .
Evet, al, sarı, b ey a z , reç el kav a n o z l arı. Aralarınd a sa d e c e ye ş il yok. Artık aklı m a bile g etir m e di ğ i m
Kâmran'ın o kad ar n efr et ettiğim gözl eri, b e ni ye ş il ren g e gar e z ettirdi.
Şimdi gay et iyi hatırlıyoru m . Kâmran, b e n ev v el d e n de, s e n d e n şimdiki kad ar n efr et et m e d i ğ i m
za m a n l ar d a da gözl erin e gar e z di m . Bu gar e z ba ş la dı ğ ı za m a n , da h a on iki ya ş ı m d a yoktu m . Kendin de,
elb ett e unut m a m ı ş s ı n dır. ikide bir avu çl arı m a toz doldur ar a k yüzün e s er p e r di m . Bu, yalnız bir ç o c u k
yara m a zlı ğ ı mıy dı ac a b a ? Hayır, gün e ş işle mi ş yos u nlu de nizl er gibi içlerind e hileli har el er dol a ş a n
gözl erini acıt m a k içindi.
*
Yine sapıttı m. Halbuki m a k s a d ı m sa d e c e bu gü n ü n vak al arını kayd et m e k ti.
ÇALIKUŞU
159
Nered e kal mı ş tı m? Evet Hacı Kalfa b e ni m günl er d e n b eri ilk defa aç a n gün e ş t e n do ğ a n ne ş e m i bir yerd e n
iyi bir hav a di s ö ğ r e n di ğ i m e v er mi ş ve b e ni sıkı ş tırm a y a b a ş la m ı ş tı. Kendim e ait bir ha b e ri n on d a n ev v el
b e ni m kula ğ ı m a g el m e s i mü m k ü n mü? Nered e y s e acıktı ğ ı mı v e uyku m g el di ğ ini bile bu garip ot el
od a c ı s ı n d a n ö ğ r e n e c e ğ i m!
Hacı Kalfa:
- Hele nazlan m a s öyl e. Böyle fıkır fıkır gülü ş ün b o ş de ğ il. Sen Allah bilir iyi bir ş ey işittin? diyordu.
Onda n da h a kula ğ ı delik görün m e k , ne d e n s e izzetin efsi mi ok ş uy or, yarı ş ak a, yarı ciddi bir tavırla m a n a lı
m a n a lı gülüy or, g öz kırpıyor du m :
- Kim bilir b elki s öyl e n m e m e s i lâzı m g el e n bir sırdır. Güne ş , o kad ar güz el di ki, kay b ol m a k tehlik e si ni göz e
alar ak ot elin biraz ilerisind e ki köprüyü g e ç ti m, kar ş ı m a çık a n dik bir yoku ş a vurdu m , s o nr a, bir çayır, bir
a ğ a çlık v e ikinci bir köprüd e n g e ç ti m. Daha da dol a ş a c a k tı m , fakat kay b ol m a k t a n dah a büyük bir tehlik e
ba ş gö st er di. Babay a ni ç ar ş afı m a , sı m s ı kı kap alı pe ç e m e ra ğ m e n kılıksız birtakı m erk e kl er pe ş i m e
takıl m a y a , s öz at m a y a b a ş la m ı ş lardı.
Hacı Kalfa'nın nasih atl erini hatırlay ar a k korktu m v e tekr ar tersyüzü g eri dön d ü m .
Maarif Müdürlüğ ü'nd e ku ş aklı b a ş k âtibin: "Hâlâ İ stan b ul' dan bir s e s s e d a yok, h e m ş ir e hanı m " c e v a b ı yl a
kar ş ıla ş a c a ğ ı m a e mi n di m . Fak at, s ok a ğ a çık mı ş k e n bir ker e or ay a da uğra m a k zaruriydi.
Müdürün had e m e s i m e r di v e n d e b e ni g örün c e : "isa b e t ki, g el din h o c a n ı m , " de di. Ben de s e ni arıyor du m ,
birazd a n ot el e g el e c e k ti m ."
Bey de di ğ i Maarif Müdürü idi. Hayret! O, yine kır mızı çuh a kaplı yazıh a n e s i ni n önü n d e , e b e di
yorgunlu ğ unu dinle n dirir gibi elini, kolunu salıv er mi ş , yak a s ı nı g e v ş et mi ş , g özl eri yarı kap alı dü ş ünüy or d u.
160
Beni görün c e , e s n e d i , g erin di v e tan e tan e s öyl e m e y e ba ş la d ı:
- Hanı m kızı m, Nezar et- i Celile'd e n h e n üz bir c e v a p al mı ş de ğ iliz. Ne irad e buyurula c a ğ m ı
ke stir e m i y or u m . Ancak, Huriye Hanı m kıd e m li bir mu alli m e oldu ğ u için sanırı m ki onu iltiza m ed e rl er. Aksi
bir c e v a p g el di ğ i takdird e mü ş kül m e v ki d e kala c a k s ı n ız. Aklıma bir çar e- i tes viy e g el di. Buraya bir, iki sa at
m e s a f e d e bir "Zeyniler" nahiy e si var. Havası, suyu güz el, m e n a z ır- ı tabiiy e si ferahf ez a , ah alisi haluk v e
mü st a ki m , c e n n e t gibi bir yer. Orad a bir Vakıf Mektebi vardı. Geç e n s e n e , bir- hayli fed a k â rlıkla ta mir ve
tec dit ettik. Birçok lev azı m - ı tedrisi- ye ve ikm al- i ne v a k ı s ı n a muv affak olduk. Mektebin içind e mu alli ml erin
ika m e tin e m a h s u s dair e de var. Şimdi bir g e n ç mu alli mi mizin hi m m e t ve fed e k â rlı ğ ın a mu ht a c ı z. Gönül
ister ki, or ay a sizin gibi güzid e bir hanı m gitsin. Cidd e n iyi bir yer. Hem de aynı za m a n d a ecirli bir hiz m e t- i
vata niy e olur. Gerçi, m a a ş ı sizin bura d a alac a ğ ınız m a a ş t a n nok s a n . Fak at bun a muk a b il, et, süt, yu murt a
ve s air e fiyatları, bur a d a kiyl e nisp et kab ul et m e y e c e k kad ar ucuz. ister s e n iz b ol para da biriktire bilirsiniz.
Mamafih, ilk fırsatta m a a ş ı nız a za m yap ar a k bug ü n k ü miktar a ibla ğ ed e ri m . O takdird e bura d a ki İ dadi
Müdürlüğ ü'nd e n dah a kârlı bir vaziy et e g elirsiniz.
Bu teklif kar ş ısın d a n e s öyl ey e c e ğ i mi bilm e y e r e k sus uy or d u m .
Maarif Müdürü devam etti:
- Mektept e ihtiyar bir hatun var. Hem der sl er e de v a m ediy or, h e m m e kt e b i n hiz m etl erini g örüy or. Kendi
halind e , na m a z ı n d a , niyazın d a bir kadı n c a ğ ız. Yalnız, yeni tedris usullerin e vâkıf de ğ il. Gayri, siz onu da
ç e k e r ç e virirsiniz. Maahaz a, Zeyniler'i b e ğ e n m e y e c e k olurs a n ı z b an a iki satır bir ş ey yaz ar sı nız, der h al
sizi buray a mü n a s i p bir yer e alırı m. Hoş , siz or ayı g ör dü kt e n s o nr a m e r k e z e tayin edils e niz de "iste m e m "
diy e ay ak direy e c e k s i niz ya.
ÇALIKUŞU
16 1
Hava güzel, manzara güzel, yiyecek içe c e k ucuz, ah alisi iyi. Ş öyl e b öyl e isviçr e köyl eri gibi bir ş ey. ins a n ,
Allah'tan da h a ne ister?
Gözü m ü n önü n e gün e ş li yollar, ba h ç e l e r , der el e r, or m a n l ar g eliy or, yüre ğ i m şidd etl e çarpıy or du.
Bununla beraber, birdenbire "evet" demeye cesaret edemedim. Hiç ol m a z s a bu işi Hacı Kalfa'ya bir ker e
danı ş m alıy- dı m.
- Şimdi mü s a a d e buyurun uz, iki sa at s o nr a g elir, c e v a b ı m ı veririm efe n di m .
Müdür Bey biraz c anl a nır gibi oldu:
- Aman kızı m, bu iş mü st a c e l . Baş ka talipleri de var, eld e n kaçırırs a n karı ş m a m s o nr a.
- O hald e , yalnız bir sa at b ey ef e n di, de di m .
Maarif Müdürü'nün yanın d a n çıkın c a , s ofa d a orta ğ ı m Huriye Hanı m'la burun burun a g el m e y e y i m mi? B.'de
bizi m is mi mizi, iki ortakl ar koy dukl arını birka ç gün ev v el, yine Hacı Kal-fa'da n ö ğ r e n m i ş ti m. Bu kadın
göz ü m ü o kad ar yıldır mı ş tı ki, yüzünü g örün c e korktu m , g ör m e z li ğ e g el di m v e ac el e ac el e or a d a n
sıvı ş m a k iste di m . Fakat yolu m u ke sti, şım arık bir dilen ci gibi çar ş afı mı n ucunu tutarak b e ni ml e kon u ş m a y a
ba ş ladı:
- Hanı m ef e n di kızı m, g e ç e n l e r d e siz e kar ş ı bir terbiy e sizlik etti m. Allah a ş kın a kusuru m a bak m a y ı n ı z. Sinir
hali, pek fazla müt e e s s iri m de... Ah kızı m, b e ni m n el er ç e kti ğ imi bils e niz, hali m e acırsı nız. Ne olur
terbiy e s izli ğimi affedin.
Ben korkarak:
- Ziyanı yok efe n di m , de di m v e g e ç m e k istedi m .
Fak at ne d e n s e o, yak a m ı bırak m a m a y a karar ver mi ş ti. Evvel a halind e n şikây et etti, b a ş ın d a ki b e ş canı n
s ok a k orta sı n d a kala c a ğ ı nı ve dilen e c e ğ i ni anlattı.
Huriye Hanı m gittikç e c o ş uy or, perd e per d e s e si ni yüks elt er e k iğren ç bir tarzd a yalv arıy or du. Ne
s öyl ey e c e ğ i m i, n e yap a c a ğ ı m ı ş a ş ır mı ş tı m.
162
Daha fen a s ı, bu garip ko m e d y a y ı g ör e n yanı m ı z a g eliy or, etrafı mız d a kal e m od a c ıl arın d a n , kâtiplerd e n ,
kah v e , ş erb et ta şıyan pe ş t e m a llı e s n af çırakların d a n bir dair e ç e vriliy ordu.
Yüzüm, ell eri m at e ş gibi ke sil mi ş ti. Utancı m d a n yerl er e giriyordu m .
Bu defa, b e n yalv ar m a y a b a ş la dı m :
- Rica ed e ri m h o c a n ı m , yav a ş kon u ş un. Herk e s biz e b akıy or.
Fak at o, inadın a ka m e ti artırdı. Şimdi ad et a sa çl arını yolar a k, yak a s ı nı n dü ğ m e l e ri ni kop ar ar a k a ğ lıyor,
elleri mi dizleri mi öp m e y e kalkıy or d u.
Etrafımız d a ki kala b alı ğ ın gittikç e büyü m e k t e oldu ğ un u de h ş etl e gör dü m . Hani İ stan b ul'd a s ok a k orta sı n d a
di ş ç e k e n , lek e sa b u n u, na sır ilacı sat a n yay g ar a c ı e s n afı n etrafın a na sıl üş ü ş ürler, biz de öyl e bir
kala b alı ğ ın ortası n d a kal mı ş tık.
Etraftan: "Yazıktır zav allıya, a ğ lat m a fukar ayı küçük h a- nı m," yolun d a s özl er de işitilm ey e b a ş la m ı ş tı.
Birden bir e o m u z ba ş ı m d a pey d a olan ye ş il sarıklı, ak sak allı, iri yarı bir ho c a , do ğ rud a n do ğ ruy a b an a
hitap etti:
- Kızım, ya şlılara hür m e t v e mu a v e n e t bir vazife- i diniy e ve ins a niy e dir. Gel, şu hatun un rızkın a m a ni ol m a .
Allah'ı da, Peyg a m b e r 'i de ho ş nut et mi ş olursun. Cen a b - ı Hak rezz a k- ı âl e m d ir. Elbet, san a da garip
hazin e s i n d e n ba ş k a bir kapı aç ar, de di.
Çarş afı mı n içind e bir yan d a n titriyor, bir yan d a n bura m bur a m ter dök üy or d u m . Durma d a n elind e ki m a ş ayı
ş akırdat a n bir kah v e c i çıra ğ ı öt e d e n :
- Öyledir öyl e, diye b a ğ ırdı. Sen ev v el Allah ner e d e ols a ek m e ğ i ni çık arırsın!
Kalabalı ğ ın bir kıs mı kah k a h a l arl a gül m e y e ba ş la m ı ş tı. Bu es n a d a kır mızı ku ş aklı kâtip de sa h n e d e
görün d ü. Kahve ciyi yak a s ı n d a n yak al ayıp h e m e n m e r di v e n l e r d e n atar a k:
- Ahlâksız h erif, şimdi s e nin a ğ zını yırtarı m, diy e ba ğ ırdı.
ÇALIKUŞU
163
Niçin gül m ü ş l er di? Kahve ci nin s öyl e di ğ i, Hoca Efendi'nin s öyl e di ğ ind e n ba ş k a bir ş ey de ğ ildi ki!
Huriye Hanı m, öyl e a ğ ladı, rez al et o kad ar büyüdü ki, bu m a s k a r a vaziy ett e n kurtul m a k için canı m ı
iste s el e r verirdi m. Nihay et:
- Peki, peki, nasıl ister s e n iz öyl e olsun. Fak at, Allah a ş kınız a yak a m ı bırakınız, de di m ve yer e kap a n a r a k
öp m e y e çalı ştığ ı dizleri mi zorla kurtardı m v e Maarif Müdürü'nün od a s ı n a dön d ü m .
Biraz s o nr a b an a Merkez Rüştiyesi'n d e k i der sl eri m d e n ken di arzu ml a istifa ettiğim e v e Zeyniler m e kt e b i
mu alli mli ğ in e talip oldu ğ u m a dair bir kâ ğ ıt imz al attılar .
Bir sa at e kal m a d a n bütün mu a m e l e bit mi ş , o yerind e n kı mıld a m a y a üş en e n Maarif Müdürü ara b a ile
valinin kon a ğ ın a gid er e k e m ri mi imz al at m ı ş tı.
Bazen aylar ayı m a s a d a n m a s a y a sür e n mu a m e l e l e r istedikl eri za m a n öyl e kolay çıkıy or ki...
Otel e dön d ü ğ ü m za m a n Hacı Kalfa, b e ni kapı d a kar ş ıladı, h e m site mli, h e m m e m n u n bir tavırla:
- Sen s akl a dı n da b e n ö ğ r e n m e d i m mi san ki? Allah mü b a r e k etsin, de di.
- Neyi ö ğ r en di n?
- Emrinin g el di ğ ini ca nı m . ..
- Ne e m ri Hacı Kalfa?
- Canı m Merkez Rüştiyesi'n d e s e ni alık oy m u ş l ar. Huriye Hanı m'ın pas a p o rtu n u elin e ver mi ş l er.
- Yanlış , Hacı Kalfa. Ben şimdi Maarif Müdürü'nün yanın d a n g eliy oru m . Öyle bir ş ey yok.
ihtiyar ad a m , şüph eli şüph eli yüzü m e baktı:
- Hayır, e mir dün ak ş a m g el mi ş , iyi bir yerd e n işittim.
164
Dem e k ki, Müdür, s e n d e n sakl a dı. Bu işte bir oyun b a zlık var mı der sin? Anlat, h el e anlat.
Hacı Kalfa'nın saf ve s v e s e s i yl e alay ed e r e k bir nef e st e vak ayı anlattı m v e çant a m d a n e mri mi çık ar ar a k
eli m d e salladı m :
- Yaş adık Hacı Kalfa! isviçr e gibi bir yer e gidiy oruz. Hacı Kalfa b e ni dinlerk e n iri burnu h or oz ibiği gibi
kızarı- yordu. Ellerini birbirin e vurar ak döv ü n m e y e b a ş la dı:
- Ne ettin b e h e y ca hil ç o c u k , n e ettin? En s o n u n d a s e ni ton g a y a b a stırdılar ha! Hem e n git, Müdüre b altayı
as! Tekr ar o m u zl arı mı silktim:
- Değ m e z Hacı Kalfacı ğ ı m. Sen üzül m e o kad ar. Sonra ha st a olurs a n n e yap arız?
Adam c a ğ ızın b e ni m h e s a b ı m a kız m a k t a, tela ş et m e k t e hak kı var mı ş . Akş a m a do ğ ru iş bütün tafsilatıyla
anla ş ıldı. Maarif Müdürü, Huriye Hanı m'ı tutuyor m u ş . Nezar et e yazdı ğ ı tezk er e d e onun da h a kıd e m li bir
mu alli m oldu ğ unu ileri sür er e k b e ni m ba ş k a bir yer e kaldırıl m a m ı iste mi ş . Fak at, Nezar et, ne d e n s e b e ni
bırakıp orta ğ ı mı ilerid e açıla c a k ba ş k a bir yer e g ö n d e r m e y i mu v afık g ör m ü ş .
Dün ak ş a m g el e n e mir üz erin e Maarif Müdürü, Rüştiye Müdiresi v e galib a Huriye Hanı m'ın Rum eli'd e n
h e m ş e h ri si olan Muhas e b e Müdürü g e ç vakit bir toplantı yap m ı ş lar, b e ni bir köy e atıp yeri m e Huriye
Hanı m'ı alık oy m a k için plan tertip et mi ş ler.
Huriye Hanı m'ın Maarif Müdürlüğ ü korid oru n d a b e ni ml e kar ş ıla ş m a s ı ev v el d e n hazırlan m ı ş bir ş ey mi ş .
Hatta o ak sak allı h o c a y ı bile, m a h s u s g etir mi ş ler.
Maarif Müdürü'nün s özl eri üz erin e şık bir Avrupa köyü gibi gör m e y e b a ş ladı ğ ı m Zeyniler' e g elin c e , da ğ lar
ara s ı n d a ku ş uç m a z , kerv a n g e ç m e z bir yer mi ş ! Bir s e n e d e n b eri b o ş oldu ğ u hald e en dü ş kün mu alli ml er
bile or ay a git m e y e yan a ş m ı y orl ar mı ş .
ÇALIKUŞU
165
Ben bunları ö ğ r en dik ç e ş a ş ırıyor, s a çlı sak allı bir büyük m e m u r u n , bu kad ar s efal etl e b e ni aldat m a s ı n ı bir
türlü aklı m a sı ğ dıra m ı y or d u m .
Hacı Kalfa, sinirli bir tavırla b a ş ını iki yan a sallıy or:
- Sen bilm e z s i n o uyur yılanı, diyor du, uyur uyur da s o nr a ad a m a öyl e bir vurur ki, ner e d e n g el di ğ ini fark
ed e m e z s i n , anla dı n mı efe n di m ?
- Adam s e n de! ins anı en yakın akra b al arı kalpsiz c e vurdukt a n s o nr a yab a n c ıl ar vur m u ş ne çık ar? Ben, o
Zeyniler'd e de m e s ut ol m a s ı n ı bile c e ğ i m . Gönüller ş en olsun!
Zeyniler, 28 Ekim
Bugün, ak ş a m a do ğ ru bir Çeç e n ara b a s ı yl a Zeyniler' e g el di m . Maarif Müdürü, galib a yolları şim e n dif er
yürüyü ş ün e g ör e ölçüy or. Çünkü: "Nihay et iki sa at" de di ğ i yol ta m sa b a h ı n onu n d a n g e c e y e kad ar sürdü.
Ne yapsı n mü b a r e k ad a m c a ğ ı z! Kabah at ken di sinin de ğ il, kâh da ğ ya m a ç l a rı n a tırm a n a n , kâh kuru m u ş
s el çukurların a inen Zeyniler yolun a dişli şim e n dif er yaptıra m a m ı ş olanl arın.
Hacı Kalfa'nın aile si, b e ni ş ehird e n yarı m sa at uzakt aki bir ç e ş m e b a ş ın a kad ar s el a m e t l e m e y e g el di.
Bütün aile, bir dü ğ ün e , da h a do ğ rus u bir c e n a z e alayın a gid er gibi giyin mi ş ti.
Arab anı n hazır oldu ğ unu ha b e r ver m e y e g el di ğ i vakit, az kaldı Hacı Kalfa'yı tanıya m ı y o r d u m . Beyaz
pe ş t e m a l ı nı, ta şlıklar, s ofal ar ve m er div e n l e r d e , ken din e g ör e bir ah e n kl e sürüdü ğ ü şıp şıp terliklerini
çık ar m ı ş , ark a s ı n a s oluk çuh a d a n yak a s ı kap alı uzun bir c e k e t , ay akl arın a ima m gal o ş ları giy mi ş ti. Aziziye
biçi min d e ko c a m a n bir kır mızı fes, sa ç s ı z ba ş ını kulakl arın a kad ar örtüy or du. Sam aty alı Mada m'la
Hayga n u ş 'un ve Mirat'ın tuval etl eri de on un kin d e n a ş a ğ ı de ğ ildi.
166
içind e ç ok acı sa atl er g e çir mi ş ol m a m a ra ğ m e n küçük od a m d a n ad et a hüzünl e ayrıldı m. Mektept e biz e bir
şiir ez b e r- let mi ş lerdi. İ ns a n , ya ş a dı ğ ı yerl er d e b er a b e r bulun d u ğ u ins a nl ar a görün m e z inc e tellerl e
ba ğ lanır mı ş ; ayrılık vaktind e bu b a ğ lar g eril m e y e , kop a n ke m a n telleri gibi acı s e sl er çık ar m a y a b a ş lar,
h ep birinin gö nlü m ü z d e n kopup ayrıl m a s ı , bir ayrı sızı uyan dırır mı ş . Bunu yaz a n ş air n e kad ar haklıy mı ş !
*
Bir tes a d üf e s e ri olar ak Manastırlı ko m ş u m da, b e ni ml e aynı gün d e B.'den ayrıldı. Fak at o, h er h al d e
b e n d e n ç ok dah a acın a c a k bir vaziy ett e olar a k...
Dün g e c e , ça nt a m ı hazırladıkt a n s o nr a yat mı ş tı m... Uykumu n ara s ı n d a iri iri kon u ş m a s e sl e ri işitiyor, fakat
bir türlü ken di mi aç a m ı y o r d u m .
Birden bir e korkun ç bir gürültüyle yatakt a n fırladı m. Sofad a bir ş eyl er yıkılıp de vriliyor, g e c e n i n s e s s i zli ği
içind e ç o c u k feryatları, b o ğ uk hırıltılar, sille tok at s e sl erin e karı ş ıyor du. Uyku s er s e m li ğ iyle ilk aklı m a g el e n
ş ey yan gı n oldu. Fak at yan gı n a uğ ray a nl ar h er h al d e birbirlerini dö v m e z l e r di.
Dağınık sa çl arı m , çıplak ayakl arı ml a od a d a n fırladı m ve feci bir day a k vak a s ı yl a kar ş ıla ş tı m. Dev yapılı,
pala b ıyık bir zabit, Manastırlı ko m ş u m u yerd e n yer e sürüy or, çiz m e l e riyl e çi ğ niyordu.
Çocuklar, bir a ğ ızd a n , "Ana mız... Baba m an a m ı z ı öldürüy or!" diy e haykıny orl ar dı.
Zavallı kadı n h er tek m e d e n , yılan gibi ıslık çal ar a k inen h er ka m ç ı d a n s o nr a inley er e k tahtaların üz erin e
yuv arlanıy or, fakat inanıl m a z bir kuvv etl e yine yerind e n kalk ar a k zabitin dizlerin e tırm a n ıy or d u: "Kulun
kurb a n ı n olayı m ef e n di ci ğ i m, öldür b e ni, lâkin bırak m a , b o ş a m a !..."
Yarı çıplak oldu ğ u m için tekr ar od a m a gir mi ş tim. Zaten öyl e ol m a s a da eli m d e n ne g elird i?
ÇALIKUŞU
167
Alt katta yatanl ar da uyan m ı ş ola c a kl ar dı. Aşağı s ofa d a n ayak patırtıları, anla ş ıl m a z s e sl er g eliy or du.
Sofanın tav a nı n d a bir aydınlık g ezin m e y e b a ş la m ı ş tı. Merdiv e n aralı ğ ınd a Hacı Kalfa'nın çıplak b a ş ı
parladı. Adam c a ğ ız, gürültüyü işiter e k uyan m ı ş , bir ten e k e la m b a yak al ay ar a k don gö m l e k dı ş arı fırla mı ş tı.
ihtiyar od a c ı : "Ne ayıptır, ne rez al ettir, ot eld e bu olur mu?!" diye ba ğ ırar a k aral arın a gir m e k iste di. Fak at
zabit, Hacı Kalfa'nın karnın a çiz m e li ay a ğ ıyla öyl e bir tek m e sav ur du ki, biç ar e ad et a ko c a m a n bir futb ol
topu gibi hav a y a fırladı ye aralık kapı d a n sırtüstü od a m a yuvarlan ar a k çıplak b a c a k l arı hav a y a kalktı.
Berek et v er sin b e n , atik davr a n m ı ş kolları ml a ad a m c a ğ ı zın kafa sı nı yak al a m ı ş tı m. Yoks a, çıplak kafa,
koc a m a n bir b alk a b a ğ ı gibi tahtalar a çarpıp patlay a c a k tı.
Uyku s er s e m li ğ i, korku, ş aş kınlık, s o nr a Hacı Kalfa'nın hali h ep bir aray a g el mi ş , fen a hald e sinirleri mi
b oz m u ş tu.
ihtiyar ad a m : "Vay a m a n! Vay a m a n! Hay nalç a s ı n a tükürdü ğ ü m katırı!" diye s öyl e n e r e k aya ğ a kalkıy or du.
Fak at bu s ef er b e n , kary ol a m ı n üstün e dü ş m ü ş tü m . Ömrü m d e ba ş ı m a g el m e m i ş bir kah k a h a krizi içind e
bun alıy or, tıkanıy or, ell eri ml e yorg a nl arı bur ar a k kıvranıy or d u m . Artık dı ş arıd a ne olup n e bittiğini
anlay a c a k hald e de ğ ildi m.
Sesl er, gürültüler ta m a m ı yla kesilip otel sükûnuna dö-nünceye kadar kendime gelemedim.
Vakayı s o nr a d a n ba n a anlattılar:
Manastırlı Hanı m'ın, arsız mu h a b b e t i, nih ay et koc a s ı n ı n ca nı n a yet mi ş , zabit, n e pah a s ı n a olurs a olsun
kadını ç o c u kl arıyla b er a b e r m e m l e k e t e gö n d e r m e y e karar ver mi ş . Bu g e c e , biletl erin alın mı ş oldu ğ unu,
ert e si sa b a h erk e n d e n hazır bulun m a s ı n ı s öyl e m e y e g el mi ş .
Manastırlı Hanı m, kolay kol ay onu n yak a s ı n ı bırak m a y a razı olur mu? Tabii yalvar m a y a , sırn a ş m a y a
ba ş la m ı ş . Arala168
nnda ^mbilir ne gibi s özl er v e sa h n e l e r g e çtikt e n s o nr a bu korkun ç day a k faslı ba ş la m ı ş .
Belki iki sa at s o nr a, tekr ar uyu m a y a hazırlan dı ğ ı m sırad a Hacı Kalfa, hafifç e kapı m a vurdu: "Bak b ak a s ı n ,
ho c a n ı m , ot el d e ba ş k a kadı n yok. Fakir hatun c a ğ ız b ayılıp duruy or. Salt gül m e k ol m a z . Gel dinini
s e v e r s e n ş una biraz b ak. Adımız erk e ğ e çık mı ş diy e yanın a gire m iy or u m . Sonra ölür, m öl ür de ba ş ı mı z
der d e girer h e!" de di.
Kapı aralı ğ ınd a Hacı Kalfa'nın yüzünü g örün c e b e ni tekrar bir gül m e aldı: "Geç mi ş olsun!" de m e k
istiyordu m , fakat bir türlü keli m el e r a ğ zı m d a n çık m ıy or d u.
Hacı Kalfa, dar gı n dar gı n yüzü m e baktı; yarı m a h c u p bir ed a ile ba ş ını sallay ar a k:
"Gülürsün! Salt kıkır kıkır gülürsün. Ha çapkı n s e ni! Ş una bak h el e!" de di.
"Gülüyorsun" kelimesini "gülürsün" diye o kadar tuhaf s öylüy or d u ki, şimdi bile gül m e k t e n ken di mi
ala m ı y or u m . Hem e n bir sa att e n fazla dertli ko m ş u m l a uğra ş tı m. Zavallının vücu d u yara b er e içind e y di,
ikide bir b ayılıy or, g özl erinin siyahı kay b ol ar a k ç e n e s i kilitleniy or du.
Bir bay gı nl a uğra ş m a k , ilk defa b a ş ı m a g el e n ş ey. Ne yap m a k lâzı m g el e c e ğ i ni ke stir e m i y or d u m . Fak at iş
ba ş a dü ş ün c e , ins a n a öyl e gayr et g eliy or ki...
Bu, h er biri en a ş a ğ ı b e ş dakik a sür e n bayıl m al ar d a kadın c a ğ ızın kollarını, vüc u du n u ovu ş turuy or, kızın a
süra hi d e n su döktür er e k ıslatıy or du m . Alnı, yan a kl arı, dud a kl arı birka ç yerind e n çatla m ı ş tı. Bu çizgil er d e n
inc e inc e sız an kanlar düz gü nl er e , sür m e l e r e karı ş ıyor, kirli bir siyahlık alar ak ç e n e s i n e , gö ğ s ü n e
sızıy or du. Yarab bi, ne ç ok b oy a var mı ş bu yüzd e!... O kad ar su döktü ğ ü m hald e , bir türlü bitip
tükenmiyordu.
O sa b a h , uyan dı ğ ı m vakit, kar ş ı od ayı b o ş buldu m . Zabit, erk e n d e n onu, ç o c u kl arıyla b er a b e r bir ara b a y a
atar ak g ötür m ü ş , ko m ş u m gitm e d e n b e ni gör m e k , h el allik dile m e k iste mi ş ,
ÇALIKUŞU
169
fakat g e c e , on un yüzün d e n uykus uz kaldı ğ ı mı bildi ği için uyan dır m a y a kıya m a m ı ş . Hacı Kalfa'ya s el a m
bırak m ı ş ve tekrar gözl eri m d e n öp m ü ş .
*
Arab a d a , g öz ü m Hacı Kalfa'nın yüzün e rastladık ç a gülüy or d u m . O, bu yersiz n e ş e ni n s e b e b i ni anlıy or,
dar gı n bir gülü m s e m e y l e b a ş ını sallay ar a k:
- Gülürsün he! Hâlâ kıkır kıkır gülürsün h e! diye ba n a çıkı ş ıyordu.
Sonra, ak ş a m ki tek m e n i n de h ş etin d e n b a h s e d e r e k : "Tab a n ı n a tükürdü ğ ü m ü n katırı, anla dı n mı ef e n di m ,
bir tepti b e ni, karnı mı n içini kar m a k a rı ş ık et mi ş tir. Mirat, b e n d e n sa n a ba b a nasih ati: Sen s e n ol, karı ko c a
ara s ı n a gireyi m de m e . Karı koc a ipektir, aray a giren köp e ktir," diyor du.
Bütün aile, küçü c ü k ara b a n ı n içind e üst üst e, ş ehrin dı ş ınd a ki bir ç e ş m e b a ş ın a kad ar g el mi ş tik.
Ayrılık yeri bura sıy dı. Hacı Kalfa, iki tıpalı şiş ey e hazırla m ı ş oldu ğ u sularını ç e ş m e d e n taz el e di v e ihtiyar
ara b a c ı m a uzun uzadıy a te m b i hl er v er di. Sam aty alı Mada m, gözl eri dolu dolu, bir gün ev v el d e n b e ni m için
yaptı ğ ı, ç ör e kl eri st ep eti m e doldurdu.
Bana kar ş ı ta m a m i yl e lak ayt oldu ğ un u zan n etti ğ in) vah ş i
Hayga n uş , bir yerini incit mi ş gibi bird e n b ir e a ğ la m a y a b a ş la dı.
Hem de ne a ğ layı ş! Kulağımd a iki inci küp e vardı. Onlar^çık ararak Hayga n u ş 'un kula ğ ın a taktı m.
\
Hacı Kalfa, h e diy e için ad et a m a h c u p oluy or: "Yoo, ho c a n ı m , h e diy e de di ğ in para ed e c e k ş ey ol m a m a l ı .
Bunlar kıy m etli inciler," diyordu.
Yine hafifç e güldü m . Kızının b e ni m için döktü ğ ü inciler yanın d a iki par alık kıy m eti ol m a d ı ğ ını nasıl
anlatırsın bu saf ad a m c a ğ ı z a!
170
Hacı Kalfa, b e ni tekrar ara b a y a bindirdikt e n s o nr a, derin derin içini ç e kti, elini g ö ğ s ü n e vurar ak: "Töv b e
olsun, hani ş u ayrılık ba n a ak ş a m k i tek m e d e n a ğ ır g el di do ğ rus u!" de di.
Gec e ki h e n g â m e y i hatırlatan bu s özl er b e ni bir ker e dah a güldürdü. Araba yürü m e y e b a ş la m ı ş tı. O hâl â
ark a m d a n par m a ğ ı nı sallıy or: "Gülürsün h e çapkı n, gülürsün!" diyordu.
Yol, şimdid e n uza m a y a b a ş la m ı ş ol m a yı p da gözl eri mi gör e b il s e y di n, bu s özl eri s öyl e m e y e c e k ti n Hacı
Kalfacı ğ ı m.
*
Arab a; inişli yoku ş lu da ğ yolların a gir mi ş ti; kâh kuru m u ş s el çukurların d a n g e çiy or, kâh b o ş tarlaların,
b oz ul m u ş b a ğ ların ken arl arını takip ediy or du.
Seyr ek fasılalarla tek tuk köylül er e, yor gu nlukt a n inler gibi s e sl er çık ar a n ka ğ nılar a tes a d üf ediy or du k.
inc e bir ba ğ yolun d a n , e ş kıy a gibi korkun ç kıyaf etli, uzun bıyıklı iki jand ar m a g eliy or du. Yanı mız d a n
g e ç e r k e n ara b a c ı y a :
"Sela m ü n al e y k ü m , " de dil er, dik dik b an a b aktılar.
Hacı Kalfa: "Yollar m a ş alla h e mi n dir, a m m a n e olur ne ol m a z , pe ç e n i kap a. Senin suratın öyl e h er yerd e
açıla c a k suratlard a n de ğ ildir, anla dı n mı ef e n di m ?" de m i ş ti.
Uzaktan birisinin g el di ğ ini görür gör m e z , h e m e n Hacı Kal-fa'nın te m b i hi ni hatırlıyor, yüzü m ü kapıy or du m .
Saatl er g e ç tik ç e yollara m a h z u n bir ıssızlık ç ök üy or d u. Bu Çeç e n ara b al arı nın inc e, yanık s e sli çın gır akl arı
var. icat ed e n l e r ne iyi dü ş ün m ü ş l er. Yam a çl ar d a , der el e r d e uyan dır dıkları, uzak akisl er ins a n a ad et a bir
tes elli s e si gibi g eliy or. Hele bir kay alı ğ ın içind e n g e ç e r k e n öyl e sa n dı m ki uzaklar d a, şu yan m ı ş gibi
görün e n kara ta ş yığının öt e tarafınd a g örün m e z bir yol var, inc e s e sli kadın, hıçkıra hıçkır a a ğ lay ar a k bu
yolun içind e ark a m ı z d a n ko ş uy or.
Yol, hâl â bitip tük en m e k bilmiy or d u. Görünürd e ne bir köy, hatta, n e bir a ğ a çlık...
ÇALIKUŞU
17 1
içim d e yav a ş yav a ş bir korku uyan m a y a ba ş la m ı ş tı. Ya g e c e d e n ev v el, Zeyniler Köyü'nü tuta m a z s a m . Ya
da ğ b a ş ların d a yalnız kalırs a m ?
Arabacı, ara sıra durar a k hay v a nl arını dinl en diriyor, ins anl a kon u ş ur gibi onlarla kon u ş uy or du.
Bir ta şlığ ın ortası n d a , yin e b öyl e bir m ol a v er m e s i n d e n istifad e ettim:
- Daha ç ok var mı? diy e s or du m . O, a ğ ır a ğ ır b a ş ını sallay ar a k c e v a p verdi:
- Geldik.
Bu ad a m ya şlı bir ins a n ol m a s a y d ı , b e ni ml e e ğ le n di ğ ini hük m e d e c e k ti m .
- Nasıl olur? de di m . Allanın kırınd ayız. Görünürd e köy falan yok.
İ htiyar ad a m , ara b a d a n çant al arı m ı çık ar m a y a çalı ş ar ak c e v a p v er di:
- Na, şu patika d a n inc e ğ iz, Zeyniler, bur ay a b e ş dak ika çeker. Araba yolu yok.
Ta ş ların ara sı n d a n min ar e m e r di v e n i gibi dik bir yold a n inm e y e b a ş la dı k.
Aşağıda, ak ş a m ı n alac a k a r a n lı ğ ı içind e kapk ar a bir s er vilik, etrafı çitle ç e vril mi ş , çıplak ba h ç e l e r ara s ı n d a
tek tuk kulüb el er , tahta evl er görün üy or d u.
ilk b akı ş ta Zeyniler b an a , hâlâ yer yer du m a n l a n tüten bir yan gı n har a b e s i gibi görün d ü.
Köy deyin c e g öz ü m ü n önü n e ye ş illikler ara sı n d a e s ki Boğ aziçi yalılarınd a ki güv e n c i nlikl er e b e n z e y e n
s e vi mli, ş en m a n z a r alı kulüb el e r g elirdi. Halbuki bu evl er, ç ök m e y e y üz tutmu ş , si m siy a h viran el e r di.
Yıkık bir de ğ ir m e n i n önü n d e ab alı, sarıklı bir ihtiyara rast g el dik, kab ur g a ke mi kl eri s oyul m u ş zayıf bir
ine ğ i, ipind e n sürüy e sürüy e bu evl er d e n birin e do ğ ru g ötür m e y e çalı ş ıy or du. Bizi g örün c e , durdu, dikk atli
dikk atli b ak m a y a ba ş ladı. Bu ihti172
yar h o c a , Zeyniler mu ht arı imi ş . Araba c ı on u tanıy or du. Birkaç keli m e ile b e ni m kim oldu ğ u m u anlattı.
Belde n büz m e li, b ol siyah çar ş afı m, sı m s ı kı pe ç e m l e g e n ç oldu ğ u m u anla m a m a k mü m k ü n de ğ ildi. Böyle
oldu ğ u hald e Muhtar Efendi, b e ni fazla süslü bul m u ş ola c a k ki, tuhaf tuhaf b aktı, s o nr a ine ğ ini çıplak
ay aklı bir ç o c u ğ a tesli m ed e r e k önü m ü z e dü ş tü.
Köyün dar s ok a kl arı için e gir mi ş tik. Evleri şimdi da h a iyi g ör e b iliy or du m . Hani Kavaklar'd a önü n e a ğ lar
s eril mi ş , ya ğ m ur d a n çürüyüp kar ar m ı ş , Boğ az rüzg ârların d a n bir yan a çarpıl mı ş , viran balık çı kulüb el e ri
vardır; bu evl er, ilk b akı ş ta onl arı hatırlatıy or du.
Altlarına dört direkt e n ibar et ahırlar, üstlerin d e as m a m e r div e n l e çıkılan bir iki od a . Herhald e , Zeyniler
şimdiy e kad ar işittiğim ve resi ml erini g ör d ü ğ ü m köyl er d e n hiç birisin e b e n z e m i y o r d u .
Etrafı tahta perd el e rl e ç e vril mi ş bir b a h ç e n i n kırmızı kapı sı önü n d e durduk. Yaprakl arın a varın c a y a kad ar
siyah görün e n bu köy d e gör dü ğ ü m ilk renk; kır mızı tahta oldu!
Muhtar, yumru ğ uyla kapıyı ç al m a y a ba ş ladı. Her vuru ş un d a kapı yıkılac a k gibi sar sılıy or du.
ilk defa a ğ zı mı aç m a y a c e s a r e t ed e r e k :
- içerid e kim s e yok galib a, de di m . Muhtar, b a ş ını sallay ar a k c e v a p verdi:
- Hatic e Hanı m ak ş a m na m a z ı nı kılıyor ol m alı. Az b e kl e y e c e ğ iz.
Arab a cı nı n b e kl e m e y e vakti yoktu; ça nt al arı kapının önün e bırak ar a k bizd e n ayrıldı.
Muhtar ab a s ı n ı n et e kl erini toplay ar a k yer e ç ö m e l di. Ben, b av ulu m u n ken arı n a iliştim, kon u ş m a y a ba ş ladık.
Bu Hatic e Hanı m, pek Müslüm a n bir kadın m ı ş . Tarikat a da m e n sup m u ş . Köyün ölüsü n e , dirisin e o
yeti şirmi ş . Mevlitleri o okur, g elinl erin yüzün e o yaz ar, s e k e r att a bulun a n ha st al aÇALIKUŞU
173
rın a ğ zın a s o n ze m z e m da ml a s ı n ı o akıtır, kadın c e n a z e l e ri ni o yıkayıp ya ş m a kl ar m ı ş .
Muhtar Efendi, h er h al d e m e d r e s e falan gör m ü ş bir ad a m a b e n ziy or du. Fırsattan istifad e ed e r e k bazı
nasih atlar v er m e k istedi ğ ini anla dı m . Usul-i c e di din aley hin d e bulun m u y o r , fakat yeni m e k t e pl e rin din
der sl erini ihm al ettiklerind e n şikây et ediy or d u.
Şimdiy e kad a r bur a d a n birka ç ho c a n ı m g e ç m i ş ; fakat nafile, hiç birisinin Kur'an- ı Kerim' e, ilmih al e, kâfi
der e c e d e vukufu yok m u ş .
Bu Muhtar Efendi, Hatic e Hanı m' d a n ho ş nutluk g etiriyordu. Ben.bu der sl eri yin e bu salih a, akil, abid e
hatun c a ğ ız a bırak ar a k ken di m ba ş ka der sl er okuturs a m köyü da h a ziyad e m e m n u n ed e r m i ş i m.
Ben, bu na si h atl eri dinlerk e n içerid e n bir nalın tıkırtısı g el m e y e ba ş ladı. Muhtar Efendi ile ay a ğ a kalktık.
Kapının ark a s ı n d a bir kol de m iri ş an gırd a dı , kalın bir s e s :
- Kimdir o? diy e b a ğ ırdı.
- Yaban cı de ğ il, Hatic e Hanı m, B.'den bir h o c a n ı m g el di.
Bu Hatic e Hanı m, iri yapılı, ko c a m a n yüzlü, biraz ka m b u r u çık mı ş , yet mi ş lik bir ihtiyardı. Kınalı sa çl arının
üstün e ye ş il bir ye m e n i ört m ü ş , ark a s ı n a fera c e biçi mi n d e koyu bir yeldir m e giy mi ş ti. Meşin gibi s ert,
es m e r yüzünün buru ş ukları ara sı n d a inanıl m a y a c a k kad ar taz e v e canlı gözl eri, b e m b e y a z di şleri vardı.
Peç e m i n ark a s ı n d a n yüzü m ü gör m e y e ç alı ş ar ak: "Safa g el din h o c a n ı m , buyurun!" de di.
Bahç e d e n s ok a ğ a çık m a k yas a k m ı ş gibi bir eliyle kapıy a day a n ı p öt eki eliyle ç ant al arı m ı aldı; s o nr a, tekr ar
kapıyı de m irl ey e r e k ön ü m e dü ş tü.
O ön d e , b e n ark a d a b a h ç e d e n g e çtik, Maarif Müdürü Bey'in büyük fed a k ârlıklarla mü c e d d e d e n ihya ettiği
m e k t e p bin a s ı da öt eki evl erin e ş iydi. Yalnız, alt kattaki direkl erin etra174
fini h e n üz karar m a y a vakit bula m a m ı ş tahtalarla ç e vir mi ş l er, der s h a n e halin e koy m u ş l ar dı.
Kapıdan gire c e ğ i m vakit Hatic e Hanı m, kolu m u yak al a dı: "Dur kızı m" de di.
Ben, birdenbire ürktüm.
O, dud a kl arının ucuyla okud u ğ u kıs a bir dua dan sonra:
- Haydi kızı m, b e s m e l e ç e k de ev v el a sa ğ aya ğ ını at, de di.
Alt kat, zind a n gibi kar anlıktı, ihtiyar kadı n, b e ni eli m d e n tutarak dar bir ta şlıktan g e çir di, es kilikt en
ba s a m a k l a rı oyn ay a n kar anlık bir m e r di v e n d e n çıktık. Yukarıki kat; viran bir s ofa, bir de yüks e k
pen c e r e l e rinin tahta kep e n k l e ri sı m s ı kı kap alı ko c a m a n bir od a d a n ibar etti. Maarif Müdürü'nün müjd el e di ğ i
mu alli m dair e si.
Hatic e Hanı m, ba v ulu yer e bıraktı, od a n ı n bir kö ş e si n d e dol ap vazife si gör e n e s ki oc a ğ ın içind e n bir la m b a
çık arıp yaktı.
- Oda, bu s e n e b o ş kaldı ğ ı için tozlan m ı ş . Yarın sa b a h erk e n d e n te mizl eri m inş allah.
Bu zav allı kadın, m e k t e b i n e s ki ho c a s ı y m ı ş . Maarif idar e si, m e k t e b i bu ş ekl e s oktu ğ u za m a n on u s ok a ğ a
at m a y a acı m ı ş , iki yüz elli kuru ş la bura d a alık oy m u ş . Yarı ho c a , yarı had e m e gibi bir ş ey. Artık, b e n na sıl
ister s e m öyl e çalı ş ac a k m ı ş .
Kadınc a ğ ızın b e n d e n korktu ğ unu anlıy or du m . Hesap ç a , b e n onu n a miriydi m. Bile bile kim s e y e fen alık
yap a c a k bir kız ol m a d ı ğ ı m ı birka ç keli m e yl e anlattıktan s o nr a dair e m i s eyr et m e y e ba ş ladı m .
Eskilikten delik de ş ik ol m u ş kirli kapla m a l ar , ya ğ mur d a n çürü m ü ş , tahtal arı sark m ı ş si m siy a h bir tav a n, bir
kö ş e d e için e kırık dök ük kon m u ş oc a k , öt e d e çarpık bir ker e v e t . Dem e k bun d a n s o nr a, hay atı m bu od a d a
g e ç e c e k ti!
Havasız bir m a h z e n e dü ş m ü ş gibi gö ğ s ü m tıkanıy or, elleri m, ayakl arı m üş üy or du.
- Kuzum Hatic e Hanı m, ba n a yardı m et de ş u pen c e r e ÇALIKUŞU
175
lerd e n birini aç alı m , de di m . Kendi ken di m e b e c e r e m e y c e ğ i m galib a.
ihtiyar kadı n, b e ni m iş e el sür m e m e taraftar de ğ ildi. Uğraş a uğra ş a kep e n k l e r d e n birini açtı. Manzarayı
görün c e tüyleri m dik e n dik e n oldu.
Karşımd a korkun ç bir m e z a rlık vardı. Tep el erin d e , hâl â ak ş a m ışıkları s ö n m e m i ş s ervil er, sıra sıra m e z a r
ta şları, da h a a ş a ğ ıd a sazlıklar içind e do n u k do n u k parlay a n su birikintileri.
ihtiyar kadı nın derin bir gö ğ ü s g e çir di ğ ini işittim:
- ins a n, sa ğ lı ğ ınd a alı ş m alı kızı m, h epi mizin gid e c e ğ i yer ora sı, de di.
Bu s öz tes a d üf müy d ü, yok s a ha b e ri m ol m a d a n bu m a n z ar a kar ş ısın d a bir korku v e tela ş mı
gö st er m i ş ti m? Fak at h e m e n ken di mi topladı m . Cesur ol m a k lâzı m dı. Adeta ş en de n e c e k bir kayıtsızlıkla:
- Dem e k bura d a bir m e z a rlık var, bil miy or du m de di m .
- Evet kızı m; Zeyniler kabrist a nı. Eski za m a n d a n kal m a . Şimdi c e n a z e l e ri b a ş k a yer e gö m ü y o rl ar, bur a s ı
tarih gibi bir ş ey. Ben, Zeyni Baba'nın fe nerini yak m a y a gidiyoru m , şimdi g eliri m.
- Zeyni Baba kim, Hatic e Hanı m?
- Him m e ti hazır, nazır olsun, bir mü b a r e k zat, na, şurad a ki s ervinin altınd a yatar.
Hatic e Hanı m, yav a ş s e sl e dual ar fısılday ar a k m e r di v e n e do ğ ru yürüdü. Ben, şimdiy e kad ar, b öyl e
ş eyler d e n ürktü ğ ü m ü bil miy oru m . Fakat bu dakik a d a , s ervi kok ul arıyla dolu bir kar anlık od a d a yalnız
kal m a k bir ürk e klik veriy or du.
ihtiyar kadı nın ark a s ı n d a n ko ş tu m:
- Ben de geleyim mi sizinle? dedim.
- Gel kızı m, da h a iyi olur. Gelir g el m e z , Zeyni Baba'yı ziyaret edersen daha makbule geçer.
Mektebin ark a kapı sı n d a n m e z a rlı ğ a girdik, ta ş ların ara s ı n d a n yürü m e y e b a ş la dı k.
176
Bazı ra m a z a n v e bayr a m arifel erin d e teyz el eri m b e ni Eyüp'teki aile m e z a rlı ğ ı mız a götürürl erdi.
Fakat ben ölümün hazin v e ürkütüc ü bir ş ey oldu ğ unu ilk defa bu kar anlık Zeyniler m e z a rlı ğ ınd a duydu m .
Ta ş lar, b e ni m g ör dü ğ ü m m e z a r ta şların d a n büs b ütü n b a ş k a ş ekild ey di. Dizi dizi ask e r safları gibi
munt az a m , yüks e k , di m dik, tep el eri düz, b e d e n l e ri si m siy a h ta şlar. Yazılar okun m u y o r d u. Yalnız,
ba ş ların d a birer küçük "Ya Rab" keli m e s i s e çiliy or du.
Küçüklü ğ ü m d e bir m a s a l dinle m i ş ti m. Bilme m han gi küçük sultanı kaçır m a k için uzak bir da ğ ın ark a s ı n d a n
bir es ki za m a n ordu s u g eliy or m u ş . Askerl er, gün düz m a ğ ar al ar d a sakl a nıy or, g e c e l e ri yol yürüy orlar mı ş .
Karanlıkta görün m e m e k için tek mil vücutlarını siyah kef e nl er e san y orl ar m ı ş .
Böylec e aylarc a za m a n yol gittikten s o nr a, ta m ş ehri b a s a c a k l arı g e c e Allah küçük sultan a acı m ı ş ,
kar anlıkta sinsi sinsi ilerley e n bu siyah kef e nli g e c e or dusu n u ta ş a ç e vir mi ş .
Bu sıra sıra dizilmi ş siyah taş lara b ak ar k e n o es ki m a s a lı hatırladı m : "Sakın bura sı o korkun ç ölü m
ask e rl erinin ta ş a dö n d ü ğ ü m a s a l m e m l e k e t i ol m a s ı n!" diye dü ş ün dü m .
- Bu Zeyniler kiml er mi ş Hatic e Hanı m?
- Ben de bil m e m kızı m, bu köy e s ki d e n onl arın m ı ş . Şimdi m e z a rl arın d a n gayri bir ş eyleri kal m a m ı ş .
Him m e tl eri hazır nazır olsun, er e nl er d e n m i ş . Zeyni Baba bunların en büyü ğ ü. Kims enin iyi ed e m e d i ğ i
ha st al arı, bur ay a g etirirler. Ben, bir kötürü m kadı n bilirim ki, buray a sırtta g etirdiler, ay akl arıyla yürüy e
yürüy e gitti.
Zeyni Baba'n m türb e s i, m e z a rlı ğ ın en nih ay etin d e , ko c a m a n bir s er vinin altınd a idi. Hatic e Hanı m, h er
g e c e , on a üç kan dil yak ar m ı ş . Birisi s ervinin dalın a, birisi kapının iç tarafın a, öt e ki de san d u k a n ı n b a ş ın a.
Türb e, topra ğ ın için e g ö m ül m ü ş bir m a h z e n d i. Zeyni Baba, bu m a h z e n d e , yedi s e n e gün e ş aydınlı ğ ı
gör m e d e n çile dolÇALIKUŞU
177
dur m u ş . Öldüğ ü vakit mü b a r e k c e s e d i n e kim s e el sürç m e m i ş . Üstüne, bir sa n d u k a yap m ı ş lar.
Hatic e Hanı m, kan dillerd e n ikisini yak m ı ş tı. Mahzen e inen birka ç b a s a m a k l ı m e r di v e n i gö st er e r e k :
- Haydi kızı m, içeri gireli m, de di.
Ben, bu b a s a m a k l a rı in m e y e c e s a r e t ed e m i y o r d u m . Arkad a ş ı m tekr ar dön d ü:
- Haydi kızı m, bur ay a kad ar g el dikt e n s o nr a gir m e z s e n gün a h olur. Gönlün d e ne dile ğ in var s a Zeyni
Baba'dan iste!..
Yüre ğ i m haz a n yapra ğ ı gibi titrey er e k m e r di v e n l e ri indi m. Mezara indirilen ölüler d e , e ğ er bir parç a his
ols ay dı, mutlak a bu dakik a d a b e ni m duydu ğ u m ş eyi duy arlardı. Gö ğ sü m e ıslak, s o ğ uk bir toprak kok u s u
doldu.
Zeyni Bana'nın sa n d u k a s ı ye ş il b oy alı bir çink o ile örtül mü ş tü. Sonrad a n , Hatic e Hanı m'ın anlattı ğ ın a g ör e ,
bütün ö mr ü n ü kan a at v e s ef al et içind e g e çir e n Zeyni Baba, öldükt e n s o nr a, üz eri süslü ve işle m e li örtüler
iste m e m i ş . Ara sıra öt e d e n , b erid e n gö n d e ril e n örtüler bir hafta day a n m ı y o r , parç a parç a çürüyüp
eriy or m u ş .
ihtiyar kadı n, hafif fısıltılarla dual ar okuy ar a k evliyanın b a ş ın d a ki kan dil e ya ğ koy du, s o nr a b an a dön d ü:
- Köyde birisi öl e c e ğ i vakit, Azrail al ey hi s s e l a m , ev v el a Zeyni Baba'y a mis afir olur, o vakit bu ışık ken di
ken di n e s ö n e r . Şimdi kızı m, Zeyni Baba'd a n istey e c e ğ i ni iste, de di.
Dizleri m ke siliyor, artık ay akt a dur m a y a takati m kal mıy or d u. Ateşler içind e yan a n alnı mı Zeyni Baba'nın
s erin örtüsü n e day a dı m ; dud a kl arı m d a n ziyad e yaralı kalbi ml e s öyl er gibi yav a ş yav a ş : "Zeyni Baba c ı ğ ı m,
de di m . Ben, küçük, ca hil bir Çalıku ş u'n d a n b a ş k a bir ş ey de ğ ilim. Sana na sıl yalv ar m a k lazı m g el di ğ ini
bilmiy oru m . Kusurum a b ak m a . Senin h o ş un a gid e c e k ş eyl e d e n hiç birini ba n a ö ğ r et m e d il er, işittim ki, s e n
yedi s e n e gün e ş gör m e d e n , bura d a çile doldur m u ş s u n . Sakın s e n de, ins anlı ğ ın zali mli ğind e n ,
vefa sı zlı ğ ınd a n kaç m ı ş ol m a y a Çalıku ş u - F. 1 2
178
sın? Baba cı ğ ı m , s e n d e n büyük bir ş ey istey e c e ğ i m . Bu yedi s e n e içind e elb ett e gün e ş in, rüzg ârl arın
ha sr etini ç e kti ğin za m a n l ar ol m u ş tur. Seni o dakik al arın acı sı n a katlan dır a n o m el e k sa brı n d a n b an a da
ver. inle m e d e n , a ğ la m a d a n çile mi doldur ayı m!.."
*
Oda m d a yalnızı m. Hatic e Hanı m, erk e n d e n b e ni bıraktı. Mektebin alt katın d a ki, b o dr u m gibi izb e si n e
ç e kildi. Orada g e c e yarısın a kad ar ibad et ed e r, te ş bih ç e k e r m i ş .
İki sa att e n b eri lam b a n ı n ışığında bu satırları yazıy oru m . Dış arıda n , uzak bir su s e si g eliy or, ara sıra
tav a n d a tıkırtılar oluy or. Ens e m d e hafif bir üş üm e hissi ile kulak v eriy oru m . O vakit, har a p bin anı n içind e ,
da h a ba ş k a s e sl e r duy m a y a b a ş lıyoru m . Merdiv e n tahtaları yav a ş ç a gıcırdıy or, s ofa d a ins anl ar fısılda ş ıy or
gibi s e sl e r uyanıy or.
Çalıku ş u, hay di yat artık. Gec e ni n içind e gizli gizli s öyl e ş e n bu s e sl er d e n kork m a . Onlar, n e kad ar zalim
ols a da "Sarı Çiçekl eri"n e yeti m teyz e kızlarını ç e ki ş tiren dud a kl ar kad ar san a fen alık ed e m e z .
Zeyniler, 20 Kasım
Bu sa b a h h e s a p etti m. Ben Zeyniler' e g el eli, a ş a ğ ı yuk arı. bir ay ol m u ş . Bu bir ay, b an a şimdi on yıldan
da h a uzun g örün üy or. Şimdiy e kad ar deft eri m e bir ş ey yaz m a k iste m e d i m . Daha açık ç a s ı bun d a n
korktu m .
tik günl erin titiz ümitsizliği içind e, kim bilir ne mü n a s e b e t s i z ş eyl er yum urtlay a c a k tı m ? Halbuki artık bur ay a
alı ş m a y a ba ş ladı m . Sor Aleksi'nin hiç dilind e n dü ş ür m e d i ğ i bir s öz vardı:.
"Kızları m, ümitsiz ha st alıkların, muk a d d e r felak etl erir s o n bir ilacı vardır: Tah a m m ü l ve tev e k k ül. Ele ml er d e
bir giz
ÇALIKUŞU
179
ş efkat var gibidir. Şikây et et m e y e n l e r e , ken dil erini gül er yüzle kar ş ılay a nl ar a kar ş ı dah a az zalim olurlar."
Çalıku ş u, bu s özl eri dai m a gülü m s e y e r e k dinler di. Halbuki şimdi onları do ğ ru buluy or v e gül m e y e c e s a r e t
ed e m i y o r u m .
Zeyniler'd e ki bir ay içind e öyl e sa atl eri m oluy or du ki, bu- nahy or d u m . "Uğraş m a k b ey h u d e ! Daha fazla
day a n a m a y a c a ğ ı m!" diyordu m . İşte o za m a n , Sor Aleksi'nin bu pey g a m b e r c e s özl eri imd a d ı m a
yeti şiyordu, içim kan a ğ lark e n gül m e y e , ş arkı s öyl e m e y e , ıslık çal m a y a ba ş lıy ordu m . O kad ar ki, kalbi m ,
nihay et bu ne ş e ni n yalanı n a inanıy or, suy a kon a n kuru çiç e kl er gibi litrey e titrey e c anl a n m a y a b a ş lıyor du.
Sonra etrafı m d a ya ş ay a n ş eyl er d e tes elli ara m a y a koyuldu m . Elim e g e çirdi ğ i m taz e bir yapr a ğ ı yan a ğ ı m a ,
dud a kl arı m a sürüy or, ba h ç e d e buldu ğ u m cılız bir ke di yavrus u n u g ö ğ s ü m e b a stırıy or, n ef e s i ml e
ısıtıyor du m . Daha ol m a z s a ken di ken di m e : "Ferid e, aptallı ğ ın lüzu m u yok. Biraz gayr et. Biliyoru m ki,
ya ş a m a k için artık gül er yüzd e n , c e s a r e tt e n b a ş k a s er m a y e n kal m a m ı ş tır" diyordu m .
Bu ne ş e ni n uydur m a , uçu c u bir ş ey oldu ğ u m alu m . Varsın öyl e olsun. Kapalı bir m a h z e n d e sıza n bir ışık
parç a s ı , yıkık bir duv arın taş ları ara sı n d a aç m ı ş cılız bir çiç e k , h er ş ey e ra ğ m e n bir varlık, bir tes ellidir.
Bugün cu m a , m e k t e p yok. Birkaç gün d e n b eri ya ğ an ya ğ m url ar durdu. Son b a h a r , dı ş arıd a s o n bir ayrılık
bayr a m ı yapıy or. Uzaklard a ki sırad a ğ lar, sazlıktaki sular da gün e ş e kar ş ı gülü m s ü y o r gibi... Hatta, s er vil er,
m e z a r ta şları bile korkun ç s ertliklerini kay b e t m i ş gibi g örün üy orl ar. Kendi mi derin derin yok- luyoru m ,
görüy oru m ki, alı ş m a y a , hatta bu kar anlık ve can sıkıcı m e m l e k e t i biraz da h a b e ni m s e m e y e ve s e v m e y e
ba ş la m ı ş ı m!
*
180
Geldi ğimin ert e si sa b a h ı der s e ba ş la m ı ş tı m. Bu ilk gün, hay atı m ı n en unutul m a z bir günü olar a k
ya ş ay a c a k tır.
Maarif Müdürü'nün, büyük fed a k ârlıklarla yenil e ş tirdi ği der s h a n e y i şimdi, sa b a h l e yi n, da h a iyi gör dü m .
Burası, h er h al d e e s ki bir ahır ola c a ktı. Yalnız, altına tahta dö ş e m i ş l er, pen c e r e l e ri g e ni ş l et er e k , ca m
ç er ç e v e taktır mı ş lardı.
Ocak ba c al arı gibi kapk ar a g örün e n duv ar kapla m a l arı n d a tep e a ş a ğ ı takıl mı ş bir harita ile bir isk el et
lev h a s ı , bir çiftlik ve bir yılan res m i sarkıy or d u. Bunlar da h er h al d e yeni der s aletl eri ola c a ktı.
Dersh a n e n i n b a h ç e tarafınd a ki duv arın dibin d e -ahir za m a n ı n d a n kal m a - bir hayv a n ye mli ğ i vardı ki,
kaldır m a y a lüzu m g ör m e m i ş l er, üstün e bir tahta kap a k çak ar a k bir ne vi dol ap halin e g etir mi ş lerdi.
Çocuklar, yemeklerini, kitaplarını, m e kt e b e yakıl m a k için kırlard a n g etirdikl eri çalı çırpıyı bur ay a
sakl arlar m ı ş .
Hatic e Hanı m, bu dol a b ı n ba ş k a bir vazife si oldu ğ unu da s öyl e di. Öted e n b eri, day a kl a uslan m a y a n
yara m a zl arı bun un için e hap s e d e r e k ad a m ed e r m i ş . Muhtarın, Vehbi is min d e bir küçük o ğ lu var mı ş ki,
h e m e n bütün za m a n ı n ı bu san dı ğ ın içind e g e çirir mi ş . Bu ç o c u k , bir yara m a z lık yaptı ğ ı za m a n
ken dili ğind e n dol a b a girer, tabuttaki c e n a z e gibi sırtüstü yatar v e yine ken di eliyle kap a ğ ı kap ar m ı ş .
Ben, hayretle:
- Muhtar Efendi buna bir ş ey de m i y or mu? diy e s or du m . Hatic e Hanı m, b a ş ını salladı:
- Muhtar, m e m n u n oluy or. Aferin sa n a Hatic e Hanı m. İyi ki aklı m a g etirdin. Bizim ev d e bir dol ap var.
İ nş allah, hınzırı yara m a z lık ettiği za m a n b e n de onun için e kap at ayı m , diyor.
- Güzel terbiye usulü! Mektept e erk e k ç o c u k da var mı?
- E, var, iki, üç tane. Büyücekleri Garipler Köyü'ndeki erkek mektebine gönderiyoruz.
- Garipler Köyü nerede?
ÇALIKUŞU
18 1
- Şu kar ş ıda ki a ğ ar a n kay al arın ardın d a .
- Yazık de ğ il mi ç o c u kl ar a, kard a kışta or ay a kad ar nasıl gidip g eliy orlar?
- Onlar yola alı ş ıktır, ya ğ m ur s uz hav al ar d a bir s a at e bile kal m a d a n gid erl er. Sad e c e ya ğ m urlu, ça m urlu,
karlı hav al ar d a biraz zorluk ç e kiy orlar.
- Peki, niçin onl arı da bura d a okut m uy o r uz?
- Kadın, erk e k bir ara d a oku r mu?
- Onları erk e kt e n mi say a c a ğ ız?
- Elbett e kızı m, on ikiş er, on üç er ya ş ınd a ko c a delik a nlılar.
Hatic e Hanı m, biraz durdu, dilinin altınd a bir ş ey vardı ki, s öyl e m e y e ç e kiniy or d u. Nihay et c e s a r e t etti:
- Hele şimdi hiç caiz ol m a z!
- Neden?
- Sen pek gen c e c i k bir h o c a n ı m s ı n da on d a n , kızı m.
istan b ul'd a, bir "Horoz d a n kaç a n na m u s l u kadın" tabiri vardır. Bizim Hatic e Hanı m, ta m o cinst e n bir ins a n
ola c a ktı. Cev ap ver m e y e lüzu m g ör m e y e r e k ba ş k a ş eyl erl e m e ş g ul oldu m .
Büyük fed a k ârlıklarla m e y d a n a g el e n lev azı m d a n mü hi m bir kıs mı da b e ş tan e e s ki biçi mli, hant al m e kt e p
sırasıy dı. Fakat tuhafı şu ki, bunl arı kullan m a y a lüzu m g ör m e y e r e k der s h a n e n i n bir kö ş e si n e
alıv er mi ş l er di.
- Niye b öyl e yaptınız, Hatic e Hanı m? de di m .
- Ben yap m a d ı m , es ki h o c a n ı m yaptı kızı m, de di. Çocuklar b öyl e yerl er e otur m a y a alı ş mı ş lardır. Minare
gibi ş eyin üstün d e ad a m ı n zihnin e der s girer mi? Hoca nı m müf etti ş falan g elir diye büs b ütün at m a y a da
korktu. Çocuklar, m e k t e b e g el dikl eri vakit ev v el a or ay a oturtuy oruz. Sonra der s okuy a c a k l arı za m a n
şurad a ki ha sırın üstün e indiririz.
ihtiyar kadı n a, ba n a yardı m et m e s i ni s öyl ey e r e k ha sırı
182
kaldırdı m . Yerleri te mizl e dikt e n s o nr a, sıraları diz er e k bir sınıf halin e g etirdi m.
Hatic e Hanı m'ın ç e h r e s i n d e n m e m n u n ol m a d ı ğ ı anla ş ılıy or du, fakat ba n a kar ş ı koy m a y a c e s a r e t
ed e m i y o r , ne der s e m yapıy or d u. Ben, ell eri m toz toprak içind e bu işleri bitirm e y e çalı ş ırk e n tale b e l e ri m de
birer birer s ö k ü n et m e y e ba ş la m ı ş lar dı.
Zavallıların kıyaf etl eri öyl e s efil ve peri ş an dı ki, h e m e n hiç birisind e ç or a p, potin yoktu. Başlan, e s ki püskü
b ez parç al arıyla sı m s ı kı kun d a kl a n m ı ş , çıplak ay akl arın d a ki nalınları ş akırd at a ş akırd at a der s h a n e n i n
kapı sın a kad ar g eliy orlar, or a d a nalınlarını çık art ar a k yan yan a diziliyorlardı.
Çocuklar, beni görünce birden bir e ük m ü ş l er di. Utana utan a kapıd a n bakıy orl ar, ken dil erini ça ğ ırdı ğ ı m
za m a n kollarıyla yüzlerini kapıy orl ar, yahut kapının ark a s ı n a sakl a nıy orl ar dı. O kad ar ki, bazılarını
bilekl erin d e n tutarak yarı zorla sınıfa s ok m a y a m e c b u r oldu m .
Yanı m a g el dikl eri za m a n g özl erini sı m s ı kı yum ar a k öyl e bir el öpü ş l eri vardı ki, gül m e m e k için ken di mi zor
zapt ediy or du m .
Besb elli, köyün bir âd eti olan bu öpü c ü kl er d e n h er biri gülün ç bir ah e n kl e saklıy or ve eli min üzerin d e hafif
ıslaklık bırakıy or du. Yavruc a kl arı ken di m e ısındır m a k için h er birin e bir iki ho ş keli m e s öylüy or du m . Fak at
onlar a, mü m k ü n oldu ğ u kad ar tatlı bir s e sl e s or du ğ u m suall eri -ins anı m a h c u p ed e c e k kad ar inatçı bir
sükûn etl e- c e v a p s ı z bırakıy orlar, yalnız birç o k naz ve niyazd a n s o nr a adlarını s öyl e m e y e razı oluy orl ar dı.
"Zehra, Ayş e, Zehra, Ayş e, Zehra, Ayş e."
Aman Yarab bi! Bu köy d e n e ç ok Ayş e ve Zehra vardı. H ' de gül e c e k hald e ol m a m a m a ra ğ m e n , aklı m a
tuhaf ş eyler g e yordu: Mesel a bir müf etti ş g el s e de tale b e l e ri mi tanıt m a m ı i tes e : "Dokuz Ayş e ile on iki
Zehra var!" diye ça b u c a k işin için- , de n çık a c a k tı m . Sonra, kol aylık ol m a s ı için, Ayş eleri der s h a n e - |
ÇALIKUŞU
183
nin bir tarafın a, Zebraları öt e ki tarafın a oturt m a k , b a h ç e d e top oyn atırk e n (çünkü ten effüsl er d e bu
ç o c u kl arı mu h a k k a k e ğ l en- di rec e kti m) Ayş eler bu yan a, Zebralar bu yan a, diye gruplar yap m a k
mü m k ü n d ü .
Kendi mi tuta m a y a r a k , gizli gizli e ğ le n m e y e b a ş la m ı ş tı m. Yeni g el e n kız ç o c u kl arın a: "Kızım, s e n Zehra
mı sı n, yok s a Ayş e mi?" diy e s oruy or v e ç ok ker e um d u ğ u m c e v a b ı alıy or du m .
Yumruk yüzlü bir küçük kız, h e p si n d e n c e s ur çıktı. Kara g özl erini yüzü m e kaldırar ak "Sen n e biliyor su n
b e ni m adı mı ?" diy e hayr et etti.
Tal e b e l e ri mi birer birer sıralar a oturtuy or, yerl erini b ell e m e l e ri ni te m b i h ediy or d u m . Zavallıların hali
görül e c e k ş eydi. Bir türlü sıralar a yerl e ş m e s i ni b e c e r e m i y o rl ar, a ğ aç dalın a yah ut as m a çar d a ğ ın a
otur m u ş gibi garip vaziy etl er alıyorlardı.
Yanlarınd a n ayrıldı ğ ı m za m a n g öz ucuyla ba n a bakıy orl ar tuhaf bir sur ett e sallan a n kirli ba c a kl arını
-kab u ğ un a ç e kil e n kaplu m b a ğ al ar gibi- yav a ş yav a ş ç e k e r e k altların a alıyorlar. Ne yap alı m , yav a ş yav a ş
alı ş ac a ğ ız.
Bir ş ey pek tuhafı m a git mi ş ti. Utana sıkıla yanı m a g el e n , gözl erini kap ay ar a k el öp e n , köylü g elini gibi
nazlı a ğ ızlard a n bir keli m e alın a bil e n bu ç o c u kl ar, kitaplarını aç ar aç m a z dik bir s e sl e ba ğ ıra ba ğ ıra
okuy orl ar dı. Sınıf kala b alıkl a ş tık ç a gürültü art m a y a , b a ş ı mı iyide n iyiye s er s e m l e t m e y e ba ş la m ı ş tı.
Hatic e Hanı m' a:
- Her za m a n b öyl e b a ğ ıra ça ğ ıra mı çalı ş ırlar? Buna day a nılır mı? diy e s or du m .
O, biraz hayretle yüzüme baktı.
- Elbett e kızı m! Mektep bu. Keser vur m a d a n a ğ aç yontulur mu? Ne kad ar s e s çık arırlars a, der s o kad ar
zihinl erind e yer ed e r , diye e e v a p verdi.
Sınıf, h e m e n h e m e n dol m u ş tu. Mektebin tek güz el v e ye184
ni e ş y a sı olan ho c a kürsü s ü n e , kuvv etl e eli mi vurdu m . Lakırdı s öyl ey e r e k , s e s s iz çalı ş m al arı nı te m b i h
ed e c e k ti m . Fak at b e ni m gürültü m ü m er a k edip b a ş ını kaldıra n bile ol m a d ı . Hatta ta şlan m ı ş bir arı kov a n ı
gibi, uğ ultu bilakis da h a fazla arttı
"Euzübillahi, ebced, hevvez, huti, cim üstünde ce, cim esre ci."
Çocukları yola g etir m e k için, h er h al d e ep e y c e sıkıntı ç e k e c e ğ i m anla ş ılıy or du. Fakat netic e d e mu v affak
ola c a ğ ı m a hiç şüph e m yoktu.
Hatic e Hanı m' a:
- Bugün, s e n yine bildi ğin gibi okut, Hatic e Hanı m. Ben, sınıfı niza m a s ok m a d a n der s e b a ş la m a y a c a ğ ı m ,
de di m , ihtiyar kadı n, ş üph eli bir bakı ş la:
- Biz ne g ör d ük s e , onu okutuy or uz kızı m. Sizin bildikl erinizi bilm e yiz, n e yap alı m , m e k t e pli de ğ iliz ki, de di.
Kadınc a ğ ızın ne de m e k istedi ğ ini s o nr a d a n anla dı m . Hati-j c e Hanı m, ken di sini imih a n a ç e kti ği mi
zan n et m i ş , iki yüz ellij kuru ş aylı ğ ı kay b e t m e k t e n öyl e korkuy or d u ki...
Havanı n açık ol m a s ı n a ra ğ m e n kızlard a n birka çı ba ş lar es ki pe ş t e m a ll arl a örtülü olar ak m e k t e b e
g el mi ş l er di. Hatic^ Hanı m' a bunl arın niçin b öyl e yaptıklarını s or du m .
O, hemen her sualim gibi buna da hayretle cevap verdi:
- ilahi kızı m, bunl ar kos k o c a g elinlik kızlar. Sok akt a ba ş j açık g ez e c e k de ğ iller ya.
Aman Yarab bi, bu on, on ikiş er ya ş ınd a ki s oluc a n gibi s o- | luk, renk siz ç o c u kl ar mı yeti ş kin kız? Ben,
hakik at e n ç ok tuha bir yer e dü ş m ü ş ü m .
Böyle ol m a kl a b er a b e r bir der e c e y e kad ar s e vi n di m . Bur lara g elinlik kız diy enl er ba n a elb ett e ev d e kal mış
ihtiyar g öz üyl e bak a c a k , kim s e artık ç o c u k diye e ğ le n m e y e c e k tir.
En g e ç m e k t e b e g el e nl er erk e k ç o c u kl ar dı. Bu delik a nlı lar, büyük ad a m gibi ev işi g örürl er, kuyud a n su
ç e k e rl er, ine sa ğ arlar, da ğ d a n odu n taş ırlar mı ş .
ÇALIKUŞU
185
Hatic e Hanı m, onlar a, biraz dı ş arıd a dur m al arını s öyl e di, s o nr a m a h c u p m a h c u p :
- Galiba ba ş örtü s ü n ü unut m u ş s u n kızı m, de di.
- Buna lüzu m var mı?
- E, hak ç a s ı aranır s a var. Ben karı ş m a m ya, ba ş açık der s okut m a k gün a h ol m a z mı?
"Biliyoru m" de m e y e utan dı m , hafifç e kızar ar a k: "Gelirk e n b a ş örtüs ü n ü al m a yı unuttu m da" diy e yalan
s öyl e di m .
Hatic e Hanı m:
- Peki kızı m, s an a te miz bir tülb e nt v er e yi m , de di. Odası n d a açılıp kap a nırk e n çın gır çın gır öt e n bir
san dı kt a n ye ş il bir ye m e n i çık arıp verdi.
Baş a g el e n ç e kil e c e k , n e çar e! Yem e n iyi sa çl arı m ı n üstün e attı m, iki ucun u istan b ul s o k a kl arı n d a fal
bak a n Çing e n e kızları gibi ç e n e m i n altınd a n iliştirdim.
Pencerelerd e n birinin kap alı kep e n g i, önün d e k i ca m ı s oluk bir en d a m ayn a s ı n a b e n z e t m i ş ti.
Belli et m e d e n pe n c e r e n i n önün e gittim, ken di mi s eyr et m e y e ba ş ladı m . Ben, m e kt e p ho c a s ı oldukt a n
s o nr a, ken di m e bir kıyaf et dü ş ün m ü ş tü m . Fikrim e g ör e bir ho c a vazife b a ş ın d a , b a ş k a kadınl ar gibi
giyin e m e z d i .
icadı m ç ok sa d e y di. Dizkap a kl arı m a kad ar siyah parlak sat e n d e n bir g ö m l e k , b el d e kayı ş bir ke m e r ,
ke m e r i n altınd a m e n dil v e not deft eri için iki küçük c e p.
Yalnız bu siyahlıkları biraz aç m a k için b ey a z ket e n d e n g e ni ş bir yak a. Ben, uzun sa ç ı hiç s e v m e m , fakat
ho c a oldukt a n s o nr a ba ş ı mı b öyl e bırak a m a z d ı m . Bir ayd a n b eri, sa çl arı mı uzat m a y a b a ş la dı ğ ı m hald e ,
h e n üz o m u zl arı m a ine m e m i ş ti.
ilk der s için bu de di ğ i m tarzd a giyin mi ş , sa çl arı m ı ak silik edip alnı m a dü ş m e s i nl er diy e sıkı sıkı
fırçala m ı ş tı m. Parlak siyah gö m l e ğ i mi n, fırçad a n kuı tulur kurtul m a z isyan a ba ş lay a n kıs a sa çl arı mı n
üstün d e ki bu ye ş il tülb e nt, o kad ar tuhaf duruy or du ki, gül m e m e k için ad et a dud a kl arı m ı sıkıy or du m .
186
*
Kendilerinden kaçm a k için sa çl arı m ı Hatic e Hanı m'ın ye ş il tülb e ntiyl e örttü ğ ü m delik anlı tale b e l e ri mi
takdi m ed e yi m :
Evvel a, fare gibi san dı kt a vakit g e çir e n küçük Vehbi, hakik at e n e ğ l en c e li bir fındık sı ç a m . Boncuk gibi kar a,
parlak gözl eri, küçük kurn az yüzü, sivri ç e n e s i yl e m e k t e b i n en ş eytan ç o c u ğ u...
Top a ç gibi yusyuv arl ak, ak gözlü, parlak di şli, kıpkır mızı a ğ ızlı, kuz gu ni siyah bir Arap: Cafer Ağa...
(Kendisin e, sa d e c e Cafer diy enl er e m e k t e pt e c e v a p ver m e m e k l e iktifa ed e r, fakat s ok a kt a ta ş atar m ı ş .)
On ya ş ınd a, isk el et gibi kuru, çiç e k b o z u ğ u, süz gü n , kirli ç e hr eli, küçük di şli bir ç o c u k : Aşur.
Nihay et, sınıfın en eh e m m i y e tli si m a s ı : Hafız Nuri, on ya ş ınd a y m ı ş , fakat yüzü, yet mi ş lik bir ihtiyar gibi
buru ş uk. Çen e s i nin altınd a yeni kap a n m ı ş bir sırac a yara s ı ki, dal gibi b oy n u n çıplak kal m a s ı n a s e b e p
ol m u ş . Kirpiksiz patlak gözl eri, b ey a z sarı ğ ının altınd a yum urta biçi mi n d e bir kafa, hüla s a , par a ile
gö st eril e c e k ac a yip bir m a hluk.
*
Hatic e Hanı m, o sa b a h , taz e taz e m e z a rlıkta n ke sil mi ş uzun de ğ n e kl e ri yanın a yerl e ş tirdikte n s o nr a, birer
birer ç o c u kl arı yanın a ça ğ ır m a y a , der sl erini okut m a y a b a ş la dı.
O der s verirk e n , öt e d e kıya m e tl er kopuy or d u.
Sor Aleksi, sınıfta gürültü m ü z d e n rah at sız olduk ç a , mu m gibi sarı par m a kl arını birbirin e g e çirir, b err a k
m a vi gözl erini bir Merye m tas viri saflı ğ ıyla gö ky üzü n e kaldırar ak: "Bana bir Kal v er az a b ı ç e ktiriyor s u n uz!"
der di.
Sınıftaki bütün gürültülerin, yara m a zlıkların el e b a ş ı sı olan Çalıkı ş u, san a ettiklerini acı acı ç e k m e y e
ba ş lıy or. Bu s er s e m edi ci gürültünün önün ü al m a k , tale b e l e ri mi s e s s iz çalı ş ÇALIKUŞU
187
m a y a , sınıfta verilen bir der si h e p bird e n dinle m e y e alı ş tırm a k için iki hafta uğra ş tı m.
Neys e, e m e ğ i m b o ş a git m e di, ilk günl er d e bütün gayr eti m e ra ğ m e n ç o c u kl arla ba ş a çık a m ı y o r d u m . Hatic e
Hanı m'ın sınıfta yılan gibi, ıslık çala n taz e de ğ n e kl erin d e n s o nr a s e si m onlar a öyl e hafif g eliy or du ki...
Bazen ca nı m a yetiyor: "Gel Hatic e Hanı m!" diy e dı ş arıy a ba ğ ırıy or du m . Onun, küp e bin er e k hav al ar d a
uç a n m a s a l ca dı s ı gibi der s h a n e y e gir m e s i ba n a yardı m ediy or du.
Nihayet, bu gürültüyü yav a ş yav a ş s ö n d ür m e y e muv affak oldu m . Şimdi, sınıf dah a s akin. Çocuklar, yav a ş
yav a ş s öz anla m a y a b a ş lıyorlar. Hatta, onl ar ne kad ar b a ğ ırırlars a, der sin o kad ar kuvv etl e zihinlerin e
yerl e ş e c e ğ i n e inan a n Hatic e Hanı m bile m e m n u n , ikide bird e: "Hay Allah razı olsun kızı m, kafa cı- ğım
dinl en di" diyor. Fak at, b e ni m istedi ğ i m, sa d e c e bu de ğ ildi. Onlara biraz hay at ve n e ş e de ver m e k
istiyordu m , işte bu, bir türlü kabil ola c a ğ a b e n z e m i y o r d u.
Bu köyün evl eri, s ok a kl arı, m e z a rl arı gibi ç o c u kl arın d a da siyah bir ne ş e s izlik var. Renksiz dud a kl arı
gül m e n i n n e oldu ğ unu bil miy or, durgun g özl eri a ğ ır bir m el al içind e ölü m ü dü ş ünüy or gibi. Ben bile, yav a ş
yav a ş onlar a b e n z e m e y e ba ş la m ı y o r muyu m ? Eskid e n ölü m ü b e n ba ş k a türlü dü ş ünürdü m , ins a n elli
s e n e , alt mı ş s e n e , hülas a istedi ğ i kad ar yorgu nlukt a n bitap dü ş ün c e y e kad ar g ez e r , ko ş ar, e ğ l enir. Sonra,
gözl eri tatlı bir uyku ihtiyacıyla m a h m u rl a ş m a y a b a ş lar. O vakit b e m b e y a z , te miz bir yata ğ a uzanır. Yeni
ba ş lay a n uykuların hafif sar h o ş lu ğ u içind e gülü m s e y e gülü m s e y e s ö n ü p gid er. Gün e ş e kar ş ı parlay a n
b ey a z m e r m e r l e r üstün d e kuc a k kuc a k çiç e kl er... O m e r m e r l e r d e k i küçük yalakl ard a n su iç m e y e g el miş
birka ç ku ş ... işte ölü m de nin c e b e ni m göz ü m d e b öyl e s e vi mli ve h e m e n h e m e n n e ş eli bir hay al uyanırdı.
Şimdi, on un acı lezz etini, öd a ğ a c ı ve s er vi kok ul arı içind e diliml e tadıy or, ci ğ erl eri ml e kokluy or gibiyi m!
188
*
Çocukların bu kad ar a ğ ır v e ne ş e siz ol m al arın a Hatic e Hanı m'ın da hayli yardı mı dok u n m u ş . Bu
kadın c a ğ ız, ho c a n ı n vazife si ni, kalpl er d e düny a e m e li ni s ö n d ür m e k diye ö ğ r en m i ş . Her fırsatta
yavru c a kl arı ölü ml e yüz yüz e g etiriyor. Duvard a ki birka ç tabiyy e levh a s ı nı sırf bu m a k s a tl a m e kt e b e
gö n d e ril mi ş sanıy or. Mesela:
"Bu düny a fanidir, kim s e y e kal m a z! Yürü düny a yürü, ahir za m a n ı dır!"
kabilinden korkun ç bir ilahi okuttuktan s o nr a isk el et lev h a s ı n ı ortay a koyuy or: "Yarın biz ölün c e etl eri miz
b öyl e çürüy e c e k , ke mi kl er b öyl e kuruya c a k!" diye ölü m ü n de h ş etini ve kabir az a pl arını anlat m a y a ba ş lıy or.
ihtiyar kadı n a g ör e , öt eki levh al ar da a ş a ğ ı yukarı aynı ş eyi ifad e et m e k t e dir. Mesel a çiftlik res mi ni
gö st erirk e n : "Allah bu koyunl arı kulları m yesin de ba n a ibad e t etsin diy e yarattı. Koyunları kör b o ğ azı m ı z
zifleniy or da, Allah'a b or c u m u z u ödüy or muy uz? Ne g ez e r ? Amm a, yarın topra ğ a girdi ğimiz vakit, bak alı m
ne c e v a p v er e c e ğ iz?" yolun d a bir ş eyler s öylüy or v e tekr ar ölü m ü n tas virin e g e çiy or.
Yılan levh a s ı n a g elin c e : Hatic e Hanı m, onu Ş ah m e r a n diy e tanıt mı ş . Hasta olan köylül erin isiml erini
yılanın kar ş ısın a yaz m a k sur etiyle, onl arın ted a vi sin e de çalı ş ı yor.
Evet, bu biç ar e ç o c u kl arı bir parç a ne ş el e n dir m e k , güldür m e k için n e m a s k a r alıkl ar yapıy oru m .
Fak at, e m e k l e ri m b o ş a gidiyor.
Mekteb e ten effüs usulünü de koy duk. Çocukları yarı m sa att e, bir sa att e bir, ba h ç e y e çık arıy oru m ,
e ğ le n c e li, m e r a klı oyunl ar ö ğ r et m e y e çalı ş ıy oru m . Ned e n s e , bir türlü bunl ard a n tat duy m u y o rl ar. O vakit,
çar e s iz onl arı ken di hall erin e bırak ar a k bir kö ş ey e ç e kiliyoru m .
Bu mih n e t ç e k m i ş , ya ş lı ba ş lı ins a nl ar a b e n z e y e n , yor gu n
189
ÇALIKUŞU
ç e h r eli, do n u k gözlü kız ç o c u kl arının en büyük e ğ l en c e l e ri, b a h ç e n i n bir kö ş e si n e toplanıp ölü m , tabut,
ten e ş ir, ze b a n i, kabir gibi korkun ç keli m el e rl e dolu ilahiler oku m a k t a n ibar et! Hele bir tan e s i var ki, tüyler
ürpertiyor.
Onlar s e sl e rini titret e titret e h e p bir a ğ ızd a n :
"Haramiler gibi soyarlar seni, Bir kuru tabuta koyarlar seni, Zalim ölüm sana çare bulunmaz."
diy e uluş urlark e n g öz ü m ü n ön ün d e n sıra sıra c e n a z e alayları g e çiy or.
Çocukları mı n en s e v dikl eri e ğ l en c e l e r d e n biri de c e n a z e oyunu d ur. Eks eriy a, uzun ö ğ le ten effüsl erin d e
oyn a n a oyn a n a bu oyun ad et a bir tiyatro piye si gibidir v e ba ş lıc a akt örl eri Hafız Nuri ile Arap Cafer
Ağa'dır.
Cafer Ağa, ha st al a n ıy or; kız ç o c u kl ar, etrafın a toplan ar a k Kuran okuy orl ar, a ğ zın a ze m z e m akıtıy orlar.
Küçük, akı ç ok gözl erini b elirter e k ruh tesli m edin c e kızlar feryat ed e r e k ç e n e s i ni ba ğ lıyorlar. Sonra Cafer
Ağa'yı ten e ş ird e yıkıyorlar.
Çocukların, kırık bir kapı tahta s ı nı ye ş il b a ş örtül erl e süsl ey e r e k m e y d a n a g etirdikl eri tabutun korkun ç bir
sa hi ci tabutta n farkı yok.
Hafız Nuri'nin dik, m e ş u m bir s e sl e s el a ver m e s i , ez a n oku m a s ı , c e n a z e na m a z ı kıldır m a s ı tüyler
ürpet e c e k bir ş ey. Hele m e z a r ba ş ın d a : "Ya Cafer Ibn-i Zehra!" diy e bir talkın veri ş i var ki, g e c e rüyaları m a
giriyor.
Dedi ğim gibi, bu m e m l e k e t i n hav a s ı n d a ins an , ölü m ü ad et a kokluy or. Hele g e c e l e r ... Onların ve hi ml e rin e ,
korkul arın a day a n m a k dah a mü ş kül!
Gec e ni n birind e da ğ d a ç ak allar ulum a y a b a ş ladı. Fen a hald e ürktü m. Ne olurs a olsun Hatic e Hanı m'ın
od a s ı n a in m e k istedi m .
190
Fak at, bu küf kok ulu, b o dr u m gibi od a n ı n kapı sı nı açı n c a , g ör dü ğ ü m m a n z ar a , ba n a çak al s e si n d e n bin
kat da h a korkun ç g el di.
ihtiyar kadı n, b a ş tan b a ş a b ey a zl ar a bürün m ü ş , bir s e c c a d e n i n üstün d e ken di n d e n g e ç m i ş gibi, b o ğ uk bir
s e sl e bir ş eyler okuy ar a k , iki yan a sallan ar a k es m a te ş bihi ç e kiy or d u.
*
Burad a s e v m e y e ba ş ladı ğ ı m üç ş ey var:
Birisi, pen c e r e m i n altınd a ki ak ar ç e ş m e ki, hiç dur m a y a n s e siyl e yalnız g e c e l e ri m d e , ad et a ba n a
ark a d a ş lık ediy or.
ikincisi, küçük Vehbi: Hatic e Hanı m'ın saltan atı za m a n ı n d a , ö mr ü n ü sa n dı ğ ın dibin d e , sırtüstü c ez a
ç e k m e k l e g e çir e n " ç o c u k . Ben, bu afac a n a iyide n iyiye ab a yı yaktı m. Burada ki! ç o c u kl arın hiç birin e
b e n z e m i y o r . K'leri C gibi telaffuz ed e r e k| öyl e s er b e s t , ş en bir kon u ş m a s ı var ki...
Vehbi, bir gün b a h ç e d e küçük, parlak g özl erini süz e süz e yüzü m e b akıy or d u:
- Ne b akıy or s u n Vehbi? de di m . Hiç ç e kin m e d e n :
- Sen güz el çiz mi ş sin b e. Ağam a ah v e r e y e m s e ni..Bizim g elini miz ol. Ağam, sa n a pa b u çl ar, ent ariler,
tarakl ar alıv erir.
Vehbi'nin h er hali iyi, h o ş a m m a , bir türlü b e ni say m ı y o r. O kad ar ki, az arla dı ğ ı m, yav a ş ç a inc e kula ğ ını
ç e kti ği m za m a n bile ba n a eh e m m i y e t v er miy or. Mamafih, b elki de bunu n için onu bu kad ar s e viy oru m .
Vehbi, bu mün a s e b e t s i zli ği de yapın c a ka ş ları mı çattı m.
- ins a n, h o c a s ı n a b öyl e lakırdı s öyl er mi? Işitilirse s e ni n a ğ zını yırtarlar, de di m .
Çoc u k, b e ni m saflı ğ ı ml a e ğ le nir gibi:
- Yağ m a var mı, ba ş c a s ı n a s öyl er miyi m? de di. Aman Yarab bi, bu par m a k kad ar köylü ç o c u ğ u nel er
biliyordu!
ÇALIKUŞU
19 1
Aynı fütursuzlukla de v a m etti;
- San a istan b ullu yen c e deri m, c e s t a n e ç etiv eriri m, a ğ a m s e ni n b oy n u n a altınlar tac ar.
- Senin yengen yok mu?
- Var a m m a , o car a cız, on u da ç o b a n Hasan' a v eririz.
- Senin a ğ an n e iş g örür?
- Candarma.
- Candarma ne yapar?
Vehbi, dü ş ün e dü ş ün e b a ş ını ka ş ıdı; s o nr a:
- Canav arl arı ç e s e r , de di.
Vehbi'nin, h o ş u m a gid e n bir hal i de, kibir ve inadıdır. O, ko c a m a n bir erk e k kad ar kafa tutm a s ı n ı bilir.
Derst e yanlı ş ını çık ar dı ğ ı m vakit h e m utanır, h e m kızar. Bir türlü yanlı ş ını düz elt m e k iste m e z . Daha üstün e
var a c a k olurs a m isyan ed e r . istihfafla yüzü m e b ak ar a k :
- Sen, kan kıs m ı s ı n , aklın er m e z , der.
Üçüncü s e v di ğ i m e g elin c e ; o, kim s e s i z küçük bir kızdır. Ders e b a ş la dı ğ ı mı n, galib a b e ş in ci sa b a h ı y dı.
Sıralara göz g ez dirirk e n bird e n b ir e kalbi m tatlı bir h ey e c a n l a çarptı. En ark a sıranı n ucun d a , b e m b e y a z
de n e c e k kad ar uçuk sarı sa çlı, duru b ey a z tenli, m el e k gibi güz el ç e h r eli bir kız ç o c u ğ u, inci gibi dişleriyle
ba n a gülü m s ü y o r d u.
Bu ç o c u k kimdi? Birden bir e ner e d e n çık mı ş tı?
Elimle iş aret ettim.
- Yanı m a g el b ak a yı m , de di m .
Bir ku ş hafifliğiyle yerind e n atladı. Beni m, m e kt e pt e yaptı ğ ı m gibi, sıçr ay a sıçr ay a yanı m a g el di.
Yavruc a k , s o n der e c e fakirdi. Ayaklan çıplak, sa çl arı dar m a d a ğ ı nı ktı. Arkasın d a ki ren gi kay b ol m u ş b a s m a
ent arisinin yırtıklarınd a n b ey a z , nazik teni g örün üy or d u.
Minimini ellerini tuttum:
- Yüzüme bak küçük, dedim.
192
Korka kork a ba ş ını kaldırdı, kıvırcık kirpiklerinin ara sı n d a iki laciv ert g öz parladı.
Zeyniler'd e , ç e kti ğ im ıstırap b e ni a ğ lat m a m ı ş tı. Fak at, bu yarı çıplak ç o c u ğ u n g özl eri, kır mızı a ğ zının
içind e iki inci dizisi gibi gül e n di şleri, o dakik a d a ken di mi tutm a s a y d ı m , b e ni hıçkı- rı hıçkıra a ğ lata c a k tı.
Hafifçe ç e n e s i ni ok ş a dı m , bütün kızlara s or du ğ u m gibi, on a da:
- Senin adın Zehra mı küçük, yok s a Ayş e mi? de di m . O, te miz istan b ul telaffuzlu ve inanıl m a y a c a k kad ar
tatlı s e siyl e:
- Benim adı m Munise, ho c a n ı m , de di.
- Sen, bu mektepte mi okuyorsun?
- Evet, h o c a n ı m .
- Niçin kaç gündür gelmedin?
- Aba m gö n d e r m e d i ho c a n ı m , işimiz vardı. Bundan s o nr a g eliri m.
- Senin annen yok mu?
- Aba m var h o c a n ı m . (Munise, abl ay a ab a diyordu.)
- Annene ne oldu?
Küçük kız, gö zl erini önü n e indirdi, sustu. Bana öyl e g el di ki, bu ç o c u ğ u n kalbin d e , bilm e d e n bir gizli yaray a
dok u n d u m . Daha ziyad e ısrar et m e y e r e k ba ş k a bir ş ey s or du m .
- Dün ak ş a m ü s t ü türkü s öyl ey e n s e n miydin Munise?
Bir gün evvel civar bahçelerden birind e inc e bir ç o c u k s e si nin türkü s öyl e di ğ ini işittim. Bu s e s , öyl e tatlı,
bur a d a işittiğim s e sl e r d e n o kad ar b a ş k ay dı ki, ba ş ı mı pen c e r e y e day ay ar a k g özl eri mi kap a m ı ş , birka ç
dakik a ken di mi ba ş k a yerl er d e , adını an m a k iste m e d i ğ i m v efa s ızlık m e m l e k e t l e rin d e sa n m ı ş tı m.
Türkü s öyl ey e n bu küçük kızda n ba ş k a s ı ola m a z d ı .
Munise, utan a utan a b a ş ını salladı:
- Bendi m ho c a n ı m , 'de di.
Çocu ğ u yerin e g ö n d e r di kt e n s o nr a der s e ba ş ladı m . KenÇALIKUŞU
193
di m d e bir fevk al â d e lik his s e d iy or d u m . Bu küçük kız, b an a ılık bir ilkb a h a r gün e ş i gibi tesir et mi ş ti. Karlar
için e g ö m ül m ü ş ku ş yuv al arın a dü ş e n sarı ş ın bir ışık parç a s ı ...
Yuvanın s o ğ uk ne ş e sizli ği içind e ba ş ını kan atl arının ara s ı n a sakl ay ar a k titrey e n ha st a ve küskü n
Çalıku ş u, yav a ş yav a ş ca nl a n m a y a , es ki ş enli ğini tekrar bul m a y a b a ş lıy or du. Vücudu m u n har e k e tl erin e
tuhaf bir oyn a klık, s e si m e , s öyl e ş i m e har e k e tli bir ah e n k g eliy or du.
Ders verirk e n g özl eri m gayri ihtiyari on a dö n üy or d u. O da ba n a bakıy or d u, inci dişlerind e tatlı bir
gülü m s e m e , laciv ert gözl erin d e dud a kl arı m a sürünür c e s i n e hiss etti ğ im bir mu h a b b e t l e ann elik his sini b e n ,
ö mr ü m d e ilk defa bug ü n duydu m .
Yalnız ya ş a m a y a m e c b u r oldu ğ u m a gör e , b ari b öyl e bir küçük kızı m ols ay dı! Yazık, bu, b an a nasip
ol m a y a c a k .
Munise hakkı n d a Hatic e Hanı m' d a n pek az ş ey ö ğ r e n e b il di m .
"Aba m" de di ğ i kadı n üv ey an n e s i y mi ş . Baba sı ihtiyar bir or m a n m e m u r uy m u ş , ikinci karısını bu köy d e n
aldı ğ ı için tek aüt oldukt a n s o nr a b e ş on kuru ş tek a üt aylı ğ ı say e s i n d e g e çi nip gidiy orlar mı ş .
Hatic e Hanı m' a de di m ki:
- Anlatı şına g ör e , aile sinin hali, vakti pek fen a de ğ il, niçin bu ç o c u ğ a bak m ı y o rl ar?
ihtiyar kadı n, ka ş larını çattı:
- O kad ar b aktıkların a şükür, ba ş k a s ı ols a s ok a ğ a atardı.
- Niçin?
- Bu kızın ann e s i fen a kadı n, kızı m, aklı m d a kal m a d ı , b e ş yıl ev v el mi n e, bir jand ar m a mül azı m ı yl e kaçtı.
Bu kızc a ğ ız dah a pek küçüktü. Ondan s o nr a, zabit de on u bırakıp b a ş k a m e m l e k e t l e r e git mi ş ti. Kadın,
dillenin c e delik anlılar da ğ a kaldır mı ş lar, ha sılı kötü oldu gitti.
- Olabilir. Hatic e Hanı m, a m a bu ç o c u ğ un ne ka b a h a ti var?
Çalıku ş u - F 1 3
194
- Daha ne yapsı nl ar? Öyle kadını n ç o c u ğ u n a dib a ku m a ş l arı giydir e c e k hall eri yok ya, de di.
Munise, h er gün m e kt e b e g el e m i y o r d u. Sordu ğ u m vakit:
- Aba m ça m a ş ır yıkattı, ab a m tahta sildirdi, ab a m a odu n toplayıv er di m da ğ d a n , gibi c e v aplar veriyordu.
Bu ç o c u ğ a, ark a d a ş l arı pek iyi bir g özl e bak m ı y o rl ar dı. Sınıfta onu dai m a ken dil erin d e n uzak tutuyorlar,
fırsat bulduk ç a gizli gizli canı nı yak ar a k a ğ latıy orlardı. Bunda biraz b e ni m de kab a h a ti m vardı. Küçük kıza
kar ş ı duydu ğ u m s e v giyi gizley e - m e m i ş ti m. Sınıfta onu ok ş a dı ğ ı mı, ba h ç e d e yanı m a alar ak kon u ş tu ğ u m u
gör e nl er fen a fen a bakıy orl ar dı.
Bir gün Munise'nin m e k t e p b a h ç e s i n d e a ğ ladı ğ ını, "Ne yapıy oru m b e n siz e, yap m a y ı n!" diy e yalvar dı ğ ını
duydu m v e ken di mi gö st er m e d e n pen c e r e d e n baktı m . Kızlar, ç e ş m e d e n a ğ ızların a su dolduruy orl ar,
Munise'yi kov al ay ar a k bu suyu üstün e püsk ürtüy orl ardı. Çocuk, a ğ lay a a ğ lay a kö ş e d e n kö ş ey e kaçıy or,
elleriyle yüzünü, g öz ü n ü, b oy n u n u sakl a m a y a çalı ş ıyordu.
O a ğ ır v e kork a k tavırlı, durgun bakı ş lı kızlar; yaralı c eyl a nı kov al ay a n av köp e kl erin e dö n m ü ş l er di. Kara
ba c a kl arını n üstün d e s ert bir ç e viklikle sıçrıy orlar, le ş kar g al arı gibi vah ş i çı ğ lıklar kop ar ar a k etrafın d a
dö n üy orl ar dı. Küçük kızı kâh kö ş e d e sıkı ş tırar ak, kâh toprakt a yuvarlay ar a k avurtlarını şişi-rer e k suyu
yüzün e , yırtık ent arisinin yarı açık bıraktı ğ ı gö ğ s ü n e fış kırtıyorlardı.
Aklım ba ş ı m d a n gitmi ş ti. Deli gibi od a d a n fırladı m. Öyle ko ş uy or d u m ki, sa ğ ay a ğ ı m m e r di v e n i n küçük
tahtaların d a n birini ç ök e rt er e k için e g e çti. Ben, ba h ç e y e çıktı ğ ı m za m a n mu h ar e b e n i n ş ekli de ğ i ş mi ş
bulunuy or d u. Munise'y e , ken di gibi küçük, fakat ç etin bir yardı m c ı çık m ı ş tı. Küçük Vehbi.
Bu dok uz ya ş ınd a ki yara m a z ı n kahr a m a n lı ğ ını unuta m a y a c a ğ ı m . Vehbi, ç e ş m e d e n ak a n suların biraz
öt e d e m e y d a n a g etirdi ğ i ça m u r b at a ğ ın a gir mi ş , bir örd e k gibi çırpınıy or,
ÇALIKUŞU
195
Munise'y e hüc u m ed e n l e ri korkun ç bir ça m ur ya ğ m urun a tutuyor du. Kolları, ayakl arı, yüzü ça m ur d a n
si m siy a h ke sil mi ş ti, inc e s e si, kızların yay g ar al arı ara sı n d a ke s ki n bir düdük gibi ötüy or d u.
- Gavurun kızları, bırakın kızı, b e. Hepinizi ç e s e ri m!
Kızlar, bu hüc u m kar ş ısın d a g eril e m e y e m e c b u r oldular. Munise'yi yarı b ay gı n bir hald e kuc a ğ ı m a aldı m,
od a m a g ötürdü m .
Bu güz el, küçük kızı, kolları m d a sık ark e n duydu ğ u m ş eyl eri s öyl e m e k mü m k ü n de ğ il. Kalbimin
derinliklerin d e gizli bir pın ar kaynıy or gibi, gö ğ s ü m e sıc a k bir ş eyler iniyor, bütün vücu d u m u , g özl eri mi
ıslatan, nef e si m i ke s e n , ılık, b ay gı n bir lezz et sarıy or d u.
Ben, bu sarh o ş lu ğ u bir ker e dah a duydu m gibi g eliy or. Fakat ac a b a ner e d e ? Ne vakit?
Şimdi, bunları yaz ark e n kalbi m duruy or, g özl eri mi uzakl ar a dik er e k dü ş ünüy o d u m . Evet, n er e d e . Ne vakit?
Bu, h er h al d e e s ki bir rüyanı n hatıra sı ol m alı. Çünkü, bu uzak, silik hay al d e , rüya gibi aklın al m a y a c a ğ ı
ş eyler var. Kendi mi hav a n ı n b o ş lu ğ u içind e uç ar gibi görüy oru m . Etrafı m d a s ert hı şırtılarla yüzü m e ,
sa çl arı m a sürün er e k ak a n bir yapr ak s eli var. Acab a ner e d e ? Yok, yok, b e n ö mr ü m d e b öyl e ş eyi ilk defa
his s etti m.
Tal e b e l e ri mi, o gün, biraz ih m al ed e r e k Munise ile m e ş g ul oldu m . Fırtınalarla örs el e n m i ş za m b a k l ar a
b e n z e y e n , güz el vücu d u n u, b ey a z de n e c e k kad ar açık sarı sa çl arını te mizl e di m .
Biçar e, h e m e n on dakik a, için için a ğ la m a k t a de v a m etti. Ah, bu gözy a ş l arı. Bana öyl e g eliy or du ki,
onlar d a n dök ül e n da ml al ar, kızın küçük yüzün e de ğ il, b e ni m kalbi mi n için e sızıy or.
Çocu ğ un, yav a ş yav a ş e m n iy etini kaz a n ıy or d u m . Ben, on a e s ki ent arileri m d e n birini alel a c e l e küçültüp
dik erk e n , o,
196
bir kedi yavru s u gibi et e kl eri m e s ok uluy or, ıslak gözl eriyl e derin derin yüzü m e b akıy or d u.
Vakitsiz v e hak sız bir mih n et e uğra mı ş bütün ç o c u kl ar gibi, Munise' d e de büyük bir ins a n hali var. Beni m
da h a bir iki ayd a n b eri anla m a y a ba ş la dı ğ ı m bazı ş eyl eri o, ç okt a n ö ğ r e n m i ş . Evet, üç küçük kard e ş inin
kahrını h e p o ç e k e r m i ş . Böyle oldu ğ u hald e , ab a s ı n ı bir türlü m e m n u n ed e m e z , h er gün birka ç ker e day a k
yer mi ş .
Bir hafta ev v el ba h ç e y e , ko m ş u n u n ine ğ i gir mi ş . Munise, on u kov m a y a uğ ra ş ırk e n , en küçük kard e ş i
salın c a kt a n dü ş m ü ş , Abası onu bir te miz döv d ü kt e n s o nr a ahır a kap a m ı ş . İki gün kuru ek m e k
kırıntılarınd a n ba ş k a bir ş ey v er m e m i ş .
Munise, ba n a , fildişleri gibi b ey a z tenind e m or lek el er, çürükl er gö st eriy or du. Bunlar, h ep o day a ğ ın
izleriy mi ş .
Dayan a m a d ı m :
- Peki Munise de di m , b a b a n san a acı m ı y o r mu? Cahilliğim e acır gibi, derin derin yüzü m e b akıp
gü lümseyerek:
- O b an a acıy or, b e n de on a acıy or u m , de di. İ kimizin de eli miz d e bir ş ey yok ki...
Bu s özl eri s öyl er k e n , öyl e bir g ö ğ üs g e çir m e s i , iki elini aç ar a k bu mini mi ni avu çl arın d a ki çar e si zli ği, öyl e
bir gö st er m e s i vardı ki yüre ğ i mi eritti.
Bebek oynar gibi s e v e s e v e , s e vi n e s e vin e uğ ra ş ar ak Mu-nis e'yi süsl e di m . Küçük kıza, bir el ayn a s ı içind e
ken di sini gö st er di ğ i m vakit, s e vi n çt e n kıpkır mızı oldu. Pe m b e bir kurd el e ile iki yan d a n örül m ü ş sa çl arın a,
laciv ert yünlüd e n kıs a ent arisin e , uzun siyah ç or a pl arın a bir yab a n c ı yı s eyr e d e r gibi kork a kork a
bakıy or d u.
Sonra d a n anla dı ğ ı m a g ör e , Munise'nin süs ü günl er c e Zey-niler Köyü'n e de dik o d u s er m a y e s i ol m u ş .
Bazıları b e ni m iyiliğimd e n h o ş lan m ı ş . Fak at birç o k kim s e de m e m n u n kal m a m ı ş . Anası da ğ lard a g ez e n bir
yılan yavrusuna, bu kadar merhamet
ÇALIKUŞU
197
fazlay m ı ş . Sonra süs ü n bu der e c e s i ni gün a h say a nl ar, ç o c u ğ u an n e s i nin gittiği fen a yola s ap m a y a bir
te ş vik add e d e n l e r de bulun m u ş .
Zavallı Munise, pe m b e kurd el e s i n d e n , kıs a et e kli laciv ert ent arisin d e n , siyah ç or a pl arın d a n h e v e s i ni
ala m a d ı .
Üvey an n e s i , bu elbis el e ri kim bilir, n e dü ş ün er e k san dı ğ a kaldır mı ş . Çocuk iki gün s o nr a aynı yırtık ent ari
içind e m e k t e b e g el di.
Munise, m e k t e b e pek s eyr e k uğ ruy or. Hele üç gün d e n b eri hiç görün m e d i . Bakalı m, yarın küçük Vehbi'd e n
on a dair hav a di s istey e c e ğ i m .
Zeyniler, 3 0 Kasım
Mekteb e gün d e n gün e dah a fazla ısınıy or d u m . Viran der s h a n e ad et a te miz v e s e vi mli bir ş ekil aldı. Hatta,
onu bir parç a süsl e m e y e de muv affak oldu m .
ilk günl er d e o kad ar vah ş i, yab a n c ı buldu ğ u m ç o c u kl ar, şimdi ba n a da h a can a yakın g eliy orlar. Ben mi
onlar a alı ştım, yok s a us a n m a k bilm e y e n gayr eti m say e s i n d e onlar mı yav a ş yav a ş yola g el m e y e
ba ş lıy orlar, pek bilmiy oru m ? Fak at, zan n e d e ri m ki, ikisinin de tesiri var.
Çok çalı ş ıy oru m . Onlard a n ziyad e ken di m için, ken di mi iş sizlik ve yalnızlı ğ ın müz m i n m el alin e
kaptır m a m a k için, g e c e li gün düzlü didiniyoru m . Muvaffakiy et sizli ğ e uğradık ç a m e y u s ol m uy o r u m . Bu
bulanık, durgun gözlü, kara nlık ruhlu ç o c u kl ar da biraz dü ş ün c e , bir parç a ya ş a m a k zev ki uyan dır dı ğ ı mı
his s e d i n c e s e vi niy oru m .
Köylü ko m ş ul ar d a n bazıları ara sıra b an a mis afir g eliy orlar. Bunlar da, kon u ş m a k t a n pek h o ş lan m a y a n ,
h el e gül m e yi bilm e y e n ş eyler. Galib a biraz da b e n d e n utanıp ç e kiniy orl ar.
198
ilk günlerde o kadar sade giyin m e y e alı ştığım hald e yine b e ni fazla süslü buldukl arını, hali mi
b e ğ e n m e d i kl erini anlıy oru m . Hatta, mu ht arın karısı birka ç defa da taş at mı ş tı.
Ben, onl ar a eli m d e n g el di ğ i kad ar s e vi mli görün m e y e , hatırlarını h o ş et m e y e çalı ştım. Hatta bazıların a
m e k t up yaz m a k , ent ari biçip dik m e k gibi hiz m e tl er d e bile bulun du m . Şimdi, öyl e his s e d iy or u m ki b e ni m
hak kı m d a k i fikirleri biraz de ğ i ş ti.
Evvelki gün, yine mu ht arın karısı g el mi ş ti. Kocasın d a n b an a s el a m g etirdi. Muhtar Efendi de m i ş ki: "Ben
onu ilk gör dü ğ ü m za m a n pek g öz ü m tutm a dıy dı a m a , Allah için iyi kız mı ş . Hanı m hanı m c ı k m e k t e pt e
oturuy or. Bir işi olurs a b an a ha b e r ver sin."
Bu iltifata, tabii te ş ek k ür ettim.
Burad a b e ni b e ğ e n e n , sık sık ziyar eti m e g el e n bir eh e m m i y e tli ş ah siy et da h a var: Köyün e b e s i Nazife
Molla. Adı Zehra, yahut Ayş e ol m a yı ş ın a g ör e , h er h al d e ba ş k a yerli bir kadı n c a ğ ız ki, ç ok g e v e z e ol m a s ı
da bun u gö st eriy or.
Dedik o d u yapıy or zann et m e s i nl er diye fazla ş ey s or m a y a c e s a r e t ed e m i y o r u m . Fakat köy hakkın d a ba n a ,
m e r a klı v e e ğ le n c e li ş eyl er ö ğ r etiy or. Kendisin e gör e , ç ok anlayı ş lı v e inc elikl eri de var. Mesela, bir gün
od a d a yalnız bulun d u ğ u m u z hald e b a ş k al arın a işittirm e kt e n korkuy or m u ş gibi, a ğ ızını kula ğ ı m a
yakla ş tırdı, Munise'nin an n e s i için m e r h a m e t v e mü s a m a h a ile dolu ş eyler s öyl e di. Sonun d a ba ş ını
sallay ar a k :
- Kabah at, o pap az ko c a s ı n d a . Günahı nı o ç e k si n. Aman kızı m, s öyl e dikl eri mi ba ş k a s ı n a s öyl e m e . Adamı
ta ş a g ö m e r l e r diy e, s o nr a ilav e etti.
Ebe Hanı m'ın bir hafız o ğ lu var mı ş . Bu ra m a z a n B'ye c er- re gitmi ş . Epeyc e kârlı bir iş bul m u ş ola c a k ki,
da h a dö n m e m i ş . Bu s e n e Allah na sip ed e r s e hafızı evl e n dir e c e k m i ş .
Kadınc a ğ ız, sırası dü ş tük ç e hafızı m et h e d i y or, m a n alı m a n alı g öz kırpar ak b an a ümitler v eriy or. Bazı kayıt
ve ş artlara riay et ed e r s e m Hafız Efendi'y e zev c e ola bil m e k ş er efin e layık g öÇALIKUŞU
199
rülec e ğ i mi anlıy oru m . Hasılı bu kadı n, b e ni ep e y c e e ğ le n diriy or.
Ebe Hanı m, bu sa b a h yine g el mi ş ti. Bana m e v lit oku m a y ı bilip bil m e di ğ i mi s or du. Yakınd a bir dü ğ ün
var mı ş da. Anla şılan bu köyün dü ğ ünl erin d e ç al gı yerin e m e v lit okuy orl ar.
Gülm e m e k için dud a kl arı mı ısırar ak:
- Bilirim a m a , s e si m yok, Ebe Hanı m, de di m .
Ebe Hanı m, b an a te e s s üf etti. Eski ho c a h a n ı m l a r d a n biri gay et güz el m e v lit okur, bu say e d e ep e y c e par a
kaz a nır m ı ş . Mamafih, bug ü n k ü ziyar ett e n asıl m a k s a t bu de ğ il. Fakir bir kızc a ğ ızı g elin ediy orlar m ı ş .
Kom ş ular s e v a pl arın a bir iki ten c e r e ile yatak ted arik et mi ş ler, g elini kö ş ey e oturt m a k için b e n d e n de bir
es ki ent ari istiyorlar mı ş - . Zaten bu kız, b e ni m yab a n c ıl arı m d a n da de ğ il mi ş , m e kt e pt e tale b e l e ri m d e n
biriy mi ş .
Bunu işitin ce hayret ettim:
- Benim ç o c u kl ar ara sı n d a g elinlik kız yok ki Ebe Hanı m, de di m . En büyü ğ ü on iki ya ş ınd a. Nazife Molla
güldü:
- ilahi kızı m, on iki ya ş küçük mü? Ben, kö ş ey e oturdu ğ u m za m a n on b e ş ya ş ıd ay dı m da, b an a ev d e
kal mı ş kız de di- lerdi. Şimdi, e s ki âd etl er kalktı a m a , bu ök s üz ü n kim s e c i ğ i yok, s ok a kt a kaldı. Burada bir
ç o b a n Mehm et var, on a veriy oruz. Hiç de ğ ils e bir dilim ek m e k yedirir.
- Kim bu kız, Ebe Hanı m?
- Zehra.
Sınıfımd a yedi, yahut s e kiz tan e Zehra var, onun için bird e n b ir e hatırlay a m a d ı m . Fak at Ebe Hanı m,
han gi si oldu ğ unu s öyl e di ğ i vakit hayr ett e n don a k al dı m .
Çob a n Mehm et'l e evl e n e c e k Zehra, ins a nı n rüyası n a girs e korkut a c a k kad ar ac a yip bir m a hl uk, bir ne vi
delidir. Kına ren gi n d e çalı gibi s ert, kar m a k a r ı ş ık sa çl arı, b al m u m u gibi renk siz yüzün d e yin e o renkt e
çilleri, dar a c ı k alnıyla bir hizad a korkun ç gözl eri vardır.
Daha ilk görü ş t e, bu ç o c u ğ un ha st a oldu ğ unu anla m ı ş tı m.
200
Sınıfta hiç kon u ş m a z , fakat bir ş ey anlat m a k , yahut der si oku m a k lâzı m g el di ğ i vakit bird e n b ir e dik,
korkun ç bir s e sl e ba ğ ır m a y a ba ş lar.
Anlaya m a d ı ğ ı m cih et ş udur ki, Zehra, h e s a p v e ez b e r der sl erin d e sınıfın en kuvv etli tale b e s i dir.
Sınıfta oldu ğ u gibi, b a h ç e d e de h erk e s e uzak durur, ne o güz eli m tabut, ten e ş ir ilahilerin e, n e o n e ş eli
c e n a z e oyunl arın a iştirak ed e r .
Fak at onun, birka ç gün d e bir, ken di ken di n e oyn a dı ğ ı bir oyun vardır ki, b e ni öt e kil er d e n ziyad e
de h ş etl e n dirir. Zehra, b a h ç e n i n orta sı n d a , hav a d a n g el e n bir s e si dinliyor gibi yaptıktan s o nr a, gözl erini
b el ertir, durdu ğ u yerd e bir çay s e m a v e r i gibi fokurd a m a y a , ac ayip s e sl er çık ar m a y a b a ş lar. Sonra, bu
c ez b e hali artar, kır mızı s a çl arı ka b arır, a ğ zı köpürür, haykır a haykıra dö n m e y e ba ş lar. Bu, ş üph e s iz bir
oyun d ur. Fak at, bil m e m n e d e n , b e n onu s eyr e d e r k e n titre m e y e b a ş ları m.
Ebe Hanı m, b an a , bu kızın g elin ola c a ğ ını anlatırk e n ken di ken di m e : "Eyvah, de di m , Zehra o g e c e ş evk e
g elir de Çob a n Mehm et' e bu oyun u oyn a m a y a kalk ar s a , biç ar e n i n vah halin e."
Kom ş u m gittikten s o nr a, es ki elbis el e ri m d e n birini da h a buldu m . Zehra'y a g elin elbis e s i dik m e y e ba ş ladı m .
Ne çar e bu zav allı kıza biraz ç e ki düz e n ver m e li. Hiç ol m a z s a Çob a n Mehm et, dah a ilk g e c e d e n onu
bırakıp kaç m a s ı n .
Zeyniler, l Aralık
Zehra, dün g e c e mu ht arın evin d e g elin oldu. Çob a n Mehm et, m a h z u n ol m a s ı n diy e köyün m e y d a n ı n d a
dav ul, zurn a çaldılar, bir iki pe hliv a n gür e ş tirdiler.
Kadınlar ara s ı n d a da, ayrıc a bir kına g e c e s i yapıldı. Mevlit okutuldu.
ÇALIKUŞU
20 1
Benim h e diy e ettiğim g elin elbis e s i köyün ihtiyarların a yin e fazla alafran g a görün m ü ş tü. Kulağım a etraftan:
"Yarın ahi- ret", "Münkir, n ekir", "Kızgın topuz" gibi keli m e l e r g eliy or du. Buna muk a b il g e n ç kadı nl arın
a ğ ızlarının suyu akıy or d u. Aralarınd a, galib a, g elin e ha s e t ed e n l e r bile oluy or d u.
Gec e , pek e ğ l en di m . Muhtarın karısı güz el bir s ofra hazırla m ı ş tı. Ortad a dö n e n s özl er d e n , bu fed a k ârlı ğ ın
Zehra'd a n ziyad e , "istan b ullu Hocanı m " a gö st eri ş yap m a k için g öz e alındı ğ ını anla ş ılıyordu.
Çob a n Mehm et' e g elini tesli m et m e d e n ev v el gülün ç bir el öp m e m e r a s i m i yapıldı.
Bu ka b a sa b a , utan g a ç köy delik anlı sını n gözl erini yum ar a k öptü ğ ü eller ara s ı n d a b e ni m ki de vardı. Hoca
de m e k , bir b akı m a an a de m e k oldu ğ u için bu lazı m m ı ş .
Bu el öp m e - m e r a s i m i n d e , öyl e gizli bir ko m e d i g e çti ki, hiç unut m a y a c a ğ ı m . Muhtarın karısı ile Ebe Hanı m
ba ş ta ol m a k üz er e , b e ş altı ihtiyar kadın, uzun bir ker e v e tin şiltesi üzerin d e sıral an m ı ş l ardı. Ben hâlâ onl ar
gibi b a ğ d a ş kurup otur m a s ı n ı b e c e r e m e d i ğ i m için, oc a ğ ın yanın d a bir ça m a ş ır sa n dı ğ ının ken arın a iliş mi ş
bulunuy or d u m .
Gözlerini bir türlü yerd e n ayır m a y a c e s a r e t ed e m e y e n Çob a n Mehm et, ev v el a b e ni g ör m e m i ş ti. Ebe
Hanı m kö ş e d e n : "Meh m et o ğ lu m, ho c a n ı n ı m da elini öp!" diy e b e ni gö st erin c e delik a nlı, utan a sıkıla
yanı m a g el di. Ben ciddiy etl e eli mi Uzattım, fakat, ç o b a n ı n par m a k l arı m ı tutm a s ı yl a bırak m a s ı bir oldu.
Bunun bir el oldu ğ un a inan a m ı y o r , aptal aptal b akıy or d u. Öen, güldü ğ ü m ü b elli et m e m e y e çalı ş ar ak: "Öp
evl a dı m " de di m .'
Adam c a ğ ız, eli mi tekr ar tuttuktan s o nr a day a n a m a d ı , utanıp sıkıl m a y ı bırak ar a k , yüzü m e baktı ve g öz
göz e g el dik. Daha fen a s ı, ta m bu es n a d a oc a kt a n yüzü m e vuran kuvv etli biy çıra aydınlı ğ ınd a güldü ğ ü m ü
de gör dü. Çob a n ı n bu dakik a d a ki ş a ş kınlı ğ ı kad ar ö mr ü m d e gülün ç bir ş ey g ör dü ğ ü m ü hatırla mı y or u m .
202
El öp m e m e r a s i m i n d e n s o nr a, da m a d ı , g elinin bulun d u ğ u od ay a do ğ ru götürdül er. Zehra, yeni elbi s e s i ,
biraz ev v el ken di eli ml e tarayıp süsl e di ğ i m ba ş ıyla, h e m e n h e m e n güz el c e bir kıza dön m ü ş tü. Fak at,
ken di sini, bura âd etl erin c e , duv a k yerin e ye ş il atlast a n bir ne vi torb a nı n için e s ok m u ş oldukları için, ç o b a n
üz erind e n e tesir yaptı ğ ını gör e m e d i m .
Zeyniler, 1 5 Aralık
Bu sa b a h , uyan dı ğ ı m vakit, etrafı m d a bir ek siklik var gibi g el di. Dikkat edin c e , buldu m . Gec el e ri b a h ç e d e ,
m a h z u n bir ninni s e siyl e ak a n ç e ş m e dur m u ş tu.
Pen c e r e yi aç m a k için yata ğ ı m d a n kalktı m. Tahta kep e n k - ler fazla muk a v e m e t etti ve b e n , kuvv etl e
sar s ar k e n araların d a n karlar dök ül m e y e b a ş la dı.
Meğ er, bu g e c e kar ba ş la m ı ş . Zeyniler, ad et a tanın m a y a c a k bir hal e g el mi ş ti.
Hatic e Hanı m' d a n işitmi ştim. Burad a kar, bir ker e ya ğ m a y a ba ş ladı mı, nis an a kad ar bir da h a kalk m a z m ı ş .
Ne iyi ş ey, de m e k yapr akl arı bile siyah görün e n bu kara nlık v e can sıkıntısı nie ml e k e ti n asıl b a h a rı kı ş
aylarınd a ba ş lıy or.
Öted e n b eri kar, b e ni m için, yeni açıl mı ş ba d e m çiç e kl erin d e n dah a güz el bir ş eydir. Bahç e d e bu b ey a z ,
te miz, yu mu ş a k ı ş eylerin içind e yuv arlan m a k t a buldu ğ u m ne ş e v e zev ki hiç bir bayr a m d a bula m a m . Sonra
ins a n, için için nefr et ettiği ins anl ar a kar ş ı n e tatlı intika m v e sil el eri bulur. Benim vaktiyle bir dü ş m a n ı m
vardı ki, kard a n ç ok kork ar dı. Kalın fanila yak al ar için e sakl a dı ğ ı nazik b oy n u n a ha b e ri ol m a d a n kar
doldurur; o, s o ğ ukt a n kızar mı ş dud a kl arıyla titrer ve renkt e n ren g e girerk e n ne ş e d e n çıldırırdı m.
ÇALIKUŞU
20 3
Kar, gittikç e artıyor, yollar kap a n d ı. O kad ar ki, ç o c u kl ar d a n birç o ğ u m e kt e b e g el e m i y o r .
Bugün hay atı m ı n en acı, en dertli günü oldu. Sab a hl e yi n tale b e l e ri m b an a fen a bir hav a di s g etirdiler. Dün
g e c e , Munise, bir ka b a h a t yap m ı ş , ba b a s ı odunl a döv m e k için üstün e yürü m ü ş , ç o c u k , od a n ı n
pen c e r e s i n d e n ken dini ba h ç e y e at mı ş , karlar v e kar anlıklar içind e uzun mü d d e t kala m a y a c a ğ ı nı, biraz
s o nr a kapıy a g elip yalv ar a c a ğ ı nı zan n et m i ş l er, fakat sa atl er g e çti ğ i hald e , ç o c u k görün m e m i ş . O vakit,
ko m ş ul ar a ha b e r v er mi ş l er. Köy delik anlıları ellerin d e yan ar çıralarla s ok a kl ar a dök ül m ü ş l er, zav allının
ner e y e gittiğini anla m a k bir türlü mü m k ü n ola m a m ı ş .
Munise'yi en s e v m e y e n ark a d a ş l arı bile on a acıy orl ar dı. Akş am a kad ar h er yeri ara dılar. Küçük kıza, ne
kad ar eh e m m i y e t v er di ğ i mi bildi ği için, Muhtar Efendi, Vehbi ile sık sık b an a hav a di s gö n d e riy or d u.
Vehbi, bugün büyük bir erk e k kad ar ciddi ve tela ş lıydı. Munise'nin hâl â bulun m a d ı ğ ı nı anlat m a k için
s o ğ ukt an m or ar m ı ş avu çl arının içini g ö st e riy or, ka ş larını çat ar a k "Gitti fakir kızc a ğ ız, kurtlar ye mi ş ol m alı!"
diyor du.
Akş a m a do ğ ru Vehbi'nin bu şüph e s i büyükl er e g e ç m e y e ba ş la dı: "Çocuk, bu fırtınad a ba ş k a köy e git mi ş
ola m a z . Ya bir yerd e s o ğ ukt a n do n u p öldü, ya ca n a v a r paral a dı!" diy enl er oluy or d u.
Bu göz göz ü g ör m e y e n tipi altınd a ki günü n siyah bir du m a n gibi inen ak ş a m ı yl a b er a b e r , içim e vah ş i bir
ümitsizlik ç öktü. Hayata zali m v e hak sız bir ş ey diye nl er e ilk defa inanıy or, on a isyan ediy or du m .
Sesi m, s olu ğ u m ke sil mi ş , ba ş ı m at e ş l er içind e, erk e n d e n yata ğ ı m a girdi m; aydınlık, bu g e c e g özl eri mi
incittiği için la m b a m ı s ö n d ür d ü m .
204
Dış arıda fırtına gittikç e artıyor, pe n c e r e kep e n kl erini zorlu hücu ml arl a sar sıy or d u.
Zavallı küçük kız, kim bilir, ner el er d e gö m ül ü, açık sarı sa çl arı kim bilir, kar anlı ğ ın han gi buc a ğ ın d a , e s ki
m e h t a pl ar d a n kal m a bir ışık parıltısı gibi titriyor?..
*
Kaç sa at g e ç ti ğ ini bil miy oru m , ins a n b öyl e hall er d e za m a n his sini kay b e di y or. Mezarlık tarafınd a ki kapıyı
vuruy orl ar gibi bir s e s işitm ey e b a ş la dı m . Rüzgâr d a n b a ş k a ne ola bilirdi? Fak at hayır, bu rüzg âr
sar sı ntısın d a n b a ş k a bir ş eydi. Yata ğ ı m d a n do ğ rular ak kulak verdi m ve g e c e n i n içind e b o ğ uk bir ins a n
iniltisi işitir gibi oldu m . Hem e n yata ğ ı m d a n fırladı m, o m u zl arı m a bir örtü alıp a ş a ğ ı ko ş m a y a ba ş la dı m .
Niyetim Hatic e Ham m'ı n od a s ı n a uğray ar a k onu uyan dır m a k tı. Fak at o da bu s e si işitmi ş , elind e bir mu m
parç a s ı yl a ta şlığ a çık mı ş tı.
Kapıyı bird e n b ir e aç m a y a c e s a r e t ed e m e d i k . Zaten gürültü de ke sil mi ş ti.
Hatic e Hanı m erk e k gibi kalın s e siyl e: "Kimdir o?" diy e b a ğ ırdı. Cev ap yok. ihtiyar kadı n bir ker e da h a
s e sl e n di. O vakit, rüzg ârın gürültüsü içind e inc e bir s e si n inledi ğ i ni işittik.
Hatic e Hanı m: "Sen kim si n?" diye b a ğ ırdı. Fakat, b e n s e si tanı mı ş , "Munis e" diy e haykırar a k kol
de m irl erin e sarıl mı ş tı m.
Kapı açılır açıl m a z içeriy e karlı bir rüzg âr doldu, ihtiyar kadını n elind e ki mu m bird e n b ir e s ö n d ü.
Karanlıkta, kolları mı n için e buz gibi ol m u ş , küçük bir vücut dü ş tü.
Hatic e Hanı m, tekr ar mu m u n u yak m a y a uğ ra ş ırk e n , b e n onu gö ğ s ü m d e sıkıy or.hı ç kır a hıçkır a a ğ lıyordu m .
Son kuvv etini tük etti ği anla ş ılan Munise, kolları m d a b ay gı n gibiydi. Yüzü m o s m o f , sa çl arı da ğ ıl mı ş ,
elbi s e s i ni n için e karlar dol m u ş tu.
ÇALIKUŞU
20 5
Çocu ğ u s oy d u kt a n s o nr a ken di yata ğ ı m a yatırdı m. Hatic e Ham m 'ı n m a n g a lı n d a ısıttığı m fanila
parç al arıyla vücu d u n u ovu ş tur m a y a ba ş ladı m . Munise, ken di n e g elir g el m e z ilk s öz ü "Bir parç a ek m e k !"
diy e yalv ar m a k oldu. Berek et v er sin, biraz sütü m ü z vardı. Hatic e Ham m'l a onu ısıttık ve ka ş ık ka ş ık
ç o c u ğ a ver m e y e b a ş la dı k.
Dakikal ar g e ç tik ç e Munise'nin yüzü kızar m a y a , g özl erin e fer g el m e y e ba ş lıy ordu. Kolları m d a ara sıra içini
ç e kiy or, kim bilir, han gi acı ile için için a ğ lıyor du?
Ah, şu ç o c u k gözl erin d e ki min n e t! Dünyad a , bir parç a iyilik ed e b il m e k t e n dah a güz el bir ş ey ol m uy o r.
Fırtına içind e , viran bir g e m i tekn e s i gibi sallan a n bu s efil ve kar anlık od a , oc a ğ ın kızıl akisl eri içind e
bird e n b ir e öyl e mu ni s ve m e s ut bir yuva ol m u ş tu ki... Biraz ev v el hay at a gö st er di ğ i m e m n iy et sizlik için,
ken di ken di m e utanıy or d u m .
Çocuk, artık kon u ş m a y a ba ş la m ı ş tı. Kolları b oy n u m d a , s arı sa çl arı bilekl eri m d e n dök ül er e k , g özl eri m e
bakıy or, s or du ğ u m suall er e a ğ ır a ğ ır c e v a p veriy or du. Dün ak ş a m , üv ey ann e s i n d e n ç ok kork m u ş , köyün
öt eki ucun d a ki bir a m b a r a kaç ar a k sa m a n l a rı n ara sı n a gir mi ş . Sam a nl ar ins a nı yatak gibi sıc a k
tutuy or m u ş . Fak at, bug ü n ç ok acık m ı ş . Dış arı çık ar s a tutup yine ev e götür e c e k l e rini biliyor m u ş . Onun için
çar e s iz, g e c e y i b e kl e m iş.
Zavallı ç o c u ğ un en büyük ümit yeri b e n m i ş i m . Bütün gün "Hoc a nı m mutlak b an a ek m e k v erir," diy e
ken di ni avut m u ş .
Biraz s o nr a, ç o c u ğ un parlak gözl erin e bir g öl g e dü ş tü ğ ünü, ilk n e ş e s i nin s ö n m e y e ba ş ladı ğ ını fark etti m.
Sor m a y a lüzu m yoktu. Çünkü aynı korku b e n d e de uyan m ı ş tı. Yarın sa b a h Munise'yi yin e ev e götür m e k
lâzı m g el e c e k ti.
içim d e s ö n ü k bir ümit yok de ğ ildi. Çok güz el buldu ğ u m u z için, hiç bir za m a n eli miz e g e ç m e y e c e k
san dı ğ ı mız ş eyler e kar ş ı duyulan o ümitsiz ümit.
206
Munise'd e n etic e s i z bir rüya uyan dır m a k t a n kork ar gibi yav a ş bir s e sl e Hatic e Hanı m' a de di m ki:
- Made m ki bu kızı, evl erin e iste miy orl ar. Acab a b e n , on u ken di m e evl at et m e k iste s e m razı olurlar mı?
Benim de kim s e m yok. Vallahi bu ç o c u ğ a ken di evl a dı m gibi b ak arı m . Acab a ver m e z l e r mi?
Bu çılgın arzu m , Hatic e Hanı m'ın dud a kl arın d a n çık a c a k keli m e y e ba ğ lıy mı ş gibi, litrey e titrey e elleri mi
uzatıy or, b oy n u m u büküy or d u m .
İ htiyar kadın, gözl erini oc a ğ a dik mi ş , dü ş ünüy or d u. Ağır a ğ ır ba ş ını salladı:
- Fena olmaz. Yarın mu ht arl a kon u ş alı m. O "Peki!" der s e ba b a s ı n ı da razı ed e riz, iyi olur, de di.
Ben, ö mr ü m d e bu kad ar güz el bir ümit s özü işittiğimi bilmiy oru m . Cev a p v er m e d e n Munise'yi g ö ğ s ü m e
ç e kti m. Çocuk, elleri mi öp er e k "Anacı ğ ı m, an a c ı ğ ı m!" diye a ğ la m a y a ba ş la dı.
Ben, bu satırları yaz ark e n , Munise, yata ğ ı m d a , sarı sa çl arın d a oc a ğ ın m e s ut kızıllıkları titrey er e k uyuy or.
Ara sıra derin derin içini ç e kiy or v e dolu dolu ök s ürüy or d u.
Bu ç o c u ğ u, ba n a bırakırlar s a ne kad ar m e s ut ola c a ğ ı m Yarab bi! O vakit ne g e c e d e n , ne fırtınad a n , n e
s efal ett e n , hiç bir ş eyd e n korku m kal m a y a c a k . Onu, ken di eli ml e büyüt e c e ğ i m , m e s ut ed e c e ğ i m . Ben,
bun u bir za m a n l ar ba ş k a küçükl er için ümit et m e k çılgınlı ğ ın a kapıl mı ş tı m, fakat onl ar, bir ak ş a m ü s t ü
kalbi m d e kuc a k kuc a ğ a öldül er.
Artık, hay atla barı ş tı m. Her ş eyi tekr ar s e viy oru m . Kâm- ran, bir ak ş a m ü s t ü, kalbi m e gö m d ü ğ ü m o zav allı
mini mi nil eri öldür e n s e n oldu ğ un hald e bu g e c e , s e n d e n bile e s ki si kad ar nefr et et miy or u m .
ÇALIKUŞU
20 7
Bu gece yine, galiba gözlerimi uyku tutmayacak. Hastalar gibi mesut olanlara da geceler öyle uzun geliyor
ki...
Sab a hl e yi n Hatic e Ham m'l a b er a b e r mu ht arın evin e gittim, ihtiyar ad a m , Munise için hav a di s s or m a y a
g eliy oru m sa n dı.
- Daha bulun a m a d ı a m a , bak alı m bir iki yerd e ümidi m var, gibi s özl erl e b e ni tes elli et m e y e ba ş ladı.
Ben, ak ş a m ki vak ayı anlattı m. Sözü m ü n s o n u n a g elirk e n yüre ğ i m ç arpıy or, g özl eri m kar arıy or du.
Dünyad a en ol m a y a c a k bir ş ey için yalv arır gibi ell eri mi kav u ş turdu m :
- Bu küçük kızı b an a v erin. Kendim e evl at ed e yi m , b a ğ rı m a ba s a y ı m . Görüy or s u n uz ki, biç ar e onların
elind e ziyan ola c a k , de di m .
Muhtar Efendi, gözl erini kap a dı, sak alını ç e ki ş tirer e k bir za m a n dü ş ün dü, s o nr a:
- Pek âl â kızı m, hakik at e n s e v a p işle mi ş olursun uz, de di.
- Demek Munise'yi bana vereceksiniz?
- Baba s ı zat e n öt e ki ç o c u kl ar a bak m a k t a n âciz. Verm e yip de ne yapa c a k . Olmaz s a elin e b e ş , on kuru ş da
veririz.
O dakik a d a , s e vi n çt e n na sıl çıldır m a d ı ğ ı m a hayr et ediy or u m . Bu kad ar kolay el e g e çir e c e ğ i mi um ar
mıydı m ? Akş am d a n b eri s a atl er c e dü ş ün m ü ş , ed e b il e c e k l e ri itirazlar a c e v a pl ar bul m u ş , yürekl erini rikkat e
g e çir m e k için zihni m d e ad et a nutuklar hazırla m ı ş tı m. Daha ol m a z s a ann e m d e n kalan birka ç parç a
mü c e v h e r i ver e c e k ti m . Onları, bu zav allı küçük e siri kurtar m a k t a n da h a iyi bir yer e sarf ed e b ilir miydi m?
Fak at, işte bunl arın hiç birin e ha c e t kal mıy or, Munise bir ca nlı oyun c a k gibi kolları m a bırakılıy or du.
Ben, b a ş k al arı gibi de ğ ildi m. Çok s e vin di ğ i m, m e s ut oldu ğ u m vakit, duygul arı m ı s özl e anlat a m a m . Mutlaka
kar ş ı m d a kinin b oy n u n a sarıl m a k , on u öp m e k ve hırpal a m a k isteri m. Müh208
tar Efendi de o dakik a d a işte b öyl e bir tehlik e g e çirdi ve sa d e c e buru ş uk elinin bir defa öpül m e s i yl e
b e n d e n kurtuldu.
iki sa at s o nr a, mu ht ar, Munise'nin ba b a s ı yl a b er a b e r m e k t e b e g eliy or du. Ben, bu ad a m ı fen a ç e hr eli,
korkun ç , zali m bir ins an diye dü ş ünüy or d u m . Halbuki, bilâkis, ufak tefek, ha st alıklı dü ş kün bir ihtiyardı.
Bana, istan b ullu oldu ğ un u, fakat kırk s e n e y e yakın bir za m a n d a n b eri m e m l e k e t i ni gör m e d i ğ ini s öyl e di;
karı ş ık bir rüyayı anlatır gibi ter e d d ütl erl e Sarıy er'd e n , Aksaray'd a n ba h s e tti.
Munise'yi b an a v er m e y e razı oluy or d u. Fak at on a ç ok acıdı ğ ını hiss etti m. Çocu ğ u m e s u t et m e k için
eli m d e n g el e ni e sirg e m e y e c e ğ i m i , onu dai m a ken di sin e g ö st e r e c e ğ i m i va at ettim.
*
Zeyniler'in, fakir, kara nlık m e kt e b i bu gü n e kad ar, b öyl e bir b ayr a m , b öyl e ş enlik gör m e d i . Bundan e mi ni m .
Munise ile s e vin ci miz d e n od al ar a, s ofal ar a , sı ğ mıy or d u k . Kahkah al arı m ı z, sa ç a kl ar d a n uyu ş mu ş ku ş ları
uyan dırıy or gibi tav a nl ar d a n ş en cıvıltılar g eliy or du.
Munise, birkaç saat içinde nazlı bir küçük h a n ı m halini al mı ş tı. Al fanilad a n bir elbis e m var ki, b e n
giy e m e z d i m . Onu bir parç a dar altıp kıs altar ak on a kok et bir ko stü m yaptı m. Kız, bu elbis e içind e , na sıl
anlat ayı m , bir içim su, a ğ za alının c a eriy e n fond a n ş ek erl eri gibi bir ş ey oldu.
Kar, bir gün ev v el ki şidd etini kay b et m i ş ol m a kl a b er a b e r hâl â de v a m ediy or du. Akş am d a n ev v el, ç o c u ğ u
elind e n tutarak b a h ç e y e çık ar dı m . Hatic e Hanı m, Zeyni Baba'nın kan dillerini yak m a y a gidin c e y e kad ar
g ez dik, birbiri mizi kov al a dı k, m e z a r ta şları ara s ı n d a top mu h ar e b e s i yaptık.
Neş e miz, ihtiyar kadını n çatık yüzünü bile güldür m ü ş tü:
- Haydi artık iç eri gîrin, üş üy e c e k s i niz, ha st a ola c a k s ı n ı z, derk e n tatlı tatlı sırıtıyor du.
ÇALIKUŞU
20 9
Üşüm ek mi? ins anı n içind e gün e ş yan ar k e n üş ü m e k mi? Bu ak ş a m , g ök y üz ü b an a , b atıd a n do ğ uy a kad ar
dallarını uzat mı ş bir a ğ a ç gibi görün d ü; yav a ş yav a ş sallan dı k ç a , üstü m ü z e b ey a z çiç e kl erini dök e n
koc a m a n bir yas e m i n a ğ a cı!
Munise ile öyl e can ci ğ er olduk ki... Bu küçük kız, der sl eri m d e n artak al a n bütün sa atl eri mi alıy or. Ona ne
biliyors a m ö ğ r et m e k istiyoru m . Günd e bir sa at Fran sız c a der s v eriy oru m , resi m yaptırıy oru m . Hatta, ara
sıra -köy d e duy arlar da bizi ta ş a g ö m e r l e r- kapıları, pe n c e r e l e ri kap at ar a k on a bir parç a dan s bile
ö ğ r etiyoru m . Bazen, ken di ken di m e gül e c e ğ i m g eliy or.
- Çalıku ş u! Sen, h er ş eyi ö ğ r et e c e ğ i m diye Munise'yi Allah e sirg e s i n , Hacı Kalfa'nın Mirat'ına ç e vir e c e k s i n ,
diyoru m .
Bu fakir köy ç o c u ğ u, bird e n b ir e , bir asilza d e y e b e n z e di . Her halind e , h er s öz ün d e inc e bir s e vi mlilik var.
Evvel a, bun a hayr et et mi ş tim. Fak at, şimdi s e b e b i ni anla m a y a ba ş lıyoru m . Munise'nin ann e s i h er h al d e
de dikl eri kad ar adi ol m a y a c a k .
Çocuk ba n a , s o n der e c e min n e tt ar. Bazen, hiç s e b e p s i z yanı m a yakla ş ıy or, ell eri mi tutarak yan a kl arın a,
dud a kl arın a sür m e y e b a ş lıyor. O vakit b e n de onu n nazik bilekl erini elleri min için e alıyoru m , mini mini
par m a kl arını birer birer öpüy or u m .
Zavallı küçük, asıl iyiliği ken di sinin b an a ettiğini bilmiy or, onu yanı m a al m a kl a bir fed a k ârlık ettiğimi
sanıy or.
210
Bu ç o c u ğ un öyl e ümit edil m e y e n tuhaf s özl eri var ki... Geldi ğinin ikinci gün üy dü:
- Munise, ister s e n ba n a ann e de, dah a iyi olur, de di m . Tatlı tatlı gülü m s e y e r e k yüzü m e baktı:
- Olur mu ab a c ı ğ ı m ?
- Niçin ol m a s ı n ?
- Sen, küçük s ü n , ab a c ı ğ ı m , san a na sıl an n e deri m? Bu s öz ü, ad et a izzetin efsi m e dok u n d u , par m a ğ ı ml a
onu teh dit ed e r e k :
- Seni ş eytan s e ni, de di m . Ned e n b e n küçük olayı m ? Ben yirmi ya ş ını g e ç m i ş kos k o c a kadı nı m .
Munise, dilini dişlerinin ara s ı n a sıkı ş tırarak ba n a bakıy or, bir ş ey s öylemeden gülüyordu.
- Yalan mı? Kosko c a kadını m ya, diye tekrar etti m.
- Sen, b e n d e n o kad ar büyük de ğ ilsin ki ab a c ı ğ ı m , on dört- on b e ş ya ş .
Kendi mi tuta m a y a r a k gül m e y e b a ş la dı m . Munise yüz bul m u ş tu, utan a utan a:
- Sen dah a g elin ola c a k s ı n ab a c a ğ ı m . Ben, s a ç ı m ı n iki tarafın a teller tak a c a ğ ı m . Kendin gibi güz el bir...
Elimle, ç o c u ğ un a ğ zını kap a dı m :
- Bir da h a b öyl e bir ş ey s öyl er s e n dud a kl arını kop arırı m, de di m .
*
Küçüğ ümü n bir hali de, süs ü ç ok s e v m e s i , fazlac a kok et ol m a s ı . Ben kok et ruhlu kızlard a n öt e d e n b eri pek
ho ş lan m a m a m a , Munise'nin ayn a kar ş ısın d a süsl e n m e s i , b e ğ e n e b e ğ e n e ken di sin e gülü m s e m e s i b e ni
e ğ le n dir miy or de ğ il. Hatta, dün elind e yan m ı ş bir kibrit ucu da yak al a dı m . Gizli gizli g öz ü n e sür m e
ç e k m e y e uğ ra ş ıyor du. Maskar a, kimd e n ö ğ r e n m i ş bil m e m ki? Şimdi ney s e a m a , birka ç s e n e y e kad ar bir
g e n ç kız olup çık ar s a birini bulup s e v m e y e , evl e n m e y e kalk ar s a fen a.
ÇALIKUŞU
21 1
Bunlar, aklı m a g el dik ç e h e m kız ann el e ri gibi h ey e c a n l a n ı y or u m , h e m de bir yan d a n ho ş lanıy oru m .
Munise, dün kızar a b oz ar a b e n d e n bir ricad a bulun du. Saçlarının b e ni m sa çl arı m gibi ol m a s ı n ı istiyor m u ş .
Beb e k oyn ar gibi, Munise ile oyn a m a k b e ni m zat e n Allah'tan ara dı ğ ı m ş ey. Küçük kızı dizleri min ara s ı n a
aldı m , sa çl arının örgül erini ç öz e r e k iste di ğ i gibi tarayıp fırçala dı m .
Rafın üz erind e duran küçük ayn ayı aldı:
- Kuzum, ab a c ı ğ ı m , g el. İ kimiz yan yan a ayn ay a bak alı m , de di.
Foto ğ raf ç e ktir e n kard e ş l er gibi b a ş ba ş a v er dik. Aynanın içind e gülüy or, birbiri miz e dilimizi çık arıy or du k.
Munise, laciv ert g özl eri, duru b ey a z teni, inc e şirin yüzüyl e bir m el e k gibi güz el di. Fak at m e m n u n
görün m e d i ; eliyle burnu m u , yan a kl arı m ı ok ş ay ar a k :
- Nafile ab a c ı ğ ı m , sa n a b e n z e m i y o r ur n ki, de di.
- Daha iyi ya ç o c u ğ u m .
- Nem el â zı m ab a c ı ğ ı m , b e n s e nin gibi güz el de ğ ilim ki... Başını dah a ziyad e yakla ş tırıyor, b oy n u m u n
altınd a n g e çirdi ğ i küçülj eliyle, yine yüzü m ü ok ş uy or d u:
- Abacı ğ ı m s e n kadife gibisin. Senin yüzün d e ins an ayn a gibi ken dini görüy or, diyor du.
Bu mün a s e b e t s i z ç o c u ğ u n sa ç m a l ı kl arın a gülüy or, o kad ar e m e k l e düz elttiğim sa çl arını karı ştırıyor du m .
Fak at ne s akl ay a yı m , deft eri mi b e n d e n b a ş k a s ı okuy a c a k de ğ il ya, ken di mi güz el zan n e tti ğim d e n ç ok
güz el buluy or: "Ferid e, s e n ken dini bilmiy or s u n . Sen d e , kim s e y e b e n z e m e y e n b a ş k a bir ş ey var!"
diy enl er e hak v er e c e k gibi oluy or du m .
Neler söylüyorum? Ah, bu küçük kız! Ben, onu n aklı ba ş ın d a bir kız halin e g etir m e y e çalı ş ırk e n o, b e ni
ken di gibi kok et yapa c a k .
212
Zeyniler, 29 Ocak
Defteri m e , bir ayd a n b eri el sür m e m i ş ti m. Yazı yaz m a k t a n , h er h al d e da h a fazla işleri m vardı. Hem de
m e s u t günl erin yazılac a k ne si olur ki?
Bir ayd a n b eri derin bir g ö n ül sükûn u içind e ya ş ıyor du m . Yazık ki de v a m et m e d i. İ ki gün ev v el bur a d a n
g e ç e n bir po st a ara b a s ı b e ni m için dört m e kt up bırak m ı ş . Onları görür gör m e z içim e bir at e ş dü ş tü.
Kimden g el di ğ ini, içlerind e n e oldu ğ unu bil m e d e n :
- Keşke bunlar, b e n g ör m e d e n yolda kay b ol s a y dıl ar, de di m .
tik tah mi ni m d e yanıl m a m ı ş tı m . Zarfın üz erind e ki yazıyı tanıy or du m . Mektup on d a n g eliy or du.
Zarflar, b e ni bulun c a y a kad ar eld e n el e dol a ş m ı ş , üz erl eri m a vili, kır mızılı yazılar, da m g a l a rl a dol m u ş tu.
Elimi sürmeye cesaret edemeden bir tanesinin üstündeki adresi okudum:
"B... Merkez Rüştiyesi mu alli ml erin d e n Ferid e Hanı m ef e n - di'ye."
Zarflan avu c u m d a buru ş turdukt a n s o nr a oc a ğ ın yanın d a ki rafa fırlattı m. Pen c e r e y e b a ş ı mı day ay ar a k
dal gın dal gın uzaklar a baktı ğ ı mı g ör e n Munise:
- Abacı ğ ı m, ner e n a ğ rıyor? Yüzün sap s a rı, de di. Kendi mi topla m a y a çalı ş ar ak gülü m s e d i m :
- Bir ş eyi m yok, ç o c u ğ u m . Bir parç a c ı k ba ş ı m a ğ rıyor. Seninl e biraz b a h ç e y e çık ar s a k g e ç e r .
Gec e yata ğ ı m d a , gözl eri m kara nlı ğ a dikili, s a atl er c e uykus uz kaldı m . Büyük bir kar ar sızlık içind e peri ş an
oluy or d u m ; yüzsüz, zalim bu m e k t upl ar d a , kim bilir b an a n el er s öyl e m e y e c e s a r e t ediy or d u? Birkaç defa
la m b a y ı yak ar a k onl arı oku m a k istedi m . Fak at ken di mi zapt ettim. Onları oku m a k ayıptı, b e ni m için
ten e z z ül dü.
r
ÇALIKUŞU
213
Aradan iki gün g e çti. Mektupları hâl â ora d a duruy or, od a n ı n hav a s ı n a bir zehir ne ş r e d e r gibi, b e ni, için için
eritiyordu. Müzmin hüznü m , Munise'y e de g e ç m i ş ti. Zavallı kız der di mi n n er e d e n g el di ğ ini biliyor, b e ni
ha st a ed e n bu kâ ğ ıtlara kinle, n efr etl e bakıy or d u.
- Abacı ğ ı m, de di. Ben bir ş ey yaptı m a m a , bilm e m darı- lac a k mı sı n?
Birden bir e dön d ü m . Gözleri m gayri ihtiyari oc a ğ ın yanın d a ki rafa giti. Mektuplar ora d a yoktu, te e s s ür d e n
gö ğ s ü m tıkan ar ak.
- Nered e onlar? de di m . Çocuk, ba ş ını e ğ di:
- Ben onl arı yaktı m ab a c ı ğ ı m . Ne yapayı m , s e n pek üzülüy or du n ...
- Ne yaptın Munise? de di m .
Çocuk, b e ni m şidd et g ö st e r m e m i , o m u zl arın d a n tutup sar s m a m ı b e kliy or, titriyordu. Başımı bile ğ i m e
koy ar a k yav a ş yav a ş a ğ la m a y a ba ş ladı m .
- Abacı ğ ı m, a ğ la m a . Ben onları yak m a d ı m , sa n a m a h s u s öyl e s öyl e di m . Üzülm e s e y d i n o vakit
yak a c a k tı m . Al işte.
Küçük kız, bir eliyle b a ş ı mı ok ş uy or, öt ekiyl e m e kt u pl arı eli m e tutuştur m a y a çalı ş ıy or du:
- Al ab a c ı ğ ı m , onl ar galib a, s e nin s e v di ğ in birisind e n g eliy or.
- Yumur c a k , o nasıl lakırdı? diye b a ğ ırdı m .
- Ne bileyi m ab a c ı ğ ı m ? Sevdi ğ ind e n ol m a s a b öyl e a ğ lar mı sı n?
Bu ç ok bil mi ş büc ürün s özl erin d e n ve gözy a ş ları m d a n utan dı m . Bu hal e bir nihay et ver m e k lâzı m dı. Artık
kar arı mı v er mi ş ti m.
- Küçüğ üm, ke ş k e bu s özl eri s öyl e m e s e y d i n . Fakat m a d e m k i bir ker e s öyl e di n. Bak, san a ispat ed e yi m .
Mektuplar
214
b e ni m s e v di ğ i m bir ins a n d a n g el miy or, n efr et ettiğim bir dü ş m a n d a n g eliy or. Gel s e ni nl e b er a b e r yak alı m
onları.
Oda karanlıktı, yalnız oc a kt a bitm e y e yüz tutmu ş bir çalı de m e t i ara sıra parlayıp s ö n üy o r d u.
Mektuplard a n birini at e ş e fırlattı m. Zarf, kıvrıla kıvrıla yan m a y a ba ş ladı. Biterk e n ikincisini, s o nr a
üçün c ü s ü n ü attı m.
Munise, anlay a m a d ı ğ ı m bir hisl e g ö ğ s ü m e s ok ul m u ş tu. Mektuplar birer birer yan ar k e n , kar ş ı mız d a öl m e k
üz er e olan bir ins an var mı ş gibi sus uy or d u k . Sıra dör dün c ü y e g el di ğ i vakit, içim e day a nıl m a z bir piş m a nlık
acı sı ç öktü. Fakat öt ekil er yan dıkt a n s o nr a, bunu bırak a m a z d ı m . Kalbimin bir parçı sı- nı kop arır gibi
ıstırapla onu da attı m.
Son m e kt u p öt ekil er gibi bird e n b ir e tutuş m a d ı, bir ucun d a n inc e bir du m a n çık ar a k için için yan m a y a
ba ş ladı. Sonra, zarfın g e v ş e yip açıldı ğ ını, inc e yazılarla dolu bir kâ ğ ıdın yav a ş - yav a ş yan m a y a b a ş ladı ğ ını
gör dü m . Artık tah a m m ü l ed e m i y o r d u m . Munise, g ö nlü m d e n g e ç e n l e ri biliyor gibi, bird e n b ir e e ğ ildi elini
at e ş e s ok ar a k s o n m e k t u b u n bir parç a s ı n ı kurtardı.
*
Onu an c a k ç o c u ğ u uyuttuktan s o nr a oku m a y a c e s a r e t etti m. Yalnız şu satırlar kal mı ş tı.
"Annem geçen sabah yüzüme bakarken a ğ la m a y a ba ş la dı: 'Ne var an n e ? Niçin a ğ lıyor s u n?' diye s or du m .
Evvel a s öyl e m e k iste m e d i : 'Hiçbir ş ey yok. Bir rüya gör dü m!' de di. İ nat ettim, yalv ar dı m , nih ay et
s öyl e m e y e m e c b u r oldu. Sakin sakin a ğ lay ar a k şunları s öyl e di:
"Rüya m d a onu g ör d ü m . Karanlık bir yerl er d e dol a ş ıy or önü n e g el e n e : 'Ferid e bural ar d a mı? Allah rızası
için s öyl eyin! diyordu m . Yüzü örtülü kadın b e ni eli m d e n tutarak tekk e y e b e n z e y e n lo ş bir yer e s oktu:
işte Ferid e şurad a yatıyor. Boğ az ha st alı ğ ınd a n öldü' de di. Baktım, evl at çı ğ ı m, g özl eri kap alı yatıyor. Daha
yan a ğ ı-
ÇALIKUŞU
215
nın ren gi bile s ol m a m ı ş . O acı ile, a ğ lay a a ğ lay a uyan dı m . Ölü, diri g etirir derl er, de ğ il mi, o ğ lu m? Ferid e'yi
yakın d a gör e c e ğ i m , de ğ il mi, Kâmran?
Anne mi n s özl erini san a ayn e n yazdı m . Beni bir tarafa bırak. Fak at ann e n de m e k olan bu ihtiyar kadı nı
da h a ziyad e a ğ lat m a k do ğ ru mu? Teyz e ni n rüya sı o gün d e n b eri b e ni m de rüya m oldu. Ne vakit g özl eri mi
kap ay a c a k ols a m s e ni uzak bir m e m l e k e ti n kar anlık bir od a s ı n d a ; g özl erin kap alı, siyah sa çl arın, taz e
yüzün..."
Mektup parç a s ı bur a d a bitiyor, b an a sa d e c e teyz e m i n m at e m i ni anlatıy or du. Kâmran, g örüy or s u n ki, bizi
h er ş ey birbiri mizd e n ayırıyor. Seninl e artık iki dü ş m a n bile de ğ iliz; birbiri mizi hiç, a m a hiç gör m e y e c e k iki
yab a n c ı yız.
Zeyniler, 5 Ş ub at
Dün gece, geç vakit b at a klık tarafınd a n silah s e sl eri g el m e y e b a ş la dı. Ben korktu m; fakat Munise, hiç tela ş
et m e d i .
- Her za m a n olur, jand ar m a l ar e ş kıy a kov alıy or, de di.
Silah s e sl eri s eyr e k fasılalarla on dakik a kad ar de v a m ettikte n s o nr a durdu.
Bu sa b a h , hav a di si ö ğ r e n dik. Munise'nin tah mi ni do ğ ruy m u ş .
Posta cı s oy a n birka ç s er s e ri ile jand ar m a ara sı n d a bir çarpı ş m a ol m u ş . Jand ar m a l ar d a n biri öl m ü ş , öt eki
a ğ ır yaralı olar ak Zeyniler'in mi s afir od a s ı n a g etirilmi ş .
Öğley e do ğ ruydu, küçük Vehbi, s oluk s olu ğ a m e kt e b e g el di , beni elimden yakalayarak:
- Kız h o c a n ı m , ça b u k zarnını (çar ş af ola c a k) giyin, g el b e. Seni mis afir od a s ı n a ça ğ ırıy orlar, de di.
- Kim ça ğ ırıy or?
216
- Hekim ça ğ rıy or, ba b a m s öyl e di.
Hem e n çar ş afı mı giydi m. Vehbi ön d e , b e n ark a d a mis afir od a s ı n a gittik.
Burası, iki b a sı k od a ile m e r di v e n li, çarpık bir s ofa d a n ibar et viran bir hay at. Gec e , kar, ha st alık gibi
s e b e p l e rl e yolun a de v a m ed e m e y e n yolcuları bur a d a barın dırıy orlar. Sev apl arın a biraz yiye c e k v eriy orlar.
Kapıda burnun d a n hav a y a s o ğ uk du m a n l ar çık ar ar a k e ş in e n güz el bir atın yüzünü ok ş a dıkt a n s o nr a içeri
girdi m. Avlu, kar anlık oldu ğ u için lam b a yak m a y a m e c b u r ol m u ş lardı.
Kalın kaputlu; ko c a m a n çiz m e li, şiş ma n bir as k e ri dokt or, m er div e n b a s a m a ğ ı n a otur m u ş bir ş eyler
yazıy or, avlud a yüzü s e çil m e y e n birka ç kişi ile kon u ş uy or d u. Çehr e si ni yan d a n g örüy or d u m . Dolgun b ey a z
bıyıklı, kalın ka ş ları, ca nlı v e s e vi mli bir yüzü vardı. Fak at, Yarab bi, bu ad a m kon u ş uy ork e n n e kad ar ka b a
hatta ayıp keli m el e r kullanıy or d u. O kad ar ki, bir ara, tersyüzü g eri dön m e y i aklı m d a n g e çirdi m .
Mutlaka yine fen a bir keli m e s öyl ey e c e ğ i ni anlat a n s ert bir kah k a h a ile gül er e k ba ş ını ç e virinc e b e ni gör dü,
bird e n b ir e durdu; b oz renkli c e k e ti üz erin d e ko c a m a n siyah sak alını g ör e b ildi ğ im birisin e:
- Yahu, yüzb a ş ı m , hatırın kal m a s ı n a m a sa n a : "Ayı Dayı" adını taka nl arın yerd e n g ö ğ e kad ar hakl arı
var mı ş . Aramız d a kadın var mı ş da ne diy e b e ni kib ar kib ar s öyl etiy or s u n , de di v e ba n a dö n d ü:
- Hem ş ir e Hanı m, kusur a bak m a y ı n . Geldi ğinizi gör e m e d i m . Geçiniz yukarı. Ama biraz durun da b e n
ineyi m. Merdiv e nl er yufka gibi; ikimizi bird e n ç e k e c e ğ e b e n z e m i y o r . Haydi g e çi n şimdi. Ben g eliy oru m .
Basa m a k l arı ikiş er ikiş er atlay ar a k yuk arı çıktı m.
ihtiyar dokt oru n "Yüzb a ş ı m" de di ğ i ad a m a takıl m a kt a j de v a m ettiğini işitiyordu m .
- Yüzb a ş ı m , bu mu alli m e istan b ullu. Nered e n anla dı ğ ı- ]
ÇALIKUŞU
217
m a ş a ş ıyor s u n , de ğ il mi? Ah, yüzb a ş ı m , s e n kâin atta han gi hadi s e y e b öyl e koyun gibi b ö n b ö n b ak m a d ı n ?
Merdiv e ni çıkı ş ınd a n anla dı m . Gördün mü, na sıl keklik gibi s e kiy or? Şimdi isters e n ya ş ını da s öyl ey e yi m :
Bu kadın c a ğ ız, ta ş çatla s a kırktan fazla de ğ il.
Böyle delid olu s özl er, öt e d e n b eri, b e ni pek e ğ le n dirir. Kendi ken di m e güldü m :
- işte bun d a yanıldın Doktor Bey, de di m .
Beş dakik a s o nr a ihtiyar dokt or, çiz m el e ri altınd a m e r di v e n l e ri çatırdat ar a k yuk arı çıktı, yüzü m e bak m a d a n
kon u ş m a y a ba ş ladı:
- Efendi m , vak a m alu m , bir yaralı mı z var. Ehe m m i y e tli bir ş ey de ğ il. Fak at b akıl m a y a mu ht a ç . Kendim
biraz s o nr a gid e c e ğ i m . Yapılac a k ş ey, eh e m m i y e t s i z bir pan s u m a n , a m a a ğ ızların a, yüzlerin e
bula ş tır m al arın d a n korkuy or u m . Onların dokt or a da e m n iy etl eri zayıftır. Fırsat buldul ar mı, h e m e n koc a k a r ı
ilaçların a ba ş vururlar, ister misiniz, yaranı n üstün e türlü müz a h r ef at yapı ş tırsınlar? Siz m e k t e p , m e d r e s e
gör m ü ş s ü n ü z. Yapılac a k ş eyl eri b e n siz e tarif ed e ri m . Adam c a ğ ız, ayak- lanın c a y a kad ar b akı v e rirsiniz
artık, yalnız bilm e m içiniz day a n ır mı?
- Dayanır Doktor Bey. Benim sinirleri m kuvv etlidir. Hiçbir ş eyd e n kork m a y ı n , efe n di m .
- Sen, aç s a n a yüzünü b ak a yı m , de di.
Bu teklifsiz sözlerde garip bir ehemmiyet vardı ki, hiç fütursuz pe ç e m i kaldırdı m , hatta biraz da güldü m .
İ htiyar dokt or, kollarını kaldırdı, saf yüzün d e ko mi k bir hayr etl e gül m e y e ba ş la dı. Hem de kah k a h al arl a...
- Sen n e arıy or s u n bur a d a ?
Bu s ef er de b e n ş a ş ırdı m. Bu ad a m b e ni, ac a b a bir yerd e n mi tanıy or du? Mamafih, b e n de işi biraz
m a s k a r alı ğ a vur m a k t a n kork m a d ı m , ins a n a o kad ar e m n iy et ve yakınlık his si ver e n bir ç e h r e s i vardı ki...
218
- Zann e d e ri m , b e ni tanıdı ğ ınızı iddia et m e y e c e k s i niz, Doktor Bey...
- Ş ah sı nı de ğ il, n ev'ini tanırı m kızı m, ne v'ini. Hatta, m a al e s e f yeryüzün d e ç ok az al m a y a ba ş lay a n ne v'ini.
- Mamutlar gibi mi efendim?
Beş ayd a n b eri zorla içim e hap s e tti ğ im yara m a z lıkl ar yenid e n ta ş m a y a ba ş lıyor du. Sor Aleksi'nin dai m a
s öyl e di ğ i gibi, ba n a hiç yüz ver m e y e g el m e z . Hem e n şım ar m a y a , küçük b e b e k l e r gibi a ğ zı m d a keli m el e ri
ezip büz m e y e , m a s k a r alık yap m a y a ba ş ları m .
Herhald e dokt or, ç ok gün g ör m ü ş , te miz bir ad a m d ı . Aynı gür kah k a h a ile gül er e k :
- O ipiri, şuursuz fil az m a n l arı nı n ta m tersin e ufacık, n e ş eli, sıh h atli, zarif -hatta ihtiyar oldu ğ u m için güz el
sıfatını da ilav e ed e b iliri m- güz el bir kib ar ç o c u ğ u... Söyle b ak a yı m ba n a , s e n ner e d e n dü ş tün bur al ar a?
Bu ka b a sa b a ask e r dokt or un u n çi ğ keli m el e ri, gürültülü kah k a h al arı altınd a derin bir rikkat s ez m e y e
ba ş lıy ordu m . Nihay et, ciddi görün m e y e çalı ş ar ak:
- Ben mu alli mi m , Doktor Bey. Hizm et et m e k istiyordu m , buray a gö n d e r dil er. Ben, yer ayırt et m e m . Nere d e
isterl er s e çalı ş ırı m.
Ben, bunları s öyl er k e n o, dikk atli dikk atli yüzü m e bakıy or d u:
- Demek sen, buraya hizmet için g el din? Sırf m a a rife hiz m et için öyl e mi?
- Evet, m a k s a d ı m bu.
- Bu ya ş ta, bu ç e hr e v e yara dılı şla mı? Sen do ğ ruyu s öyl e s e n e ba n a . Gözleri m e bak bak a yı m . Ha, ş öyle!
Ben, bunları yutar mıyı m s anıy or s u n ?
Yumuk yan a kl arın a g ö m ül e r e k tatlı tatlı gülü mseyen beyaz kirpikli gözleriyle ta gönlümün içini görür gibi
devam etti:
ÇALIKUŞU
219
- Değil, kızı m. Asıl s e b e p b a ş k a. Hatta, m ai ş et der di de de ğ il. Sen, sakl a n m a y a çalı ş ıtıkç a, dah a iyi
görüy oru m . Kim oldu ğ unu, aileni, evini falan s or s a m s öyl e m e z s i n , de ğ il mi? Bak, bak nasıl biliyoru m .
Burad a bir mu a m m a var. Derin karı ş tırac a k de ğ ilim. Aramız d a bir iş aret kâfi..
ikimiz de sustuk, ihtiyar dokt or biraz dü ş ün dükt e n s o nr a:
- Sana bir küçük hizmet etmeme müsaade eder misin? Seni daha iyi bir yere göndertsem ister misin?
Benim tek tuk bildiklerim var Maarifte.
- Hayır te ş ek k ür ed e ri m , yeri m d e n m e m n u n u m . Yine gül er e k o m u zl arını silkti, alay ed e r gibi bir s e sl e :
- Çok âlâ, ç ok âlâ. Fak at fed a k ârlıklar öyl e kolay git m e z . Günün birind e canı n sıkılırs a b an a iki satırlık bir
ş ey yaz, adr e si mi de bırak ayı m s an a . İ ns a nlıktır bu.
- Te ş e k k ür ed e ri m .
Odalard a n birisinin kapı sı nı açtı. Çarpık bir ker e v e ti n üstün d e , vücu d u v e yüzü bir ask e r ya ğ m urlu ğ uyla
örtülü bir ad a m c a ğ ı z yatıy or du.
Doktor:
- Nasılsın m oll a, biraz ferahl a dı n mı? diye s e sl e n di. Yaralı, eliyle ya ğ murlu ğ u kaldırar a k davr a n m a y a
çalı ştı:
- Kımılda m a , yat. Ağrın, sızın var mı?
- Yok, ç ok şükür; sa d e el m a c ı k k e m i ğ i m az sızlıyor. Doktor, yine güldü:
- Ah b e ni m s e v gili ayıları m! Dizkap a ğ ını el m a c ı k k e m i ğ i sanır. Midesini tab a n ı n d a farz ed e r a m a , yerin e
gör e kar ş ısın a dikilenl er e du m a n attırır. Geç er m olla, bir ş ey kal m a z . Allah'a şükret ki, az s ol a sap m a d ı o
kur ş un. Sen bir haftay a kad ar dipdiri ay a ğ a kalk m a k ister misin? Yok, bur a s ı rah at g el di de, biraz yatayı m
der s e n o ba ş k a. Öyley s e , bu kızc a ğ ız ne der s e yapa c a k s ı n , anla dı n mı? Doktorun artık o. Yaranı o
de ğ i ştirec e k . Eğ er ev ilacı falan diy e bir halt ettiğini duy ar s a m , vay halin e... Alimallah tekrar g elir, çatır çatır
ke s e ri m ba c a ğ ı nı.
220
Sargılarını ç öz m e y e ba ş la m ı ş tı. Yarayı biraz fazla hırpal ay ar a k ad a m c a ğ ı zı: "Aman Bey!" diye
ba ğ ırtıyor du.
- Kes s e si ni b e. Yazık s e nin erk e kli ğ in e! Kosko c a bıyıklı, sak allı h erif, par m a k kad ar kızın yanın d a
ba ğ ır m a y a utan m a z mı sı n? Bu yara de ğ il oyun c a k . Böyle ha st a b a k ı c ı y a dü ş e c e ğ i mi bils e m , b e n bile bir
tarafı mı ş öyle zarar sız c a ke stirirdi m.
İ htiyar dokt or, bir sa at s o nr a sak allı yüzb a ş ı ile b er a b e r köy d e n ayrıldı.
Dünyad a bun d a n da h a sa d e bir vak a ola m a z , de ğ il mi? Fakat b e n , şimdiy e kad ar bu der e c e tuhaf bir
h ey e c a n l a bu kad ar için için sar sıldı ğ ı mı bil miy oru m .
Zeyniler, 24 Şub at
Bu s e n e , yaz erk e n g el e c e k diyorlar. Bir haftad a n b eri hav al ar açtı. Ortalık günlük gün e ş lik, tep el er d e kar
ol m a s a ins a n ken di ni m a yı st a sa n a c a k .
Bugün cu m a y d ı . Öğle ye m e ğ i n d e n s o nr a od a m d a Muni-s e' nin sulub o y a bir res mi ni yap m a y a
uğ ra ş ıy ordu m . Birden bir e kapı çalındı. Hatic e Hanı m, ba ş örtüs ü b oy n u n a dü ş m ü ş , eli aya ğ ı titrey er e k iç eri
girdi. Onu hiç bu kad ar tela ş lı v e h ey e c a n lı g ör m e m i ş ti m.
- Aman ho c a n ı m a ş a ğ ıya iki efe n di g el di. Birisi Maarif Müdürü'y m ü ş , teftiş e g el mi ş . Çabuk in! Ben
kon u ş m a y a sıkılırı m.
Acele ac el e çar ş afı mı giy erk e n ken di ken di m e gülüy or d u m ; od a s ı n d a elini kolunu har e k e t ettirm e y e
üş en e n bir te m b e ll er ş ahı buray a kad ar zah m e t etsin, inanılır ş ey de ğ il!
Aşağıda, der s h a n e kapı sı önü n d e , biri gay et uzun, öt eki gay et kıs a b oylu iki ad a m l a kar ş ıla ş tı m. Ben,
gözl eri ml e etrafta on u arark e n kıs a b oylu ad a m , b an a do ğ ru yürüdü. Karanlıkta pek iyi s e ç e m e d i ğ i m
yüzün d e n bir tek g özlük parladı:
ÇALIKUŞU
221
- Muallim e Hanı m mı? Te ş errüf ettim. Ben, Maarif Müdürü Raşit Nâzı m. Bu n e kara nlık yer b öyl e. Mektep
de ğ il, ad et a ahır.
- içerisi biraz da h a aydınlıktır ef e n di m , de di m .
Minimini vücu d u n a gör e b a c a k l arı nı tuhaf bir sur ett e aç ar a k öyl e az a m e t li bir yürüyü ş ü vardı ki...
Kapıdan içeri bir adı m attıktan s o nr a durdu, nutuk verir gibi elini sallay ar a k:
- Monş er, şuray a bak, de di. Ne miz er, n e miz er!.. Mektep de m e y e bin ş ahit ister. Nasıl radik al ol m a k
lâzı m? "Ya h ep, ya hiç!" de di ğ i m e bir ker e da h a hak veriy o rsun ya!
Şimdi, onl arı dah a iyi görüy oru m , ilk b akı ş ta bir ç o c u k , yeni yeti ş en bir dan dy s an dı ğ ı m Maarif Müdürü,
h e m e n h e m e n elliye day a n m ı ş bir kö s e y di. Durma d a n ka ş ını, göz ü n ü oyn atıy or, s öyl e di ğ i h er keli m e için
kırış kırı ş yüzün e ayrı bir m a n a v eriy or d u.
Ötekin e g elin c e o, inadı n a uzun, kuru, es m e r v e inc e bıyıklı bir ad a m d ı . O kad ar uzun ki, ad et a ka m b u r u
çık mı ş tı.
Maarif Müdürü, tekrar bana döndü:
- Efendi m , ark a d a ş ı m ı takdi m ed e yi m : "Vilayet Nafia Mühen di si Mümtaz Bey."
Ben lakırdı olsun diy e:
- Öyle mi efendim? Pek güzel, dedim.
Maarif Müdürü, sınıfın muk a v e m e t i ni mu a y e n e ed e r gibi topuklarını vurar a k dol a ş ıy or, sıralar a, levh al ar a
ba st o n u n u n ucuyla dok u n uy or d u:
- Azizim, büyük proj el eri m var. Her ş eyi yıkıp yenid e n yap a c a ğ ı m . Tert e m i z mü e s s e s e l e r , istedi ğ i m
tah si s atı ver m e z l e r s e vay hallerin e . Çok ted arikli g el di m , istan b ul m at b u atı at e ş et m e y e hazır bir b at ary a
vaziy etin d e , b e n d e n küçük bir iş aret üz erin e b a m bu m ... Müthiş bir b o m b a r d ı m a n . Anlıyorsun ya, ya bu
kafanın içind e ki düny a hakik at ola c a k , ya b e n po stu ver e c e ğ i m .
222
Bütün bu güz el s özl erin b e ni m , zav allı bir köy ho c a s ı n ı n g özl erini ka m a ş tır m a k için s öyl e n di ğ in e şüph e
yoktu. Tekr ar tek gözlü ğ ünü yerl e ş tirer e k :
- Ne kadar talebeniz var? dedi.
- On üç kız, dört erk e k ç o c u k, efendim.
- On yedi ç o c u k için bir m e k t e p . Garip lüks! Sen bin ayı gör e c e k misin Mümtaz?
- Mal meydanda. Ne hacet?
Maarif Müdürü, gran di o s e proje si n d e n b a h s e d e r k e n mü h e n d i si n, yan yan ba n a baktı ğ ını fark ediy or du m .
Sonun d a ba n a b elli et m e m e k için gay et b oz uk bir Fran sız c a ile:
- Aman azizi m, bir ba h a n e ile şunun yüzünü açtır, yüzünün ren gi pe ç e n i n altınd a yan gı n gibi yanıy or.
Nered e n dü ş m ü ş bur ay a? de di.
Maarif Müdürü, görün d ü ğ ü gibi de ğ il mi ş ; ark a d a ş ının bu s özl erin d e n ad et a sıkıldı v e öt e kin d e n da h a fen a
bir Fran sız c a ile c e v a p verdi:
- Rica ederim azizim, mektepteyiz. Ciddi olunuz!
Müdür ç e n e s i nin altınd a ki pors u m u ş deriyi lastik gibi uzat ar a k bir ş eyler dü ş ünüy or d u. Birden bir e kararını
ver er e k ba n a dön d ü:
- Efendim, ben bu mektebi kapatac a ğ ı m . Ben, ş a ş kın ş a ş kın:
- Niçin ef e n di m , bir ş ey mi oldu? de di m .
- Efendi m , b öyl e kep a z e bin a d a ç o c u k terbiy e edil e m e z . Sonra tale b e de az. Vilayett e kaldı ğ ı m mü d d e t ç e
bütün gayr eti mi sarf ed e c e ğ i m , köyl er d e n birç o ğ un u ucuz, fakat zarif, sıh- hi, m o d e r n , yani mü c e d d e t
m e k t e pl e r e sa hip et m e yf e çalı ş a c a ğ ı m . Şimdi ba n a lütfen izah at veriniz.
Bonjurunun c e b i n d e n şık bir karn e çık ar m ı ş tı. Mekteb e ait bazı m alu m a t istey er e k kayd etti, s o nr a:
ÇALIKUŞU
- Size g elin c e , efe n di m , de di. Sizi b a ş k a mü n a s i p bir yer e tayin ed e ri m . Mektebin kap a n m a enirini alın c a
B.'ye g elirsiniz, ica bı n a b ak arız, is miniz lütfen?
- Feride.
- Efendi m , Avrupa'd a güz el bir âd et vardır. Baba adını da ilav e ediy orl ar. Daha mu v a z z a h bir isim olur. Siz
mu alli ml er, bu yenilikleri tatbik ediv e r m e li siniz. Faraz a küny e deft erin e tale b e n i zi, Melahat ba b a s ı Ali
Hoca, diy e yaz a c a ğ ı nız a, Mehalat Ali deyiv erirsiniz, olur biter. Anla ş ıldı mı, efe n di m ? Ped erinizin is mi?
- Nizamettin.
- Efendi m , siz e Ferid e Niza m e ttin diy e c e ğ iz. Bu ş ekil siz e bird e n b ir e garip g örün ür, a m a alı şırsınız.
Nered e n m e z u n s u n u z ?
Mektebi mi s öyl e m e y e ç e kin di m . Çünkü Fran sız c a bildi ğim anla ş ılırs a mü h e n di s biraz ev v el ki s özl eri için
b elki b oz ul a c a k tı. Onun için s a d e c e ; "Hususi tah sil g ör d ü m efe n di m " de di m .
- Dedi ğim gibi B.'ye g el di ğ iniz vakit b e ni ziyar et ed e r si niz. Size mün a s i p bir yer ararız. Haydi Mümtaz,
pro gr a m d a dah a iki köy var.
Tal e b e sıraların d a n birin e oturar ak uzun, inc e b a c a kl arını sallay a n mü h e n di s yin e o güz eli m
Fran sız c a s ı yl a sırn a ş tı:
- Bu fevk al â d e bir parç a . Beni bırak da s e n git. Bir çar e bulup mutlak a yüzünü açtır m alıyı m.
Maarif Müdürü, yenid e n tela ş lan dı, b an a bir ş ey s ez dir m e m e k için Türkç e :
- Vaktimiz yok. Raporunuz u s o nr a yaz ar sı nız. Haydi buyurun, de di ve yürüdü.
İ nadı m a ark a m ı dön d ü m v e bir ş eyl erl e m e ş g ul gör ün-düm.
Adam c a ğ ız, b a h ç e y i g e ç e r k e n , bir iki ker e da h a ba ş ını ç e virdi. Sokak kapı sın d a n çıktıktan s o nr a tahta
hav al e ni n ke224
narını takip ediy or, ara sıra ay akl arının ucun d a yüks el e r e k içeriy e b akıy or d u.
Havadis, çabuk köyün içine yayıl mı ş tı. Cum a ol m a s ı n a ra ğ m e n ç o c u kl ar, ç o c u k an al arı m e kt e b e
ko ş uy orlar, m e k t e pl e rinin kap a n m a s ı n d a n pek müt e e s s ir g örün üy orl ar dı. Mektep gibi ken di m e kar ş ı da
yab a n c ı ve his siz san dı ğ ı m ç o c u kl arın a ğ lay ar a k eli mi öp m e l e ri b an a ç ok dok u n d u.
Hatice Hanı m, ba ş ın a koc a m a n bir çatkı çat ar a k od a s ı n a ç e kildi. Ben de, mü ş kül vaziy et e dü ş üy or d u m
a m a , do ğ rus u n u s öyl e m e k lâzı m g elirs e bu işte asıl yan a n o biç ar e oldu.
Akş a mü st ü mu ht arın karısı ile Ebe Hanı m tekrar m e kt e b e g el dil er, ikisi de müt e e s s ir di. Hele Ebe Hanı m,
ba n a m a n a lı m a n a lı bakı ş larla içini ç e kiy or:
- Benim b a ş k a niyeti m de vardı a m a , Cen a b - ı Hak yardı m et m e d i , diyor du.
Bu te e s s ür e b e ni m de yap m a c ı k bir te e s s ü rl e muk a b e l e et m e m lâzı m dı. Gözleri mi ön ü m e indirer e k :
- Ne yapalı m Ebe Hanı m, kıs m e t de ğ il mi ş , diye c e v a p v er di m .
Hasılı, bu tek gözlüklü, mini mi ni ef e n di, bir s özl e Zeyni- ler'i altüst etti. Köylülerin a ğ zını bıç a k aç m ı y or .
Yeryüzün d e Zeyniler'd e n dah a kötü bir köy e dü ş m e n i n mü m k ü n ol m a d ı ğ ını bildi ğim hald e bu te e s s ür ,
ba n a siray et ediy or. Yalnız, Munise mü st e s n a . O yara m a z , s e vin cin d e n uçuy or: "Ne vakit gid e c e ğ iz,
ab a c ı ğ ı m iki gün e kad ar gid er miyiz? diy e ku ş gibi çırpınıy or.
Zeyniler, 3 Mart
Yarın yola çıkıy oruz.
Munise, ilk günl er d e pek s e viniy or du. Fak at dün d e n b eri on d a tuhaf bir n e ş e siz lik ba ş g ö st e r m e y e ba ş ladı.
ÇALIKUŞU
225
Ara sıra gözl erini uzaklar a dik er e k dü ş ünüy or, s or du ğ u m ş eyl er e dalgı n dalgı n c e v a p veriy or du:
- Munise, b e ni ml e git m e k iste miy or s a n s e ni bırak ayı m , de di m .
Hemen cevap verdi:
- Allah e sirg e s i n , ab a c ı ğ ı m , ken di mi kuyuy a atarı m .
- Karde ş lerin d e n ayrılac a ğ ın a üzülüy or mu s u n ?
- Üzülmüy or u m , ab a c ı ğ ı m .
- O hald e ba b a n ı g ör e c e ğ i n g el e c e k !
Baba m a acırı m a m a , o kad ar s e v m e m ab a c ı ğ ı m .
- Peki, öyleyse derdin ne?
•^
Gözlerini indirer e k sus uy or, da h a ısrar ed e r s e m yalan d a n gül m e y e , b oy n u m a s arıl m a y a ba ş lıy or. Fakat
b e n , bu yalan c ı n e ş e y e inan m ı y or d u m . Munise'nin asıl s e vin cini b e n bil m e z miyi m? Mamafih, bu b err a k
ç o c u k gözl erin d e h er za m a n bir parç a hüzün bul m u ş tu m . O kad ar s öyl et m e y e çalı ş tım. Bütün e m e k l e ri m
b o ş a gitti.
Bir gün bir tes a d üf, b an a bu ç o c u k kalbinin gizli der dini ö ğ r etti. Akş a m a do ğ ru bir aralık, Munise ortad a n
kay b ol m u ş tu. Halbuki ta m bu sa att e ken di sin e ihtiyacı m bulun du ğ un u biliyordu. Yol hazırlı ğ ı için ba n a
yardı m ed e c e k ti.
Birkaç defa ça ğ ırdı m. Cev ap g el m e d i . Mutlaka b a h ç e d e ola c a ktı. Pen c e r e yi açtı m: "Munis e, Munise!" diye
s e sl e n di m .
inc e s e siyl e uzakt an , Zeyni Baba'nın türb e s i yanın d a n :
"Efen di m, şimdi g eliy oru m! diy e c e v a p v er di.
Yanı m a g el di ğ i vakit, tek b a ş ın a, niçin or al ar d a dol a ş tı ğ ını s or du m . Cev a p v erirk e n ş a ş ırıyor, m a n a s ı z
ba h a n e l e r g ö st e r e r e k , b e ni aldat m a y a çalı ş ıyordu.
Dikkatle yüzün e b aktı m. Gözleri kıpkır mızıy dı. Hafifçe s ol m u ş yan a kl arın d a yeni kuru m u ş g özy a ş ı izleri
vardı. Birden bir e tela ş lan dı m . Orad a n e yaptı ğ ını, niçin a ğ ladı ğ ını s öyl et m e k için, sıkı ş tırm a y a b a ş la dı m .
Bilekleri elleri min içind e, yüzünü
Çalıku ş u -F.1 5
226
gizle m e k için b oy n u n u g e vriy or, dud a kl arın d a hafif bir titre m e ile sükût ediy or d u.
Ben, mutlak a s öyl et m e y e az m e t m i ş ti m. Eğ er hakik ati b e n d e n gizler s e on u bur a d a bırak a c a ğ ı m ı s öyl e di m .
O vakit tah a m m ü l ed e m e d i . Büyük bir gün a h ı itiraf ed e r gibi, ba ş ını önü n e e ğ er e k utan a utan a s öyl e di:
- Anne m b e ni g ör m e y e g el mi ş . Gide c e ğ i mi duy m u ş da... Darılm a b an a ab a c ı ğ ı m .
Bu büyük gün a h ı s öyl erk e n bütün vücu d u titriyor, g özl eri ya şla doluy or d u.
Anladı m küçük, mini mi ni gö nlün ü n acı sı nı, b e n d e n ümit ed e c e ğ i n d e n ç ok dah a derin v e iyi anla dı m .
Yüzün e dü ş m ü ş sa çl arını düz elt er e k , yav a ş yav a ş ç e n e s i ni ok ş ay ar a k hali m, sakin bir s e sl e :
- Bunda korkacak, a ğ lay a c a k n e var? Annen de ğ il mi, elb et e g ör e c e k s i n , de di m .
Biçar e; hâl â inan a m ı y o r , kork a kork a g özl eri m e b akıy or; h erk e s i n n efr etl e, lan etl e an d s ğ ı bu kadı nı
s e v m e d i ğ in e b e ni inan dır m a k için, ç o c u k ç a s e b e p l e r arıy ordu. Fak at, onu öyl e s e viy or, öyl e yan a yana
seviyordu ki...
- Çocu ğ u m , e ğ er an n e ni s e v m i y o r s a n b e n s e ni ç ok ayıpları m , de di m . Anne s e vil m e z mi hiç? Haydi ko ş ,
onu ç e vir: "Aba m mutlak a s e ni g ör m e k istiyor" de. Ben, türb e ni n yanın a g eliy oru m .
Munise, dizleri m e sarılar ak et e kl eri mi öptü, s o nr a ko ş a ko ş a b a h ç e y e gitti. Bu yaptı ğ ı m, büyük bir
ihtiyatsızlıktı, biliyoru m . Eğ er bu kadı nl a g örü ş tü ğ ü m ü duya c a k olurlars a, fen a ş eyler s öyl ey e c e k l e r , b elki
de bur a d a is mi mi lan etl e an a c a k l ar dı. Fak at, olsun...
Türb e ni n altınd a ki a ğ a ç kü m e s i içind e onl arı bir hayli b e kl e di m . Kadınc a ğ ız, ep e y c e uzakla ş m ı ş , Munise
onu yolun d a n ç e vir m e k için s azların öt e tarafın a ko ş m u ş ola c a ktı.
ÇALIKUŞU
227
Nihay et, g örün d ül er. Onların an a, kız yan yan a g eli ş leri öyl e hazin, öyl e hazin bir ş eydi ki... Birbirind e n
ç e kinir, utanır gibi ayrı ayrı yürüy orlar, ça m url ar a b atıy or gibi yap ar a k , g e ci kiy orlar dı. Bu kadın a
mu h a b b e t l e , ş efkatl e dolu bir ş eyler s öyl e m e y e hazırlan m ı ş tı m. Fak at, n e d e n s e kar ş ı kar ş ıya g el di ğ imiz
za m a n , birbiri miz e s öyl ey e c e k s öz bula m a d ı k .
Uzun boylu, narin yapılı bir kadı n c a ğ ız dı. Arkasın d a ya m alı bir e s ki çar ş af, yüzün d e pe ç e yerin e m or bir
ye m e n i , ay a ğ ın d a topukları kop m u ş , sırılsıkla m , yırtık iskarpinl er vardı. Birden korkuy or gibi titredi ğ imi
his s e d iy or d u m . Mümkün oldu ğ u kad ar sakin, h ey e c a n s ı z g örün m e y e çalı ş ar ak:
- Yüzünüzü aç s a n ı z a , de di m .
Küçük bir ter e d d ütt e n s o nr a pe ç e s i ni kaldırdı. Çok taz e oldu ğ u b elliydi. Nihay et otuz, otuz b e ş ya şlarınd a .
Fak at sarı ş ın ç e hr e s i öyl e yorgun , öyl e yıpran m ı ş tı ki...
Böyle kadınl arı b e n , ç ok b oy alı diy e bilirdi m. Halbuki yüzün d e b oy a d a n es e r yoktu. En ziyad e içim e
dok u n a n ş ey, Munise'y e ç ok b e n z e m e s i y di. Birden bir e ba n a öyl e g el di ki, Munise büyü m ü ş , bu ya ş a
g el mi ş . Sonra, s o nr a...
Çocu ğ u gayri ihtiyari bir har e k e tl e o m u zl arın d a n tutarak dizleri m e do ğ ru ç e kti m. Gö ğ sü m , derin n ef e s l e
şişiyor, gözl eri m doluy or du. Üstüm e aldı ğ ı m; büyük, ç ok büyük bir vazifey di. Fakat b e n , bunu yap a c a k ,
Munise'yi güz el ahl âklı bir kadın olar ak yeti ştirec e k ti m . Ömrü m ü n en büyük tes ellisi bu kadı n ola c a k tı.
Zihmind e n g e ç e n ş eyleri o da b e ni ml e b ar e b e r dü ş ünüy or m u ş gibi, de di m ki:
- Hanı m c ı ğ ı m , g örüy or u m ki, talih siz e, bu küçük kızı elinizd e büyüt m e k b a htiy arlı ğ ını na sip et m e m i ş . Ne
yap alı m , düny a bu! Ş unu siz e s öyl e m e k isteri m ki, gö nlün üz rah at etsin. Ben on u ba ğ rı m a b a stı m . Kendi
kızı m gibi büyüt e c e ğ i m . Hiçbir ş eyd e n m a h r u m et m e y e c e ğ i m .
ilk defa söz söylemeye cesaret etti:
- Biliyoru m küçük h a n ı m . Munise, b an a s öylüy or d u...
228
Ara sıra yolu m dü ş tükç e onu .g ör m e y e g eliy or du m . Allah sizd e n razı olsu n.
- Demek, Munise'yi görüyordunuz?
Küçük kollarını b eli m e dol ay a n Munise'nin tekrar titre m e y e b a ş la dı ğ ı m his s e tti m. Yeni bir ka b a h a ti
bulun m u ş tu. Dem e k gizli gizli an a s ı n ı g örüy or m u ş . Sonra, dah a hazini, bu görü ş m e l e ri b e n d e n gizle di ğ ini
kadın a s öyl e m e y e n e d e n s e utan m ı ş .
- Eğ er bur a d a kal mı ş ols ay dı k, ç o c u ğ u h er za m a n siz e g ö st e rirdi m, de di m . Halbuki b e n yarın ...'y e har e k e t
ediy oru m . Orad a n ner e y e gid e c e ğ i m b elli de ğ il. Yüre ğ iniz rah at olsun hanı m c ı ğ ı m . Ona an a ola c a ğ ı m
diy e m e m . Çünkü ann e n i n yerini hiç bir ş ey tuta m a z . Fakat iyi bir abl a ol m a y a çalı ş ac a ğ ı m .
Aşağıdaki sazlıkta bir ad a m ı n dol a ş tı ğ ını g ör dü k. Bu, b e ni m tale b e m Cafer Ağa'nın b a b a s ı y dı. Sık sık
bat alıkta yab a n örd e ğ i avla m a y a g elirdi.
Munise'nin an n e s i , bird e n b ir e tela ş lan dı:
- Gideyi m hanı m c ı ğ ı m , de di. Beni sizin yanınızd a g ör m e s i nl e r.
Bu s öz, zav allı kadı n d a , inc e bir ruh oldu ğ unu gö st eriy or du. Zaten halind e n , tavrınd a n , yüzün d e ki
m a n a l arın d a n da anla m ı ş tı m. İlk tah mi ni m do ğ ruydu. Munise, yüzü gibi ruhun un inc eli ğini ve kib arlı ğ ını bu
talihsiz an n e d e n al mı ş tı. Kadınc a ğ ızın, b e ni, de dik o d u d a n koru m a k için gö st er di ğ i tela ş ad et a kibri m e
dok u n d u . Onda iyi bir his bırak m a d a n ayrıl m a k iste miy or d u m . Dedik o d ul ar a hiç eh e m m i y e t v er m e d i ğ i mi
gö st er m e k için:
- Niçin acele ediyorsunuz? Bir parça daha kalmaz mı sı nız? de di m .
Zavallı kadı n, derin bir min n e tl e elleri m e bakıy or, onları öp m e k için dud a kl arı titriyordu. Fak at, ba n a
dok u n m a y a c e s a r e t ed e m e d i ğ i b elliydi.
Son fırtınanı n de virdi ğ i cılız bir kav a k a ğ a cı nı n g ö v d e s i n e
ÇALIKUŞU
229
oturduk. Munise'yi aramız a aldık. Şimdi, s öyl e m e k sırası on a g el mi ş ti. Zavallıcık, hay atını ba n a anlatırs a
da h a hafifley e c e ğ i ni hiss e diy or m u ş gibi bir har e k e tl e s öylüy or d u ve öyl e düz gü n kon u ş uy or du ki...
Bu kadını n sa d e , fakat hazin bir s er g ü z e ş ti vardı, istan b ul'd a Rum elik a v a ğ fn d a do ğ m u ş tu. Küçük bir
m e m u r olan b a b a s ı yl a an a s ı birbiri ark a s ı n a ölün c e onu Bakırk öy'd e kib ar bir ailey e evl atlık ver mi ş l er di.
Evin ç o c u kl arıyla b er a b e r büyü m ü ş , h e m e n h e m e n bir küçük h a n ı m mu a m e l e s i gör m ü ş tü. On b e ş , on altı
ya ş ın a g el di ğ ind e on a ad et a iyi kıs m e tl er çık m a y a ba ş la m ı ş tı. Fak at, o hiç birisini iste miy or, h e p si n e bir
ba h e n e buluy or d u. Çünkü on un bir s e v di ğ i vardı: Evin küçük b eyi, o vakit Harbiy e Mektebi'n e gid e n ,
bıyıkları h e n üz terle mi ş bir g e n ç . Gerçi bir ümidi yoktu, n e de ols a bir evl atlık parç a s ı oldu ğ un u biliyordu.
Fak at, hafta b a ş ların d a onu n yüzünü g ör m e y i, s e si ni işitm eyi şimdilik kâr sayıy or d u.
O sırad a Büyük Efendi, B'ye deft er d ar ol m u ş ve aile, yalnız Harbiy eli o ğ lunu istan b ul'd a bırak ar a k
ta m a m e n buray a gö ç et mi ş .
B.'de genç mektepliyi g ör m e d e n g e ç e n dört ay, on u dört s e n e lik bir ayrılık kad ar çıldırt mı ş v e nih ay et
Küçük Bey, yaz tatilini g e çir m e k için aile sinin yanın a g elin c e . ..
Çok g e ç m e d e n m a c e r a duyul m u ş . Beyef e n di, küçük h a- nı ml ar h ep bird e n onu n üstün e yürü m ü ş l er v e onu
artık ev d e tutm a k iste m e y e r e k bur ay a yakın köyl er d e n birin e bir ihtiyar kadı nın yanın a g ö n d e r m i ş l er.
Munise'nin dört ya ş ınd a ku ş pa- lazınd a n öl e n abl a s ı or a d a düny ay a g el mi ş . Bu hald e bir kızı, elind e
ç o c u ğ u ile kim kab ul e razı olur? Nihay et o, a ğ lay a sızla- ya ihtiyar bir or m a n m e m u r u n a var m a y a razı
ol m u ş , ilk za m a n l ar bir ş ey s öyl e m e z , talihin e razı olur m u ş . Fak at, ko c a s ı bu Zeyniler Köyü'n e yerl e ş tikte n
s o nr a a ğ ır, day a nıl m a z bir ca n sıkıntısı b a ş la m ı ş . Karanlık od a s ı n d a bun alıy or, gün d e n gün e s ar arıp
s oluy or mu ş .
230
Zavallı kadı n, bunları anlatırk e n , hâl â ken di ni o a ğ ır kar anlı ğ ın içind e g örür gibi gözl erin e , vücu d u n a bir
yorgunluk ç ök üy or d u.
İşte bu sıral ar d a e ş kıy a takibi için köy e bir jand ar m a kolu g el mi ş , iki üç hafta, sazlı ğ ın kar ş ısın d a ça dır
kurup otura n bu ask e rl erin g e n ç zabiti onu takib e ba ş la m ı ş . Kadın da na sıls a ş eytan a uy mu ş ve ko c a s ı n ı,
ç o c u ğ un u bırak ar a k zabitle b er a b e r kaç m ı ş ...
Bu sa d e hikây e , bilm e m ne d e n , b an a ç ok tesir etti. Akş am yakla ş ıy or du. Munise'yi ann e s iyl e yalnız
bırak ar a k m e kt e b e do ğ ru yürü m e y e ba ş ladı m . Belki de artık birbirini gör e m e y e c e k olan bu iki ins anı n bu
ayrılık dakik a s ı n d a birbirlerin e s öyl ey e c e k bir ş eyl eri olurdu. Yahut da b e ni m g öz ü m ü n ön ün d e istedikl eri
gibi kuc a kl a ş ıp a ğ lay a m a z l ar, içlerind e bir hicran yara sı kalırdı.
Mezar ta şları üz erind e n atlay ar a k m e k t e b e dö n e r k e n derin derin dü ş ünüy or d u m . Munise, b e n s e ni asıl
kim s e s i zli ğ in, yapay al nızlı ğ ın için s e v m i ş , san a dai m a acı m ı ş tı m. Mamafih, bu dakik a d a s e ni
kısk a nıy or u m . Senin s efil, dü ş kün bir kadın, fakat ne de ols a bir ann e olan ann e n i kısk a nıy or u m . Sen
do ğ du ğ un, büyüdü ğ ün yerl er d e n ayrılırk e n gözl erin d e bir ann e bakı ş ının hatıra sı nı, dud a kl arın d a an n e
ya şlarının acı lezz etini g ör e c e k s i n .
*
Bu sa b a h , Zeyniler Köyü'nd e n g etirdi ğim evr a kı ça nt a m a doldur ar a k Maarif Müdürlüğ ü'n e gittim. Munise'yi
uykud a bırak m ı ş tı m. Vakit erk e n di, dair e yeni açılıy or du, tek tuk g el e n m e m u rl ar m a h m u r m a h m u r kah v e ,
nar gil e içiyorlardı.
Kırmızı ku ş aklı b a ş k âtibin yerind e şimdi, kıvırcık kar a sak allı, ya ğ lı yak alı bir ef e n di oturuy or d u.
Hade m e l e r d e n birin e s or du m . Maarif Müdürü ile b er a b e r b a ş k âtibin de de ğ i ştiğini, iş için bu sak allı efe n di
ile kon u ş m a k lâzı m g el di ğ ini s öyl e di.
ÇALIKUŞU
23 1
Yanın a yakla ş ar a k s el a m v er di m . Maarif Müdürü Bey'in e m riyl e kap a n a n Zeyniler m e kt e b i mu alli mi
oldu ğ u m u , m e kt e b i n evr a kı nı tesli m e g el di ğ i mi s öyl e di m :
Baş kâtip, biraz dü ş ün dü:
- Ha, ev et, de di, pek âl â. Azıcık dı ş arıd a b e kl e yin de Müdür Bey g el sin.
Dairenin lo ş , b a s ı k s ofa s ı n d a ta m üç sa at mü d ürü b e kl e m e k lâzı m g el di. Böyle yerl er d e g el e n g e ç e n ,
ins a n a dik dik b akıy or, hatta s öz atanl ar bile oluy or.
Pen c e r e l e r d e n birinin ken arı n a kırık bir m e r di v e n day a m ı ş l ar dı. Basa m a k l ar d a n birin e iliş er ek b e kl e m e y e
ba ş ladı m .
Pen c e r e , har a p m e d r e s e avlus un a bakıy or d u. Kollan sıv alı, m a vi ş alvarlı bir s ofta, ş adırv a n ı n ken arın d a
zerz e v a t ayıklıy or, dallan, yanı m d a k i pen c e r e n i n için e kad ar giren koc a m a n bir çın arın üstün d e , s er ç e l e r
oyn a ş ıy orlar dı.
Dirsekl eri m dizleri m d e , ç e n e m elleri min içind e, dü ş ünüy or d u m .
Dün sa b a h , bu vakit, da h a Zeyniler'd e n ayrılm a m ı ş tı m . İrili ufaklı bütün tale b e l e ri m kay alı ğ ın üst e n d e k i
ara b a yolun a kad ar b e ni s el a m e tl e m e y e g el mi ş l er di. Ne arsız gö nlü m var b e ni m ? Etrafım d a ki ins a nl arı ne
kad ar ça b u k s e viy or u m . Aziz Enişte m'in tuhaf bir s öz ü vardı. Ara sıra b e ni elleri m d e n tutara k:
- Ah, b e ni m yapı ş k a n kızı m, ev v el a ins a nı yadırg ar s ı n , kaç ar s ı n; s o nr a ça m s a k ı zı gibi öyl e bir yapı ş ırsın
ki... der di.
Adam c a ğ ızın hakkı var mı ş . Bu ç o c u kl arın h ep si n e acıy or d u m . Güzellerin e güz el, çirkinl erin e çirkin,
s efillerin e s efil oldukl arı için. Böyle h er ayrıldı ğ ı m yerd e kalbi mi n bir parç a s ı nı bırakır s a m âlâ!
Zavallılar, birer birer eli mi öptül er. Çob a n Mehm et, Zehra ile, ba n a yeni do ğ m u ş bir ke çi yavuru s u
gö n d e r m i ş . Ada m c a ğ ızın h e diy e s i öyl e yüre ğ i m e dok u n d u ki... Henüz g özl eri açıl m a m ı ş olan bu yavru c a ğ ı
Munise'nin kuc a ğ ın a verdi m .
232
Çeç e n ara b a s ı n ı n yanık s e sli çın gır a kl arı b o ş ov a içind e titre m e y e b a ş la dı. Yava ş yav a ş Zeyniler'd e n
uzakla ş tık. Çocuklar a, siyah renkli taşların içind e kay b ol u n c a y a kad ar Munise ile b er a b e r ark al arın d a n
m e n dil salladık.
Arab anı n ot el kapı sı n d a dur m a s ı , Hacı Kalfa'nın yin e m er a klı bir za m a n ı n a tes a d üf et mi ş ti.
İ htiyar ad a m , a ğ zın d a bir ci ğ erl e kapı d a n fırlayan ko c a m a n bir ke diyi kov alıy or du. Elindeki nar gil e
m ar p u c u n u ka m ç ı gibi sallay ar a k :
"Dur, gâ v urun kedi si, derini yüz e c e ğ i m!" diye ba ğ ırar a k yanı m d a n g e ç e r k e n " "Hacı Kalfa" diy e s e sl e n di m .
Sesin ner e d e n g el di ğ ini bird e n b ir e anlay a m a y a r a k durdu v e ara b a n ı n içind e b e ni görür g ör m e z kollarını
kaldırıp s ok a ğ ı n içind e av azı çıktı ğ ı kad ar "Vay, iki göz ü m h o c a n ı m!" diy e ba ğ ırdı.
Adam c a ğ ızın s e vi n ci g örül e c e k ş eydi. Ağzında ci ğ erl e kar ş ıki viran e n i n duv arların a tırm a n m a y a çalı ş an
kediy e , n e ş eli n e ş eli,
- Var, gül e gül e, zıkkı ml a n , tela ş et m e . Helal olsun!., diye b a ğ ırdıkta n s o nr a yanı m a g el di.
Hacı Kalfa, o kad ar m e m n u n d u ki, kuc a ğ ın d a ke çi siyl e b e ni takip ed e n Munise'yi an c a k ot elin ikinci
katınd a fark etti:
- Vay ho c a n ı m , bu da kim, ner e d e n çıktı? diy e s or du.
- Benim kızı m, Hacı Kalfa, de di m . Senin ha b e ri n yok. Ben, Zeyniler'd e evl e n di m , şimdi bir kızı m var. Hacı
Kalfa, Munise'nin ç e n e s i ni ok ş ay ar a k :
- Söyley e n e b ak m a , s öyl et e n e bak. O da olur inş allah. Kız da kız de di ğ in e de ğ er ha! Tos u n gibi, de di.
Güzel bir tes a d üf e s e ri olar ak m a vi ku şlu od a m yin e b o ş - mu ş. Buna ç ok s e vi n di m . Akş am, Hacı Kalfa b e ni
zorla evin e ye m e ğ e g ötürdü.
Yorgunlu ğ u m u ba h e n e ed e r e k gitm e k iste m e d i m , ihtiyar ad a m b an a ad et a e mir v eriy or:
ÇALIKUŞU
233
- Şuna b ak h el e, s e n altı ay yay a n yürüs e n , b e n zin bile s ol m a z , töv b e olsun, diy ordu.
*
Bunların h ep si güz el, h e p si âlâ. Fak at, b e ni dü ş ün dür e n ba ş k a bir m e s e l e var. Dün ak ş a m , yat m a d a n bir
h e s a p yaptı m , o kad ar tuhaf bir n etic e çıktı ki, inan a m a d ı m . Bir ker e de aynı h e s a b ı par m a k l arı ml a tekrar
etti m. Maales ef do ğ ruydu. Bu netic e , ç ok acıklı ol m a kl a b er a b e r gül m e k t e n ken di mi ala m a d ı m . Ben,
şimdiy e kad ar ken di gayr eti m, ken di çalı ş m a m say e s i n d e g e çi n di ğ i mi zan n e diy or d u m . Halbuki eli m d e k i
parayı sarf et m e k t e n ba ş k a bir ş ey yap m a m ı ş tı m .
Zavallı Gülmis al Kafacı ğ ı m, yanı m d a ep e y c e bir par a bulun d ur m a d a n yab a n c ı bir m e m l e k e t e gitm e n i n
do ğ ru ol m a d ı ğ ını s öyl e m i ş , an n e m i n el m a s l arı n d a n birini sat ar a k para s ı nı ayrı bir ke s e içind e eli m e tesli m
et mi ş ti.
Şimdiy e kad ar birç o k m a s r afı m ...ol m u ş tu. Öyle ya, bu kad ar za m a n açıkta kal mı ş tı m. Sonra yol paral arı
da ep e y c e tutuy or du. Fazla olar a k fakir bir köy h o c a s ı n d a n ba ş k a bir ş ey ol m a d ı ğ ı m ı da dü ş ün m e m i ş ti m.
Etrafım d a s efil, aç bir ins an g ör dü ğ ü m za m a n ufak tefek yardı ml ar d a bulun m a y ı vazife bilmi ş tim. Fakat
ins a nl ar, s a hi, ins afsfz m a hl ukl ar. Belki de yüz yum u ş a klı ğ ı m d a n alın mı ş c e s a r e tl e etrafı m d a açılan eller,
h el e s o n 'za m a n l ar d a o kad ar ç o ğ al m ı ş tı ki...
Tabii, n e tuttuğ unu hâlâ bug ü n de pek iyi bil m e di ğ i m birka ç kuru ş aylı ğ ı m bütün m a s r afları mı
kar ş ılay a m a z d ı . Daha fen a s ı, bu aylıklard a n ikisini de h e n üz al m a y a muv affak ola m a m ı ş tı m .
işte bu fevk al â d e ihtiyaçl ar kar ş ısın d a h er b a ş ı m sıkı ş tı ğ ınd a bu ke s e y e el at mı ş tı m. Fak at, şimdi bu
zav allı tor- ba c ı k da öyl e hafile mi ş ti ki, içind e kil erin! say m a y a c e s a r e t ed e m i y o r d u m . Dem e k , b e ş ayın
bütün m a c e r a s ı n a , bütün yor gu nlukl arın a ra ğ m e n b e ni ya ş ata n yin e aile mi n yardı m ı ol m u ş tu.
234
Pen c e r e d e n giren çın ar yapr akl arıyla oyn ay ar a k bunu dü ş ünürk e n h e m gül e c e ğ i m h e m de a ğ lay a c a ğ ı m
g eliy or du. Mamafih, yin e bir tes elli icat ettim.
"Üzülm e Çalıku ş u, hiç bir ş ey kaz a n a m a d ı n s a , g e çi n m e n i n , ya ş a m a n ı n v e tah a m m ü l et m e n i n ne oldu ğ un u
da mı ö ğ r en m e d i n ? Bu az kaz a n ç mı? Bundan s o nr a artık ç o c u klu ğ u bırakır, kadı n kadı n c ı k olursun
kızı mi" de di m .
Ben, b öyl e dü ş ünürk e n b o ş s ofa d a , b irden bir e bir tela ş uyan dı. İ htiyar bir had e m e , bir elind e bir palto, bir
elind e bir b a st o nl a Maarif Müdürü'nün od a s ı n a do ğ ru ko ş uy or d u.
Birkaç dakik a s o nr a mini mi ni b oylu mü d ür ün az a m e tli b oy n u n u yüks eltip tek gözlü ğ ünü parlat ar ak
m e r div e n d e n çıktı ğ ını g ör dü m . Arkasın d a n od ay a gire c e k ti m Biraz ev v el mü d ür ün palto s uyl a ba st o n u n u
götür e n sak allı ha d e m e kar ş ı m a dikildi:
- Dur b e hanı m , efe n di n ef e s alsın. Acel en n e? Ananın karnın d a dok uz ay na sıl b e kl e di n? diy e ba n a
çıkı ş tı.
Böyle mu a m e l e l e r e yav a ş yav a ş alı ş mı ş tı m, onu n için müt e e s s ir ol m a d ı m . Hatta, bilâkis, hali m bir s e sl e :
- Kuzum ba b a , b ey ef e n d i kah v e s i ni içtikten s o nr a ha b e r ver. Bekledi ğ iniz mu alli m e g el mi ş de, diy e rica
etti m.
Maarif Müdürü, beklemiyordu. Fakat öyle söylersem hademenin belki daha fazla gayr et e g el e c e ğ i ni
dü ş ünüy or d u m . Ne yap ar s ı n bu kurn azlıkları ö ğ r e n m e k lâzı m dı.
İ htiyar ha d e m e , üç b e ş dakik a s o nr a tekrar od a d a n çıktı. Siyah çar ş afı ml a b e ni bird e n b ir e fark
ed e m e y e r e k s öyl e n m e y e ba ş la dı:
- Nered e o kadın? Hay Allah, h e m ad a m ı n iki ay a ğ ını bir pab u c a s ok ar, h e m kaç ar.
- Darılm a ba b a , bur a d a y ı m . Gireyi m mi?
- Haydi, gir bak alı m , s e nin g ö nlün olsun. Müdür, ba ş ı açık, dud a ğ ının ucun d a ko c a m a n bir puro ile
m a k a m ı n d a oturuy or d u, kö ş e d e k i bir koltu ğ a gö m ül m ü ş ya ş lı
ÇALIKUŞU
23 5
bir zata küçücük vücu du n d a n umul m a y a c a k kad ar çatlak, cür etli bir s e sl e bir ş eyl er s öylüy or du:
- Efendi m , n e m e m l e k e t , ne m e m l e k e t! Dünyanı n israfını yap arl ar da ken dil erin e bir kartvizit b a stır m a zl ar.
Sek s e n kişi sizi g ör m e k istedi ğ in e dair kapıd a n ha d e m e ile ha b e r gö n d e rir. Hade m e do ğ ru dürüst isiml erini
s öyl ey e m e z , bir ke ş m e k e ş tir gid er. Ben, idar e d e Deli Petro sist e m i n e taraftarı m . Memurları yalnız res m i
hay atların d a de ğ il, hus u si hay atların d a da takip et m e li; yedikl eıi, içtikleri ş ey e, oturdukl arı, g ez dikl eri yer e,
elbi s el e rin e mü d a h a l e et m e li. Gelir g el m e z m e kt e pl er e bir ta mi m gö n d e r di m . Asgari iki gün d e bir tıraş
ol m a y a c a k , ütüsüz pant ol o n , yak a s ız g ö m l e k giy e c e k mu alli ml erin azl e di- lec e kl e rini s öyl e di m . Dün
m e k t e pl e r d e n birini teftiş e gidiyor du m . Kadının önün d e bir mu alli m e rastladı m . Tanı m a zlıkt an g el er e k :
"Git, mu alli m e ha b e r ver, Maarif Müdürü g el di, de!" de di m .
- Efendim, muallim bendenizim, diye cevap verdi.
- Hayır, s e n bir had e m e ol m alı sı n. Çünkü bu kıyafett e mu alli m ola m a z , b e n bu ş ekild e giyin mi ş bir
mu alli m e tes a d üf ed e r s e m kolun d a n tuttuğ u m gibi s ok a ğ a atarı m.
Herif ta ş gibi don d u kaldı. Arka m a bak m a d a n iç eri girdi m. Şimdi, yarın yin e o m e kt e b e gid e c e ğ i m . Bu
ad a m ı aynı hald e g örür s e m der h al azl e d e c e ğ i m .
Söz e b a ş la m a k için mü d ürü n sus m a s ı n ı b e kliy or du m . Fakat on d a öyl e bir te ş e b b ü s yoktu; gittikç e c o ş ar a k
esip sav ur m a y a de v a m ediy or d u:
- Evet ef e n di m , g e ç e n l e r d e m e kt e pl er e ta mi m gö n d e r di m : "Muallim e ve mu alli ml er mutlak a bir kartvizit
ba stır m alı. Kartsız olar ak m a k a m a vuku bula c a k mür a c a a tl ar kab ul edil m e z!" de di m . Fak at kim e
anlatırsın?
Birden bir e s ert bir tavırla ba n a dö n d ü:
"Bahs e gireri m ki Muallim e Hanı m da bu ta mi mi al mı ş tır. Fak at bun a ra ğ m e n yin e kartsız mür a c a a t ediy or.
Yine ha d e 236
m e n i n a ğ zınd a: "Siz bir hanı m ça ğ ır mı ş sı nız, o g el di!" teran e s i. Kim? Hangi hanı m ? Sarı çiz m eli Mehm et
Ağa.
Hayrett en do n a k al dı m . Dem e k bütün bu s özl er bu hidd et b an a kar ş ı. Beni m kartsız içeri gir m e k istedi ğ i m
için!
- Ben sizd e n e mir al m a d ı m ef e n di m , diy e bildi m .
- Nasıl olur? Siz n er e d e h o c a s ı n ız?
- Geç e n hafta g el mi ş tiniz. Zeyniler Köyü m u alli m e s i , kap a n m a s ı n ı e m r e tti ğiniz m e kt e p .
Maarif Müdürü, ka ş ların d a n birini kaldırar a k dü ş ün dü:
- Ha, ev et hatırladı m . Ne yaptınız, mu a m e l e bitti mi?
- Emr etti ğiniz gibi oldu efe n di m , s öyl e di ğ iniz evr a kı da g etirdi m.
- Peki b a ş k âtib e tesli m edin, tetkik etsin.
Kirli yak alı b a ş k âtip, b e ni ta m iki s a at istintak etti. Evrakı tekr ar tekrar göz d e n g e çiriy or: "Müteferrika
s e n e tl eri", "evr a k- ı mü s b it e", "lüzu m müz e k k e r e s i", "b ey a n n a m e sur eti", falan diye birç o k anlay a m a d ı ğ ı m
ş eyler s oruy or, ihtiyar h ey etin d e n g etirdi ğ im m a z b a t al ar a itiraz ediy or d u.
Ben, ikide bird e ş a ş ırdık ç a onu n öyl e bir dud a k bük m e s i , "Sözd e bunl ar da h o c a!" diy e bir hak ar et et m e s i
var ki... Yanlış b attal edil mi ş bir s e n e t pulu için b e ni ad et a a ğ lata c a ktı.
Sonra, bir m e s e l e dah a çık ar dı. Bilme m kaç yıl ön c e bir mu allı m e y e da m ta miri için iki yüz elli kuruş
ver mi ş l er, onu n s e n e d i yok m u ş :
"Niye bu par anı n m a h s u b u yapıl m a m ı ş ? Sen et n er e d e ? Bulam a z s a n m a h k e m e y e gid er si n!" diye ter ter
tepinıy or d u.
Ben:
- Beyef e n di, yap m a y ı nız, b e n or ay a gid eli yarı m s e n e bile ol m a d ı , diye anlat a c a k gibi oluy or, fakat bir türlü
lakırdı anlata mı y or d u m .
- ilahı efe n di m , illalah ef e n di m . Ben, b öyl e rez al et e g el e m e m efe n di m . Beni m deli ol m a y a vakti m yok
ef e n di m , diy e [ s öyl e n e r e k kâ ğ ıtları aldı, Maarif Müdürü'nün yanın a girdi.
ÇALIKUŞU
23 7
Bulundu ğ u m od a d a biri sarıklı, öt eki, bıyıkları h e n üz terle mi ş iki kâtip dah a vardı, m a s a l arı nı n b a ş ın d a
ken di işleriyle m e ş g ul görün üy orl ar, bizi ml e hiç alak a d a r ol m uy orl ar dı .
Baş kâtip hidd etl e od a d a n çıkın c a bu iki ef e n di bird e n b ir e yerl erind e n fırladılar, mü d ür ün od a s ı n a bitişik
olan kapıy a kulakl arını koy ar a k dinl e m e y e ba ş ladılar.
Fak at kâtiplerin bu zah m e ti b ey h u d e y di. iki dakik a s o nr a mü d ürü n, de ğ il bizi m od a d a n , b elki s ok a kl ar d a n
bile işitilec e k bir s e sl e ba ğ ır m a y a b a ş la dı ğ ı duyuldu.
Sarıklı kâtip s e vin cin d e n , g e n ç kâtibin sırtın a vuruy or:
- Allah s e n d e n razı olsun Müdür Bey, şu ter e si bir kalayla, dinsizin hakkın d a n ima n s ı z g elir, diyor du.
Maarif Müdürü b a ş k âtib e ş öyl e s öylüy or d u.
- Bıktım ef e n di m s e n d e n , bıktı m s e n d e n . Bu, ne ş ekilp e- restlik, bu ne küflen m i ş kırtasiy e c i kafa sı. Hakkı
var kadı nın Sana kaç s e n e lik s e n e d i yarat a c a k hali yok ya. Aklın er miy o s a git, çık git. iste di ğ in yer e kad ar
yolun açık. Zaten s e n git m e z - s e n , b e n s e ni tabur c u ed e c e ğ i m . Hay, hay, der h al yaz istifanı. Yaz m a z s a n
ad a m de ğ ilsin.
Eyvah yüre ğ i m e iniyordu. Kâtipler e:
- Yok h e m ş ir e hanı m , yok! de di. Aldırış et m e . Müstah a ktır o ter e s e , ikide bird e ken din d e n dah a ed e p s i z
biri çıkıp a ğ zının payını v er m e z s e rah at et m e z , it dişi, köp e k dirisi. Allah s e n d e n razı olsun, o, pap ar a d a n
s o nr a birka ç gün sakinl er, ken di nin de kafa sı dinlenir, bizi m de...
Ses ke sil mi ş ti: Kâtipler, h e m e n m a s a l a rı n a ko ş tular. Hafız Efendi, ken di ken di n e :
- Bu, m e s e l dir; dinsizin hakkın d a n ima n s ı z g elir, diy e bir ş eyl er mırılda nıy or d u.
Baş kâtip, ay akl arıyla b er a b e r sak alı da titrey er e k iç eri girdi. Başını ç e vir m e d e n yanların a bak a n kazlar
gibi, gözl erin d e n birinin yan b akı ş ıyla kâtipleri süzdü. Onlar, öyl e sakin v e s e s s iz çalı ş ıy orlar dı ki, mü st e rih
oldu, yav a ş yav a ş s öyl e n e r e k
238
yerin e oturdu. Mamafih ça h ş a m ı y o r d u. Birkaç ker e uflayıp pufladıkta n s o nr a yav a ş s e sl e s öyl e n m e y e
ba ş ladı.
- Elli ya ş ın a g el mi ş , bun c a m e m u riy etl er d e bulun m u ş , mu a m e l e y e bizi m b a ş had e m e kad ar aklı er miy or
bu ter e si n. Kendi yarın c e h n n e m olur gid er, kab a k bizi m ba ş ı mız a patlar. Öyle ya, günün birind e ba ş ı mız a
bir müf etti ş ek ş is e , mu a m e l a tı bir göz d e n g e çir s e : "Be h erifler, siz e ş e k ba ş ı mı sı nız? Bu iki yüz elli
kuru ş un m a h s u b u niçin yapıl m a m ı ş ? Sizin bu usulsüzlü ğ ü niye g öz ü n üz g ör m e d i!" de s e , h erif, h epi mizi
m a h k e m e y e s e v k ets e hakkı dır. Hazin e- i de vl et hukukuyla oyun olur mu? Vallahi biz g e b e rip gitmi ş ols a k ,
yüz s e n e s o nr a evl at v e ahfa dı m ı z d a n bu par ayı tah si l ederler.
Kâtipler, b a ş larını deft erl erin d e n kaldır mı ş , hür m e tli bir dikk atl e bu s erin s özl eri dinliyorlardı.
Baş kâtip, hav a yı iyi bular ak s or du:
- işittiniz mi m e n d e b u r u n yedi ğ i h erz el eri? Hafız hayr etl e b a ş ını kaldırdı:
- Hayrola, bir s e s işittik a m a , s ize miydi?
- Kısm e n ba n a ; ukal a dü m b e l e ğ i.
- Esef buyur m a y ı nız efe n di m , onlar mu a m e l a t a vaki de ğ illerdir. Zatıâliniz ol m a s a n ı z üç gün d e bu dair e nin
altı üstün e g elir.
Bu s özl eri, hafız s öylüy or du. Biraz ev v el b a ş k âtibin uğradı ğ ı hak ar et e ç o c u k gibi s e vi n e n Hafız Efendi!
Yarab bi, bunl ar ne tuhaf ins anl ar!
Bununla b er a b e r , s arıklı kâtibin tah mi ni bir der e c e y e kad ar do ğ ru çık mı ş tı. Baş kâtip, g e çir di ğ i fırtınad a n
s o nr a hayli yu mu ş a m ı ş ve sakinl e ş mi ş görün üy or d u.
Bir sigar a yakıp, du m a n l arı nı iki tarafa sav ur ar a k:
- Adam s e n d e , kim bu de vl et e hiz m et et mi ş de, bir "Allah razı olsun" de mi ş l er, de di ve b e ni da h a fazla
yor m a d a n ac el e ac el e evr a kı tesli m aldı.
Biraz s o nr a, ken di işim için ikinci defa olar a k Maarif
239
ÇALIKUŞU
Müdürü'nün od a s ı n a girdi ğim za m a n , yor gu nlukt a n dizleri m titriyor, gözl eri m kararıy or d u.
Müdür, şimdi ba ş k a bir dav a n ı n pe ş ind e y di. Türlü huys uzluklarla had e m e l e r e , od a s ı n ı n tozlarını aldırıyor,
duv ar d a ki resi ml erin yerl erini de ğ i ş tiriyor v e ikide bird e küçük bir el ayn a s ı n d a sa çl arını, krav atını
mu a y e n e ediy or d u.
Hâlâ aynı kö ş e d e otura n ihtiyar ef e n di ile araların d a g e ç e n bazı s özl er ba n a bu hazırlı ğ ın s e b e b i ni anlattı:
B.'ye, Piyer For is min d e bir Fran sız gaz et e c i g el mi ş , Maarif Müdürü dün ak ş a m Vali tarafınd a n v erilen
ziyafett e bu mu h a rrir ve karısı ile tanı ş mı ş . Piyer For, ç o k ent er a s a n bir ad a m m ı ş . Gaz et e s i n d e : "Ye şil
B.'de Birkaç Gün" s erl e v h a s ı altınd a bir s eri m a k al e yaz a c a k m ı ş .
Müdür, h ey e c a n l a anlatıy or du:
- Bugün sa at üçt e karı ko c a , ziyar eti m e g el m e y i va at ettiler. Kendilerin e m e kt e pl eri mizin bir ikisini
gö st er e c e ğ i m . Gerçi bir Avrupalıya g ö ğ s ü m ü z ü g er e g er e g ö st e r e b il e c e k bir m e k t e b i m i z yok a m a , bir
politika yap a c a ğ ı m çar e si z. Herhald e lehi miz e yazı kop ar a c a ğ ı m ı zı umuy or u m . Berek et v er sin ki, b e n
bulun du m bur a d a , yok s a bu ziyar et s el efi m za m a n ı n d a ols ay dı, Avrupalıya rezil olduk gittiydi.
Ben, hâlâ kapının yanın d a , para v a n ı n bir kö ş e si n d e b e kliy or du m . Acel e ac el e :
- Yine ne var, hanı m ? de di.
- Muamele bitti, efendim.
- Pek âl â, te ş ek k ür ed e ri m .
- ü!
- Te ş e k k ür ed e ri m , gid e bilirsiniz.
- Bana b a ş k a bir e m riniz ola c a ktı. Yeni bir m e m u riy et için.
- Evet, fakat şimdi açık yeri m yok. Münhal vukuun d a bir ş ey yaparız, is minizi kal e m e kayd ettirin.
Maarif Müdürü, bunl arı ke s ki n bir s e sl e ac el e ac el e s öylüy or v e bir an ev v el ç e kip git memi bekliyordu.
240
"Münhal vukuunda!"
Bu s öz ü istan b ul'd a, Maarif Nezar eti'n d e de birç o k defal ar işitmi ştim v e m a n a s ı n ı m a al e s e f ç ok iyi
biliyordu m . Müdürün sinirli s e si b e n d e tuhaf bir isyan uyan dır m ı ş tı. Dış arı çık m a k için kapıy a bir adı m
attı m, fakat o sa niy e d e g öz ü m ü n önü n e bir hay al, ot eld e ki od a m ı z d a mini mini ke çi siyl e oyn a y ar a k b e ni
b e kl e y e n Munise'nin hay ali g el di.
Evet, b e n , şimdi es ki Ferid e de ğ ildi m. Hem e n h e m e n a ğ ır vazifel eri olan bir ann e y di m .
O vakit, tekrar döndüm. Yağ mur altınd a s ok a kl ar d a n g e ç e n l e r e el aç a n bir fukar a gibi ba ş ı m önü m e
dü ş m ü ş , s e si m d e bir kork a k dilen ci ah e n gi yl e:
- Beyef e n di, b e kl e m e y e vakti m yok, de di m . Söyle m e y e utan a c a ğ ı m , fakat mü ş kül bir vaziy ett eyi m . Eğ er
ba n a h e m e n bir iş v er m e z s e n i z ...
Daha fazla sı nı s öyl ey e m i y o r d u m . Yeisi m d e n , utan cı m d a n g ö ğ s ü m tıkanıy or, gözl eri m ya şlarla doluy or d u.
O, aynı titiz v e tela ş lı tavrıyla:
- Söyledi m hanı m , de di. Açığım yok. Yalnız "Çadırlı"da bir köy m e k t e b i var a m a , karı ş m a m . Berb at bir yer
diyorlar. Çocukl ar köy kah v e s i n d e okuy orl ar m ı ş . Muallim için de yatıp kalk a c a k yer yok m u ş , işinize g elirs e
tayin ed e yi m vey a h ut da h a iyi yer ister s e n iz, b e kl er si niz.
- Haydi, efe n di m , c e v a b ı n ızı b e kliy oru m .
Bu Çadırlı'nın Zeyniler'd e n dah a fen a bir köy oldu ğ un u zat e n işitmi ştim. Fak at aylar c a bur al ar d a
sürün m e k t e n , türlü hak ar etl er e uğra m a k t a n s a ka b ul et m e k dah a iyi ola c a ktı.
Başımı önü m e e ğ di m , nef e s gibi hafif bir s e sl e : "Peki, ka b ul e m e c b u r u m !" de di m .
Fak at Maarif Müdürü c e v a b ı m ı işitm e di. Çünkü bu dakik a d a kapı bird e n b ir e açıl mı ş , dı ş arıd a n biri
"Geliyorlar" diye s e sl e n m i ş ti.
ÇALIKUŞU
24 1
Maarif Müdürü, redin g o t u n u ilikley er e k kapıd a n fırladı. Beni m için ç e kilip git m e kt e n b a ş k a iş kal m a m ı ş tı.
Fak at kapıd a n çık a c a ğ ı m sırad a onu n Fran sız c a : "Giriniz, rica ed e ri m ." de di ğ ini işittim.
Dış arıdan , ev v el a kalın m a nt olu bir g e n ç kadı n girdi. Yüzünü görün c e hafif bir hayr et ferya dı nı m e n
ed e m e d i m . Gaz et e c i nin karısı b e ni m e sjci sınıf ark a d a ş l arı m d a n Kristiyan Varez'di.
Kristiyan, bir tatilde, aile siyl e b er a b e r Fran s a'y a gitmi ş , ora d a kuz e nl erin d e n g e n ç bir gaz et e mu h a rririyle
evl e n e r e k bir da h a g eri dö n m e m i ş ti.
Arkada ş ı m, birka ç s e n e içind e inanıl m a y a c a k kad ar de ğ i ş mi ş , kerliferli bir kadı n ol m u ş tu. Sesi mi işitinc e
ba ş ını ç e virdi ve yüzü m d e k i pe ç e y e ra ğ m e n bir an d a tanıdı:
- Çahku ş u m , b e ni m küçük Çalıku ş u m , s e n bura d a , ah, n e tes a d üf!
Kristiyan, b e ni en ç ok s e v e n ark a d a ş l arı m d a n d ı . Ellerim d e n tutarak b e ni od a n ı n orta sı n a ç e kti. Yarı zorla
pe ç e m i açtı ve yan a kl arı m d a n öp m e y e ba ş la dı. Henüz gör m e y e mu v affak ola m a d ı ğ ı m koc a s ı v e ba h u s u s
Maarif Müdürü, kim bilir, n e kad ar ş aş ır mı ş lardı.
Ben, onl ar a ark a m ı ç e viriy or, gözl eri m d e k i ya ş ları g ö st e r m e m e k için yüzü m ü ark a d a ş ı m ı n o m z u n a
saklıy or du m .
- Ah, Çalıku ş u h er ş ey aklı m a g elirdi fakat s e ni b öyl e si m siy a h bir alaturk a çar ş afla v e g özl erin d e ya şlarla
bur a d a bula c a ğ ı m ı ümit ed e m e z d i m .
Yava ş yav a ş ken di mi topla m ı ş tı m. Gizli bir har e k e tl e tekr ar pe ç e m i kap a m a k istedi m . Fakat, o m a ni oldu.
Zorla b e ni ko c a s ı n a dö n d ür e r e k :
- Piyer, sa n a Çahku ş u'nu takdi m ed e yi m , de di.
Piyor For, uzun boylu, güzel çehreli, ku mr al bir ad a m d ı . Fak at, biraz deli ş m e n di, yahut da, b e n h e p
lakırdılarını tarta tarta s öyl ey e n a ğ ırb a ş lı ins a nl ar ara s ı n d a yas ay a yas a y a
242
ad a m c a ğ ı zı öyl e g ör e c e k hal e g el mi ş ti m. Gaz et e ci, eli mi öptü v e e ski bir bildikle kon u ş ur gibi'
- Matmaz el, ç ok b a htiyarı m , de di. Bilir misiniz, biz hiç yab a n c ı de ğ iliz. Kristiyan, sizd e n o kad ar ç ok
ba h s e tti ki... Hatta o, sizi takdi m et m e s e y d i de b e n Çahku ş u'nu tanıya c a k tı m . Mektept e ark a d a ş l arınız v e
ho c al arınızla b er a b e r çık mı ş bir grup foto ğ rafınız vardı Orad a ç e n e n i zi Kristiyan'ın o m u z u n a day a m ı ş tınız.
Görüy or s u n u z ya, sizi ne kad ar tanıy oru m .
Onlar, Maarif Müdürü'nü ta m a m ı yl a unut m u ş gibi b e ni ml e kon u ş m a y a ba ş la m ı ş lardı. Bir aralık b a ş ı mı
ç e vir e c e k oldu m d u .
Öyle bir m a n z ar a g ör dü m ki, ba ş k a yerd e ols a m kah k a h a l arl a gül er di m . Misafirlerle b er a b e r od a y a
birtakı m yab a n c ıl ar da gir mi ş ti. Bunlar, Maarif Müdürü, en ön d e ve ortad a ol m a k üz er e etrafı mız d a bir
yarı m dair e ç e vir mi ş l er, a ğ ızları hayr ett e n bir karı ş açıl mı ş , m e r a klı bir h ok k a b a z hün eri s eyr e d e n köylül er
gibi b e ni m Fran sız c a kon u ş tu ğ u m a bakıy orl ar dı.
Daha garibi, aral arın d a Zeyniler' e g el e n uzun b oylu Nafıa mü h e n d i si de vardı! Sonrad a n bu efe n di nin,
mi s afirler e mih m a n d a rlık ettiğini anla dı m . Adam c a ğ ız, nih ay et mur a dı n a er mi ş , yüzü m ü g ör m ü ş tü.
Bununla b er a b e r , köy d e b e ni m için Maarif Müdürü'n e Fran sız c a s öyl e di ğ i s özl eri hatırladıy s a h er h al d e
biraz sıkıl mı ş ola c a ktır.
Artık, olan ol m u ş tu. Eski bir sınıf ark a d a ş ı m a ken di mi bu kad ar dü ş kün bir vaziy ett e gö st er m e k
izzetin efsi mi kır mı ş tı. Buna bir de m a n e v i zillet m a n z ar a s ı ilav e et m e k iste m e y e r e k yüks e k s e sl e ve olan c a
cür et ve n e ş e m l e kon u ş m a k t a de v a m ediy or du m .
Maarif Müdürü, nihay et vaziy ett e ki tuhaflı ğ ı gör dü. Minimini b oyu ile gülün ç bir rev ar a n s yap ar a k :
- Oturm a n ı zı rica ed e ri m , rah at sız ol m a y ı nız, diy e koltuklan g ö st e r di.
Bana artık çıkıp git m e k dü ş m ü ş tü. Kristiyan' a yav a ş ç a :
ÇALIKUŞU
24 3
- Sen d e n artık mü s a a d e istey e c e ğ i m , de di m .
Fak at, ça m s a k ı z ı gibi yapı ş ıyor, bir türlü yak a m ı bırak m ı y o r d u. Arkada ş ı mı n ısrarını Maarif Müdürü de fark
etti. Biraz ev v el b an a o kad ar s o ğ uk v e fen a mu a m e l e ed e n bu ad a m , derin bir hür m e tl e önü m d e e ğ iler e k
bir koltuk da ba n a ikra m etti:
- Hanı m ef e n di ay akt a kal m a y ı n, lütfen, de di.
Çare siz oturduk. Kristiyan, b e ni m sırtı m d a b a b a y a n i bir çar ş afla bur a d a bulun m a m ı bir türlü aklın a
sı ğ dıra m ı y o r, koc a s ı n a hitap ed e r e k :
Bilmez sin, Piyer, Ferid e ne ent er a s a n bir kızdır, diyor du, istan b ul'un en asil aile sin e m e n s u pt ur. O kad ar
zarif bir zek â s ı , öyl e güz el bir kar akt eri vardır ki... Onu burada görmek, beni çok mütehayyir etti.
Arkada ş ı m, b e ni m et h e d e r k e n h e m h o ş lanıy or, h e m utanıy or du m .
Ara sıra gözl eri m Maarif Müdürü'n e tes a d üf ediy or du. Ada m c a ğ ız, hâl â hayr ett e n ken dini kurtar a m ı y o r d u.
Ya o say gı s ız Nafia mü h e n di si! Odanın bir kö ş e si n e sakl a n m ı ş b e ni g öz hap sin e al mı ş tı.
Tabii, on a bak m ı y o r d u m . Fak at, hani baz e n ins a nı n yüzün d e b ö c e k dol a ş ırd a tuhaf ürp er m e olur, onun
gözl erinin de b öyl e bir b ö c e k gibi yüzü m d e dol a ş tı ğ ını b ak m a d a n his s e d iy or, rah at sız oluy or d u m .
Kristiyan'ın m e r a k ı n ı yatı ş tır m a k için, ş u ş ekild e izihat ver m e y e m e c b u r oldu m :
- Bütün bunl ard a ş a ş ılac a k bir ş ey yoktur, h erk e s i n bir ş ey e h e v e s ettiği gibi, b e n de ho c alı ğ a h e v e s etti m.
Gönlü m ü n rızasıyla bu vilay ett e çalı ş m a k , m e m l e k e ti n ç o c u kl arın a hiz m e t et m e k istedi m . Hayatı m d a n
m e m n u n u m , h er h al d e yelk e nli kayık ile düny a s ey a h a tin e çık m a k kad ar tehlik eli bir kapris de ğ il.
Ş a şıyoru m ; bunun ne kad ar tabii bir ş ey oldu ğ unu bir türlü anla m a k iste miy or s u n .
244
Mösyö Piyer For, kuvvetli bir ses ve ukala bir tavırla:
- Ben anlıy oru m m at m a z e l , de di. Ruhun b öyl e inc e elan'larını Kristiyan da ş üph e s iz ç ok iyi anlar. Fak at,
bird e n b ir e ken di sini toplay a m a d ı . Beni m bun d a n çık ar dı ğ ı m netic e ş udur ki, İ stan b ul'd a iyi bir garp
terbiy e s i gör m ü ş bir yeni g e n ç kız n e sli vardı. Bunlar Loti'nin dez a n ş a nt e'l eri gibi fayda s ız spl e e n 'l erl e
ken dil erini har a p ed e n n e sild e n b a m b a ş k a bir n e sl e m e n s u pt urlar. Onlar, ak siy o n 'u b o ş hay al e tercih
ediy orlar v e istan b ul'd a ki refah ve sa a d e tl erini bırak ar a k ken di istekl eriyle Anad olu'yu uyan dır m a y a
g eliy orlar. Ne güz el, n e ulvi bir fera g at nu m u n e s i ve b e ni m için n e bulun m a z bir m a k al e m e v z u u. Türklerin
uyanı ş ın d a n b a h s e d e r k e n mü s a a d e n i zl e sizin adınızı da zikred e c e ğ i m m at m a z e l Ferid e Çalıku ş u.
Tela ş la:
- Kristiyan, koc a n ı n b e ni m adı mı gaz et e y e g e çir m e s i n e mü s a a d e ed e r s e n s e ninl e do stlu ğ u ke s e ri m ,
de di m .
Piyer For, ken di mi sakl a m a k iste m e k arzu m u yanlı ş anla dı:
- Bu tev az u da ç ok güz el, m at m a z e l , de di. Sizin gibi bir g e n ç kızın arzuların a itaat et m e k bir vazife dir.
Memlek e tin han gi b a htiyar m e k t e b i n d e h o c a oldu ğ unuz u s or a b ilir miyi m?
Dedi m ya, artık olan ol m u ş tu. Maarif Müdürü'n e dö n d ü m , Türkç e olar ak:
- Bend e niz e teklif ettiğiniz m e kt e p ner e s iy di? de di m . Çadırlı Köyü'nü buyur m u ş tunuz galib a... Piyer For,
karn e s i n e day a n a r a k :
- Durunuz, durunuz, de di. Nasıl s öyl e di niz?.. Çağırh, yok s a Çadırlı? Matmaz el, vilay et içind e ki
g ezintileri miz ara sı n d a fırsat bulurs a k , sizi güz el köyün üz d e tale b el e ri niz ara sı n d a ziyar et ed e riz.
Maarif Müdürü kıpkır mızı, yerind e n kalk mı ş tı:
- Matmaz el Ferid e Hanı m ef e n d i köy mu alli mli ği için ısrar ediy or. Fakat b e n , ken di sinin m e r k e z d e k i
Darülmu alliÇALIKUŞU
24 5
m at'ın Fran sız c a h o c alı ğ ınd a da h a büyük hiz m e tl er yap a bil e c e ğ i kan a atin d e yi m .
Anla m a d a n yüzün e b aktı m. Bana Türkç e olar a k ş u izah atı v er di:
- Fran sız m e k t e b i m e z u n u oldu ğ unuz u ve Fran sız c a bildi ğinizi s öyl e m e m i ş tiniz, b öyl e olun c a iş de ğ i şti.
Şimdi sizi Nezar et e inh a ed e c e ğ i m . Emriniz g elin c e y e kad ar v ekil olar ak çalı ş ırsınız. Yarın sa b a h iş e
ba ş lar sı nız, olur mu?
Hayatın, bir felak ett e n s o nr a dai m a bir sa a d e t verdi ğ ini, o güz el dar bı m e s e l i n s öyl e di ğ i gibi, ayın on b e ş i
kar anlık s a , on b e ş inin mutlak a aydınlık ola c a ğ ı nı bil miy or de ğ ildi m. Fakat, bu m e h t a b ı n bu kad ar koyu bir
kar anlıktan, bu kad ar umul m a z bir dakik a d a do ğ a c a ğ ı nı aklı m a g etir e m e z d i m .
Munise tekrar g özl eri mi n önü n e g el di. Fak at bu s ef er bir ot el od a s ı n d a mini mi ni ke çi siyl e oyn ay a n fakir bir
ç o c u k de ğ il, güz el bir evin çiç e kli b a h ç e s i n d e ç e m b e r ç e vir e n şık bir küçük hanı m gibi.
Ayrıldığ ı mız za m a n Kristiyan, b e ni bir kö ş ey e ç e kti:
- Feride, sana onu s or a c a ğ ı m . Sen niş anlıydın, niçin evl e n m e d i n ?
- Cev ap ver miy or s u n , niş anlın şimdi n er e d e ? Başımı önü m e e ğ di m , gay et yav a ş :
- Geçen sonbahar onu kaybettik, dedim. Bu cevap, Kristiyan'a çok tesir etti.
- Nasıl Ferid e, do ğ ru mu s öylüy or s u n ? de di. Ah, zav allı Çalıku ş u!... Hangi rüzg ârın s e ni buray a attı ğ ını
şimdi anlıy oru m .
Sımsıkı bilekl eri mi tutan elleri titriyordu:
- Ferid e, onu ç ok s e v e r di n, de ğ il mi? Sakla m a küçü ğ ü m , itiraf et m e k t e n kaçı nırdın, fakat h erk e s bunu
bilirdi.
Kristiyan, uzak bir rüyayı takip ed e r gibi gö zl eri dalgı n, s e si har e k e tli de v a m etti:
246
'l, ı!l(
- Hakkın vardı, onu s e v m e m e k mü m k ü n de ğ ildi. Birkaç defa s e ni gör m e y e g el mi ş ti O za m a n , gör dü ğ ü m ü
hatırlıyoru m Hiç kim s e y e b e n z e m e y e n bir tavrı vardı. Ne yazık! San a ç ok acırı m, Ferid e. Zann e d e ri m ki,
bir g e n ç kız için s e v di ğ i bir niş anlının ölü m ü n ü g ör m e k t e n büyük felak et ola m a z .
*
"San a ç o k acırı m Ferid e, bir g e n ç kız için s e v di ğ i bir niş anlının ölü m ü n ü gör m e k t e n büyük felak et ola m a z!"
de di ğ i za m a n g özl eri mi önü m e indirer e k kap a dı m : "Doğ rusu, hak kı n var" de di m . O vaziy ett e ba ş k a n e
diy e bilirdi m 7 Fak at b e n , sa n a yalan s öyl e di m Krıstiyan
Ben, bir g e n ç kız için da h a büyük b a ht sızlıklar da biliyoru m . Sev di ğ i bir niş anlının ölü m ü n ü gör e n g e n ç
kızlar zann et- j tiğın kad ar acı n a c a k ins a nl ar de ğ illerdir Bir büyük tes ellileri vardır onların... Aradan aylar,
yıllar g e çtikt e n s o nr a, bir g e c e yab a n c ı bir m e m l e k e ti n kara nlık v e s o ğ uk bir od a s ı n d a yalnız kaldıkları
vakit, o niş anlının ç e h r e s i ni göz önün e g etir m e k im- 1 kânın a m aliktirler; "Bu zav allı gözl erin s o n bakı ş ı
b e ni m di!" de- 1 m e k hak kın a m aliktirler. Bu hay alin yüzünü kalpl erinin dud a- [ ğıyla . Halbuki, b e n bu hakt a n
m a h r u m u m Kristiyan!.."
*
Bu sa b a h B... Darülm a ulli m atf nda der s e b a ş la dı m . Bura- 1 ya galib a ç ok ısın a c a ğ ı m . Mamafih,
Zeyniler'd e n s o nr a, bur a s ı- ] nı b e ğ e n m e d i ğ i mi s öyl er s e m es a s e n ayıp dü ş er.
Yeni ark a d a ş l ar, görün ü ş t e fen a ins a nl ar de ğ il, tale b e m i ya ş ç a ba n a yakın, hatta zan n e d e r i m , bir kıs m ı
b e n d e n büyük, | akıllı hanı ml ar.
Hele Rec e p Efendi is min d e s arıklı bir mü d ür var ki, ö m ür. l Mekteb e g el di ğ i m vakit Muavin e Hanı m, b e ni
do ğ ru mü d ür ün od a s ı n a götürdü. Rec e p Efendi'nin idar ey e gittiğini, n er e d e y s e ) g el e c e ğ i ni s öyl ey e r e k
b e kl e m e m i rica etti.
ÇALIKUŞU
24 7
Kâh pencereden teneffüs bahçesini seyrederek, kâh duv ar d a ki lev h al arın karı ş ık yazılarını oku m a y a
çalı ş ar ak yarı m sa at e yakın on u b e kl e di m .
Nihay et g el di, yolda bir sa ğ a n a ğ a tutul mu ş , latası fen a hald e ıslan m ı ş tı.
Beni odada görünce:
- Hoş g el din.kızı m , idar e d e n şimdi ha b e r verdil er. Allah cü ml e m i z e mü b arek etsin, dedi.
Ağarmı ş top s ak alının ç er ç e v e s i içind e yuv arlak yüzü, el m a gibi kırmızı yan a kl arı, h er bir tarafa b ak a n ş a ş ı
gözl eri vardı..
Üstünden akan sulara bakarak:
- Tu, Allah b el a s ı n ı ver sin, de di. Ş e m s iy e yi al m a y ı unuta c a k olduk. Başımız a bu hal de g el di, akılsız
kafanın der dini ayakl ar ç e k e r , derl er a m a , bu s ef erlik bizi m lata ç e kti. Kusura bak m a kızı m, b e n , biraz
kurun a c a ğ ı m .
Latasını çık ar m a y a b a ş la m ı ş tı Ben ay a ğ a kalk ar a k :
- Efendi m , rah at sız et m e y e y i m , s o nr a g eliri m, diye dı ş arı çık m a k istedi m O, bir el iş aretiyle tekrar
otur m a m ı e m r etti:
- Yok canı m ef e n di m , teklif mi var? Bir bakı m a s e nin pe d e ri n sayılırız, de di.
Arkasın d a m or çizgili sarı atlast a n bir yel e k yah ut gö m l e k vardı. (Yakası n a b ak ar s a n g ö m l e k , c e pl erin e
bak ar s a n yel ek).
Sob a n ı n yanın a bir isk e m l e ç e k e r e k oturdu. Koca m a n m e ş in kun dur al arının at nalı ş eklind e çivilerl e süslü
tab a nl arını at e ş e v er er e k b e ni ml e kon u ş m a y a b a ş la dı.
Çekiçl e üstlerin e vurulan m a d e n l e r gibi, kulakt a çınlay a n tuhaf bir s e si vardı; bütün K'leri G gibi telaffu z
ed e r e k kon u ş uy or d u.
- Sen b ay a ğ ı ç o c u k m u ş s u n , b e kızı m. "Her yerd e işittiğim bu s öz artık ca nı m ı sık m a y a ba ş la m ı ş tı." Dün de
işlerin a m m a tıkırınd a gitmi ş ha! Şu var ki, bir m e m u riy etin mu h af a z a s ı , o m e m u riy etin istihs alin d e n dah a
mü ş küldür. Gayri on a gör e çalı ş ırsın, Benim mu alli ml eri m ken di öz kızları m de m e k 248
tir. İlle v el âkin gay et ciddi ol m alı. Bir tan e s i g e ç e n l e r d e bir hal yiye c e k olduy du: Töv b el e r olsun, Maarif
Müdürü'n e s or m a d a n pas a p o rtu n u elin e verdi m, kapı dı ş arı etti m. Öyle de ğ il mi, Ş eh n a z Hanı m? Ağzını
aç m a y a töv b e mi ettin?
Ş eh n a z Hanı m, m e k t e b i n mü d ür mu a vi niydi. Öksür m e d e n lakırdı s öyl ey e m e y e n orta ya şlı, cılız, ha st a
yüzlü bir kadın c a ğ ız. Demin d e n b eri bir ş ey s öyl e m e k istedi ğ in e dikk at ediy or du m . Sinirli s inirli.
- Evet, ev et, öyl e ol m u ş tu, de di. Sonra s öz s öyl e m e k fırsatını kaçır m a m a k istiyor gibi:
- Ham alları iki m e c i diy e d e n a ş a ğ ı razı ed e m i y o r u m , n e yap alı m ? diye ilav e etti.
Müdür Efendi, s o b a n ı n yanın d a du m a n l a n çık m a y a ba ş lay a n ıslak kun durularının naili tab a nl arın d a n
tutuş mu ş gibi yerind e n fırladı:
- Bak ter e sl e r e , töv b e olsun ark alı ğ ı sırtı m a alır, e ş y ayı ken di m ta ş ırı m. Ben delib o z u k bir h erifim. Yapar
mıyı m , yapa- , rım, s e n git, öyl e s öyl e.
Sonra tekrar bana döndü:
- Sen, b e ni m bu ş aş ı g özl eri mi g örüy or mu s u n ? Onların l yan bakı ş larını alim alla h bin liraya sat m a m .
Ş öyle bir bakıv er- l di m mi, akılları ba ş ların d a n gid er. Yani de m e m o de m e k ki, ari- l fe ol m alı, fadıla, edi b e
ol m alı Vazifed e kusur et m e m e l i, hariç- j ten mu alli mlik vak arını mu h af a z a et m e li. Muavin e Hanı m, der s f
vakti oldu mu der sin?
- Oldu ef e n di m , tale b e sınıfa girdi.
- Haydi kızı m, s e ni tale b e y e takdi m ed e yi m , ille vel âkin | ev v el a git, şu yüzünü iyi bir yıka.
Müdür Efendi, bu s özl eri biraz sıkılar ak, s e si ni alç altar ak! s öyl e m i ş ti. Fen a hald e ş aş ırdı m, ac a b a yüzü m e
bir ş ey mi sü- | rülmü ş tü?
Muavin e Hanı m'la birbiri miz e b aktık. O da b e ni m gibij müt e h a y yirdi:
ÇALIKUŞU
24 9
- Yüzüm d e bir ş ey mi var efe n di m ? de di m .
- Kızım, kadın kıs m ı n ı n süs ve altına tutkusu bir yara dılı ş e ğ ilimidir, ille mu alli m kıs mı nı n öyl e yüzü, göz ü
b oy alı sini fa gir m e s i caiz de ğ ilir. Bugün sa n a pe d e r a n e ihtar ediy oru m .
Ben, ş a ş kın ş a ş kın:
- Fak at b e n d e b oy a yok, Müdür Efendi, b e n düny a d a yüzün e b oy a sür m ü ş ins a n de ğ ilim, de di m .
Rec e p Efendi, ak si ak si yüzü m e b akıy or'
- Amm a yaptın ha, a m m a yaptın ha, diyordu. Birden bir e işi anla dı m v e ken di mi tuta m a y a r a k güldü m :
- Müdür Efendi, o b oy al ar d a n b e n de şikây et çiyi m. Ama ne yap alı m ki Allah sür m ü ş , su ile çık ar m a y a
imk â n yok, de di m . Muavin e de b e ni ml e b er a b e r gül m e y e ba ş la m ı ş tı:
- Hanı mı n tabii ren gi ef e n di m , de di.
Bu defa, kah k a h al ar Müdür Efendi'y e siray et etti. Fak at, onu n gülü ş ü de h erk e s t e n b a ş k a türlü idi. "Ha, ha,
ha" diye gül erk e n (h) harflerini, yine m e k t e b e g el mi ş ç o c u kl ar a alfab e talim ed e r gibi tan e tan e dök üy o d u .
- Amm a tuhaf iş ha, Allah'tan ha, Allah'tan ha? Allah da verdi mi v erir. Sen, b öyl e parlak yüz gör dü n mü
Muavin e Hanı m? Kızım, an n e n sa n a süt yerin e gül reç eli mi e m zirdi b e? Hay Allah!..
Herhald e bu Rec e p Efendi, pek ho ş bir ins a n ola c a k tı. Çarç a b u k kanı m kayn a m ı ş tı.
Müdür Efendi, hâl â üstün d e inc e inc e du m a n l ar tüten latası nı giy mi ş , b e ni sınıfa götür m e y e hazırlan m ı ş tı.
Bir korid or pen c e r e s i n d e n tale b e l e ri mi görür g ör m e z yüre ğ i m a ğ zı m a g el di. Ne ka b alık Yarab bi!
Dersh a n e d e b elki elli ç o c u k vardı. Hepsi de h e m e n h e m e n b e nl e akr an g e n ç kızlar. Birden bir e üstü m e
dikilen bu bir yığın g öz kar ş ısın d a ad et a eriyor du m .
Müdür Efendi, h e m e n bu dakik a d a ç e kilip gits ey di, mü ş kül bir vaziy ett e kala c a k , lakırdıları mı ş a şırac a ktı m .
Berek et v er sin, on d a müthi ş bir dinlet m e m er a k ı vardı:
250
- "Çık kızı m, m a k a m ı n a bak alı m!" diy e h e m e n h e m e n zorla b e ni kürsüy e çık ar dıkt a n s o nr a, uzun bir nutuk
verdi. Aman, nel er s öylüy or du! Avrupalılar tıbbı, kimy ayı, felekiy at v e riyaziyatı Araplard a n aldıkları hald e
biz n e halt karı ş tırıp Avrupalılard a n yeni bilgileri al mıy or uz? Avrupalıların haz ai ni ilm- ü irfanın a payz e ni
duhul olup güc ü n yettiği kad ar ga ni m e tl er al m a k m e ş ru bir çapul imi ş . Bu çapul öyl e topla, tüfekl e ol m a z ,
an c a k Fran sız diliyle olur m u ş .
Müdür Efendi, iyide n iyic e c o ş m u ş tu. O m a d e n gibi kulaklard a n çınlay a n s e siyl e b a ğ ırar a k b e ni
gö st eriy or du:
- O m e m a l i k- i irfanın an a ht arl arı, na, şu par m a k kad ar kızın elind e dir. Siz, onu n h ey b e ti n e b ak m a y ı n ,
par m a k kad ar görün ür a m a , içi c e v h e rlidir. Maş allah. Sıkı yapı ş ın, b o ğ azı n a ba s ı n , ilmi a ğ zınd a n alın,
lim o n gibi sıkın ha...
O m el u n kah k a h a nö b e tl erin d e n birinin tutm a k üz er e oldu ğ un u his s e d iy or, yerler e g e çiy or d u m . Aman
Yarab bi, rezil ola c a k tı m! İlk defa do ğ rud a n do ğ ruy a sınıfa bak m a y a c e s a r e t etti m. Onlar da gülüy or d u.
Böylec e tale b e m l e ilk bakı ş ı mız tatlı bir teb e s s ü m oldu. Öyle zan n e d e ri m ki, bu bakı ş , bu gizli gülü ş , o
an d a bizi birbiri miz e s e v dirdi.
Sınıfta gülü ş m e n i n art m a s ı nih ay et Müdür Efendi'nin dikk atini c elp et mi ş ti. Birden bir e yumru ğ unu kürsüy e
vurdu. Ş a ş ı g özl erinin bin liraya sat m a y a c a ğ ı nı s öyl e di ğ i o korkun ç yan bakı ş ların d a n biriyle sınıfı süz er e k :
- O n e ya?.. O n e ya, o ne ya?.. Size, az yüz verdil er mi, ast arını da istersiniz. Bu kadın kıs m ı n a yüz
ver m e y e g el m e z ya, töv b e olsun, b er b at ed e rini. Kapayın ça b u k a ğ ızlarınızı. Piş mi ş kellel er gibi n e sırıtıp
duruy or s u n uz , diy e b a ğ ırdı.
Kızlar, o kad ar aldırı ş et miy orl ar dı. Doğrusu b e n , onlar d a n da h a ziyad e ük m ü ş tü m . Nutuk, on b e ş dakik a
kad ar de v a m etti. Ara sıra gülü ş m el e r arttıkç a Rec e p Efendi, kürsüyü yumrukluy or: "Ne sırıtıyor s u n uz?
Kalpatanı g etiririm ha!" diye yarı ş ak a, yarı ciddi onları teh dit ediy or d u. Nihay et, s o n bir
ÇALIKUŞU
25 1
defa dah a: "Sıkı tutun, yak a s ı n ı bırak m a y ı n , limo n gibi sıkıp ilmini a ğ zınd a n al m a z s a n ı z , yuh sizin
erv a h ı nız a; an a nı z d a n ba b a n ı z d a n , de vl ett e n , millett e n yedi ğ iniz ek m e k zıkkı m olsun!" diye ba ğ ırdıktan
s o nr a çıktı gitti.
Tal e b e m l e yalnız kaldı ğ ı m bu ilk dakik a nı n bu kad ar mü ş kül ola c a ğ ını dü ş ün m e m i ş ti m. Sab a ht a n ak ş a m a
kad ar dur m a d a n s öyl e n e n g e v e z e Çalıku ş u, dut ye mi ş bülbül e dö n m ü ş tü. Başımın içi b o m b o ş t u.
Söyley e c e k bir keli m e bula m ı y or d u m . Kendimi tuta m a d ı m , gayri ihtiyari, hafifç e güldü m . Berek et v er sin,
tale b e l e ri m b e ni hâlâ Müdür Efendi'nin nutkun a gülüy or sa n dıl ar. Onlar da g özl eri m e bak ar a k
gülü m s e m e y e ba ş la dıl ar. Birden bir e b an a bir c e s a r e t g el di. Artık, ken di mi toparla m ı ş tı m.
- Hanı ml ar, diy e s öz e b a ş la dı m . Bir parç a Fran sız c a m var, bunu n siz e fayda s ı olurs a ba htiyar ola c a ğ ı m .
Artık, tılsı m b oz ul m u ş tu; dilim açıl mı ş tı. Hiç güçlük ç e k m e d e n s öylüy or, kızları mı n yav a ş yav a ş ba n a
ısındıklarını hiss e diy or d u m . Böyle ko c a m a n hanı ml ar a kar ş ı kızları m diy e bil m e k n e sa a d e t! Yalnız ara sıra
biraz fazla gülüy orlardı, b e ni m için hav a ho ş . Fakat m a ş alla h Rec e p Efendi, o bin lirada n fazla de ğ er yan
bakı ş larıyla sınıf pen c e r e s i n d e n b ak ar s a de h ş et! Onun için tale b e l e ri m e ayrıc a bir ihtard a bulun m a y a
lüzu m g ör dü m :
- Hanı ml ar, gül m e l e riniz teb e s s ü m der e c e s i ni g e ç m e m e l i , sizi teh dit et m e k için b e ni m eli m d e Müdür
Efendi'nin galib a "kalpat a n" de di ğ i ş eyh e r n ey s e on d a n yok. Fak at siz e kırılırım, de di m .
Hasılı, ilk der si m pek güz el g e çti.
Sınıftan çık ark e n kızları m d a n biri yanı m a g el di. Bana "kal- pata n"ın sa d e c e "kerp et e n " de m e k oldu ğ un u
s öyl e di. Müdür Efendi fazla gül e nl eri "kalpat a nl a dişlerinizi s ök e ri m ha!" diye zarifan e te hdit ed e r m i ş .
252
B.. 28 Mart
Kızları m d a n ç ok a m a pek ç o k m e n n u n u m . Beni o kad ar s e v dil er ki, ten effüst e bile pe ş i mi bırak m ı y o rl ar.
Arkada ş ları m a g elin c e , do ğ rus u onl ar a da fen a ins anl ar diye m e m . Bana kar ş ı fazla s o ğ uk duranl ar,
od a n ı n bir kö ş e si n d e yan yan a b ak ar a k b e ni m için h er h al d e iyi ol m a y a n ş eyler fısılda ş a nl ar yok de ğ il.
Fak at, ins an , evin d e bile h erk e s l e s e vi ş e b ilir mi?
Arkada ş lar ara sı n d a en h o ş u m a gid e n , Nezih e ve Vasfiye diye iki s e vi mli istan b ul ç o c u ğ u. Birbirlerind e n
hiç ayrıl mıy orl ar. Fak at, mu a vi n Ş eh n a z Hanı m ba n a , bunlarla sıkı fıkı ark a d a ş ol m a m a m ı tav siy e etti.
Seb e b i ne dir, bilmiy oru m! Bunlarda n b a ş k a iki tan e e s ki bildik var. Birisi vaktiyle Merkez Rüşti-ye si'n d e
b e ni mü d af a a ed e n uzun b oylu, ke s ki n kar a gözlü kadın ki, bur a d a haftad a bir gün der s v eriy or m u ş .
Müdür Efen- di'nin yan bakı ş ların d a n kok m a y a n ye g â n e ark a d a ş ı m ı z bu. Bilakis Rec e p Efendi, on d a n
ç e kiniy or, gizli gizli m a vi latası nın yak a s ı nı silk er e k : "Vah n e şirrettir o! Ş unu bir atlats a m yok mu, töv b e
olsun göz ü m açıla c a k!" diyor.
Eski bildikl er d e n ikincisi ko c a m a n gözlüklü, di şlek bir ihtiyar mu alli m e . Vaktiyle ara sı sıra tren ark a d a ş lı ğ ı
ed e r dik. Göztep e tarafların d a n bir yerd e mu alli m e y di.
Onun da göz ü b e ni ısırıyor, dikk atl e yüzü m e bak arak:
- Allah, Allah! Bu kad ar b e n z e yi ş gör m e d i m . Vaktiyle tren d e afac a n bir m e k t e p kızı g örür dü m . Size öyl e
b e n z e r di ki... Fak at o, galib a, Fran sız filandı. Türlü m a s k a r alıklar ed e r , bir va g o n dolus u halkı
güldür m e k t e n kırar g e çirirdi, diyor.
Ben, önüme bakarak:
- ihtimal, olabilir, diyordum.
Mektept e birka ç erk e k mu alli m de var. Zahit Efendi, ihtiyar bir din der sl eri h o c a s ı . Co ğ rafya ho c a s ı Öm er
Bey, kırant a bir miral ay müt e k ai di, is mini bilm e di ğ i m bir yazı mu alli mi, nihay et mu siki mu alli mi Ş eyh Yusuf
Efendi. Yalnız m e kt e b i n
253
ÇALIKUŞU
de ğ il, bütün B.'nin en eh e m m i y e tli bir ş ah sı, Yusuf Efendi, bir Mevlevi ş eyhiy mi ş , birka ç s e n e ev v el B.'ye
g el mi ş , iki kard e ş , ken di ken dil erin e küçük, s e s s iz bir ev d e ya ş ıyorlar mı ş . Bu küçük evi bilenl er
s öylüy orlar, bir mu siki müz e s i gibiy mi ş . Her çalgı d a n , h er saz d a n var mı ş . Zaten Ş eyh Efendi, m e ş h ur bir
b e st e k â r ... Öyle parç al arı var mı ş ki, ins a n, onl arı a ğ la m a d a n dinley e m e z m i ş .
Kendisini ilk defa s o ğ uk, ya ğ m urlu bir gün d e gör dü m . Ten effüst e tale b e l e ri ml e b er a b e r b a h ç e y e çık mı ş ,
onlar a yepy e n i bir top oyun u ö ğ r et m e k ba h a n e s i yl e biraz oyn a m ı ş , e ğ l en m i ş - tım. İ ç eriy e girdi ğim vakit
siyah önlü ğ ü m ıslan m ı ş tı. Arada şunu da s öyl ey e yi m ki, b e ni m ken di icat ettiğim bu kıyaf et m e k t e pt e
yav a ş yav a ş yayıl m a y a b a ş ladı. Hatta, tale b e l e ri m ara sı n d a bile. Müdür Efendi bun un ren gi n e itiraz ediy or:
"Müslüm a n kıs m ı n a kara giy m e k yakı ş m a z , ye ş ild e n yap m a lı!" diyor, a m a lek e ola c a ğ ını b a h a n e ed e r e k
aldır mıy or uz.
Muallim od a s ı n d a ko c a m a n bir çini s o b a yanıy or du, iki duv ar kö ş e siyl e bu s o b a ara s ı n d a k i aralı ğ a girer e k
ay akt a dur m u ş , elleri mi önlü ğ ü m ü n c e pl erin e s o k ar a k üstü m ü kurutuy or du m . Kapı açıldı, iç eriy e otuz b e ş
ya şlarınd a , inc e uzun b oylu bir ef e n di girdi. O, bildi ğimiz siviller gibi giyin mi ş ti. Böyle oldu ğ u hald e
ba h s e d il e n Ş eyh Yusuf Efendi'nin mutlak a bu zat oldu ğ unu anla dı m . Mektept e onu ç ok s e viy orl ar.
Arkada ş lar, h e m e n etrafını aldılar, palto s u n u çık ar dılar. Sob a b oru s u n u ken di m e sip er ed e r e k on a
bak m a y a b a ş la dı m . Halim, tatlı bir ad a m d ı . Süzgün yüzün d e , ek s e riy a öl m e y e m a h k û m ha st al ar d a
görül e n renk siz, nazik, ş effaf bir b ey a zlık vardı, inc e sarı sak alı, açık m a vi gözl eri b an a , pan siy o n u n lo ş
de hlizlerin d e m a h z u n m a h z u n gülü m s e y e n Isa resi ml e rini hatırlattı. Hele s öz s öyl eyi ş i doyul m a y a c a k
kad ar tatlıydı. Bu hali m, tallı s e s t e b elli b elirsiz bir şikây et! Etrafınd a bir dair e ç e vir e n ark a d a ş l arı m a bir
türlü bit m e y e n ya ğ m url ar d a n şikây et ediy or, açık hav al a n , hırçın bir sa b ır sızlıkla b e kl e di ğ ini s öylüy or du.
Bir
254
aralık g özl eri miz birbirin e tes a d üf etti. Köş enin kar anlı ğ ınd a b e ni biraz dah a iyi g ör m e k için hafifç e
gözl erini büzdü:
- Kim bu küçük h a n ı m , tale b e l e ri miz d e n mi? diy e s or du Arkad a ş ları m h ep bird e n ba n a dön d ül er. Vasfiye
gül er e k
- Affed er siniz b ey ef e n di, de di. Tak di m et m e yi unuttuk. Yeni Fran sız c a mu alli mi miz Ferid e Hanı m.
Bulundu ğ u m yerd e n b a ş ı ml a s el a m l a d ı m :
- Büyük b e s t e k â r ı m ı zı tanıdı ğ ı m a ç ok m e m n u n oldu m efe n di m , de di m .
San atk ârlar b öyl e cü ml el e r e kar ş ı pek ha s s a s oluy orlar. Beyaz tenin d e bir pe m b e l i k uçtu. Ellerini
ovu ş turar a k b oy n u n u büktü:
- Bend e niz b e s t e k â r sıfatın a layık ola c a k bir 1 es e r vücu d a g etirdi ğim e kanı de ğ ilim. Birkaç parç a e s e ri m d e
küçük bir m e ziy et var s a, o da Hâmıt, Fikri gibi b azı büyük ş airlerd e ki ilahi m el ali sa mi m i bir s e sl e ifad e
et m e s i n d e n ibar ettir, de di.
Hülasa, bu Yusuf Efendi'yi bir a ğ a b e y gibi s e viy or du m .
B 7 Nisan
En büyük bir e m e li m e da h a kav u ş tu m . Dünd e n b eri güz el, küçük, te miz bir evi m var; bun u ba n a , Allah razı
olsun Hacı Kalfa buldu. Kendi evin e iki üç dakik alık m e s a f e d e , aynı s e m tin ken arı n d a üç od alı, mini mini,
ba h ç e li, şirin bir ev c e ğ iz. Daha iyisi, bun u ba n a içinin e ş y al arıyla b er a b e r kiraladılar.
Munise de, b e n de dün ç o k ne ş eliydik. Sözd e biraz te mizlik yap a c a k , e ş yayı düz elt e c e k tik. Ne g ez e r ?
Gülm e kt e n , birbiri mizi kov al a m a k t a n , alt alta, üst üst e b o ğ u ş m a k t a n göz aç a m a d ı k ki...
Hele biç ar e Munise, g özl erin e inan a m ı y o r , ken di sini sar ay a gir mi ş zan n e d iy or. Sad e c e Mazlum -Çob a n
Mehm et'in verdi ğ i ke çi nin is mini Mazlum koy duk- bizi ep e y c e korkuttu. Bu
ÇALIKUŞU
255
yara m a z , açık kalan mutfak kapı sı n d a n b a h ç e y e , or a d a n der e y e inen bayır a kaç m ı ş , a ş a ğ ısı min ar e b oy u
var. Allah e sirg e s i n , hafifç e aya ğ ı kay ş a do ğ ru der e y e dü ş e c e k Hoş, bu ş eytan m a hl ukl ar ayakl arını
ba s a c a k l arı yeri b e n d e n iyi bilirler ya. Neys e, içeri alınc a y a kad ar ep e y c e yürek üzüntüs ü çektik.
Evet, evi miz d e n ç ok m e m n u n u z . Munise, taş lıktaki m a vi çiniler e ay a ğ ını sürüy or duv ar d a ki çiç e k
resi ml e rini elleriyle s e viy or.
Yalnız.ak ş a m ü s tl eri ortalık kararırk e n biraz m a h z u n oluy oruz. Kom ş u evl er e , ellerind e m e n dill erl e b a b al ar,
kard e ş l er g eliy or. Bizim kapı m ı zı bu sa atl er d e hiç kim s e çal m a y a c a k ; bu dai m a b öyl e ola c a k .
Bu m e m l e k e t i n, öyl e güz el bir b a h a rı var ki.. Her taraf ye m y e ş il. Bahç e m d e renk renk çiç e kl er açıy or,
od a m ı n pen c e r e l e rin e sar m a ş ıkl ar tırm a n ıy or. Hele ba h ç e m i zi n ön ün d e k i dik bayır, ad et a bir zümrüt
ça ğ lay a n ı Bu dalg alı ye ş illik içind e g elin cikl er, taz e yaral ar gibi kanıy or Bütün b o ş günl eri mi bu ba h ç e d e
Munise ile ko ş m a c a oyn a m a k , ip atla m a k l a g e çiriy oru m Yoruldu ğ u m u z vakit b e n , resi m yap m a y a
ba ş lıy oru m ; Munise, ke ç siyl e b er a b e r çi m e n l e rin üstün e uzanıy or Resi m m e r a k ı b e n d e yenid e n uyan dı.
Birkaç gün d e n b e n Munise'nin sulub o y a bir res m iyl e uğ ra ş ıyor du m . Yara m a z kız uslu durs a ça b u c a k
bite c e k , fakat poz d a n pek sıkılıyor. Başında kır çiç e kl erin d e n bir ç el e n kl e , çıplak kolların d a ke çi siyl e
kar ş ı m d a otur m a k on a pek güç g eliy or
Ara sıra Mazlum, hırçınlık et m e y e , uzun inc e ba c a kl arıyla de b e l e n m e y e b a ş lıyor. O vakit Munise:
"Abacı ğ ı m, vallahi b e n dur m a k istiyoru m a m a , Mazlum dur m uy o r. Ne yap ayı m ?" diy e kaçıy or. Bazı
kızıy oru m , par m a ğ ı ml a onu tehdit ederek:
- Ben, s e ni n ş eytanlı ğ ını anla m ı y o r muyu m sa nıy or s u n ? Sen hayv a n ı m a h s u s gıdıklıy or s u n , diyoru m
Mektept e ki der sl eri m galib a fen a git miy or. Müdür Efendi b e n d e n ç ok m e m n u n . Yalnız, gül m e yi fazla
s e v di ğ i m için ara
256
Reş at Nuri Güntekın
il Mıl'ı
sıra darıhy or: "Kalpatanı sa n a da g etiririm ha!" diyor. Ben, yalan d a n surat ediy or u m : "Ne yap ayı m , Hoca
Efendi? Üst dud a ğ ı m bir parç a kıs a da ciddi durdu ğ u m vakit bile gülüy oru m s anıy or s u n uz!" diyoru m .
Ş eyh Yusuf Efendi ile ah b a plı ğ ı mız ç ok ilerle di. Bu nazik m a h s u n ha st ay a b ayılıy oru m . Sesinin o gizli
şikay etiyle öyl e güz el, inc e ş eyler s öylüy or ki... On gün ev v el tuhaf bir ,vak a g e çti: Mektebin kullanıl m a y a n
e ş y a ile dolu m etruk bir sal o n u var. O gün, bir der s levh a s ı al m a k için o sal o n a gir mi ş tim. Panjurlar kap alı
oldu ğ un d a n buray a ad et a bir ak ş a m kara nlı ğ ı ba s m ı ş tı. Etrafım a b akı nırk e n , kö ş el er d e n birind e g öz ü m e ,
toz a, topr a ğ a bulan m ı ş bir e s ki org ilişti, bird e n b ir e gö nlü m d e tatlı v e m a h z u n bir ihtizaz uyan dı.
Çocuklu ğ u m u n m e s ut günl eri bir or gu n çaldı ğ ı a ğ ır, derin ilahiler içind e g e ç m i ş ti. Unutulmu ş bir do st
m e z a r ı n a yakla ş ır gibi titrey e titrey e onu n yan m a gittim. Bu sal o n a ne yap m a y a g el di ğ i mi, n er e d e
oldu ğ u m u unut m u ş tu m . Yava ş ç a ay a ğ ı mı ba stı m , tuşlard a n birin e par m a ğ ı m ı koy du m . Org, yaralı bir
gö n ül d e n g elir gibi a ğ ır, derin bir s e s v er di. Ah, bu s e s!
Ne yaptı ğ ı mı dü ş ün m e d e n bir san d aly e ç e kti m Orgun önü n d e oturdu m ; yav a ş olar a k s e v di ğ i m
cantiqu e 'l er d e n birini ç al m a y a ba ş ladı m .
Org inledık ç e yav a ş yav a ş ken di mi kay b e di y or, a ğ ır bir rüya için e g ö m ül m e y e ba ş lıyor du m . Mektebi mi n
lo ş korid orları gözl eri mi n önü n d e açılıyor, siyah önlüklü, ke sik sa çlı ark a d a ş l arı m , kafile kafile bu de hlizd e n
g e çiy or d u. Ne vakitten b eri bura d a oldu ğ u m u, nel er çaldı ğ ı mı bil miy or d u m . Eski günl eri mi n e s ki rüya sı n a
ta m a m ı yl a ken di mi terk et mi ş ti m.
Arka m d a derin bir ah, yaprakl ar içind e n rüzg âr g e ç m e s i n e b e n z e r bir s e s işittim. Hafifçe titrey er e k ba ş ı mı
ç e virdi m . Karanlıkta g öz ü m e Ş eyh Yusuf Efendi'nin s arı ş ın si m a s ı görün d ü. Kırık bir dol a b a day a n m ı ş ,
b oy n u n u bük m ü ş , m a vi gözl erin d e a ğ ır bir m el al ile b e ni dinliyordu.
ÇALIKUŞU
25 7
- Devam et yavrum, devam et, rica ederim, dedi.
Cev ap ver m e d i m . Orgun üz erin e b a ş ı mı dah a ziyad e e ğ er e k g özl eri m d e n ak a n ya ş lar kuruyun c a y a kad ar
çaldı m . Sonra g ö ğ s ü m d e tutuk n ef e s l e rl e yorgun, bitkin bir halde durdum.
- Sizde ne derin bir istida d- ı mu siki, n e ha s s a s bir kalp var mı ş Ferid e Hanı m! Bir ç o c u k ruhunu n bu en gi n
hüznü nasıl bildi ğin e müt e h a y yiri m.
Ben, lak ayt g örün m e y e çalı ş ar ak c e v a p v er di m :
- Bunlar, cantique denilen bir nevi ilahiler dir ki, e s a s e n b öyl e yanık ş eyler dir efe n di m . Hüzün b e n d e de ğ il,
onlar d a.
Yusuf Efendi, bu s özl eri m e inan m a d ı . Hafifçe b a ş ını sallay ar a k:
- Kendi m e bir üsta d- ı s an at diy e m e m , fakat bir mu siki- parç a s ı n d a k i m e ziy etl er d e n han gi si nin b e st e k â r a ,
han gi si nin mu siki ş ina s a ait oldu ğ unu tefrikte yanıl m a m . Sesl er gibi par m a kl arın da b azı ihtizazları vardır
ki, an c a k bir ha s s a s kalbin m el alin d e n ak ar. Bu cantiqu e de di ğ iniz ilahilerd e n b azılarının not a s ı nı b an a
ihs a n ed e b ilir mi siniz?
- Bunlar kulakt an kap m a ş e yler efe n di m , not al arını ne bileyi m.
- Beis yok. Bir gün, bir mü s ait vaktinizd e siz org d a tekrar onları lütfed er s e n i z, b e n d e n i z de deft eri m e zapt
ed e ri m . Geç e nl er d e vefat ed e n bir ihtiyar rahibin ter e k e s i n d e n b e n d e n i z de bir org al mı ş tı m. Musiki
al etl erin e m e r a k ı m var da ef e n di m . Ben de han e d e bir kö ş ey e koy du m . Bu parç al arı çal m a k isteri m.
Konuş a kon u ş a sal o n d a n çık mı ş tık. Ayrılac a ğ ı mı z vakit, Ş eyh Efendi, ba n a bir va att e bulun du:
- Sami mi bir m el al m a h s ul ü olan b azı parç al arı m var ki, kim s e y e çal m a d ı m . Anla m a y a c a k l arı n d a n
e mi n di m . Onları inş allah bir gün siz e çaları m , ol m a z mı küçük h a n ı m ?
işte bu vak a, Ş eyh Efendi ile olan ah b a plı ğ ı mızı bir kat da h a artırdı. Vaat ettiği parç al arı da h a dinle m e d i m ,
fakat pek
258
güz el ş e yler ola c a ğ ı nı tah mi n ediy or du m . Çünkü bu ha st a ve ha s s a s Ş eyh, al el a d e bir tahta parç a s ı n a
dok u n s a , onu feryad a g etir e c e k sa nıy or u m . Birkaç gün ev v el ç o c u kl ar d a n biri satın al m a k istedi ğ i udu
mu a y e n e ettir m e y e g etir mi ş ti. Par m a kl arının ucuyla teller e ş öyle birka ç defa dok u n a c a k olduy du, öyl e
san dı m ki, bu inc e par m a k l arl a uda de ğ il, gö nlü m ü n için e dok u n uy or.
B. Mayıs
Dün, büyük bir kab a h a t işledi m: Meydan a çık a c a k diy e yüre ğ i m titriyor. Yaptığ ım ş eyin iyi ol m a d ı ğ ını
biliyoru m ; fakat ne yap ayı m , içim d e n öyl e g el di. Mualliml er, haftad a bir g e c e m e kt e pt e nö b e t çi kalıy orlar.
Dün g e c e sıra b e ni m di.
Akş a m müt al a a s ı n d a mu a vi n Ş eh n a z Hanı m'la b er a b e r m e kt e b i dol a ş ıy or du k. Sınıfların birind e ki
hav a g a z ı lam b a s ı n ı n iyi yan m a d ı ğ ını g ör er e k içeri girdik. Muavin, ç ok m arifetli bir kadı n dı. Elinde n h er ş ey
g elirdi. Ayağ ının altına bir san d aly e ç e k e r e k lam b a y ı mu a y e n e ediy or du. Kapıdan ihtiyar ha d e m e kadın
girdi. Elimd e bir m e k t upl a ark a sıralard a oturan bir tale b e y e yakla ş m a y a b a ş ladı.
Ta m m e k t u b u ver e c e ğ i vakit mu a vi n, bird e n b ir e bulun du ğ u yerd e n :
- Dur, Ayş e Kadın! O ne? de di.
- Hiç, Ce mil e Hanı m için kapı cıy a bir m e k t up bırak m ı ş lar da.
- Onu ba n a g etir. "Tal e b e y e g el e n m e kt u pl arı ev v el a b e n g ör e c e ğ i m ," diy e kaç ker e siz e te m b i h ettim. Ne
kafa sız kadı n s ı n!
Bu dakik a d a tuhaf bir ş ey oldu. Ce mil e, yerind e n atlay ar a k ha d e m e n i n elind e n m e kt u b u kap m ı ş tı.
259
ÇALIKUŞU
Muavin hiç sükûnetini bozmadan:
- Buraya gel, Cemile, dedi. Cemile, hareket etmiyordu.
- Buraya gelmeni söylüyorum Cemile, niçin itaat etmiyorsun?
Bu cılız, ha st alıklı kadı n d a öyl e bir â mir a n e ed a vardı ki, b e n bile titredi m . Sınıfa derin bir sükût ç ök m ü ş tü,
sin e k uç s a işitilec e kti.
Ce mil e, ba ş ını önün e e ğ er e k a ğ ır a ğ ır yanı mı z a g el di. On altı, on yedi ya şlarınd a güz el bir g e n ç kızdı.
Daim a ark a d a ş l arın d a n kaçtı ğ ını, b a h ç e d e ten h a kö ş el er d e , dü ş ün e dü ş ün e dol a ş tı ğ ını görürdü m .
Dersl erin d e de dal gın ve m a h z u n d u.
Yüzünü yakın d a n gör dü ğ ü m vakit, ç o c u ğ un büyük bir te e s s ü r içind e oldu ğ unu anla dı m . Yüzünd e bir
da ml a kan kal m a m ı ş tı. Karşımızd a ba ş ını e ğ er e k dud a kl arı sar a n y o r, göz k a- pakları h e m e n titriyor
de n e c e k sur etl e açılıp kap a n ıy or d u:
- Cemile, o mektubu bana ver!
Muavin, hırçın bir sa b ır sızlıkla ay a ğ ını yer e vurdu:
- Haydi, ne bekliyorsun?
- Niçin, Muavin Hanı m, niçin?
Bu "niçin" sözünde, bu küçük keli m e d e m e y u s bir isyan vardı. Muavin, s ert bir har e k e tl e elini uzattı, kızın
bile ğ ini hırpal ay ar a k m e k t u b u kaptı.
- Haydi, şimdi yerin e git!
Ş eh n a z Hanı m, zarfın üzerin e göz g ez dirirk e n hafifç e ka ş larını çatıy or du. Fakat, ça b u c a k ken di ni topladı.
Derin sükûn et e ra ğ m e n h ey e c a n içind e oldu ğ u hiss e dil e n sınıfa hitap ile- Mektup, Ce mil e' nin Suriye'd e ki birad e rin d e n ... Yalnız h e m e n b an a itaat et m e d i ğ i için yarın a kad ar on a
ver m e y e c e ğ i m , de di.
Tal e b e l e r , tekrar b a ş larını kitaplarının üz erin e e ğ diler. Muavin ile b er a b e r dı ş arı çık ark e n sınıfa bir g öz
g ez dirdi m . Arka sıralard a birka ç g e n ç kız, b a ş b a ş a ver mi ş , bir ş eyler fısıl-
260
da ş ıy orla dı. Ce mil e'y e g elin c e , b a ş ını sıranın üstün e s akl a m ı ş , o m u zl arı hafif sar sı ntılarla titriyordu.
Korido ra giderken muavine:
- Cezanız pek a ğ ır oldu, de di m . Yarına kad ar nasıl b e kl e y e c e k , kim bilir, ne kad ar sa bı s ı zlık içind e dir?
- Merak et m e kızı m. O, m e kt u b u hiç bir za m a n okuy a m a y a c a ğ ı n ı anla dı.
- Nasıl, Muavin e Hanı m, kard eş inden gelen bu mektubu ona vermeyecek misiniz?
- Hayır, kızı m .
- Niçin?
- Çünkü kard e ş in d e n g el miy or.
Muavin, sesini daha ziyade alçaltarak devam etti:
- Bu Ce mil e, ep e y c e zen gi n bir ad a m ı n kızıdır. Bu s e n e g e n ç bir mül azı m ı s e v di. Baba s ı, mü m k ü n de ğ il,
razı ol m uy o r. Ger ek ev d e , g er e k m e kt e pt e bu kız, göz hap sin d e d ir. Mülazı mı Bandır m a 'y a g ö n d e r dil er.
Biz, bu ç o c u ğ u yav a ş yav a ş ted a viy e çalı ş ıy oruz. Halbuki o, ikide bird e biç ar e n i n yara sı nı taz eliy or. Bu,
üçün c ü m e k t uptur ki eli m e g e çti.
Konuş a kon u ş a mu a vi nin od a s ı n a git mi ş tik. Ş eh n a z Hanı m hırçın bir har e k e tl e bu m e kt u b u buru ş turdu,
s o b a n ı n kap a ğ ını kaldırar a k için e attı.
Vakit g e c e yarısın a yakla ş ıy or du. Ben hâl â nö b e t ç i mu alli ml er od a s ı n d a k i yata ğ ı m d a uyuy a m ı y o r d u m .
Nihay et, kararı mı verdi m . Koridord a dol a ş a n nö b e t çi ha d e m e y i bir ba h a n e ile a ş a ğ ı g ö n d e r e r e k mu a vi nin
b o ş od a s ı n a girdi m. Perd el eri açık kal mı ş bir pen c e r e d e n od ay a s oluk bir m e h t a p aydınlı ğ ı vur m u ş tu. Bir
g e c e hırsızı gibi titrey er e k s o b a n ı n kap a ğ ını açtı m . Yırtılmı ş , buru ş turul mu ş kâ ğ ıt yığınları içind e Ce mile'nin zav allı m e kt u b u n u bulup çık ar dı m .
ÇALIKUŞU
26 1
Nöb et g e c e l e ri m d e h erk e s uyudukt a n s o nr a b o ş korid orlar d a, s e s s iz, kara nlık yatak h a n e l e r d e dol a ş m a k
ç ok h o ş lan dı ğ ı m bir ş eydi. Burada üstü açıl mı ş bir küçük kızı ört eri m, öt e d e yata ğ ın d a ök s ür e n mini mi ni
bir ha st a n ı n yorg a n ı nı düz eltirim, at e ş li ba ş ın a yav a ş ç a eli mi koy arı m , da h a ilerid e ku mr al bir sa ç
kü m e s i nin içind e bir g e n ç kız uyuy or dur, yarı açık inc e dud a kl arıyla han gi ümid e gülü m s e d i ğ ini ken di
ken di m e s or arı m .
Bu birç o k g e n ç kızın uyudu ğ u lo ş , s e s s i z yatak h a n e l e r e a ğ ır bir rüya bulutu ç ök m ü ş gibidir. Bu hav a yı
da ğ ıt m a m a k , biç ar el eri, er g e ç kay b e d e c e k e r i bu rüyad a n uyan dır m a m a k için ay akl arı mı n ucun a ba s a
ba s a , yüre ğ i m titrey er e k yürürü m .
O g e c e , Ce mil e' nin kary ol a s ı nı buldu ğ u m vakit biç ar e , yeni uyu m u ş tu. Bunu, kirpiklerin d e da h a
kuru m a m ı ş g özy a ş ı da ml al arı n d a n anla dı m .
Yava ş ç a üz erin e e ğ ildi m:
- Bahtiyar küçük kız, m e k t e p önlü ğ ünün c e b i n d e s e v di ğ ind e n g el e n m e kt u b u buldu ğ un za m a n , kim bilir, ne
kad ar s e vin e c e k s i n ? Bu kay b ol m u ş ş eyi han gi görün m e z g e c e perisinin oray a g etirip bıraktı ğ ını ken di
ken di n e s or a c a k s ı n . Ce mil e, o, bir peri de ğ il, sa d e c e bir biç ar e dir, nefr et ettiği ins a n d a n g el e b il e c e k
m e k t upl arı dai m a kalbinin bir parç a s ı yl a b er a b e r yak m a y a m a h k û m bir talihsiz...
B... 2 0Mayıs
Dün der sl er ke sildi. Üç gün e kad ar imtih anl ar a ba ş lıy oruz. B.'deki bütün kız m e k t e pl e ri bu gü n , ş ehird e n bir
sa at uzakt a, bir der e ken arı n d a Mayıs Bayra mı yaptılar. Ben, b öyl e kala b alık g ezintilerd e n
ho ş lan m ı y o r u m . Onun için git m e m e y e , bug ü n ü ba h ç e m d e g e çir m e y e niyet et mi ş tim. Fak at, kız
262
Reş at Nuri Guntekin
m e k t e pl e rinin ş arkılar s öyl ey e r e k g e ç ti ğ ini g ör e n Munise, sızılda n m a y a b a ş la dı. Ta m onun gö nlün ü
et m e y e çalı ş ırk e n çat kapı çalındı. Baktım, mu alli m ark a d a ş l arı m d a n Vasfiye ile s o n sınıftan birka ç tale b e .
Vasfiye, mutlak a b e ni önün e katıp götür m e k e m riyl e mü d ür tarafınd a n g ö n d e ril mi ş ti. Rec e p Efendi:
- Töv b e olsun, b e n on un için ha s s a t e n kuzu doldurttu m, h elv a yaptırdı m. Ne rez al ettir bu? Olmaz,
ef e n di m , ol m a z , diye b ar bar ba ğ ırıyor m u ş .
Tal e b e l e ri m e g elin c e , onlar da s o n sınıf na m ı n a ricay a g eliy orlar dı:
- Ipekb ö c e ğ i" b e ni m yeni is mi m . Çalıku ş u bitti. Şimdi "Ipek b ö c e ğ i" çıktı. Hem dah a fen a s ı, büyük
tale b e l e ri m yüzü m e kar ş ı da b öyl e "Ipek b ö c e ğ i" de m e k t e n ç e kin mi y orl ar. Vallahi, ad et a izzetin ef si m e ,
mu alli mlik vak arı m a dok u n uy o r. Hem bu isim yalnız m e kt e pt e kals a yine şikây et et m e y e c e ğ i m . Geç e n
gün, kah v el e r d e n birinin önü n d e n g e çiy or d u m . Zengin bir ipek tücc arı oldu ğ unu s öyl e dikl eri poturlu,
mint anlı, kab a sa b a bir ad a m , kah v e n i n bir ucun d a n öb ür ucun a: "Sekiz tan e dut b a h ç e m var, b öyl e
ipek b ö c e ğ i n e s e kizi de kurb a n olsun!" diy e b a ğ ır m a z mı? Öyle utan dı m ki, yer yarıls a yer e g e ç e c e k ti m .
"Gitm e m " diye inat ets e m : "Naza ç e kiy or ken di ni!" diye c e k l e r , e ğ l en e c e k l e r di. Onun için, çar e s iz c e
çar ş afı mı giy er e k pe ş l erin e takıldı m.
*
Küçük tale b e l e r e b ey a z giydir mi ş l er di. Dere ken arı pap aty a çayırların a dö n m ü ş tü. Bu m e m l e k e tt e ne
kad ar ç ok kız m e kt e b i var mı ş . Yeşil b a h ç e l e ri n ara sı n d a ki yılank a vi yollard a n , m ar ş lar okuy ar a k g el e n
m e k t e p taburları bitip tük e n m e k bil miy or d u.
Erkek h o c al ar der e ni n kar ş ı tarafınd a ki bir a ğ a çlı ğ a ç e kil mi ş l er di. Bizim ara m ı z d a yalnız Rec e p Efendi,
m a vi latası, ko c a m a n siyah ş e m s iy e s iyl e dol a ş ıy or, bir kö ş ey e ta ştan oc a k
ÇALIKUŞU
26 3
kuran a ş ç ılara ba ğ ıra ba ğ ıra e mir v eriy or du. Mualliml erl e büyük tale b e l e r çar ş aflarını atrn ak, açık sa ç ı k
g ezip e ğ le n e b il m e k için Müdür Efendi'yi güç b el a kan dırdılar, erk e kl er tarafın a sav dıl ar.
Bilme m niçin, b e n bu gü n hiç e ğ le n m i y o r d u m . Bu yüzler c e kız ç o c u ğ un u n çılgın n e ş e s i, s e vin ci ba n a
dal gın, yorgun bir hüzün d e n ba ş k a bir ş ey ver miy or d u.
Şurad a bir iptidai m e k t e b i mızık a ile m ar ş okuy or, öt e d e bir alay g e n ç kız, itiş e kakı ş a, çı ğ lık çı ğ lığ a top,
yahut e sir al m a c a oynuy or, dah a ilerid e ç o c u k , büyük kar m a k a r ı ş ık bir ins a n kü m e s i m a n z u m e okuy a n ,
yahut nutuk s öyl ey e n bir ç o c u ğ u alkı ş lıyordu. Munise; kala b alı ğ ın içind e kay b ol m u ş tu. Yara m a z , b e ni ml e
oturur mu?
Uzakta, yüks e k bir s etin ken arı n d a bir sıra ke st a n e a ğ acı vardı. Gen ç h o c al ar d a n bazıları büyük
tale b e l e rl e b er a b e r bu a ğ a çl ar a kola n salın c a kl arı kur mu ş lar dı Yaprak kü m el e ri nin ara sı n d a renk renk
et e kl er uçuy or, çı ğ lıklar, kah k a h a l ar dalg al a n ıy or d u.
Ben, yav a ş yav a ş kala b alıkt an ayrılmı ş , bir s el çukuru ken arı n d a ko c a m a n bir kay a n ı n göl g e s i n e
otur m u ş tu m . Ta ş kın kov ukl ar d a bit mi ş cılız san çiç e kl eri kop arıp ay akl arı m ı n altınd a n g e ç e n suy a atıyor,
dal gın dal gın dü ş ünüy or d u m .
Birden bir e ark a m d a inc e bir s e si n: "Buldu m... Ipekb ö c e ğ i bur a d a!" diy e b a ğ ırdı ğ ını işittim.
Meğ er salın c a k e ğ l en c e s i için b e ni arıy orlar m ı ş . Yarı zorla b e ni oray a kad ar götürdül er, "iste m e m ,
yorgun u m , sallan m a s ı n ı bilmiy oru m!" diyoru m . Fak at n e ark a d a ş ı m a , n e tale b e l e ri m e s öz anlat m a k kabil
de ğ ildi. Mürüvv et Hanı m -b e ni vaktiyle Merkez Rüştiye Mektebi'n d e mü d af a a ed e n ke s ki n kara g özlü
kadın- mutlak a b e ni ml e sallan m a k istiyordu. Salınc a kl ar d a n birin e atladık. Fak at, nafile, kolları m titriyor,
dizleri m vücu du m u n yükün ü kaldıra m ı y o r gibi ç ök üy or d u. Zavallı Mürüvv et, bir hayli uğra ş tıktan s o nr a
vaz g e ç ti:
264
- Nafile b ö c e ğ i m . .. Sen hakik at e n sallan m a k t a n korkuy or s u n . Benzin kül gibi oldu, dü ş e c e k s i n , de di.
Müdür Efendi, ö ğ le ye m e ğ i n d e bizi ml e b er a b e r di.
Benim bu gü n k ü n e ş e s izli ğimi o da fark et mi ş ti, ikide bir: "Hani, niye gül m üy o r? Vay ak si ç o c u k vay...
Gülm e, de di ğ i m yerd e gül er sin, bura d a s o m u rtur durursun!" diyor du. Ada m c a ğ ız, ye m e k t e n s o nr a da
pe ş i mi bırak m a d ı . Mektept e n , m a h s u s çay s e m a v e r i g etir mi ş i. Bana eliyle çay pişirm e k istiyordu.
Hocal ar d a n biri uzakt a n el iş ar etl eriyle b e ni ça ğ ırdı:
- Hade m e l e r d e n birini g ö n d e rip Şey h Yusuf Efendi'y e bir ta m b ur g etirttik. Uzak bir yerd e on a çal gı
çaldıra c a ğ ız. Aman, şu zevz e ğ in elind e n ken di ni kurtar da g el, de di.
Bu, hakik at e n kaçrıl m a y a c a k bir fırsattı. Yusuf Efendi'nin mu sikisi b e ni sardık ç a sar m ı ş tı. Zavallı b e s t e k â r ,
ep e y c e za m a n d a n b eri ha st ay dı. Meteb e g el miy or d u.
Bir iki gün d e n b eri iyile ş tiğini işitiyorduk. Bugünkü m e k t e p e ğ le n c e s i n e o da g el m e k iste mi ş ti.
Kadın ho c al ar, bir b a h a n e ile Yusuf Efendi'yi erk e kl er d e n ayır mı ş lardı. Sekiz, on kişilik bir kafileyl e,
ken di mi zi g ö st e r m e y e ç alı ş ar ak der e ken arı n d a ki inc e yolu takib e ba ş ladık. Ş eyh Efendi, bu gü n ç ok canlı
ve n e ş eliydi. Yolun uzadı ğ ını g ör er e k onu n yorul m a s ı n d a n kork a nl ar a gülüy or: "Bu inc e yol, e b e d i gits e
yorul m a y a c a ğ ı m . Bugün ken di mi o kad ar kuvv etli hiss e diy or u m ki!" diyordu.
Arkada ş lar d a n biri usulc a kula ğ ı m a e ğ ildi, erk e k mu alli ml er d e n b azılarının bir kö ş e d e gizlic e rakı içtiklerini,
Ş eyh Efendi'y e de birka ç kad e h verdikl erini s öyl e di. Yusuf Efendi'nin n e ş e s i, b elki biraz da bun d a n ileri
g eliy or du.
Dere yolunda on be ş dakik a yürüdükt e n s o nr a bir har ap su de ğ ir m e n i n e vardık. "Ça ğlay anl ar" de dikl eri bu
yerd e vadi bird e n b ir e dar alıy or, ad et a bir b o ğ az vücu d a g etiriyordu. Dere ken arı n d a ki kay alıklar öyl e
yüks e k ti ki, gün e ş a ş a ğ ıy a kad ar ine miy or, sular, ad et a bir fecir aydınlı ğ ı içind e akıy or du.
ÇALIKUŞU
26 5
Burad a n bizi kim s e n i n işitm e si n e imk â n yoktu. Ş eyh Yusuf Efendi'yi sık yapr aklı bir c e viz a ğ a cı nı n altınd a
oturttular, ta m b ur u elin e v er dil er. Ben, uzak ç a bir yer e, etraftan suların köpür e köpür e aktı ğ ı bir kay a n ı n
üstün e sin mi ş tim. Arkada ş lar, yine rah at ver m e d il er:
- Olmaz, ol m a z ... Buraya g el, mutlak a g el e c e k s i n! diye b e ni, b e st e k â rı n kar ş ısın a oturttular.
Ta m b ur b a ş la dı. Bu mu siki, ö mr ü m c e kulakları m d a n gitm e y e c e k ! Arkada ş lar, çi m e n l e rin üz erin e yarı
uzan m ı ş l ardı. En ka b a sa b a görün e n l e rin bile a ğ lay a c a k gibi dud a kl arı titriyor, gözl eri doluy or du.
Kumral, sa çl arını o m z u m a day ay a n Vasfiye'nin kula ğ ın a:
- Ben, Ş eyh Efendi'yi ilk defa m e k t e pt e dinle mi ş ti m. Çok güz el di tabii, fakat b öyl e de ğ ildi, de di m .
Vasfiye, süzgün g özl erin d e mu a m m a l ı bir gülü m s e m e ile:
- Evet, çünk ü Yusuf Efendi ö mr ü n d e hiç bir gün bu gü n k ü kad ar m e s ut v e aynı za m a n d a b e d b a h t ol m a d ı ,
de di.
- Niçin? diye sordum.
Dikkatli dikk atli yüzü m e b aktı, b a ş ını tekrar o m z u m a bırak ar a k :
- Sus, dinleyelim, dedi.
Şey h, bu gü n h ep e s ki ş arkıları çalıy or du. Bunlard a n hiç birini şimdiy e kad ar dinl e m e m i ş ti m. Her parç a n ı n
s o n u n d a , artık bite c e k , diye yüre ğ i m titriyordu. Fak at g özl eri yarı kap alı, yav a ş yav a ş sar ar m a y a b a ş lay a n
ş arkıları inc e bir terle n e m l e n m i ş , birini bitirdikt en s o nr a öt ekin e b a ş lıyor du.
Gözleri mi, bu yarı kap alı g özl er d e n ayıra m ı y or d u m Bir aralık, s ol gu n yan a kl arın a birka ç da ml a ya ş ın
süzüldü ğ ün ü g ör d ü m . Birden bir e yüre ğ i m oyn a dı. Bir ha st ayı bu kad ar yor m a k gün a h tı. Dayan a m a d ı m ,
ş arkılard a n birini bitir mesinden istifade ederek:
- Biraz dinle n m e z misiniz? de di m . Rahatsız g örün üy or s u n u z. Neyiniz var?
266
Cev ap ver m e d i . Islak kirpikleri ara sı n d a o, m a s u m ç o c u k gözl eriyl e derin derin b an a b aktı, s o nr a tekrar
ba ş ını ta m b ur u n a day ay ar a k yeni bir ş arkıya ba ş ladı:
"Pür at e ş i m, açtır m a b e ni m a ğ zı mı zinh ar Zalim, b e ni s öyl et m e derun u m d a nel er var."
Yusuf Efendi, ş arkıyı bitirirke n, ba ş ı ta m b ur u n üstün e dü ş tü. Zavallıya hafif bir bay gı nlık g el mi ş ti. Hocal ar,
h ep ş a ş ırdılar. Ben: "Biz s e b e p olduk, bu kad ar yor m a m a l ı y dı k!" de di m . Mendilimi ıslat m a k için süratl e
ta şların üstün d e n sıçr ay ar a k der e y e indi m. Bu, ç ok hafif bir bay gı nlıktı. Hatta ad et a bir b a ş dön m e s i .
Elimd e ıslak m e n dill e yanın a dö n d ü ğ ü m vakit o, g özl erini aç m ı ş tı.
- Bizi korkuttunuz efendim, dedim. O, renksiz bir gülümseme ile:
- Bir ş ey de ğ il, ara sıra oluy or, de di.
Arkada ş ları m d a bir tuhaflık hiss et m e y e b a ş lıyoru m . Manalı m a n alı b an a b akıy orl ar, aral arın d a yav a ş s e sl e
bir ş eyler s öyl e ş iy orlardı.
Aynı yold a n g eri dön üy or d u k . Ben Vasfiye ile b er a b e r en ark ay a kal mı ş tı m.
- Bu Ş eyh Efendi'd e bir hal var, de di m , için için bir ş ey e üzülüy or gibi görün üy or.
Arkada ş ı m, o biraz ev v el ki m a n alı b akı ş ıyla b e ni tekrar süzdü:
- Sahi mi s öylüy or s u n , Ferid e? Hatırın kal m a s ı n , fakat inan a m a y a c a ğ ı m . Dem e k s e n hiç bir ş ey
bilmiy or s u n ? Vasfiye, garip bir b akı ş la ba n a gözl erini dik mi ş ti.
- Bilse m sakl a m a y a n e s e b e p var? de di m . O, yin e inan m a d ı :
- Bütün B.'nin bildi ği bir ş eyi s e n na sıl bile m e z s i n ? Bu m a n a s ı z şüph e y e gülü m s e y e r e k o m u zl arı mı silktim:
- Biliyorsun uz ki b e n B.'de ç ok kap alı ve yalnız ya ş ıyoru m . Kims enin hiç bir ş eyi ile alak a d a r de ğ ilim.
ÇALIKUŞU
26 7
Arkada ş ı m ell eri mi tuttu:
- Yusuf Efendi, seni ölesiye seviyor, Feride, dedi.
Gayri ihtiyarı elleri mi yüzü m e kap a dı m . Dere ken arın d a ç o c u kl arın s e vi n çli gürültüsü hâl â de v a m ediy or d u.
Kims ey e s ez dir m e d e n kafiled e n ayrıldı m, iki b a h ç e ara sı n d a ki dar bir yold a n sap ar a k ken di ken di m e ev e
dö n d ü m .
B 25 Temmuz
Yaz ayları uzadık ç a uzadı. Sıcaklar tah a m m ü l edil m e y e c e k der e c e d e . Her ş ey sar ar dı, etrafta ye ş illik
na m ı n a bir ş ey kal m a d ı . Karşıdaki koyu ye ş il tep el er s oluk, yanık bir renk b a ğ la dı. Uzakta, yaz gün e ş inin
ka m a ş tırıcı ışıkları içind e koc a m a n kül yığınları gibi ca n s ız ve m a n a s ı z görün üy or. Sıkılıyoru m . Boğ ulac a k
gibi, öl e c e k gibi sıkılıyoru m . Meml ek et şimdi b o m b o ş . Tale b e l e r da ğ ıldı, ho c al ar d a n birç o ğ u tatil aylarını
g e çir m e y e ba ş k a yerl er e gitti. Nezih e ile Vasfiye b an a ara sıra istan b ul'd a n m e kt up gö n d e riy orl ar. Bu s e n e
İ stan b ul ç ok güz el mi ş . Suları, ad ayı anlat a anlat a bitire miy orl ar. Bir yolunu bulurlars a or a d a kala c a kl ar m ı ş .
Doğrusu istenirs e , b e ni m de bura d a kal m a y a niyeti m yok. Ş eyh Yusuf Efendi vak a s ı b e ni ç o k müt e e s s ir
etti. İ ns a n için e çık m a y a utanır oldu m . Mektepl er açıla c a ğ ı vakit b a ş k a bir yer e razıyı m. Öyle bir yer ki,
b e ni üzsün, uğ ra ş tırsın, ziyanı yok, fakat ken di ken di m e yalnız bırak sı n.
B . ~ 5 Ağusto s
Hoca oldu ğ u m d a n b eri ikinci defa dır ki tale b e l e ri mi n g elin oldu ğ unu g örüy or u m . Fak at bu s ef er o zav allı
Zehra'nın- ki gibi de ğ il. Bu g e c e , bu sa att e Ce mil e artık kirpiklerind e kur u268
m a m ı ş gözy a ş ı da ml al a n yl a yata ğ ın d a uyu m uy or . Ce mil e' nin güz el ba ş ın a bu g e c e , bu sa att e s e v di ğ i
g e n ç mül azı m ı n g ö ğ s ü yastık oldu.
Bu ç o c u kl arın ikisi de birbirlerin e olan s e v d al arın d a öyl e s e b a t ettiler ki, nih ay et ann el e ri, ba b al arı da baş
e ğ m e k m e c b u riy etin d e kaldı.
Ce mil e'yi de, Zehra gibi, ken di eli ml e süsl e di m . Bir za m a n d a n b eri hiç bir kala b alık yer e git m e m e k için inat
ediy or d u m . Fakat Ce mil e m a h s u s evi m e g el di, elleri mi öp er e k yalv ar dı. Bir g e c e , kar anlıkta ken di sin e
ettiğim hiz m e ti ac a b a anla dı mı? Bilmiyoru m . Fakat an a s ı nı, b a b a s ı n ı razı ettiği gün ilk müjd e yi ba n a
g etir mi ş ti, ihtim al ki ş üph e ediy or.
Evet, Ce mil e'yi eli ml e süsl e di m , duv a ğ ını eli ml e taktı m. Burada bir âd et var: Kim olurs a olsun g e n ç kızların
sa ç m a mutlak a bir parç a g elin teli takıy orl ar, bun u bir uğ ur sayıy orlar. Hırçın inadı m a ra ğ m e n Ce mil e' nin
ann e s i ni, sa ç ı m ı n bir tarafın a mini mi ni bir tel parç a s ı iliştirm e kt e n m e n ed e m e d i m .
Mülazı mı ç ok m e r a k ediy oru m . Ce mil e'yi onu n kolun d a g ör m e d i k ç e sa a d e tl erin e inan a m a y a c a k tı m . Fakat,
bun a imk â n ol m a d ı . Erken d e n evi m e dön m e k m e c b u riy etin d e kaldı m .
Her yerd e oldu ğ u gibi, bur a d a da bütün kadı nl arın gizli gizli b an a b aktıklarını, birbirlerin e bir ş eyl er
fısılda dıkl arını görüy or d u m . Bütün dud a kl ar d a yin e bir "Ipek b ö c e ğ i" s öz ü d ür dol a ş ıy or du. Belediy e
Reisi'nin karısı oldu ğ unu s öyl e dikl eri, el m a s l ar a , altınlar a b at m ı ş bir şiş ma n kadı n, dikk atli dikk atli yüzü m e
baktıkta n s o nr a yanın d a kil er e , b e ni m işitebil e c e ğ i m bir s e sl e :
- Bu Ipekb ö c e ğ i sa hid e n afet, ad a m c a ğ ı zı n yan m a k t a hak kı var mı ş , de di.
Artık bura d a dura m a z d ı m . Ce mil e' nin ann e s i n d e n mü s a a d e istedi m ; ha st a oldu ğ u m u , mü m k ü n de ğ il
dura m a y a c a ğ ı m ı s öyl e di m . Küçük g elinin yanın d a mu alli m ark a d a ş l arı m d a n birka çı vardı, ihtiyar kadı n,
ba n a onları gö st er di:
ÇALIKUŞU
26 9
- Ce mil e'y e ho c al arı nasih at v eriy orlar, s e n de bir iki ş ey s öyl e kızı m, de di.
Bu m a s u m arzuyu gülü m s e y e r e k kab ul ettim. Tale b e m i bir kö ş ey e ç e k e r e k :
- Ce mil e, de di m , h o c a n ol m a k sıfatıyla an n e n , san a na si h at v er m e m i istedi. Sen, nasih atl erin en güz elini
ken di ken di n e v er din. Yalnız, ç o c u ğ u m , san a bir te m b i hi m ola c a k . Mülazı mı n şimdi s e ni n yanın a
g el m e d e n ev v el s ok a kt a yab a n c ı bir kadını n g el di ğ ini, san a gizli bir ş ey s öyl e m e k istedi ğ ini ha b e r
verirler s e sakın dinle m e , yavru m , o kadın d a n kaç, güz el ba ş ını mül azı m ı n ı n kuvv etli g ö ğ s ü n e sakl a.
Ce mil e, bu s özl er e , kim bilir, ne kad ar hayr et et mi ş tir? Hakkı var; çünk ü şimdi b e n bile hayr et ediy oru m .
Onları bir yab a n c ı a ğ zınd a n işitmi ş gibi s e b e b i ni, m a n a s ı n ı ken di ken di m e s oruy or u m .
B 27 Ağustos
Bu ak ş a m , mini m ini ba h ç e m i z d e ziyafet vardı. Munise ile b er a b e r , Hacı Kalfa ile aile sini ak ş a m ye m e ğ i n e
dav et et mi ş tik. Alay olsun diye s ok a kt a n üç dört kır mızı kâ ğ ıt fen er aldır mı ş , cılız bir ba d e m a ğ a cı nı n s ofra
üz erin e e ğ ilen dalların a as m ı ş tık.
Hacı Kalfa, bunları gö rünce pek keyiflendi:
- Ayol, bu ziyafet de ğ il, On Te m m u z ş enliğidir, de di.
- Hacı Kalfa, bu g e c e b e ni m ken di On Te m m u z u m , de di m . Evet, bu g e c e ken di hürriy et ş enli ğim di.
Çalıku ş u, kafe si n d e n kurtulalı bu g e c e ta m bir s e n e ol m u ş tu. Bir s e n e , üç yüz alt mı ş b e ş gün. Ne uzun?
Evvel a ç ok ne ş eliydi m . Mütem a diy e n gülüp s öylüy or d u m . O kad ar m a s k a r alık ediy or d u m ki, Sam aty alı
Mada m, gül m e k t e n tıkanıy or, Hayga n u ş 'un sivilc el erl e dolu şişkin yüzü dallard a ki kırmızı fen erl er gibi bir
renk alıy or du. Hacı Kalfa'nın elle rini dizlerine vurarak:
270
ı
'H,
- Dil otu mu yedin b e kızı m? diye gül m e s i vardı ki...
Geç vakt e kad ar b a h ç e d e oturduk, s o nr a fen erl eri m d e n birini Mirat'a, birini Haga n u ş 'a v er er e k mi s afirleri mi
s el a m e t l e di m . Munise, gün d üz d e n ç ok yor gu n oldu ğ u için dah a biz kon u ş urk e n san d aly e s i n d e
uyukla m a y a b a ş la dı. Onu yata ğ ın a gö n d e r di m , ken di m , tek ba ş ı m a b a h ç e d e kaldı m .
Sakin, yıldızlı bir g e c e y di. Karşı s ett e ki evl er d e ışıklar s ö n m ü ş tü. Dağ yolu, bu yıldızlı s e m a n ı n içind e
korkun ç bir göl g e yığını gibi yüks eliy or du.
Bilekleri ml e alnı mı s etin ken arı d a ki par m a klı ğ ın s o ğ uk de m irl erin e day a dı m . Etrafım d a ne s e s , ne hay at,
yalnız uçuru m u n dibind e , bu day a n ıl m a z sıc a kl ar a ra ğ m e n hâlâ kuru m a y a n der e d e hafif bir ça ğ ıltı, birka ç
yıldız ak si.
Kâğıt fen erl erin mu m u artık tük e niy or du. Onların renkli ışıklarıyla b er a b e r içim d e ki n e ş e ni n de sar arıp
s oldu ğ unu, gö nlü m e derin, çar e si z bir kara nlı ğ ın inm e y e ba ş la dı ğ ını his s e di y or d u m .
Bu bir s e n e n i n kâh kar anlı ğ ını, kâh aydınlık günl erini bi- 1 rer birer hay ali m d e n g e çirdi m , ne uzun, Yarab b ı,
ne uzun?
Soğ u ğ a, c efay a, mih n e t e hiç şikay et siz tah a m m ü l ed e n sa ğ la m bir vüc u du m var.
İ htim al, da h a kırk s e n e , elli s e n e ya ş ay a c a ğ ı m . İ htim al dah a elli ya ş bu hazin muz afferiy etin hazin
yıldö n ü m ü n ü gör- 1 m e m lâzı m g el e c e k . Hayat, ne uzun, Allah'ı m, ne uzun?
İ htim al, Munise de ba n a kal m a y a c a k .
Saçları m a yav a ş yav a ş aklar dü ş e c e k .
Ümit ed e yi m , tah a m m ü l ed e yi m , güz el. Ben, bun a razı- ' yım, fakat niçin, n eyi b e kl e m e k için?
Bu bir sene içinde, birkaç defa, kendimi zapt ed e m e d i m , a ğ ladı m . Fakat bunl arın hiç birisin d e bu g e c e
göz k a p a k l arı m ı n içini yak a n ya ş lard a ki acılık yoktu. O vakit, sa d e c e gözl eri m a ğ la mı ş tı. Bu g e c e gö nlü m
a ğ lıyor.
____________ÇALIKUŞU______________ 2 7 1
B . l Ekim
Dersl er ba ş lay alı iki hafta oluy or. Muallim ark a d a ş l arı mı n birç o ğ u B.'ye dön d ül er. Hatta, mutlak a
istan b ul'd a kal m a k istey e n Vasfiye bile. Biçar e, bir türlü açık yer bula m a m ı ş .
Nezih e' nin b a ş ın a bir de vl et ku ş u kon m u ş . Bir cu m a günü Surlar'da bir g e n ç zabit e tes a d üf et mi ş l er. Zabit,
onları Boğ aziçi'nd e n Fatih' e kad ar takip et mi ş .
Bu iki ark a d a ş ı m ı n şimdiy e kad ar tes a d üf ettiği h er erk e k gibi, o da Vasfiye'yi tercih ediy or m u ş . Hatta,
bilm e m han gi parkta birbirlerin e ran d e v u v er mi ş l er. Fak at ak si ola c a k , Vasfi-ye'nin o gün mi s afirleri g el mi ş .
Zabiti m er a kt a bırak m a m a k için Nezih e'y e yalv ar m ı ş :
- Kuzum Nezih e' Sen, b e ni m yeri m e git, bug ü n g el e m e y e c e ğ i m i s öyl e. Başka gün için mül ak at al, de m i ş .
Nezih e, ak ş a m ev e uğ radı ğ ı vakit, delik anlıyı gör e m e d i ğ ini s öyl e m i ş . Fak at, kızın halind e bir tuhaflık
var mı ş . Birkaç gün s o nr a iş anla ş ıl mı ş . Meğ er o gün, Nezih e ne yapıp yap m ı ş , g e n ç zabitin zihnin e gir mi ş ,
hain kız, bir hafta s o nr a onunl a niş anlan m ı ş
Vasfiye, ç ok m a h z u n , bir yan d a n , aziz bir ark a d a ş ı tarafınd a n aldatıl m a k güc ü n e gidiy or, bir yan d a n da
yalnız kaldı ğ ınd a n şikây et ediy or. İ kide bird e içini ç e k e r e k :
- Ah Ferid e Hanı m, Sizinle n e güz el iki ark a d a ş ola bilirdik. Fakat nasıl anlat ayı m , siz o kad ar ne ş eli, iyi,
muni s bir kız oldu ğ un uz hald e , ya ş a m a k zev kini ala m a m ı ş s ı n ız, diyor.
Yuvalarda yeni yavruların yum urta d a n çık m a za m a n ı n d a na sıl ne ş eli bir hay at uyanır s a, m e kt e pt e de öyl e
bir hal var.
Hele birka ç gün ev v el şim ş e kl e , gö k gürültüleriyle b a ş lay a n şidd etli bir ya ğ m ur, sıc a k v e sakin bir yazın
ba n a verdi ğ i müz mi n hüznü, anla ş ıl m a z ya ş a m a k yor gu nlu ğ unu da ğ ıttı. O kad ar hafif, o kad ar n e ş eliyi m
ki...
272
B. 17 Ekim
Yağ murlar on gün d e n b eri de v a m ediy or, h e m de n e şidd etl e, ilk günl er d e b e ni m gibi s e vin e n , s ol gu n
b e nizl erin e taz e bir hay at ren gi g el e n s o n çiç e kl er har ap oldul ar. Biçar el er, b a h ç e d e dur m a d a n ya ğ an
ya ğ m uru n altınd a ba ş larını e ğ iy orlar: "Artık yet er!" der gibi büzülüp titre şiyorlar.
Bu ak ş a m , m e k t e pt e n dön d ü ğ ü m vakit b e ni m de a ş a ğ ı yuk arı onl ar d a n kalır yanı m yoktu. Sırılsıkla m
ol m u ş tu m . Çarş afı m vücu du m a , pe ç e m yüzü m e yapı ş ıyor, s ok a kt a rast g el di ğ i m ins anl arı hali m e
güldürüy or du,
Munise'nin, bu ak ş a m b e n zi biraz s oluktu. Nezle ol m a s ı n d a n kork ar a k erk e n d e n , zorla yata ğ a yatır mı ş ,
ıhla m ur kayn at- mı ş tı m. Yara m a z kız, yatakt a şikây et ediy or, b e ni m ihtim a m l a rı ml a e ğ lenerek:
- Abacı ğ ı m, s o ğ uk, ins a n a n e yap ar? Geç e n s e n e kard a, sa m a n lıkt a yattı ğ ım g e c e y i unuttun mu? diyordu.
Bu g e c e , hiç uyku m yoktu. Munise'yi uyuttuktan s o nr a eli m e bir kitap alar ak s e dir e uzan dı m . Yağ murun
sa ç a kl ar d a , su olukların d a çık ar dı ğ ı s e sl e ri, on b e ş gün d e n b eri bit m e y e n bu m at e m i dinl e m e y e ba ş ladı m .
Ne kad ar vakit g e ç m i ş ti, bilmiy oru m ? Birden bir e hızlı hızlı kapı çalın dı. Bu sa att e kim ola bilir?
Kapıyı aç m a y a c e s a r e t ed e m e d i m . Misafir od a s ı n ı n cu m b a s ı n d a n uzan dı m . Karanlığ ın içind e uzun b oylu
bir kadın hay al eti, cu m b a n ı n altınd a ya ğ m ur d a n korun m a y a çalı ş ıyor, elin- [ deki mu ş a m b a fen er d e n çık a n
ışıkla, s ok a kt a ki su birikintileri içind e çırpınıy or d u.
- Kim o? diye sordum. Titrek bir ses:
- Açınız, Ferid e Hanı m'ı g ör m e y e g el di m, de di.
Kapıyı açtı ğ ı m vakit titriyordu m . O ak ş a m d a n b eri yab a n - 1 cı kadınl ar d a n göz ü m yılmı ş tı. Ne vakit b öyl e
birinin, b e ni ara- 1 dı ğ ını gör s e m , fen a bir ha b e r alac a ğ ı m ı s anıy or u m . Bu vakitsiz
ÇALIKUŞU
27 3
mi s afir, yüzü m ü gör m e k için fen eri kaldır mı ş tı. Solgun bi r çehre, iki mükedder mavi göz fark ettim.
- Müsaa d e ed e r mi siniz içeri gir eyi m , h o c a n ı m ?
Bu ç e h r e , bu s e s , b an a e m n iy et v er di. Kim oldu ğ unu, niçin g el di ğ ini s or m a y a lüzu m g ör m e d e n :
"Buyurunuz" de di m . Yanı m d a ki mis afir od a s ı n ı n kapı sını açtı m.
Kadın, od ayı ıslat m a k t a n ç e kiniy or gibi, etrafın a bak m ı y o r, otur m a y a c e s a r e t ed e m i y o r d u.
Bir ş ey s öyl e m i ş ol m a k için:
- Ne ya ğ m ur, n e ya ğ m ur, ins anı ad et a yıkıy or! de di.
Dikkatle yüzün e b akıy or d u m . Halbuki peri ş anlı ğ ının ya ğ m ur d a n dah a b a ş k a bir ş eyd e n g el di ğ i b e s b e lliydi.
Asıl m a k s a d ı n ı s öyl e m e k için, da h a sakinl e ş m e k istedi ğ ini anla dı m , bird e n b ir e n e istedi ğ ini s or m a d ı m .
ilk his si m , b e ni aldat m ı ş tı. Bu mu ni s ç e hr eli, asil bir kadın dı.
Nihay et: "Kiminle g örü ş üy or u m ef e n di m ?" diye s or du m . Bend e n korkuy or gibi b a ş ı m e ğ d i:
- Ferid e Hanı m ef e n di, b e n yab a n c ı de ğ ilim. Gerçi şimdiy e kad ar g örü ş m e d i k a m a , sizi uzakt a n tanıy oru m .
Biraz sustu, sonra bir cesaret hamlesiyle ilave etti:
- Bir m e s l e k t a ş ı nızın kard e ş iyi m. Mektebinizin mu siki h o c a s ı Ş eyh Yusuf Efendi'nin.
Birdenbire yüre ğ i m a ğ zı m a g el di. Fakat kuvv etli ol m a k , hiç bir ş ey s ez dir m e m e k lâzı m dı:
- Öyle mi ef e n di m ? Görü ştüğ ü m ü z e m e m n u n oldu m . Ş eyh Efendi, biraz dah a iyiler inş allah, de di m .
Bu sa att e, bu hald e g el e n bir mis afir e s öyl e n e c e k s öz, elb ett e bu de ğ ildi. Fakat ba ş k a ne diyebilirdim?
O, c e v a p bula m a y a r a k sus uy or. Ben, yüzün e bak m a y a c e s a r e t ed e m e y e r e k gözl eri mi yer e indiriyordu m .
Hafif bir hıçkırık s e si işittim. Kurtulma imk â n ı ol m a y a n bir felak et e razı olur gibi b a ş ı mı dah a ziyad e e ğ er e k
b e kl e di m .
274
O, a ğ la m a m a k için ell eriyle g ö ğ s ü n ü, b oy n u n u tutarak'
- Karde ş i m bu g e c e ölüy or, de di. Akş a m a do ğ ru bird e n b ir e a ğ ırla ş tı. Altı sa att e n b eri ken di ni bile miy or.
Sab a h a çık m a y a c a k .
Cevap vermedim. Ne söyleyebilirdim?
- Küçükh a n ı m , Yusuf; b e ni m üç ya ş küçü ğ ü m d ü r a m a , evl a dı m sayılır. Anne miz öldü ğ ü vakit, Yusuf,
mini mi nicikti. Ben de büyük de ğ ildi m. Böyle oldu ğ u hald e on a an alık ettim. Ömrü m ü on a ba ğ ladı m . Dul
kaldı ğ ı m vakit sizin ya ş ınızd a an c a k vardı m . Tekr ar evl e n e b ilirdi m, iste m e d i m . Tek Yusufçu ğ u m yalnız
kal m a s ı n diye. Halbuki şimdi o, b e ni yalnız bırakıp gidiyor. Bunları siz e niçin mi s öylüy oru m küçük h a n ı m ?
Beni ayıpla m a y ı n ız. Bu sa att e sizi rah at sız ettiğim için, yalv ar ar a k sizd e n istey e c e ğ i m ş ey için ba n a
darıl m a yı n, b e ni kov m a y ı n diye...
Sözünün bura sı n d a bitkin vücu d u n u n bird e n b ir e ç öktü ğ ün ü gör dü m . Bir fen alık zann e d e r e k o m u zl arın d a n
tutm a k istedi m . Dizleri mi öpüy or, yerl er e sürün er e k çırpın a çırpın a a ğ lıyor du.
Hafif bir har e k e tl e ken di mi kurtardı m . Bu dakik a d a n e kad ar s akin olmak mümkünse o kadar sakin bir
sesle:
- Hanı m ef e n di, felak etinizi anlıy oru m , s öyl eyiniz. Elimd e n g el e c e k bir ş ey s e , de di m .
Kadının a ğ la m a k t a n şiş en s oluk m a vi gözl erin d e bir ümit ışığı ca nl a n dı Zavallı, gö ğ s ü n ü n sar sı ntılarını
eliyle zapt et m e y e çalı ş ar ak:
- Yusuf, on s e n e d e n b eri ha st ay dı. O kad ar uğra ş tı m, o kad ar çırpın dı m , m el u n ha st alık, bir türlü
dur m uy o r, kard e ş i mi için için yiyip bitiriyordu. Nihay et bu vak a oldu. Sizi gör dü. Zaten fazla içli bir ad a m .
Gözle görün ür c e s i n e eriyip bit m e y e ba ş ladı.
Sözün bur a s ı n d a hafif bir isyan ferya dı nı m e n ed e m e d i m .
- Hanı m ef e n di ye mi n ed e ri m ki, b e n kard e ş iniz e bir ş ey
ÇALIKUŞU
27 5
yap m a d ı m . Kendim de zat e n bir yaralıd a n ba ş k a bir ş ey de ğ ilim, de di m .
- Hanı m kızı m, evl a dı m , sizin de b elki bir s e v di ğ iniz var; darıl m a y ı nız. Yemin ed e ri m ki bunl arı şikây et için
s öyl e m i y or u m . Ben görün d ü ğ ü kad ar kab a ruhlu bir kadın de ğ ilim, işin nih ay etin d e Yusuf'un kard e ş iyi m.
Sen el er d e n b eri on un mu sikisi içind e ya ş adı m . Sizde n de ğ il, hatta bu tes a d üft e n bile şikây eti m yok.
Yusuf'un yata ğ ın d a mu m gibi eridi ğ ini görüy or u m . Fak at öyl e anlıy oru m ki, m e s u t ölüy or. Ne şikây et var,
ne acı s öz, ne çırpın m a . Bazen ken dini kay b e di y or. O vakit, göz k a- pakları hafif hafif titriyor, s oluk
dud a kl arı gizli bir gülü m s e m e ile yav a ş ç a is minizi tekrar ediy or. Düne kad ar bu der din d e n b an a hiç
ba h s e t m e m i ş ti. Dün elleri mi tuttu, birer birer par m a k l arı m ı öp er e k :
- Onu bir ker e da h a gö st er b an a abl a! diy e ç o c u k gibi yalv ar m a y a b a ş ladı. Yusuf için h er fed a k â rlı ğ a
razıydı m . Fak at bun a imk â n gör e m i y o r d u m . içim parça parça oldu.
- iyi ol. Yusuf, ça b u k iyi ol! Elbet bir gün yine gör e c e k s i n ... diye alnını, s a çl arını ok ş a dı m .
- Ferid e Hanı m, bu ha st a n ı n hiç bir ş ey s öyl e m e d e n b an a na sıl darıldı ğ ını, b a ş ını öt e tarafa ç e vir er e k na sıl
ümitsizlikle g özl erini kap a dı ğ ını gör s e y di niz! Anlat m a k mü m k ü n de ğ il ki... Bugün ak ş a m a do ğ ru büs b ütü n
gözl erini kap a dı. Onların bir dah a açıl m a y a c a ğ ı nı biliyordu m . Uğruna ö mr ü m ü , sa a d e ti mi vakf et mi ş , onu
hiç bir ş eyd e n m a h r u m et m e m i ş ti m. En ç ok istedi ğ i ş eyi bir ker e gö st er m e d e n ha sr et içind e gözl erini
kap a dı ğ ını g ör m e k . .. Bu acıyı siz e anlat m a k mü m k ü n de ğ il, Ferid e Hanı m, mü m k ü n de ğ il. Bu, öyl e bir
s e v a p ki, ca n ç e ki ş e nl erin dud a kl arın a veril mi ş bir da ml a su gibi.
Artık de v a m ed e m e d i . Yüzünü et e kl erin e sakl ay ar a k ç o c u k gibi hıçkırdı .
276
Bu g e c e n i n vak al arını bir rüya gibi hatırlay a c a ğ ı m .
Yağ murların içind e, önü m d e k i fen erin do n u k izini takip ed e r e k birç o k dar, kar anlık s ok a kt a n g e ç ti m. Hiçbir
ş ey his s et m i y or, hiç bir ş ey duy m u y o r , s el e dü ş m ü ş bir yaprak gibi iradesiz sürükleniyordum.
Beni göl g el e rl e dolu yüks e k , g e ni ş bir od ay a aldılar. Duvarlard a ta m b url ar, utlar, ke m a n l ar sallanıy or,
karı ş ık raflard a neyl er sürünüy or d u. Bestek âr, bu çalgılarla dolu od a n ı n bir kö ş e si n d e g e ni ş bir de mir
kary ol a içinde ölüyordu.
Ayakları mı n ucun a b a s a r a k yanın a yakla ş tı m. Mum gibi sarı ç e hr e s i n e ölü m ü n sükûn eti şimdid e n ç ök m ü ş ,
kap alı g özl erinin çukurun a kara nlık dol m u ş tu.
Yalnız, a ğ zın d a ki b e m b e y a z di şlerini gö st er e n aralık dud a kl arın d a bir parç a hay at ren gi kal mı ş tı.
Biraz ev v el o kad ar tela ş lı ve peri ş an görün e n kadı n c a ğ ız, bu s o n vazife kar ş ısın d a hayr et v erici bir sükûn
ve tah a m m ü l gö st eriy or du. Sev gi, ş efkat de n e n ş eyd e ne mu ciz el er var Ya-rab bi! Mekteb e gid e c e k
ç o c u ğ un u uyan dır a n bir an a gibi elini ha st a n ı n b a ş ın a koy du:
- Yusuf, ç o c u ğ u m , b ak, ark a d a ş ı n, Ferid e Hanı m san a hatır s or m a y a g el di. Aç g öz ü n ü, Yusuf, de di.
Hasta, hiç bir ş ey işitmiyor, hiç bir ş ey gör m ü y o r d u . Onun bir ker e dah a g özl erini aç m a d a n öl m e s i ihtim ali,
biç ar e kadın a , o güz el tah a m m ü l ü n ü yav a ş yav a ş kay b e ttiriyordu. Tekr ar a ğ la m a y a , s e si b o ğ ul m a y a
ba ş la m ı ş tı:
- Yusuf, yavuru c u ğ u m , bir ker e da h a gözl erini aç, g ör m e d e n ölürs e n , dah a ziyad e yan a c a ğ ı m .
Yüre ğ i m m e r h a m e t t e n eziliyor, dizleri m vücu d u m u n yükü altınd a ç ök e c e k gibi oluy or d u. Karyolanın
ba ş u c u n d a m a s a y a b e n z e y e n bir kar anlık kü m e s i n e day a n m ı ş tı m . Bunun bir org oldu ğ un u fark ed e r e k
titredi m . Kalbim, öyl e s öyl e di ki, bu biç ar e g özl eri s o n defa aç a c a k mu ciz e an c a k bu or g ola bilir.
Düşündü ğ ü m ş ey b elki cin ay et, b elki bun d a n da h a büyük bir
ÇALIKUŞU
27 7
gün a h tı. Fak at ken arı n d a n b ak a nl arı için e ç e k e n uçuru m gibi bu org da b e ni m tah a m m ü l ü m ü eli m d e n aldı.
Gayri ihtiyari aya ğ ı mı ba stı m , par m a ğ ı m ı tuşlarda n birin e koy du m .
Org, yaralı bir g ö n ül gibi derin derin inledi. Odanın kar anlık kö ş el eri, du varlard a n g öl g el e rini uzata n sazl ar,
gizli figanlarla titre ş tiler.
Hakikat mi, yok s a b e ni m ya ş larla perd eli g özl eri mi n bir ve h m i mi oldu ğ unu s öyl ey e m e c e ğ i m . Bana öyl e
g el di ki ha st a, bu s e sl e s o n bir defa m a vi gözl erini açtı.
Ablası yastı ğ a yüzünü kap a m ı ş hıçkırıy or du.
Bir muk a d d e s vazife yapar gibi ölünün üz erin e e ğ ildi m, h e n üz bir hay al bakiy e s iyl e titriyor gibi görün e n
gözl erin e dud a kl arı m ı sürdü m .
ilk bus e m i b e n , bir ölünün s ö n m ü ş g özl erin e mi tev di ed e c e k ti m!
B... 2 Kasım
Bu ak ş a m B.'deki evi m d e s o n g e c e m . .. Yarın erk e n d e n har e k e t ediy or u m .
O vak a d a n s o nr a tabii bur a d a kala m a z d ı m . Ş ehird e h erk e s b e n d e n ba h s e d i y or , h erk e s , b e ni m e r a k
ediy or. Mekteb e gidip g elirk e n kaç kişi pe ş i m e takıldı, kaç kişi artık iki kat ört m e y e ba ş ladı ğ ı m pe ç e m i n
altınd a yüzü m ü s e ç e b il m e k için yolu m u ke sti; kaç say gı sı zın, biraz s e si ni alç alt m a y a bile lüzu m gör m e d e n :
- Ipekb ö c e ğ i, bu ha? Zavallı Ş eyh! de di ğ ini işittim.
Arkada ş ları mı n yanın d a kon u ş m a y a utanıy or, sınıfa girerk e n kıpkır mızı oldu ğ u m u his s e d iy or d u m .
Bu, böyle devam edem e z di. Çare siz, Maarif Müdürü'n e gittim. Buranın hav a s ı n a day a n a m a y a c a ğ ı m ı
s öyl e di m ; ba ş k a
278
bir m e m l e k e t t e b an a bir der s bul m a s ı n ı rica etti m. Dedik o d ul ar d a n galib a on un da ha b e ri vardı. Çünkü
h e m e n b an a hak v er di. Yalnız, ba ş k a bir yerd e b an a g ör e der s bul m a k mü ş küldü. Daha az m a a ş lı dah a
küçük bir m e k t e p olurs a da kab ul ed e c e ğ i m i s öyl e di m ; elv erir ki uzakt a bir yer olsun
iki gün ev v el e m ri g el di- Ç... Rüştiyesin e tayin et mi ş ler.
Zavallı Çalıku ş u, rüzg âr a kapıl mı ş s o n b a h a r yaprakl arın a dö n d ü.
279
ÜÇÜNCÜ KISIM
Ç..., 23Nisan
JDUGÜNHıdrellez. Evde yalnızı m. Hatta, sa d e c e ev d e de ğ il, kas a b a d a da h e m e n h e m e n öyl eyi m. Evler
b o ş , ç ar ş ılar kap alı. Bütün kas a b a halkı, erk e n d e n ye m e k s e p e tl erıyl e Sö ğ üt- lük'te kuzu ye m e ğ e gitti.
Köş e b a ş ın d a h er za m a n kötürü m bir dilen ci oturur. O bile e ğ le n c e d e n g eri kal m a k iste m e d i , ara b a y a
bin er gibi, az a m e t li bir ed a ile bir ha m a lı n sırtın a bin er e k kafiley e karı ş tı.
Mamafih, b e ni m en ziyad e h o ş u m a gid e n köp e kl e r oldu. Kurnaz hayv a nl ar, ziyafetin kok u sunu al mı ş lar,
b o h ç a l ar, s e p e tl er, ihra ml arl a yola çık a n h er kafilenin ark a s ı n d a birka ç da onlar d a n takıl mı ş .
Munise'yi ko m ş ul ar d a n alay ima m ı Hafız Kurban Efen- di'nin karısıyla b er a b e r g ö n d e r di m . O, b e n s iz
git m e m e k için bir hayli sızlan dı, fakat ba ş ı m a bir çatkı çattı m: "Biraz ha st ayı m , açılırs a m b elki ark a d a n
g elirim," de di m .
Onları, ha st ayı m diy e ald attı m a m a bu gü n , bilakis ç ok iyiyim ve ç ok ne ş eliyi m. Gitm e k iste m e m e m i n
s e b e b i n e g elin c e , b e n , artık b öyl e kala b alık e ğ l en c e yerl erind e n h o ş lan m ı y o r u m .
Evde yalnız kalır kal m a z , b a ş ı m d a n çatkıyı attı m. Yava ş s e sl e türküler s öyl ey e r e k , ıslık çal ar a k hanı m
hanı m evi mi n işini g ör dü m . Mektept e günl er c e erk e k gibi çalı ş tıktan s o nr a ara sıra ev hanı mlı ğ ı et m e k
ba n a öyl e tatlı g eliy or ki...
Bu işler bitinc e sıra ku ş ları m a g el di. Maskar al arın kafe sl erini te mizl e di m , sularını taz el e di m , s o nr a gün e ş
alsınlar diy e b a h ç e y e çık ar dı m . Şimdi ta m yarı m düzin e ku ş u m u z var Buraya g elirk e n Mazlum'u, Hacı
Kalfa'nın o ğ lun a bırak m a k m e c b u riy etin d e kal mı ş tık. Munise, ç ok üzül m ü ş , a ğ la m ı ş tı. Kızca ğ ı280
zım içlen m e s i n diy e on a bu ku ş ları aldı m Sonra d a n , ba n a da bir m e r a k g el di. Fakat, ko m ş u n u n sarı
kedi sin d e n bu hay v a n c ı kl ar a hiç rah at yok. Ne vakit kafe sl eri b a h ç e y e çık ar s a m , g elip kar ş ıların a oturuy or.
Görünü ş t e sakin, hali m bir kedi. Yeşil g özl erini aralık ed e r e k ad et a ş efkatl e ku şlara b akıy or, h el e ara sıra
ç e n e s i ni titret er e k hafif hafif s e sl e r çık ar m a s ı var ki, onl arla kon u ş uy or zan n e d e r s i niz. Bugün: "Bakalı m ne
yap a c a k ?" diy e ku şlard a n birini kafe st e n çık ar dı m , onu n yüzün e do ğ ru yakla ş tırdı m. Zalim hayv a n ı n,
üstün d e bir rüzg âr e s m i ş gibi, sarı tüyleri dalg al a n dı , ye ş il gözl erin d e n kıvılcı ml ar parladı. Yumu ş ak
pen ç e l e rinin içind e n tırnakl arını çık arıy or, ku ş un üstün e atıl m a y a hazırlanıy or d u.
Zavallı yavruc a k , eli min içind e kan atl arını, b oy n u n u kıs ar a k öyl e bir titriyordu ki... Öteki eli ml e kediyi
ba ş ın d a n tuttum:
- Bu hain ye ş il g özl er d e k i tatlılığ a bak a n , s e ni gö ky üzü n d e k i m el e kl eri dü ş ünüy or sanır, de di m . Halbuki
s e nin der din, bu biç ar e yi parç al a m a k de ğ il mi? Bak, b e n şimdi s e n d e n ne güz el bir intika m ala c a ğ ı m .
Öteki eli mi açtı m . Zavallı ku ş bird e n b ir e s e n d e l e d i , az at olun du ğ un a inan a m ı y o r gibi durdu. Sonra, inc e bir
feryat kop ar ar a k uç m a y a ba ş ladı. Kedinin hayr a n bir yeis ile ku ş u takip ed e n ye ş il g özl erini yüzü m e
yakla ş tırar ak kah k a h a l arl a gülüy or:
- Nasıl, ku ş u parç al a n d ı n mı, sarı zali m 7 diy e e ğ l eniy or du m , içim d e derin bir s e vin ç vardı. Yalnız bu sarı
kedid e n de ğ il, zav allı küçük ku şlara mu s all at olan bütün sarı m a hlukl ar d a n öç al mı ş gibi s e vi niy or d u m .
Neş e mi yalnız öt e ki ku ş ların şikây eti kırdı. Bu, hakik at e n bir şikây et miydi, bilmiy oru m , fakat ba n a , öyl e
g el di ki, zav allılar: "Niçin bizi ark a d a ş ı m ı z gibi m e s ut et miy or s u n ?" diyorlar. Gönlü m ü n o dai m a itaat et m e k
lâzı m g el e n hırçın, s ert e mirl erin d e n biriyle kafe s e do ğ ru yürüy or du m .
Hepsini bird e n az at ed e c e k ti m . Fak at, bird e n b ir e Munise aklı m a g el di. Yana ğ ı mı kafe sl er d e n birinin telin e
day a dı m :
ÇALIKUŞU
28 1
- Sizi bırak ayı m , güz el, fakat s o nr a Munise'y e, öt e ki sarı mu si b e t e n e c e v a p ver e c e ğ iz? Ne yapalı m
küçükl er, ne kad ar uğra ş s a k bu sarı hainl er d e n ken di mi zi büs b üt ün kurtara m ı y o r uz, de di m .
Kuşlardan s o nr a, sıra ken di m e g el di. Ben, hav a yı bir parç a gün e ş li g ör dü ğ ü m vakit, dai m a s o ğ uk su ile
sa çl arı mı yıkarı m. Onların yav a ş yav a ş gün e ş t e kuru m a s ı en büyük zev ki m- dir.
Bugün, yine öyl e yaptı m; s o nr a kafe sl eri mi n kar ş ısın d a ki erik a ğ a cı n a çık ar a k ıslak sa çl arı m ı, hafif hafif
es e n b a h a r rüzg ârın a da ğ ıttı m. Saçları m artık uza m ı ş , h e m e n h e m e n b eli m e inmi şti. B.'de sa çl arı m ı n niçin
kıs a oldu ğ un u ark a d a ş l arı m a s öyl e m e y e utan m ı ş tı m. Onlar, bun u kadın için ayıp, dah a do ğ rus u bir kusur
sayıy orlar. Hacı Kalfa'ya varın c a y a kad ar, h erk e s t e n bir türlü sa ç ilacı salık al mı ş tı m. Saçları mı n bu kad ar
ça b u c a k uzadı ğ ını gör e nl er , ker a m e ti ken dil erin d e bildiler; Maçlarınd a ki tesir e b e ni m de m e t de m e t uzay a n
gür sa çl arı m ı ş ahit tuttular.
Erik a ğ a cı kafe sl erin ta m kar ş ısın d a y dı. Kuşlar, b o n c u k gibi parlıyor, g özl erini gün e ş e dik er e k
ötü ş üy orlardı. Ben, ıslık çalar a k onl arı taklit ediy or, inc e bir dalın üstün d e , salın c a kt a gibi sallanıy or du m .
Bir aralık yanı m d a k i evin pen c e r e s i n e g öz ü m ilişti. Bir de n e gör e yi m ? Kom ş u alay ima m ı Hafız Kurban
Efendi, abl ak yüzün d e iki ca mi kan dili gibi parlay a n yuvarlak çipil g özl eriyl e ba n a bak m ı y o r mu?! Ne
oldu ğ u m u anlat a m a m . Kılığım, kıyafeti m bir ş ey e b e n z e s e ney s e . Fak at ay akl arı m çıplak, ark a m d a açık
bir b ey a z g ö m l e k , ilk har e k e ti m , ark a m a dök ül e n a ğ ır sa ç kü m e s i n e sarın ar a k on u b oy n u m a , gö ğ s ü m e
da ğ ıt m a k oldu. Sonra ken di mi bir yük gibi a ğ açt a n a ş a ğ ı attı m. Berek et v er sin, dal yüks e k de ğ ildi.
Kulağım a: "Aman, eyv a h!"
282
diy e bir s e s g el di. Düş en, biraz da canı yan a n b e n di m . Fakat, ba ğ ıran ko m ş u m Hafız Kurban Efendi'ydi.
is mini gül m e d e n s öyl ey e m e d i ğ i m bu Hafız Kurban Efendi, elli ya ş larınd a bir alay ima m ı d ır. Çok zen gi n
oldu ğ un u s öyl e- yorlar. Karısı pek taz e, otuz ya ş ın a bile g el m e m i ş , güz el, kar a gözlü, filiz gibi bir Çerk ez
kızı. Aramız pek iyidir. Bugün Muni-s e'yi g ez m e y e g ötür e n de odur. Çocu ğ u ol m a d ı ğ ı için b e ni m küçük
yara m a z ı o da, ken di kızı gibi s e viy or. Fak at, bu gü n k ü vak a n e ş e m i kaçırdı. Alay ima m ı n d a n ç ok utan dı m ,
kim bilir, n e kad ar ayıpla m ı ş tır? Şimdi bu satırları yaz ark e n utan cı m d a n yüzü m ü at e ş ba s ıy or, kıpkır mızı
oldu ğ u m u hiss e di y or u m . Of, Yarab bi! Mektep ho c a s ı da oldu m , hâl â deliliği bırak a m ı y o r u m . Tev e k k e li
B.'deki Müdür Rec ef Efendi ba n a : "Allah g e çi n d e n ver sin, hanı ölüp de m e z a r a girs e n , talkın v er e n ima m ı
güldür e c e k s i n!" de m e z d i.
Bugünkü pro gr a m ı m ı n ö ğ led e n s o nr a ki kıs m ı, g el di m g el eli ça nt a m d a duran deft eri m e s o n altı ayın
vak al arını yaz m a k tı. Boğ az ile b er a b e r sa hild e ki istihk â m l arı n bir kıs mı n ı g ör e n pen c e r e m i n önü n e g e çti m .
Ben, bu ev e zat e n yalnız bu pen c e r e y i s e v di ğ i m için g el di m . Yoks a ta m a h edil e c e k hiç bir ş eyi yok.
B.'den kaç m a k için ilk teklif ettikleri yeri ka b ul et mi ş , n e bur ayı s e vip s e v m e y e c e ğ i m i dü ş ün m ü ş , n e de
aylı ğ ı mı n azlı ğ ın a eh e m m i y e t ver mi ş ti m.
Fak at, talihi m e gay et iyi bir yer çıktı. Sakin, şirin bir as k e r m e m l e k e ti. Yerli olsun, yab a n c ı olsun, kimin
ba b a s ı n ı, kard e ş ini, o ğ lunu, ko c a s ı n ı s or ar s a n ı z mutlak a as k e r di; ya zabit,y a nef er... Hoc al arının bile bir
kıs mı tabur ima m ı , alay müftüs ü, filan gibi ask e rlikt e bir ilişiği olan ins a nl ar. Kom ş u m Kurban Efen- di'nin,
sarı ğ ıyla b er a b e r ara sıra ünifor m a giydi ğ i, kılıç taktı ğ ı bile oluy or.
Ç.'nın kadınl arı pek ho ş u m a gidiyor. Vefak âr, çalı ş k an, hay atların d a n m e m n u n , mu ni s ve sa d e ins a nl ar
Çalış m a k gibi e ğ le n c e y i de ç ok s e viy orl ar. Hafta g e ç m e z ki bir dü ğ ün ol m a ÇALIKUŞU
28 3
sın. Bir dü ğ ün, türlü türlü isim d e kına g e c e l e riyl e ta m bir hafta sürüy or. Dem e k ki onl ar h e m e n h er g e c e
e ğ le niy orl ar.
Evvel a, bun a na sıl par a day a n d ırıy orlar, diye ş a ş ıyor du m . Fak at s o nr a d a n sırrını anla dı m .
Mesel a, bir kadın, a ğ ır g elinlik elbi s e s i ni on s e n e , yirmi s e n e , h er dü ğ ün e giyiyor, on u yin e, terte miz, ken di
kızın a giydiriyor. Eğlen c el e ri ç ok sa d e . Çalgıları, ar m o n i k a çal a n bir ihtiyar er m e n i kadı nı ki, küçük bir
kurn a ş parç a s ı , birka ç par a ile m e m n u n oluy or.
Evet, sa d e e ğ le n c e l e r . Fak at de ğ il mi ki m e m n u n oluy orl ar, pek âl â Keşke b e n de onların içind e
do ğ s a y dı m , ke ş k e b e n de bir gün par m a k l arı m d a , avu çl arı m ı n içind e hur m a gibi kınal arla... Her n ey s e
ba ş k a b a h s e g e ç e li m .
Kom ş uları m, b e ni bird e n b ir e s e v dil er. Yalnız, araların a karı ş m a d ı ğ ı m a , bu e ğ l en c e l e r d e n zev k al m a d ı ğ ı m a
darılıyor- lardı. Kibirli san m a s ı nl ar diy e onl ar a kul, köl e oldu m , m e kt e pt e k i kızları gibi ken dil erin d e n de
eli m d e n g el e n n ez a k e ti, yardı m ı e sirg e m e d i m
Burad a en s e v di ğ i m bir yer de: "Sö ğ ütlük" de dikl eri der e ken arı. Kalab alık günl er d e pek c e s a r e t
ed e m i y o r u m Fak at b azı ten h a ak ş a m ü s tl eri, m e k t e pt e n dön e r k e n Munise ile oray a uğ ruy oruz. Sö ğ ütlük,
ad et a bir s ö ğ üt ve çın ar or m a n ı . Kim bilir, kaç yüz s e n e lik? Çınarların a ş a ğ ı kısı ml arın d a ki dalları
ke s m i ş l er, yalnız gö v d e l e riyl e tep el erin d e ki dalları ve yaprakl a n kal mı ş Akş am g öl g e s i ni n ç ök m e y e
ba ş ladı ğ ı sa atl er d e ins an , oray a gid er s e , ucu buc a ğ ı bulun m a z bir viran kub b e n i n altına gir mi ş gibi oluy or.
Yand a n vuran s o n gün e ş ışıkları bu yüks e k , har a p çın ar g ö v d e l e ri m göz ala bildi ğ in e uzanıp gid e n kırık
sütunlar a b e n z e tiy or. Derenin ö b ür kıyısın d a etrafları çitlerle ç e vril mi ş , sıra sıra ba h ç e l e r , o b a h ç e l e rin
ara s ı n d a göl g el e r e b o ğ ul m u ş inc e ci k yollar var. Karşıdan bu yollar a bak ar k e n ba n a öyl e g eliy or ki, onlar
ins a nı, bildi ğimiz düny a d a n ba ş k a yerl er e götür e c e k , en umul m a z e m e ll er e kav u ş tura c a k .
284
Memlek e tin zen gi nl eri, Hastalar Tep e s i is min d e bir yerd e oturuy orl ar, is mi fen a a m a ken di en ş en, en
m e s u t ins a nl arın yeri. Geldi ğim vakit, b an a or a d a güz el bir ev gö st er m i ş l er di. Fak at c e s a r e t ed e m e m i ş ti m .
Şimdi B.'deki kad ar zen gi n de ğ ildi m. Daha fakiran e ya ş a m a y a , da h a küçük bir ev d e otur m a y a m e c b u r u m .
Mamafih, şimdiki evi m de pek fen a yerd e de ğ il. Meydanlı ğ ı, kah v e s i, dükk â nl arıyla kas a b a n ı n pek işlek bir
yerind e . Mesela sa b a h l e yi n Söğ ütlük' e gid e n bütün Ç... halkı önü m ü z d e n g e çti. Şimdi, vakit da h a erk e n
ol m a kl a b er a b e r , dön ü ş b a ş la dı. Biraz ev v el Söğ ütlük'ten bir zabit kafilesi dö n üy or d u. Acele ac el e
kar ş ıda n g el e n bir mül azı ml e kon u ş m a k için durdul ar. Mülazı m:
- Niçin b öyl e erk e n dö n üy or s u n ? Ben da h a yeni gidiyoru m . Şimdi nö b e tt e n çıktı m, de di.
Ceketinin ön ü dai m a açık duran şiş ma n, ya ş lı bir kola ğ a s ı -ki h er za m a n tes a d üf ed e ri m - c e v a p v er di:
- Dön, zah m e t et m e . Söğ ütlük'ün tadı yok bu gü n . O kad ar bat a n dı k. Gülb e ş e k e r yok!
Bu ş ehrin ask e rl eri galib a gülb e ş e k e ri ç ok s e viy orl ar. Çocu ğ unu n, büyü ğ ünü n a ğ zın d a bir gülb e ş e k e r dir
gidiyor. Anla şılan bu, bir n evi gül tatlısı ola c a k . Fak at Hıdrellez gün ü m e s ir e d e gülb e ş e k e r ara m a k , onu
bula m a d ı ğ ı için m e y u s ol m a k , pek ç o c u kl ar a yakı ş ır bir ş ey!
Evet, bu gülb e ş e k e r s özü ç o c u k , büyük bütün erk e kl erin a ğ zın d a, kaç defa s ok a kt a kula ğ ı ml a işittim.
Mesel a, bir ak ş a m ü s t ü m e k t e pt e n dön üy or d u m . Önü m d e fakir kıyafetli birka ç g e n ç gidiyor du. Bunlard a n
birin e bil m e m n e ikra m et m e k istedil er. O, redd e d d i y or:
- Vallahi ol m a z , şimdi ye m e k yedi m . Yeşim de ğ il, n e ols a yiye m e m , diyor du. Bir b a ş k a s ı:
ÇALIKUŞU
28 5
- Bir ş ey yiye m e z mi sin? Gülb e ş e k e r de ols a ye m e z mi sin? diye onu o m u z u n d a n sar stı.
Delikanlı, h e m e n yu mu ş a dı, sırıta sınta:
- Bak, ona sözüm yok, diye cevap verdi.
Bazen kah v e n i n önü n d e oturan erk e kl er m a h a ll e y e su ta ş ı m a kl a g e çi n e n fakir, tuhaf tuhaf kon u ş a n , ne ş eli
bir ç o c u kl a ş akal a ş ıy orl ar:
- E, Süley m a n s öyl e bak alı m , n e vakit s e ni n dü ğ ünü yapıy oruz?
- Ne vakit ister s e n iz, b e n al e st a hazırı m.
- Süley m a n , s e n bu fukar alıkla na sıl g e çi ni sin?
- Kuru ek m e ğ i mi gülb e ş e k e r e sür er yeri m. Allah'tan b el a m ı mı istey e c e ğ i m ?
Bu ş akayı h e m e n h er gün tekr ar ediy orl ar. Fak at, en tuhafı, bizi m ko m ş u Hafız Kurban Efendi, üç gün
ev v el kapının önün d e Munise'yi yak al a dı. Kızca ğ ızın zorla yan a kl arın d a n öp er e k :
- Oh, mi s gibi gülb e ş e k e r kok u yor, dedi.
Sok akt a Sögütlük'te n dön e n kafilel er ç o ğ al m a y a ba ş lıy or, inc e bir kah k a h a . Munise'nin s e si. Munise
g eliy or. Yara m a z kızı dört sa att e dört ay g ör m e m i ş gibi g ör e c e ğ i m g el di.
23 Nisan (iki saat sonra)
Gülb e ş e k e ri n ne oldu ğ unu ö ğ r en di m . Munise, Sö ğ ütlük'te tes a d üf ettiği birka ç mu alli m e y e b e ni m ha st a
oldu ğ u m u s öyl e m i ş , m er a k et mi ş l er, dön ü ş t e kapı d a n uğray ar a k hatırı mı s or m a k iste mi ş l er.
Birkaç dakik a içeri gir m el e ri için ısrar ettim. Bunlard a n birin e ş ak a olsun diy e: "Bari gülb e ş e k e r bula bildiniz
mi? Sok akt a n g e ç e n zabitler bula m a d ı kl arın d a n şikây et ediy orlar dı!"
Arkada ş ı m gül er e k c e v a p verdi:
286
- Pek âl â biliyor su n uz ki, biz de on d a n m a h r u m kaldık!...
- Niçin?
- Çünkü gelmediniz!
Ş a ş kın ş aş kın yüzün e baktı m , gül m e y e çalı ş ar ak:
- Ne münasebet! dedim.
Mualiml er, h ep gülüy orlardı. Arkad a ş ı m , şüph eli bir b akı ş la:
- Sahi bilmiyor musun? dedi
- Vallahi bilmiyorum.
- Zavallı Ferid e c e ğ i m , s e n ne kad ar s afsın! Gülb e ş e k e r , Ç... erk e kl erinin, bu güz el ren gin için san a
koy dukl arı isim. Ben, ş a ş kınlıktan kek el e y e r e k :
- Nasıl, b e n mi? Dem e k gülb e ş e k e r de dikl eri, o s ok a k delika nlılarının ek m e k l e rin e sürüp ye m e k t e n
ba h s e ttikl eri... Eyvahl ar olsun! Utancı m d a n iki eli mi yüzü m e kap a dı m . Dem e k b e n b öyl e koc a m a n bir
kas a b a n ı n dilin e dü ş m ü ş tü m , n e ayıp, Yarab bi!
Arkada ş ı m, zorla yüzü m ü açtı, yarı ş aka, yarı sa hi:
- Bundan şikây et edil e c e k ne var? Bir kas a b a n ı n erk e kl erini m e ş g ul ediy or s u n u z, bu sa a d e t han gi kadı n a
müy e s s e r oldu? de di.
Bu erkekler, sahi çok fena muhluklar. Bana burada da rahat vermiyorlar. Yarab bi, artık nasıl ins a n için e
çık a c a ğ ı m , ko m ş ul arı mı n yüzün e nasıl bak a c a ğ ı m 7
Ç.,., l Mayıs
Demin d e n b eri yukarıd a tale b e l e ri mi n vazifel erini tas hih ediy or du m . Kapı çalın dı, Munise a ş a ğ ıd a n :
- Abacı ğ ı m, mi s afir g el di, diye s e sl e n di.
Ta ş lıkta siyah çar ş aflı bir hanı m g e ziniy or; yüzü kap alı oldu ğ u için tanı m a d ı m , ter e d d ütl e:
ÇALIKUŞU
28 7
- Kimsiniz efendim? diye sordum.
Birden bir e inc e bir kah k a h a koptu; hanı m , ke di gibi b oy n u m a sıçr a dı. Meğ ers e Munise imi ş . Yara m a z kız,
b e ni b eli m d e n tutarak taşlığın içind e dön d ür üy or, küçük bus el e rl e yan a kl arı mı , b oy n u m u öpüy or d u. Çarş af
on a, bird e n b ir e yeti ş mi ş bir g e n ç kız hali ver mi ş ti. Küçüğ üm, bu iki s e n e n i n içind e hayli s er pil mi ş , h e m e n
ba n a yakla ş an inc e b oy u, gün d e n gün e çiç e k gibi açılan güz elli ğiyle nazlı, nazik bir küçük h a n ı m ol m u ş tu.
Fak at ins a n, dai m a g öz ü n ü n ön ün d e duran ş eyl erd e ki de ğ i şikliği fark ed e m i y o r .
Onu bu hald e gör dü ğ ü m vakit h e s a p ç a s e vin m e m lâzı m g elirdi. Halbuki bilakis m a h z u n odu m . Bunu
Munise fark etti:
- Abacı ğ ı m, ne oldu? Ş aka yaptı m. Seni sakın darılt m a y a yı m ? de di.
Zavallı ç o c u ğ un, bir kab a h a t yap m ı ş gibi dar gı n dar gı n yüzün e bakıy or d u m :
- Munise, de di m . Seni büs b üt ün alık oy m a k mü m k ü n de ğ il. Çünkü görüy oru m ki, dur m a y a c a k s ı n . Şimdid e n
dü ğ ünl er d e g elin tellerini b a ş ın a tak ark e n için titriyor. Anlıyoru m kızı m, dur m a y a c a k s ı n , mutlak a g elin
ol m a k istey e c e k s i n , b e ni yalnız bırak a c a k s ı n .
Bu yalnızlı ğ ın acı sı şimdid e n içim e ç ök m ü ş gibi g özl eri m doluy or d u. Munise'nin bir keli m e ile b e ni tes elli
et m e s i için hali ml e , b akı ş ları ml a ad et a yalv arıy or du m . Fakat hain kız, dud a kl arını büktü.
- Ne yapalı m ab a c ı ğ ı m , âd et b öyl e, de di.
- Dem e k , bir yab a n c ı n ı n karısı ol m a k için b e ni bırak a c a k s ı n ?
Munise c e v a p v er m e d i , sa d e c e güldü. Fak at n e gülü ş! Zalim, şimdid e n onu b e n d e n ziyad e s e viy or du.
Bu sefer ben, biraz ev v el ki s özl eri mi n ak sini s öyl e m e y e ba ş ladı m .
- Gelin ols a n bile harh al d e yirmi ya ş ın a kad ar vakit var.
288
- Yirmi ya ş ç ok de ğ il mi ab a c ı ğ ı m .
- O halde on dokuz, haydi nihayet on sekiz. Cevap vermiyorsun ama, gülüyorsun. "Ben biliyoru m " de m e k
ister gibi sinsi sinsi gülüy or s u n . Vallahi, on s e kizd e n a ş a ğ ı ol m a z .
Afacan gülüy or, paz arlı ğ ı ml a e ğ l eniy or du. Utan m a s a m hün g ür hün g ür a ğ lay a c a k tı m . Sarı ins anl arın h e p si
vefa sı z oluy or, h e p si ins a nı b a ş k a türlü üzüy or.
Ç , 1 0 Mayıs
Mektep tale b e l e ri içind e on iki, on üç ya ş larınd a bir zen gi n pa ş a kızı var. Büyümü ş de küçül m ü ş gibi
kavruk, çürük di şli, büc ür, az a m e t li bir kız.
Nadid e Hanı m ef e n d i, -e ğ l en m e k için hanı m e f e n d i diyoru m , m e kt e pt e şimdid e n onu öyl e ça ğ ırıy orlarHastalar Te- pe si'nin en güz el kon a ğ ın d a oturur, h er gün pa ş a ba b a s ı n ı n land o s u v e koç b oy n uz u gibi
pala b ıyıklı e mir çav u ş uyla m e kt e b e g elir gid er.
Öyle sa nıy or u m ki, bu küçük h a n ı m , bir ş ey ö ğ r e n m e k t e n ziyad e fakir ark a d a ş l arın a, hatta ho c al arı n a
kuru m sat m a k için m e kt e b e g eliy or. Çocuklar, onun hal ayıkları vaziy etin d e d ir Hocalar, onu n bin türlü
kahrını, nazını ç e k m e y i vazife biliyorlar. Ara sıra büyük hanı m e f e n d i, kızının mu alli ml erini kon a ğ a dav e t
ed e r , ziyafet v erir mi ş . Zavallı ark a d a ş l arı m , or a d a gör dükl eri de b d e b e v e saltan atı, yedikl eri ye m e k l e ri,
hanı m e f e n d il erin tuval etl erini s öyl ey e s öyl ey e bitire m e z l e r . Arkad a ş ları mı n bu hali b e ni h e m güldürür, h e m
iğren dirir Bu Abdürrahi m Pa ş a'la- rın ne ruhta ins anl ar oldu ğ unu anla dı m . Deb d e b e l e ri, saltan at- larıyla
birtakı m g ör g ü s ü z , eh e m m i y e t s i z ins a nl arın g öz ü n ü ka m a ş tır m a k t a n zev k alan, ka b a birtakı m "Ne oldu m "
delileri.
Arkada ş ları m birka ç defa b e ni de götür m e k istedil er, bir hak ar et e uğra mı ş gibi kızardı m , istihfafla
o m u zl arı mı silktim.
ÇALIKUŞU
28 9
Fak at ç o c u kl arın potinl erini ba ğ la m a k , ça m url arını te mizl e m e k t e n ç e kin m e d i ğ i m hald e bu az a m e t li
küçük h a n ı m ef e n diy e hiç yüz v er miy or u m . Hatta, der st e hırpal a dı ğ ı m da oluy or. Fakat ak siliğ e b akı nız ki,
o h er h o c a d a n ziyad e b an a mu s all at. Hiç pe ş i m d e n ayrıl mıy or.
Bu sa b a h , ö ğ ley e do ğ ru kapı m d a bir ara b a durdu. Bir de ne bak a yı m . Abdürrahi m Paş a'nın land o s u de ğ il
mi? Palabıyıklı e mir çav u ş un u n ara b a kapı sı nı açtı ğ ını, tale b e m Nadid e Ha-nı m'ın etraftan ko ş an m a h a ll e
ç o c u kl arı ara sı n d a bir pren s e s az a m e tiyl e evi m e g el di ğ ini gör dü m . Bütün m a h a ll e , hayr et içind e y di. Karşı
evl er d e k i kafe sl erin ark a s ı kadı n ba ş larıyla doluy du.
Nadid e Hanı m, büyük abl a s ı nı n bir tezk er e s i ni g etiriyor du.
Maksadı der h al anla dı m . Akılları sıra s er v e tl eriyl e, de b - de b e l e riyl e öt e ki h o c al ar gibi b e ni m de g özl eri mi
ka m a ş tıra c a kl ar, ilk fikrim; bir iki s o ğ uk te ş ek k ür keli m e s i yl e küçük h a- nı mı, çav u ş u ve land o y u g eri
gö n d e r m e k oldu. Fakat, kalbi m d e bird e n bir e arzu uyan dı: Bu s o nr a d a n g ör m e n e oldu m delilerin e güz el
bir der s ver m e k . ..
istan b ul'd a, bu pa ş al arın ç ok dah a yüks e k nu m u n e l e ri ni gör m ü ş tü m . Hatta, b öyl el eriyl e biraz uğra ş ırdı m
da. Yüzlerind e n yalan c ı m a s k e l e ri sıyır m a k , az a m e tli gö st eri ş ler altınd a gizlen e n çirkinlikleri, hiçlikleri
m e y d a n a çık ar m a k ; Çahku- ş u'nun en büyük e ğ le n c e s i y di Ne bileyi m b e n , b öyl e do ğ du m . Pek fen a bir kız
de ğ ilim, küçükl eri, eh e m m i y e t s i zl eri ç ok s e viy or u m . Fakat s er v e tl eri yah ut yap m a c ı k kib arlıklarıyla
övü n e n l e r e kar ş ı dai m a zalimi m.
İlk s e n e hanı m hanı m c ı k oturdukt a n s o nr a bu gü n bir parç a afa c a nlık et m e k b e ni m hakkı m d ı .
İ nadı m a , s a d e fakat ç ok şık giyindi m. Allah'tan, bir kat laciv ert elbi s e m vardı. Amc a m Paris'te n
gö n d e r m i ş ti.
Nadid e Hanı m ef e n d i'yi, a ş a ğ ı od a d a biraz fazla b e kl et m e k t e n ç e kin m e d i m . B.'de iken pek b e ğ e n di ğ i m için
bir Avrupa
Çalıku ş u - f 1 9
290
m e c m u a s ı n d a n ke sip sakl a dı ğ ı m bir b a ş m o d e lini ayn a nı n ken arın a iliştirdim, bütün kuvv eti mi, m a h a r e ti mi
sarf ed e r e k onu taklit ettim. Bu ba ş , fazla fant ezi si ve viöjö idi. Fakat ne m e - lâzı m? Ben bug ü n , bir aktris
gibi bu kib ar "Kenar dilb erl eri" üstün d e yap a c a ğ ı m tesir e b ak arı m .
Aşağıdaki küçük h a n ı m ı , sa d e c e ken di mi süsl e m e k için yalnız bırak m a d ı m . Biraz da bu fakir e ş y alı lo ş
od a n ı n ayn a s ı n d a gülü m s e y e n g e n ç kızı s eyr et m e k için b e kl etti m. Bir yab a n c ı yı s eyr e d e r gibi, on a utan a
utan a bakıy or d u m . Made m ki deft eri mi b e n d e n b a ş k a kim s e oku m a y a c a k . Niçin h ep si ni itiraf et m e m e l i ?
Onu güz el, h e m de dikk at ettikç e sar a n bir biçi m d e güz el buluy or du m . Gözleri m, istan b ul'd a tanıdı ğ ı m
ş en, kay gı s ız Çahkı ş u'nun b err a k aydınlık parç a s ı içind e titrey e n birka ç yıldız kırıntısın d a n ibar et açık ela
gözl eri de ğ ildi. Onlarda, kar anlıklar a b ak a bak a g e ç m i ş birç o k yalnız g e c e l e ri n d e n kal m a siyah bir acı,
yorgun bir tah ayy ül, uykuy a v e da h a ba ş k a ş eyl er e doy m a m ı ş g özl erin, süz gü n m a h m u rlu ğ u vardı. Bu
gözl er, gülü m s e m e s e l e r , canlı bir ıstırap gibi büyük ve derin g örün e c e k l e r . Fak at, gül m e y e b a ş la dı kl arı an
h er ş ey de ğ i şiyor. O vakit küçülüy orlar, ziyalar içlerin e sı ğ mıy or, küçük pırıltılarla yan a kl arın üstün e
dök ül m e y e b a ş lıyor.
Bu yüzd e n e güz el, ne inc e çizgil er vardı. İ ns a n a a ğ la m a k arzus u ver e c e k kad ar güz el ş eyl er.
Kusurlarınd a bile şimdi bir s e vi mlilik görüy or d u m Tekirda ğ 'd a ki en ş it e m der di ki: "Fen d e , s e ni n ka ş ların
lakırdıların a b e n ziy or, güz el güz el, inc e inc e ba ş lıyor, fakat s o nr a yolunu sapıtıy or!" Onun de di ğ i gibi
güz el, inc e inc e ba ş ladıkt a n s o nr a, yolunu sapıta n bu ka ş ların, ş akakl ar a do ğ ru öyl e güz el bir da ğ ılı ş ı
vardı ki.
Sonra, bir parç a kıs a oldu ğ u için dai m a gül e n , dai m a üst di şleri mi bir parç a açık bırak a n dud a ğ ı m
-dü ş ün m e li ki bu dud a k , B.'deki Hoca Efendi'nin de di ğ i gibi- b e ni m e z a r ı m a bile gülü m s e y e gülü m s e y e
götür e c e k .
291
ÇALIKUŞU
Küçükh a n ı m m a ş a ğ ıd a, m a h s u s potinl erini vurar a k g e zin di ğ ini işitiyor, fakat bir türlü ayn a d a ki
küçük h a m m d a n ayrıla- mıy or du m .
Bana, B.'de Ipek b ö c e ğ i, Ç.'de Gülb e ş e k e r de dikl eri za m a n n e kad ar üzül mü ş , titizlen mi ş ti m. Şimdi ayn a d a
gör dü ğ ü m g e n ç kıza, bu s e h e r aydınlı ğ ı gibi b err ak, kıra ğ ılarla ıslan m ı ş nis an gülleri gibi taz e m a hl uk a , bu
isiml eri ver m e k t e n ç e kin mi- yordu m . Bir aralık görün m e k t e n korkuy or gibi etrafı m a b aktı m, s o nr a ken di
ken di mi, gözl eri mi, yan a kl arı m ı, ç e n e m i öp m e k için ayn ay a uzan dı m . Yüre ğ i m ku ş gibi çırpınıy or,
dud a kl arı m ıslak bir lezz etl e titriyordu.
Fak at, yazık ki bu ayn al ar da erk e k icadı, ins a n ne yaps a , m e s e l a sa çl arını, g özl erini öp e m i y o r . Ne yaps a ,
ne kad ar uğ -ra ş s a ken dini yalnız, mü n h a s ı r a n dud a kl arın d a n , a ğ zın d a n ...
Neler s öylüy or u m ? .. Sor Aleksi: "Papaz elbi s e s i ad a m ı n ruhunu da pap az ed e r!" der di. Koket ba ş ı da
ad a m ı kok et mi yapıy or, ne dir? Bir m e kt e p ho c a s ı için n e m a n a s ı z , n e ayıp lakırdılar bunlar.
Hanı ml arı, sal o nl arının içind e , b an a kar ş ı ac e m i aktrisl er gibi tuhaf tuhaf pozlar al mı ş g örün c e içim d e n
güldü m : "Görürsün üz, biraz sa b r e di n!" de di m
îki s e n e uslu uslu oturdukt a n s o nr a, biraz afa c a nlık et m e k bug ü n b e ni m hakkı m d ı .
Onlar, ba ş k al arı gibi hanı m e f e n d i yi, küçük h a n ı m e f e n d il e- rı et e kl e m e d i ğ i mi, gay et sa d e v e s er b e s t bir
s el a m l a iktifa etı- ğimı görün c e hayr et ettiler. Birbirlerin e bakıy orl ar dı. Müreb bi- ye oldu ğ unu tah mi n ettiğim
adi Beyo ğ lu kok o n a s ı , altın g özlü ğ ünü tutarak, b e ni b a ş tan a ş a ğ ı süz dü.
Tavırları m d a , har e k e tl eri m d e öyl e tabii bir akıcılık, s özl eri m d e öyl e fütursuz bir e m n iy et vardı ki, sal o n u n
içi gizli bir
292
fırtınay a uğ ra mı ş gibi altüst oluy or d u. Bu sal o n , kib arlık ve zev kt e n ziyad e para nı n bin türlü pah alı e ş ya ile
dolduruldu ğ u bir ne vi m a nifatura c ı ca m e k â m idi. Hanı m c ı kl ar, s e n e l e r d e n b eri birer m a n k e n ölülü ğ üyle bu
sal o n d a oturuy orlar, Ç.'nin zav allı gör g ü s ü z kadınl arını hayr etl er e dü ş ür m e k t e n zev k alıyorlardı.
Serb e s t v e afa c a n cür eti ml e yav a ş yav a ş bu sal o na sa hip oluy or, ken dil erini ac e m i , b e c e ri k siz bir mi s afir
m e v kiin d e bırakıy or d u m . Bu ka b a v e gülün ç ko m e d y a y ı oyn ark e n tabiilikten çık m a m a y a , oyun u m u b elli
et m e m e y e gayr et etti m. Her ne gö st er dil er, n e s öyl e dil er, n e yaptılars a b e ğ e n m e d i ğ i mi his s e ttirdi m. Hem
de onlar a, zav allılıklarını, g ör g ü s ü zlükl erini derin derin, acı acı duyur m a k ş artıyla. Mesel a, pa ş a nı n büyük
kızı, ba n a tabl ol arı g ö st e riy or d u; b e n , bunların adi ş eyl er oldu ğ un u nazik v e üstü örtülü keli m e l e rl e
s öyl e di kt e n s o nr a, bir kö ş e d e bir miny atür buluy or, sal o n d a ye g â n e bir sa n at es e ri olan bu güz el ş eyin
niçin buray a atıldı ğ ını s oruy or d u m . Hülas a, hiç bir de b d e b e l e r i n e hayr et et m e d i m . Her ş eylerini tenkit etti m.
Hele ye m e k t e onlar a o kad ar gizli eziy etl er etti m ki... Bu mük e m m e l , zen gi n s ofra sı n d a , kim bilir, kaç
kişinin lok m a s ı b o ğ azın d a kal mı ş tı? Kim bılir.ka ç mis afir, çat al bıç a k kullan m a s ı n ı b e c e r e m e d i k l e ri için gizli
gizli ter dök m ü ş , kaç biç ar e , na sıl alın a c a ğ ı nı nasıl yen e c e ğ i m bilm e di ğ i bir ye m e ğ i red d e t m e k
m e c b u riy etin d e kal mı ş tı? Bugün h e p onların intika mı nı aldı m . Öyle b e c e ri kli, ah e n kli har e k e ti m vardı ki,
hanı ml ar göz ucuyla, hayr a n hayr a n bak m a k t a n ken dil erini ala m ı y o rl ar dı. Ben de ara sıra onl ar a
bakıy or d u m . Fak at naz arl arı m, onl arın elind e ki ç at alı titretiyor, b o ğ azl arını tıkıyor, su iç m el e rini
ş a şırtıyordu. Hele o g ör g ü s ü z , ca hil kadı nl ar a ken di sini ad a m diy e sat a n , gülün ç Fran sız c a s ı yl a öv ün e n
Beyo ğ lu kok a n a s ı n ı düny ay a g el di ğ ini piş m a n ettim.
O bir mür e b b i y e , b e n bir m e k t e p ho c a s ı oldu ğ u m için ken di sini b e ni ml e kapı yolda ş ı farz ediyordu.
Benimle gizli bir
ÇALIKUŞU
29 3
mü c a d e l e y e giriş m e yi, bir m e s l e k m e c b u riy eti bildi. Fak at, bu m a s k a r a y ı öyl e b oz d u m ki... Türkç e der dini
anlat m a k t a n aciz kalıyor, "Türkç e iyi anlat a m ı y o r u m " diye kurtul m a k istiyordu. Ben, o vakit, Fran sız c a
s öyl e m e y e b a ş lıy or; bu defa Fran sız c a- sıyla e ğ le niy or d u m . Hülas a, küçük, eh e m m i y e t s i z, iptidaiy e h o c a s ı
kay b ol m u ş : "Dam do Siyon"un en zarif lakırdıcı mu alli ml erini a ğ la m a k lı ed e n zalim Çalıku ş u, bütün
ha ş arılı ğ ı, alay cılı ğ ı ile yenid e n do ğ m u ş tu.
Yüksek meclislere ait bir ka b ul etik etini mü n a k a ş a ed e r k e n s öz bul m a kt a aciz kaldı: "Mamafih, b e n birç o k
yüks e k m e c li sl er e girdi m, çıktı m, göz ü ml e g ör dü m!" diye b e ni m at et m e k istedi. O vakit, m a ğ rur bir
istihfafla yüzün e b aktı m, gülü m s e y e r e k :
- Evet, a m a , yalnız girip çık m a k kâfi de ğ il, ins a nı n o mu hitt e ken di tabii hay atını ya ş a m a s ı lâzı m dır, de di m .
Bu pek terbiy eli ol m a d ı ğ ını itiraf ettiğim hüc u m u m üzerin e kadın c a ğ ızı hafak a nl ar b o ğ uy or d u. Minimini
pa ş az a d e l e r d e n biri, der s sa ati g el di ğ ini ba h e n e ed e r e k alel a c e l e yanı m ı z d a n çıktı.
Hanı ml ar, kuzu gibi ol m u ş lardı. Bu çirkin süs ve gurur m a s k e l e ri ni attıktan s o nr a ruhlarının asıl ç e hr e s i ni
gö st er dil er. Hakikat e n fen a ins a nl ar de ğ ildiler. O vakit, b e n de yav a ş yav a ş hali mi bilen, eh e m m i y e t s i zli ğini
takdir ed e n m a zlu m , sakin , iptidaiye muallimesi mevkiine indim.
Hanı m ef e n di v e küçük h a n ı m l a r sık sık g el m e m i sa mi m i y etl e rica ediy orlar dı. "Ara sıra taciz ed e ri m , fakat
h er za m a n nasıl olur, n e s öyl erl er? Sık sık g el di ğ i mi g örürl er s e mutlak a sizd e n bir ş ey b e kl e di ğ i m fikrine
dü ş er ler" dedim.
Hanı m ef e n di, kim oldu ğ u m u m e r a k ediy or, mutlak a b e ni s öyl et m e k istiyordu.
- iyic e bir ailenin fakir dü ş m ü ş bir kızı, de di m .
- Hanı m kızı m, siz bu güz elli ğinizle, bu m e ziy etinizl e pek iyi bir yer e g elin ola bilirdiniz.
294
- Belki, hanı m e f e n di , b e ni de istey e c e k zarar sız bir ad a m ola bilirdi. Fak at, b e n ken di alnı mı n teriyle
ken di mi g e- çindir m e yi da h a iyi buldu m . Çalış m a k ayıp de ğ il, de di m .
- Sizi iyic e bir ailenin iyic e bir ç o c u ğ u için iste s e l e r n e der siniz?
- Tabii, kaz a n dı ğ ı m bu ş er ef için te ş ek k ür ed e ri m , fakat zann e d e r i m ki ka b ul et m e m .
Asıl m a k s a tl arını biraz s o nr a anla dı m . Meğ er bug ü n sa d e c e az a m e t s at m a k , saltan atlarıyla gözl eri mi
ka m a ş tır m a k için, bu kon a ğ a ça ğ rıl m a m ı ş ı m!
Pa ş a'nın büyük kızı b an a b a h ç e y i gö st er m e k iste mi ş ti. Bahç el e ri de, tıpkı sal o nl arın a b e n ziy or du. Bin bir
ç e ş it çiç e k , ot, fidan sak s ı ile s öz ü m on a yab a n a süsl e n m i ş , dah a do ğ rus u dö ş e n m i ş , tefriş edil mi ş olan bu
ba h ç e d e dol a ş ırk e n , üç er b e ş er s e n e lik s e kiz on b o d ur ça m d a n ibar et yap m a bir or m a n - cıkta. ..
Fakat bunu anlatabilmek için on iki gün evvelki bir vakaya dönmeye mecburum.
Mektebi mizin ten effüs b a h ç e s i n e bitişik koc a bir ba ğ var. Çocuklar, arad a ki çit duv arı s öktükl eri için iki
ba h ç e h e m e n h e m e n bir gibi. Bir za m a n d a n b eri o b a ğ d a üç, dört fakir iş çi, ba ş ların d a kır mızı m e n dill erl e
çap a çap alıy orlar dı. Ten effüs sa atl erin d e yanların a gidiy or, biç ar el e rin kan ter içind e çalı ş tıklarını
s eyr e diy or d u m . O ba h s e tti ğ im gün, bunl arın ara s ı n d a g e n ç bir a m e l e y e dikk at et mi ş ti m. O da onlar gibi
giyin mi ş ti, fakat si m a s ı n d a , halind e bir b a ş k alık fark ediliyordu. Mesela; yüzünün e s m e r cildind e renkli bir
ş effaflık, gözl erin d e ba ş k a bir parıltı vardı. Hele elleri, kadın elleri kad ar nazik v e küçüktü. Öteki iş çiler gibi
ya şlı b a ş lı ol m a d ı ğ ı için yanın a yala ş a m ı- yordu m . Fakat o, b e ni m yanı m a g el m e y e c e s a r e t etti. Sıcakt a n
ç ok sus a d ı ğ ını, m e k t e p ç o c u kl arın d a n birind e n ken di si için su iste m e m i s öyl e di.
Horoz d a n kaç a n ins a nl ar d a n düny a d a h o ş lan m a m . Onun
ÇALIKUŞU
_____
29 5
için çekin m e d i m . Hatta bir m e kt e p ho c a s ı oldu ğ u m u dü ş ün er e k : "Peki o ğ lu m, biraz b e kl e, s öyl ey e yi m!"
de di m .
Kendi ken di m e : "Bu, mutlak a s o nr a d a n dü ş m ü ş bir asilzad e filan ola c a k!" diy e dü ş ün dü m . Bu iş çi, h e m
utan g a ç h e m c e s ur d u. Konuş urk e n keli m e l e rini ş a ş ırac a k kad ar sıkılıyor du. Fak at bir taraftan da
müt e m a d i y e n suall er, h e m de mün a s e b e t s i z suall er s oruy or d u:
Buraya yeni g el mi ş , ucuzluk var mıy m ı ş , kış nasıl olur m u ş , ar m u d u, el m a s ı b ol muy m u ş ?
O, suyu içerk e n b e n , gülü m s ü y o r: "Anlaş ılan biç ar e n i n aklınd a bir nok s a n var!" diyordu m . Paş a'nın
ba h ç e s i n d e k i ça m or m a n ı taklidind e , m a s k a r a edilnıi ş bir biç ar e a ğ a çl ar içind e g ör d ü ğ ü m ş eyin, b e ni n e
kad ar müt e h a y yir eti ğini anlat m a k için bu kad ar tafsilat kâfi.
Evet, bu a ğ a çl ar içind e yin e o fakir iş çi ile kar ş ı kar ş ıya g eliy or du m . Fakat bu s ef er büs b ütün ba ş k a bir
kıyaf etl e. O, ba ş ın d a ki ala br o s sa çl ar a varın c a y a kad ar kılıcı, dü ğ m el e ri, niş anla n, yak a s ı, yüzü, di şleri,
ha sılı h er ş eyi pırıl pırıl parlay a n bir erk â n ı h ar p yüzb a ş ı sı idi. Foto ğ raf ç e ktirir gibi, iki ça m a ğ a cı nı n
ara s ı n d a ; b a ş ı yüks e k , vücu d u dik, par m a k l arı birbirin e yapı ş mı ş duruy or d u, inc e bıyıklarının altınd a, yarı
açık dud a kl arını n içind e di şleri, cür etk âr g özl eri parlıyordu. Hülas a, öyl e bir duru ş , öyl e bir kıyafet ki, ins an
b ey a z eldiv e nl eriyl e kılıcını ç e k e r e k : "Hazır ol!" ku m a n d a s ı n ı v er m e s i ni b e kliy or.
Mamafih, bir saniy e d e anla dı m ki, zabit e "hazır ol" ku m a n d a s ı n ı ba ş k al arı v er mi ş .
Nerim e Hanı m, (Paş anın büyük kızı):
- A! ihs a n , s e n bura d a miydin? Nered e n çıktın ay ol? diye hayr et etti.
Fakat biçare kadın c a ğ ız, rolünü o kad ar ac e m i c e oynuy or ki: "A! ihs a n, s e n ner e d e n çıktın?" diy e hayr et
ed e r k e n s e si n e : "Vah vah! Yalan s öyl e di ğ i miz ne kad ar da b elli oluy or!" der gibi bir ah e n k g eliy or.
296
Evet, bu gülünç "operakomik" dekoru içinde gülün ç bir ko m e d y a oyn ay a c a k tı k, niçin? Bunu dah a s o nr a
anlay a c a ğ ı m . Şimdilik hiç bir ş ey s ez dir m e m e k , sakin ve c e s ur ol m a k lâzı m.
Herhald e , bu pa ş al ar, sürpriz yap m a s ı n ı ç ok s e v e n ins a nl ar. Fak at b e ni m de, bug ü n inatçılı ğ ı m üstü m d e .
Ne yaparlar s a yap sı nl ar, ş aş ır mı ş görün m e y e c e ğ i m . Galib a, b e ni m utan m a m ı , kaçı n m a m ı b e kliy orlar hiç
vak ar v e sükûn u m u b oz m a d ı m .
Nerim e Hanı m de di ki:
- Ferid e Hanı m ef e n di, siz de bizi m gibi istan b ullus un uz. Amc az a d e ve süt kard e ş i m Ihsan'ı siz e takdi m
et m e m d e bir m a h z ur g ör m e z s i niz, de ğ il mi?
Ben, hiç fütursuz:
- Bilâkis, çok memnun olurum efendim, dedim. Sonra, onun söz söylemesine meydan vermeden kendimi
takdim ettim:
- Feride Nizamettin. Maarif ordusunun küçük zabitlerinden...
Genç zabit, o güzel ve cüretkâr sükûnunu muhafaza ed e m e d i . Hakkı da yok mu ya? Küçük iptidaiy e
ho c a s ı birka ç gün ev v el a m e l e kıyafetind e g ör d ü ğ ü bir ş ah sı, bug ü n gün e ş gibi parlak, peri m a s a lı
ş ehz a d e l e ri gibi güz el v e mu ht e ş e m görür de h ey e c a n ı n d a n bayıl m a z ; bu, akla sı ğ ar ş ey mi?
Evet, bilâkis, o ş a ş ırdı. Bize m e k t e pt e , eh e m m i y e tli bir ş ey mi ş gibi s e n e l e r c e öz e n e b e z e n e talim ettikleri o
m a h ut; "Sela m m e r a s i m i"ni pek iyi bilmiy or du. Galiba, bir as k e r te m e n n a s ı için kaldırdı ğ ı elini yarı yolda
tekr ar indirdi, eli mi tutm ayı tercih etti. Fak at, bu defa da eli m d e k i eldiv e ni g ör d ü. Bu biç ar e eldiv e n d e n ,
bird e n b ir e at e ş al mı ş gibi öyl e bir de h ş etl e elini ç e k m e s i vardı ki...
Üç, b e ş dakik a kad ar hiç fütursuz kon u ş tu m. Göz göz e g el dik ç e zav allı delika nlı, b e s b e lli a m e l e kıyafetiyle
b e n d e n su istedi ğ ini hatırlıyor, mu h c u b a n e gözl erini indiriyordu. Fak at b e n , hiç or alı ol m uy or , onu ilk defa
gör m ü ş gibi kon u ş uy or d u m .
ÇALIKUŞU
29 7
Biraz s o nr a Nerim e Hanı m'la iç eri giriyodu k. Kadınc a ğ ız, ter e d d ütl e b an a b aktı ve de di ki:
- Ferid e Hanı m, tabii Ihsan'ı tanıdınız. Mektept e ki vak a yı, de m e k o da biliyordu. Sad e c e :
- Evet, dedim.
- Belki aklınız a bir ş ey g elir. Size işin do ğ rus u n u s öyl ey e yi m ef e n di m , ihs a n , ark a d a ş l arıyla ba h s e gir mi ş .
Gen çlik bu ya efe di m , olur ş eyl er.
Hayretl e dud a kl arı mı bük m e k t e n ken di mi ala m a d ı m:
- Ne münasebet efendim?
Nerim e Hanı m, kızarıy or, m a h c u b i y etini sakl a m a k için gülüy or du:
- Efendi m , zabitlerd e n bazıları siz e m e kt e pt e n g elirk e n tes a d üf et mi ş ler, pek güz el oldu ğ unuz u
s öyl e m i ş l er. Biz istan b ulluyuz, tabii bur alılar gibi bunu bir hak ar et say m a y ı z de ğ il mi, güz eli m? ihs a n,
ba h s e gir mi ş : "Mutlaka bir çar e s i ni bulur, bu Muallim e Hanı m'la görü ş ürü m ." de m i ş . O gün, üş en m e d e n
a m e l e l e r d e n birinin elbis e s i ni giyin mi ş , b a h si kaz a n m ı ş . Tuh af de ğ il mi?
Ben, c e v a p ver m e d i m . Zavallı Nerim e Hanı m, s özl erinin yaptı ğ ı s o ğ uk tesiri pek iyi anlıy or du.
Bugünkü garip ko m e d y a n ı n s o n perd e s i ni tekr ar yuk arı sal o n d a oyn a d ı k , ihs a n Bey'le g örü ş tü ğ ü m ha b e ri,
bizd e n ç ok ev v el yukarı g el mi ş ti. Bütün si m al ar bunu g ö st e riy or d u.
Büyük Hanı m ef e n d i'nin gizli bir iş ar eti üz erin e s ol a n d a k i- ler dı ş arı çıktılar. Yalnız Nerim e Hanı m kaldı.
Hanı m ef e n di biraz ter e d d ütt e n s o nr a s öz e b a ş la dı:
- Ihsan'ı nasıl buldun uz, hanı m kızı m? Ben, yine gay et sa d e :
- Çok iyi bir g e n ç g örün üy or, hanı m e f e n d i. O:
- Yüzü de güzeldir, tahsili de iyidir: Terfian Beyrut'a tayin edildi.
298
- Ne kad ar iyi! Hakikat e n güz el, s e vi mli bir g e n ç . Malum atı da, de di ğ iniz gibi mük e m m e l görün üy or.
Ana kız, birbirinin yüzün e b aktılar. Bu s özl eri m e h e m hayr et ediy orl ar, h e m m e m n u n oluy orl ar dı.
- Allah s e n d e n razı olsun, kızı m! işimizi kolayl a ş tırdın de di. Ben Ihsan'ın sütan n e s i yi m , evl at gibi eli m d e
büyüttü m. Ferid e Hanı m kızı m, g e n ç kızlarla do ğ rud a n do ğ ruy a kon u ş m a k ol m a z a m a , m a ş alla h , siz akıllı
uslusu n uz. Sizi Allah'ın e m riyl e İ hs a n' a istiyoru m . Sizi pek b e ğ e n m i ş . Made m ki siz de onu b e ğ e n di niz
inş allah m e s ut olursun uz. Bir ay izin alırız, dü ğ ünün üz ü bur a d a yap arız, ol m a z mı? Sonra b er a b e r
Beyrut'a gid er si niz.
işin bur ay a g el e c e ğ i ni dah a ev v el d e n his s e t m i ş ti m. Hakikat e n gülün e c e k bir vak a y dı. Fak at, bilm e m
ne d e n , yab a n c ı m e m l e k e tt e koc a y a istenil m e k b an a bu dakik a d a garip bir m a h z u nluk veriy or du. Mamafih,
ne ş e m gibi hüznü m d e n de renk v er m e d i m :
- Hanı m ef e n di, bu cariy e niz için büyük ş er ef. Size de, ihs a n Bey'e de bütün kalbi ml e te ş ek k ür ed e ri m .
Fak at mü m k ü n de ğ il, de di m .
Büyük Hanı m, bird e n b ir e ş a ş ırdı:
- Niçin kızı m? Biraz ev v el onu b e ğ e n di ğ inizi, güz el buldu ğ un uzu s öyl e di niz ya! Güler e k c e v a p verdi m:
- Hanı m ef e n di, yine tekrar ediy oru m ki, ihs a n Bey, güz el ve de ğ erli bir g e n ç , fakat ara m ı z d a bir izdiva ç
ihtim alini aklı m d a n , yahut kalbi m d e n g e çir mi ş ols ay dı m , bu m e ziy etl erini açıkta n açı ğ a s öyl ey e b ilir miydi m
ef e n di m ? Bu, bir g e n ç kız için biraz fazla s er b e s tlik ol m a z mıy dı?
Ana kız, tekr ar birbirlerin e baktılar, küçük bir sükût hükü m sürdü. Sonra, Nerim e Hanı m, elleri mi tuttu:
- Ferid e Hanı m! Herhald e kati c e v a b ı n ı z bu ol m a y a c a k , çünk ü ihs a n, ç ok müt e e s s ir ola c a k .
ÇALIKUŞU
29 9
- ihsan Bey, yine tekrar ediyorum, çok güzel bir genç, kimi isterse alabilir.
- Evet, fakat o, sizi istiyor. Demin siz e ark a d a ş l arıyla bir b a h s e tutuştuğ unu s öyl e m e k lâzı m g el di. Hiç
b öyl e ş ey olur mu, güz eli m? Zavallı ç o c u k , on gün dür öyl e tela ş içind e ki: "Ölürü m, on d a n vaz g e ç e m e m ,
mutlak a, alac a ğ ı m!" diyor.
Nerim e Hanı m'ın, bu b a h si uzata c a ğ ı nı, b e ni kan dır m a k için birç o k ş eyler s öyl ey e c e ğ i ni hiss e di y or u m .
Nazikân e , fakat gay et kati birka ç s özl e bun a imk â n ol m a d ı ğ ını s öyl e di m . Gitm e k için mü s a a d e istedi m .
Nerim e Hanı m, ad et a müt e e s s ir ol m u ş tu. Yorgun bir tavırla an n e s i n e :
- Kuzum ann e , Ihsan' a s öyl e, b e ni m dilim var m a y a c a k , Ferid e Hanı m'ın red d e d e c e ğ i ni aklın a bile
g etir miy or d u. Şimdi, ç ok müt e e s s i r ola c a k , de di.
Ah, bu erk e kl er! Hepsin d e aynı gurur, aynı ken dini b e ğ e n m i ş lik. Bizim de bir kalbi miz oldu ğ unu, bizi m de
"mutlak a" istey e c e k bir ş eyi miz ola bil e c e ğ ini, bir türlü akılların a g etir m e k iste miy orl ar.
Pa ş anın land o s u b e ni evi m e bıraktı ğ ı vakit Munise, ko m ş u d a y d ı. Soyun m a d a n ev v el bir ker e dah a
ken di mi s eyr et m e k istedi m . Oda, iyiden iyiye kar ar m ı ş tı. Duvar a vur m u ş don uk bir ay ışığına b e n z e y e n
ayn a d a , ken di mi hay al m e y al s e ç e b iliy or du m . Bilme m na sıl bir ışık oyun u oldu. Laciv ert kıs a elbi s e m b an a
b ey a z gibi görün d ü. Uzun et e kl eri kara nlıklar d a kay b ol a n bir b ey a z ipek.
Birden bir e elleri mi yüzü m e kap a dı m . Bu dakik a d a Munise od a y a gi rdi:
- Abacı ğ ı m!
Onda n imd at ister gibi elleri mi uzattı m. "Munis e" diy e300
ç e kti m, fakat dud a kl arı m d a n yanlı ş lıkla b a ş k a bir isim, n efr et ettiğim büyük dü ş m a n ı m ı n is mi çıktı.
Ç..., 6 Mayıs
Bu hafta b e ni m kıs m e ti m açıldı. Dünkü vak a n ı n sıc a ğ ı sıc a ğ ın a bu gü n bir ko m e d y a y a dah a kahr a m a n
oldu m . Fak at, bu dünkün d e n bin kat da h a gülün ç , bin kat dah a isyan ettirici bir ko m e d y a .
Vakayı oldu ğ u gibi yazıy oru m . Sahn e , bizi m a ş a ğ ı mis afir od a s ı , Hafız Kurban Efendi'nin karısı, ark a s ı n d a
dü ğ ünl er e gid er k e n giydi ği gr on çar ş afı, b oy n u n d a dizi dizi b e ş ibirlikleriy- le mis afir g eliy or. Mamafih,
halind e bir tuhaflık var, g özl eri a ğ la mı ş gibi. Konuş m a y a b a ş lıyoruz.
Ben:
- Galiba teklifli bir yere misafir gideceksiniz. O:
- Hayır, h e m ş ir e c e ğ i m , m a h s u s si ze geldim. Ben:
- Ne kadar süslüsünüz bugün. Benim için mi? O:
- Evet, h e m ş ir e sizin için. Ben gayri ihtiyari e ğ l en e r e k :
- O halde, bana görücü geldiniz? O, saf gözlerinde saf bir hayretle:
- Nered e n bildiniz? Ben, bird e n b ir e ş aş aladı m :
- Nasıl, siz b an a g örücü mü geliyorsunuz?
- Evet, h e m ş ir e c e ğ i m! Ben:
- Kimin için?
O, düny a nı n en sa d e bir ş eyind e n b a h s e d e r gibi:
ÇALIKUŞU
30 1
- Bizim efendi için.
Bu kad ar saf bir kadını n, b öyl e hiç renk ver m e d e n ş aka et m e s i , tabii ho ş u m a gidiy or, kah k a h a l arl a
gülü yordu m . Fak at o, gül m üy o r, bilâkis gözl erin d e ya ş lar var!
O:
- Hem ş ir e c e ğ i m , efe n di siz e g öz koy m u ş , sizi al m a k için b e ni b o ş a m a y a kalktı. Yalvardı m , yak ar dı m :
"Ziyanı yok, o hanı m ı al, tek b e ni b o ş a m a . Biz, güz el güz el g e çi niriz. Ben, sizin ye m e ğ i nizi pişiririm,
hiz m etinizi ed e ri m!" de di m . Kuzum kar- ş ed e ş i m, ba n a acı!
- Bu Kurban Efendi sizi bırakırs a , b e ni ala bil e c e ğ in d e n e mi n mi?
O, isyan ettirici bir saffetle:
- Öyle ya! Ta m elli b e ş ibiry er d e ver m e y e razıyı m, diyor. Ben:
- Zavallı ko m ş u m , hay di g ö nlün rah at etsin. Dünyad a, b öyl e bir ş ey e imk â n yok.
Biçar e kadın, dual ar ediy or ve perd e kap a n ıy or.
Ç..., 1 5 Mayıs
Bu ak ş a m , m e k t e p tatilind e Müdire Hanı m, b e ni od a s ı n a ça ğ ırdı, çatkın bir ç e h r e yl e şu s özl eri s öyl e di:
- Ferid e Hanı m kızı m, ciddiy et v e hayr etinizd e n m e m n u n u m . Fak at bir kusurunuz var: Kendinizi hâlâ
istan b ul'd a sa nıy or s u n uz . Güzellik ba ş a b el a dır, diye m e ş h ur bir s öz vardır kızı m, siz h e m güz el, h e m
yalnız bir taz e oldu ğ unuz için ken dinizi biraz day a iyi koru m a n ı z lâzı m g elirdi. Halbuki b azı
ihtiyatsızlıklarınız oldu. Tela ş et m e y i niz kızı m. Kabah at de m i y or u m , sa d e ihtiyatsızlık. Mesel a, bu
m e m l e k e t o kad ar kap alı bir yer de ğ il, kadınl ar ep e y c e süslü olar a k g ez e b iliy orlar. Mualliml eri miz de
hak e z a . Fak at, b a ş k al arı için tabii görül e n bir ş ey, sizd e
302
naz arı dikk ati c elp etti. Çünkü, kızı m, g e n çli ğ iniz, güz elli ğiniz, h er rast g el di ğ iniz erk e ğ e b a ş ç e virtiyordu.
Öyle ki, kas a b a d a gizlid e n gizliye bir de dik o d u b a ş la dı. Ben, bura d a , hiç bir ş ey bil m e m gibi otururu m a m a ,
h er ş eyi ha b e r alırı m. Mesela, kışlad a ki zabitlerd e n , kah v e d e k i es n aft a n tutunuz da, idadi m e kt e b i n d e k i
büyük tale b e l e r e varın c a y a kad ar sizi uzakt an tanı m a y a n , sizd e n b a h s e t m e y e n yok m u ş .
Bunlarda n n e hakl a ve niçin siz e b a h s e tti ğ i m m e s e l e s i n e g elin c e , bun a da iki s e b e p var kızı m. Birisi
tecrü b e s i z , fakat cidd e n iyi bir ç o c u k s u n u z . Biz, artık ins a n sarr afı olduk, onu n için siz e bir an alık, abl alık
vazife si yap m a k istedi m . Sonra, m e kt e b i n m e nf a ati m e s e l e s i var, kızı m. Öyle de ğ il mi?
Müdire, yüzüme bakmadan tereddütle dev a m ediy or d u: - Mektep, ca m i gibi muk a d d e s bir yerdir. Onu
de dik o d u d a n , iftirad a n , da h a sair lek el er d e n koru m a k bizi m için en büyük vazifedir. Öyle de ğ il mi? Halbuki
bu mün a s e b e t s i z de dik o d ul ar m e k t e b e de, m a at e e s s ü f, s öz g etir m e y e b a ş la dı. Akş am üstü kızlarını,
kard e ş l erini al m a k için, m e k t e p kapı sı n a g el e n pe d e r ve birad e rl erin n e kad ar ç ok oldu ğ un a dikk at ediy or
mu s u n uz ? Siz, b elki farkınd a de ğ ilsiniz. Fak at b e n biliyoru m . Onlar, ç o c u kl arın d a n ziyad e sizi g ör e b il m e k
için g eliy orlar. Bir gün, fakir tale b e l e ri mi z d e n birinin sa çl arını ör m ü ş s ü n üz , ucun a bir de kurd el e par a ç a s ı
tak mı ş sı nız. Bilme m kimd e n duy m u ş l ar, çapkı n bir mül azı m , s ok a kt a ç o c u ğ a para v er er e k kurd el e yi,
elind e n al mı ş . Şimdi ara sıra yak a s ı n a takıy or: "Bana artık pa ş al ar pa ş a s ı de m e li siniz, de ğ il mi
Gülb e ş e k e r ' d e n niş an aldı m!" diy e ark a d a ş l arını e ğ le n diriy or mu ş .
Dün, kapı cı Mehm et Ağa, tuhaf bir ha b e r verdi: Evvelki g e c e , m e y h a n e d e n dön e n sarh o ş l ar, m e k t e b i n
kapı sın d a dur m u ş lar, bunlar d a n birisi: "Ben duv ar d a ki siyah taş a Gülb e ş e k e r 'in elini sürdü ğ ün ü gör dü m .
Allah hakkı için ş u Hac er- i Esv e di bir öp eli m!" diy e nutuk ver mi ş . Görüy or s u n u z ki kızı m, bunl ar n e
ken di niz için, ne m e k t e p için hiç ho ş a gid eÇALIKUŞU
303
ç e k ş eyl er de ğ il. Halbuki bu yet miy o m u ş gibi, bir ted bir sizlik dah a yap m ı ş sı nız. Abdüra hi m Pa ş a'nın
evin d e Yüzb a ş ı ihs a n Bey'le kon u ş m u ş s u n uz . Hanı m ef e n di nin teklifini kab ul et mi ş ols ay dı nız, bun d a bir
b ei s görül m e y e b ilirdi. Fak at, g e n ç bir ad a m l a g örü ş m e n i z, s o nr a da bu kad ar iyi bir kıs m e ti redd et m e n i z
naz arı dikk ati ç e kti: "Made m k i ihs a n Beyi iste m e d i , de m e k , bir ba ş k a s ı n ı s e viy or, ac a b a kimi?" yolun d a
de dik o d ul ar m e y d a n aldı.
Bu s özl eri c e v a p v er m e d e n , hiç bir har e k e t yap m a d a n dinle mi ş ti m. Evv el a, b e ni m itiraz ve isyanı m d a n
kork a n mü dire, şimdi bilakis, sükûtu m d a n ş ü pheleniyordu. Bir parça tereddütle:
- Bunlara n e der siniz, Ferid e Hanı m? diye s or du. Hafifçe içimi ç e kti m, dü ş ün e dü ş ün e:
- Sözlerinizin h ep si do ğ ru Müdire Hanı m, de di m . Kendim de yav a ş yav a ş farkın a varıy oru m . Bu güz el
m e m l e k e t e acıy oru m , fakat ne yapayı m ? Siz artık idar ey e yaz ar sı nız, bir s e b e p g ö st e r e r e k b e ni b a ş k a bir
yer e g ö n d e r m e l e r i ni istersiniz. Bu işte b an a ed e c e ğ i niz en büyük ins aniy et ve mürüv v et , asıl s e b e b i
s öyl e m e m e k . . . Lütfen ba ş k a bir b a h a n e bulunuz: "idar e s iz" deyiniz, "Elind e n iş g el miy or, ca hil" deyiniz,
"asi" deyiniz, n e der s e n i z deyiniz, Müdire Hanı m, siz e hatırı m kal m a z . Yalnız: "Ş ehird e dile dü ş tü ğ ü için
iste miy or u m!" de m e y i niz.
Müdire bir ş ey s öyl e m e d e n dü ş ünüy or d u. Gözleri min doldu ğ un u g ö st e r m e m e k için pe n c e r e y e dö n d ü m .
Ufukta ak ş a m ı n uçuk m a vi s e m a s ı içind e, inc e inc e tüten du m a n l ar a b e n z e y e n kar ş ı da ğ ları s eyr et m e y e
ba ş ladı m .
Çalıku ş u, bu da ğ lard a n , yine gur b et koku s u al m a y a b a ş lıyor du. Gurb et kok u s u! Bu kokuyu bütün ruhuyla
kokl a m a y a n l ar için n e m a n a s ı z bir s öz! Hayali m d e yollar, gittikç e inc elip m a h z u nl a ş a n , bitip tük en m e z
gur b et yolları uzanıy or, kula ğ ı m d a Çeç e n ara b al arı nın o inc e yanık s e sli çın gır a kl arı a ğ lıyor du.
304
Ne vakt e kad ar Yarab bi, ne vakt e kad ar? Niçin? Hangi e m e l e yeti ş m e k için?
Ç..., 5 Haziran
Kuşlarımın ahi tuttu. Tatilin bu uzun ayların d a onl ar gibi m a h p u s kaldı m . Müdire Hanı m, eylüld e n ev v el
ba ş k a bir yer e nakl et m e y e imk â n ol m a d ı ğ ını s öyl e di. Şimdilik ken di mi unuttur m a y a çalı ş ıy or, h e m e n hiç
s ok a ğ a çık mı y or u m . Komş uları m da artık b e ni e s ki si gibi ara m ı y orl ar, ihtim al, bu de dik o d ul ar d a n g özl eri
korktu. Yalnız, ara sıra teyz e m e b e n z e y e n bir büyük hanı ml a kon u ş uy oru m . Hele s e si öyl e b e n ziy or ki
g e ç e n gün, utan a utan a on d a n bir ş ey istedi m :
- Kuzum hanı m c ı ğ ı m , ba n a ho c a n ı m de m e y i n , sa d e c e Ferid e deyin, ol m a z mı? de di m .
Kom ş u m, bir parç a ş a şırdı, fakat arzu m u redd et m e d i . Bana s öz s öyl erk e n g özl eri mi kapıy oru m , ken di mi
Kozyata ğ ı'nın b a h ç e s i n d e -Ne mü n a s e b e t s i z s özl er s öylüy oru m ? Galiba b e n d e sinir ha st alı ğ ı ba ş lıyor.
Herhald e bir karar sızlık var- yine es ki si gibi gülüy oru m , yine Munise ile ha m a l ç o c u kl arı gibi alt alta, üst
üst e b o ğ u ş uy oruz. Yine ku ş lara ıslık çalıy oru m . Fak at hüznü m gibi n e ş e m i n de kar arı yok. içim içim e
sı ğ mıy or.
Buraya g elirk e n g e c e vapur d a uyku m kaç m ı ş tı. Yanık s e s - 1 li bir yolcu suların kara nlı ğ ın a -kar ş ı:
"Sen d e d ir av ar e g ö nlü m , [ s e n d e d ir" diy e bir ş arkı s öyl e m i ş ti.
Bunu o g e c e işitm e m l e unut m a m bir ol m u ş tu. Aylarda n l s o nr a, ba h ç e m d e k i çiç e kl erin aç m a y a b a ş la dı ğ ı
bir nis a n günü n d e , durup dururk e n yav a ş yav a ş bu ş arkıyı s öyl e m e y e b a ş - 1 ladı m. ins an ruhu ne
anla ş ıl m a z bir mu a m m a ? Bir ker e işitti-1 ğim bu ş arkıyı, b e s t e s i yl e, güfte siyl e nasıl aklı m d a tutmu ş tu m! O
gün d e n s o nr a, iş görürk e n , ku şlara su v erirk e n , pe n c e r e m - 1 de n g örün e n de niz parç a s ı n ı s eyr e d e r k e n bu
ş arkı, dud a kl arı- '
ÇALIKUŞU
305
m m ucun a g eliy or. Dün ak ş a m ü s t ü: "Sen d e dir av er e gö nlü m s e n d e d ir" diy e s o n mı sr aı tekr ar ed e r k e n hiç
s e b e p s i z a ğ la m a y a b a ş ladı m . Bu adi ş arkı parç a s ı n ı n ne güfte si n d e , n e b e s t e s i n d e a ğ lan a c a k hiç bir ş ey
yok. Dedi m ya, sinir. Bir da h a bu ş arkıyı s öyl e m e y e c e ğ i m .
C..., 20 Haziran
Mektept e Naz miy e is min d e bir ark a d a ş ı m vardı. Yirmi dört yirmi b e ş ya şların d a, güz el c e , ş en, ş aka c ı bir
kız; gay et tatlı s öz s öylüy or, güz el ut çalıy or, bunun için kib ar ailel er el üstün d e tutuyorlar, h er g e c e bir
yer e dav et ediy orl ar. Muallim ark a d a ş l arı onu pek s e v m e z l e r , hak kın d a bazı ufak tefek de dik o d ul ar
işitiyoru m.
ihtim al, biraz açık giyin m e s i ni h o ş g ör m ü y o rl ar, yahut da kısk a n ıy orl ar, ne bileyi m?
Naz miy e' nin bir yüzb a ş ı niş anlısı var mı ş . Çok iyi bir ç o c u k m u ş . Fak at bu niş anlının aile si şimdilik
evl e n m e l e r i n e rıza g ö st e r m e d i ğ in d e n , mün a s e b e t l e rini gizli tutuyorlar. Naz miy e, bunu b an a , bir sır gibi
s öyl e di, kim s e y e s öyl e m e m e m i te m b i h etti.
Dün ev d e , ca n sıkıntısın d a n bun al a c a ğ ı m bir dakik a d a Naz miy e g el di:
- Feride Hanı m sizi al m a y a g el di m . Bu g e c e Feridun'un teyz e s i n e dav e tliyi m. Sub a ş ı'nd a ki ba ğ ın d a ziyafet
veriy or. Sizi tanı m a d ı ğ ı hald e gözl erinizd e n öptü. Mahsus rica etti.
Naz miy e, g özl erinin site mli bir b akı ş ıyla:
- Niş anlı mı n teyz e si niçin s e ni n yab a n c ı n olsun? Hem ba ş k a bir fikrim da h a var, sa n a niş anlı mı
gö st er e c e ğ i m . Zann e diy or u m ki, zev ki mi takdir ed e c e k s i n . Sen git m e z s e n vallahi b e n de git m e m .
Ben gitmemek için birçok bahaneler gösteriyordum.
306
Fakat hepsine c e v a p buldu. Zaten b e ni m ba h a n e l e ri m de ç o c u k ç a ş eyl erdi ki, yuk arıd a da s öyl e di m ya,
Naz miy e, ç ok ş eytan bir kız! İ ns a nı n altç e n e s i n d e n girip, üstç e n e s i n d e n çıkıy or.
O kad ar dil döktü, o kad ar yalv ardı ki, day a n a m a d ı m , arzus u n u ka b ul ettim.
Yalnız, bir ş ey dikk ati mi c elp et mi ş ti. Munise'yi giydir m e k iste ğ i m vakit Naz miy e, hafifç e ka ş larını çat mı ş :
- Küçüğ ü de götür e c e k misin? de m i ş ti.
- Tabii, Munise'yi nasıl ev d e yalnız bırak ayı m ? Bir m a ni mi var? diye s or du m .
- Hayır, n e m a ni ola c a k ? Daha iyi. Bazen onu ev d e bırakıy or s u n da...
- Evet, fakat şimdiy e kad ar g e c e yatısın a git m e di m ki.
Ben, artık pek g öz ü kap alı bir kız sayıl m a z dı m . İ ki s e n e d e n b eri dı ş arılard a n ç o k ş eyler g ör m ü ş , ç ok ş eyler
işitmi ş tim. Ne oldu, nasıl bir gaflet dakik a m a g el di de Nazmiy e' nin bu s özl eri b e ni şüph ey e dü ş ür m e d i ? Bir
türlü bunu anla m ı y o r d u m .
İ htim al, can sıkıntısı, açık hav a ihtiyacı b e ni iyiden iyiye bun alt mı ş tı.
Küçük bir talika ara b a s ı bizi der e ni n öb ür kıyısın a g e çir di. Bahç el e r ara sı n d a , yapr akl arla örtülü inc e
yollard a n birisin e girer e k yarı m sa at, üç ç eyr e k uzakt a bir b a ğ a g ötürdü. Buraları ne ten h a , fakat ne güz el
yerl erdi. Yolda bir sürüy e tes a d üf ettik. İ htiyar bir ç o b a n , bir b o st a n kuyus u n u n tahta tulum b a s ı n ı ç e k e r e k
ta ş bir yalakt a koyunl arını suluy or d u. İ nc e b oy- nuzlarıyla yala ğ ın ba ş ın d a birbirlerini iten ke çi yavruları
Munise ile ba n a Mazlum'u hatırlattı, m e r a k ı m ı z ı kaldırdı.
Gözleri miz d e ya ş larla ara b a d a n atladık, bir ke çi yavuru s u yak al ay ar a k uzun kulaklarını, sular da ml a y a n
inc e ç e n e s i ni öptük. Bir aralık ç o b a n d a n onu satın al m a yı dü ş ün dü m . Fakat ney e yarar? Made m ki yakın d a
yin e bırakıp gid e c e ğ iz. Derdi miz ek sik gibi niçin ba ş ı mı z a yeni bir s e v d a satın al m alı?
Gittiğimiz kö ş k; ucu buc a ğ ı görün m e y e n bir ba ğ ın ortaÇALIKUŞU
3 0?
sınd a e s ki bir bin a idi. Etrafını yüks e k çar d a kl arın ye ş illiği sar mı ş tı.
Feridun Bey'in teyz e s i, ya ş lı, şiş ma n bir kadın. Elbis e si ni, süs ü n ü do ğ rus u göz ü m tutm a dı, ihtiyar bir
kadın a bu kad ar fant ezi yakı ş m a z . Saçları sarıy a b oy alı, ş aka ğ ın d a lad e n , yüzün d e tek erl e k allıklar, ha sılı
ac ayip bi r ş ey!
Bu kadın, bizi üst katta bir od ay a aldı, çar ş afı mı çık ar dı. Sonra, fazla bir teklifsizlikle kokl ar gibi
yan a kl arı m ı öp er e k :
- Görü ş tüğ ü m ü z e m e m n u n oldu m , el m a s kızı m. Gülb e ş e k e r de n e Gülb e ş e k e r! Sahid e n ins anı n yiyec e ğ i
g eliy or. Yanıp tutuştukları kad ar var mı ş , de di.
Fen a hald e b oz uldu m . Fak at renk ver m e m e k lâzı m. Ne s öyl e di ğ ini bilm e y e n bazı mü n a s e b e t s i zl er vardır
ya, onlar d a n ola c a k .
Bir od a d a ep e y c e za m a n b e ni Munise ile yalnız bıraktılar. Gün e ş bat mı ş tı. Çardı ğ ı örte n sık yaprak
kü m e l e ri içind e ak ş a m ı n pe m b e yaldızı yav a ş yav a ş s ö n üy or d u. Küçükle ş akal a ş ar a k ken di mi oy al a m a y a
çalı ş ıyordu m . Fakat, yür e ğ i m e gizli bir kurt dü ş m ü ş tü, içim içim e sı ğ mıy or d u.
Bahç e d e n karı ş ık, kadın erk e k s e sl e ri, kah k a h al ar, hafif hafif çı ğlıklar g eliy or, b oz uk bir ke m a n ı n ak ort
edildi ği işitiliyordu.
Pen c e r e d e n ba ş ı mı uzatı m. Sık as m a yaprakl arı ara s ı n d a hiç bir ş ey s e ç m e k mü m k ü n de ğ ildi.
Nihay et, m e r di v e n d e n do ğ ru, gürültü ve ay ak s e sl eri g el m e y e b a ş la dı. Kapı açıldı. Ev sa hi bi hanı m , elind e
koc a m a n bir la m b a ile içeri girdi.
- Elma s kızı m, s e ni ih m al etti m a m a , m a h s u s kar anlıkta bıraktı m. Güne ş bat ark e n bu ba h ç e l e ri n
güz elli ğin e doyu m ol m a z .
İ htiyar kadın, la m b a n ı n fitilini düz elt er e k , m e h t a p g e c e l e ri n d e bu b a h ç e n i n c e n n e t gibi oldu ğ unu anlatırk e n
Naz miy e girdi. Kapının dı ş ınd a göz ü m e uzun b oylu iki zabit ünifor m a s ı
308
Reş at Nuri Gûntekin
ilişti. Başım açıktı, gayri ihtiyari ç e kin di m . Kolumla sa çl arı mı kap a m a k istedi m .
Nazmiye gülüyor:
- Cicim, s e n n e kad ar dı ş arlıklı ol m u ş s u n ? Herhald e niş anlı m d a n kaç a c a k de ğ ilsin, ç e k kolunu, ayıp
vallahi! diyor du. Hakkı vardı, fazla kaçı n m a k için s e b e p yoktu.
Zabitler, biraz ter e d d ütl e od a y a gir mi ş ler di. Naz miy e onlar d a n birini takdi m etti:
- Feridun Bey, niş anlı m, Ferid e Hanı m, ark a d a ş ı m . Talihi m e iki s e v di ğ i min isiml eri de birbirin e yakın dü ştü.
Küçüklü ğ ü m d e büyük a n n e m ac a yip bir kibrit kutusu alırdı. Bunların üstün d e bur m a bıyıklı, çarpık o m u zlu,
kıvırcık sa çlıların bir filoza sı göz ü n ü n üstün e kad ar inen bir pan ayır palikary a s ı res m i vardı. İşte bu
Feridun Bey, tıpkı kibrit kutularının birind e n fırla mı ş gibiydi. Elimi, teklifsizc e s ert avu c u n u n için e aldı,
sallay a sallay a. s a r s a sar s a sık ar a k :
- Efendi m , te ş ek k ür ve min n e tt arlı ğ ı mızı sun arız, âl e m i m i z e ş er ef verdiniz, sa ğ olun, de di. Sonra da
ark a s ı n d a duran zabiti takdi m e tti.
- Müsaa d e ed e r s e n i z kulunuz da ca n d a n bir ark a d a ş ı, bir velini m e ti takdi m etsin: Binba ş ı Burhan ettin Bey.
Binba ş ı a m a bildi ğiniz bin b a ş ılard a n de ğ il, m e ş h ur Solakz a d e l e ri n küçük m a h d u m u . ..
Solakz a d e l e ri n bu küçük b eyi h e m e n kırk b e ş i a ş kın bir zattı. Saçlarıyla bıyıklarının bir kıs m ı a ğ ar mı ş tı. Bir
kib ar evl a dı oldu ğ u halind e n b elliydi. Giyinişi, duru ş u, s öz s öyl eyi şi Feridun'd a n büs b ütü n b a ş k a idi.
Çehr e si v e b ey a z sa çl arı, ark a d a ş ı nı n b an a v er di ğ i korku ile karı ş ık fen a tesiri h e m e n h e m e n izal e eti.
içime biraz emniyet gelir gibi oldu.
Burhan ettin Bey, kolay ve s eri s öz s öylüy or d u. Nazik bir b a ş iş aretiyle uzakt a n s el a m verdi, hafifç e
e ğ iler e k :
- Burhan ettin b e n d e n i z. Efendi m , pe d e r m e r h u m e ml a ki içind e en ziyad e bu ba ğ ı s e v e r di. "Burası
uğ urludur, ba na ne
ÇALIKUŞU
309
kad ar sa a d e t g el diy s e bu ba ğ d a n g el di!" de m e y i mut at edin mi ş ti. Ten e z z ül e n te ş rif ettiğinizi ö ğ r e nin c e ,
m e r h u m u n bu s özl erini ta m bir ker a m e t gibi tes dik etti m.
Bu, h e s a p ç a bir ko m pli m a n ola c a k tı. Fak at bu Burhan ettin Bey'in n e alak a s ı vardı?
Hayretl e Naz miy e' nin yüzün e b ak ar a k c e v a p b e kl e di m . Fak at, o, b an a b ak m ı y o r , g özl erini g özl eri m d e n
kaçır m a k t a inat ediy or du. Bu dakik ay a kad ar ba ğ sa hi bi sa n dı ğ ı m hanı m , Munise'yi elind e n tutarak dı ş arı
götür m ü ş tü.
Yarı m sa att e n ziyad e bir za m a n bu od a d a b er a b e r oturduk. Ş urad a n , bur a d a n kon u ş uy or d u k. Daha
do ğ rus u kon u ş uy orl ar dı. Çünkü b e n d e kon u ş m a y a de ğ il, s öyl e n e n s özl eri bile anla m a y a m e c a l
kal m a m ı ş tı. Demir bir pen ç e kalbi mi sıkıy or, n ef e si mi dar altıy ordu. Zihnim dur m u ş tu. Hiçbir ş ey
dü ş ün m ü y o r , hiç bir ş ey duy m uy o r, yuva s ı n d a tec a v ü z e uğra mı ş bir hayv a n yavrus u n u n idrak siz
korku s uyl a kö ş e m e büzülüy or, küçülüy or d u m .
Aşağıda bir ke m a n taksi mi yaptılar, bunu bir gaz el, da h a s o nr a kalınlı, inc eli birç o k s e sl erin s öyl e di ğ i
ş arkılar takip etti.
Bir kan e p e d e yan yan a oturan Nazmiy e ile niş anlısı, gittikç e da h a ziyad e birbirlerin e s o k uluy orl ar dı. Yava ş
yav a ş onlar a ark a m ı ç e virdi m . Bunlar ç ok adi ruhlu ins a nl ar dı, iki yab a n c ı n ı n önü n d e , sin e m a d a k i o çirkin
a ş k sa h n e l e rin d e n birini oyn ar gibi ç e kin m e d e n , utan m a d a n ba ş ba ş a... Evet, bunl ar ç ok adi v e fen a
ins a nl ar dı.
Biraz ev v el şiş ma n hanı m , m a s a n ı n üstün e şiş el er, tab a kl arla dolu bir tepsi bırak m ı ş tı. Burhan ettin Bey,
elleri c e b i n d e , od a n ı n içind e dol a ş ıy or, ara sıra biz e ark a s ı nı ç e vir er e k bu m a s a n ı n önün d e duruy or du.
Bu g ezin m e l e r d e n birind e bin b a ş ı nın ön ü m d e durdu ğ unu, hafifç e e ğ ildi ğini gör dü m :
- Inay et e n kab ul buyur m a z mı sı nız, küçük h a n ı m ?
Hayretl e gözl eri mi kaldırdı m . Elindeki küçük bir kad e h i n
310
içind e yakut kır mızı bir içki parlıyor du. Başımla red d e tti m. Gayet yav a ş :
- istemem, dedim.
O, dah a ziyad e e ğ ildi, sıc a k nef e si yüzü m e dok u n a r a k :
- Zararlı bir ş ey de ğ il, küçük h a n ı m . Dünyanı n en nazik ve m a s u m bir likörü. Değil mi, Naz miy e Hanı m?
Naz miy e, on a ba ş ıyla iş ar et etti:
- Israr et m e y i niz Burhan ettin Bey, Ferid e, bura d a ken di evin d e s ayılır. Nasıl isters e öyl e yapsı n.
Burhan ettin Bey, a ğ ar m a y a ba ş la m ı ş sa çl arı, muni s v e kib ar ç e hr e s i bu dakik ay a kad ar b an a müp h e m bir
e m n iy et ver mi ş ti. Neydi bu ba ş ı m a g el e n ş ey Yarab bi? Kendimi na sıl kurtara c a k tı m ?
Odad a ki ışıklar yav a ş yav a ş s ö n üy or, g özl eri m e ç ök e n bu kar anlı ğ ın içind e kıvılcı ml ar uçu ş uy or du. Çalgı
s e si kula ğ ı m a uzak bir de nizin uğ ultusu gibi g eliy or du:
- Elma s kızı m ye m e k vakti g el di, s ofra d a bi rkaç misafirimiz var, sizi bekliyorlar.
Bu s özl eri o şiş ma n kadı n s öyl e m i ş ti. Biraz ken di mi toplar gibi oldu m :
- Te ş e k k ür ed e ri m , rah at sızı m , b e ni bur a d a bırakınız, diy e bildi m .
Bu s ef er, Naz miy e yanı m a yakla ş tı:
- Ferid e c i ğ i m, vallahi yab a n c ı de ğ il, Feridun'la, Burhan Bey'in iki ark a d a ş ı, s o nr a, onl ard a n b azılarının
niş anlıları, zev c e l e ri, öyl e ya zev c e l e ri, g el m e z s e n ç ok ayıp olur. Mahsus s e ni n için g el dil er.
Bilekleri mi Nazmiy e' nin elind e n kurtar m a y a çalı ş ıyor, koltu ğ un ken arl arın a tutun ar a k kö ş e m e
büzülüy or du m . Söz s öyl e m e k mü m k ü n de ğ ildi. Dişleri mi sık m a s a m , onl arın birbirin e çarp a c a ğ ı nı
his s e d iy or d u m .
Burhanettin Bey:
- Misafirimiz ne e m r e d e r , nasıl ister s e öyl e har e k e t et,1111
g^^^Hlflflj^^^^^^Hl----n.
ÇALIKUŞU
31 1
mek borcumuz. Siz misafirlerin yanına ininiz. Ferid e Hanı m'ın biraz rah at sız oldu ğ unu s öyl eyiniz. Binnaz
Hanı m, siz de bizi m yiye c e ğ i mizi bur ay a g etiriniz. Misafirimi yalnız bırak m a m a k b e ni m vazife m .
Bu dakik a d a çıldırıyor du m . Bu od a d a , Burhan ettin Bey'le yalnız kal m a k , b er a b e r ye m e k ye m e k !
Ne yaptı ğ ı mı bil m e d e n , dü ş ün m e d e n yeri m d e n fırladı m , var kuvv eti mi tolay ar a k :
- Peki, iste di ğ iniz gibi olsun., de di m .
Naz miy e ile niş anlısı kol kola önü m ü z d e n iniyorlardı. Burhan ettin Bey, bir adı m g erid e n b e ni takip
ediy or d u.
Karanlıkta ta şlığ ın nih ay etin d e bir kapı açıldı. Kama ş tırıcı bir pırıltı bird e n b ir e g özl eri mi yaktı. Avizel erin
tav a n d a n döktü ğ ü ışık s ell eri içind e s e n d e l e y e s e n d e l e y e birka ç adı m yürüdü m .
Duvarlard a, sal o n a huduts uz derinlikler ver e n en d a m ayn al arı parlıyor, aviz el erin ak si, kar anlık bir yold a
ko ş a n m e ş al el e r gibi ta uzaklar a gidiyor du.
Birçok g özl er, ç e hr el e r , rüyad a g örül m ü ş gibi karı ş ık, bulanık kadın, erk e k ç e hr el e ri. Sonra korkun ç bir el
ş akırtısı koptu. Çalgının uğ ultusu içind e s e sl e r derinl e ş iy or, bulanıy or, fakat bir türlü s ö n m ü y o r , uğ ultulu
da ğ rüzg ârları gibi ta uzaklar a haykırıy or du: "Yaş asın Burhan ettin Bey, ya ş a sı n Gülb e ş e k e r , Gülb e ş e k e r ,
Gülb e ş e k e r ."
*
Gözleri mi açtı ğ ı m vakit ken di mi Munise'nin kolların d a buldu m . Küçüğ üm: "Abacı ğ ı m" diy e a ğ lay ar a k
yüzünü yüzü m e sürüy or, ıslak sa çl arı m ı, kol o n y a d a n yan a n g özl eri mi öpüy or d u. Üstüm b a ş ı m sırılsıkla m
ol m u ş tu. Odanın yarı m aydınlı ğ ınd a birç o k göz ü n ba n a baktı ğ ını his s e d iy or d u m , ilk har e k e ti m , kolları ml a
açık b oy n u m u sakl a m a k oldu.
312
Tanı m a d ı ğ ı m bir ses:
- Dış arı çıkın, rica ed e ri m , dı ş arı çıkın.diy e ba ğ ırıyor du. Hafifçe çırpın m a k , yeri m d e n kalk m a k istedi m . Bir
el b e ni o m z u m d a n tuttu:
- Korkm a kızı m, hiç bir ş ey yok, kork m a , de di.
Kirpikleri min ara sı n d a n bu s öz ü s öyl ey e n i n yüzün e baktı m , h er za m a n c e k e tinin önü açık duran şiş ma n
kola ğ a s ıy dı. O da b an a b aktı, s o nr a yanın d a kil er e dö n e r e k :
- Biçar e, sa hi d e n ç o c u k m u ş , de di.
Naz miy e, yer e diz ç ök m ü ş , bilekl eri mi ovu ş turuy or: "Feri- 1 de ci ğ i m, biraz açıldın mı? Aklımızı b a ş ı mı z d a n
aldın!" diyordu.
Yüzünü görme m e k için b a ş ı mı öt e tarafa ç e virdi m, gözl e- 1 rimi kap a dı m .
Sonra d a n ö ğ r e n di ğ i m e g ör e , bu bay gı nlık bir ç eyr e kt e n l fazla de v a m et mi ş , Kolony al ar, yün yakıp
kokl at m al ar, hiç bir ş ey tesir et miy or m u ş . O kad ar ki, artık ümit ke s m e y e b a ş la m ı ş l ar, ş ehird e n dokt or
g etir m e k için bir ba ğ ara b a s ı hazırlat mı ş lar.
Kendi m e g el dikt e n s o nr a, o ara b a ile b e ni ş ehr e götür m e - 1 lerini istedi m . Razı ol m a zl ar s a g e c e vakti tek
ba ş ı m a yola dü ş - 1 m e kt e n ç e kin m e y e c e ğ i m i s öyl e di m . Çare siz, razı oldular. Şiş-| m a n kola ğ a s ı palto s u n u
giy er e k ara b a c ı n ı n yanın a atladı.
Yola çıktı ğ ı m vakit Burhan ettin Bey, ç e kin e ç e kin e ba n a| yakla ş tı, yüzü m e b ak m a y a c e s a r e t ed e m e y e k :
- Ferid e Hanı m, de di, siz bizi ç ok yanlı ş anla dı nız, e mi ni olunuz ki, kim s e n i n siz e kar ş ı fen a bir niyeti
yoktu. Sad e c e ik-l ra m et m e k , bir b a ğ e ğ le n c e s i gö st er m e k iste mi ş tik. Istan b ul'd al terbiy e g ör m ü ş , s o nr a
m e s e l a birka ç gün ev v el ark a d a ş l arı mı z- ! dan biriyle kon u ş m a k t a bir b ei s gör m e m i ş bir küçük h a n ı m ı nj bu
kad ar vah ş i tabiatlı ola c a ğ ını na sıl tah mi n ed e r di k? Tekr ar| te mi n ed e ri m ki, siz e kar ş ı bir fen a niyet yoktu.
Mamafih, üzüldü ğ ünüz için sizd e n af rica ed e ri m .
ÇALIKUŞU
313
Arab a, inc e da ğ yollarının kara nlıkların a dal mı ş tı. Bir kö ş e d e üş ür gibi titrey er e k büzülüy or, g özl eri mi
kapıy or du m . Yava ş yav a ş b a ş ı m d a bir b a ş k a g e c e n i n hay ali uyanıy or du. Kozyata ğ f nda ki kö ş kt e n
kaçtı ğ ı m, n e yaptı ğ ı mı dü ş ün m e d e n bir b a ş ı m a , kar anlık yollara dü ş tü ğ ü m g e c e . ..
Baygın kokulu iğ de dallan, ara sıra ara b a n ı n pen c e r e s i n d e n giriyor, yüzü m e , gözl eri m e dok u n ar a k b e ni
rüya m d a n uyan dırıy or du.
Başını ara b a n ı n ö b ür pen c e r e s i n e day ay a n Munise'nin derin derin içini ç e kti ğ ini işittim. Yava ş ç a:
- Munise, s e n uyu m a d ı n mı? diy e s or du m .
Cev ap ver m e d i , ba ş ını da h a ziyad e e ğ di. O za m a n dikk at ettim; küçü ğ ü m a ğ lıyor, h e m de bir büyük ins a n
gibi g özy a ş larını kar anlıkta gizle m e y e çalı ş ar ak:
Ellerini tuttum:
- Ne var, kızı m? de di m .
Bend e n dah a ç ok ya ş a m ı ş , dah a ç ok anla ş mı ş büyük bir ins a n ıstırabıyl a ba ş ı mı kollarının için e aldı,
kula ğ ı m a e ğ iler e k :
- Abacı ğ ı m, b e n bu g e c e ne kad ar a ğ ladı m . Ne kad ar korktu m . Seni niçin or ay a ça ğ ırdıklarını anla dı m ,
ab a c ı ğ ı m . Bir dah a öyl e yerler e git m e y e li m E mi? Ya s e n ? Allah esir g e s i n , an n e m gibi... Ben n e oluru m
s o nr a ab a c ı ğ ı m!
Ah, ne zillet n e s ef al et, Yarab bi! Düş mü ş bir kadın gibi bu ç o c u kt a n utanıy or, yüzün e bakmaya cesaret
edemiyordum.
Başımı, on un küçük dizlerin e koy du m , ev e gidin c e y e kad ar an n e s i nin kuc a ğ ın d a a ğ lay a n bir ç o c u k gibi
için için a ğ ladı m .
Müdire Hanı m'ın evin e gittiğim vakit gün e ş yeni do ğ m u ş tu. İ htiyar kadı n, sa b a h ı n bu sa atin d e a ğ la m a k t a n
şiş mi ş g özl eri m, sar ar m ı ş yüzü ml e b e ni g örün c e ş aş ırdı:
314
- Hayırdır inş allah. Ferid e Hanı m. Ne oldu, kızı m? Seni hiç b öyl e g ör m e d i m . Hasta mı sı n? de di.
Bu hanı m ı n sakin ciddiy eti, çatkın ç e hr e s i b e ni dai m a biraz korkut m u ş , kalbi mi aç m a y a m a ni ol m u ş tur.
Fak at bu s a att e, bu yab a n c ı m e m l e k e tt e on d a n b a ş k a der di mi anlat a c a k kim s e m yoktu. Sonra vazife m ,
m e s l e ğ i m b e ni bun a m e c b u r ediy or du.
Utuna utan a, titrey e titrey e dün g e c e k i vak a yı anlattı m. Hiç bir nokt a s ı nı gizle m e d i m . İ htiyar kadın, biı ş ey
s öyl e m e d e n dinliyor, ka ş larını çatıy or du. Hikây e ni n s o n u n d a b oy n u m u büktü m , ya şlı gözl eri ml e
gözl erin d e n bir tes elli c e v a b ı diley er e k :
- Müdire Hanı m, de di m , sız b e n d e n ya ş lısınız. Bend e n ç ok fazla ş eyler biliyor su n uz. Allah için ba n a
do ğ rus u n u s öyl eyin. Şimdi b e n , artık fen a bir kadı n mı sayılırı m?
Bu sual, mü dir e d e , umul m a z bir h ey e c a n v e te e s s ü r uyan dır m ı ş tı. Çen e m d e n tutarak ba ş ı mı kaldırdı, ta
yakın d a n g özl eri mi n için e b aktı, h e m de h er vakıtki gibi bir mü dir e göz üyl e, bir yab a n c ı g öz üyl e de ğ i l,
seven ve anlayan bir anne gözüyle.
Sonra ç e n e m i ok ş ay ar a k , dizlerin e koy du ğ u m elleri mi elleriyle s e v e r e k , müt err e d dit, titrek keli m el e rl e
şunları s öyl e di:
- Ferid e, b e n , s e ni n bu kad ar m a s u m , te miz bir kız oldu ğ unu bug ü n e kad ar anla m a m ı ş tı m . Seni, dah a
ken di m e yakın bulun dur m a k , da h a iyi hi m a y e et m e k mü m k ü n d ür. Yazık. Ah, O Nazmiy e! Kızım, b e n
birç o k ş eyl er biliyoru m . Her ş eyi anlıy oru m . Fak at düny a öyl e bir düny a ki, bildiklerinin birç o ğ un u sakl a m a k
lâzı m. Nazmiy e, fen a bir m a hl uktur. Mektebi onu n ş errind e n kurtar m a k için mür a c a a tl ar d a bulun du m , ç ok
uğ ra ş tı m. Fakat b ey h u d e . Onu yerind e n oyn at m a k mü m k ü n de ğ il Çünkü mut a s a rrıfınd a n , alay b eyin d e n ,
tabur ima ml a rı n a kad ar h e s a p s ı z ha mil eri var. Naz miy e bura d a n gid er s e kib ar hanı ml ar a kim dalk a v u kluk
ed e e e k ? Büyük m e m u rl arı n gizli gizli yaptıkları g e c e e ğ l en cl erin d e kim ut çala c a k , hatta oyn a y a c a k ?
ÇALIKUŞU
315
O Burhan ettin Bey gibi azılı mira s y e d il er, s e ni n gibi m a s u m , saf, taz e, güz el ç o c u kl arı nasıl el e g e çir e c e k ?
Ferid e, san a tertiple dikl eri planı b e n ta m a m ı yl a anlıy oru m . Bu Burhan ettin Bey, b a b a s ı n d a n kalan s er v eti
birç o k biç ar e kadı nl arı iğfal et m e k , birç o k aile ç o c u kl arını yak m a k için israf et mi ş bir ihtiyar çapkı n dır.
Bütün Ç.'nin, güz elli ğind e n b a h s e tti ğ i bir g e n ç kızı el e g e çir m e k , onu n için bir izzetinefis meselesi oldu.
Gen ç zabitlerin s ok a kl ar d a kılıç ş akırd at ar a k yolunu b e kl e di ğ i, pe ç e s i altınd a yüzünü g ör m e y i bir
muv affakiy et say dı ğ ı bir g e n ç kızı kolun a takar a k bir işret ve safa h at âl e m i n e götür m e k , birç o k ha s ut
çapkı nl arı: "Ya ş ası n Burhan ettin Bey" diye ba ğ ırt m a k için bir ş er efti.
Bahusu s , s e ni n ihs a n Bey'le kon u ş tu ğ unu da duy m u ş tu, işte kızı m, Naz miy e'y e mür a c a a t ettiler, kim bilir,
ne va at ed e r e k san a bu oyun u oyn a d ıl ar? Bu kad arl a kurtuldu ğ un a yine şükr et, kızı m! Mamafih, s an a
şunu da s öyl e m e y e m e c b u r u m ki, artık bur a d a kala m a z s ı n . Vakanın bir iki gün e kad ar bütün ş ehird e
duyula c a ğ ı mu h a k k a k . İlk varupl a bur a d a n gitm elisin? Gide c e k yerin, akra b a n , bildi ğin var mı, Ferid e?
- Müdire Hanı m, kim s e m yok.
- O halde izmir'e git. Orada b e ni m iki bildi ğin var. Biri bir mu alli m ark a d a ş ı m . Bir tan e s i de Maarif Başkâtibi
San a bir m e k t up v er e yi m , bir der s bul m a k için elind e n g el e n yardı mı esir g e m e z ümidin d e yi m .
Bu ş efkat, b e ni ş a şırtmı ş tı. Yağ murd a , kard a öl m e k t e n kurtarıl mı ş bir kedi yavru s u gibi s ok ulduk ç a
s ok uluy or, sa çl arı m ı ok ş ay a n ell erin e kork a kork a yan a ğ ı mı sürüy or, s o nr a, bu eli ç e vir er e k , avu çl arının
içind e n öpüy or d u m .
İ htiyar kadın, hafif bir g ö ğ ü s g e çir er e k de v a m etti.
- Sen bu halle artık evin e gid e m e z s i n Ferid e. Hem artık bu, c aiz ol m a z . Haydi kızı m, yuk arıd a s e ni
yatırac a ğ ı m , bir parç a uyu. Ben e ş y an ile bar a b e r Munise'yi bur ay a g etiririm. Gidinc e y e kad ar bura d a
kalırsın.
316
Müdirenin yukarıd a ki od a s ı n d a ak ş a m a kad ar uyanıp uyanıp tekrar uyudu m . Ben g özl eri mi açtık ç a ihtiyar
kadın, yanı m a g eliy or, elini alnı m a koyuy or, artık Ç.'nin kızları gibi iki kalın örgü ile ördü ğ ü m sa çl arı m ı
ok ş uy or:
- Hasta mı sı n, Ferid e? Bir yerin a ğ rıyor mu, kızı m? diye s oruy or d u.
Bir ş eyi m yoktu, ha st a de ğ ildi m. Fak at halsiz halsiz yastı ğ ın üstün e b a ş ı mı bırakıy or; küçük bir ç o c u k gibi
nazla nıy or d u m . Bana öyl e g eliy or ki, ken di mi da h a fazla ok ş atıp s e v dirir- s e m , bu yeni buldu ğ u m an a
s e v gi si g ö nlü m ü n için e dah a fazla sin e c e k , ilerid e g e çir e c e ğ i m yalnızlık v e ha st alık günl erin d e -h e diy e
m e n dill erin d e kal mı ş kok ul ar gibi- ba n a bir tes elli ola c a k .
Pren çı b e z a Maryu vapuru, 2 Te m m u z
Rüzgâr a kar ş ı m a n t o m a burun d u m , ay b atın c a y a kad ar yuk arıd a oturdu m . Güvert e b o ş tu. Yalnız,
ak ş a m d a n b eri hiç vaziy etini de ğ i ş tirm e y e n uzun b oylu bir yolcu, kollarını de m ir par m a klı ğ a dayıy or,
rüzg âr a kar ş ı ıslıkla m a h z u n hav al ar çalıy or d u. Ben, de nizi, derin derin ya ş ay a n , dai m a gül e n , s öyl ey e n ,
dinl ey e n , darılan bir ş ey gibi tanır ve s e v e r di m . Halbuki bu g e c e sular b an a çar e s i, tes ellisi ol m a y a n büyük
bir yalnızlık gibi g örün d ü.
Gec e ni n rutub eti ilikleri m e işle mi ş gibi titrey er e k a ş a ğ ı indi m. Munise ka m a r a n ı n ranz a s ı n d a uyuy or. Bu
büyük yalnızlı ğ ın kalbi vurur gibi ta derinl er d e n g el e n sar sı ntılarını dinley er e k deft eri m e yaz m a y a
ba ş ladı m .
*
Bugün müdirem, beni isk el e y e kad ar g etirdi. Bildikleri m d e n kim s e y e v e d a et m e d i m . Yalnız teyz e m e
b e n z e y e n büyükÇALIKUŞU
317
hanı m a uğ radı m , g özl eri mi kap ay ar a k s o n bir defa "Ferid e" diye adı mı s öyl e m e s i ni dinle di m .
B.'de Mazlum'u bırak m ı ş tı m. Burada da ku ş ları m d a n ayrıl m a k lâzı m g el di. Onları mü dir ey e e m a n e t etti m,
ye ml e rini, sularını unut m a y a c a ğ ı n a s öz v er dirdi m.
Müdire dedi ki:
-Ferid e, m a d e m k i onl arı bu kad ar s e viy or s u n , ken di elinle az at et, da h a s e v a p olur.
Mahzun mahzun gülümsedim:
- Hayır, Müdire Hanı m, de di m , b e n de sizin gibi zan n e d e r di m . Fak at, artık fikrimi de ğ i ştirdi m. Kuşlar, n e
istedi ğ ini bilm e y e n zav allı, akılsız m a hlukl ar. Kafest e n kaçı n c a y a kad ar türlü türlü üzüntül er içind e
çırpınıy orlar. Fakat, sanır mı sı nız ki, dı ş arıd a dah a fazla b a htiyar ola c a kl ar? Hayır, bun a imk â n yok. Ben,
öyl e sa nıy oru m ki, bu biç ar el er h er ş ey e ra ğ m e n kafe sl erin e alı ş ıyorlar, açık hav a y a kavu ş tukları za m a n
bir dal üstün d e , b a ş larını kan atları için e gizley er e k g e çir dikl eri g e c e l e r d e sa b a h a kad ar bu kafe si
dü ş ünüy orl ar, küçük g özl erini pe n c e r e l e ri n aydınlı ğ ına dik er e k ha sr et ç e kiy orl ar. Kuşları zorla kafe sl er d e
alık oy m a h Müdire Hanı m, zorla, zorla.
ihtiyar kadı n. ç e n e m i ok ş a dı:
- Ferid e, s e n anla ş ıl m a z bir ç o c u k s u n . Bu kad ar eh e m m i y e t s i z bir ş ey için a ğ lanır mı? de di.
*
Vapurda, b e ni ml e b er a b e r Ç.'de n bin mi ş birka ç yolcu vardı. Bunlard a n iki zabit ara s ı n d a ş öyl e bir
kon u ş m a y a kulak mis afiri oldu m :
Gen ç, ya şlısın a de di ki:
- insan Bey dört gün evvel hareket edecekti. Birkaç gün bekle de Beyrut'a kadar beraber gidelim, dedim.
Bilme d e n zav allıyı felak et e sürükl e m i ş oldu m . Öyle ya dört gün ev v el gits ey di, bu hal ba ş ın a g el m e y e c e k ti.
318
Yaşlısı:
- Hakikat e n e s ef edil e c e k bir vak a. Bu ihs a n , öyl e pek titiz bir ad a m de ğ ildi a m a , bil m e m na sıl oldu? Sen
vak a n ı n tafsilatını biliyor mu s u n ?
- Ben g öz ü ml e g ör dü m . Dün Belediy e gazin o s u n d a idik. Burhan ettin bilard o oynuy or d u. Bu es n a d a ihs a n
kapı d a n girdi, bin b a ş ıyı bir kö ş ey e ç e k e r e k bir ş eyler s öyl e m e y e ba ş la dı. Evvel a sakin, nazik nazik
kon u ş uy orl ar dı. Bilme m araların d a n e g e ç ti? Birden bir e Ihsan'ın bir adı m g eril e di ğ ini, Burhan Bey'e müt hi ş
bir tok at indirdi ği gör dü m . Binba ş ı, rov el v e rin e davr a n m a k istedi. Fakat, ihs a n dah a ev v el ken di silahını
ç e k m i ş ti. Birkaç kişi h e m e n üstlerin e atıl m a s a y d ı , mu h a k k a k kan dök ül e c e k ti. Divanıh ar p yarın İ hs a n'ın
mu h a k e m e s i n e ba ş lıy or.
- Bizlerd e n birimiz bu işi yaps a y dı k, hali miz ya m a n d ı . Fak at ihs a n zan n e d e r i m , Pa ş a'nın bir ş eyi oluy or.
- Karısının ye ğ e ni ve süt o ğ lu.
- Kendi s öyl eyi ş lerin e g ör e politika kav g a s ı . Ş u ordud a n politikayı çık ar a m a d ıl ar gitti.
- Vallahi ba n a kalırs a, bu, yine bir kadın m e s e l e s i ola c a k . Burhan'ı bilm e z miyiz?
Zabitler, kon u ş a kon u ş a yanı m d a n uzakla ş mı ş lar dı. Biraz ev v el ihtiyar bir san d al c ı nı n ka m a r a m a g etirip
bıraktı ğ ı gül de m e t i nin kim d e n g el di ğ ini şimdi anlıy or du m .
ihs a n Bey, hay att a b elki bir dah a siz e tes a d üf ed e m e y e c e ğ i m , yahut ed e r s e m de sizi tanı m a m ı ş gibi
görün m e k lâzı m g el e c e k . Fak at b e ni m için diva nı h ar p kar ş ısın a çık m a y a hazırlan dı ğ ınız bir gün d e yine
b e ni an dı ğ ınızı unut m a y a c a ğ ı m . Kimden oldu ğ un u bile s öyl e m e m e k inc eli ğini gö st er di ğ iniz bu güllerin bir
küçük yapr a ğ ını deft eri m d e , hatıranızı da, en te miz bir ş ey gibi kalbi m d e sakl ay a c a ğ ı m .
ÇALIKUŞU
319
Dış arıda, o kim s e s i z yolcu, hâl â çaldı ğ ı m a h z u n hav al ar a de v a m ediy or. Kamara m ı n açık pe n c e r e s i n d e n
ba ş ı mı uzattı m. Denizd e , suların içind e kaynıy or gibi görün e n b err a k bir s e h e r b a ş lıy or.
Çalıku ş u, hay di yat artık, g e c e ve yorgu nluk zav allı g özl erini a ğ rıtıyor. Seh er d e n san a n e? Seh er, ta
uzaklar d a uykuy a ve da h a ba ş k a ş eyler e kan m ı ş "sarı çiç e k "l erin m e s ut gözl erini aç a c a k l arı vakittir.
321
DÖRDÜNCÜ KISIM
îzmır, 2 0 Eylül
••
UÇ aya yakın bir za m a n d a n b eri izmir'd e yi m , işleri m iyi git miy or. Son bir ümidi m kaldı. Yarın, on u da
kay b e d e r s e m , bilm e m ne ola c a ğ ı m 7 Düş ün m e y e bile c e s a r e t ed e m i y o r u m . Ç.'deki mü dir e ni n b e ni tavsiy e
ettiği ad a m , b e n g el m e d e n bir ay ev v el ha st al a n m ı ş , altı ay teb dilih av a yl a istan b ul' a gitmi ş . Çare siz ken di
ken di m e Maarif Müdürlüğ ü'n e gittim. Karşıma kim çıks a b e ğ e nir siniz? B.'deki o uyur gibi otura n, sayıklar
gibi s öyl ey e n battal zat de ğ il mi? Kudretin, bak m a k t a n ziyad e uyu m a k için yarattı ğ ı o güz eli m m a h m u r
gözl er, b e ni bittabi tanı m a d ı : "Birkaç gün s o nr a uğ rayın da bak alı m , bir ş ey buluruz" de di. "Birkaç gün"
onu n lisanın d a bir iki ay de m e k ti. Niteki m öyl e oldu.
Bugün tekr ar uğra mı ş tı m. Lütfen bir parç a iltifat g ö st e r di. O hali m m a s u m s e siyl e,
- Kızım, bur ay a iki sa atlik bir m e s a f e d e bir nahiy e m e k t e b i var. Abuh av a s ı latif; m a n z ar a s ı ferahf ez a , diy e
ba ş ladı.
Bu nutuk, b e ni Zeyniler' e gö n d e r di ğ i vakit verdi ğ i nutkun aynı idi. Birden bir e deliliğim tuttu, gül er e k s özü n ü
a ğ zınd a n aldı m :
- Yorul m a yı nız b ey ef e n di, sizin yerin e b e n s öyl ey e yi m , de di m , idar e birç o k hi m m e t ve m a s r afı ihtiyar
ed e r e k yeni bir m e kt e p vüc u d a g etirdi. Yalnız, b e ni m gibi g e n ç bir mu alli min him m e t ve fed a k ârlı ğ ın a
mu ht a ç de ğ il mi? Mersi, b ey ef e n di. Bu lütfunuzu bir ker e B.'de Zeyniler' e gid er k e n gör m ü ş tü m .
322
Tabii b e n , bunl arı s öyl erk e n kov ul m a y ı g öz e al mı ş tı m. Fakat tuhaf de ğ il mi? O, hiç kız m a d ı . Bilakis,
kah k a h al arl a güldü, gay et filozof bir tavırla:
- Ne yapar sı n kızı m? idar e ni n icapları. Sen git m e , o git m e s i n ... Maarif mü d ürl erinin od al arın d a mis afir
ek sik ol m uy o r. Köş ed e ki koltuktan çatlak bir s e s g el di:
- Ay, bu ne çıtıdık çıtıdık fmdıkk ur du b öyl e!
Fmdıkk ur du mu? Beni m İpek b ö c e ğ i v e Gülb e ş e k e r' d e n zat e n c anı m yan m ı ş , bura d a da fmdıkk ur du ha!
Şidd etl e dö n d ü m . Bana türlü isiml er -h e m de inatların a b öyl e tatlı ve b ö c e k isiml e n- ver e n say gı sı zl ar d a n
birini nihay et yak al a m ı ş tı m .
Ona güzel bir ders verecek, bütün öt e kil erinin acı sı nı bu b ey d e n çık ar a c a k tı m .
Müdür, hürmetle cevap verdi:
- Emr e d e r si niz Reşit Beyef e n di, fakat bug ü n cidd e n mü n h ali m yok. Yalnız Rüştiye'nin Fran sız c a
mu alli mli ğ i var. Tabii hanı m ı n işine g el m e z .
- Niçin gelmesin efendim? dedim. Zaten cariyeniz B.'de Darülmu ali m a t Fran sız c a mu allı m e s i y di. Müdür,
ter e d d üt ediy or du:
- Evet, fakat mü s a b a k a ilan ettik. Yarın imtih an var.
- Pek âl â küçük h a n ı m d a imtiha n a girıv erir, ne çık ar? Ben de zat e n imtih an d a bulun a c a ğ ı m . Allah keri m.
Ben g el m e d e n sakı n imtih an ba ş la m a s ı n ha...
Bu Reşit Bey, h er h al d e mü hi m bir ad a m ola c a k . Fakat, ne o tas a v v ur a sı ğ m a z çirkinlikti Yarabi m!
Yüzün e bak ar k e n kah k a h a l arl a gül m e m e k için dud a kl arı m ı ısırıy or du m .
ins a n, ya es m e r olur, ya b ey a z de ğ il mi? Bu b ey ef e n di ni n yüzün d e yeni kap a n m ı ş yaral arın nazik
b ey a zı n d a n kö m ür kar a s ı n a kad ar bin ç e ş it renk vardı. Öyle kirli bir es m e r lik ki, yak alı ğ ını nasıl
kirlet m e d i ğ in e hayr et edilirdi. Sanki birisi, e ğ le nÇALIKUŞU
323
m e k için elini kö m ür tozun a s ok m u ş da bu yüzü ş öyle ka rm a k arı ş ık kar al ayıv er m i ş .
Yara gibi kır mızı, kirpiksiz göz k a p a k l arı içind e birbirin e gay et yakın iki ş eb e k göz ü. Beyaz bıyıklarının
üstün d e ta dud a kl arının ucun a sark a n bir ac a yip burun. Hele öyl e avurtları var ki, görül e c e k ş ey. Hani,
m a y m u n l arı n a ğ zın d a fıstık falan sakl a dı kl arı ke s el e r vardır, tıpkı onl ar gibi, yüzünün iki tarafınd a n
sarkıy or.
Mamafih, b e n de ileri gidiy or du m . Bana birka ç s özl e ettiği iyilik, do ğ rus u az ş ey de ğ il. Herhald e kudr et, bu
b ey ef e n di nin yüzünü yarattıktan s o nr a fazla ileri gittiğini g ör m ü ş , hak s ızlı ğ ını güz el c e bir kalb e taz min
et mi ş ola c a k .
Benc e , gö n ül güz elli ği g öz, yüz güz elli ğind e n da h a iyi bir ş ey.
Kalpsiz bir güz elli ğin, fakir teyz e kızlarının hay atını kır m a kt a n , gö nlün ü s ö n d ür m e k t e n b a ş k a ney e fayd a s ı
var ki?..
İzmir, 2 2 Eylül
Bugün, mü s a b a k a y a girdi m. Tahriri imtih an fen a gitti; istikrar, istis m a r istifa gibi s e kiz, on fiilin muz aril erini,
e m rih a- zırlarını, tahrir en tasrif ediniz, de dil er. Kelim el erin Türç el erini bil miy oru m ki, Fran sız c a s ı n ı yaz ayı m .
Fak at şifahi imtih an iyi oldu, Reşit Beyefe n di b e ni ml e Fran sız c a kon u ş tu. Beh e m e h a l kaz a n a c a ğ ı m ı ümit
ettire c e k b azı s özl er s öyl e di.
Allah, Munise'y e acı sı n.
izmir, 25 Eylül
Netic e anla ş ıldı, imtih anı kaz a n a m a d ı m . Kâtiplerd e n biri de di ki:
324
- Eğ er Reşit Beyef e n di iste mi ş ols ay dı, b e h e m a h a l kaz a n ır dınız. Onun reyi hilafına iş gör m e k kimin
ha d din e dü ş m ü ş ! Herhald e bir fikri var.
Vaziyeti m ç ok fen a. iki gün e kad ar ay b a ş ı oluy or. Kira v er m e k lâzı m. Anne ci ğ i m d e n kalan s o n bir
m a d a ly o n imd a dı m a yeti şti. Bugün onu kar ş ı ko m ş ul ar d a n birin e v er di m . Kocasın a sattırar ak para sı nı
g etir e c e k . Bu yadi g ârı eld e n çık ar m a k iste miy or d u m ; çünkü içind e ann e m l e ba b a m ı n evl e n di kl eri s e n e
ç e ktirdikl eri foto ğ raf vardı. Biçar e foto ğ raf, şimdi çıplak kaldı. Fak at bunu n için de bir tes elli buldu m . Kendi
ken di m e : "Ann e ml e b a b a m , kim s e s i z kızlarının kalbi üstün d e dur m a y ı, elb ett e bir altın parç a s ı içind e
yat m a y a tercih ed e rl er" diyoru m .
izmir, 27 Eylül
Bugün Reşit Beyefe n di' d e n bir tezr ek e aldı m . Bana bir iş bul m u ş . Görü ş m e k için Karşıyak a' d a ki kö ş kün e
ça ğ ırıy or. Maarifteki kâtip, bu b eyin ba n a dü ş m a nlık ettiğini s öyl e m i ş ti. Bu s öz ün do ğ ru ol m a d ı ğ ı
anla ş ılıy or. Bakalı m, yarın anlay a c a ğ ı m .
izmir, 28 Eylül
Reşit Bey'in, Karşıyak a' d a ki kö ş kün d e n dö n üy or u m . Saray gibi bir yer. Bu b ey e , niçin bu kad ar eh e m m i y e t
verdikl erini şimdi anlıy oru m .
Reşit Bey, b e ni nez a k e tl e ka b ul etti. Fran sız c a m ı b e ğ e n di ğ ini, fakat ark a d a ş l arının b an a hak sızlık
et m e l e rin e m a ni ola m a d ı ğ ını s öyl e di. Mektubun d a ba h s e tti ğ i iş, kızlarının Fran sız c a mu alli mli ğiy mi ş. Bana
de di ki:
- Hanı m kızı m, iktidarınız gibi hal ve tavrınız da h o ş u m a gitti. Maarif m e kt e pl erin d e sürünüp n e
yap a c a k s ı n ız? KızlarıÇALIKUŞU
325
m a Fran sız c a der si verirsiniz. Berab e r oturur kalk ar sı nız. Size güz el bir od a veririz, ol m a z mı?
Bu, ad et a mür e b b i y elikti. Herhald e b e ni m mu alli mli ğim d e n da h a rah at v e kârlı iş ola c a k tı. Ne çar e ki, b e n ,
bu m e s l e ğ i öt e d e n b eri s e v m e m , hiz m e t çilik kabilind e n bir ş ey ad d e d e r di m .
Reşit Bey'i kır m a k do ğ ru de ğ ildi. Göst er di ğ i e m n iy et ve n ez a k e t için te ş ek k ür ettim. Fak at Munise'yi
ba h a n e ed e r e k kab ul ed e m e y e c e ğ i m i anlattı m. Reşit Bey, bunu s e b e p say m ı y o r d u:
- Onun da b a ş ı mı zın üstün d e yeri var, kızı m. Küçük bir ç o c u ğ un fakirha n e m i z e ne yükü olur? diyordu.
Kati c e v a b ı m ı v er m e d i m . Üç gün mü hl et iste di m . Son bir te ş e b b ü s t e bulun a c a ğ ı m . Res mi bir mu alli mlik
bulurs a m âlâ. Olmaz s a ne çar e!
Karşıyak a, 3 Ekim
Munise ile ba n a kö ş kün üst katınd a de niz e kar ş ı bir od a v er dil er. Küçük, fakat ku ş kafe si gibi şirin bir yer.
Geç vakt e kad ar pe n c e r e m d e n rıhtı mı v e de nizi s eyr etti m. Pen c e r e m , bütün körfezi g örüy or. Karşıda
fzmir, yıldızlarla don a n m ı ş bulut kü m el e ri n e b e n z e y e n tep el e riyl e, mu ht e ş e m bir don a n m a aydınlı ğ ı içind e
yan a n Kordonu'yla g örül e c e k ş ey.
Fak at do ğ rus u, ön ü m d e k i Karşıyak a rıhtı mı, b e ni dah a ziyad e e ğ l en dirdi. Burada n e güz el, ne e ğ le n c e li bir
hay at var. Gec e yarısın a kad ar tra m v a yl ar işliyor, hav a g a z l arı nın ye ş il aydınlı ğ ınd a ardı ark a s ı ke sil m e y e n
g e n ç kafilel eri piyas a ediy or. Uzakta, de niz e allı, ye ş illi ziyalar akıtan bir gazin o d a , gitarla kâh ş en, kâh
m a h z u n hav al ar çalıy orlar.
Bilme m niçin, b an a öyl e g eliy or du ki, bu hafif aydınlıkta
yalnız elbi s el e rinin siyah yahut b ey a z lek el erini fark ettiğim ins a nl ar, h e p, birbirlerini s e v e n niş anlı çiftlerdir.
Yalnız onl ar de ğ il, kara nlı ğ ın bütün görün m e y e n kö ş el eri, de nizin içind e koyu hay al etl eri fark edil e n kay a
yığınlarının üstü, h e p b öyl e görün m e y e n s e v gil erl e dolu.
Denizd e n g el e n fısıltılar, dud a k dud a ğ a gizli s öyl e ş m e l e r . Gec e n i n g ö ğ s ü m e b a s a n , n ef e s i mi tıkay a n ılık
nef e sl eri, öyl e g e n ç kızların dud a kl arın d a n g eliy or ki, b a ş ları s e v gililerinin b oy n u n d a , g özl eri onları g e c e
de nizl eri gibi koyula ş mı ş ye ş il g özl erin d e .
Beni bu kö ş k e bir küçük h a m m gibi nez a k e tl e kab ul ettiler. Kendi yükü m , hiç bir za m a n ba n a a ğ ır
g el m e m i ş ti. Böyle oldu ğ u hald e b av ulu m u ken di eli ml e od a m a çık ar m a m a mü s a a d e et m e y e n , onu zorla
eli m d e n ç e kip alan ihtiyar kalfay a minn ett ar oldu m . Munise, da h a bunl arı anlay a c a k ya ş ta de ğ il. Köşkün
ihtiş a mı biç ar e ni n gözl erini ka m a ş tırdı. Demin yukarı çık ark e n , evi miz d e h er za m a n yaptı ğ ı ş ak ayı tekr ar
et m e k istedi, m e r di v e n i n yarısın d a bird e n b ir e et e ğ i mi yak al a dı, çıktı ğ ı m b a s a m a k l a r d a n b e ni g eri
indir m e y e uğra ş tı. Kolunda n tuttum, kula ğ ın a e ğ iler e k :
- Munise, biz artık b a ş k a s ı n ı n evin d e yiz ç o c u ğ u m . .. İ nş allah yine ken di evi miz olurs a o vakit kızı m, de di m .
Çoc u k, bird e n b ir e durdu. Ne de m e k iste di ğ i mi anla m ı ş tı.
Oday a girdi ğimiz vakit, güz el küçük yüzün d e k i s e vin ç s ö n m ü ş tü. Bu ç o c u k , b e ni n e kad ar inc e anlıy or.
Kollarını b oy n u m a dol a dı, h er za m a n d a n ziyad e ba n a s ok ul ar a k küçük küçük bus el e rl e yüzü m ü n h er
tarafını öptü.
Pen c e r e m i kap ark e n bir ker e da h a dı ş arıya b aktı m. El, ay ak ç e kil mi ş , fen erl er s ö n m ü ş , biraz ev v el sa hil f
en e rl er iyle oyn a ş a n de niz bile, şimdi ku m s a lı n bir kıs m ı n ı b o ş bırak ar a k
ÇALIKUŞU
327
da h a uzaklar a ç e kil mi ş , yav a ş yav a ş uyuya n bir ç o c u k gibi ba ş ını kay al arın b ey a z yastı ğ ın a koy m u ş ...
*
Ben buray a bu gü n g elirk e n ... (Fakat bun u yaz m a y a c e s a r e t ed e m e y e c e ğ i m , dursun.)
Karşıyak a, 7 Ekim
Reşit Bey'in kö ş kün d e hay at fen a g e ç m i y o r. Tal e b e l e ri m , biri b e n ya şta, biri da h a küçük iki kız.
Büyüğ ünün is mi Ferhun- de, güz ellikt e b ey b a b a s ı n ı n bir e ş i. Bunun için gay et hırçın tabiatlı. Küçük
Sab a h a t, onun zıddı. Bir b e b e k gibi güz el, şirin, yum uk yu mu k bir kız...
Kalfa hanı ml ar d a n biri, bir gün m a n alı m a n alı göz kırptı:
- O vakitlerd e rah m e tli hanı m e f e n d i ha st ay dı. Bir g e n ç as k e ri dokt or g elir gid er di. Hanı m ef e n di b e s b e lli bu
dokt or un yüzün e bak a b ak a ç o c u ğ u güz el oldu, de di.
En büyük korku m hiz m et çil er d e n . Niçin hakik ati sakl a m a - lı, az ç ok onların kapı yold a ş ı de ğ il miyi m? Fak at
b e n , ç ok iyi har e k e t etti m, hiç birisin e iş buyur m a d ı m . .. Onun için hür m e t ediy orl ar...
Mamafih, bun d a Reşit Beyefe n di'nin verdi ğ i eh e m m i y e ti n de -zan n e d e ri m - tesiri var.
Köşkün en büyük kusuru arı kov a n ı gibi işle m e s i . Misafir, hiç ek sik ol m uy o r. Daha fen a s ı, Ferhun d e ile
Sab a h a t, mutlak a h er mi s afir e çık m a m için ısrar ediy orlar. Köşkün bun d a n dah a büyük bir kusuru, Reşit
Beyef e n di'nin büyük o ğ lu Ce mil Bey... Otuz ya ş ların d a kad ar, m a n a s ı z ve s e vi m s i z bir g e n ç ... Sen e ni n on
ayını Avrupa'd a. b a b a s m ı n para s ı nı ye m e k l e g e çirir mi ş . iki ayını da bur a d a , izmir'd e. Berek et ver sin, bu iki
ayın s o n gün- lerind e yiz. Öyle ol m a s a y d ı , kö ş kü üç gün ev v el bırak m ı ş ola328
çaktı m . San a ne mi, diy e c e k s i n ? Ben de, ken di ken di m e öyl e de di m a m a , h e s a p yanlı ş çıktı.
Üç gün evvel Ferhun d e ile Sab a h at, g e ç vakt e kad ar b e ni a ş a ğ ı sal o n d a alık oy m u ş l ar dı. Onlard a n
ayrıldıktan s o nr a kar anlıkta yukarı çıkıy oru m ... Üçüncü kat m e r div e n i n ba ş ın d a bir erk e k g öl g e s i yl e
karıla ş tı m. Birden bir e ürktü m, g eri ç e kil m e k istedi m .
Cemil Bey'in sesi:
- Kork m a y ı nız, küçük h a m m , yab a n c ı de ğ il, de di. Yan pe n c e r e d e n birind e n , yüzü m e hafif bir aydınlık
vuruy or d u.
- Affed er siniz, b ey ef e n d i, bird e n b ir e tanı m a d ı m efe n di m , de di m . Geç m e k istedi m .
Ce mil Bey, sa ğ a do ğ ru bir adı m attı. Merdiv en b a ş ı dar oldu ğ u için g e ç e c e k yol kal mıy or d u.
- Uykum kaçtı, küçük h a m m , pen c e r e d e n m e h t a b ı b e kl e m e y e çıktı m.
Maksadı hiss et m i ş ti m. Bir ş ey anla m a m ı ş gibi g örün e r e k usulc a kaç m a k istiyordu m . Mamafih, s öz ü
c e v a p s ı z bırak m a m a k için:
- Mehtap za m a n ı de ğ il ki, efe n di m , de di m . O, yav a ş yav a ş .
- Nasıl de ğ il, küçük h a n ı m . y a bu m er div e n b a ş ın d a bird e n b ir e do ğ a n pe m b e m e h t a p! Hangi m e h t a b ı n
aydınlı ğ ı ac a b a o kad ar gö n ül alıcıdır ki?!
Ce mil Bey, bird e n b ir e b e ni bilekl eri m d e n yak al a dı, sıc a k nef e si ni yüzü m d e his s etti m ve kuvv etl e ken di mi
g eriy e attı m. Bir m e r di v e n par m a klı ğ ın a sarıl m a s a y d ı m , a ş a ğ ıya kad ar yu: varlan a c a k tı m . Fen a hald e
ba ş ı mı çarp m ı ş tı m. Hafif bir ıstırap ferya dı nı zapt ed e m e d i m .
Ce mil Bey, gürültü et m e k s i zin yanı m a inmi ş ti. Yüzünü gör m e d i ğ i m hald e pek tela ş v e h ey e c a n içind e
oldu ğ un u his s e d iy or d u m .
ÇALIKUŞU
329
- Ferid e Hanı m, b e ni affediniz, bir yeriniz incindi mi? de di.
- Hayır, eh e m m i y e ti yok, yalnız b e ni bırakınız, diy e yalvar a c a k tı m . Fak at dud a kl arı m d a n b o ğ uk bir
hıçkırıktan ba ş k a s e s g el m e d i . Bu hıçkırı ğ ı b o ğ m a k için m e n dili ml e a ğ zı mı kap a m a k istedi m . O vakit,
hafifç e yaral an a n dud a ğ ı m d a n inc e inc e kan sızdı ğ ını g ör dü m .
Merdiv e n pen c e r e s i ni n yanın d a y dı k. Açık kal mı ş bir panjurd a n gire n hafif aydınlık içind e Ce mil Bey de bu
kanı g ör m ü ş tü. Sesi te e s s ürlü titrey er e k :
- Feride Hanı m, de di. Bu g e c e b e n düny a n ı n en adi bir ad a m ı gibi har e k e t etti m. Beni affettiğinizi
s öyl e m e k mürüv v etini esir g e m e y i niz, Ferid e Hanı m.
Yapılan terbiy e sizlikt en s o nr a bu s o ğ uk ed e b i y at, tüyleri mi ürpertti ve b an a bütün c e s a r e ti mi iad e etti.
Sert bir sesle:
- Yaptı ğ ınızd a bir fevk al â d e lik yoktur ef e n di m , de di m . Kadın hiz m et çi, evl atlık ka bilind e n ins a nl ar a b öyl e
mu a m e l e l e r yap m a k âd ettir... Kona ğ ınızd a bunl arın vaziy etin d e n pek farklı ol m a y a n bir vaziy eti kab ul
et m e k l e b e n , bun a ça n a k tuttum. Bir g e v e z e lik falan et m e m d e n kork m a y ı n , yarın sa b a h ras g el e bir
ba h a n e ile çıkıp gid e c e ğ i m .
Bunları s öyl e dikt e n s o nr a tela ş sız ve lak ayt bir tavırla m e r div e n l e ri çıktı m, od a m a do ğ ru yön el di m .
Bir eli m e çant ayı, bir eli m e Munise'yi alar ak kapıyı ç e kip git m e k kolay. Fakat ner e y e ? Aradan üç gün
g e çti ğ i hald e bu kar ar tatbik edil e m e d i . Hâlâ bur a d a y ı m . Çünkü g el di ğ i m g e c e , deft eri m e bile yaz m a y a
utan dı ğ ı m ş eyi artık itiraf et m e k za m a n ı g el di.
Ben buray a bir ak ş a m ü s t ü ortalık kar arırk e n g el mi ş ti m.
r
330
"lı"
Ertesi sa b a h ı b e kl e m e k da h a mün a s i p de ğ il miydi? Tabii b öyl e. Fakat bun a imk â n yoktu.
Buraya g el di ğ i m o ümitsiz ak ş a m d a , kö ş k mis afirlerl e doluy du. Reşit Beyef e n di v e küçük h a n ı m l ar b e ni
yeni satın alın mı ş bir süs e ş y a s ı gibi mi s afirlerin e gö st eriy orl ardı. Herk e s b an a b e ğ e n e n , hatta biraz
acıy a n bir gözl e bakıy or d u. Yeni vaziy eti min b e ni m e c b u r ettiği m a h c u p nez a k e tl e h erk e s i n ayrı ayrı
gö nlün ü al m a y a çalı ş ırk e n , üstü m e hafif bir bay gı nlık g el mi ş , ken di mi kay b e t m i ş ti m. Yalnız bird e n b ir e
san d aly e ni n ken arı n a otur m u ş , dud a kl arı m d a k i ş aş kın gülü m s e m e y i bile s ö n d ür m e y e çalı ş ar ak yarı m
dakik a, b elki da h a az g özl eri mi kap a m ı ş tı m.
Reşit Bey, küçük h a n ı m l a r, mi s afirler tela ş et mi ş ler di.
Sab a h a t, elind e bir b ard a kl a ko ş m u ş , ş ak al a ş ır gibi ikimiz de gül er e k b a na zorla birka ç yudu m su içirmi ş ti.
Misafirlerd e n ya ş lı bir hanı m e f e n di gülü m s e y e r e k :
- Bir ş ey de ğ il, lod o s u n tesiri ola c a k . Ah, bu za m a n ı n as a b i, nazik küçük h a n ı m l a rı. Bir parç a hav a
de ğ i ş m e s i yl e gül gibi sar arıp s oluy orlar, de di.
Hepsi b e ni, m eş akk at e tah a m m ü l ü ol m a y a n bir küçük h a - nı m, nazik, ha st a bir kız sa nıy orl ar dı.
Ben, onl arı ba ş ı ml a tas dik ediy or, b öyl e zan n ettikl eri için ad et a min n ett ar oluy or d u m .
Onlara yalan s öyl e m i ş ti m.
Bu hafif b ay gı nlı ğ ın s e b e b i ba ş k ay dı. Çalıku ş u, o gün, ö mr ü n d e ilk defa aç kal mı ş tı.
Karşıyak a, 1 1 Ekim
Bugün Ferhun d e ile Sab a h at'in yin e izmir'd e n mis afirleri g el mi ş ti. On b e ş ile yirmi ya ş ara sı n d a dört
küçük h a n ı m . Öğled e n s o nr a bir de niz g e zintisi yapa c a k , sa n d all a Bayraklı'ya giÇALIKUŞU
33 1
dip gelecektik. Fakat ta m s ok a ğ a çık a c a ğ ı m ı z vakit, ak si gibi ya ğ m ur ba ş ladı. Arka mız d a çar ş afları mı zl a,
m a h z u n m a h z u n sal o n a dö n d ü k . Küçükh a nı ml ar bir parç a piyan o çaldılar, biraz de dik o d u yaptılar. Sonra,
birer birer kö ş el er e ç e kil er e k gizli gizli kon u ş tular. Böyle b a ş b a ş a gıdıklan m ı ş gibi gülü ş er e k n e
kon u ş al a c a ğ ı m alu m .
Sab a h a t, ç ok tatlı, ç ok ş eytan bir kız. Misafirlerini e ğ le n dir m e k için, güz el m a s k a r alıklar icat etti. Bir
etaj erin üstün d e aile, ah b a p foto ğ raflarıyla dolu albü ml e r vardı. Bunlard a n bir tan e s i ni ç e k e r e k m a s a n ı n
ba ş ın a g e çti, ark a d a ş l arını etrafın a toplayıp onl ar a foto ğ raf gö st er m e y e ba ş la dı. İşin zev ki foto ğ raflard a
de ğ il, Sab a h at'in onlar için s öyl e di ğ i s özl er d e y di. Her birisiyle öyl e e ğ le niy or, hay atları, tabiatları için öyl e
tuhaf ş eyler s öylüy or d u ki, gül m e k t e n b ayılıy or duk. Mesel a, gö ğ s ü niş anlarla dolu, h ey b e tli bir pa ş a,
düny ay a e m r e d e c e k gibi g örün e n bu koc a sak allı ad a m , karısın d a n süpür g e ile day a k yer mi ş .
Akrab al arın d a n kerliferli bir hanı m e f e n d i, fakat dı ş ırlıklı oldu ğ u b elli, bir gün vapurd a n Kokaryalı isk el e s i n e
çık ark e n kaz a ile de niz e dü ş m ü ş , m e m l e k e ti nin şive siyl e: "Tatlı ca nl arı m gidiyor, kurtarın!" diy e b a ğ ır mı ş .
Reşit Bey'in, Konyalı bir süt dayı sı vardı ki, b ak m a k l a doyulur ş ey de ğ ildi. Bu, sarıklı poturlu bir h o c a
ef e n di kıyaf etin d e g örün üy or d u. Onun kar ş ısın d a duran foto ğ rafını is e, m e b u s oldukt a n s o nr a frak v e tek
gözlükl e çık ar m ı ş tı.
Hoca Efendi, hidd etl e gözl erini aç ar a k m e b u s a b akıy or, m e b u s , dud a kl arını bük er e k ho c a y ı alay a
alıyordu. Bu m a n z a r a , o kad ar güz el di ki, sayfayı ç e vir m e m e s i için Sabahat'in elini tutuyor, deli gibi
gülüyordum.
Ferhun d e , b e ni ml e ş ak a et m e y e çalı ş ıyordu:
- Ferid e Hanı m isters e n i z sizi bu güz el zatla evl e n dir eli m, şimdi mü n h al dir. ilk karılarını b o ş a dı, şimdi
m e b u s a lâyık bir alafran g a hanı m arıyor, de di.
332
Ben, hâlâ gül er e k m a s a n ı n ba ş ın d a n ayrıldı m, Ferhun- de'y e :
- Hem e n m e k t up yazınız, b e n razıyı m, ins an , ba ş k a s a a d e t bulun m a z s a bile, hiç ol m a z s a ö mr ü n ü tatlı tatlı
gül m e k l e g e çirir, de di m .
- Ferid e Hanı m, bu foto ğ rafı g örür s e n iz, m e b u s u m u z a var m a k t a n kork arı m , vaz g e ç e r s i niz, de di.
Misafirler, h ep bir a ğ ızda n : "Ah, ne güz el..." diye haykırı ş tılar. Ellerini s allay ar a k b e ni ça ğ ırıyorlardı.
- Nafile, n e olurs a olsun, b e n m e b u s u m d a n vaz g e ç e m e m diy er e k yakla ş tı m, albü m ü n üstün e , birbirin e
karı ş an dalg alı sa ç kü m e l e ri ara sı n d a n b a ş ı mı uzattı m. Ben de onlar gibi hafif bir feryadı m e n ed e m e d i m .
Albümü n yaprakl a n içind e n gözl eri m e b ak ar a k gülü m s e y e n bu foto ğ raf, Kâmran'ın foto ğ rafıydı.
*
Sab a h a t, bu foto ğ rafın sa hi biyl e e ğ l en m e d i bilâkis, ç ok alak a ve har ar etl e ark a d a ş l arın a ş u tafsilatı verdi:
- Bu b ey, Münevv er Teyz e m 'i n zev ci dir. Geç e n ilkba h ar d a istan b ul'd a y k e n dü ğ ünl eri oldu. Kendini
gör s e n i z ac a b a bu foto ğ raf bir ş ey mi? Bir g özl eri, bir burnu var ki, g örül e c e k ş ey! Size da h a tuhafını
s öyl ey e yi m : Bu b ey, teyz el erin d e n birinin kızını s e v e r m i ş . Bu kız, ufak tefek gay et h opp a , gay et şım arık bir
ş ey mi ş , hatta bunu n için is min e Çalıku ş u derl er mi ş . Çalıku ş u, bu Kâmran Bey'i bir türlü iste m e m i ş . Gönül
bu ya",.
Nihayet, evlenmelerine bir gün kala, bir b a ş ın a ev d e n kaç m ı ş , yab a n c ı m e m l e k e tl er e git mi ş . Kâmran Bey,
aylarc a ye m e d e n , iç m e d e n ke sil mi ş bu vefa sı z kızı b e kl e m i ş . Hiç dö n m e y e niy eti ols a, g elin ola c a ğ ı g e c e
kaçıp gid er mî? Münevv er Teyz e m , kayn a n a s ı n ı n elini öptü ğ ü vakit ora d a y d ı m , ihtiyar hanı m e f e n d i , o bir
dald a dur m a z , ac a yip Çalıku ş u'nu hatırla mı ş ola c a k ki, ç o c u k gibi a ğ ladı.
ÇALIKUŞU
333
Bu tafsilâtı, ark a m d a k i piyan o y a day a n a r a k hiç bir ş ey s öyl e m e d e n , hiç bir har e k e t et m e d e n dinl e mi ş ti m.
Kâmran, hâlâ albü m ü n içind e b an a gülüy or d u. Gay et yav a ş bir s e sl e ; "Kalpsiz" de di m .
Sabahat, bana döndü:
- Çok do ğ ru s öyl e di niz, Ferid e Hanı m, de di. Bu kad ar güz el, bu kad ar nazik bir g e n c e v efa et m e m i ş bir
kıza "kalpsizd e n ba ş k a bir ş ey de n e m e z .
Kâmran, b e n s e n d e n nefr et ediy oru m . Öyle ol m a s a y d ı , bu ha b e ri aldı ğ ı m vakit a ğ lar, b ayılır, m at e m i ni
tutardı m. Halbuki b e n , ö mr ü m d e hiç bir gün, bu gü n k ü kad ar gül m e d i m , etrafı m- dakileri bu kad ar n e ş e ve
ş enli ğ e b o ğ m a d ı m . Hatta, ba ş ı m d a n mü n a s e b e t s i z bir kaz a g e ç m e s e y d i bug ü n e , ö mr ü m ü n en m e s ut
gün ü diy e bil e c e k tim. ••
Akş a mü st ün e do ğ ru hav a aç m ı ş , uzun c a bir kır g e zintisi yap m a m ı z a mü s a a d e et mi ş ti. Bir s el çukuru
ken arın d a n g e çiy or d u k . Misafirlerd e n biri, çukurun öt e yak a s ı n a bir kası m p a tı gör dü: "A, ne güz el!
Kopar m a k mü m k ü n ols ay dı!" de di. Ben, gül er e k : "ister s e niz onu siz e h e diy e ed e yi m ?!" de di m . Çukur, bir
tehlik e te ş kil ed e c e k kad ar derin v e g e ni ş ti.
Hanı ml ar gülü ş tüler, birisi:
- Köprü ols ay dı, iyi ola c a ktı, diy e ş ak a etti. Ben sa d e c e :
- Köprüsüz de g e çilir zan n e d e ri m , de di m ve bird e n b ir e atladı m . Arka m d a n bir çı ğlık koptu.
Öteki tarafa g e ç m e y e muv affak ol m u ş tu m . Fak at ne çar e ki va at ettiğim kası m p a t ı nı kop arıp g etir e m e d i m .
Çünkü ay akl arı m çukurun ta m ken arın a b a s m ı ş tı. Düş m e m e k için bir dik e n kü m e s i n e sarıl mı ş , ell eri mi
yırtını ş tım. Evet, bu kaz a b a ş ı m a g el m e s e y d i , avu c u m a bat a n dik e nl erin sızısı b e ni, ak ş a m
334
kar anlı ğ ı içind e kö ş k e dö n ü n c e y e kad ar a ğ lat m a s a y d ı , bu gü n e ö mr ü m ü n en ş en, en e ğ l en c e li gün ü
diy e c e k ti m .
Kâmran, b e n s e n d e n nefr et ettiğim için, yab a n c ı m e m l e k e t l e r e kaç m ı ş tı m. Şimdi, n efr eti m o der e c e y i
buldu ki, bu uzaklık kâfi g el miy or, s e nin ya ş adı ğ ın, n ef e s aldı ğ ın düny a d a n uzaklar a kaç m a k istiyoru m .
Artık bu ev d e kal m a m a y ı iyiden iyiye zihni m e yerl e ş tirdi m. İki üç gün d e bir İzmir' e iniyor, Maarif İ dar e si'n e
uğ ruy ordu m. Dün sa b a h vapur d a e s ki mu alli ml er d e n Sor Bereni s' e tes a d üf etti m. Onu bir ker e de iki ay
ev v el gör m ü ş , m e k t e pt e y k e n pek s e vi ş tiğimiz için bir parç a hali mi anlat m ı ş tı m. Sor Be-renis dün de di ki:
- Ferid e, b e n birka ç gün d e n b eri s e ni arıyoru m . Karanti-na'd a ki m e kt e b i m i z d e bir Türkç e v e resi m
mu alli min e ihtiyaç var. Müdirey e s e ni tavsiy e ettim. Ayrıca ev tutm ay a ha c e t yok, m e kt e pt e kalırsın. Zaten,
s e n bizi m hay atı m ı z a alı ş ıksın.
Kalbim çarp m a y a ba ş la dı, öyl e" s anıy or u m ki, tekr ar or ay a, o günlük kok ul arının, p a ğ ır er g a n u n s e sl erinin
için e dü ş er s e m , ç o c u kluk rüyaları m d a n bir kıs mı n a tekrar kavu ş m a k mü m k ü n ola c a k .
Düşün m e y e bile lüzu m gör m e d e n :
- Peki Ma Sor, g elirim, te ş ek k ür ed e ri m , de di m .
Bugün, or ay a git m e d e n ev v el Maarif İ dar e si'n e uğ radı m , m a k s a d ı m , evr a kı m ı g eriy e al m a ktı. Müdürün üç
gün d e n b eri b e ni aradı ğ ını s öyl e dil er. Ne istedi ğ ini m e r a k ed e r e k yan m a girdi m. Maarif Müdürü b e ni
görün c e :
- Çok b e kl e di n kızı m, fakat talihin e iyi bir yer çıktı. Seni Kuşada sı m e k t e b i n e gö n d e r e c e ğ i m , de di.
Kuşada sı, n e güz el isim; b e ni m adı m . içim d e n öyl e g el di ki, mutlak a güz el bir yer ola c a k . Fak at Sor
m e k t e b i için v er di ğ i m s öz... Bir iki dakik a kaldı m , c e v a p v er m e d e n dü ş ünüy or d u m .
Bu tarafta rah at bir hay at vardı. Öbür tarafta b elki yin e
ÇALIKUŞU
335
zaruret, sefal et, fakat bun un da b a ş k a bir tes ellisi, b a ş k a bir cazi b e s i yok muy du? Gözü m ü n önün e ,
m e k t e pl e ri mizin b akı m s ı z kal mı ş ka b a sa b a ell er e ziyan ol m u ş , mini minil eri g el di. Bu biç ar el er , açıl m a k
için biraz gün e ş , bir parç a ş efkat b e kl e y e n çiç e kl er gibiydi. Bu ş efkat, bu har e k e ti g ö st e r e n l e r e ,
gö n üll erinin bütün min n et ve mu h a b b e t i ni v eriy orlardı. Her ş ey e ra ğ - m e n . b u küçük s efilleri, derin derin
s e v m e y e ba ş ladı ğ ı mı anla dı m . Munise bile onlar ara s ı n d a n g el m e m i ş miydi?
Bundan b a ş k a s o n bir s e n elik hay atı m ı n bir iki tecrü b e s i da h a vardı. Aydınlık, ha st a gözl eri na sıl
incitiyors a , sa a d e t de ha st a gö n üll eri öyl e sızlatıy or. Hasta g özl er gibi ha st a gö n üll er için de kara nlıkta n iyi
ilaç yok.
Ben, mu alli mli ği açlıktan öl m e m e k için kab ul et mi ş tim. Hesa b ı m do ğ ru çık m a d ı . Bu m e s l e k , bir gün
açlıktan öldür e b ilir. Fakat ne ziyanı var? Değil mi ki, b e ni m gö nlü m ü n ş efkat e olan açlı ğ ını doyur a c a k ,
ken di hay atını ba ş k al arının sa a d e ti n e vakf et m e k tes ellisini b an a v er e b il e c e k . O öl m ü ş günl erin öl m ü ş
rüyası nı yenid e n uyan dır m a k zat e n mü m k ü n de ğ ildi. Başımd a n günlük korkularının a ğ ır hülya sı,
kulakl arı m d a n er g a n u nl arı n ha s s a s iniltileri yav a ş yav a ş silindi. Kuşada sı'n a, tekrar kavu ş a c a ğ ı m
mini mi nil erin mu h a b b e t ve m er h a m e t b e kl e y e n hay all erin e gülü m s e y e r e k :
- Peki, beyefendi, giderim, dedim.
Emri mi alınc a y a kad ar kö ş kt e kim s e y e bir ş ey s öyl e m e k iste miy or d u m . Fakat yeni bir vak a b e ni bun a
m e c b u r etti: Büyük kalfa bir za m a n d a n b eri b an a tuhaf tuhaf ş eyl er s öylüy or du. Mesel a g e ç e n gün, hiç
mün a s e b e t i yokk e n de m i ş ti ki:
- Kızım, b e n s e ni gün d e n gün e da h a ziyad e s e viy or u m . Sad e b e n de ğ il, h erk e s öyl e... Ferhun d e ile
Sab a h a t, g e n ç ç o c u kl ar a m a , ev e tat ver miy orl ar. Sen g el dikt e n s o nr a bir b a ş Reş at Nuri Güntekin
336
illi !
kalık oldu. Tabi atın, ahlâkın güz el, büyükl e büyük, küçükl e k üçük oluyorsun.
Buna b e n z e r dah a birç o k s özl er... Kalfa hanı m ı n bu s özl erin e b e n bir: "Kapı yolda ş ı tev e c c ü h ü n d e n b a ş k a
bir m a n a ve- re miy or d u m . Halbuki ihtiyar kadın, dün g e c e büs b ütün açıldı:
- Kızım, ne yaps a k da s e ni bu ev e b a ğ lay a b il s e k ac a b a ? Beni m aklı m a bir çar e g eliy or a m a , sakı n aklın a
bir ş ey g el m e s i n , hani vallahi kim s e bir ş ey s öyl e m e d i .
Kalfanın bu s özl erinin, birisi tarafınd a n s öyl e n di ğ in e şüph e m kal m a d ı . Fak at anla m a m a z h k t a n g el er e k
dinl e m e y e de v a m ettim. O ba ş ladı ğ ı bir s öz e de v a m a c e s a r e t ed e m e d i ğ i vakit, b a ş k a s öz e atlay ar a k
s öylüy or du:
- Beyef e n di, ya ş lı bir ad a m de ğ il, b e n ç o c u klu ğ un u bilirim. Güzel bir ad a m de ğ il a m a , de b d e b e s i , saltan atı
var. Eh, tabiatı da fen a de ğ il. Kızım, ev hanı m s ı z gitm e y e c e k , yarın öb ür gün Ferhun d e ile Sab a h at
koc a y a gid erl er. Maazallah, bir har a m z a d e y e dü ş er s e k , hal fen a. Ferid e Hanı m, ins an bur m a bıyıklı
delik a nlılar a da varır a m a , bu de b d e b e y i bula m a z . Ah, şu Bey'e mün a s i p bir kızc a ğ ız bula bils e k , n e der sin
kızı m?
Ben, bir ş ey de m i y o r acı acı gülü m s e y e r e k dü ş ü nüyordum.
Reşit Beyef e n di'nin b an a o kad ar hür m e t et m e s i , Sab a- hat'le Ferhun d e ' ni n der sl erin e bu der e c e
eh e m m i y e t ver m e s i , bizi ml e sa atl er c e ş akal a ş m a s ı , hatta top oyn a m a s ı ... Dem e k bütün bunlar... Maarif
kâtibinin: "Reşit Beyefe n di iste s e s e ni Fran sız c a mu alli mli ğin e tayin ed e r di, h er h al d e bir m a k s a d ı var!"
diy e s öyl e di ğ i s özl er aklı m a g el di. Birkaç s e n e ev v el b öyl e bir ş ey e isyan ed e r di m . Fakat şimdi, s öz ü
ke s m e k için kalfay a lakayt bir tavırla ş u c e v a b ı verdi m:
- Sizinle g örü c ü gid er, Reşit Beyefe n di'y e bir hanı m c ı k arardık. Ne çar e ki, b e n bir iki gün e kad ar
Kuşada sı'n a gidiy oru m . Birkaç ay s o nr a niş anlı m or ay a g el e c e k , evl e n e c e ğ i z, de- 1 di m. Sonra ş a ş kın
ş a ş kın yüzü m e b ak a n ihtiyar kadın a:
ÇALIKUŞU
337
- Allah rah atlık ver sin, kalfacı ğ ı m, b e n erk e n yata c a ğ ı m , deyip od a m a ç e kildi m.
Kuşada sı, 2 5 Kasım
"Kuşada s ı'n a gid er misiniz?" de dikl eri vakit, bird e n s e vin mi ş , ken di ken di m e : "Kuşada sı, b e ni m ad a m , bu
kad ar za m a n d a n b eri ara dı ğ ı m sa a d e ti, gö n ül rah atı mı mutlak a or a d a bula c a ğ ı m!" de m i ş ti m. Bu his b e ni
aldat m a m ı ş tı. Burasını h er yerd e n ziyad e s e v di m . Pek güz el bir m e m l e k e t diy e mi? Hayır. Kuşada sı,
ev v el c e zann etti ğ im gibi. Munise ile -bu sarı pap a ğ a n ı ml a - av ar e , yalnız bir hay at g e çir e c e ğ i m bir
Rob e n s o n ad a s ı çık m a d ı .
Rahatı m pek yolun d a oldu ğ u için mi? Bu da de ğ il. Bilakis h er za m a n k i n d e n ziyad e çalı ş ıyoru m . Ş u hald e ?
Verilec e k c e v a p biraz gülün ç . Fak at ne yapayı m ki hakik at. Bej) Kuşada sı'nı güz el ve rah at yer ol m a d ı ğ ı
için s e viy oru m . Öyle sa nıy or u m ki, kudr et, yalnız güz el si m al arı de ğ il güz el toprakl arı, güz el de nizl eri de
ins a n a gizli g ö n ül az a pl arı ver sin diye yarat mı ş .
Bir ay ev v el buray a g el di ğ i m vakit, m e k t e b i n b a ş m u alli- m e s i b e ni kar ş ısın a aldı. Elli ya şlarınd a kad ar,
ha st a, bitkin bir kadın, ba n a de di ki:
- Kızım.birbirind e n ta m üç ay fasıla ile da ğ gibi iki o ğ lu m u kara topra ğ a v er di m . Dünyayı g öz ü m g ör m ü y o r .
Seni bur ay a ikinci mu alli m elikl e g ö n d e r m i ş l er. Gen ç si n, m alu m a tlı g örün üy or s u n , m e kt e b i sa n a
bırakıy oru m . Bildiğin gibi idar et et. iki mu alli mi miz da h a var, ya ş lı iki hanı m , onl ard a n hayır yok.
Elimd e n g el di ğ i kad ar ç alı ş ac a ğ ı m ı va at ettim v e s öz ü m d e durdu m .
Baş mu alli m Hanı m, b an a dün de di ki:
- Ferid e Hanı m kızı m, san a n e kad ar te ş ek k ür ets e m az, va at ettiğind e n on kat ziyad e çalı ştın. Bir ay
içind e g er e k m e k Çalıku ş u - F 2 2
338
tep, g er e k ç o c u kl arı mı z çiç e k gibi oldu. Allah s e n d e n razı olsun. Arkad a ş ların d a n en mini mi ni ç o c u kl ar a
varın c a y a kad ar h erk e s s e ni s e viy or Ben bile vakit vakit der di mi, yüre ğ i min acı sı nı unutuy oru m , s e n
gül erk e n gül m e y e ba ş lıy orum.
Zavallı kadı n, ken di kar a g özl eri için çalı ş tığ ımı zann e di y or, min n e tt ar oluy or du.
Çalış m a k , bütün ruhuyla, ken dini ba ş k al arın a v er m e k n e güz el ş ey! Çalıku ş u ta m a m ı yl a e s ki Çalıku ş u
oldu. Ne o, Ç.'deki müp h e m ya ş a m a k yorgunlu ğ u, ne İzmir'd e ki isyanl ar, hiç biri kal m a d ı , bir yaz s e m a s ı n a
mu s all at ol m u ş g e çi ci bir bulut gibi'h e p si da ğ ıldı.
Saçları m , birer birer a ğ arın c a y a kad ar ba ş k al arının ç o c u kl arın a, onların sa a d e tl erin e ken di mi vakf et m e k
artık b e ni korkut m uy o r, iki s e n e ev v el, bir s o n b a h a r ak ş a m ı , g ö nlü m ü n içind e öldürül e n küçükl erin b o ş
yerini ba ş k al arının ç o c u kl arın a verdi m .
Kuşada sı, l Aralık
Bir za m a n d a n b eri etrafı m d a bir mu h a r e b e s öz ü dol a ş ıy or d u. Hayatı mı m e k t e b e vakf etti ğim için kulak bile
ver miy or d u m . Bugün kas a b a birbirin e girdi. Muhar e b e ba ş la m ı ş .
Kuşada sı, 1 5 Aralık
Muhare b e ba ş lay alı on b e ş gün oldu, ha st a n e y e h er gün kafile kafile yaralı g eliy or m u ş . Mekteb e bir
ne ş e sizlik ç öktü, küçükl eri m d e n birç o ğ un u n ordud a b a b al arı, kard e ş l eri, var. Biçar el er tehlik eyi, şüph e si z,
bilmiy or, fakat hiss e diyorlar. Üstlerine büyük adam gibi halim bir mahzunluk çöktü.
ÇALIKUŞU
339
Ne ak silik, Yarab bi, n e ak silik! Bugün ku m a n d a n lı ğ ın e m riyl e m e kt e b i iş gal ettiler. Muvakk at ha st a n e
yap a c a k l ar m ı ş . Ne isterl er s e yap sı nl ar, umru m d a de ğ il. Fak at m e k t e p kurtulun c a y a kad ar b e n n e
yap a c a ğ ı m , na sıl vakit g e çir e c e ğ i m ?
Kuşada sı, 24 Aralık
Bugün, m e kt e pt e kalan birka ç kitabı al m a y a gitmi ş tim. Öyle bir karı ş ıklık ki, ins an , kitabını de ğ il, ken di ni
kay b e t s e bula m a y a c a k . Çare siz g eri dön üy or d u m . Bir ha st a b a k ı c ı kadın, kapılard a n biri aç ar a k :
- Bir ker e de Baş heki m Bey'e s or alı m . O, galib a birka ç kitap kaldır mı ş tı!... de di.
Odanın içi şiş eler, sar gıl ar, e c z a kutularıyla doluy du. Baş heki m , sırtınd a n c e k e tini at mı ş , inley e oflay a bu
karı ş ık ş eyl eri düz elt m e y e çalı ş ıyordu. Arkasını dön d ü ğ ü için, yalnız b oy n u n u, ak sa çl arını v e sıv alı
bilekl erini g örüy or d u m . Bu hald e bir ad a m d a n kitap s or m a k say gı sı zlıktı. Hastab a k ı c ı yı et e ğ in d e n ç e kti m.
- Vazg e çi niz, de di m . Fak at o, farkınd a ol m a d ı :
- Beyefendi hani siz Fran sız c a resi mli kitaplar bul m u ş tunuz, ner e d e onlar? de di.
ihtiyar dokt or bird e n b ir e kızdı. Başını ç e vri m e d e n öyl e fen a, öyl e ayıp bir c e v a p verdi ki, gayri ihtiyari
elleri mi yüzü m e kap a dı m , or a d a n kaç m a k istedi m . Fak at, ta m bu dakik a d a , yüzünü ç e vir mi ş t i. Birdenbire:
- Vay küçük yin e mi s e n ? diy e ba ğ ırdı.
Yüzünü görür gör m e z , b e n de ken di mi tuta m a d ı m :
- Doktor Bey, Zeyniler'deki Doktor Bey! diye feryat ettim.
340
Mübala ğ a et miy or d u m . Bu, bir feryattı.
Şiş ele n de vir er e k yanı m a g el di, elleri mi tuttu; b a ş ı mı ç e k e r e k , çar ş afı mı n üstün d e n sa çl arı m ı öptü. Yalnız
bir gün, hatta bir gün bile de ğ il, birka ç sa at birbiri mizi gör m ü ş tük. Hangi gizli ruh alak a s ı bizi birbirimiz e
ba ğ la m ı ş , iki s e n e s o nr a kırk yıllık iki do st, hatta bir ba b a kız gibi bizi birbiri mizin kolların a at mı ş tı? Ne
bileyi m, ins a n kalbi, öyl e anla ş ıl m a z bir ş ey ki!...
Hayrullah Bey, tıpkı Zeyniler'd e ki gibi ba n a :
- Söyle bak alı m , yara m a z , s e ni n bur a d a ne işin var? diy e s or du.
Çocuk gözleri gibi berrak mavi gözleri, beyaz kirpiklerinin içind e tarif edil m e z bir tatlılıkla parlıyordu. Ben,
yin e tıpkı Zeyniler'd e ki gibi, bu gözl erin için e gül er e k :
- Biliyorsun uz ki, b e n , mu alli m e yi m Doktor Bey, de di m . Meml ek et m e m l e k e t g e ziy or u m . Şimdi bur ay a tayin
ettiler.
Bütün hay atı m ı ve g ö n lümü biliyor gibi nihayetsiz bir esefle:
- Hâlâ mı ha b e r yok, küçük? de di. Birden bir e yüzü m e su s er pil mi ş gibi ürp er di m , g özl eri mi kırpı ştırdı m.
Hayret ediy or gibi görün m e y e ç alı ş ar ak:
- Kimden, Doktor Bey? dedim.
O, ca nı sıkıl mı ş gibi b e ni par m a ğ ıyl a teh d it etti:
- Ne yalan s öylüy or s u n küçük? Dudakl arın yalan s öyl e m e y i ö ğ r e n m i ş a m a gözl erin, halin dah a pek toy.
Kimden mi ha b e r s oruy oru m . Seni b öyl e m e m l e k e t m e m l e k e t g e z dir e n h er kim s e on d a n .
Güler e k o m u zl arı mı silktim:
- Maarif de m e k istiyor su n uz, s o nr a tabii m e m l e k e t i mi n ç o c u kl arın a hiz m e t et m e k e m e li.
Doktor, yin e Zeyniler'd e ki iddia sı nı tekr ar etti. Bu s öz, b e ni ç ok müt e e s s i r ettiği için keli m e s i keli m e s i n e
aklı m d a kal mı ş tı:
ÇALIKUŞU
34 1
- Bu ya ş ta, bu halle, bu ç e h r e yl e mi? Peki, öyl e olsun yara m a z , öyl e olsun, tek s e n vah ş ilik gö st er m e .
O ilaçlarını, b e n kitapları mı unut m u ş tuk, kon u ş m a y a de v a m ediy or d uk:
- Mektebi mizi aldı ğ ınız a o kad ar üzüldü m ki, Doktor Bey...
- Bana b a ş k a bir fikir g eliy or... Ne mu si b e tti o köyün adı? Orad a sa n a ha st a b a k ı c ılık ettirdi m di. Hatırlarsın
ya? Burad a da ba n a yardı m ed e r misin, ha? Zaten ara d a büyük bir fark yok, ha s e ni n mini mini
m a y m u n c u k l arı n, ha b e ni m s e v gili ayıcıkları m! Zaten ikisi ruh itibariyle öyl e birbirlerin e b e n z e r ki... Aynı
saffet, aynı te miz ç o c u k yüre ğ i, h e m de at e ş kar ş ısın d a yan dıkl arı bu aylard a b e ni m kil er e yardı m , dah a
ecirli bir iştir, küçük kız...
Birden bir e yüzü m güldü, ç o c u k gibi s e vi n di m . Bana kuvv eti mi ve s e v gi mi har c a y a c a k bir iş olsun da, n e
olurs a olsun.
- Peki Doktor Bey, n e vakit ister s e n iz iş e b a ş ları m.
- Hem e n şimdi, bak şurasını n e hal e koy m u ş l ar? El de ğ il ki, ad et a ...
Yine hatırı sayıla c a k der e c e d e fen a bir keli m e . Ben utan ar a k :
- Fak at bir ş artla Doktor Bey... Yanı m d a pek as k e r c e kon u ş m a y a c a k s ı n ... O, gü lerek:
- Gayret ed e ri m küçük, gayr et ed e ri m ... Mamafih arad a bir kaz a olurs a kusur a b ak m a z s ı n artık, de di.
Akş a m a kad ar b er a b e r çalı ş tık, yarın g el e c e ğ i ni ha b e r aldı ğ ı m ha s atl arı ka b ul e hazırlan dık.
Bir ayd a n b eri Hayrullah Bey'in yanın d a ha st a b a k ı c ı yı m . Muhab er e de v a m ediy or, ha st a n e y e g el e n yaralı
kafilel erinin
342
ardı ark a s ı ke sil miy or. İş o kad ar ç ok ki... Bazı g e c e l e r evi m e bile dön e m i y o r u m .
Dün g e c e g e ç vakt e kad ar a ğ ır yaralı bir ihtiyar yüzb a ş ı ile m e ş g ul ol m a k lâzı m g el mi ş ti. Sab a h a ka ş ı
yorgunlukt a n bitap dü ş m ü ş , e c z a od a s ı n d a ki bir koltu ğ un içind e uyukla m ı ş - tım.
Omuzları m a hafif bir elin dok u n d u ğ u n u hiss etti m; gözl eri mi açtı m, Doktor Hayrullah Bey'di. Beni m
üş üm e m d e n kork m u ş , uyan dır m a m a y a çalı ş ar ak üstü m e inc e bir b attaniy e ört m e k iste mi ş ti; pen c e r e d e n
gire n hafif s e h e r aydınlı ğ ı içind e da h a s ol g u n v e yorgun g örün e n m a vi gözl eriyl e gülü m s e d i :
- Uyu küçük, rah at sız ol m a , de di.
Bu dakik a d a , bu ş efkat, ba n a öyl e tatlı g el di ki... Bir ş ey s öyl e m e k , min n e ti mi anlat m a k istiyoru m .
Yorgunluk, uyku gal e b e etti, dalgı n dalgı n gülü m s e y e r e k tekrar uyudu m .
iki büyük kusurun a ra ğ m e n , bu ihtiyar dokt oru ç ok s e viy or u m . Bunlard a n biri ka b a keli m el e r kullan m a s ı .
Gerçi etrafın d a kil er de bun a hak kaz a n a c a k mün a s e b e t s i zlikl er yapıy orlar a m a , bu da s e b e p olur mu ya?
Bazı a ğ zınd a n öyl e ş eyler çıkıy or ki, yanın d a n kaçıy oru m . Günler c e yüzün e b ak a m ı y o r u m . Mamafih,
ka b a h a ti ni ken di de biliyor,
- Aldırm a küçük, bunl arın irapta m a h a lli yok, as k e rliktir, diyor.
Hayrullan Bey, ka b a h a tl erini, saf piş m a nlıklarını, s e vi mli m a h c u b i y e tl eriyl e affettiren, hatta ho ş gö st er e n
ç o c u kl ar a b e n ziy or.
İkinci kab a h a ti bun d a n dah a büyük. Bu ka b a sa b a ad a m d a anla ş ıl m a z bir nic elik var. İ ns a nı n ken di n e bile
itiraf et e m e - diği en ol m a y a c a k ş eyleri öyl e ustalıkla a ğ zın d a n alıy or ki... Mesela, b e ni m kim s e y e
s öyl e m e m e k için o kad ar çalı ş tı ğı m s er g üz e ş ti mi n büyük bir kıs m ı n ı biliyor. Bunları na sıl s öyl e di m . Kendim
de farkınd a de ğ ilim. Ara sıra s or du ğ u tek tuk suall er e kuru c e v a pl ar ver m e k t e n b a ş k a bir ş ey
yap m a m ı ş tı m .
ÇALIKUŞU
34 3
Halbuki o, bu s özl eri bir aray a toplay a toplay a bütün bir hikây e m e y d a n a çık ar dı.
Doktorun kim s e s i yok, yirmi b e ş s e n e ev v el evl e n m i ş , dok uz ay s o nr a karısı tifoda n öl m ü ş . O vakitten b eri
b e k â r kal mı ş , ken di si Rodo sluy m u ş , fakat Kuşada sı'n d a da bazı e ml a ki var. Miralaylık m a a ş ı n a h er h al d e
ihtiyacı ol m a y a n bir ad a m . Çünkü onun birka ç mislini ha st al ar a sarf ediy or. Mesela bir gün ev v el, yaralı bir
nef erin m e m l e k e ti n d e n g el e n m e kt u b u n u oku m u ş tu m . Neferin ihtiyar an a s ı, s ef al etl erinin s o n der e c e y i
buldu ğ unu, ç o c u kl arın açlıktan, s ok a kl ar a dök üldükl erini yazıy or du. Yaralı, bu m e k t u b u dinl erk e n derin
derin ah etti.
Hayrullah Bey, yanı mı z d a ki yatakt a bir ask e ri mu a y e n e ediy or du. Birden bir e bu biç ar e nef er e dö n d ü:
- Çok memnun oldu m, n eyiniz e güv e nir de b öyl e alay alay yu mur c a k çık arırsınız ortay a? de di.
Bu zalim alay, ok gibi yüre ğ i m e sapl a n m ı ş tı. Münasip bir vakitte bunu ihtiyar dokt ar a s öyl ey e c e k ti m . Fak at
o, ba n a da h- ha ev v el bu m e s e l e d e n ba h s e tti:
- Küçük, belli etmeden o ayının an a s ı nı n adr e si ni al, b e ş on lira gö n d e r e li m , de di.
Öyle anlıy oru m ki, bu ihtiyar dokt or, n e par a için ne de bir vazife fikriyle ask e rlik ediy or, on un bir iptilası
var: "Sev gili ayıcıkları m" de di ğ i biç ar e n ef erl er e mu h a b b e t! Fak at bilm e m niçin, bu mu h a b b e t i, utanıla c a k
bir ş ey gibi dai m a gizle m e y e ç alı ş ıyor.
Kuşada sı, 28 Ocak
Bu sa b a h , ha st a n e y e g el di ğ i m vakit a ğ ır yaralı dört zabit g etirildiğini ha b e r aldı m. Hasta b a k ı c ıl ar,
Hayrullah Bey'in b e ni ara dı ğ ını s öyl e dil er. Ne vakit nazik bir a m e liy at yap a c a k ols a, b e ni yanın d a istiyor:
344
- San a, b öyl e ş eyler g ö st e r m e k do ğ ru de ğ il, a m a , küçük, elind e n iş g el e c e k ad a m yok, b e ni kızdırıp
ba ğ ırtıyorlar, ne yapa c a ğ ı m ı ş aş arıy oru m , diyor.
Çarş afı mı attı m, ac el e ac el e g ö m l e ğ i mi giydi m. Fakat, b e n hazırlanın c a y a kad ar a m e liy at bit mi ş ti. Yaralıyı
s e d y e içind e yuk arıy a gö n d e riy orl ar dı.
Hayrullah Bey, b e ni yanın a ça ğ ırdı:
- Küçük, de di. Ehe m m i y e tli bir terzilik ettik: "Ameliyata terzilik diyor." Gen ç bir erk â nı h a r p bin b a ş ı sı. Bir
b o m b a , sa ğ kolu ile yüzünün bir tarafını b er b at et mi ş , ken di od a m ı v er di m . Artık, onu nl a s e n m e ş g ul
olursun. Çok büyük ihtim a m a ihtiyacı var.
Konuş a kon u ş a od a y a girdik, yatakt a yüzü, kolu sar gıl ar içind e s e s s i z bir ins a n yatıy or du. Doktorla yanın a
yakla ş tık, yalnız yüzünün s ol tarafı bir parç a görün üy or d u. Bu ç e h r e b an a yab a n c ı de ğ ildi. Fak at bu yüzü
bir türlü bulup çık ar a m ı y o r d u m .
Hayrullah Bey, yaralının s ol na b zı nı tutmu ş tu. Yüzün e | do ğ ru e ğ iler e k iki ker e:
- ihsan Bey, ihsan Bey! diye seslendi.
Birden bir e zihni m d e bir şim ş ek çaktı. Ç.'de Abdürrahi m | Paş a'nın evin d e tanıdı ğ ı m erk â n ı h ar p yüzb a ş ı sı
idi. Bir adı m g eri ç e kildi m; od a d a n çık a c a k , bir dah a b e ni bu yaralı zabiti yanın a g ö n d e r m e m e s i n i
dokt or d a n rica ed e c e k ti m . Fakat ha st a, gözl erini aç m ı ş , b e ni g ör m ü ş tü. Tanıdı, lâkin b e n oldu ğ u m a ihtim al
ver m e d i . Yaralan dı ğ ı gün d e n b eri, kim bilir, kaç defa ken di ni kay b et m i ş , ha st alı ğ ı, at e ş i, on a n e çılgın
rüyalar v er mi ş ti? Evet, dal gın gözl erin bakı ş ların d a n anla dı m ki, b e n oldu ğ u m a ihtim al ver m e d i , b e m b e y a z
dud a kl arın d a , hafif bir gülü m s e m e y l e tekrar gözl erini kap a dı.
ihs a n Bey! Bir za m a n ev v el ç o c u klu ğ u m d a n , b e ni mü d af a a ed e n bir ba b a m , bir kard e ş i m , bir... Bildiğim
ol m a m a s ı n d a n istifad e et mi ş l er, b e ni"g e c e âle ml e rin e sürükl e m i ş l er di.
Yüre ğ i m d e , sürgü n e gö n d e ril e n bir adi s ok a k kadı nı zilleÇALIKUŞU
34 5
tiyle eli mi suç s uz yüzü m e kap ay ar a k ş ehird e n çıkıy or du m . Dünyayı ba ş tan ba ş a bir zulü m, ken di mi o
zul m e b a ş e ğ m e k t e n ba ş k a ç ar e si ol m a y a n bir s efil gibi görün d ü ğ ü m gibi o gün d e b e ni mü d af a a ettiniz,
m e s l e ğ inizi, istikb alinizi tehlik ey e koy m a k , hatta b elki öl m e yi g öz e alar ak mürüv v etini gö st er diniz.
Made m ki hazin bir tes a d üf, bug ü n bizi kar ş ı kar ş ıya g etirdi, sizd e n kaç m a y a c a ğ ı m , bu ümitsizlik ve acı
günl eri miz d e bir küçük kız kard e ş gibi ken di mi hiz m e tiniz e vakfe d e c e ğ i m .
Kuşada sı, 7 Ş ub at
ihs a n Bey'in yara s ı tehlik eli de ğ il mi ş , bir ay a kad ar ken di ni toplay a bilir mi ş . Fak at sa ğ ka ş ının üstün d e n
ba ş lay ar a k ç e n e s i n e kad ar bütün yan a ğ ını kaplay a n yara onu korkun ç bir sur ett e çirkin bıra c a k m ı ş .
Hayrullah Bey, sar gıları de ğ i ş tirirken yanın d a bulun m u y o r d u m . Yüre ğ i m day a n a m a d ı ğ ı için de ğ il, -çünk ü
h er gün yaranı n bun d a n ç ok dah a fen al arını görüy oru m - fakat b e ni m b akı ş ı mı n on a, korkun ç yara sı n a
dok u n m u ş bir bıç a kt a n dah a fazla ıstırap verdi ğ ini gör dü ğ ü m için...
Zavallı ad a m , n e ç e hr e ile ha st a n e d e n çık a c a ğ ı nı biliyor, açıkt a n açı ğ a bir ş ey s öyl e m e d i ğ i hald e , derin bir
ümitsizlik içind e bulunuy or.
Hayrullah Bey:
- Biraz dah a gayr et delika nlı, yirmi gün e kad ar dipdiri ay a ğ a kalk a c a k s ı n , de di ğ i za m a n , ad et a tela ş a
dü ş ü yor.
Yaralının bu gü nl erini ho ş g e çir m e s i için kalbi mi n bütün ş efkat ka biliy etini sarf ediy or u m ; b az e n yata ğ ının
ba ş u c u n d a kitap okuy oru m , hatta, m a s a l bile s öyl e di ğ i m oluy or.
Evet, biç ar e n i n hiç bir ş ey s öyl e m e d i ğ i hald e dai m a çirkin kal m a k az a b ı n d a n bir dakik a kurtula m a d ı ğ ı o
kad ar b elli ki...
346
Bazen gizli tes elliler icadı n a çalı ş ıyordu m . Büsbütün b a ş k a ş eyler d e n ba h s e d i y or gibi g örün e r e k yüz
güz elli ği kad ar düny a d a lüzu m s u z , hatta muzır bir ş ey ol m a d ı ğ ı, asıl güz elli ği ruhta, g ö n ül d e ara m a k lâzı m
g el di ğ ini s öylüy or u m .
Kuşada sı, 2 5 Şub at
ihs a n Bey, ümit ettiğimizd e n az za m a n d a iyi oldu. Bu sa b a h sütlü çayını götürdü ğ ü m za m a n , onu giyin mi ş
buldu m .
Bir s e n e ev v el Abdürrahı m Pa ş a'nın b a h ç e s i n d e tes a d üf ettiğim parlak elbis eli, güz el v e m a ğ rur ç e hr eli
erk â nı h a r p yüzb a ş ı sı gayri ihtiyari göz ü m ü n önün e g el di.
Bin b a ş ı ünifor m a s ı n ı n yak a s ı içind e inc e cik b oy n u n u yan a do ğ ru m e yl ettire n, yüzün d e k i yara yerind e n , bir
ayıp gibi utan a n ha st a ask e r, o güz el, m a ğ rur erk â nı h a r p zabiti miydi?
Te e s s ü r ü m ü galib a gızley e m e m i ş tirn. Onu, ba ş k a bir ş eyl e tevil et m e y e çalı ş ar ak yalan d a n darıl m a y a
ba ş ladı m :
- İ hs a n Bey, bu yaptı ğ ınız ad et a ç o c u kluk, dah a ta m a m ı yl a iyi ol m a d a n niçin giyindiniz? de di m . Gözlerini
önü n e indirdi:
- Yatmak daha ziyade hasta ediyor da ondan, diye cevap verdi.
ikimiz de sus uy or d u k . O, hırçın as a b iy etini gizle m e y e çalı ş ar ak:
- Artık git m e k istiyoru m , bir ş eyi m kal m a d ı , ta m a m ı yl a iyi oldu m , diye ilav e etti.
Yüre ğ i m m e r h a m e t t e n eziliyordu, renk ver m e m e k için, ş akay a vurdu m :
- ihsan Bey, g örüy or u m ki, b e ni dinle m e y e c e k s i niz. Yine as k e r inadınız uyan dı. Fak at, şunu ha b e r v er e yi m
ki, b e n , şimdi fitnelik et m e y e gidiyoru m . Doktorunuz a h er ş eyi ha b e r ver e c e ğ i m , sizi iyic e payla s ı n da
görür s ü n üz, de di m .
ÇALIKUŞU
______
34 7
Tepsiyi bırak ar a k ac el e ac el e dı ş arıya çıktı m. Fak at dokt oru gör m e y e gitm e di m .
25 Şub at (Akş am a do ğ ru)
Hayrullah Bey'le müt hi ş bir kav g a etti m. Ama iş için de ğ il, ba ş k al arının işine karı ş m a k say gı sı zlı ğ ını pek
ileri vardırdı da on d a n ...
Demin İ hs a n Bey'd e n ba h s e d i y or d u k . Yüzünün onu fazla müt e e s s ir ettiğini s öyl e di m .
Hayrullah Bey, dud a kl arını büktü:
- Hakkı var, b e n , onu n yerind e ols a m , şurad a n ken di mi de niz e atardı m . Öyle surat, b alıklar a ye m
ol m a kt a n b a ş k a ney e yarar? de di.
- Ben, sizi b a ş k a türlü sa nıy or d u m , Doktor Bey. Ruh güz elli ği yanın d a yüz güz elli ğinin ne eh e m m i y e ti olur?
de di m . Hayrullah Bey gül m e y e , b e ni ml e e ğ l en m e y e ba ş la dı:
- Lakırdıdır o küçük, o suratlı ad a m a kim s e m et elik v er m e z . Hele siz ya ş taki kızlar yok mu?
Şikây et ed e r gibi yak a s ı nı silk eliyor du. İ syan ettim:
- Hayatı mı bir parç a biliyor su n uz, bazı esr arı m ı h e m e n h e m e n zorla b e n d e n çaldınız. Beni m güz el h e m de
ç ok güz el bir niş anlı m vardı. Beni aldattı diye onu kalbi m d e n silip attı m, on d a n n efr et ediy or u m .
Hayrullah Bey, yeniden bir kahkaha kop ar dı. Sonra b ey a z kirpiklerinin içind e küçül e küçül e gül e n m a vi
gözl erini ta kalbi mi n için e dikti:
- Bana b ak küçük, de di. Öyle de ğ il, g özl eri mi n için e b ak da s öyl e, onu s e v m i y or mu s u n ?
- Ondan nefret ediyorum.
Çenemi tuttu, hâlâ gözlerime bakmakta devam ediyordu:
- Ah, zav allı küçük, s e n on un için s e n e l e r d e n b eri çıra
348
gibi cayır cayır yanıy or s u n . O hayv a n , s e ninl e b er a b e r ken di ken di n e de yazık et mi ş . Bu a ş kı, o,
ba ş k a s ı n d a zor bulur. Hiddett e n s e si m b o ğ ul ar ak:
- Niçin ba n a bu a ğ ır iftirayı rev a görüy or s u n u z, ner e d e n biliyor su n uz? de di m .
- Hatırlarsın ya, s e ni o köy d e gör dü ğ ü m gün, bunu anla dı m . Sakla m a y a çalı ş m a nafile. Sev d a, ç o c u k
gözl erin d e n uyku gibi akıy or.
Gözleri m kar arıy or, kulakları m uğ ulduy or du. O, hâlâ s öy lüyordu:
- Başkalarının içind e ya ş ark e n öyl e h erk e s e , h er ş ey e yab a n c ı bir halin, rüya gör e n ins anl ar a m a h s u s
dal gın, m a h z u n bir gülü m s e y i ş in var ki, yüre ğ i mi yakıy or küçük. Sen, yaradılı ş itibariyle bile h erk e s t e n
ba ş k a s ı n . Esatir, bus e d e n do ğ m u ş bus e ile gıd al a n m ı ş , büyü m ü ş birtakı m periler d e n b a h s e d e r . Bunları
yalnız bir hay al zan n et m e m e l i . Onların düny a d a nu m u n e l e ri vardır. Ferid e c ik, s e n onlar d a n birisin. Sen,
s e v m e k , s e vil m e k için yaratıl mı ş bir m a h luk s u n . Ah, deli kız, ç ok yanlı ş har e k e t et mi ş sin, n e olurs a olsun,
bu s er s e m o ğ lanın yak a s ı n ı bırak m a m a l ı y dı n . Mutlaka m e s ut ola c a k tın.
Bir isyan ferya dıyla kıvran dı m . Çırpınar ak , ay akl arı m ı yer e vurar a k:
- Niçin bunl arı s öyl e di niz? Bend e n n e istiyor su n uz? diye a ğ la m a y a ba ş ladı m .
O vakit, dokt oru n da aklı b a ş ın a g el di:
- Doğru küçük, hak kı n var, bunlar sa n a s öyl e n e c e k ş eyl er de ğ ildi. Berbat bir halt ettik, affet b e ni küçük
diy e b e ni teskin et m e y e çalı ş tı.
Artık, darıl mı ş tı m, yüzün e bak m a y ı ca nı m iste miy or d u:
- Gör e c e k s i niz, on u s e v m e d i ğ i mi na sıl ispat ed e c e ğ i m , de di m . Şidd etl e kapıyı kap ay ar a k dı ş arı çıktı m.
ÇALIKUŞU
34 9
Yine 25 Şub at g e c e s i
ihs a n Bey'in lam b a s ı n ı gör dü ğ ü m vakit, o hâl â s oyu n m a - mı ş tı. Pen c e r e n i n ön ün d e , ayakt a duruy or,
ak ş a m ı n de niz d e ki s o n kızıltılarını s eyr e diy or d u.
Söz olsun diye:
- Üniform a n ızı n e kad ar g ör e c e ğ i niz g el mi ş ef e n di m , de di m .
Oday a, ak ş a m ı n alac a k a r a nlı ğ ı iyiden iyiye ç ök m ü ş tü, ihs a n Bey, bu kara nlıkta n c e s a r e t al mı ş gibi
mu a m m a l ı bir teb e s s ü m l e b a ş ını salladı, ilk defa açıkt an açı ğ a der dini s öyl e di:
- Üniform a m mı efe n di m ? Evet, şimdi ümidi m yalnız on d a . Yüzüm ü o, bu hal e g etirdi. Uğradı ğ ı m felak eti
ta mir et m e k kudr etini on d a görüy oru m .
Bu s özl erin m a n a s ı n ı anla m ı y o r , hayr etl e yüzün e b akıy or d u m . O hafif bir gö ğ ü s g e çir er e k de v a m etti:
-Gay et sa d e , Ferid e Hanı m anla ş ıl m a y a c a k ş ey de ğ il. Bir niza miy e zabiti gibi g eriy e dön e c e ğ i m .
Bom b a n ı n yarı m bıraktı ğ ı iş ta m a m olsun, b e n de kurtulayı m .
Gen ç bin b a ş ı, bu s özl eri bir ç o c u k saffet ve ıstırabıyla s öylüy or d u. Lam b a yı yak m a k için on a ark a m ı
dö n m ü ş tü m . Tutuş turdu ğ u kibriti, b elli et m e d e n üfledi m, fitili düz elt m e k istiyor gibi e ğ iler e k gay et yav a ş :
- Böyle s öyl e m e y i niz ihs a n Bey, siz isters e n i z b a htiy ar ola bilirsiniz Mesel a, zarar sız bir kızla evl e nir siniz,
iyi bir aileniz, mini mi ni ç o c u kl arınız olur, h er ş eyi unutursu n uz.
Başımı ç e vir m e d i ğ i m hald e his s e d iy or d u m ki, o da b an a b ak m ı y o r hâlâ pen c e r e d e n de nizi s eyr e diy or d u.
- Ferid e Hanı m, n e kad ar te miz kalpli bir kız oldu ğ unuz u bil m e s e m , b e ni ml e e ğ le niy or s u n uz , diye c e k ti m .
Beni bu hald e kim ister? Ben ki b öyl e ol m a d a n ev v el, bir kadını n hiç ol m a z s a gül m e d e n yüzü m e
bak a b il e c e ğ i günl er d e bile ho ş a git m e m i ş ti m. Şimdi öyl e bir alilim ki.
350
Artık de v a m et m e k iste m e d i , ken di sini topla m a y a çalı ş ar ak:
- Ferid e Hanı m, bunlar lüzu m s u z s özl er. Affed er si niz, la m b a y ı yak ar mı sı nız? de di.
Bir kibrit da h a çaktı m , fakat eli m bir türlü lam b a y a git miy or du. Gözleri mi bir titrek ale v e dik er e k dü ş ün e
dü ş ün e on un s ö n m e s i n i b e kl e di m . Oda, es ki kara nlı ğ ın için e dü ş ün c e yav a ş yav a ş :
- ihs a n Bey, de di m . Siz o mu v affakiy et sizliğ e uğradınız vakit m a ğ rur, h o d k â m bir erk e ktiniz. Ele m,
ümitsizlik, kalbiniz e bu inc eli ğ i v er m e m i ş ti. O vakit, m e s l e ğ inizi çi ğ n ey e r e k , b elki ölü m ü göz e alar ak, bir
küçük kızı, hakir bir iptidaiy e ho c a s ı n ı mü d af a a et mi ş tiniz. Sonra bunl arın h ep si n d e n da h a mü hi m olar ak
bu gü n k ü kad ar, -artık sakl a m a y ı n ız, der dinizi anlıy oru m - bug ü n k ü kad ar b e d b a h t de ğ ildiniz. Niçin o biç ar e
iptidaiy e h o c a s ı ö mr ü n ü sizin sa a d e ti niz e vakf et m e s i n ?
Hasta bin b a ş ı, tıkan m ı ş bir s e sl e :
- Ferid e Hanı m, rica ed e ri m , b e ni b öyl e ol m a y a c a k hay all er e dü ş ü rerek büsbütün bedbaht etmeyin, dedi.
Artık, kar arı m ı v er mi ş ti m. Ona dön d ü m . Başımı önü m e e ğ di m:
- ihs a n Bey, b e n sizinle, evl e n m e y i rica ediy or u m . Beni ka b ul ediniz, g ör e c e k s i niz, sizi ne kad ar m e s ut
ed e c e ğ i m , ne kad ar m e s ut ola c a ğ ız...
Gözya ş larıyla perd eli kirpikleri mi n ara s ı n d a n bin b a ş ı nın kara nlık yüzünü g ör e m i y o r d u m . Sad e c e uzattı ğ ı m
eli dud a kl arın a götür er e k kork a kork a par m a k l arı m ı n ucun u öptü.
Her ş ey bitti. Artık, bun d a n s o nr a kim s e b e ni m onu için için s e v di ğ i mi s öyl e m e y e c e s a r e t ed e m e y e c e k .
ÇALIKUŞU
35 1
Kuşada sı, 2 6 Şub at
O gün d e n b eri, s e n b e ni m için bir yab a n c ı y dı n, bir dü ş m a n d a n b a ş k a bir ş ey de ğ ildin KâmranL Bir da h a
yüz yüz e g el m e y e c e ğ i m i zi, bu düny a n ı n gözl eriyl e birbirimiz e b ak m a y a c a ğ ı m ı z ı, birbirimizin s e si ni
işitm ey e c e ğ i m i zi biliyordu m . Böyle oldu ğ u hald e b e n , s e ni n niş anlın ol m a k his sini bir türlü gö nlü m d e n
çık ar a m a m ı ş tı m . Ne s öyl e s e m , ne yaps a m ; ken di m e , san a ait bir ş ey g öz üyl e b ak m a k t a n
kurtula mı y or d u m .
Evet, niçin yalan s öyl ey e yi m ? Bütün n efr etl eri m e , isyanl arı m a , bütün o g e ç m i ş ş eyl er e ra ğ m e n , b e n yine
bir parç a s e nin di m .
Bunu, ilk defa bir b a ş k a s ı nı n niş anlısı, bun c a s e n e n i n , bun c a sa b a h ı n d a s e ni n niş anlın diy e uyan dıkt a n
s o nr a bir gün, ba ş k a s ı n ı n niş anlısı diye uyan m a k , Kâmran, b e n asıl bu sa b a h , s e n d e n ayrıldı m. Hem de
bir hatıra g ötür m e y e , s o n bir defa ba ş ını ç e vir er e k , ark a s ı n d a bıraktı ğ ı ş eyler e bak m a y a hakkı ol m a y a n bir
biç ar e mu h a c ir gibi.
*
Bu sa b a h , ihs a n Bey'le g örü ş tükt e n s o nr a onu dokt or Hayrullah Bey'in od a s ı n a götür e c e k ,
niş anla n dı ğ ı mı zı ha b e r ver e c e k ti m . Bu büyük vak a için h er günk ü ha st a b a k ı c ı g ö m l e ğ i m pek s a d e
dü ş e c e k , yeni niş anlı mı b elki m a h z u n ed e c e k ti. Bahç e d e cılız çi ğ d e m l e r yeti ş mi şti. Onlard a n küçük bir
de m e t yapar a k gö ğ s ü m e iliştirdim.
İ hs a n Bey'i, bu sa b a h yin e giyin mi ş buldu m . Beni görün c e bir ç o c u k saffetiyle gülü m s e m e y e ba ş ladı.
Düşündü m ki, bu gü n d e n s o nr a onu m e s ut et m e k b e ni m vazife m .
Zorla gül m e y e çalı ş ar ak elleri mi uzattı m:
- Bonjur, İ hs a n Bey, de di m .
Sonra, çi ğ d e m l e r d e n birka ç tan e si ni ayırar ak ünifor m a s ı n ı n g ö ğ s ü n e iliştirdim:
352
- Bu g e c e rah at uyudu ğ un uzu tah mi n ediy oru m .
- Pek çok. Ya siz?
- Altı aylık bir ç o c u k kad ar m e m n u n , mü st e rih bir uyku.
- Niçin yüzünüz solgun öyleyse?
- Düşününüz ki, b a htiyarlık da ins anı s oldur a b ılir.
Bu cevap üzerine ikimiz de sustuk.
İ hs a n Bey'in dud a kl arı b e m b e y a z d ı Kısa bir sükûttan s o nr a a ğ ır a ğ ır s öz e b a ş la dı. Ara sıra s e si nin
titre m e s i n d e n korkuy or gibi sus uy or, birka ç sa niy e ter e d d üt ediy or d u, de di ki:
- Ferid e Hanı m, siz e ölün c e y e kad ar min n ett arı m . Bana es ki b a htiy ar za m a n l arı m d a da na sip ol m a m ı ş
e m s a l s iz bir g e c e g e çirttiniz. Size de m i n hakik ati s öyl e m e d i m ; b e n bu g e c e sa b a h a kad ar uyu m a d ı m . ..
"Ben sizinle evl e n m e y i rica ediy or u m " diy en s e si niz kula ğ ı m d a n git m e di. Uyuya m a d ı m , çün kü sizin
niş anlınız olar ak g e çir di ğ i m tek sa a d e t g e c e s i ni n bir dakik a s ı nı ziyan et m e m e k lâzı m dı Ömrü m ü n s o n u n a
kad ar siz e min n ett ar kala c a ğ ı m .
- Sizi dai m a m e s u t ed e c e ğ i m , de di m .
O, derin bir h ey e c a n içind e y di. Ellerimi tutm a k istiyordu. Fak at c e s a r e t ed e m e d i . Bir ha st a ç o c u ğ a hitap
ed e r gibi, hali m, ok ş ayı cı bir s e s le:
- Hayır, Ferid e Hanı m, bu g e c e n i n bir ferda s ı ola m a z d ı , bun u biliyoru m . Bu g e c e , ç ok m e s ut oldu m . Fak at,
bun a ra ğ m e n , b e n , bu gü n gidiy oru m , birka ç sa at s o nr a sizd e n ayrıl mı ş ola c a ğ ı m .
- Niçin İ hs a n Bey? Beni iste miy or mu s u n u z ? Doğru de ğ il, b an a bu kad ar ümit verdikt e n s o nr a git m e k
do ğ ru de ğ il.
Zabit, ark a s ı nı duv ar a day a dı, gözl erini kap ay ar a k , derin derin: "Ah, bu s e s!" de di. Sonra, bird e n b ir e
silkindi, h e m e n h e m e n s ert bir s e sl e :
- Biraz dah a gayr et ets e n iz, m e r h a m e t siz e, b e ni s e v di ğ inizi iddia ettir ecek.
ÇALIKUŞU
353
- Niçin ol m a s ı n , ihs a n Bey? Made m ki sizinl e niş anla n m a k istedi m , de m e k ki bun d a bir s e b e p vardı. O,
ad et a acı bir istihz a ile c e v a p v er di:
- Evet, siz mademki benimle evlenmeyi kabul ettiniz, demek ki beni seviyorsunuz. Fakat, ben, sizin
tarafınızd a n bu kad ar s e vil m e k iste miy or u m . Siz, izdiva c a sa hi d e n ihtim al v er diniz miydi, Ferid e Hanı m?
- Ferid e Hanı m, b e ni, ümitsiz bir alile kar ş ı duyul m u ş bir m er h a m e t t e n ba ş k a saiki ol m a y a n bir a ş k
sa d a k a s ı n ı ka b ul ed e c e k kad ar dü ş m ü ş , bitmi ş bir ad a m mı sanıy or s u n u z?
Nihay et bir m a h z u nlukl a ba ş ı mı e ğ di m:
- Hakkınız var. Biz iki biç ar e ins a nız, iki der di birle ş tirirs e k , b elki m e s u t oluruz diyor du m , yanıl mı ş ı m.
Duvard a asılı duran kılıcı g ö st e r e r e k ilav e etti m.
- Sizin yine bir tes elliniz var. Dedi ğiniz gibi vazifenizin b a ş ın a dön e c e k s i niz. Ben kadı nı m , sizd e n da h a
biç ar e yi m .
*
Bir do n u k kı ş sa b a h ı n a g ö ğ ü sl erin d e birka ç cılız çiğ d e m , dud a kl arın d a onl ar gibi yalan cı bir teb e s s ü m l e
kar ş ı kar ş ıya g el e n yeni niş anlılar on dakik a s o nr a g özl erin d e ya ş larla b e d b a h t bir a ğ a b e y , kim s e s i z küçük
bir kız kard e ş gibi birbirlerind e n ayrıldılar.
Kuşada sı, 2 Nisan
Üç gün ev v el, m e kt e b i iad e ettiler. Beş yıllık fasılad a n s o nr a tekr ar der s e ba ş la dı k. Fak at, n e m e l a z ı m ,
s e n e s o n u oldu gitti. Bahar, sınıfları pırıltılı gün e ş aydınlıklarıyla, ılık çiç e k kok ul arıyla dolduruy or.
Duvarlard a Akdeniz'in ye ş il har el eri
354
dol a ş ıy or, ç o c u k olsun, büyük olsun, kim s e d e ç alı ş m a y a istek yok.
Baş mu alli m, bir türlü Kuşada sı'n d a kal m a k iste miy or d u. Bir ay ev v el b a ş k a bir yer e g ö n d e r dil er. Yerin e
b e ni tayin ettiler. Hem de unv a nı m ı "Müdire"y e ç e vir m e k ş artıyla. Ben bu cih ett e n bu iş e m e m n u n
ol m a d ı m . Çünkü mu alli m ark a d a ş l arı m tuhaf bir naz arl a b ak m a y a b a ş ladılar.
Gerçi bunlar, öyl e m alu m a tlı, m e ziy etli ins a nl ar de ğ il, fakat ne olurs a olsun, ya ş lı ba ş lı kadınl ar. Maarif
m e m u rl arının de dikl eri gibi h er birinin on b e ş er, yirmi ş er s e n e lik "kıd e m "l e - ri var. Onların yerind e ols a m ,
s o nr a, günü n birind e ken di kızı m d a n küçük bir ç o c u ğ u ba ş ı m a g etirs el e r, zan n e diy or u m ki b e ni m de
kalbi m kırılır.
Mart iptida sı n d a Hayrullah Bey'i tek a üt ettiler.
Kendisi zen gi n ad a m , m a a ş a mu ht a ç de ğ il. Mamafih, m a h z u n oldu.
- Sev gili ayıcıkları m d a n birç o ğ un u n g özl erini eli ml e kap a dı m , isterdi m ki, b e ni m g özl eri mi de onl ar
kap a s ı nl ar, m e z a r ı m a onlar götür s ü nl er, ol m a d ı , de di.
Hayrullah Bey, malumat cihetinden de çok mükemmel bir adam.
Bütün g e n çli ğ ini oku m a k l a g e çir mi ş . Evind e ko c a m a n bir kütüph a n e s i var. Dünyad a kitaptan lüzu m s u z ,
b o ş ş ey ol m a d ı ğ ını s öylüy or. Kitap yaz a nl ar gibi, okuy a nl arın da hay att a hiç bir ş ey gör m e d e n g e çi p gid e n
bud al al ar oldu ğ un u iddia ediy or. Geç e n gün onu kuvv etli bir itirazla m a ğ lup et m e k istedi m .
- Made m ki öyl e siz niçin bu kad ar ç ok oku du n u z, hatta b e ni de bun a te ş vik ediy or s u n u z? de di m .
Bu, öyl e itirazdı ki, ak a n sulan durdururdu. Fak at o, hiç b oz ul m a d ı , bilâkis, kah k a h a l arl a gülüp, b e ni ml e
e ğ le n e r e k :
- Daha iyi de di n ya, b e ni bud al a de ğ il diy e sa n a kim s öyl e di, küçük, de di.
Bu ihtiyar dokt oru anla m ı y or u m ki... Her n eyi s e v e r s e
ÇALIKUŞU
355
aleyhinde bulunuyor. Hatta öyl e his s e diy or u m ki, b e ni bile az arla dı ğ ı za m a n h er za m a n k i n d e n dah a ç ok
s e viy or.
Hastan e yi bıraktı ğ ı gün d e n b eri kâh günl er c e evin e kap a n a r a k kitap okuy or, kâh ask e rlikt e n kal m a
çiz m e l e rini ç e kiy or, sırtına jand ar m a gibi bir tüfek takar a k Düldül'e biniyor: (düldül, on un pek s e v di ğ i
e m e k t ar atıdır) bu kıyafetl e köyl er d e b ak a c a k ha st a, ken dini m e ş g ul ed e c e k bir iş ara m a y a gidiy or.
Evind e s e k s e n lik bir sütan n e ile "Oda b a ş ı" diy e ça ğ ırdı ğ ı topal bir b a h ç ı y a n var.
Üç gün evvel benimle Munise'yi evine dav e t et mi ş ti. Pek keyifliydi. Ben, kütüph a n e yi karı ştırırk e n o,
Munise ile sa atl er c e ç o c u k gibi oyun oyn a d ı. Munise'y e öyl e ciddi e mirl er v eriy or du ki, gül m e k t e n
bayılıyor du m :
- Şimdi sakl a m b a ç oyn ay a c a ğ ız, lâkin güç yer e sakl a n m a k yok ha, par m a k kad ar vücu d u n var. Bir yer e
sıkı ş ırsın, sa atl er c e b e ni yor ar sı n. Sonra, b e ni bula m a z s a n , m e r a k et m e ha, b elki sakl a n dı ğ ı m yerd e uyur
kalırı m
Munise'yi birka ç gün e kad ar çar ş afa s ok uy or u m . Ş öyle b öyl e on dör dün e giriyor. Boyu şimdi ta m b e ni m
b oy u m kad ar. Küçük çi ç e kl er gibi açıldı, b ey a z de n e c e k kad ar açık sarı sa çl arının içind e b ey a z küçük
yüzü, günü n sa atl erin e g ör e de ğ i ş e n laciv ert gözl eriyl e güldük ç e yan a ğ ın d a güller aç a n , a ğ ladık ç a
gözl erin d e n inciler dök ül e n peri kızların a b e n z e d i.
Hayrullah Bey, bu çar ş af m es el e s i n e ç ok kızıyor. Ben de onun da h a pek küçük oldu ğ un u biliyoru m a m a ,
ne yapayı m , korkuy oru m . Tanıdıklard a n bazıları:
- Ferid e Hanı m, s e n bun u erk e kt e n kaçır, vakitsiz kayn a n a ola c a k s ı n , diyorlar.
İ çim e bir h ey e c a n dü ş ü yor. Hem seviniyor, hem titizleniyorum. Kaynanalar için tevekkeli titiz demezeler.
Geç e n gün, m e kt e pt e n g eliy or du k. Karşı kaldırı m d a on altı, on yedi ya ş ların d a güz el c e bir m e k t e pli
yürüy or du. Ara sıra biz e bakı ş ı tuhafı m a gitti. Peç e m i n altınd a n , b elli et meden
356
Munise'y e baktı m . Bir de ne gör e yi m . Hain s arı çıyan göz ü n ü n ucuyla delik anlıy a bak ar a k gül m üy or mu?
O kad ar m er a kl a n d ı m ki s ok a ğ ın orta sı n d a dü ş üp b ayıla c a ktı m . Canav arı bile ğ ind e n yak al a dı m ; fen a
hald e sıkı ş tır m a y a ba ş ladı m . Evvel a inkâr etti. Baktı ki, b e n d e inan a c a k göz yok, yalan d a n a ğ la m a y a
ba ş ladı. Çünkü g özy a ş l arın a day a n a m a y a c a ğ ı m ı , b e ni m de a ğ lay a c a ğ ı m ı biliyor.
- Ben de sa n a yap a c a ğ ı m c ez a yı biliyoru m , de di m . Çarş ıda buldu ğ u m koyu n efti ipeklid e n bir çar ş af
dik m e y e ba ş la dı m .
Bu sa b a h da bir ely otr o p kav g a s ı ettik. Birkaç ay ev v el s öz ara sı n d a ely o ptr o pu ç ok s e v di ğ i mi s öyl e m i ş ti m.
Hayruüa h Bey, bilm e m ner e d e n bul m u ş , üç dört gün s o nr a bir şiş e g etir m e s i n mi? Bitme si n diye ç ok
ihtiyatlı kullanıy or u m . Sağ olsun, yara m a z kız rah at v er miy or ki. Musallat oldu, bir parç a yalnız kaldı mı,
od a y a bir ely optr o p koku s u d ur yayılıyor. Sonra, m a s u m m a s u m :
- Almadı m vallahi ab a c ı ğ ı m , diy e ye mi n ediy or.
Kuşada sı, 5 Mayıs
Bu sa b a h , Munise biraz ha st a v e renk siz uyan dı. Gözleri kır mızı, b e n zi s oluktu. Mektept e pek ç ok iş
oldu ğ u için ev d e kal m a k mü m k ü n de ğ ildi. Mamafih, dokt or Hayrullah Bey'e uğ radı m . Bize uğray ar a k
Munise'y e bak m a s ı n ı rica ed e c e k ti m . Aksi ola c a k , o da yarı m sa at ev v el Düldül'e bin er e k bil m e m han gi
köy e git mi ş .
Eve döndüğüm vakit Munise'yi yatakt a buldu m , ihtiyar bir ko m ş uy a , ara sıra ç o c u ğ u yokla m a s ı n ı rica
et mi ş ti m. Eksik ol m a s ı n , hiç yanın d a n ayrıl m a m ı ş , ak ş a m a kad ar yayın d a ç or a p ör m ü ş .
ÇALIKUŞU
357
Munise'nin n ezl e si art mı ş tı. Başı at e ş gibi yanıy or, sa b a h ki n d e n da h a sık ök s ürüy or d u. Sesi kısıl mı ş n ef e s
alırk e n hafif bir tıkanıklık hiss etti ğ ini s öylüy or d u. Boynunun altınd a tutarak a ğ zını açtırdı m , eli m e s ert s ert
b ez el e r dok u n d u. Yüzün e yakla ş tırdı ğ ı m lam b a n ı n ziyası gözl erini ka m a ş tırıy or du. Ağzında, küçük dilinin
etrafınd a b ey a z b ey a z kab ar c ı kl ar görün üy or d u.
Munise, b e ni m m e r a k ı m l a e ğ l en di:
- Öksürükt e n ne olur ab a c ı ğ ı m , Zeyniler'd e de b e n ök s ürük oldu m , unuttun mu? de di.
Çocu ğ un hak kı var. Zeyniler'd e , karların içind e on u yarı don m u ş bir hald e buldu ğ u m g e c e b öyl e de ğ il
miydi? Çocuklar d a n ezl e ni n n e eh e m m i y e ti olur? Yalnız canı m ı sık a n ş ey, Hay-rullah Bey'in bulun m a m a s ı .
Onb a ş ı de m i n d e n tekr ar uğ radı, b eyin bu g e c e köy d e kaldı ğ ını s öyl e di, inş allah o g elin c e y e kad ar
küçü ğ ü m kalk mı ş olur.
Kuşada sı, 1 8 Te m m u z
Bu sabah h e s a p ettim, küçü ğ ü m topra ğ a dü ş eli ta m yet mi ş üç g e c e ol m u ş .
Yava ş yav a ş bun a da alı ş m a y a , bu acıyı da haz m e t m e y e ba ş lıy oru m , ins a n , ney e tah a m m ü l et miy or ki!..
Demin, ihtiyar dokt or u ml a de niz ken arın a git mi ş tik. Kums ald a n çakıllar, s e d ef ka b u kl a n topladı m , sakin
suların üstün d e ta ş s e ktir m e y e b a ş la dı m .
Hayrullah Bey, çocuk gibi seviniyordu. Beyaz kirpiklerinin içinde masum mavi gözleriyle gülerek:
- Ah, g e n çlik! Elha m d ülillah onu da yen dik. Bak, ren gi n gibi ne ş e n de g el m e y e b a ş la dı, de di. Güldü m :
- İ ns a nı n sizin gibi dokt or u oldukt a n s o nr a tabii de ğ il mi? de di m .
358
Ağır a ğ ır ba ş ını salladı:
- Tabii de ğ il, küçük, tabii de ğ il, dokt orluk da ins a nl ar gibi, kitaplar gibi do ğ ruluk ve c ef a gibi asılsız, fasılsız
bir m a s a l ... Par m a k kad ar ç o c u ğ u kurtar a m a d ı kt a n s o nr a, için e tükür eyi m b e n b öyl e fennin.
- Ne yapalı m, Doktor Bey, üzül m e yi niz. Allah öyl e istedi, öyl e oldu, de di m .
Mahzun m a h z u n yüzü m e b aktı:
- Zavallı küçük; b e n sa n a asıl niçin acıy oru m , biliyor mu s u n ? Bir der d e uğradı ğ ın vakit, asıl tes elli edil e c e k
ken di n oldu ğ unu unutuy or, ba ş k al arını tes elliy e b a ş lıy or s u n. Senin bu m a zlu m hallerin b e ni a ğ lata c a k gibi
oluy or küçük.
Biraz sustu. Sonra, ken di ken di n e şikây et e b a ş la dı:
- Ben de a m a ipsiz s ap sı z h erif oluy oru m ya, bun a dı m mı, ne dir? Haydi küçük gid eli m.
Sarar mı ş tarlaların içind e n ev e do ğ ru yürü m e y e ba ş la m ı ş tık. Bütün çiftçiler, dokt oru tanıy orlar. Koca m a n
bir ekin yığının yanın d a çalı ş an ihtiyar bir kadınl a kon u ş tuk. Hayrullah Bey, birka ç s e n e ev v el bu kadını n
torunun u ted a vi et mi ş . Büyükan n e ç ok dual ar etti; s o nr a te m m u z gün e ş inin altınd a har m a n dö ğ e n gür b üz
bir g e n ci ç a ğ ırdı:
- Gel buray a. Hüseyin, v elini m e tinin elini öp. O ol m a s a y d ı , s e n şimdi bir avu ç toprak ol m u ş tun, de di.
ihtiyar doktor, Hüseyin'in yanık, yerli yüzünü ok ş a dı kt a n s o nr a:
- Ben öyl e kuru kuruya el öp m e l e r d e n anla m a m delika nlı. Haydi bak alı m bizi düv e n e bindir, de di.
İki kuvv etli öküzü n ç e kti ği düv e n e bindik, h e m e n , b e ş on dakik a bu sa m a n de nizinin sarı dal g al arı üstün d e
a ğ ır a ğ ır dol a ş tık.
ÇALIKUŞU
359
Bugün artık o vak a yı yaz m a k kuvv etini ken di m d e buluy oru m . Defteri min s o n sayfa sı nı yazdı ğ ı m g e c e n i n
s o n sa b a h ı Munise'yi da h a ziyad e ha st a buldu m . Sesi kon u ş a m a y c a k der e c e kısıl mı ş tı. Biçar e küçük
gö ğ s ü hav a s ı zlıkta n bun a h y o r d u. Ne olurs a olsun, bir ba ş k a dokt or ara m a y a gid e c e k ti m ; fakat çar ş afı mı
giy erk e n Hayrullah Bey g el di. Hastayı kıs a bir mu a y e n e d e n g e çir dikt e n s o nr a, eh e m m i y e tli bir ş ey
ol m a d ı ğ ını s öyl e di.
Mamafih, ç e h r e s i çatık, g özl e n dü ş ün c eliydi. Bu ç e h r e yi b e ğ e n m e d i ğ i m kork a kork a ken di sin e s öyl e di m .
Canı sıkıl mı ş gibi o m u zl arını silkti:
- Mızmızlan m a y a lüzu m yok. Ta m dört sa atlik yolda n g eliy oru m . Yorgunlukta n b er b at oldu m ; s öz e hiz m e t
ettiğimiz yet miy or da, bir de dalk a v u kluk mu et m e li? de di.
Hayrullah Bey, eh e m m i y e tli ha st alıklar kar ş ısın d a dai m a b öyl e as a b i ve kab a bir ad a m oluy or du.
Yüzüm e b ak m a y a çalı ş ar ak:
- Lüzum yok a m a , ihtiyat e n bir iki dokt or ark a d a ş ı ça ğ - rac a ğ ı m , kâ ğ ıt kal e m bul, ça b u k , de di.
Bugün h er işim ak si gidiyor du. Sab a ht a n b eri m e kt e pt e n üç defa had e m e g ö n d e rmi ş lerdi. Maarif
Encü m e n i az a s ı n d a n iki efe n di ile bir müf etti ş g el mi ş , b e n d e n bazı ş eyl er s or a c a k - lar mı ş .
Üçüncü ha b e ri g etir e n ha d e m e kadını ad et a hırpal ay ar a k kov uy or d u m . Hayrullah Bey, bird e n b ir e
hidd etl e n di:
- Ne halt var bura d a ? Haydi vazifenin b a ş ın a. Yorgun yor gu n, az işim var mı ş gibi, bir de s e ninl e mi
uğ ra ş m alı? Haydi ça b u k , çar ş afını giy, m ar ş . Sen bur a d a durup b e ni ş a şırtırsın. Billah çık ar gid eri m .
ihtiyar dokt or öyl e s ert v e kati tavırla bu e mri v er mi ş ti ki, itaat et m e m e k mü m k ü n de ğ ildi.
Bir keli m e s öyl e m e y e c e s a r e t ed e m e d i m ; pe ç e m i n altıda a ğ lay a a ğ lay a m e k t e b e gittim.
360
Maarif, b e ni düny a nı n nim etin e gark ets e , bug ü n k ü fed a k ârlı ğ ı mı öd e y e m e z . Müfettişler sınıflan g eziy orlar,
tale b e l e ri imtiha n a ç e kiy orl ar, deft erl eri g ör m e k istiyorlar, bin türlü ol m a y a c a k ş eyl er s oruy orl ar dı.
Bası m d a k i kıya m e t içind e na sıl dü ş ün dü m , na sıl c e v a p verdi m , bil miy oru m! Vakit ikindiy e yakla ş ıy or du,
onlar hâl â git miy orlardı.
Nihay et araların d a n bin peri ş anlı ğ ı mı fark etti:
- Rahatsız mı sı nız Müdire Hanı m? Çehr e niz pek b oz uk görün üy or, de di.
Artık, ken di mi tuta m a d a n , m e r h a m e t ister gibi b oy u m u büküp, elleri mi kavu ş turar a k:
- Evde ç o c u ğ u m ölüy or, de di m .
Acıdılar, m a n a s ı z tes elli s özl eri s öyl ey e r e k git m e m e mü s a a d e ettiler.
Evimle mektebin ara sı nih ay et b e ş dakik alık bir yer. Ben bu yolu yarı m sa at, b elki da h a uzun bir za m a n d a
yürüdü m . Sab a ht a n b eri ev e ko ş m a k için o kad ar çırpındı ğ ı m, hırçınla ş tı- ğım hald e , şimdi bir türlü oray a
git m e k iste miy or d u m . Ten h a s ok a kl ar d a duv arlar a day a n ıy or, yorgun yolcul ar gibi ç e ş m e taşların a
oturuy or d u m .
Evimin açık pen c e r e l e ri içind e yab a n c ı erk e k b a ş ları g örün üy or d u. Kapıyı ba n a "on b a ş ı" açtı. Bir ş ey
s or m a y a c e s a r e t ed e m i y o r , bir ş ey s öyl e m e m e s i için gözl eri ml e , hali ml e yalv a- rıyordu m . Fakat o, b an a
um m a d ı ğ ı m bir ş ey s öyl e di:
- Fakir ç o c u k ha st a c a . ... Allah, inş allah, şifasını v erir, de di.
Birden bir e tav a nl ar sar sıldı, m e r di v e n b a ş ın d a dokt or Hayrullah Bey görün d ü. Gö ğ sü çıplak, ba ş ı açık,
kollan sıv alıydı:
- Kim g el di Onb a ş ı? diye s e sl e n di. Halsiz halsiz m e r di v e n b a s a m a ğ ı n a ç ö m e l m i ş ti m. Ta şlığ ın kar anlı ğ ınd a
b e ni görün c e durdu, ş a ş kın ş a ş kın:
- Sen mi sin, Ferid e? Pek âl â kızı m, pek âl â, de di. Sonra
ÇALIKUŞU
36 1
a ğ ır a ğ ır yanı m a indi; hali m, h er ş eyi bildi ğimi s öylüy or d u. Ellerimi tuttu, ke sik ke sik:
- Kızım, gayr et et, dişini sık. inş allah kurtulur. Seru m yaptık, eli miz d e n g el e ni yapıy oruz. Allah büyük, ümit
ke sil m e z , de di.
- Doktor Bey, müsaade ediniz, onu göreyim, dedim.
- Şimdi de ğ il, Ferid e bir parç a s o nr a. Şimdi biraz dalgı n, vallahi bir ş ey ol m a d ı . Yemin ediy or u m sa n a .
Dalgınlık billahi. Sakin bir inatla:
- Mutlaka gör e c e ğ i m , Doktor Bey, hakkı nız yok, diy e sızlan dı m . Sonra, içimi ç e k e r e k ilav e etti m:
- Zann etti ğinizd e n ziyad e kuvv etliyi m. Münas e b e t s i z bir ş ey yap m a m d a n kork m a y ı n .
Hayrullah Bey, bir parça dü ş ün dü; s o nr a b a ş ını s allay ar a k razı oldu:
- Peki kızı m, fakat şunu unut m a ki, b ey h u d e ah u vahl ar ha st ayı ürkütür.
ins a n, n e kad ar acı olurs a olsun, bir m e c b u riy eti ka b ul ettikt en s o nr a için e sükûn v e tev e k k ül g eliy or.
Hayrullah Bey'in o m z u n a b a ş ı mı day ay ar a k od ay a girerk e n , ne gö nlü m d e h ey e c a n , n e göz ü m d e bir da ml a
ya ş vardı!
Aradan yet mi ş üç yıl kad ar uzun, yet mi ş üç gün g e ç ti ğ i hald e hâlâ o od ayı göz ü m ü n önün d e görüy oru m .
içerid e g ö m l e k l e rinin yak a s ı n ı v e kollarını aç m ı ş iki g e n ç dokt orla bir ihtiyar kadı n vardı. Ağaç
yapr akl arının içind e n süzül er e k giren bir ikindi gün e ş i od a yı parlak bir hay atla doldu- ruyor du. Dış arıda
ku şlar, a ğ ust o s b ö c e k l e ri ötüy or, uzakl ar d a n bir gra m af o n s e si g eliy or du. Odanın içi kar m a k a rı ş ıktı.
Sand aly el er d e , raflarda, şiş eler, pa m u kl ar, yerl er d e duv arl ar d a Munise'y e ait bin türlü e ş y a sürünüy or d u.
Aynanın ken arı n d a onun dokt or un b a h ç e s i n d e k i çiç e kl er d e n eliyle yaptı ğ ı bir de m e t , kon s ol u n üstün d e
de niz ken arın d a n topladı ğ ı bir avu ç renkli taş , s e d e f kab ukl arı, s an d aly el e r d e n birinin altınd a
362
iskarpinin bir teki, duv ar d a B.'de evi mizin içind e sulub o y a ile yaptı ğ ı m res m i (ba ş ınd a kır çiç e kl erin d e n bir
ç el e n k , kuc a ğ ın d a Mazlum ile yaptı ğ ı m o resini) s o nr a, bin türlü b o n c u kl ar, ku m a ş parç al arı, ca m küp el er,
duv a klı g elin kartpo st alları, bir kız ç o c u ğ u kalbinin bütün bu m a s u m ve biç ar e s e v gil eri...
"Munis e, artık çar ş aflı bir g e n ç kız oluy or" diy e iki hafta ev v el on a sarı yaldızlı bir kary ol a al mı ş , bir b e b e k
yata ğ ı hazırlar gibi öz e n e , b e z e n e mu slinl erl e süs le mi ş tim.
Küçüğ üm, bu ipekl erin içind e bir ba ş k a ipek kü m e s i gibi b e m b e y a z yatıy or, ba ş ı a ğ ır bir rüyanın reh a v e ti
içind e biraz yan a dü ş üy or du. Karyolası nın de mirin d e n , nefti çar ş afının dah a bit m e m i ş pel erini sarkıy or,
ba ş u c u n d a ki rafta B.'de satın aldı ğ ı m b e b e ğ i -küçü ğ ü m ü n bus el e ri d e n s ol m u ş yüzü, iri m a vi g özl eriyl eon a b akıy or d u. Hastalı ğ ın bütün acıları, az apl arı dur m u ş tu. Yorgun bir uyku içind e uyurk e n a ğ zının
etrafınd a s o n bir hay at titriyor, gülü m s e r gibi arala n m ı ş dud a kl arı, inci dişlerini g ö st e riy or d u. Bu zav allı
güz el ş eyler kara nlık bir köy m e kt e b i n d e , ruhu m u n için e dök üldükl eri dakik a d a n bug ü n e kad ar b e ni m e s u t
et mi ş l erdi.
Kuşlar, hâl â ş enlik yapıy orlar. Gra m of o n hâl â çalıy or d u, ikindi gün e ş inin a ğ a ç yapr akl arını tarıyan ışıkları,
bu renk siz ç o c u k yüzün e , örs el e n m i ş kel e b e k kan atl arının par m a kl arın d a bıraktı ğ ı yaldızlı toza b e n z e r bir
renk v eriy or, alnın a dök ül m ü ş sarı per ç e m l e riyl e oynuy or d u.
Ne bir feryat, ne üstün e atılm a k gibi bir tela ş ... Kollarım ihtiyar dokt or un b oy n u n a kilitlen mi ş , b a ş ı m
o m z u n d a , ad et a acı bir sa a d e tl e bu güz elli ği s eyr e diy or d u m .
Ölüm, yavru m a bir ay ışığı tatlılığıyla yakla ş ıy or, bir an a dud a ğ ı gibi korkutup ürküt m e d e n alnınd a n ,
dud a kl arın d a n öpüy or d u.
ÇALIKUŞU
363
Doktorlar, yata ğ a yakla ş mı ş lar dı. Birisinin, ipek örtüler içind e n küçü ğ ü m ü n çıplak kolunu çık ar dı ğ ını, on a
bir iğ ne yakla ş tırdı ğ ını g ör d ü m .
Hayrullah Bey hafifçe döndü, vücudunu gözlerime siper etti. Birisi:
- Kolonya, bir parça kolonya, diyordu.
ihtiyar dokt or, ba ş ıyla raflard a n birini g ö st e r di. Kuşlar hâl â du rmuy or, gra m o f o n gittikç e artan bir ş enlikt e
çal m a k t a de v a m ediy or du.
Birden bir e od a n ı n için e ke s ki n bir ely otr op koku s u yayıldı. Kolony a bula m a m ı ş l ar on u kullan m ı ş lar dı.
Elyotrop... Küçüğ ümü n elind e n h e m e n h e m e n zorla ç e kip aldı ğ ı m bu şiş e... Bana verdi ğ i bütün sa a d e tl er e
muk a b il on d a n , s e v di ğ i eh e m m i y e t s iz bir kokuyu kısk a n a c a k kad ar mı kalpsizlik et mi ş ti m?
- Şiş eyi yata ğ a b o ş altınız, dokt or b ey, küçü ğ ü m bu kok u içind e dah a m e s ut öl e c e k , de di m .
Hayrullah Bey, sa çl arı mı ok ş uy or:
- Haydi Feride, haydi evladım, artık dı ş arı çık alı m , diyordu.
Munise'yi s o n defa öp m e k istiyordu m . Ces ar et ed e m e d i m , yalnız çıplak kolunu tuttum. Küçüğ üm, ara sıra
elleri mi tutar, avu çl arı mı ç e vir er e k içlerind e n öp er di. Bend e onu n gibi yaptı m. Bu zav allı buru ş uk
avu çl arının içind e n küçük küçük bus el e rl e öptü m , ab a s ı n a ettiği bütün iyilikleri için te ş ek k ür etti m.
Bu dakik a d a n s o nr a Munise'yi bir dah a gör e m e d i m . Beni yata ğ ı mı n üstün e uzattılar ve yalnız bıraktılar.
Bir yan d a n titriyor, bir yan d a n ter dök üy or d u m . Evin için e yayılan ke s ki n ely otr op koku s u bir dalg a gibi
içim e gö m ül üy or, g ö ğ s ü m ü tıkıyor du. Bana öyl e g el diki bu koku, bu ikindi aydınlı ğ ınd a ki ku şların s e si,
s e n e l e r c e de v a m etti. Sonra yav a ş yav a ş ortalık karardı. Gözleri min ön ün d e Munise'nin, kar fırtına sı n d a
kay b ol d u ğ u o kara nlık g e c e n i n hay ali titriyordu.
364
Küçüğ ümü n kapıy a vurdu ğ unu, fırtınanı n içind e inc e s e siyl e inledi ğ ini duyuy or d u m .
Gec e ni n bilm e m han gi sa atin d e y di. Kuvvetli bir ışık gözl eri mi yaktı; sa çl arı m a , alnı m a bir el dok u n d u ğ u n u
his s etti m, gözl eri mi açtı m, ihtiyar dokt or, elind e bir ş a m d a n l a yüzü m e e ğ iliyor, s ö n ü k m a vi gözl erin d e ,
b ey a z kirpiklerin d e ya ş lar titriyordu. Rüya içind e gibi:
- Saat kaç? Bitti, de ğ il mi?
Dedi ğimi hatırlıyoru m , s o nr a yin e yav a ş yav a ş o Zeyniler g e c e s i ni n kar anlı ğ ın a daldı m .
*
Gözleri mi, tekr ar açtı ğ ı m vakit, bulun du ğ u m yeri tanıy a m a d ı m ; ba ş k a od a, ba ş k a pen c e r e l e r ...
Dirsekl eri m e day a n a r a k kalk m a y a çalı ş tım, ba ş ı m b e ni m de ğ il mi ş gibi, tekr ar yastı ğ ın üstün e dü ştü.
Ş a ş kın ş aş kın, etrafı m a bak m ı y o r d u m . Yine doktorun mavi gözlerini gördüm.
- Fen d e , b e ni tanıdın mı?
- Niçin tanı m a y a y ı m Doktor Bey? de di m .
- Çok ş ükür, ç o k şükür. Cüml e m i z e g e ç m i ş olsun.
- Bir ş ey mi oldu, dokt or?
- Sen ya şta bir ç o c u k için eh e m m i y e t s i z, biraz uyudun kızı m, biraz uyudun, eh e m m i y e t verile c e k bir ş ey
de ğ il...
- Ne kadar uyudum?
- Epey c e za m a n , ziyanı yok... On yedi gün kad ar...
On yedi gün uyku 1 Ne tuhaf!.. Aydınlık, b e ni rah at sız ettiği için tekr ar g özl eri mi kap a dı m , bu on yedi
günlük uykuy a; b a ş k a s ı nı n gö ğ s ü n d e n g eliy or, dud a kl arın d a n çıkıy or gibi bir tuhaf s e s v er e n kah k a h al a rl a
güldü m ; s o nr a tekrar uyudu m .
*
Büyükç e bir b eyin hu m m a s ı g e çir mi ş i m. Doktor Hayrul-lah Bey, b e ni ken di evin e nakl et mi ş , on yedi gün
ba ş u c u m d a n
ÇALIKUŞU
365
ayrıl m a m ı ş . Bu, b e ni m hay att a ilk büyük ha st alı ğ ı m dı. Nekah e t za m a n ı m kırk gün d e n ziyad e sürdü.
Günler c e yeri m d e n kalk a m a d ı m . Hastalıktan s o nr a sa çl arı m de m e t de m e t inm e y e b a ş la m ı ş tı. Bir gün,
m a k a s istedi m ; onl arı en s e m i n hizası n d a n ke sti m.
Neka h et ne tatlı ş ey. İ ns a n, yenid e n düny ay a g el mi ş gibi oluy or; en eh e m m i y e t s i z yerl er e -renkli
oyun c a k l ar a bak a n küçük ç o c u k gibi- s e vi n çl e , sa a d e tl e bakıy or. Cam a kan atl arını çarp a n bir kel e b e k ,
ayn a n ı n ken arı n d a renkli akisl er uyan dır a n bir gün e ş aydınlı ğ ı, uzak bir sürünün hafif çın gır a k s e sl eri,
kalbi mi lezz etli titre m e l e rl e çırpındırıy or d u.
Hastalık, s o n üç s e n e m i n bütün zehirl erini alıp götür m ü ş tü. Hatıraları m bile b a ş k a s ı n a ait ş eyler gibi
g eliy or du. Onlar, artık b e n d e ne bir ked e r , n e bir h ey e c a n uyan dırıy or du. Zama n za m a n hayr etl e ken di m e
s oruy or d u m :
- Sakın bunlar bir uzun rüyanın hatıraları ol m a s ı n! Yahut onl arı bir e s ki ro m a n d a n oku m u ş ol m a y a y ı m ?
Evet, vak al arı rüyad a , ç e hr el e ri, b oy al arı s ol m u ş , ç er ç e v e l e ri tozlan m ı ş es ki foto ğ raflard a g ör m ü ş gibiyi m.
Doktor Hayrullah Bey, bu nek a h e t za m a n ı n d a ba n a ark a d a ş lık etti. Bir gün yalnız bırak m a d ı . Kâh
hikây el e r s öylüy or, kâh ro m a n l ar okuy ar a k b e ni e ğ le n dir m e y e , güldür m e y e çalı ş ıyordu. O biç ar e de ç ok
yoruldu.
- Hele ş öyle bir ad a m a k ıllı ay a ğ a kalk... Alimallah ha st a bile ol m a s a m , keyif için patisk a ent ari diktirip üç
ay yatakt a yata c a ğ ı m . San a bin türlü naz ed e c e ğ i m , diyor.
Ara sıra b e ni m , uykuy a b e n z e y e n dalgı nlıkları m oluy or, inc el mi ş g öz k a p a kl arı m ı n ara sı n d a n pe m b e gün e ş
ışıklan sızar a k bir za m a n o hald e kalıyor du m
O vakit, Hayrullah Bey, kar ş ı m d a k i koltukta kitap okuy or yahut uyukluy or du. Bu dalgı nlık sa atl erin d e
ruhu m u n vücu du m d a n ayrıldı ğ ını, ışık gibi s e s gibi b o ş luklard a dol a ş tı ğ ını his s e diy or d u m .
366
Nerel er e , han gi m e m l e k e tl er e gidiyor du m , bilmiy oru m . Yalnız bird e n b ir e uçuru ml ar a dü ş m e k hissi içind e,
içim ılınar ak silkinip uyan dı k ç a öyl e hiss e di y or u m ki, uzak, pek uzak bir yerl er d e n dön üy or u m .
Kulakları m d a ışık süratiyle a ş ıl mı ş m e s a f el e ri n rüzg ârları hı ş ıldıy or, gözl eri m d e hav a n ı n en yüks e k
tab a k al arı n d a g örül m ü ş du m a n lı m e m l e k e t l e rin da ğ ınık, s ö n ü k hatıraları titriyordu.
Evvelki gün Hayrullah Bey'e dedim ki:
- Doktor c u ğ u m , artık büs b ütü n iyile ş tim. Onu ziyar et ed e b iliriz.
Evvel a razı ol m a d ı , da h a hiç ol m a z s a on b e ş gün, bir hafta sa b r et m e m i s öyl e di.
Fak at ha st al arın inatçılı ğ ın a, titizliğine tah a m m ü l et m e k mü m k ü n ol m uy o r. İ htiyar ark a d a ş ı m ı nihay et razı
etti m. Bahç e d e n iki kuc a k çiç e k , de niz ken arı n d a n birç o k renkli ta ş -küçü ğ ü m bunları çiç e kl er d e n ziyad e
s e v e r di- topladık.
Munise, Akdeniz' e kar ş ı bir tep e c i ğ in üstün d e , ken di gibi inc e ci k bir küçük s ervinin altınd a yatıyor.
Saatl er c e yanın d a oturduk. Hastalı ğ ı m d a n b eri ilk defa ol m a k üzer e dokt orl a on u kon u ş tuk. Küçüğ üm ü n
nasıl öldü ğ ün ü, nasıl g ö m ül d ü ğ ün ü bil m e k istiyordu m . Bütün ısrarları m a ra ğ m e n Hayrullah Bey b an a
tafsilat v er m e d i . Yalnız bir ş ey ö ğ r e n e b il di m : Göm ül dükt e n s o nr a ima m , Munise'nin an n e s i nin is mini
s or m u ş , bunu, tabii kim s e bil miy or dokt or b e ni m , bu küçük kız için h e m e n h e m e n bir ann e oldu ğ u m u
hatırla mı ş , is mi mi v er mi ş . Yavru m u "Munis e bin Ferid e" diye topra ğ a tesli m et m ş il er...
ÇALIKUŞU
367
Kuşada sı, l Eylül
Doktor Hayrullah Bey bu sabah bana:
- Küçük, de di. Beni yine bir köy d e n iste mi ş l er. Düldül san a e m a n e t , sakı n hayv a n ı n pan s u m a n ı n ı o
"Oda b a ş ı" ayısın a bırak m a . Kendi b a c a ğ ı gibi Düldül'ün b a c a ğ ı nı da ke stir m e y e mi az m e tti, hain n e dir? Bir
türlü ayak iyi ol m uy o r, pan s u m a n ı biliyors un . Yarayı tekrar ba ğ ladıkt a n s o nr a Düldül'ü s e kiz, on dakik a
ba h ç e n i n içind e dol a ş tır, hatta mü m k ü n s e bir parç a , a m a ç ok de ğ il, ko ş tur anla dı n mı? ikinci iş e g elin c e ,
fırıncı Hur-şit Ağa bug ü n fırın kirasını g etir e c e k , yirmi s e kiz lira mı ne, b e ni m tarafınd a n par ayı alırsın.
Ayrıca, ney di o s öyl ey e c e ğ i m ? Kafa kal m a d ı ki... Ha, ev et, b e ni m kütüph a n e m i a ş a ğ ıya nakl ettir. Deniz
tarafınd a ki od ayı san a v er e c e ğ i m . Orası da h a güz el, h e m kı ş ın lod o s a kar ş ıdır, üş üm e z s i n...
Ne vakitten b eri s öyl e m e k istedi ğ i m s öz ün sıra sı g el mi ş ti. Dedi m ki:
- Doktor Bey, Düldül'ü m e r a k et m e y i n , kirayı da alırı m. Fakat, öt ekin e ihtiyaç var mı? Artık, mi s afirliğim kâfi
der e c e d e uzadı, mü s a a d e ed e r s e n i z b e n gid e c e ğ i m .
Doktor, ellerini kalç al arın a day a dı, b e ni m taklidi mi yap m a k için s e si ni inc elt er e k hidd etl e:
- Misafirliğim kâfi der e c e uzadı. Müsaa d e ed e r s e n i z b e n gid e c e ğ i m , de di. Sonra da h a s ert bir tavırla
yumru ğ unu sallay ar a k :
- Ne dedin? Gidecek misin? Yedi ği nan e y e b ak. Ağzını kulakl arın a kad ar yırtarı m da asıl o vakit kıya m e t e
kad ar gül er sin.
- Fak at, Doktor Bey, de di m , mis afirlik fazla uzuy or. Yine elini b elin e dayıy ar a k:
- Peki, küçük h a n ı m hazr etl eri, gitm e k istiyors un uz, âlâ fakat Quo Vadis?...
Gülümseyerek cevap verdim:
368
- Doktor b ey, ner e y e gid e c e ğ i mi b e n de ken di ken di m e s oruy or u m . Fak at ş u var, git m e k elz e m . İlanih ay e
yanınız d a kala m a m . Bu, tabii... En dü ş kün bir za m a n ı m d a b an a yardı m ettiniz, bunu unut m a y a c a ğ ı m,
fakat...
Hayrullah Bey, ç e n e m i n altınd a n tuttu:
- Küçük kız, g e v e z e li ğ e lüzu m yok, biz, s e ni nl e "iki ah b a p çav u ş " olduk. Haydi, mü n a s e b e t s i zli ğ i bırak.
Ben, hâlâ ısrar ediy or d u m :
- Doktor Bey, kal m a k b e ni m c anı m a min n e t, e mi n olunuz, yanınızd a ç ok m e s ut oluy oru m , fakat nic e d e n
Beri siz e yük ola c a ğ ı m ? Gerçi ç ok ins aniy etlisiniz, fed a k â r s ı nız...
Doktor, kıs a sa çl arı mı birbirin e karı ş ırarak e ğ le n m e y e de v a m ediy or, yine b e ni m s öyl eyi ş i mi teklit et m e k
için yan a ğ ını çukurla ş tırarak, dud a kl arını sivriltip, s e si ni incelterek:
- ins a niy et, fed a k â rlık... Traje di mi oynuy or uz b e deli ç o c u k ? diyor du. Anlata m a d ı k gitti, ins a niy et,
fed a k â rlık ba n a vız g elir, küçük kız. Ben keyfi m için ya ş a dı m , keyfi m için sa n a hiz m e t etti m. Sen d e n
ho ş lan m a y a y ı m da bak, suratın a b ak ar mıy dı m ? Kendimi tep e s i üstü min d e r d e n attığ ı mı işits en yine
fed a k â rlık ettiğim e inan m a . "Bu ho d k â m ihtiyar, kim bilir, ne zev k buldu?" de. Moliere'in bir kahr a m a n ı
vardır, pek zev ki m e gid er. Herife day a k atark e n öt e ki b eriki kurtar m a y a g elir, h erif, h e p si ni kov ar. "Haydi
ef e n di m işinize. Allah allah! Belki b e n , day a k ye m e k t e n ho ş lanıy oru m!" der. Haydi küçük, zevz e kli ğ i bırak,
g el di ğ i m vakit od al ar hazır ol m a z s a vay halin e ali m all a h hani, bir iri g e n ç b e k çi var, h erifi ça ğ ırır zorla s e ni
nikâh ed e ri m . Cezayı görürsün ha?..
Hayrullah Bey'in, ara sıra yaptı ğ ı gibi, yine mü n a s e b e t s i z ş ak al ar ed e c e ğ i ni, b e ni utan dırıc a ğ ını
biliyordu m , h e m e n yanın d a n kaçtı m .
ÇALIKUŞU
369
Hayrullah Bey, b e ni m için h e m iyi bir b a b a , h e m iyi bir ark a d a ş oldu... Evind e, ken di mi yab a n c ı
bul m uy o r u m , b e ni m gibi kalbi v e hay atı kırılmı ş bir kızın n e kad ar m e s ut ol m a s ı mü m k ü n s e o kad ar m e s ut
oluy oru m . Kendi m e bin türlü ş ey icat ediy oru m , ihtiyar sütnin ey e yardı m , evi düz elt m e k , ba h ç e y e
ye m e k l e r e hatta dokt or un h e s a pl arı n a bak m a k , dah a b öyl e bin türlü iş.
Burad a n ayrılıktan s o nr a ne yapa c a ğ ı m ? Ben, artık alil s ayılırı m. Sıhh ati m yav a ş yav a ş düz eliy or. Fak at
nafile, öyl e hiss e di y or u m ki, içimd e mü e b b e d e n kırılmı ş bir ş ey var. Eski sıh h ati mi, b an a h er ş eyi h o ş
gö st er e n es ki n e ş e m i artık bula m a y a c a ğ ı m . Gülerk e n a ğ lıyoru m , a ğ lark e n gülüy oru m , dakik a m dakik a m a
uy m uy o r. Mesel a, g e ç e n ak ş a m pek ne ş eliydi m. Yata ğ ı m d a gözl eri mi kap ar k e n ad et a ken di mi m e s u t
his s e d iy or d u m . Sab a h a do ğ ru kar anlı ğ ın içind e hiç s e b e p s i z a ğ lay a a ğ lay a uyan dı m . Neyi m vardı? Niçin
a ğ lıyor du m ? Bunu ken di m de bilmiy or d u m . Öyle sanıy oru m ki g e c e , bu koc a m a n düny a nı n bütün evl erini
birer birer birer dol a ş ar a k ne kad ar ke d e r , ümitsizlik vars a h ep si ni topla m ı ş , g etirip b e ni m gö ğ s ü m e
doldur m u ş . Bu s e b e p s i z , isim siz dilsiz yeis içind e : "Ann e ci ğ i m, an n e c i ğ i m!" diy e titrey e titrey e hıçkırıy or,
da h a kuvv etl e feryat et m e m e k için par m a kl arı ml a a ğ zı mı kapıy or du m . Birden bir e yanı m d a k i od a d a n
Hayrullah Bey'in s e si g el di:
- Ferid e, s e n mi sin? Ne oldun kızı m?
ihtiyar dokt or, elind e mu ml a od a m a koş tu, n e oldu ğ u m u, niçin a ğ ladı ğ ı mı bile s öyl et m e y e lüzu m gör m e d e n
eh e m m i y e t s i z, b elki m a n â s ı z ş efkat keli m e l e riyl e b e ni teskin etti:
- Bir ş ey de ğ il, kızı m, bir ş ey de ğ il, eh e m m i y e t s iz bir sinir nö b e ti, g e ç e r yavru m . Vah, ç o c u ğ u m , vah.
Ben, gözlerimde bir türlü dur m a y a n ya ş lar, tıkan a n ku ş yavruları gibi açık a ğ zı m d a b o ğ uk hıçkırıklarla
titrerk e n ihtiyar ark a d a ş ı m , pe n c e r e y e dön d ü, kara nlıkta ta uzaklar a yu mru ğ un u sakl ay ar a k :
Çalıku ş u - F 24
370
- Allah b el a n ı v er sin, asl an gibi ç o c u ğ u b er b at ettin, de di. Yalnız kaldıkta n s o nr a da b öyl e ha st alık ve
ümitsizlik sa atl eri m olurs a b e n n e yap a c a ğ ı m ? Ada m s e n d e . .. Şimdid e n bunu niçin dü ş ün m e li? Herhald e
da h a en az bir ay, b elki da h a ziyad e , dokt or b e ni bırak m a y a c a k . ..
Alacak ay a Çiftliği, 1 0 Eylül
Bir haftad a n b eri Alacak a y a' d a , s özü m on a bir çiftliğim var, hayli za m a n d a n b eri gidip yokla m a d ı m , iş çileri
b o ş bırak m a y a g el m e z . Seni on b e ş gün or ay a g ötür e yi m . San a da iyi bir teb dili hav a olur; göz ü n gö nlün
açılır. Bak, yakın d a m e k t e p açılıy or. Bütün yıl kap alı kala c a k s ı n .
- Doktor Bey, açıklık yerl eri ç ok s e v e ri m , fakat m e kt e p açıl m a k üzer e. Bilme m ki, nasıl olur? diy e c e v a p
verdi m . O, hidd etl e o m u zl arını silkti:
- A b a b a m , b e n sa n a gid er mi sin? diye s or m a d ı m ki mül a h a z at s öylüy or s u n ; götür e c e ğ i m , de di m . Sen ne
karı ş ırsın? Bu, dokt or c a bir iş... Olmaz s a rap or yaz ar, zorla g ötürürü m . Haydi, hay di! Bir kaç parç a
ça m a ş ır, kütüph a n e d e n b e ni m "Ro- us s e a u "l arı m ı al.
Hayrullah Bey, b e ni artık bir m e k t e p ç o c u ğ u gibi idar e ediy or. Hastalı ğ ı m d a n s o nr a, zayıflay a n irad e m l e
on a kar ş ı koy m a k mü m k ü n de ğ il, h e m de dah a tuhafı, bun d a n şikây et de et miy oru m , bu itaat, ad et a
ho ş u m a gidiy or.
Doktorun çiftliği b akı m s ı z kal mı ş . Fakat, ne güz el bir yer. Kışın bile bur al arı, bir b a h ar a b e n z e r m i ş . Hele,
bir kay alık var ki, s eyr et m e k l e doyulur ş ey de ğ il. Bu kay al ar, gün e ş in sa b a h , ö ğ le, ak ş a m gün e ş i ol m a s ı n a ,
hav a n ı n açık, yahut kap alı bulun m a s ı n a gör e renk de ğ i ştiriyor, lal kır mızı sı, pe m b e , m or. b e y a z yahut siyah
görün üy or. Onun için bur ay a: "Alac ak a y al ar" de m i ş l er.
ÇALIKUŞU
37 1
Çiftlik b e ni um d u ğ u m d a n ziyad e m e ş g ul etti. Çiftçilerl e b er a b e r süt sa ğ ıy oru m . Artık, b e ni m de sa mi m i bir
ah b a b ı m ol m a y a ba ş lay a n Düldül'e bin er e k civ ar koruluklar d a g e ziy or u m . Hasılı, dü ş ün dü ğ ü m kır hay atı.
Mamafih, gö nlü m pek rah at de ğ il, birka ç gün e kad ar m e kt e p açıla c a k , işimin b a ş ın d a bulun m a m , bin ayı
silip süpürt- m e m lazı m. Hayrullah Bey'e s öz anlat m a k kabil de ğ il ki...
Doktor, geceleri bana roman okutuyor.
- Bu ipsiz sap s ız lakırdılar a tah a m m ü l edil m e z a m a , s e ni n a ğ zınd a n bay a ğ ı ho ş oluy or, d iyor.
Dün g e c e , yine on a kitap okuy or d u m . Kitapta bazı açık s özl er var. Onlar g el dik ç e utanıy or, yerl erin e
süratl e ba ş k a keli m el e r koy m a y a , yahut cü ml el e ri atla m a y a çalı ş ıy or du m . Hayrullah Bey, b e ni m tela ş ı mı
fark ediy or, gür kah k a h a l arl a tav a nl arı sar sıy o rdu.
Birden bir e kara nlıkta köp e kl er havl a m a y a b a ş ladı. Pen c e r e yi açtık. Çiftliğin kapı sın d a n bir atlı giriyordu.
Hayrullah Bey:
- Kim o? diy e s e sl e n di. Onb a ş ının s e si:
- Benim, yab a n c ı de ğ il, diye c e v a p v er di. Onb a ş ının bu sa att e Kuşada sı'n d a n buray a g el m e s i mü hi m bir
vak ay dı. Doktor:
- Hayırdır inş allah! Ben, a ş a ğ ı inip anlay a yı m b ak alı m . Gecikirs e m s e n yat küçük, de di.
Hayrullah Bey, bir sa at e yakın bir za m a n Onb a ş ının yanın d a kaldı. Yukarı çıktı ğ ı vakit, yüzü kır mızı,
ka ş ları çatıktı:
- Onb a ş ı niçin g el mi ş Doktor Bey? de di m . Sert bir s e sl e ad et a ba ğ ırdı:
- San a git yat, de di m yah u, san a n e? Olur rez al et de ğ il bu kız ç o c u kl arının m a s k a r alı ğ ı b e! Bana ait bir iş.
Artık, onu n tabiatını ö ğ r e n m i ş ti m. Böyle za m a n l ar d a üzerin e var m a y a g el miy or d u. Çare siz, ş a m d a n ı
alar ak od a m a gittim.
Bu sa b a h , uyan dı ğ ı m vakit Hayrullah Bey'in erk e n d e n
372
mü hi m bir iş için gittiğini, m a m a fi h, dön m e z s e m er a k et m e m e m i s öyl e di ğ ini ha b e r v er dil er.
Herhald e bu zarf ba n a ait ola c a k ... Bu kâ ğ ıt parç a s ı b e ni derin derin dü ş ün dürüy or. Acab a bun u dün g e c e
on b a ş ı mı g etirdi? Öyleys e niçin Hayrullah Bey, b e n d e n sakl a dı? Buna imk â n yok; mutlak a bu zarf,
kitaplar ara s ı n d a Kuşada sı'n d a n g el mi ş ola c a k .
Kuşada sı, 2 5 Eylül
Hayata paç a v r a diy en m e ğ e r ne do ğ ru s öylüy or m u ş !
*
Son vak a yı deft eri min s o n sayfa sı n a oldu ğ u gibi kayd e diy or u m . Kendi m d e n n e bir isyan, ne de bir da ml a
gözy a ş ı ilav e et m e k iste miy or u m .
Hayrullah Bey, b e ni, iki gün çiftlikte b e kl etti. Üçüncü g e c e m e r a k ı m o der e c e y i buldu ki, ne olurs a olsun,
sa b a h l e yi n bir ara b a hazırlat a c a k , ken di ken di m e kas a b a y a ine c e k ti m . Fak at ert e si sa b a h , uyan dı ğ ı m
vakit onu g el mi ş buldu m .
O kayıtsız, kay gı sız Hayrullah Bey'i, hiç bu kad ar peri ş an v e yorgun g ör dü ğ ü m ü hatırla mı y or u m . Her
za m a n k i gibi sa çl arı m a dud a kl arını kon d ur du. So nra dikkatli dikkatli yüzüme bakarak:
- Hay Allah b el al arını ver e s i c e l e r , tuu! de di.
Başımd a yeni bir tehlik e nin dol a ş tı ğ ını anlıy or, fakat bir ş ey s or m a y a c e s a r e t ed e m i y o r d u m .
Hayrullah Bey, elleri c e pl erin d e dü ş ün e dü ş ün e ep e y c e dol a ş tı. Sonra, ell erini o m u zl arı m a koy ar a k:
- Küçük, s e n bir ş eyl er biliyors un , de di.
- Hayır, Doktor Bey.
ÇALIKUŞU
37 3
- Biliyorsun, b öyl e ol m a s a işlerd e ki tuhaflık naz arı dikk atini c elp ed e c e k ti. Mutlaka bir ş eyler s or a c a k tı n.
Gay et a ğ ır, ciddi bir te e s s ü rl e:
- Hayır, Doktor Bey, de di m . Hiçbir ş ey bilmiy oru m , yalnız tela ş ve ıstırap içind e oldu ğ unuz u g örüy or u m , bir
ked e ri niz var. Beni m h e m ha mi m , hatta h e m e n h e m e n ba b a m oldu ğ unuz için sizin ke d e riniz b e ni m
de m e k tir. Neyiniz var?
- Ferid e, kızı m, ken dini kâfi der e c e d e kuvv etli h issediyor musun?
Merakı m, korku m d a n da h a üstün dü. Sakin görün m e y e çalı ş ar ak:
- Ben gayr etli bir kızı m, bun un birka ç mis alini g ör dü n ü z, s öyl eyiniz Doktor Bey, de di m .
- Ferid e, şu kal e m i elin e al, s öyl ey e c e ğ i m ş eyleri yaz, hay di kızı m ihtiyar do stun a itimat et!
Hayrullah Bey, dura dura, dü ş ün e dü ş ün e b an a şu satırları yazdırdı:
"Kuşada s ı Maarif Encü m e n i Riyas et Âlisine,
Hizm et- i m a a rifte de v a m ı m a ah v al- i sıh hiy e m mü s ait ol m a d ı ğ ın d a n , Kuşada sı Inas Rüştiyesi
Müdürlüğ ü'nd e n affımı istirha m ed e ri m efe n di m ."
- Şim di kızı m, dü ş ün m e d e n , bir ş ey s or m a d a n imz a nı at, o kâ ğ ıdı ba n a ver. Ellerin titriyor, Ferid e, yüzü m e
bak m a y a c e s a r e t ed e m i y o r s u n . Daha iyi kızı m, dah a iyi. Çünkü s e n , o te miz gözl erinl e b an a b ak ar k e n b e n
ş a şırac a ğ ı m . Fevk al â d e bir ş eyler g e ç ti ğ ini anla dı n, de ğ il mi? Dinle b e ni Ferid e. Eğ er h ey e c a n , te e s s ür
gö st erirs e n s özü n ü ke s m e k m e c b u riy etin d e kala c a ğ ı m . Halbuki h er ş eyi bilm e n lâzı m. Ferid e, hay at a
karı ştı ğın üç s e n e içind e ins anı n ne m al oldu ğ unu anla dı n sa nıy or s u n de ğ il mi? Nafile, şu altmı ş s e n e y e
yakın hay atı m d a b e n bile anlay a m a m ı ş ı m . Ben ki, düny a d a ş en a atin, rez al etin bin türlüsün e tes a d üf ettim;
b e n bu kad arını hâlâ ihtiyar kafa m a sı ğ dıra m ı y or u m . Biz s e ninl e düny a n ı n en te miz, en iyi iki do stuyuz
de ğ il
374
mi? Aylarc a s e nin ha st a vüc u du n u ken di ç o c u ğ u m gibi kolları m d a tuttum, biz e n e de m i ş l er,n e diyorlar,
biliyor mu s u n Ferid e? Mümkün de ğ il, tas a v v ur ed e m e z s i n . Ben s e nin â ş ı ğ ın mı- şım, ell erini yüzün e
kap a m a , bilâkis ba ş ını dik tut. O har e k e ti yüz kara sı olanl ar yap ar, bilâkis, gözl eri m e b ak, ne mi z var
birbirimizd e n ç e kin e c e k ? Dinle b e ni Ferid e, dinle, s o n u n a kad ar s öyl ey e yi m . Bu m el u n iftira, ev v el a
m e k t e pt e n çık mı ş . Arkada ş ların öt e d e b erid e al ey hi miz d e ol m a y a c a k ş eyler s öyl e m e y e ba ş la m ı ş lar.
Seb e p m alu m : Kendileri dururk e n s e ni n mü dire olu ş un. Ben, altı ay ev v el san a ha b e r ver m e d e n küçük bir
hiz m ett e bulun m a k için bir m e kt u p yaz mı ş tı m. Bu terfiin b e ni m eli m d e ol m a s ı şüph el eri artır mı ş .
Bu fes at yan gı nı aylard a n b eri için için yanıy or m u ş . iş Maarif Encü m e n i' nin, kay m a k a m ı n kula ğ ın a git mi ş ,
uzun uzadıy a tahriratlar yazıl mı ş , tahkik at yapıl mı ş . Vilayet Maarif Müdürlü- ğ ü'nc e tercü m e - i halini tetkik
et mi ş l er, birç o k kar anlık nokt al ar var mı ş . Mesela istan b ul'd a n B.'ye g eli şin, s o nr a m e r k e z m e kt e b i n d e n
istifa ed e r e k ücr a bir köy e g eli ş in, şüph eli bir firara b e n ziy or m u ş . Birkaç ay s o nr a m e ç h ul bir yerd e n
yardı m ol m u ş . Maarif hay atın d a mi sli görül m e m i ş bir süratl e terakki et mi ş , köy mu alli mli ğind e n
Darülmu alli m at mu alli mli ğ in e yüks el m i ş sin. Sonra yin e s e b e p s i z bir istifa. Bu defa, ba ş k a bir m e m l e k e t e
gidiyor s u n , fakat or a d a da tutun a m ı y o r s u n . Ç. Maarif Encü m e n i' n d e n bir c e v a p g el mi ş . Okurk e n içim,
zehir ke sildi, Ferid e. Güya s e n or a d a ... Yok, yok s öyl e m e y e c e ğ i m . Ter biy eli, yüks e k , ilim irfan ad a m l a rı nı n
kal e m i n d e n , a ğ zınd a n çık a n ş eyl eri, b e ni m o patav a s ı z ask e r a ğ zı m da s öyl e m e y e c e s a r e t ed e m e y e c e k .
Ben ki bilirsin, a ğ zı m a ne g elirs e s öyl eri m, en iğren ç keli m e yi bile dud a ğ ı m d a hap s e d e m e m . Hasılı
Ferid e c ik, yaralı g eyikl eri av köp e kl e ri na sıl sar ar s a , s e nin etrafını da öyl e c e sardılar. En m a s u m
har e k e tin, aley hin e bir delil olar a k tefsir edil mi ş ; m a z b a t al ar a, tahkik at evr a kı n a g e ç m i ş . Ara sıra ha st a
tale b e l e ri ni ted a vi için b e ni m e kt e b e dav et et m e n , küçüÇALIKUŞU
37 5
ğümüz ölürk e n tak at siz ba ş ını bir lahz a o m z u m a day a m a n , s o nr a s e n ha st a yatark e n yata ğ ının yanın d a
g e çir di ğ i m sa atl er birer cin ay et m i ş ! Yüzsüzlü ğ ü o der e c e ileri vardır mı ş ız ki, bir m e m l e k e ti n örf ve âd eti, ırz
ve iffetiyle alay et mi ş iz. Etrafımız d a ki ins a nl arı hiç e say m ı ş ız. Herk e s e s e ni ha st a diye ilan ed e r k e n
tarlalard a, kol kola düv e n e bin mi ş iz. Vazifenl e m e ş g ul ola c a ğ ı n yerd e , ba h ç e m d e at ko ş tur m u ş s u n , bunlar
da kâfi g el m e m i ş ş ehir haricind e çiftlikler e ç e kil mi ş iz.
Ferid e c ik, sa n a bunları bütün çi ğliğiyle s öylüy or u m . Mızmız tes ellilerl e s e ni bir za m a n dah a avuta bilirdi m.
Ümitlerini yav a ş yav a ş , birer birer kırabilirdi m. Fak at b öyl e yap m a d ı m . Niçin biliyor mu s u n ? Mesle ğ i m,
ya ş ı m b an a bir kan a at v er di. Bir zehri ins a n, bir ker e d e yutm alı, ya ölür ya kurtulur.
Zehri ş urupla, da h a bilm e m ne haltla karı ş ırıp yudu m yudu m iç m e k pis ş ey, iğren ç ş ey. Felâk eti a ğ ır a ğ ır
ha b e r v er m e k test er e ile ad a m ke s m e y e b e n z e r .
Evet Ferid e, hay atın en a ğ ır sillesini yedin. Yalnız olay dı n bu dar b e s e ni öldür e b ilirdi. Öyle ya, bu kad ar
ins a n, ku ş kad ar ç o c u ğ u n üstün e çullanırs a ne olur? Dua et ki tes a d üf kar ş ın a çürüklü ğ e atıl mı ş bir ihtiyar
çık ar dı. Beni m ö mr ü m ü n sa ati alaturk a on biri çal m a k üz er e . Fakat, ne ziyanı var? San a hiz m ett e
bulun m a k için bu kad ar c ı k bir za m a n da kâfidir. Buna mu v affak olurs a m , bir yığın m a n a s ı z vuku at içind e
ziyan ol m u ş günl eri m e acı m a y a c a ğ ı m . Korkm a Ferid e, bu da g e ç e r . Sen g e n ç s i n , dah a güz el günl er
gör m e k t e n ümidini ke s m e . İ stifanı ken di m götür e c e k ti m , vaz g e ç ti m . Seni bu hald e bırak m a y a c e s a r e t
ed e m e y e c e ğ i m . Çocuk kıs mı n ı n türlü de n sizli ği, de nliliği olur. Haydi Ferid e, hay di s e ninl e açık hav a y a
çık alı m, koyunl arla, inekl erl e uğra ş alı m. Bu hayv a nl ar, gör dü kl eri iyiliğ e kar ş ı e mi n ol, da h a
nim et ş in a stırlar.
ihtiyar dokt or, istifan a m e m i zarfa koy ar a k on b a ş ıy a verdi.
Bu kâ ğ ıt parç a s ı n a sa d e c e ö mr ü m ü n bir parç a s ı n ı de ğ il,
376
gönlümün son bir tesellisini daha gömüyordum. Ne hazin, Ya-rabbi, ne hazin!
Hangi ümid e sarıls a m eli m d e kalıyor, neyi s e v e r s e m ölüy or. İşte üç s e n e ev v el bir s o n b a h a r ak ş a m ı yl a
b er a b e r öl e n g e n ç kızlık rüyaları m , ken di küçükl eri m , s o nr a Munise, onu n ark a s ı n d a n b elki kalbi mi n
ök s üzlü ğ ünü avuturlar diye ümit ettiğim tale b e l e ri m . Yavrularını tehlik e d e g ör e n bir an a ku ş hır- ç m h ğ ıyla
üstlerin e titredi ğ i m bu ş eyler, s o n b a h a r yapr akl arı gibi birer birer s ar arıy or, dök ülüy or. Daha yirmi üç
ya ş ı m a gir m e d i m ; yüzü m d e n , vücu d u m d a n ç o c u klu ğ un izleri silin m e d i; hal b uki gö nlü m , ba ş tan ba ş a bütün
s e v di kl eri mi n ölüleriyl e dolu.
Hayrullah Bey, b e ni üç gün yalnız bırak m a d ı . Bu kad ar felak et kar ş ısın d a g ö st e r di ğ i m sükûn v e
tah a m m ü l e inan a m ı y o r , g e c e l e ri b e n yattıktan s o nr a od a m ı n kapı sı n a g el er e k :
- Ferid e, bir ş ey e ihtiyacı n var mı? Uykun yok s a g el e yi m , diyordu.
Üçüncü g e c e n i n s a b a h ı y dı. Bir m a yı s gün ü gibi taz e, ılık bir sa b a h vakti erk e n d e n kalktı m. Hayrullah Bey'e
eli ml e süt sa ğ dı m , kah v altı hazırladı m .
Elimd e tepsi, sakin ç e hr e m d e h e m e n h e m e n n e ş eli bir teb e s s ü m l e od a s ı n a girdi ğim za m a n , dokt or pek
m e m n u n oldu:
- Aferin Ferid e! Çok m e m n u n oldu m . Nen e lâzı m, düny a nı n ga m ı n ı ç e k e c e k s e n mi kaldın? de di
Pen c e r e s i ni açtı m , da ğ ınık birka ç e ş ya s ı nı düz eltti m. Çiftliğ e ait ş eyl er d e n , koyunl ar d a n ba h s e tti m .
Mütem a diy e n s öylüy or, gülüy or, hatta e s ki d e n m e kt e pt e yaptı ğ ı m gibi aıa sıra ıslık çalıy or du m .
Hayrullah Bey o kad ar s e vi niy or d u ki, tarif edil e m e z . Onun m e m n u n oldu ğ unu gör dük ç e da h a
ne ş el e n iy or d u m .
ÇALIKUŞU
37 7
Nihay et, vaktin g el di ğ in e hük m e tti m. Doktorun koltu ğ unu pen c e r e n i n yan m a ç e kti m, dizlerin e bir örtü
örttü m. Sonra, perv azı n ken arı n a çıkıp oturar a k:
- Sizinle kon u ş a c a k ş eyleri m var, Doktor Bey, de di m . Hayrullah Bey, eliyle gö zlerini kapayarak:
- SöyleP.fak at a ş a ğ ı in. Maazallah yuv arlanır sı n...
- Siz m e r a k et m e yi n, b e ni m ç o c u klu ğ u m a ğ a ç dalları üstün d e g e ç ti. Şimdi, siz e m e m n u n ola c a ğ ı nız bir
kar ard a n b a h s e d e c e ğ i m . Görüy or s u n u z ya, ne kad ar sakini m .. Ben, dün ak ş a m mü hi m bir karar verdim.
- Neye?
- Yaş a m a y a .
- Bu ne demek?
- Gay et sa d e , ken di mi öldür m e m e y e . Çünkü birka ç gün, olgu n bir ciddiy etl e bunu dü ş ün m ü ş tü m .
Bu s özl eri ş aka ed e n bir ç o c u k hafifliğiyle, gül er e k s öylüy or du m , ihtiyar dokt or, h ey e c a n l a yerind e n fırladı:
- Ne s öylüy or s u n , yu mur c a k ? Bu n e? Eğ er şimdi s e nin yerind e ols ay dı m , hayr ett e n a ş a ğ ı dü ş er, parç a
parç a olurdu m . Fak at s e n a ş a ğ ı in Allah a ş kın a, ne olur, n e ol m a z!
Ben gülerek:
- Yaş a m a y a kar ar verdi ğ imi s öyl e dikt e n s o nr a artık a ş a ğ ı dü ş m e m d e n kork m a k m a n a s ı z de ğ il mi, Doktor
Bey? Bu kararı niçin v er di m ? Bunu siz e s öyl ey e yi m . Birçok s e b e p var. Evv el a c e s a r e t ed e m e y e c e ğ i m .
Siz, b e ni m ara sıra ölü m d e n b a h s e t m e m e bak m a y ı n ı z. Ne olurs a olsun, b e n öl m e k t e n ç ok kork arı m .
Bundan b a ş k a çar e m kal m a d ı ğ ı hald e yin e c e s a r et edemiyorum, Doktor Bey.
Bu s öz ü, ell eri mi uzatar a k , b oy n u m u bük er e k , sakin, saf bir tavırla s öyl e m i ş ti m.
Hayrullah Bey h ey e c a n l a bilekl eri mi tuttu, b e ni zorla pen c e r e n i n ken arı n d a n indirdi. Hem e n h e m e n
hırpal ay ar a k alç a k bir isk e m l e y e oturttu:
378
Reş a t Nuri Güntekin
- Ne anla ş ıl m a z bir m a hl uk s u n s e n , Ferid e! Bakıyor s u n par m a k kad ar hiçt e n bir oyun c a k oluy or s u n .
Bakıyor s u n öyl e derinliklerin, tuhaflıkların, s o nr a öyl e inanıl m a z bir m et a n e ti n var ki... Peki Ferid e, s öyl e,
dinliyoru m .
- Yegâ n e ark a d a ş ım, ha mi m , ba b a m sizsiniz, ya ş a m a y a de v a m ed e yi m . Güzel. Ölm ey e c e s a r e ti m
ol m a d ı ğ ını anla dıkt a n s o nr a, b e n de bun d a n ba ş k a bir ş ey iste miy or u m . Fak at nasıl? Bana bir yolunu
gö st eriniz. Bir kolayını bula bilirs e niz n e âlâ!
Hayruüa h Bey, ka ş ları m çat ar a k dü ş ü nüyordu.
- Ferid e, de di. Bunları b e n de dü ş ün dü m . Konuş m a k için biraz da h a b e kl e m e k istiyordu m . Fak at, m a d e m k i
bu kad ar ken di n e hâki m ola biliyor s u n . Peki kızı m, kon u ş alı m . Bir ker e , mu alli m e ol m a kt a n katiy e n ümidini
ke s m e m e l i s i n . Vaka hak kı n d a sa n a bu gü n b iraz tafsilât verebilirim:
On gün ev v el vilay ett e n bir müf etti ş g el di. Fok b alı ğ ı gibi azıdi ş leri dı ş arı fırla mı ş , lan et ç e hr eli bir ş ey. Bu
müf etti şin riyas eti altınd a bir tahkik at ko mi s y o n u te ş kil ettiler. Azlini tebli ğ et m e d e n s e ni s or g uy a ç e k m e k
istiyorlardı. O g e c e "Onb a- şı"nın g etirdi ğ i kâ ğ ıt bir n evi c elpn a m e idi. Düş ün Ferid e, s e n b öyl e bir h ey etin
kar ş ısın a na sıl çık ar dı n? Yab a n c ıl arın a ğ zınd a n işitec e ğ in o iğren ç itha ml ar a nasıl c e v a p v er e b ilirdin?
Bunu ha b e r alın c a aklı m ba ş ı m d a n gitti. O, en c ü m e n od a s ı n ı g öz ü m ü n önü n e g etirdi m; s e ni siyah
çar ş afınla, zav allı, sar ar m ı ş ç o c u k ç e hr e n l e , bükük b oy n u nl a o fok balı ğ ının yırtıcı di şleri kar ş ısın d a
gör dü m . Gerçi o kapının kurallarıyla s e ni parç al a m a y a az m e d e n bu ad a m "kurt ile kuzu" m a s a lı n d a ki
can a v a r gibi sud a n s e b e p l e r arıyor, o oud al a oldu ğ u kad ar iğren ç iftiraları tekr ar ediy or. Seni, bun a k bir
ask e rin az buç uk çi ğ keli m el e ri kar ş ısın d a bile renkt e n ren g e giren m a s u m yüzün, ürk m ü ş eiâ g özl erinl e o
fok balı ğ ının kar ş ısın d a yalnız bırak m a k!
Hayrullah Bey, hali m m a vi gözl e m i n d e hiç g ör m e d i ğ i m korkun ç parıltı, ç e n e s i n d e lakırdılarını b o ğ a n ,
di şlerini birbirin e çar ptıran bir titre m e ile yu mru ğ un u sallay ar a k:
ÇALIKUŞU
37 9
- Güzel a ğ zı mı öyl e bir açtı m, o fok balı ğ ını öyl e bir kalayla dı m ki Ferid e... O an d a kur ş unla vurs al ar bir
da ml a kanı çık m a y a c a k tı.
İki gün ev v el, b e ni m al ey hi m d e m a h k e m e y e mür a c a a t ettiğini ha b e r aldı m . Müfettişler e yaptıkları işin
te mizli ğini bir ker e de m a h k e m e huzurun d a tekr ar için o günü sa b ır sızlıkla b e kliy oru m .
ihtiyar dokt or gözl erin d e ki o vah ş i parıltı, ş ak akl ar m d a k i korkun ç kır mızılık s ö n ü n c e y e kad ar sustu. Sonra
yin e e s ki hali m s e si, b ö n , saf tavrıyla de v a m etti:
- Bu ara d a n e olduy s a san a oldu. Arada s e n , at e ş e yan dı n. Hem e n zorla sa n a istifanı yazdırdı m diy e
ilerid e b e ni m için fen a dü ş ün m e n i iste m e m . Alakanı katiy e n ke s m e n lâzı m dı. Allah bu gözl eri, bu dud a ğ ı
gül m e k ve etrafınd a kil er e s a a d e t v er m e k için yarattı. Fok b alıklarının kar ş ısın d a a ğ lası n, titresin diy e
de ğ il... Ferid e, sa n a bir ş ey da h a s öyl ey e c e ğ i m . Şimdi san a kar ş ı m e s uliy eti m iki kat oldu. Çünkü b a ş ın a
bu felak etin g el m e s i n e b e n s e b e p oldu m . Onun için lâzı m ki, bunu yine b e n ta mir ed e yi m . Dedi ğim gibi,
m e s l e k t e n artık bir ş ey ümit ed e m e z s i n . Bugün bir çar e s i ni buls a k bile, yarın b a ş k a bir ba h a n e ile s e ni
vura c a kl ar, fazla olar a k o vakit b elki b e n de bulun a m a y a c a ğ ı m . Haydi, b er a b e r dü ş ün m e y e de v a m ed eli m .
İ stan b ul' a, ailenin yanın a dö n m e y e imk â n var mı?
Başımı önü m e e ğ di m:
- Hayır, Doktor Bey, onl ar b e ni m için büs b ütü n bitti.
- Başka bir çar e: iyi bir g e n çl e evl e n m e n mü m k ü n de ğ il mi?
- Hayır, Doktor Bey. Ben ihtiyar bir kız olar ak öl m e y e az m e tti m.
- Evlenirs e n b a htiy ar ola c a ğ ın a b e ni m de o kad ar kan a ati m yok, Ferid e. O m el u n , kalbin e öyl e yer et mi ş
ki, s ök ü p at m a k mü m k ü n de ğ il.
- Doktor Bey, ayaklarınızı öp e yi m , h er ş eyd e n ba h s e d i n , fakat bu m e s e l e . ..
380
- Peki küçük, peki.
- Te ş e k k ür ed e ri m , Doktor Bey.
Hayrullah Bey, b ey a z bıyıklarını dişleriyle çi ğ n ey e r e k dü ş ünüy or d u:
- Peki, öyl ey s e ne yapa c a ğ ız? Zaruret falan ç e k m e n d e n korku m yok. Çünkü b e ni m az buç uk s er v e ti m
ikimiz e de yet er, para m ı ne yapa c a ğ ı m diye dü ş ünüy or d u m . Senin sa a d e ti n d e n - iyi n ey e sarf ed e b ilirim?
Verec e ğ i m c e v a b ı n on u kızdıra c a ğ ı nı biliyordu m , fakat bu zaruriydi. Korka kork a dizleri mi ka ş ıyar a k:
- Fakat Doktor Bey, b e n han gi sıfatla sizd e n b öyl e bir par a yardı m ı kab ul ed e b iliri m? Nasıl bir ins a n
m e v kiin e ineri m?
Hayrullah Bey kız m a d ı , fakat gay et m a h z u n bir şikây etl e yüzü m e b aktı:
- Ayıp Ferid e, ayıp. Bu kad ar birbirimizl e anla ş tıktan s o nr a ortay a b öyl e s öz at m a n ayıp. Fakat ne yap alı m
ki, s e n bütün s er b e s t , hiç bir ş ey e eh e m m i y e t v er miy or gibi görün e n tavırların a ra ğ m e n sa d e ruhlu,
m a h d ut, m a zlu m bir ev kızısın: "Kınalı kuzu" de dikl eri cinst e n bir kızc a ğ ız... Böyle ol m a m a l ıy dı, fakat
ol m u ş . Şimdi b e ni m mu h a k e m e m i takip et Ferid e. Senin gibi, bir ihtiyar, sa mi m i ark a d a ş ı n d a n küçük bir
yardı m bile ka b ul ed e m e y e c e k kad ar m a ğ rur bir kız ba h u s u s bu işten, bu de dik o d ul ar d a n s o nr a tek b a ş ın a
nasıl ya ş ar? Seni tekrar evl e n dir m e y i dü ş ün dü ğ ü m bunu n içindi Ferid e. Kims e d e n yardı m kab ul et m e k
iste m e z s e n , çalı ş m a k isters e n bun a imk â n yok. Berab e r ya ş ay alı m , b e n d e n ayrıl m a de s e m bun a razı
ol m a z s ı n , de ğ il mi? Cev a p v er m e y e c e s a r e t ed e m i y o r s u n . Fak at, b a ş ını e ğ iy or s u n; do ğ rus u n u isters e n ,
bun u b e n de e mi n bir çar e telâk ki et miy or u m . Niçin bu sa att e h er ş eyi açık açık kon u ş m a m a l ı ? Mahalle
na m ı n a kay m a k a m a bir h ey et git mi ş . Beni m evi m d e aile m d e n , akra b a m d a n ol m a y a n bir g e n ç kızla
ya ş a m a m ı n örfe v e ş eriata aykırı görün d ü ğ ün ü s öyl e m i ş . Hatta hatta s e nin b a ş k a bir m e m l e k e t e
gö n d e ril m e n i iste mi ş . Herk eÇALIKUŞU
38 1
sin kab a h a tini açık açık yüzün e s öyl ey e n bir "kör kadı" oldu ğ u m için b e ni zat e n kim s e s e v m e z . Bu ve sil e
ile niçin b an a da bir dar b e indir m e m e l i, de ğ il mi? Hülas a, Ferid e c i k, s e ni n ne b e ni ml e ya ş a m a n a ne ken di
ken di n e ya ş a m a n a imk â n var. Haksız şüph el er hay atını zehirley e c e k , bu m el u n lek e, ner e y e gits e n s e ni
takip ed e c e k . Mazind e ki şüph eli bir nokt a, h er çapkı n a, h er s er s e riy e s e ni tahkir et m e k hakkı nı ver e c e k .
Ne yapa c a ğ ız Ferid e? Nasıl har e k e t ed e c e ğ iz? Seni nasıl mü d af a a ed e c e ğ iz?
Ölm ey e m a h k û m bir ha st a m a zlu ml u ğ uyla yüzün e b aktı m. İ çim d e k i derin ümitsizliğ e ra ğ m e n hâl â
gülü m s e y e r e k :
- Nihay et siz de tesli m ediy or s u n u z ki, ölü m ü dü ş ün m e k t e hak kı m var mı ş . Şu gün e ş e , şu a ğ açl ar a, uzakt a
görün e n ş u de niz e b akı nız Doktor Bey. Benim kad ar b a ş ı dar a g el m e y e n bir ins a n, ken di gö nlün ü n
rızasıyla bu güz el ş eyler d e n ayrıl m a k ister mi?
Hayrullah Bey, eliyle a ğ zı mı kap a dı:
- Yeter artık Ferid e, yet er artık. Ömrü m d e ye m e d i ğ i m bir haltı yedirte c e k s i n . Beni ç o c u k gibi hün g ür
hün g ür a ğ lata c a k s ı n .
Yaprakla n dök ül m ü ş kuru dalların ara sı n d a parlay a n s o n b a h a r gün e ş in e elini uzattı:
- Ben hayli ihtiyarı m; s ef al etin, acını n türlü ş eklini gör dü m . Kolları mın ara sı n d a nic e g özl er kap a n d ı.
Karşımd a öl m e k m e c b u riy etin d e n bu kad ar sükûnl a b a h s e d e n bu güz el ç o c u k yüzün d e n , gül m e k için
ve sil e arıy or gibi titrey e n yara m a z dud a kl arın d a n dah a büyük facia gör m e d i m .
Hayrullah Bey, dizlerind e n örtüsü n ü atar ak od a n ı n içind e ep e y c e dol a ş tı; s o nr a önü m d e durar a k:
- O hald e , s o n çar e y e b a ş vur a c a ğ ız. Seni ş eriatlerin e uya c a k bir sıfatla evi m d e alık oy a c a ğ ı m , mü d af a a
ed e c e ğ i m . Hazır ol Ferid e. Öbür Per ş e m b e . . .
382
Bir haftad a n b eri Kuşada sı'n d a y ı m . Yarın g elin oluy oru m . Hayrullah Bey, h e m hus u si işlerini gör m e k , h e m
de ev e bazı yeni e ş y a al m a k üz er e , ev v el ki gün izmir' e gitti. Bu ak ş a m dön e c e ğ i n e dair telgr af aldı m.
Bu yeni e ş yay a lüzu m ol m a d ı ğ ını s öyl e m i ş ti m. Tuh af bir tavırla itiraz etti:
- Yok, niş anlı hanı m , bu ad et a b e ni m ya ş lılığımı b a ş ı m a kak m a k de m e k olur. Gerçi kudr et, bir yanlı şlık
et mi ş , ara m ı z a otuz b e ş , kırk s e n e lik bir za m a n s ok m u ş , a m a hiç eh e m m i y e ti yok. Asıl g e n çlik, ruhun
g e n ç li ğ idir. Sen b an a b ak m a , b e n yirmi ya ş ınd a delika nlılard a n da h a dinç bir ad a m ı m . Hem s e ni öyl e telli
pullu g elin ol m u ş g ör m e k isteri m. Ben, er g e n ad a m sayılırı m; e m e li m kurs a ğ ı m d a kalır. San a İzmir'd e n
müthi ş bir g elin elbi s e s i g etir e c e ğ i m .
Ben, bir ş ey s öyl e m i y o r, önü m e b akıy or d u m . Hayrullah Bey, s öz ü n e de v a m etti:
- San a b e n bir de yüzg ör ü m l ü ğ ü v eriy oru m , a m a müt hi ş bir yüzg ör ü m l ü ğ ü. Keşfet bak a yı m : Küpe, yüzük,
inci, el m a s , hiç biri de ğ il. Aklını yor m a bula m a z s ı n . Bir yeti m h a n e .
Hayretl e yüzün e baktı m . O, m e m n u n i y etl e gül er e k :
- Hoş una gid e c e k ş eyi na sıl ke ş fetti m. Bizim "Alac ak a- ya"d a ki çiftliği b e n otuz, kırk kişilik bir yeti m h a n e
ş eklin e s ok uy or u m . Etrafta buldu ğ u m u z kim s e s i z ç o c u kl arı oray a toplay a c a ğ ız. Ben dokt orluk ed e c e ğ i m ,
s e n ho c alık v e an alık.
Bu satırları, nek a h a t günl eri mi g e çir di ğ i m od a n ı n pe n c e r e s i önün d e yazıy oru m . Bahç e d e k i dallard a hiç
dur m a y a n bir kuru yaprak ya ğ m uru ya ğ ıyor.
Ağaçların çıplak kolların d a n döktü ğ ü bu yaprakl ar d a n bazılarını rüzg âr, pen c e r e d e n iç eriy e deft eri min
sar ar m ı ş yapr akl arı üzerin e sav uruy or.
ihtiyar ark a d a ş ı m ı n s ö n ü k m a vi gözl erin d e k i ş efkat, m er h a m e t , te miz v e m e nf a at siz mu h a b b e t i g ö nlü m d e
s o n bir ye ş il
ÇALIKUŞU
383
yapr ak gibi ya ş ıy or du; on a bir ko c a g öz üyl e bak m a k m e c b u riy etin d e kaldı ğ ı m gün d e n b eri bu s o n yapr ak
da sar ar dı. Ne yap alı m , hay at b öyl ey m i ş ! Buna da katlan m a k lâzı m.
Karınc a aya ğ ı gibi mini mini yazılarla dol a n m e k t e p deft eri mi n s o n sayfal arın a g el di m . Ne hazin tes a d üf!
Sergüz e ş ti ml e b er a b e r deft er de bitiyor. Yeni bir deft er e yeni hay atı m ı yaz m a y a ba ş la m a k mü m k ü n de ğ il,
artık s öyl ey e c e k n eyi m kalıyor ki? Hem yarın ba ş k a s ı n ı n karısı oldukt a n s o nr a bun a n e hak kı m , n e
c e s a r e ti m ola c a k . Öbür s a b a h ba ş k a s ı n ı n od a s ı n d a uyan a c a k g e n ç kadını n, hay atı bir parç a na ğ m e ,
birka ç da ml a g özy a ş ın d a n ibar et olan Çalıku ş u ile n e alak a s ı kala c a k ?
Çalıku ş u bu gü n deft erinin g özy a ş ların d a n kirlen mi ş sayfal arın a dök ül e n s o n b a h a r yapr akl arı içind e
mü e b b e d e n ölüy or.
*
Bu s o n ayrılık sa atin d e niçin hakik ati sakl a m a h ? Bu oku m a y a c a ğ ı n deft eri b e n s e ni n için yazdı m Kâmran.
Evet, n e s öyl e di m , n e yazdı m s a h ep s e ni n içindi. Yanlı ş , ç ok yanlı ş bir iş tuttuğ u mu bug ü n artık itiraf
ed e c e ğ i m . Ben, h er ş ey e ra ğ m e n s e ni nl e m e s ut ola bilirdi m. Evet, h er ş ey e ra ğ m e n s e viliyor du m ,
s e vildi ğ imi de bilmiy or de ğ ildi m; fakat bu b an a kâfi g el m e d i , istedi m ki ç ok, pek ç ok s e vil eyi m , ken di
s e v di ğ i m kad ar de ğ ils e bile -çünkü bun a imk â n yok- on a yakın s e vil eyi m . Bu kad ar s e vil m e y e b e ni m
hak kı m var mıy dı? Zann et m e m Kâmran. Ben, küçük, ca hil bir kızdı m . Sev m e n i n , ken dini s e v dir m e n i n de
bir yolu var, de ğ il mi Kâmran? Halbuki b e n bunl arı hiç, hiç bil miy or d u m . Senin Sarı Çiçe ğ in -ta ş at m a k için
s öyl e m i y or u m Kâmran, inan ba n a , m a d e m k i s e ni m e s ut etti, b e n hay ali m d e onu nl a barı ş ıy oru m - kim bilir
ne kad ar cazib eli bir
384
kadın dı? Kim bilir sa n a ne güz el ş eyler s öylüy or, ne güz el m e k t upl ar yaz a biliy or du? Ben, b elki s e ni n
ç o c u kl arın a, ç o c u kl arı m ı z a iyi bir an n e ola c a k tı m . O kad ar.
Kâmran, b e n , s e ni s e v m e s i ni, s e n d e n ayrıldıktan s o nr a ö ğ r e n di m . Hatta yaptı ğ ı m tecrü b el e rl e , b a ş k al arını
s e v m e k l e san m a sakın. Gönlü m ü n içind e ki derin, hazin, ümitsiz hay alini s e v m e k l e .
Zeyniler m e z a rlı ğ ının kara nlı ğ ınd a, rüzg ârın s o n b a h a r a kad ar haykırıp a ğ ladı ğ ı uzun g e c e l e r d e , Çeç e n
ara b al arını n inc e s e sli, yanık çın gır akl arının tiredi ğ i bu ov al ar d a , Söğ ütlük ba h ç e l e ri nin ılık iğ de kokul arıyla
dolu yollarınd a , b e n h e p s e ninl e yüz yüz e, s e ni n hay alinin kollarınd a ya ş adı m . Yarın, karısı ola c a ğ ı m
biç ar e ad a m , b e ni za m b a k gibi m a s u m bir kız zann e di y or, n e yanlı ş!
Sevd a n ı n hiç birinin, bu dul kadı n ruh ve vücu du n u b e ni m kad ar hırpal a dı ğ ını, yıprattı ğ ını zan n et m i y or u m .
Kâmran, biz asıl bug ü n birbirimizd e n ayrılıyoruz. Ben, asıl bu gü n dul kalıyoru m ... Bütün olan, g e ç e n
ş eyler e ra ğ m e n , s e n yine bir parç a b e ni m di n; b e n bütün ruhu ml a s e nin...
(Feride 'nm jurnali burada bitiyordu.)
385
BEŞİNCİ KISIM
I
IvÂMRAN,s e ni nl e yol ark a d a ş lı ğ ı et m e k işken c e billahi, iki sa att e n b eri b elki yüz ş ey s or du m . "Evet" yahut
"Hayır"dan b a ş k a c e v a p ala m a d ı m . Kendin e g el, o ğ lu m.
Kâmran, b oz uk yollard a sar sıla n ara b a n ı n kö ş e si n d e ak ş a m rüzg ârın a kar ş ı pard ö s ü s ü n ü n yak a s ı n ı
kaldır mı ş , dal gın dal gın Marmar a'yı s eyr e diy or d u. Gözlerini zorla de niz d e n ayır arak gülümsedi:
- iki sa att e, iki yüz sual e , iki yüz c e v a p az de ğ il zan n e d e r i m , eni ş t e, vel e v "ev et", "hayır" gibi kıs a c e v a pl ar
olsun.
- iyi a m a o ğ lu m, s e n o c e v a pl arı da dü ş ün er e k v er miy or s u n ki... Makine gibi s öylüy or s u n .
- Güzel tedavi ve tebdilihava usulü, eni ş te... Beni, b o ş yer e dü ş ün dürüp yor m a k için bir kastınız ol m alı.
- Hayır nan k ö r, hakik at e n sa n a yaran m a k ka bil ol m uy o r... Seni g er çi dü ş ün dür m e k istiyoru m , fakat
m a k s a d ı m yor m a k de ğ il, öt e ki ş eyi dü ş ün m e n e m a ni ol m a k .
Mamafih, artık ümidi mi ke siy oru m . Seni ca nl a n dır m a k kabil de ğ il. Mesela, üç gün ev v el bir dü ğ ün
ba h a n e s i yl e s e ni köy e g ötürdü m . Çeş it ç e ş it ins a nl ar gör dü n ; dav ul, zurn a dinl e din; kö ç e k , pe hliv a n
s eyr ettin; b e n , ken di payı m a müthi ş e ğ le n di m ; fakat s e n e ğ le n m e d i n , inkâr et m e , g öz v e izan var.
- Size anlat m a k ka bil de ğ il eni ş te, b e ni m yara dılı ş ı m ba ş k a türlü.
- Yok o ğ lu m, s e n ken di ni fen a bıraktın. Bak, b e n altmı ş ı m a giriyoru m , gün d e n gün e da h a g e n ç l e ş iy or u m .
- Ayş e Teyz e m duy m a s ı n .
386
- Duysa da umuru m d a de ğ il. Buraya ilk g eli şi m d e b e n , da h a ihtiyar g örün m ü y o r muy du m ? Kâmran güldü
- Ben, Tekird a ğ ' a g el eli on s e n e oldu. Hâlâ aklı m d a d ır. Yine b öyl e bir a ğ ust o s gün üy dü.
Aziz Bey ellerini birbirine vurdu:
- Etme, Allah a ş kın a, s e n e l e r a m m a ça b u k g e çiy or! Hakkın var ya. Bugün sa d e dört ya ş ın a yakın ç o c u ğ u n
var, dört b e ş s e n e kad ar da Ferid e ci kl e niş anlı kal mı ş tın. Ah Kâmran, şu Fe- ride'y e nasıl kıydı ğ ını hâlâ
aklı m a sı ğ dıra m ı y or u m . Çalıku- şu'nun bülbül gibi s e si ni, gül yüzünü hatırladık ç a hâl â yüre ğ i m sızlar.
Aradan on s e n e g e ç ti, hâl â b e ni m evin ark a s ı n d a ki ark a b a h ç e y e bak m a y a yüre ğ i m tah a m m ü l et m e z .
Hani, öls e m , gits e m s e ni affet m e y e c e ğ i m Kâmran.
- Enişte, teb dilih a v a için m e m l e k e t i niz e dav e t edil mi ş bir ha st ay a b öyl e s öyl e nir mi?
- Evet, am a s e nin der dinin bun unl a alak a s ı yok ki. Sevdi ğ in bir kadınl a evl e n di n, bir s e n e bile ta m a m ı yl a
m e s u t ola m a d ı n . Münevv er yata ğ a dü ş tü, üç s e n elik hay atını ha st a b a k ı c ılı- ğıyla g e çirdin. Adada,
isviçr e' d e v e da h a bilm e m ner el er d e ha st a n ı ted a viy e çalı ştın. Kader e ne de nir? Geç e n kı ş karın v efat etti.
San a bir dü ş künlüktür arız oldu. Bir türlü ken di ni top- laya m a d ı n . Hâlâ ha st a gibisin. Bunun Ferid e ile ne
alak a s ı var? Sen b a ş k a birisini s e viy or d u n .
Kâmran, yine o acı gülü m s e m e s i yl e c e v a p v er di:
- Enişte, kim s e b an a inan m ı y o r, siz de, tabii inan m a y a c a k s ı n ı z, garip g ör e c e k s i niz. Hayatı mı n bazı
s er g ü z e ş tl eri, hatta ep e y c e h ey e c a n lı s er g ü z e ş tl eri oldu. Fak at sizi te mi n ed e ri m ki, b e n düny a d a hiç bir
ş eyi, hiç bir ins a nı Ferid e kad ar s e v m e d i m .
Aziz Bey, dişleri ara sı n d a n mırılda n dı:
- Yam a n s e v d a , ya m a n a ş k!..
- Söyledi m ya, eni ş te, inan m ı y o r s u n u z. Zaten kim s e
ÇALIKUŞU
38 7
inan m ı y or . Müjgân, s e n e l e r d e n b eri ba n a dar gı n. Ferid e s öz ü n ü a ğ zı m a aldır mıy or; ka ş larını çat ar a k :
"Yok, Kâmran, on d a n b a h s e t m e y e hak kı n yok!" diyor. Anne m öyl e, teyz e m öyl e, h erk e s öyl e. Burad a
Ferid e' d e n ba h s e d e b il e c e ğ i m yalnız Nermin var. Ner min, bu gü n on yedi ya ş ınd a. Ferid e buray a g el di ğ i
vakit yedi ya ş ınd ay dı, hay al m e y al aklınd a kal mı ş . Ferid e'yi: "Beni salın c a kt a sallay a n kırmızı ent arili
abl a m " diye hatırlıyor. Öyle günl eri m oluy or ki, Nermin' e ent arili abl a s ı n d a n b a h s e ttir m e k için lisanı m ı n
bütün kuvv etini sarf ediy oru m .
- Ne tuhaf ins an s ı n Kâmran? Peki, ya öt e ki?
- O, bir ha st ay dı, b e ni m yüzü m d e n öl m e s i mü m k ü n d ü . Ferid e' d e n ümidi ke stikt e n s o nr a, on a kar ş ı olsun
bir ins a nlık v e m e r h a m e t vazife si ifa et m e k istedi m , o kad ar.
- Anlaş ılır dav a de ğ il. Sen karı ş ık ruhlu bir ad a m s ı n Kâmran.
- Burası do ğ ru eni ş te. Ne istedi ğ i mi, n e yaptı ğ ı mı hiç bir za m a n ken di m de bilm e di m . Emin oldu ğ u m yalnız
bir ş ey var, Ferid e'y e kar ş ı zaafı m. Bir ç o c u ğ u n öyl e halleri, öyl e hatıraları var ki, unut m a k mü m k ü n de ğ il.
Öyle sa nıy or u m ki, bunları ölürk e n hatırlars a m a ğ lay ar a k öl e c e ğ i m . Size bir delil dah a s öyl ey e yi m , eni şte.
Te b dilih a v a y a ihtiyacı n vaf de dikl eri za m a n ilk aklı m a g el e n yer Tekird a ğ oldu. Beni bur ay a sizin
dav etl eriniz mi g etirdi zann e di y or s u n u z ? Köy, dü ğ ün e ğ l en c e l e ri için mi bir aydır bur a d a durdu ğ u m u
sanıy or s u n u z? Darılm ayı- nız. Ben bura d a , ilk g e n çli ğ i min birka ç kırık hatıra sı nı ara m a y a g el di m , o kad a r.
- Made m ki mü n a s e b e t s i zlik et mi ş tin; bunu ta mir e imk â n yok muy d u?
- Yanlış har e k e t etti m eni ş te, ç ok yanlı ş har e k e t etti m. Ferid e, öyl e derin bir infial içind e bizd e n ayrıl mı ş tı
ki, izini ke ş fettiğim vakit, bird e n b ir e üstün e dü ş m e k t e n korktu m . Onun sa d e c e kalbi de ğ il izzetin efsi de
yaral an m ı ş tı. Bir ba ş ın a yab a n c ı m e m l e k e t l e r e gitm e k için kim bilir, ne kad ar müt e e s 388
sirdi? Aradan hiç ol m a z s a altı aylık bir za m a n g e ç m e d e n b e ni görür s e b elki büs b ütü n hırçınla ş a c a k ,
vah ş ile ş e c e k , da h a büyük bir delilik ed e c e k ti. Baharı zorla b e kl e m i ş ti m. Çahku ş u'nu, bulun du ğ u köy
m e k t e b i n d e yak al a m a k için yola çık m a y a hazırlanıy or d u m . Ta m o za m a n o ak si ha st alı ğ ı m b a ş la dı. Üç ay
yatakt a kaldı m . B.'de onu bul m a y a gittiğim vakit is e iş işten g e ç m i ş ti. Bana, Ferid e' nin ha st a bir b e st e k â rı
s e v di ğ ini, v efa s ı z ba ş ını ça ğ lay a n ken arın d a s e v gilisinin dizlerin e koy ar a k , g özl erin e bak a b ak a ta m b ur
çaldırdı ğ ını s öyl e dil er. Düşün eni ş te, s e n e l e r c e bu b a ş ı, bu g özl e n : "Beni m, yalnız b e ni m!" diye
b e kl e d ikten sonra bir gün böyle...
Kâmran, de v a m et m e d i . Marmar a' d a n g el e n s erin ak ş a m rüzg ârın d a n ç e kiniy or gibi b oy n u n u
pard ö s ü s ü n ü n yak a s ı içind e da h a ziyad e saklıy or, uzaklar d a tek tuk kızıllan m a y a b a ş lay a n b alık çı
at e ş l erini s eyr e diy or d u.
A/iz Beyin de ne ş e si kaç m ı ş tı.
- Kâmran o ğ lu m, s e n kork arı m ki o vakit de ikinci bir bud al alık ettin. Çalıku ş u, ke ş k e bunu yapa b il e c e k ,
kolay c a ken di ni avut a c a k bir kız ols ay dı, hiç ol m a z s a m e s ut olurdu; takat hiç zann et m e m .
Kâmran, acı bir gülü m s e m e y l e ba ş ını salladı:
- O cih ett e n mü st eri h olunuz eni ş te. Ferid e, iki s e n e d e n b eri ç ok b a htiyar m ı ş , g öz üyl e gör e nl er d e n işittim.
Kocası ihtiyar, fakat zen gi n bir dokt or m u ş . Arkad a ş ları m d a n bir mülkiy e müf etti şinin karısı -ki Ferid e' nin
es ki bir ark a d a ş ı dır- g e ç e n s e n e bir gün Kuşada sı'n d a on a tes a d üf et mi ş , Çalıku ş u, es ki si gibi
müt e m a d i y e n gülüy or, s öylüy or, ş ak a ediy or m u ş . Ş ehird e n üç dört sa at uzak m e s a f e d e bir çiftlikte yirmi
kad ar ç o c u kl a uğra ş tı ğ ını, pek m e s ut oldu ğ unu s öyl e m i ş . Kocasın d a n yarı m sa at ayrıl m a y a tah a m m ü l
ed e m i y o r m u ş . Arkada ş ı, istan b ul'd a n , akra b al arı n d a n b a h s e t m e k iste mi ş . Ferid e ça b u c a k s öz ü kap at m ı ş .
"Ben, ne o m e m l e k e t i, n e o ins anl arı artık hatırla m ıy or u m bile!" de m i ş . Ferid e'y e kar ş ı kusurları m,
hak sızlıkÇALIKUŞU____________
38 9
ları m ç ok eni ş te, bunu biliyoru m . Fakat, siz de ins af edin, onu n da b e ni bu kad ar ç a b u k unut m a s ı do ğ ru
muy d u? Mamafih, bunlar lüzu m s u z s özl er, artık de v a m et m e y e li m . Size uğ urlar olsun. Ben, ara b a d a n
iniyoru m . Yürüye yürüy e ev e g el e c e ğ i m . Bu b oz uk yollar, b e ni fen a hald e sar stı. Aziz Bey içini ç e kti:
- idar e ad a m l arı hakik at e n b e d b a h t ins anl ar. Ş u yolları s e n e l e r c e ev v el ken di m yaptırdı m. Irgat ba ş ı gibi,
gün e ş in altınd a yan dı m . Herhald e s e ni sar s a n yollar de ğ il. Kâmran, iftira et m e . Ne iyi et mi ş l er de yedi
s e n e ev v el b e ni bu mut a s a rrıflıktan azl et mi ş l er. Haydi o ğ lu m, fakat g e ç kal m a , çünkü ihtiyarlık, teyz e ni de
b e ni de b er b a t etti. Geç kalırs a n , o m e r a k t a n ; b e n açlıktan b ayılırız.
Kâmran'ın ara b a d a n indi ği yer yin e o köprü b a ş ıy dı. On s e n e ev v el yine b öyl e bir a ğ ust o s s o n u ak ş a m ı n d a
bur ay a kad ar g el mi ş , çürük tahtaların üstün e oturar ak ay akl arını salla m ı ş tı.
Tekirda ğ 'd a bulun du ğ u yirmi gün d e n b eri âd et et mi ş ti. Her ak ş a m ü s t ü bur ay a kad ar g elir, s o nr a yolların
ala c a k a r a n lı ğ ı içind e yav a ş yav a ş , dü ş ün e dü ş ün e g eri dön e r di.
Kocasını n bu muv a k k at m e m u riy etl e Anad olu'y a gittiği gün d e n b eri ç o c u kl arıyla b er a b e r Tekirda ğ 'd a
otura n Müjgân, bir ak ş a m Kâmran' a:
- Çok yorgun görün üy or s u n , galib a uzakl ar a gittin? de m i ş ti.
Kâmran, hüzünl e gülü m s e y e r e k c e v a p ver mi ş ti:
- İyi tah mi n ettin Müjgâ n, çok uzaklara gittim, on senelik uzak bir maziye.
Daha ba ş k a ş eyl er s öyl ey e c e k ti, fakat Müjgân bu s öz d e n bir ş ey anla m ı y o r gibi dud a kl arını bük m ü ş ,
sa d e c e :
- Öyle mi? diy er e k ark a s ı nı ç e vir mi ş ti. Müjgân, kadı n kalbinin o kad ar inatçı olan gizli infiallerind e n biriyle
s e n e l e r d e n b eri Kâmran' a dar gı n dı. Onun yanın d a Ferid e için bir tek keli m e s öyl e m i y or d u.
390
s"
A,
Kâmran, b a h ç e l e ri n ara sı n d a n yav a ş yav a ş ev e dö n e r k e n iyide n iyiye ak ş a m ol m u ş tu. Karşı da ğ lard a gün
hâl â s ö n m e m i ş ti. Kenarlarınd a n do ğ ru dol m a y a yüz tutmu ş , s e ç ki n m e n e k ş el e r e b e n z e y e n bir g e c e
ba ş lıy ordu.
Gen ç ad a m , b a h ç e araların d a ki yollard a n birinin yanın d a durdu, onu n at e ş b ö c e k l e ri nin yıldızlarıyla b e n e k li
ye ş il kar anlı ğ ını uzun uzun s eyr etti. O ak ş a m , Ferid e' nin bu yolda n çıktı ğ ını gör m ü ş tü. Kenarların d a kıs a
sa çl arının lülel eri çık a n b a ş örtüs ü, b ey a z , kıs a ters a n e elbis e s iyl e Çalıku ş u'nun önü n d e yürüdü ğ ün ü,
topuk s uz ç o c u k potinl erinin ucu ile ta şları s e ktirdi ğini hâl â görüy or d u.
Vakit ep e y c e g e ç m i ş ti. Evdekil er in m e r a k ed e c e k l e ri ni bildi ği hald e bir türlü git m e k iste miy or, es ki bir
rüyanı n izlerini arar gibi yollard a g e ci kiy or d u.
Uzakta, s o k a k kapı sı nın önün d e b ey a zlı bir kadı n hay al eti gör dü. Müjgân'dı. Eks eri ak ş a ml arı en küçük
ç o c u ğ u ile b er a b e r ca d d e y e çık ar, onu koltukların d a n tutarak yürü m e taliml eri yaptırırdı.
Kâmran'ı g örün c e uzakt a n kolunu salla m a y a ba ş ladı:
- Kâmran, n e kad ar yav a ş yürüy or s u n ? Nered e kaldın bu vakt e kad ar?
- Hiç Müjgân, hava pek güzel de.
Müjgân'ın bu g e c e yanın d a ç o c u ğ u yoktu. Buna muk a b il halind e bir tuhaflık, dai m a sakin yüzün d e biraz
h ey e c a n g örün üy or d u.
- Müjgân, sende bir hal var!
Gen ç kadı n bir ş eyler s öyl e m e k istiyor, fakat keli m e bula m ı y o r d u. Bir adı m g eri ç e kildi, kapı ile iç duv arın
ara s ı n d a k i kö ş eyi gö st er e r e k :
- Bak, bugün kim geldi Kâmran? dedi.
Kâmran, hayr etl e ba ş ını ç e virdi, iç kapıd a ki fen er d e n süzülüp g el e n m a vi m s i aydınlı ğ ın içind e ta yakın d a
Ferid e' nin ela gözl erini gör dü. Beb e kl erin d e n birer m a vi yıldız parlay a n bu
ÇALIKUŞU
39 1
gözler gülüyor, biraz solgun ve süzgün görün e n bu güz el yüz gülüy or. Ferid e -altı s e n e d e n b eri
hay alp e r e s t g özl erini h er yum d u k ç a g ör dü ğ ü gibi- ta yakının d a , kalbinin içind e gülüy or d u. Kâmran, hafifç e
sallan dı, güz el bir rüyayı kay b e t m e k t e n kork a nl ar gibi bir an gözl erini yu m d u, yanın d a day a n a c a k bir yer
ara dı. Birbirlerin e s öyl ey e c e k s öz bula m ı y orl ar, sa d e c e tit-rey e tirey e bakı ş ıy orlar, dud a kl arıyla birbirlerin e
gülü m s e m e y e çalı ş ırk e n gözl e n ya ş larla perd el e n iy or d u. Müjgân, bu dakik a n ı n güçlü ğ ünü hiss etti.
Ferid e'yi elind e n tutup Kâmran'ın önün e g etirdi. Ağır m a n al arl a dolu bir s e sl e :
- Teyz e ç o c u kl arı h e m e n h e m e n kard e ş de m e k tir. Feri- de'nin erk e k kard e ş i ol m a d ı ğ ı için s e n , do ğ rud a n
do ğ ruy a onu n a ğ a b e yi sayılırsın Kâmran; kard e ş in e "Hoş g el din," de s e n e ! ...
Kâmran hâl â bir ş ey s öyl ey e m i y o r d u . Hafifçe e ğ ildi, Feri- de'nin sa çl arın a dud a kl arını dok u n d ur d u. Sonra
kula ğ ın a s öyl er gibi gay et yav a ş :
- Sizi tekr ar g ör m e k m e m n u n i y etini s öyl ey e b il m e k için keli m e bula m a y a c a ğ ı m Ferid e Hanı m, de di.
Bu s öz, Ferıd e'y e c e s a r e t verdi. Eski b err ak ah e n gi n e sak at billurlar gibi b elirsiz bir şikây et ihtizazı
dü ş m ü ş s e siyl e:
- Te ş e k k ür ed e ri m Kâmran Bey, de di. Ben de öyl e, ç ok m e m n u n oldu m .
- Ne vakit geldiniz?
- Bugün, ö ğ ley e do ğ ru. On gün ev v el İ stan b ul' a g el mi ş ti m. Hiçbirinizin or a d a ol m a d ı ğ ını ha b e r aldı m .
Halbuki teyz el eri mi, h e pinizi ç ok gör e c e ğ i m g el mi ş ti. Belki onl ard a n da b e ni gör e c e ğ i g el e nl er vardır,
de di m . Zaten Tekirda ğ , g e z m e y e alı ş mı ş ins anl ar için n e kad ar c ı k bir yer, de ğ il mi Kâmran Bey?
Müjgân, tekrar s öz e karı ş tı:
- Güzel a m a , hanı m a , b ey e , teklife, tek ellüfe lüzu m yok, de m i n de s öyl e di m . Siz, h e m e n h e m e n öz kard eş
sayılırsınız. Hatta, Kâmran' a "a ğ a b e y " de s e n pek do ğ ru olur, Ferid e.
392
ikisi de gözlerini yere indirdiler. Feride, korka korka:
- Sahi, s an a ağ abey dememe müsaade eder misin Kam-ran? dedi.
Cev ap b e kl er k e n Kâmran' a b ak m ı y o r , at e ş b ö c e k l e ri nin kayn a ş tı ğ ı kar anlıklar d a gözl eriyl e bir ş ey arıy ordu.
Kâmran kırgın bir tavırla c e v a p verdi:
- Sen na sıl isters e n öyl e olsun Ferid e... içind e n na sıl g elirs e.
Artık sakin sakin kon u ş a biliy orlardı. Ferid e, birka ç keli m e ile s ey a h a tini anlattı:
- istan b ul'd a b azı işleri m vardı; s o nr a de di ğ i m gibi, h epinizi ç ok gör e c e ğ i m g el mi ş ti. Doktor eni ş te n iki ay
izin verdi. Teyz el e ri mi, h epinizi sıhh att e buldu ğ u m a n e kad ar m e m n u n oldu m . Yalnız s e n bir felak et e
uğ ra mı ş sı n Kâmran, istan b ul'd a işittim, ç ok, ç ok müt e e s s ir oldu m . Bu kad ar az bir za m a n içind e zev c e n i
kay b e t m e k ne felak et! Fak at küçü ğ ün var. Allah onu n ö mr ü n ü Necd et' e ver sin. Ne güz el ç o c u ğ u n var
Kâmran. O kad ar s e v di m ki, g elir g el m e z ark a d a ş olduk, şimdiy e kad ar b e ni m kuc a ğ ı m d a oturdu. Zaten
b e n , küçükl erl e öyl e ça b u k ah b a p oluru m ki...
Ferid e, s öyl e m e y e de v a m ettikç e yav a ş yav a ş açılıy or, s özl eri, tavırları o e s ki yara m a z ç o c u k hafifliklerini
tekr ar bul m a y a ba ş lıy ordu
Onun s e si ni dinle m e k , s öyl ey e n dud a kl arını, g e c e n i n içind e parılday a n ela g özl erini g ör m e k öyl e bir
sa a d e tti ki, g e n ç ad a m bir ş ey dü ş ün m ü y o r , hatta onun bir ba ş k a s ı n ı n karısı oldu ğ unu, bu sa a d e ti n bir ay,
bir buç u k ay s o nr a yenid e n bir rüya ola c a ğ ı nı bile aklın a g etir miy or. Bir tek korku s u vardı: içerid e n onu n
g el di ğ ini fark et m e l e ri. Her korktu ğ u gibi, bu da nihay et b a ş ın a g el di. Onları kapının yanın d a ilk defa g ör e n
Ner-min oldu. Gen ç kız, çın gır çın gır b a ğ ırar ak Kâmran'ın g el di ğ ini ha b e r verdikt e n s o nr a yanların a ko ş tu.
Ferid e'yi tekrar kolların a alar ak:
ÇALIKUŞU
39 3
- Seni unut m a d ı ğ ı m a Kâmran a ğ a b e yi m de ş ahittir, Ferid e abl a, kır mızı ent arili abl a d a n en ç ok onu nl a
ba h s e d e r di k, de ğ il mi Kâmran a ğ a b e y ? de di.
II
O g e c e , ak ş a m ye m e ğ i bir dü ğ ün ziyafetin e b e n z e d i. Sofranın ba ş ın d a ç o c u k gibi m a s k a r alıklar ed e n Aziz
Bey:
- Ah Çalıku ş u, s e n b e ni ad et a dertli et mi ş tin! Sesin kula ğ ı m a g el dik ç e a ğ lay a c a k gibi olurdu m . Meğ er b e n
s e ni ne kad ar s e v e r m i ş i m, diyor du.
Senelerden sonra, bir daha görmekten ümit kestikleri bir gün d e yuv ay a dön e n Çalıku ş u, or ay a sa d e c e
biraz n e ş e de ğ il, es ki günl erinin rikkat v e mu h a b b e t dolu bir parç a s ı n ı da b er a b e r g etir mi ş gibiydi. Bütün
yüzler gülüy or, bütün kalpl er d e -açık pe n c e r e l e r d e n iç eri dol an , lam b al arı n etrafınd a dön e n perv a n e l e r ,
g e c e b ö c e k l e ri gibi- bir ş eyler titriyordu. Sad e c e , ye m e ğ i n s o n u n a do ğ ru Besi m e Hanı m eh e m m i y e t s i z bir
ş ey s öyl er k e n bird e n b ir e a ğ la m a y a b al a dı. Fak at der h al gözl erini sildi:
- Hiçbir ş ey yok, ann e s i ni, Güzid e'yi hatırladı m da, diyordu.
Dizlerinin üstün d e Kâmran' m ç o c u ğ iın a üzü m yedir e n Ferid e b a ş ını e ğ di, bir an yüzünü küçü ğ ün .kıvırcık
sarı sa çl arı içind e s akl a dı, o kad ar. Sonra e s ki ş enlik yin e yerin e g el di.
Bir aralık Besi m e Hanı m koc a s ı yl a b eı a b e r Trabz o n ' d a bulun a n Nec miy e' d e n ba h s e d i y or d u:
Ferid e, derin bir gö ğ ü s g e çir di.
- O acıyı bilirim teyz e, b e ni m küçü ğ ü m de > ha st alıktan gitti, diy e c e v a p v er di.
Sofrad a kil er hayr etl e birbirlerin e b akı ş tılar. Ayş e Teyz e:
- Dem e k s e ni n ç o c u ğ u n vardı? Bilmiyorduk, de di.
394
Reş at Nuri Güntektn
Ferid e, m a h z u n m a h z u n ba ş ını salladı:
- inci gibi bir kız, g ör m e liy diniz, n e güz el di! Yavru m u bir türlü kurtar m a k mü m k ü n ol m a d ı . Ayş e Teyz e
tekr ar s or du:
- Çocu ğ un kaç ya ş ınd a öldü, Ferid e? Ferid e, yin e o saffetl e dud a kl arını bük er e k :
- Tam on üçünü bitirmişti, ilk çar ş afını dikiyordu m . Kaynan a ola c a ktı m , de di.
Sofrada bir kahkaha koptu. Aziz Bey:
- Ah Çalıku ş u, yüz ya ş ın a girs e n yin e deliliği, ş akayı bırak m a y a c a k s ı n , diyordu.
Ferid e' nin on üç ya ş ınd a ki kızın a h erk e s gülüy or d u. Fak at, Ferid e' nin kirpikleri ya şla doluydu. Necd et'i
da h a kuvv etl e g ö ğ s ü n e ç e kti, s öyl e dik ç e artan bir m a h z u nlukl a onlar a Mu-nis e' nin hikây e s i ni anlattı:
O g e c e , g e ç vakt e kad ar oturdul ar. Aziz Bey, ara sıra:
- Ferid e, kızı m, s e n yol yorgun u s u n , yat artık, diyordu. Çoktan b eri uyuy an Necd et'i hâl â kolların d a n
bırak m a y a n Ferid e gülüy or:
- Ziyanı yok eni ş te, b e n asıl sizin aranız d a dinl eniy or u m , b e ni asıl yalnızlık yordu, diyor du.
Parlak ela g özl erinin, biraz kıs a dud a ğ ının o hiç s ö n m e y e n gülü m s e m e s i yl e sa atl er c e kon u ş tu. Eski
Çalıku ş u ta m a m ı yl a uyan m ı ş tı. Hoş a gid er e k dinl en di ğ ini g ör dü k ç e keli m el e ri ezip büzüy or, yalnız s e vil e n
ve b e ğ e nil e n ç o c u kl arın bildi ği o s e vi mli, nazlı har e k e tl erl e dud a kl arını büz er e k , dişleriyle dilini ısırar ak,
yan a ğ ını çukurla ş tırar ak müt e m a d i y e n s öylüy or d u. Öyle ki, s e vi n cinin v er di ğ i sar h o ş lukt an bir türlü
ayrıla m a - yan ihtiyar eni ş te, e s ki bir ş aka s ı nı tekr ar et m e k arzus u n d a n ken dini ala m a d ı . Küçükk e n ,
Ferid e' nin üst dud a ğ ını par m a k l arı ara sı n a sıkı ş tırır: "Seni yara m a z Çalıku ş u s e ni, b e ni m kirazı mı al mı ş sı n
ha, v er g eri bak a yı m!" diye bu dud a ğ ın ucunu zorla öp er di.
ÇALIKUŞU
39 5
Etraftan kop a n kah k a h al ar içind e : "Yap m a , eni ş te!" diy e haykıra n Ferid e'yi zorla ç e n e s i n d e n tuttu, bu e s ki
ş akayı tekrar etti. Sonra dikk atl e Ferid e' nin yüzün e bak ar a k : "Ne yap ayı m , Çalıku ş u? Kabah at s e nin, evli
barklı oldun, hâlâ tabiatın ç o c u k , hatta yüzün bile ç o c u k . Kim bu ç e h r e y e g e n ç bir kız ç e hr e s i der?" de di.
Kâmran bulun du ğ u kö ş e d e sar ar dı ğ ını his s e tti. Çalıku ş u' nün bir ba ş k a s ı n a ait oldu ğ unu ilk defa bu
dakik a d a anlıy or du.
III
Bu g e c e y i takib e n iki gün içind e Kâmran, Ferid e'yi pek az gör e b il di. Çalıku ş u, on s e n e ev v el Tekird a ğ 'd a
ken di ya ş ınd a birç o k kızla ah b a p ol m u ş tu. Bunlar, şimdi evli barklı hanı ml ar dı. Ferid e'yi rah at
bırak m ı y o rl ar, sa atl er c e g elip oturdukları yet miy or m u ş gibi, gid er k e n de Çalıku ş u'nu b er a b e r sürüklüy orlar,
ev ev, b a h ç e b a h ç e g e z diriy orlardı.
Kâmran'ın g > zli gizli üzüldü ğ ünü g ör dü k ç e Müjgân, ad et a s e vi niy or, g özl erinin içi gül er e k şikây et ediy or d u:
- Nafile, Ferid e'yi biz e bırak m a y a c a k l ar. Mamafih, h er ş eyd e n ev v el onu n e ğ l en m e s i , açıl m a s ı lâzı m.
Kâmran, bu iki gün içind e Ferid e'yi bir ker e ye m e k t e , bir ker e de çar ş aflı olar ak s ok a kt a n dön e r k e n
gör e b il di.
Üçüncü g e c e n i n s a b a h ı y dı. Kâmran, âd eti hilafına ç ok erk e n uyan m ı ş tı. Ortalık yeni a ğ arıy or du. Köşk,
da h a uykud a y dı. Kâmran, od a n ı n panjurların d a n birini ittiği vakit, Ferid e'yi b a h ç e d e g ör d ü. Pen c e r e n i n
açıldı ğ ını o da fark et mi ş ti. Başını kaldırdı, yeni do ğ a n gün e ş e kar ş ı elini g özl erin e siper ed e r e k :
- Uyandınız mı, Kâmran Bey? Ne kad ar tabiatınızı de ğ i ş tirmi ş siniz. Eskid e n sizi uyan dır a bil m e k için
panjurlarınız a yazın avu ç avu ç çakıl taş ı, kı ş ın bir yığın kartopu at m a k lâzı m g elirdi. Siz de biraz Anad olulu
ol m u ş s u n uz . Ben, or a d a bu s a att e
396
kalktı ğ ı m vakit: "Te m b e l , ins a n üstün e gün e ş do ğ urur mu?" diy e b e ni ayıplarlardı.
Eski hafif, alay cı Çalıku ş u'nu hatırlatan bu s özl eri s öyl ey e n s e si n d e kalb e s erinlik v e taz elik hisl eri ver e n
b err ak bir ak ar s u ah e n gi yardı. Kâmran, biraz kork ar a k s or du:
- Ben de geleyim mi, Feride?
O, hâlâ elleri gün e ş e kar ş ı gözl erin d e , ta es kid e n yaptı ğ ı gibi gizli gizli e ğ l en e r e k :
- Rutub etin nazik vücu d u n uz u incit m e s i n d e n kork m a z - sanız fen a ol m a z . Size Anad olu ikra mı yap arı m .
Kâmran'ı koc a m a n bir c e viz a ğ a cı altın a götürdü, ak ş a m d a n b a h ç e d e unutul m u ş bir iskemleye oturttu:
- Şimdi bir parç a b e ni b e kl e y e c e k s i niz, Kâmran Bey.
- Hani teklif, tek ellüf bırak a c a k tı n?
- Biraz s a bır, o ken di ken din e g elir. Birden bir e hür m e t sizli ğ e c e s a r e t ed e m i y o r u m . Kâmran güldü:
- Fakat bu, daha büyük hürmetsizlik Feride, seni m e n ed e ri m . Bana: "Siz", "Kâmran Bey" derk e n
e ğ le niy or s u n gibi g eliy or.
Feride de gülüyordu:
- Doğru, hak kı nız var, hakkın var, gayr et ed e ri m . Şimdi b an a mü s a a d e , sa n a süt pişirec e ğ i m .
- Feride, rica ederim.
- Nafile, ısrar et m e . Bir Anad olu kadı nın a kar ş ı en iyi ko m pli m a n ; onun iş gör m e s i n e , hiz m e t et m e s i n e
mü s a a d e et m e k tir.
Biraz e ğ l en e r e k , biraz m a h z u n de v a m ediy or d u:
- Bizim ken di mizi b e ğ e n dir m e k için ev işi gör m e k t e n ba ş k a hiç cazi b e m i z yok ki...
Bahç e ni n için e, elind e b akr a çl a, kuru dal parç al arıyla gidiy or g eliy or, yeni uyan a n ba h ç ı v a nl a kon u ş a n s e si
işitiliyordu.
ÇALIKUŞU
39 7
Nihay et, elind e du m a n l arı tüten bir süt b ard a ğ ı ile g el di.
- Süt, istedi ğ i m gibi de ğ il. Kâmran, fakat üç gün s o nr a -Bugün ne? Pazart e si- Per ş e m b e sa b a h ı için s e ni
bir sa b a h ziyafetin e dav et ediy or u m . Aynı koyun u n sütünü içe c e k s i n , fakat g ör e c e k s i n ki ba m b a ş k a bir
ş ey, âd et a güz el bir m e y v e . Bu b e ni m büyük bir sırrı m! Nasıl ola c a k diye m e r a k et miy or mu s u n ? Aman, ne
his sizlik... Ben, san a şimdid e n s öyl ey e yi m . Üç gün koyun u ar m utla b e sl e y e c e ğ i m . Sen, galib a
üş üy e c e k s i n , hav a biraz s erin. İ ster mi sin Besi m e Teyz e m : "Deli kız, o ğ lu m u ha st a ettin!" diy e b e ni
payla sı n? Dur, b e n rutub et e filan alı ş kını m, san a atkı mı v er e yi m .
Bir ç e n g e llii ğ n e ile b oy n u n a iliştirdiği kır mızı yün atkıyı çık ar dı. Sab a h rutub etin d e n müt e e s s ir oluy or gibi
hafifç e titrey e n Kâmran'ın o m u zl arını, g ö ğ s ü n ü örttü.
Kâmran'ın g özl erin d e on s e n e ev v el ki bir ak ş a m ı n hay ali uyanıy or d u. Kozyata ğ ı'nd a ki kö ş kün dı ş kapı sı
önü n d e yin e b öyl e o m u zl arın a ken di küçük laciv ert palto s u n u koy a n kıs a et e kli, siyah önlüklü, mini mini
m e k t e p kızını, onun m or mür e k k e p l e lek eli küçük par m a kl arını g ör d ü; büyük bir ad a m gibi: "Artık s e ni
mu h af a z a et m e k b e ni m vazife m!" diy en s e si ni işiti.
- Kâmran, bunaklar gibi elinden sütünü düş üre c e k s i n , dizlerin yan a c a k , niçin öyl e daldın?
- Hiç, aklı m a bir ş ey g el di de...
Ferid e, bu akla g el e n ş eyin s öyl e n m e s i n e m a ni ol m a k ister gibi, ac el e ac el e :
- Benim de öyl e, s e ni o m z u n d a atkı ile görün c e , Kâmran Hanı m de di ğ i m aklı m a g el di.
*
Ferid e işini bitirdikte n s o nr a Kâmran'ın kar ş ısın d a alç a k bir mutfak isk e m l e s i n e otur m u ş tu. Kalın, do n u k
Bursa ipe ğ ind e n -dı ş arı biçi mi- b ol bir elbi s e , b oy n u n u, vücu d u n u g e ni ş ,
398
hafif kıvrı ml arla örtüy or du. Dirsekl eri dizlerin e day alı, bilekl eri ç e n e s i nin altınd a birle ş mi ş , yan a kl arı açık
avu çl arının içind e , kon u ş m a y a b a ş la dı.
Kâmran, on un yüzünü bu kad ar te miz bir aydınlık içind e, bu kad ar yakın d a n ilk defa görüy or d u: Çehr e si
biraz zayıfla mı ş , süzül m ü ş tü. Bu süz gü nlük, gözl erini da h a büyük g ö st e riy or, ken arl arını b elli b elirsiz bir
m a h m u rlukl a göl g eliy or d u. Beş s e n e ev v el ki Çahku ş u'nun yaldızlı bir ışıkla dolu ela gözl erin e at e ş
yanın d a unutul mu ş çiç e kl erin hu m m a l ı yanıklı ğ ı dü ş m ü ş tü. Bu gözl er yin e e s ki si gibi gülüy or, yin e e s ki si
gibi m a s u m bir c e s a r e tl e kaçı n m a d a n b akıy or d u. Fak at, Kâmran' a öyl e g el di ki artık e s ki si gibi onların
derinli ğini, nihay etini gör m e k mü m k ü n de ğ ildir.
Saçlarını dı ş arlık kızları gibi ortası n d a n ayırar ak iki kalın ör gü ile yanların a bırak m ı ş tı. Bu sa çl ar o kad ar
sıkı örül m ü ş tü ki, alnının, ş ak akl arının derisini g eriy or, ka ş larının da ğ ınık uçlarını biraz yukarıy a kaldırıy or,
da h a ş effaf v e nazik görün e n tenin d e inc e m a vi m s i da m a r göl g el e ri m e y d a n a çık arıy or d u.
Kâmran, onun sözlerinden ziyade sesini dinleyerek bu güzel yüzü s eyr e d e r k e n bir ş ey e dikk at etti:
Ferid e' nin ren gi, tabii hay atını ya ş ay a n bir g e n ç kadı nın m e s u t ren gi de ğ ildi. Bu ten d e kop arıl m a d a n
s ol m a y a m a h k û m güllerl e a ş ksız ihtiyarla m al arı muk a d d e r kızlard a görül e n hu m m a l ı kızıllığ a b e n z e r gizli
bir at e ş , mu st arip bir ş effaflık vardı.
Sab a h gün e ş i, bu ç e h r e d e öyl e inc e, öyl e m a n a lı çizgil er aydınlatıy or d u ki, g e n ç ad a m ı sardık ç a sarıy or,
on a a ğ la m a k arzuları v eriy or du. Istırabın bir g e n ç kız yüzünü bu kad ar gü- zelle ş tire bil e c e ğ ini, Kâmran
düny a d a aklınd a n g e çir m e m i ş i.
Ferid e, dud a ğ ının o hiç s ö n m e y e n gülü m s e m e s i yl e , e s ki ah e n gi n e g örün m e z bir yerind e n inc e bir yara
al mı ş billurların do n u k, şikây etli ihtizazı dü ş m ü ş s e siyl e ç o c u kluk hatıral arın d a n ba h s e d i y or d u.
Kâmran, c e s a r e t etti, on a dah a yeni bir hatıra sordu:
ÇALIKUŞU
39 9
Ferid e, a ğ ır bir tavırla ba ş ını salladı:
- Aklımd a kal m a d ı , Kâmran. On b e ş ya ş ın a kad ar, bur ay a g elin c e y e kad ar olan vak al arı hatırlıyoru m ,
öt e si ni bir du m a n kapla dı gör e m i y o r u m .
Hatıraların a ç ök e n bu du m a n d a n b a h s e d e r k e n , gözl erini de bir du m a n buruy or, ba ş ını yan a ç e vir er e k
uzaklar a b akıy or d u.
Bu en es ki ç o c u kluk hatıral arın d a n s o nr a bird e n b ir e hay atının s o n b e ş s e n e s i n e atla m ı ş tı. Hacı Kalfa'nın
bir halini, Zeyniler mu ht arının bir s öz ün ü, Müdür Rec e p Efendi'nin bir tuhaflı ğ ını hatırlark e n gül e n
gözl erin e , ca nl a n a n har e k e tl erin e b az e n hiç şüph e s iz bir yor gu nluk dü ş üy or, o vakit, s e si n d e k i b elirsiz,
sak at, billur ihtizazı dah a derinl e ş iy or, üzgün bir yürek gibi titriyordu.
Bir su ken arı n d a n b a h s e d e r k e n Kâmran, g özl erini kap a dı: "Sakın bu, ba ş ını s e v di ğ inin dizlerin e koy ar a k
gözl erin e b ak a bak a ta m b ur çaldırdı ğ ın ça ğ lay a n ken arı ol m a s ı n ," diye ken din e s or du.
Çalıku ş u, hay atının en m a n a s ı z , en eh e m m i y e t s iz birka ç parç a s ı nı s öyl e di kt e n s o nr a bird e n b ir e aklın a
g el mi ş gibi:
- Kâmr a n , da h a san a eni ş te nin foto ğ rafını gö st er m e d i m , de di.
Kâmran' a, inc e bir altın kord o nl a b oy n u n a b a ğ lı bir altın m a d al y o n uzattı:
Gen ç ad a m , sar ar dı ğ ını; titredi ğ ini b elli et m e m e y e ç alı ş ar ak foto ğ rafı aldı. Ferid e, on unl a b er a b e r foto ğ rafı
gör m e k için ba ş ını uzatıy or, yüzünü yüzün e yakla ş tırıyordu:
- Şu ç e h r e y e b ak, Kâmran, ne n e cip, ne güz el bir yüz, de ğ il mi?
Gen ç ad a m , b elli et m e d e n g öz u c u yl a Ferid e'y e b akıy or d u.
400
O, öyl e dalgı n bir mu h a b b e t l e foto ğ rafı s eyr e diy or d u ki, farkınd a ol m a d ı .
Bu dakik a, Kâmran'ın hay atın d a en acı bir ıstırap ve isyan dakik a s ı oldu. Dem e k Ferid e' nin inc e, nazlı,
m a s u m güz elli ği bu b ey a z sa çlı, ka b a yüzlü, iriyarı ihtiyara gıd a ol m u ş tu.
Gözlerinin önün d e çılgın bir hay al uyanıy or; Ferid e'yi, utan cı n d a n dal g a dalg a kızar a n yan a kl arın d a yarı
kap alı ela g özl erin d e n dök ül m ü ş ya ş lar, m a s u m ç o c u k dud a kl arın d a yalv ar m a y a b e n z e r urper m e l e rl e bu
ihtiyarın kolların d a hırpal a nıy or görüy or d u.
Çalıku ş u, b ak m a d a n bun u his s e t m i ş gibi hafifç e silkindi, a ğ ır a ğ ır m a d a ly o n u tekr ar gö ğ s ü n e koy ar a k:
- Bana artık mü s a a d e Kâmran. Zann e d e ri m , bu gü n mi s afirler var, de di.
IV
Çalıku ş u, yuvay a dö n eli on gün ol m u ş tu. Aziz Bey, h er ak ş a m tekrar ediy or d u:
- Dikkat ediy or mu s u n u z ç o c u kl ar? Eve bir ba ş k alık g el di. Çalıku ş u, bu s ef er kırlan gı ç ku şların a b e n z e d i.
Kanatlarının altınd a ad et a bir b a h ar g etirdi. Yazık ki bir gün da h a g e çti, diyordu.
Feride, gülüyor:
- Ziyanı yok, eni ş te. Birkaç s e n e s o nr a yin e izin alır, g elirim. Siz üzül m e yi n. Hem de önü m ü z d e bu kad ar
gün vark e n ... Niçin şimdiden kendimize zehretmeli, diyordu.
Çalıku ş u, ta m a m ı yl a e s ki Çalıku ş u ol m u ş tu. Geçici bir fırtına ile örs el e n di kt e n s o nr a tekr ar gün e ş e
kavu ş a n taz e çiç e kl er gibi gün d e n gün e açılıy or du.
Yenid e n , ev d e k i ç o c u kl arın el e b a ş ı sı ol m u ş tu. Müjgân'ın üç ya ş ınd a ki kızıyla on d a n biraz büyük olan
Necd et't e n on
ÇALIKUŞU
40 1
yedisini bitiren Ner min' e kad ar büyüklü küçüklü bütün ç o c u kl ar, on a ba ğ lan m ı ş lar dı; sa b a h t a n ak ş a m a
kad ar et e kl erini bırak m ı y o rl ar, kö ş kü ş enli ğ e, kah k a h a y a b o ğ uy orl ar dı.
Büyükler, bazen yaramazlığın bu der e c e s i n d e n şikây et ediy orl ardı. Fak at b a ş k a bir cih ett e n de
s e viniy orlardı. Onlar, h er ş ey e ra ğ m e n iki es ki niş anlıydı, ilk günl er d e b e ş s e n e d e kap a n a n es ki yaralarının
yenid e n açıl m a s ı n d a n kork m u ş l ar dı. Fe- ride'nin ta ş kın ş enli ği, on u b öyl e uzakt a n g ör m e k t e n b a ş k a bir ş ey
iste miy or gibi g örün e n Kâmran'ın hali m, sakin ba htiy arlı ğ ı onl ar a biraz e m n iy et v er m e y e b a ş la m ı ş tı.
Mamafih, ihtiyatı eld e n bırak m ı y o rl ar, onlar d a en es ki za m a n l ar d a ki: "Büyük a ğ a b e y " ile "Küçük kız
kard e ş " hisl erini yenid e n kuvv etl e n dir m e y e çalı ş ıyorlardı. Uyan m al arın d a n korkula n dal gın ha st al arın
od a s ı n d a nasıl kon u ş m a k t a n ç e kini- lirs e, onların yanın d a da ihtiyatsız bir keli m e yl e bu hazin m a ziyi
uyan dır m a k t a n öyl e korkuy orl ar dı.
Aziz Bey, ara sıra:
- Misafirliği biraz da h a uzat m a k mü m k ü n de ğ il mi? diy e s or du.
Gitm e k s özü n ü işittiği za m a n dai m a biraz m a h z u nl a ş a n Çalıku ş u:
- imk â n yok eni ş te. Çalıku ş u, n e de ols a b a ş k a yuva nı n ann e s i, onu n yolunu da b e kl e y e n l e r var, diyor du.
Kâmran' a en ziyad e dok u n a n ş ey de, Feri de ile Necd et ara sı n d a ki büyük do stluktu. Onları ayıra bil m e k için
ç o c u ğ un, Çalıku ş u'nun kolların d a uyuyup kal m a s ı n ı b e kl e m e k lâzı m g eliy or du.
Kâmran, bir gün Ferid e' nin on unl a kav g a ettiğini işitti.
Çalıku ş u gül er e k :
- Söyle bak a yı m Necd et, bir ker e da h a h ala, hala, hala
Çalıku ş u - F.26
402
diyor du, fakat Necd et on a itaat et miy or, inatçı sarı ba ş ını sallay ar a k : "Ann e, ann e , ann e!" diyor du.
Kâmran biraz korkarak:
- Bırak Ferid e, var sın öyl e de si n, ne ziyanı var? Biçar e nin b elki öyl e s öyl e m e y e ihtiyacı var, de di.
Ferid e, bir ş ey s öyl e m e d e n e ğ ildi, ç o c u ğ un b a ş ını uzun uzun ok ş a dı.
Kâmran, yine bir s a b a h , kap alı panjurların a vuran hafif taş s e sl e riyl e uyan dı. Bunun, yalnız Ferid e'y e
m a h s u s bir uyan dır m a usulü oldu ğ unu biliyordu Çalıku ş u, yin e on u, büyük c e vizin altınd a sa b a h ziyafetin e
dav et ediy or du, ilk günl er d e va at ettiği gibi artık güz el ar m ut kok u s u ver m e y e b a ş lay a n sütün yanın d a mini
mini dı ş arlık ç ör e kl eri, s o nr a reç el e b e n z e y e n pe m b e bir tatlı vardı.
Feride, çöreklerin üstüne bu tatlıdan sür er e k Kâmran' a veriy or du:
- Bunlar b e ni m eli min m arifeti... Bu ç ör e kl erin is mini bil miy oru m , fakat tatlıya gülb e ş e k e r diyorlar.
işini bitirdikte n s o nr a yine o alç a k mutfak isk e m l e s i ni bular a k Kâmran'ın kar ş ısın a, h e m e n h e m e n
ay akl arının dibin e otur du.
- Şimdi s öyl e ba n a bak a yı m Kâmran, gülb e ş e k e ri b e ğ e n di n mi?
Genç adam, gülerek cevap verdi:
- Beğ en di m .
- Sevdin mi?
- Sevdim.
- Bir daha söyle.
- Beğ en di m ve s e v di m .
ÇALIKUŞU
40 3
- Öyle de ğ il, Kâmran, "Ben Gülb e ş e k e r'i s e v di m ," de. Kâmran bu ç o c u k ç a ısrarı anla m a y a r a k gülüy or d u.
- Ben, Gülb e ş e k e r'i s e v di m .
Ferid e, gözl erin d e , yan a kl arın d a at e ş l er uç ar a k, utan cı n d a n kirpikleri titrey er e k yüzünü on a yakla ş tırıyor,
yalv ar a n bir ç o c u k gibi b oy n u n u büküy or d u. Dudakların d a tutuk n ef e sl erl e:
- Bir kere daha Kâmran, "Ben Gülb e ş e k e r 'i ç ok s e viy oru m ," de.
Gen ç ad a m , istedi ğ i v eril m e z s e a ğ lay a c a k ç o c u kl ar gibi bükül e n , titre ş e n bu dud a kl ar a h ey e c a n lı bir
hayr etl e b akıy or d u. Seb e b i ni ken di nin de bilm e di ğ i gizli bir te e s s ü rl e titrey er e k :
- Ben Gülb e ş e k e r'i ç ok s e vi yoru m , s e ni n iste di ğ in kad ar ç ok s e viy oru m , de di.
Ferid e, bir ç o c u k s e vin ciyl e ellerini çırptı, fakat dud a kl arı gül erk e n gözl erin d e n ya ş lar g eliy or du.
Ehe m m i y e t siz bir ş ey için a ğ lay a n bir yab a n c ı yı ayıplar gibi: "Ne delilik, bir m arifetini b e ğ e n dir di ğ in için bu
kad ar m e m n u n ol m a k ne delilik!" diy e çırpınıy or, ken di ken di siyl e e ğ le n m e y e , par m a k l arıyla g özl erini
kurut m a y a çalı ş ıy or du. Fakat ya ş lar bir türlü dur m uy o r d u. Tutuk bir ferya d a b e n z e y e n bir hıçkırık; s o nr a
yüzü elleri içind e , a ğ lay a a ğ lay a içeri kaçtı.
Bir ak ş a m ü s t ü Kâmran, eni ş te siyl e b er a b e r ç ar ş ıda n dö n üy or d u. Çocuklar, âd et et mi ş l er di: Onların
g el di ğ ini uzakt a n g ör dü kl eri gibi kapının içind e dizilirler, ye mi ş , ş ek er, çik ol at a b e kl erl er di. Kâmran, birer
birer onların payını da ğ ıtırk e n yanın a, ay akl arının dibin e küçük taş parç al arı dü ş tü ğ ünü fark etti. Son
his s e yi v er dikt e n s o nr a g özl eriyl e etrafı ara ş tırdı, Çalıku- ş u'ydu. Biraz öt e d e , koc a m a n bir ke st a n e n i n
yanın d a duruy or, eliyle on a iş aret ediy or du:
404
- Manasını biliyors un uz ya, Kâmran Bey? Biz de varız. Eğlen e c e ğ i yahut bir muziplik ed e c e ğ i vakit, dai m a
on a "siz" diye hitap ed e r di. Güler e k de v a m etti:
- Siz, b e ni artık pek fazla ih m al ettiniz. Hani payı m. Eski kab a h a tl er unutuldu mu sanıy or s u n u z efe n di m ?
Ya sükût hak kı m ı v erirsiniz, ya o e s ki kiraz a ğ a cı hikây e s i bu g e c e s ofra d a ca nl a nır.
On s e n e ev v el yine bu kapının yanın d a yaptı ğ ı gibi, dilini dişlerinin ara s ı n a sıkı ş tırıyor, sivri kır mızı ucun u
gö st er e r e k gülüy or du.
Kâmran, pard ö s ü s ü n ü n c e b i n d e n bir kutu çık ar dı, gül erek:
- Verilmi ş sa d a k al arı m var mı ş . Ferid e, n e güz el tes a d üf. Ben de bu gü n bir kutu fond a n aldı m, kim s e y e
gö st er m e d e n ken di m yiye c e k ti m a m a m a d e m k i b öyl e teh di d e uğ radık, ne yapalı m?...
Ferid e' nin yüzün d e bir ç o c u k s e vi n ci parladı:
- Ne güzel, ne güzel!
- Fakat bir ş artla Çalıku ş u. Onları yine b e n s e ni n a ğ zın a ver e c e ğ i m .
- Nasıl olur?
- Ta e s ki d e n ... s e n on iki, on üç ya ş ınd a y k e n nasıl oluy or d u?
Bunu s öyl erk e n fond a nl ar d a n birini Ferid e'y e uzat mı ş tı. Çalıku ş u, birka ç saniy e ter e d d üt etti; s o nr a ba ş ını
uzat ar a k , hafifç e titrey e n dud a kl arını açtı. Fak at Kâmran'ın bütün ısrarların a ra ğ m e n , bunl ard a n bir
ikincisini ye m e k iste m e d i .
- Ver bana, yemekten sonra onu Necdet'le beraber yerim, dedi.
- Seninl e ş u duv arın yanın a kad ar gid eli m, Ferid e. Bak, de niz n e gü zel. Hem kon u ş ur, h e m s eyr e d e riz.
- Peki, fakat şu kutuyu içeri bırak ayı m . Bir dakik a c ı k. Kâmran, ilk defa on a dok u n m a y a c e s a r e t etti;
bile ğ ind e n tutarak:
ÇALIKUŞU
40 5
- Hayır, Ferid e, de di. San a e m n iy eti m yok. Bekle, bir dakik a c ı k, şimdi g eliy oru m , diye c e k g el m e y e c e k s i n ,
yahut g el s e n de kim bilir n e vakit v e nasıl g el e c e k s i n ? Görüy or s u n ki sa n a e m n iy eti m kal m a d ı .
Ferid e, bir ş ey s öyl e m e d e n ba ş ını önü n e e ğ di, yav a ş yav a ş onu nl a b er a b e r yürü m e y e ba ş ladı.
Kâmran' d a bu ak ş a m dalgı n bir hüzün vardı. Kendisini zapt ed e m i y o r , ke sik, rabıta s ız keli m el e rl e
müt e m a d i y e n şikây et ediy or d u. Bir aralık kar anlıklarla dol m a y a b a ş lay a n en gi n d e n uç a n bir ku ş sürüs ü n ü
gö st er di:
- Ferid e, bir za m a n s o nr a s e n de bunlar gibi uçup gid e c e k s i n , de ğ il mi?
- Peki, ark a n d a bıraktı ğ ın teyz el er d e n , teyz e ç o c u kl arın d a n , e s ki ark a d a ş l arın d a n , ç o c u klu ğ un un g e çti ğ i
yerl erd e n ayrıl m a k sa n a pek mi tatlı g el e c e k ?
- Yuvan d a m e s ut ed e r e k , m e s ut olar a k ya ş ark e n har a p v e peri ş an bıraktı ğ ın ba ş k a bir yuva nı n hali hiç mi
s e ni üz m e y e c e k ?
*
Feride, cevap v er miy or, hatta dinl e mi y or, ş ek erl e m e kutusu n u n altına bir kur ş unk al e m parç a s ı yl a ş ekiller
çiziyor, bir ş eyler karalıy or du.
Kâmran acı bir şikây etl e:
- Cev ap ver miy or s u n Ferid e? de di. Çalıku ş u, dal gın dal gın onu n yüzün e b aktı:
- Affet Kâmran, aklı m b a ş k a yerd e y di. Ne s öyl e di ğ ini dinley e m e d i m . Vaktiyle dinl e di ğ i m bir es ki ş arkı vardı
ki, unut m u ş tu m , bil m e m niçin, bird e n b ir e o aklı m a g el di. Unutm ay a yı m diye onu iş ar et ediy or d u m . İ ster s e n
oku. Ben, üş üm e y e b a ş la dı m , iç eri gidiy oru m .
Kâmran, kutunun altınd a Ferid e' nin karı ş ık yazısıyla yazıl mı ş , şu dört mı sr aı g ör dü:
406
Pür at e ş i m açtır m a b e ni m a ğ zı mı zimh ar, Zalim, b e ni s öyl et m e , derun u m d a nel er var; Bilmez miyi m
ettiklerini, eyl e m e inkâr, Zalim, b e ni s öyl et m e , derun u m d a n el er var!
VI
fm •"
Bu vak a n ı n üstün d e n dört gün g e ç m i ş ti. Ferid e, e s ki ark a d a ş l arın d a n h e m e n h e m e n kaçıy or d u. Onun
yalnız kala bil m e k için icra ettiği bütün b a h a n e l e ri, kurn azlıkları b o ş a çıkıy or, ba ş k al arının yanın d a
kon u ş m a k lâzı m g el di ğ i vakit yüzün e b ak m a k t a n , göz göze gelmekten çekiniyordu.
Dördün c ü günün ak ş a m ı n a do ğ ruydu. Evdekil er o gün yin e ç oluk ç o c u k bir yer e dav etliydiler. Akş am
ez a nı n d a n ev v el dö n m e l e ri n e imk â n yoktu. Kâmran, dı ş arıd a şidd etli bir rüzg ârın tozu du m a n a kat m a s ı n a
ra ğ m e n , ev d e dura m a m ı ş , dol a ş m a y a çık mı ş tı.
Rüzgâr, uzak tep el er d e ıslık çalıy or, a ğ açl ar g örün m e z bir ya ğ m ur sa ğ a n a ğ ı altınd a gibi hı ş ırdıy or, g öz
ala bildi ğ in e uzanıp gid e n yolun üstün d e toz kasır g al arı ko ş uy or du.
Kâmran'ın yüzün e , gözl erin e tozlar doluy or, h er birka ç adı m d a bir durar a k rüzg âr a ark a s ı nı ver m e k
m e c b u riy etin d e kalıyor du. Çıplak bir tep e c i ğ in ken arın d a ko c a m a n bir kay a kovu ğ u g ör d ü. Yanınd a bit mi ş
cılız bir a ğ a ç, müt e m a d i y e n çırpınıy or, sısk a kollarını s allıyordu. Kâmran, yolunu ç e vir er e k or ay a gitti.
Kayanın bir kö ş e si ni rüzg âr a kar ş ı sip er ed e r e k oturdu.
Bu kad ar gürültüy e, bu kad ar çırpın m a y a ra ğ m e n etraf bu gü n b o m b o ş görün üy or d u... Bom b o ş , dü m d ü z ,
tıpkı bir ç öl gibi.
Tabi atı, hiç bir gün bu kad ar ruhsuz, on un güz el ş eyl erini bu kad ar lüzu m s u z , hay atı bu kad ar üm itsiz
gör m e m i ş ti!
ÇALIKUŞU
40 7
Ta uzakt a n yolun, suların içind e n g e çiy or gibi g örün e n de niz e yakın bir nokt a s ı n d a renkli bir kadı n hay ali
fark etti. Hiç s e b e p s i z yoku ş tan indi, on a do ğ ru yürü m e y e b a ş la dı.
Biraz s o nr a, Ner min'in gülkurus u çar ş afını tanıdı. Gen ç kız da onu g ör m ü ş ola c a k ki, uzakt a n ş e m s iy e s i ni
sallıy or du?
Ner min, niçin öt e kil er d e n ayrıl mı ş tı, niye yalnız g eliy or du? Bunu m er a k ed e r e k dah a hızlı yürü m e y e
ba ş ladı.
Gen ç kız, rüzg âr a kar ş ı ba ş ını e ğ iyor, bir eliyle et e kl erini zapta ç alı ş ıyor, öt e kiyl e çar ş afının hırçın ku ş
kan atl arı gibi çırpınıp hav al a n a n pel erinini tutuyordu.
Yüzünü gör dü ğ ü vakit bird e n b ir e Kâmran'ın kalbi çarptı. Ner min'in gülkurus u renkli çar ş afı içind e Ferid e
vardı.
Ta m birbirin e yakla ş a c a kl arı vakit rüzg âr, Ferid e' nin ş e m siy e s i ni aldı. Çalıku ş u feryat ed e r e k on u tutm a k
istedi. Fak at, bird e n b ir e et e kl eri da ğ ıldı; pel erin uçtu, sa çl arı açıldı. Kâm- ran, ta m dakik a s ı n d a yeti ş mi ş ti.
Ş e m s iy e s i ni bir çalı ken arı n d a yak al a dı. Pardö s ü s ü n ü rüzg âr a siper ed e r e k Ferid e' nin çar ş afını
düz elt m e s i n e yardı m etti. Çalıku ş u:
- Ne kad ar za m a n ı n d a yeti ştin Kâmran, rüzg âr b e ni sa hi ci ç alıku ş ları gibi uçur a c a k tı, de di. Daha bir ş eyler
s öyl e m e k istiyordu. Fak at rüzg âr ba ş ını e ğ m e y e , gözl erini, dud a kl arını kap a m a y a m e c b u r ediy or du.
Kâmran, on a pard ö s ü s ü n ü sip er et m e y e çalı ş ar ak yürü m e y e b a ş la dılar.
Ferid e, artık s öz s öyl ey e b il e c e k bir hal e g el mi ş ti. Fak at öyl e g örün üy or d u ki, onu n şimdi s öyl e m e k t e n
ziyad e gül m e y e ihtiyacı vardı. Kendini zapt ed e m i y o r , bir b a ş k a rüzg âr sa ğ a n a ğ ın a tutulmu ş gibi
gülüy or du. Kesik ke sik bunu n s e b e b i ni anlattı.
- Biliyor mu s u n niçin gülüy oru m , Kâmran? Misafirlikteydik. Beni m çar ş ıd a pek mü hi m b azı işleri m oldu ğ u
aklı m a g el di. Halbuki ark a m d a yeldir m e m vardı. Tabii, o kıyafett e c e s a r e t ed e m e d i m . Zavallı Ner min cik,
ba n a iyilik et m e k istedi. Çarş afını teklif etti. Biraz ev v el yüzü m kap alı oldu ğ u hald e çar ş ı408
l
dan g e çiy or d u m . Bir zabitin ark a m d a n g el di ğ ini g ör d ü m . Ta m yanı m d a n g e ç e r k e n :
- Ner min Hanı m, siz bur a d a! Ne ümit edil m e z sa a d e t efe n di m , de m e s i n mi?
Ner min'in ba n a iyilik ed e yi m derk e n b öyl e foya sı nı m e y d a n a ver m e s i o kad ar tuhafı m a gitti ki, ken di mi
tuta m a d ı m , güldü m . Zabitçik, yanlı şlığ ı o vakit fark etti. Bend e n öyl e bir kaç m a s ı vardı ki... Öyle ya!
Ner min'in yerin e ya ş lı bir kadı n g örün c e . ..
Kâmran, gülümseyerek dinliyordu. Feride, devam etti:
- Fak at b e n , kızc a ğ ızın sırrını san a s öyl e di ğ i m e fen a ettim. Gev e z e dilim dur m uy or ki... Kuzum, Allah
a ş kın a, kim s e y e s öyl e m e e mi? Yalnız ilerid e, kim bilir, bu kızc a ğ ız da on u istiyors a ?... Onlara bir iy ilik
edebilirsek...
- Sana vaat ederim, Feride, ancak Nermin o kadar çocuk ki...
Ferid e, zayıf bir şikây et gibi:
- Olabilir, fakat b öyl e ç o c u kl arın kalbi hiç g örün d ü ğ ü gibi ol m uy o r, de di.
Bu s öz üzerin e ikisi de sustular; yin e öyl e yan yan a yürü m e y e b a ş la d ılar.
Rüzgâr hafifliyor, onlar da adı ml arı nı a ğ ırla ş tırıyor du. Yolun bit m e s i n d e n ad et a korkuy orl ar dı. Kâmran,
m a h z u n m a h z u n dü ş ünüy or d u: "De min bu tabi atı b o m b o ş , ken di mi lüzu m s u z bir ins a n gör dü m . .. Şimdi, bu
gülkurus u ç o c u k çar ş afı içind e titriyor gibi g örün e n nazik, küçük, güz el ş eyi rüzg âr a kar ş ı bir parç a hi m a y e
ed e b il m e k inanıl m a y a c a k kad ar büyük bir sa a d e t v eriy or. Bu, dai m a b öyl e ola bilirdi. Bu güz el küçük
m a hl uk u, b e n , isters e m b a htiyar ed e b ilir ve ba htiyar olurdu m . .. Yazık!"
Dalgın bir dü ş ün c e içind e gittikç e adı ml arını a ğ ırla ş tıran Ferid e, tekrar kon u ş m a y a b a ş ladı. Hiç
mün a s e b e t i ol m a y a n ş eyl er s öylüy or du:
ÇALIKUŞU
40 9
- Her ş ey e ra ğ m e n bu küçük teb dilih a v a b e ni ç ok e ğ l en dirdi. Herhald e bir iki s e n e yet er. . Sonra,
teyz el eri mi, h e pinizi yin e ç ok gör e c e ğ i n 1 g el di ğ i vakit tekrar g el e c e ğ i m ... Böylec e s e n e l e r g e ç e c e k , b e ni m
yav a ş yav a ş sa çl arı m a ğ ar m a y a ba ş lay a c a k , s e n de, tabii öyl e. Birbirimizi g ör dü k ç e yin e m e m n u n
ola c a ğ ız. Buna muk a b il ayrılırk e n b elki dah a az m a h z u n ayrılac a ğ ız... Kim bilir, ilerid e b elki büs b ütü n bile
g elirim, de ğ il mi? Hayat bu, h er ş ey mü m k ü n ... O vakit s e n , b e ni m büs b ütü n a ğ a b e yi m olursun... Büyükler
birer birer ç e kildik ç e birbiri mizin dah a kıy m etini biliriz. Ehe m m i y e t siz, küçük kusurları mızı da h a ziyad e hoş
görürüz. Böyle ö mr ü m ü z ü n s o n s e n e l e rini, ç o c u klu ğ u m u z u g e çir di ğ imiz yerl er d e . ..
Sesinin bıllurund a ki görün m e z yara dah a derinl e ş iy or, s özl erin e bir gizli vasiy et m a h z u nlu ğ u v eriy or du.
Yol üzerin d e ç o c u klu bir dilen ci kadı n a tes a d üf ettiler. Çocuk, çıplak ay akl arıyla yanları nd a ko ş uy or, kuru
eliyle Feri- de' nin et e kl erini ok ş uy or du.
Kâmran, par a v er m e k için durdu. Ferid e, küçük s efillerle te m a s ı n verdi ğ i bir alı ş kanlıkla ç o c u ğ u n ba ş ını
ok ş a m a k t a n iğren di. Tekr ar yürü m e y e ba ş ladıkl arı vakit, dilen ci kadın onl ar a dua etti:
- Allah birbirinizd e n ayır m a s ı n , Allah güz el hanı m c ı ğ ını sa n a ba ğ ı ş lası n, de di.
Gayri ihtiyari durdular. Kâmran, g ö nlün ü n bütün acı sı gözl erinin için e toplan m ı ş :
- Ferid e, duydun mu kadı n n e s öyl e di? de di. Bu sual e iki iri ya ş da ml a s ı c e v a p verdi. Artık, birbirlerin e
yakla ş m a y a c e s a r e t ed e m e y e r e k yolların a de v a m ettiler.
Köşkün önü n e g el dikl eri vakit, ak ş a m ol m u ş tu. Hava, ep e y c e sakinl e ş mi ş , rüzg ârın uğ ultusu dur m u ş tu.
Ağaçlar, bu
410
uzun yorgunluktan sonra, sakin gölgelerinin uykusuna dalıyor, kay al ar d a -ken di içlerind e sızıy or gibi
görün e n - hafif bir s e d e f parıltısı yanıp s ö n üy or d u.
- Vakit da h a erk e n , Ferid e. Onlar ş ehird e n dö n m e d il e r, ister mi sin s e ni nl e şu kay al arın yanın a gid eli m?
Ferid e, ba ş ını önün e e ğ er e k halsiz halsiz rica etti:
- Bana artık mü s a a d e , Kâmran. Gidip s oyu n a y ı m , rüzg âr ba ş ı mı s er s e m etti.
Biraz ev v el Ferid e' nin ca nlı, oyn a k vücu d u etrafın d a canlı bir m a hluk gibi ya ş ay a n , o m u zl arın d a n uç ar a k
dizlerinin etrafın a dol an a r a k ha s s a s , zarif, çapkı n sarılı şlarla çırpın a n gülkurus u çar ş af, şimdi s ö n ü k bir
e m e l füturuyla o m u zl arın d a n , dizlerind e n sarkıy or du.
Daha ileri git m e y e kuvv eti kal m a m ı ş gibi oray a, kapının önü n d e k i iri bir ta ş ın ken arı n a oturdu; ku ml ar a
ş e m s iy e s i yl e ümitsizliği kad ar derin, hay atı gibi kırık çizgiler çiz m e y e ba ş ladı.
Biraz s o nr a, Kâmran'ın da yanın a oturdu ğ un u, o m z u n u n o m z u n a dok u n d u ğ un u, elinin elini tuttuğ unu
his s etti ğ i vakit, hafifç e h ey e c a n l a n d ı . Ş aş kın ş aş kın etrafın a bak ar a k kaç m a k istiyordu. Fakat vaz g e ç ti.
Kâmran, onun birkaç defa derin derin içini ç e kti ğ ini, ilk ön c e vah ş ile ş e n gözl erin e bird e n b ir e çar e s iz bir
m a ğ lubiy et tev e k k ülü dü ş tü ğ ünü gör dü. Buz gibi s o ğ uy a n , titrey e n elini e s ki niş anlısının elin e bırak m ı ş tı,
ikisi de g özl erini kap a dıl ar. Kâmran, gözl erinin kara nlı ğ ı içind e kıvılcı ml ar uçu ş ar ak dü ş ünüy or d u: "Bu
avu c u m u n içind e titrey e n el, Ferid e' nin eli. Dem e k ins anı n, g e c e l e ri imk â n s ı z bir rüya sı sa n dı ğ ı ş eyl er de
mü m k ü n ola bilir mi ş !" Gözlerini tekr ar açtı. Ferid e, a ğ lay a a ğ lay a uyu m u ş ç o c u kl ar gibi ara sıra g ö ğ ü s
g e çiriy or, gittikç e a ğ ırla ş an b a ş ını onu n o m z u n a bırakıy or d u. Halind e, ellerini bıra- kışınd a m a zlu m bir
tesli miy et vardı. Kâmran, ara sıra kı mıld a- dıkç a onun da h a ziyad e s o k ul du ğ unu, elini da h a kuvv etli sıktıÇALIKUŞU
41 1
ğ mı hiss e diy or d u. Gen ç ad a m , niçin b öyl e s öyl e di ğ ini ken di de bilm e d e n , gay et yav a ş :
- Ben Gülb e ş e k e r'} s e viy or u m , de di.
Yanlarınd a ki kapının bird e n b ir e açıl m a s ı , onl arı bu uykud a n uyan dırdı. Ferid e, silah s e si duy m u ş gibi ku ş
hafifliğiyle yerind e n fırladı. En ön d e Nermin giriyordu. Çalıku ş u, h ey e c a n lı bir s e vin çl e onun b oy n u n a
atıldı. Gen ç kızı kolların d a sıkıy or, sa çl arını, g özl erini bus el e r e gark ediy or du. Kimse bu s e vin cin s e b e b i ni
anla m ı y o r d u. Biraz ev v el ki yorgunlukt a n es e r kal m a m ı ş tı. Küçükleri kolların d a n yak alıy or, cıyak cıyak
ba ğ ırtar ak hav a y a atıp tutuyor du, iç eri gire c e k l e ri vakit, biraz g eri kaldı. Kâmran'ın yakla ş m a s ı n ı b e kl e di.
Sonra, iç kapının kar anlı ğ ınd a gay et yav a ş :
- Mersi, Kâmran, dedi.
VII
Ertesi gün Ferid e, yine ken di ken din e ş ehr e in mi ş ti, ikindiy e do ğ ru kö ş k e dö n d ü ğ ü vakit, ç ok yor gu n
görün üy or d u. Buna ra ğ m e n ç o c u kl arı yine etrafın a topladı, ark a b a h ç e d e ko c a m a n bir kol an salın c a ğ ı
kurdu.
Kâmran, Aziz Bey'in ihtiyar v e g e v e z e bir mi s afirind e n ken di ni kurtardı ğ ı vakit, salın c a kt a Ferid e ile Necd et
vardı. Ferid e, var kuvv etiyl e salın c a ğ ı uçuruy or, Necd et çı ğlıklar atar ak bir ke di yavru s u gibi b oy n u n a
tırm a n ıy or d u.
Kâmran, Ayş e Teyz e' nin tıpkı on s e n e ev v el ki gibi:
- Ferid e, kızı m, deliliği bırak, ç o c u ğ u dü ş ür e c e k s i n , diye b a ğ ırdı ğ ını işitti.
Çalıku ş u aldır mıy or, bütün ruhuyla e ğ l en e r e k cevap veriyordu:
- Aman teyz e, n eniz e lâzı m, Necd et'in asıl sa hi bi şikây et et miy or ya! Değil mi Kâmran?
412
Ferid e, ç o c u kl arın birini bırakıp öt e kini alıyor, h e p si nin sıra ile gö nlün ü h o ş et m e k istiyordu.
Çocukların en büyü ğ ü, fakat en kork a ğ ı olan Nermin'i cıyak cıyak b a ğ ırttıktan s o nr a salın c a kt a n atladı.
Saçları, terd e n kıpkır mızı ke sil e n alnın a, yan a kl arın a yapı ş ıy or, elind e ki ip yanıklarını gid er m e k için
avu çl arını birbirin e sürüy or d u.
- Zann e d e ri m artık kim s e kal m a d ı . Kâmran, tereddütle:
- Beni unuttun, Feride, dedi.
Çahku ş u'nun dud a kl arın d a renk siz bir teb e s s ü m uçtu. "Olm az" de m e y e razı ol m uy o r, "Haydi" de m e y e
c e s a r e t ed e m i y o r , g özl eriyl e ipi, a ğ a ç dallarını mu a y e n e ed e r e k etraftan te ş vik b e kliy or du.
- Nasıl olur bil m e m ki? ipler ikimizi ç e k m e z sanırı m , öyl e de ğ il mi Müjgân?
Müjgân, eliyle ipi tuttu, sakin gözl erini Kâmran'ın g özl erin e dik er e k :
- ipler için de ğ il... Fak at Ferid e ç ok yor gu n. Haline b ak on un Kâmran. Bir yor gu n kadı nı dah a ziyad e
yor m a k sa nırı m ki gün a h olur artık, dedi.
Ferid e ev v el a , "Ehe m m i y e ti yok, n e çık ar?" diyordu. Fak at s o nr a Müjgân'ın s öz ve b akı ş ların d a ki m a n a y ı
anla dı. Kabah atli bir ç o c u k gibi m a h c u p ve kork a k, b a ş ını önü n e indirdi, yav a ş ç a - Evet, fazla yorgunum, belki hasta olurum, dedi. Haline bir hasta kadı n yorgunlu ğ u ç ök m ü ş , g özl erinin
biraz ev v el ki ne ş e si s ö n m ü ş tü:
Hâlâ Kâmran' a bak a n Müjgân yav a ş ç a :
- Sen, zan n etti ğim d e n ziyad e kalpsiz sin Kâmran! de di. O, işitilm e m e k için aynı yav a ş s e sl e :
- Niçin? diye sordu.
Müjgân, onu kendisiyle beraber bahçenin öt e tarafın a do ğ ru yürü m e y e m e c b u r etti:
ÇALIKUŞL
41 3
- Biçar e nin halini gör m ü y o r mu s u n ? Hayatını, gö nlün ü bu kad ar üzdü ğ ün elv er m e d i mi?
- Müjgân!...
- Onu bu kad ar s e n e birimiz bir ker e ara m a d ı k . Hasr et acı sı n a day a n a m a d ı . Dargınlı ğ ını, isyanını unutar ak
yanı m ı z a dön d ü. Geldi ği za m a n h e m e n h e m e n iyi ol m u ş tu. Bu yeni kap a n m ı ş yarayı s e n tekrar açtın.
Müjgân, gözleri dolarak devam ediyordu:
- Biçar e nin yarın bura d a n gid erk e n ç e k e c e ğ i ıstırabı dü ş ünüy oru m da... Evet Kâmran, Ferid e yarın gidiyor.
Her ş ey hazır. Ben de bil miy or du m . Ferid e, bu s ef er ba n a ne kalbin e, n e hay atın a dair hiç bir ş ey
s öyl e m i y or . Demin ha b e r aldı m; bu ani kararın s e b e b i ni s or du m . Kocasın d a n g el mi ş bir m e k t upt a n
ba h s e d i y or . Emini m ki yalan. Ferid e s e n d e n kaçıy or. Biçar e artık tah a m m ü l ed e m i y o r . Ben, zaruri ayrılığ ın
biraz mü ş kül ola c a ğ ın d a n korkuy oru m . Ferid e ç ok gayr etli, inanıl m a y a c a k kad ar gayr etli bir m a hl uk. Fak at
ne de ols a kadın. Hayatını kırdı ğ ın bu biç ar e y e kar ş ı s e nin bir b or c u n var, bu ayrılık günl erin d e kuvv etli ve
sakin ol m a k ; mü m k ü n oldu ğ u kad ar on a gayr et v er m e k . ..
Kâmran, bu s özl eri dinl erk e n gözl erinin ye ş ilin e kad ar sar ar m ı ş tı:
- Yalnız Ferid e' nin kınlan hay atın d a n ba h s e d i y or s u n , ya b e ni m ki? de di.
- Sen kendin istedin.
- Bu kadar kalpsiz olma, Müjgân.
- Sen s anıy or mu s u n ki, yapılac a k bir ş ey ols ay dı g eri dura c a ktı m ? Fak at eli miz d e hiç bir çar e yok. Ferid e,
şimdi bir ba ş k a s ı n ı n karısı. Biçar e nin ay a ğ ı ba ğ lı. Görüy oru m ki s e n de ç ok b e d b a h t s ı n . Artık sa n a dar gı n
de ğ ilim. Fakat, yapılac a k bir ş ey yok.
Feride'nin ertesi gün gid e c e ğ i ni h erk e s duy m u ş tu. Fakat kim s e bun d a n ba h s e t m i y o r d u. Akş am ye m e ğ i ni
derin bir
414
sükût içind e yedil er. Bu g e c e , da h a ihtiyar v e dü ş kün görün e n Aziz Bey, Ferid e'yi yanın a al mı ş tı. İ kide bir
o m u zl arını ok ş uy or, ç e n e s i n d e n tutup ba ş ını ç e vir er e k g özl erin e bakıy or:
- Ah! Çalıku ş u, ihtiyar vakti m d e yüre ğ i mi dertli ettin, diyor du.
O g e c e , h erk e s erk e n d e n od a s ı n a çıktı.
VIII
Vakit, g e c e yarısını g e çiy or d u. Köşk, ç okt a n uyu m u ş tu. Müjgân, o m u zl arın d a bir inc e atkı, elind e küçük bir
ş a m d a n l a ad a s ı n d a n çıktı. Ayaklarının ucun a b a s a ba s a , dura dura Kâm- ran'ın kapı sı n a g el di. Odad a n e
s e s , ne ışık vardı. Gen ç kadı n, yav a ş ç a kapıy a dok u n d u, fısıltıya b e n z e y e n bir s e sl e s e sl e n di:
Kapı, ça b u c a k açıldı. Kâmran, s oy un m a m ı ş tı. Mumun hafif ışığınd a ç e h r e s i da h a s oluk v e yorgun
görün üy or, bu s ö n ü k ışık, gözl erini ka m a ş tır mı ş gibi kirpiklerini kırpıyor du.
- Daha uyu m a d ı n mı, Kâmran?
- Görüyorsun ya.
- Niçin la m b a n ı s ö n d ür d ü n ?
- Bu g e c e aydınlık gözl eri mi yakıy or.
- Karanlıkta ne yapıy or s u n ? Acı acı gülü m s e y e r e k :
- Hiç, ümitsizliği, zehri mi haz m e t m e y e çalı ş ıyoru m . Fak at s e n , bu vakit niçin g el din, n e istiyor su n? Müjgân
h ey e c a n ı n ı zorla zapta çalı ş ar ak:
- Fevk al â d e bir hav a di s var. Tela ş et m e , Kâmran. Kendin e g el, s öyl ey e c e ğ i m .
Oday a gir mi ş lerdi. Müjgân, mu m u n u yer e bıraktı; s o nr a yav a ş ç a kapıyı kap a dı, n er e d e n ba ş lay a c a ğ ı nı
bilmiy or m u ş gibi ter e d d üt ediy or, sakin görün m e y e çalı ş tı ğı bir s e sl e :
ÇALIKUŞU
41 5
- Tela ş et m e , kuzu m Kâmran. Fen a bir ş ey s öyl e m e y e c e ğ i m , bilâkis ç ok iyi bir ş ey. Fak at b öyl e
h ey e c a n l a n ır s a n ...
Gen ç kadı n, on u teskin et m e y e ç alı ş ırk e n ken di tela ş lanıy or, gözl erin d e , s e si n d e ya şlar titriyordu.
- Kâmran, biraz ev v el Ferid e b e ni m od a m a g el di. Halind e bir fevk al â d e lik vardı: "Müjgân, de di, bu gü n e
kad ar düny a d a yalnız san a kalbi mi aç a b ildi m. Send e n da h a yakın kim s e m yok. San a tev di edil e c e k bir
sırrı m var, on u yarın, b e n gidinc e y e kad ar sakl ay a c a k s ı n , s o nr a s öyl ey e b ilirsin. Günün birind e bird e n b ir e
g el di ğ i mi g ör dü ğ ün üz vakit, hayr et ettiniz. Size, artık ha sr et e day a n a m a d ı ğ ı m ı s öyl e di m , bu da do ğ ru.
Fak at asıl s e b e p bu de ğ ildi. Ben bura d a düny a d a en ç ok s e v di ğ i m bir ad a m a , üç ay ev v el ölü m dö ş e ğ i
ba ş ın d a v er di ğ i m va a di yerin e g etir m e k için g el di m . Müjgân, siz e yalan s öyl e m e k m e c b u riy etin d e
kal mı ş tı m. Ben, şimdi dul bir kadını m . Koca m, üç ay evvel kanserden öldü."
Ferid e, bu s özl eri s öyl er k e n b a ş ını o m z u m a dayıy or, hıç- kıra hıçkıra a ğ lıyor du. Gözy a ş ları içind e de v a m
etti: "Doktoru m öl e c e ğ i gün b e ni yanın a ça ğ ırdı. Ferid e, de di. Artık zarur et ç e k m e n d e n kork m u y o r u m .
Çünkü, n e m var s a san a kalıy or. Senin gibi sa d e , sakin bir kadı nı, ö mr ü m ü n s o n u n a kad ar rah atlıkla
g e çi n dirir. Fakat ba ş k a bir ş ey var, Ferid e. Kims e siz bir kadını n zen gi n c e de ols a, yalnız ya ş a m a s ı kolay
de ğ il. Sonra par a ba ş k a, ş efkat yine ba ş k a. Ferid e, b e ni m rah at öldü ğ ü m ü istiyor s a n şimdi ba n a ye m i n et.
Ben öldükt e n s o nr a istan b ul' a ailenin yanın a dö n e c e k s i n . Eğ er dai m a onlarla b er a b e r kal m a k iste miy or s a n
hiç ol m a z s a üç ay, iki ay onl arla b er a b e r kal. Dünyanı n ucu uzun dur. Belki bir gün onl ar a işin dü ş er. Yahut
gün ün birind e bir parç a aile ş efkatin e ihtiyaç duyar sı n. Hasılı, Ferid e c ik, s e nin ailenl e b arı ş a c a ğ ın d a n e mi n
olurs a m , rah at rah at öl e c e ğ i m , göz ü m ark a d a kal m a y a c a k . "
"Bu s o n arzuyu yerin e g etir e c e ğ i mi a ğ lay a a ğ lay a s öyl e di m . Fak at dokt oru m , bun u da kâfi g ör m e d i . Eski
niş anlı ml a da
416
barı ş m a m ı istiyor, bir gün onu n, b e ni m için b elki bir büyük kard e ş ola c a ğ ı nı s öylüy or du. Elimle Kâmran' a
tesli m edil m e k için ba n a mü h ürl e n m i ş bir pak et v er di:
- Bunun içind e bir es ki g ö n ül kitabı var ki, b e ni vaktiyle ç o k müt e e s s ir et mi ş ti. Onu mutlak a es ki niş anlının
oku m a s ı n ı istiyoru m . Bunu bu ş ekild e on a tesli m ed e c e ğ i n e ye mi n et, de di.
Hakikat işte bu Müjgân. Şimdi h er ş eyi biliyor su n. Doktor- cu ğ u m sai v e te miz bir ad a m d ı . Beni aile ml e
barı ş tır m a kl a hay atı mı n yeti mli ğ in e bir de v a bula c a ğ ı nı zann e di y or d u. Biçar e, bunu n b e ni m için ne kad ar
acı ola c a ğ ını tah mi n ed e m e d i . Doktoru m u Munise'nin yanın a bıraktıktan s o nr a, istan b ul' a g el di m . Orada
ö ğ r en di ğ i m ş eyl er bu vasiy eti yerin e g etir m e n i n ç o k mü ş kül ola c a ğ ı nı ba n a gö st er di. Kâmran'ın karısının
vefatını yeni ö ğ r e niy or du m . Sonra, b e ni m için b azı fen a s özl er çıktı ğ ını ha b e r alıy or du m . Kâmran'ın karısı
sa ğ ols ay dı, b e ni m ko c a s ı yeni öl m ü ş bir dul kadı n sıfatıyla birka ç gün aile oc a ğ ın a mi s afir ol m a m tabii
görül e bilirdi. Halbuki şimdi h e piniz, hatta Kâmran, hatta s e n , Müjgân -s e n ki b e ni h erk e s t e n iyi tanıdınb e ni m için ne fen a ş eyler dü ş ün e c e k tiniz. Sen el er c e bir b a ş ın a g ez di, dol a ş tı, türlü m a c e r a l arl a dolu, kim
bilir n e adi h e s a pl arl a ken dini ihtiyar bir ad a m a sattı? Şimdi es ki niş anlısının yenid e n s er b e s t kaldı ğ ını
ha b e r alın c a yin e o adi h e s a pl arl a ara m ı z a , b e ş s e n e ev v el hak sız lan etl er e , hak ar etl er e b o ğ ar a k ayrıldı ğ ı
o oc a ğ a , o niş anlıya dö n d ü, diy e c e k tiniz. Böyle dü ş ün m e y e c e k kad ar m er h a m e t li ve ha s s a s olanl arınız
kar ş ısın d a bile ezile c e k ti m ."
Müjgân, gittikçe artan bir heyecanla ve teessürle söylemekte devam ediyordu:
- Ah! Kâmran, Ferid e' nin kolları m d a ne ümitsiz gözy a ş l arıyla çırpın ar a k bunları s öyl e di ğ ini işits ey din! Hele
şu s o n s özl erini düny a d a unuta m a y a c a ğ ı m . Ferid e de di ki: "Beni m han gi peri ş an hisl erl e aile oc a ğ ın d a n
kaçtı ğ ı mı, hay atı m ı n n e
ÇALIKUŞU
417
el e m l e rl e doldu ğ un u, han gi m e c b u riy etl erin ş evkiyl e evl e n di ğ i mi anlat m a y a imk â n yok. Yaşı yirmi b e ş e
gir mi ş , b e ş s e n e lik hay atının bir kıs mı n d a m a c e r al ar içind e sürükl e m i ş , bir kıs mı nı koc a s ı n ı n evin d e
g e çir mi ş bir kadın; yüzün e , vücu d u n a bir erk e k dud a ğ ı sürül m e m i ş bir g e n ç kız oldu ğ unu iddia ed e r s e
h erk e s gül er. Herk e s on a adi bir yalan cı der, de ğ il mi Müjgân? Aksini ispat a imk â n yok. Daha ziyad e
s öyl e m e y e c e ğ i m . Doktorun Kâmran' a bıraktı ğ ı pak etin ne oldu ğ un u bilmiy oru m . Fak at b elki içind e
ol m a y a c a k bir ş ey saklıdır. Son arzus u n u bu kad ar üzüntü, bu kad ar ıstırapla yerin e g etirdi m. Fak at, bunu
yap m a y a kuvv eti m kal m a d ı . Onu, b e n yarın vapur a bindikt e n , h er ş ey bittikten sonra Kâmran'a verirsin."
Müjgân sustu. En acı vak al ar kar ş ısın d a his siz de n e c e k kad ar derin bir sükûn ve tah a m m ü l gö st er e n bu
g e n ç kadı n, ç o c u k gibi a ğ lıyor du.
Titreyen ellerini uzatarak:
- Onu artık bırak m a y a c a ğ ız. Kâmran, lâzı m g elirs e zorla tutac a ğ ız. Mazideki vak al ar n e olurs a olsun, artık
sizin ayrıl m a m a n ı z lâzı m, görüy oru m ki, day a n a m a y a c a k s ı n ı z, de di.
Kâmran, ad et a uyu m u ş tu. En eh e m m i y e t s i z bir hülyayı, en s ö n ü k bir hatırayı aylar c a ha st a, mu ğ lak
ruhun a gıd a yap a n bir hay alp er e s t için bu kad ar ümit, bu kad ar acı fazlay dı. Uzun bay gı nlıklar d a n
uyan m ı ş ha st al arın hiç bir ş ey anla m a y a n , dü ş ün m e y e n gözl eriyl e kara nlı ğ ın içind e etrafın a bak m ı y o r , sık
sık g öz kap a kl arını açıp kapıy or du.
Müjgân, atkısının içind e n kır mızı mu m l a m ü h ürlü bir büyük zarf çık ar dı:
- Ferid e'y e verdi ğ i m va a d e ra ğ m e n onu san a şimdi tesli m ediy or u m , de di.
Tekr ar atkısını düz elt er e k od a d a n çık m a y a hazırlanıy or du. Kâmran, eliyle onu m e n etti:
- Müjgân, m a s a n ı n üstün d e duran s ö n m ü ş la m b a y ı yak ark e n , Kâmran zarfı açtı. iç inden bir mektupla ikinci
bir
418
büyük zarf çıktı. Kalın bir yazı ile yazıl mı ş olan m e kt up, Kâm- ran' a hitap ediy or d u.
"Kâmran Bey o ğ lu m,
Size bu kâ ğ ıdı yaz a n ad a m , ö mr ü n ü n birazını kitapların a, bir parç a s ı nı da hay at de nil e n bu kör do ğ u ş un
yaralıların a vakf et mi ş mü n z e v i, mür dü m g iriz bir ihtiyardır ki, m e k t u b u n u n eliniz e de ğ m e s i n d e n ep e y c e
za m a n ev v el düny ay a 'Yuf b oru s u n u' öttür m ü ş ola c a k . Pek s e v gili bir biç ar e y e s o n bir iyilik et m e k
ümidiyl e dir ki, s o n n ef e si n d e siz e bu satırları yaz m a k zah m e ti ni on a ihtiyar ettirdi. Dinleyiniz:
Bir gün ücra bir köyün, viran bir evin d e aydınlık kad ar te miz, hülya gibi güz el bir küçük istan b ul kızın a
tes a d üf ettim. Karakı ş ortası n d a , karın lapa lapa ya ğ dı ğ ı bir g e c e , od a n ızı n pen c e r e s i ni aç s a n ı z, siz e
kar anlıktan bir bülb ül s e si g el s e n e duy ar sı nız? İşte b e n , o dakik a d a bunu duydu m .
Bu m a s u m , nazik, kibar kız ç o c u ğ un u, kudr etin bu güz el v e nadi d e süs ü n ü han gi m el u n talih v ey a tes a d üf,
bu kar anlık köyün m e z b e l e s i n e at mı ş tı? Ruhu a ğ lark e n hikay el eriyl e aldat m a y a çalı ş ıy or du. Ah zav allı
küçük kız! Ben, s e ni n istan b ul'd a bıraktı ğ ın gafil, aptal s e v gilin miyi m ki, bu a ğ ızları yutayı m? Uykuya
doy m a d a n uyan m ı ş ç o c u kl ar gibi m a h m u r gözl eri, n er e y e b a stı ğ ı g örün m e y e n savruk hall eri, bir hay ali
dud a ğ ın bus e s i yl e titriyor gibi görün e n dud a kl arı, bir hay ali kuc a ğ a s ok uluy or his sini v er e n tavırları,
har e k e tl eri b an a h er ş eyi anlattı.
Eski za m a n m a s a ll arının Leyla'yı ara m a k için sa hr al ar a dü ş e n Mecnun'un u, ara sıra, tatlı bir rikkatle
hatırlardı m . Bugünd e n s o nr a on u bıraktı m. Yeni za m a n l arı n m e z a rlıklarla dolu, kar anlık köyl erin d e bir
imk â n s ı z a ş k rüya sı aray a n bu b err ak ela g özlü, ipekli renkli m a s u m , kib ar, küçük "Leyla"sını sık sık
hatırla m a y a ba ş la dı m .
İki s e n e s o nr a on a, tekrar tes a d üf ettim. Hastalık dur m uy or , yavru c a ğ ı için için yiyip bitiriyordu. Ah, ilk
gör dü ğ ü m gün
ÇALIKUŞU
41 9
onu niye atı mı n terkisin e bindir m e m i ş , niy e ite kak a, zorla istan b ul' a, evi m e g etir m e m i ş ti m?... Gaflet!...
İkinci tes a d üfü m d e iş işten g e ç m i ş bulunuy or d u. Siz, evl e n m i ş tiniz. Çocuktur, g e n ç tir, b elki za m a n l a
unutur diyor du m . Bir ha st alı ğ ı e s n a s ı n d a tes a d üf e n eli m e g e ç e n bir deft er, bu yaranı n ne kad ar derin
oldu ğ un u ba n a gö st er di. Bu deft er e bütün hay atını yaz mı ş tı. O vakit, ümidi mi ke sti m, onu ken di ç o c u ğ u m
gibi ted a vi et m e k istiyordu m , ins a nl arın fes a dı, fitne si bun a da imk â n v er m e d i . Bu aralık iyic e bir ad a m
bulup onu evl e n dir m e y i dü ş ün dü m . Fakat, bu tehlik eliydi. Kocası ne kad ar ins an , ad a m olurs a olsun,
on d a n a ş k istey e c e k ti. Gerçi kızc a ğ ızı m bunu n için do ğ m u ş tu, bunu n için ölüy or d u, fakat bir yab a n c ı n ı n
a ş kı onu n için bir hazin an g a ry a ola c a k tı. Birisini s e v e r k e n bir b a ş k a s ı nı n kolların a dü ş m e k , b elki onu
öldür e c e k ti. Bu tehlik e kar ş ısın d a ç ar e si z, onu nikâhı m altına aldı m. Yaş adık ç a mü d af a a ed e c e k ti m .
Öldükt e n s o nr a da b e ni m b e ş on kuru ş s erv eti m ; üç b e ş parç a e ml a ki m onu g e çi n dirip gid e c e k ti. Ş üph eli
kız olar a k ya ş a m a k t a n s a , e mi n bir dul olar ak ya ş a m a k onu n için da h a kolay ola c a k tı. Bunların h e p si n d e n
fazla olar ak da bir gün asıl e m e li n e va sıl ol m a s ı ihtim ali vardı. Hayatta imk â n s ı z n e var ki? Niteki m,
karınızın vefatı, b e ni m bu ümidi mi ca nl a n dır dı. İ stan b ul'd a n , sizd e n dai m a ha b e r alıy or du m . Bu v efat, sizi
ç ok yaral ayıp müt e e s s i r et mi ş ola bilir, fakat b e n de öyl e oldu m , der s e m riyak ârlık olur. Münasip bir çar e
dü ş ünüy or d u m . Ferid e'yi bir bud al alıkta n ibar et olan nikâh kay dın d a b o ş ay a c a k , do ğ rud a n do ğ ruy a siz e
iad e ed e c e k ti m . İ ns a nl ar, bilm e m bu har e k e ti m e n e der? Herhald e b e n ins a nl arın hakkı m d a s öyl ey e c e ğ i,
dü ş ün e c e ğ i ş eylerin üstün e ç okt a n tükür m ü ş bir ad a m ı m , işte bu e s n a d a ha st alı ğ ı m art m a y a ba ş ladı.
Nihay et üç, dört ay içind e m e s e l e n i n ken di ken din e halle dil e c e ğ in e aklı m erdi. Fazla s öyl e m e y e bil m e m
ha c e t var mı? Bir b a h a n e ile Ferid e'yi ay a ğ ınız a gö n d e riy or u m . Mektubu m u eliyle tesli m ed e c e ğ i n d e n
şüph e m yok. Tabi atını iyi ö ğ r e n di m ,
420
tuhaf bir kızc a ğ ızdır. Belki titizlik filan et m e y e kalk ar, katiy e n aldır m a , öl e c e ğ i ni bils e n bırak m a , kap ed e r s e
zorla kadı n kaçır a n da ğ erk e kl eri kad ar vah ş i, kab a ol ki, kolların d a öls e zev kin d e n öl m ü ş ola c a k .
Şunu da tasrih ed e yi m ki, bu işte s e ni zerr e kad ar dü ş ün m e d i m . Hani, gö nlü m ü n rızasıyla san a , Ferid e
gibi nadid e bir kız de ğ il, evi mi n ke di sini bile tesli m et m e z di m . Fak at, g el g ör ki, bu deli kızlara s öz
anlat m a k kabil de ğ il. Sizin gibi toy, kalpsiz ad a m l arı n ne sini s e v e rl er, bil m e m ki?..."
Merhum Hayrullah
NOT Zarfın içind e Ferid e' nin deft eri var. Geç e n s e n e çiftliğ e gid erk e n on u, içind e bulun du ğ u sa n dı kl a
b er a b e r yok et mi ş , "ara b a c ıl ar çal mı ş ola c a k ," diye bir lakırdı çık ar m ı ş tı m. Buna ç ok üzüldü ğ ünü his s etti m.
Fak at s e si ni çık ar m a d ı . Bu deft erin bir gün olup iş e yaray a c a ğ ı nı dü ş ün m e k t e ne kad ar isa b e t et mi ş i m!
IX
Müjgân'la Kâmran, Çahku ş u'nun m a vi kaplı m e k t e p deft erini okuyup bitirdikleri za m a n ortalık a ğ ar m a y a
ba ş lıy or, pe n c e r e n i n dı ş ınd a ki dallard a ku ş lar cıvılda ş ıy or du.
Kâmran, yor gu nluk ve ıstırapla a ğ ırla ş an b a ş ını deft erin s ar ar m ı ş yapra ğ ın a koy du. Yer yer gözy a ş l arıyla
silin mi ş bu mu h a b b e t keli m el e ri ni tekr ar tekrar öptü. Defteri kap ay a c a k l arı vakit Müjgân, hafif bir har e k e t
yaptı, onu n m a vi ka bı nı la m b a y a yakla ş tırıp bak ar a k :
- Defter bit m e m i ş Kâmran, kabı n üstün d e de yazılar var Fak at mür e k k e b i n ren gi, m a vi kâ ğ ıt üstün d e güç
s e çiliyor, de di.
ÇALIKUŞU
42 1
Lam b a y ı da h a ziyad e açtılar, ba ş larını birbirin e yakla ş tırar ak güçlükl e ş u satırları okud ul ar:
"Dün deft eri mi mü e b b e d e n kap a m ı ş tı m . Evlen di ğ i m g e c e n i n sa b a h ı n d a de ğ il hatıra m ı yaz m a k , e s ki
yüzü m ü gör m e m e k için ayn ay a bak m a y a , es ki s e si mi işitm e m e k için s öyl e m e y e c e s a r e t ed e m e y e c e k t i m .
Fak at...
Dün, b e n g elin oldu m . Sele kapıl mı ş bir kuru yaprak m a z- lumlu ğ uyla ken di mi bırak m ı ş tı m. Kim ne
s öyl er s e yapıy or, hiç bir ş ey e itiraz et miy or d u m . O kad ar ki, dokt or un İzmir'd e n g etirdi ği uzun et e kli b ey a z
elbi s e yi giydir m el e rin e , sa çı m ı n bir yanın a bir tuta m tel iliştirm el erin e bile razı oldu m . Yalnız, ken di mi
gör m e k için büyük bir en d a m ayn a s ı n ı n önü n e g etirdikl eri vakit, b elli et m e d e n g özl eri mi yu m d u m , o kad ar.
Bütün isyanı m bun d a n ibar et kaldı.
Beni gör m e y e birç o k yab a n c ı g eliy or du. Hatta bunl arın içind e es ki mu alli m e ark a d a ş l arı m d a n da vardı.
Söylen e n s özl eri işitmiy or, yalnız h e p si n e aynı titrek teb e s s ü m l e gülü m s e m e y e ç alı ş ıyor du m . Bir ihtiyar,
yüzü m e kar ş ı:
- Ne talih var mı ş bun a kt a? Turnayı g öz ü n d e n vurdu, de di.
Hayrullah Bey, ak ş a m ye m e ğ i n e do ğ ru ev e g el di. Şiş ma n vücu d u n u kors e gibi sık a n bir redin g o t giy mi ş ,
g elin cik ren gin d e k i tuhaf b oy un b a ğ ı bir yan a çarpıl mı ş tı. O kad ar m a h z u n ol m a m a ra ğ m e n hafifç e
gül m e k t e n ken di mi ala m a d ı m , bu ad a m c a ğ ı zı gülün ç m e v ki d e bırak m a y a hakkı m ol m a d ı ğ ını dü ş ün dü m .
Kırmızı krav atını çık arıp atar ak yerin e ba ş k a bir b oy un b a ğ ı taktı m. Hayrullah Bey gülüy or:
- Aferin kızc a ğ ız, s e n a m m a iyi ev kadı nı ola c a k s ı n . Gördün mü, g e n ç karısı ol m a n ı n faziletlerini? diyordu.
Misafirler da ğ ıl mı ş tı. Yem e k od a s ı n ı n pen c e r e s i yanın d a , kar ş ı kar ş ıya oturduk. Hayrullah Bey:
- Küçük, de di. Niye bu kad ar g e ç kaldı m , biliyor mu s u n ? Bir ziyar et ifa ettim. Munise'nin m e z a rı n a birka ç
çiç e k ile bir
422
Reş at Nuri Gühtekin
parç a s e nin g elin tellerind e n g ötürüp bıraktı m . Fakir, s e nin yanın d a c e s a r e t ed e m e z d i , fakat yalnız
kaldı ğ ı mız vakit dilind e n dü ş ür m e z di: "Abla m g elin olup, tel taktı ğ ı vakit, b e n de tel tak a c a ğ ı m ," der di.
Biçar e nin kan ary a gibi sarı ba ş ın a teli b e n tak a c a k tı m a m m a , ol m a d ı .
Doktor, bunl arı s öyl er k e n ken di mi tuta m a d ı m , ba ş ı mı pen c e r e y e ç e vir er e k bu m a h z u n s o n b a h a r
ak ş a m ı n ı n sisl eri gibi görün m e y e n kirpikleri m d e kuruy an gizli ya ş larla uzun uzun a ğ ladı m .
Gec e ni n ilk sa atl erini, h er ak ş a m ki gibi a ş a ğ ı ye m e k od a s ı n d a g e çirdik. Hayrullah Bey, g özlü ğ ünü tak mı ş ,
"Rous s e - au "sunun kalın cildini dizlerinin üstün e koy ar a k kö ş ey e otur m u ş tu.
- Gelin hanı m , yeni güv e yi n kitap oku m a s ı caiz ol m a z a m m a , kusur a bak m a z s ı n . Korkm a, g e c e l e r uzun,
yeni g elin e a ş k de st a nl arı oku m a y a da vakit buluru m, de di.
Kenarını işle m e k l e uğ ra ş tığ ı m m e n dilin üstün e ba ş ı mı da h a ziyad e e ğ di m. Ah, bu ihtiyar dokt or! Onu ne
kad ar s e v m i ş ti m. Şimdi n e kad ar n efr et ediy or d u m . Dem e k acı d a n , mih n ett e n bun al dı ğ ı m vakit b a ş ı mı
o m z u n a koy duk ç a o... Bu b ey a z kirpikli m a s u m m a vi gözl er, de m e k b an a bir kadı n, bir zev c e g özl eriyl e
bak m a y a tah a m m ü l ediy or d u. Saat on biri çalın c a y a kad ar bu acı dü ş ün c el e r içind e bun al dı m . Nihay et
dokt or, kitabı nı m a s a n ı n üstün e bırak ar a k g erin di, e s n e d i .
- Ey, g elin hanı m , yatak vakti g el di. Haydi bak alı m ; diy e aya ğ a kalktı. Ellerim d e n iğ ne m , yu m a kl ar
dök ül er e k aya ğ a kalktı m, m a s a n ı n üstün d e duran ş a m d a n ı aldı m .
Camı kap a m a k ba h a n e s i yl e pen c e r e y e yakla ş tı m, uzun uzun kar anlı ğ a baktı m . İ çi m d e n öyl e g eliy or du ki,
usulc a c ı k bu od a d a n kaç a y ı m , kara nlık yollar a dü ş eyi m .
Doktor:
- Gelin hanı m , s e n fazla daldın. Haydi b ak alı m , do ğ ru yukarıy a. Ben on b a ş ıy a bir ş ey s öyl ey e c e ğ i m ,
g eliy oru m , de di.
ÇALIKUŞU
42 3
ihtiyar sütnin e ile bir ko m ş u kadı n, elbis e m i de ğ i ş tirdiler. Tekr ar ş a m d a n ı eli m e v er er e k b e ni ko c a m ı n
od a s ı n a g ö n d e r dil er. Hayrullah Bey, da h a a ş a ğ ıd ay dı. Bir dol a b ı n ken arı n d a ay akt a duruy or, g ö ğ s ü m ü
s o ğ ukt an mu h af a z a ed e r gibi kolları mı kavu ş turuy or du m . O kad ar titriyordu m ki, ş a m d a n sallanıy or, ara
sıra sa çl arı m ı n ucun u yakıy or d u. Nihay et, m e r di v e n l e r d e , s ofa d a bir ay ak s e si. Hayrullah Bey, bir ş arkı
mırılda n a r a k c e k e tini çık ar ar a k içeriy e girdi. Beni görün c e ş aş ır mı ş gibi:
- Kız, s e n da h a yat m a d ı n mı? de di. Cev a p v er m e k için a ğ zı mı açtı m. Fak at dişleri m birbirin e çarptı. O,
yanı m a yakla ş mı ş tı. Hayretl e yüzü m e bakıy or d u.
- Kız, bu ne hal? Sen b e ni m od a m d a n e arıyor s u n ? Birden bir e gür bir kah k a h a od ayı sar stı:
- Kız, sakın buray a!...
Sözünü bitire miy or, gül m e k t e n tıkanıy or d u. Ellerini dizlerin e vurup ş akırd at ar a k , par m a kl arını toplayıp
a ğ zın a götür er e k :
- Dem e k s e n buray a... Vay a ş ifte vay! Sahid e n karı koc a olduk diye ha?... Tuu utan m a z , arlan m a z!... Allah
c ez a n ı v er sin! İ ns a n ba b a s ı yerind e ki ad a m a . ..
Oda, etrafı m d a fırıl fırıl dön üy or, tav a nl ar ba ş ı m a yıkılıyor du. O, par m a ğ ı nı ısırıp utan cı n d a n ad et a
kızar ar a k :
- Vay fes at yürekli a ş ifte vay! Kız, b öyl e g e c e lik g ö m l e - ğiyle od a m a g el m e y e utan m a d ı n mı?
Bu dakik a d a ken di mi g ör m e k isterdi m . Kim bilir kaç ç e ş it ren g e gir mi ş tim?
- Doktor Bey, vallahi, ne bileyim öyle söylediler.
- Haydi, onl ar o haltı yedi, ya s e n ?... Dünyad a h er ş ey aklı m a g elirdi, bu ya ş tan s o nr a na m u s v e iffetim e
b öyl e bir yüzsüz kızın tec a v ü z ed e c e ğ i ni zan n e d e m e z d i m !
Ah Yarab bi, ne işken c e! Yerler e giriyor, kan at a c a k gibi dud a kl arı m ı ısırıy or du m . Ben kı mıld a dı k ç a , o
yalan d a n şirretlik ediy or, pen c e r e y e do ğ ru kaçıp fanila g ö m l e ğ inin yak a s ıyl a b oy n u n u sakl ay ar a k :
424
Reş at Nuri Güntek in
- Kız, üstü m e g el m e , korkuy oru m . Vallahi pen c e r e y i aç ar, yeti şin a do stl ar, bu ya ştan s o nr a b an a ..,
Ötesini dinley e m e d e n kapı d a n kaçıy or d u m . Fak at bil m e m n e oldu, bird e n b ir e dön d ü m . Kalbimin o dai m a
itaat edil m e k lazı m g el e n har e k e tl erin d e n binyl e:
- Baba m , b e ni m b a b a m , diye feryat ettim, a ğ lay ar a k ken di mi kolların a attı m.
O da kollarını aç m ı ş tı, aynı derin kalp feryadıyl a:
- Kızım, ç o c u ğ u m , de di.
O dakik a d a alnı m d a titrey e n b a b a öpü c ü ğ ün ü n lezz etini ölün c e y e kad ar unut m a y a c a ğ ı m .
Oda m a girdi ğim za m a n h e m a ğ lıyor, h e m gülüy or d u m . O kad ar gürültü ediy or d u m ki, dokt or yanı m d a k i
od a n ı n duv arını vurdu:
- Kız, evi yıka c a k s ı n , o n e gürültü? Fes at ç ı ko m ş ul ar kab a h a ti ba n a bulurlar. Bunak, sa b a h a kad ar g elini
ba ğ ırttı, derl er ha! diye s e sl e n di.
Mamafih kendi de b e n d e n az gürültü et miy or d u. Odasın d a dol a ş ıy or:
- Bu ahir za m a n kızların d a n ırzı mız, iffetimiz sa n a e m a n e t Yarab bi! diy e şirret ba ğ ırıyor du. O g e c e , on
defa, o od a s ı n d a , b e n od a m d a uyanık; duv arl arı vurar a k, h or oz, ku ş , kurb a ğ a taklitleri yapar a k birbirimizi
uyut m a d ı k .
İşte, g elin oldu ğ u m g e c e n i n hikây e s i. Doktorc u ğ u m o kad ar te miz hisli, te miz yürekli bir ad a m ki, b an a
evl e n m e m i z i n bir s öz d e n ibar et oldu ğ un u s öyl e m e y i bile lüzu m s u z gör m ü ş tü. Ben, on a nisp et n e kad ar
kok et ruhl uy mu ş u m , Yarab bi?
ÇALIKUŞU
42 5
Ulvi ark a d a ş lı ğ ı mız d a o, erk e kli ğ ini unut m u ş tu. Fakat, b e n kadı nlı ğ ı mı unut m a m ı ş tı m . Erkekl erin büyük
kıs mı ç ok fen a, ç ok zali m, bu mu h a k k a k . Kadınların h e p si iyi, h e p si m a zlu m , bu da mu h a k k a k . Fak at
erk e kl erin, sa d e kalbiyle ve dina mi ğ iyl e ya ş ay a n pek az kıs m ı var ki, onl ard a ki gö n ül te mizli ğini h er
kadın d a bul m a k mü m k ü n de ğ il.
Ferid e, o g e c e sa b a h a do ğ ru uyuya bil mi ş ti. Akş a mkin d e n dah a kırgın v e yorgun bir hald e uyan dı ğ ı vakit,
gün e ş in hayli yüks el m i ş , sa atin on biri g e ç m i ş oldu ğ un u gör dü. Mekteb e g e ç kalan ç o c u kl ar gibi, hafif bir
tela ş çı ğlığ ı ile ken di ni yatakt a n attı.
Müjgân, s ofra d a bir işle m e ş g ul d ü. Ferid e, dar gı n bir s e sl e :
- Aferin san a Müjgân, de di. Yola çık a c a ğ ı m gün niye b e ni b öyl e g e ç bıraktınız?
Müjgân, her günkü s o ğ uk k a nlılı ğ ıyla c e v a p verdi:
- Birkaç defa od a n a g el di m , o kad ar yorgun uyuy or du n ki, kıya m a d ı m . Korktuğ un kad ar g e ç de ğ il Hem
galib a vapur biraz şüph eliy mi ş , Marmar a' d a fırtına var.
- Ne olurs a olsun artık gid e c e ğ i m .
- Ben de babama söyledim, senin işinle m e ş g ul ol m a k için liman a indi Hazır olsun, vapur g elirs e ya ara b a
gö n d e riri m, ya ken di m g elir alırı m, de di.
Ferid e, bu ayrılık günün ü b öyl e dü ş ün m e m i ş ti. Müjgân'ın ç o c u kl a m e ş g ul oldu ğ unu, teyz el erinin h er gün kü
gibi kon u ş tu ğ unu, güldü ğ ün ü gör dük ç e m a h z u n oluy or, ken din e bu kad ar az eh e m m i y e t ver m e l e ri kalbini
kırıyor du. Kâmran da görün ürl er d e yoktu. Müjgân, s öz ara s ı n d a gizlic e:
- Ferid e, san a bir iyilik etti m. Kâmran'ı ev d e n uzakla ş tır m a y a muv affak oldu m . Seni fazla mu st arip
et m e m e k için bu fed a k ârlı ğ a razı oldu.
426
- Şimdi hiç g el m e y e c e k mi?
- Galiba iskelede seninle vedaya gelecek... Tabii memnun oldun.
Gözleri dalgı n, hafifç e dud a kl arı tirey er e k dü ş ünüy or, par m a ğ ıyla ş ak a ğ ının a ğ rıyan bir nokt a s ı n a
ba s ıy or d u:
- Tabii, te ş ek k ür ederim, iyi ettin, dedi.
Müjgân' a bir sürü kırık, m a n a s ı z keli m el e rl e te ş ek k ür ed e r k e n s e v gili ç o c u kluk ark a d a ş ı nı n da gö nlün d e
mü e b b e d e n öldü ğ ünü, bir dah a on unl a b arı ş m a y a c a ğ ı nı his s e diy or d u.
Öğle ye m e ğ i n e otura c a kl arı vakit, ko m ş u b a ğ larının birind e n ha b e r g el di. Ş ehird e kı şlık evl erin e inm e y e
hazırlan a n b el e diy e reisl eri, h e m ba ğ ko m ş ul arın a, h e m Ferid e'y e s o n bir ayrılık ziyafeti ver m e k
iste mi ş l er di.
Feride:
- Nasıl olur? Beni al m a y a g el e c e k l e r , diyor du. Teyz el er:
- Ayıp ola c a k Ferid e, b e ş dakik alık yer. Zaten, s e nin n e hazırlı ğ ın var ki, ç ar ş afını şimdid e n giy er sin,
de dil er.
Kendisin e ev v el a bir ha st a kedi kad ar eh e m m i y e t v er m e y e n teyz el erin, bu yarı ann el e rinin yüzün e
bak m a m a k için b a ş ını ön ün e indirdi:
- Peki, olsun, dedi.
Saat üç e g el miş ti, yapr akl arı sar ar m ı ş bir çard a ğ ın yanın d a n yolu g özl ey e n Ferid e, Müjgân' a:
- Bir araba geliyor, Müjgân, zannederim benim için, dedi.
Fak at ta m bu dakik a d a a , sa hild e ki bir a ğ a çlı ğ ın az öt e si n d e n bird e n b ir e bir vapur g örün m ü ş tü.
Ferid e, yüre ğ i a ğ zın a g el e rek:
- Geliyor! diy e haykırdı. Bağ a bir tela ş dü ş tü. Yeldir m el e ri g etir m e k için ahr etli kızlar ko ş uy orlar dı. Ferid e,
teyz el erin e :
- Ben, dah a ev v el gid e yi m , siz yeti şirsiniz, de di.
ÇALIKUŞU
42 7
Müjgân'la b er a b e r ba ğ ların ara sı n d a ki ke stir m e bir yolda n ko ş m a y a b a ş ladılar. Çitlerd e n atlıyor,
ba h ç e l e ri n içind e n g e çiy orl ar dı.
Bahç e kapı sını n ön ün e a ş çıy a tes a d üf ettiler. İ htiyar kadı n:
- Küçükh a n ı ml ar, b e n de siz e g eliy or du m . Beyler ara b a ile g el dil er, sizi istiyorlar, de di.
Aziz Bey'le Kâmran, onları ikinci katın s ofa s ı n d a kar ş ıladılar. Aziz Bey, eliyle od ayı g ö st e r e r e k :
- iki münasebetsiz misafir geldi, gürültü etmeyin, dedi. Sonra, Feride'yi süzerek:
- Bu ne hal küçük h a n ı m , kan ter içind e kal mı ş sın? de di. Sonra gül er e k on a yakla ş tı, ç e n e s i n d e n tutup
gözl erin e bakarak:
- Vapur g eliy or a m m a sa n a hayrı yok. Kocan razı ol m uy o r. ..
Ferid e, süratl e g eri ç e kil er e k , ş aş kın ş a ş kın:
- Enişte, n e diyor s u n ? de di.
- Kocan o kızı m, b e n karı ş m a m !
Ferid e, hafif bir feryatla ellerini yüzün e kap a dı. Düş ec e k ti, fakat bir el bilekl erin d e n tuttu. Gözlerini tekrar
açtı... Kâm- ran'dı.
Azız Bey, h ey e c a n lı bir kah k a h a yl a:
- Ha ş öyle, nih ay et kafe s e girdin mi Çalıku ş u? Haydi b ak a yı m , çırpın b ak alı m , çırpın! Bak, artık par a ed e r
mi?
Feride, yüzünü kapamak istiyor, fakat bileklerini Kâm-ran'd a n kurtar a m ı y o r , ba ş ını salla m a k için
kıvranıy or, onu n g ö ğ s ü n d e n , o m z u n d a n b a ş k a bir yer bula m ı y o r d u. Aziz Bey, aynı h ey e c a n lı bir
kah k a h a yl a:
- Etrafınd a kil er san a tuzak kurdu, Çalıku ş u; bu Müjgân haini e sr arını sattı. Allah ga ni gani rah m e t eyl e si n,
m e r h u m s e ni n deft erini Kâmran' a gö n d e r m i ş . Ben onu aldı ğ ı m gibi Kadıya gittim. Kalemin d e n çık mı ş b azı
parç al arı gö st er di m . Kadı,
428
g e ni ş kafalı ad a m , h e m e n nikâhı kıyıv er di; anlıy or mu s u n Çalıku ş u? Bu ad a m , artık ko c a n , s e ni bir da h a
da bırak a c a ğ a b e n z e m i y o r .
Ferid e o kad ar kızar mı ş tı ki, yüzünün ren gi el a gözl erin e vuruy or, g öz b e b e k l e ri nin içind e kızıl yıldızlar
titre ş iyor du.
- Haydi Çalıku ş u, nazla n m a artık, görüy or uz ki, sa a d e tt e n bayılıyor s u n , "Fen a et m e d i n e nişte, b e n bunu
istiyordu m de!" de di.
Aziz Bey, yarı zorla on a bu s özl eri tekrar ettirdi. Sonra od a kapı sını aç ar a k muz affer bir kah k a h a yl a:
- Ş eriat vekilliğine sa hi bi m efe n di m . Çalıku ş u, pard o n Ferid e Hanı m na m ı n a işte ş u Kâmran Bey'i
evl e n diriy oru m . Duayı edin, biz â mi ni bura d a deriz, de di.
Sonra, Feride'ye:
- Nasıl Çalıku ş u? Par m a k kad ar yum ur c a k , bizi s e n e l e r c e oyn atırsın ha! Gördün mü, kaç türlü hile yaptı m
san a ? Bahç e d e n ç o c u k s e sl eri g eliy or du. Aziz Bey:
- Şimdi tebrikl er, el öp m e l e r uzun sür er. Hep si kalsın. Kendi eli ml e müt hi ş bir dü ğ ün s ofra s ı
hazırlay a c a ğ ı m . Haydi o ğ lu m, bizi m g e v e z e likl eri miz d e n siz e fayda yok. Elbet kon u ş a c a kl arınız vardır. Ş u
dar, ark a m er div e n l e r d e n karını kaçır. Ta uza ğ a, istedi ğ in yer e kad ar, s o nr a b er a b e r dö n e r si niz.
Kâmran, Ferid e'yi h e m e n kollarınd a uçur ar a k m e r di v e n kapı sı n a ko ş ark e n Müjgân ark al arın d a n yeti şti. İki
ark a d a ş a ğ - la ş a a ğ la ş a öpü ş tül er.
Gözlerind e n ya ş g el di ğ ini gö st er m e m e k için gürültüyl e burnun u silen Aziz Bey, bir hatip ed a s ıl a kolunu
salladı:
- Ey benim kirazı mı çala n Çalıku ş u, on u ba ş k al arın a çaldır a c a ğ ı n sa at çaldı gibi m e g eliy or. Ver onu ba n a
bak a yı m da h e s a b ı m ı z ke silsin, de di.
Hâlâ ellerini, Kâmran' d â n kurtar a m a y a n g e n ç kızı hav a y a kaldırıp öptükt e n s o nr a tekr ar Kâmran'ın
kolların a attı:
ÇALIKUŞU
42 9
- Bu g e c e s e ni, de niz fırtına sı n d a n kurtardık, fakat yanın d a ki sarı fırtına ba n a da h a müthi ş görün üy or.
Allah yardı m c ı n olsun, Çalıku ş u, de di.
Dar m e r di v e n d e yuv arlanır gibi, uç ar gibi iniyorlardı. Kâmran, kolunu Ferid e' nin b elin d e n g e çir mi ş , g e n ç
kızı n ef e s aldır m a y a c a k gibi sıkıy or, avu çl arının içind e par m a kl arını incitiyordu.
Merdiv e nin bir yerin e Ferid e' nin et e ğ i takıldı. Nefe s nef e s e bir dakik a durdular. Gen ç kız et e ğ ini
kurtar m a y a çalı ş ırk e n Kâmran ke sik ke sik:
- Ferid e, s e n b e ni m ola sı n! inan a m ı y o r u m . Benim oldu ğ un a kalbi mi inan dır m a k için s e nin a ğ ırlığ ını
duy m a y a ihtiyacı m var, de di.
Dudakl arın d a ke sik, tutuk nef e sl er , vücu du n d a derin ür-per m e l e rl e çırpın a n Ferid e'yi zorla -küçük bir
ç o c u k gibi- kuc a ğ ın a aldı, yüzü on un b oz ul m u ş çar ş afın d a n uç a n sa çl arı içind e, a ğ ırlığ ıyla kuvv eti art mı ş ,
har e k e tl eriyl e kanı tutuş mu ş , m e r div e n l e ri in m e y e b a ş ladı. Gen ç kız, vücu d u n d a bir uçuru m a
yuv arlan a nl arı n ılık titreyi şiyle ken dini bırakıy or, h e m gülüy or, h e m a ğ lıyordu. Kapının yanın d a ki küçük
ta şlıkta yalv ar m a y a b a ş la dı:
- Halim e bak Kâmran. Bu halle na sıl dı ş arı gid eriz? Müsaa d e et, bir dakik a od a m a çık ayı m , üstü m ü
de ğ i ştireyi m, şimdi g eliri m.
Kâmran, on un bilekl erini bırak m ı y or :
- imkân yok, Feride. O bir defa oldu. Seni bir kere ele geçirdikten sonra tekrar bırak m a m , diye gülüy or d u.
Gen ç kız, artık uğ ra ş m a y a tak ati kal m a m ı ş gibi ba ş ını Kâmran'ın g ö ğ s ü n e koy du, yüzünü sakl ay ar a k
utan a utan a itiraf etti:
- Gittiğim e b e ni m de piş m a n ol m a d ı ğ ı mı mı zan n e diy or s u n ?
Kâmran, on un yüzünü gör e m i y o r, yalnız ç e n e s i ni, dud a k430
lar mı ok ş ay a n , s e v e n par m a k l arı n a sıc a k g özy a ş ı da ml al arının dü ş tü ğ ünü duyuy or du.
Yolda, onlar h e m e n h e m e n kuc a k kuc a ğ a yürüy orlar dı. Karşıdan iki b alık çını n g el di ğ ini gör er e k ayrıldılar.
Hem e n hiç kon u ş m u y o rl ar dı. Yan yan a yürü m e k sa a d e ti onl arı sarh o ş ediy or du.
On s e n e ev v el Ferid e'yi bura d a ilk g ör dü ğ ü ba ğ yolun a g el dikl eri vakit Kâmran, onu hafifç e o m u zl arın d a n
tuttu:
- Sen bura sı nı b elki hatırla m a z s ı n , Ferid e, de di. Gen ç kız, yolun derinliklerin e dikk atl e b ak a rak gülümsüyordu.
- Bu bakı ş ta m a n a l ar var, de m e k hatırlıyor s u n? Ferid e hafifç e içini ç e kti, bir e s ki hülyay a gülü m s e r gibi
derin, dal gın bir naz arla Kâmran'ın yüzün e baktı:
- O dakik a d a n e kad ar s e vi n m i ş i m, unutur muy u m hiç? de di.
Gen ç ad a m , bu ba ş ın ç e vril m e m e s i , bu g özl erin g özl erin d e n ayrıl m a m a s ı için onu ç e n e s i n d e n tuttu, a ğ ır,
derin bir s e sl e :
- Ferid e, de di. Bizim bütün s er g üz e ş tl eri miz bur a d a ba ş lıy or. Beni dinl e, öyl e görüy oru m ki, bu g özl er artık
b e ni anlay a bil e c e k kad ar ıstırap ç e k m i ş v e dü ş ün m ü ş . Seni s e v m e y e b a ş la dı ğ ı m vakit; gül m e d e n ,
e ğ le n m e d e n ba ş k a bir ş ey dü ş ün m e y e n hafif, yara m a z bir kız ç o c u ğ u, ışık gibi, s e s gibi eld e dur m a s ı n a
imk â n ol m a y a n bir Çalıku ş u'ydun. Sana kar ş ı derin bir zaafı m vardı. Her sa b a h uyan dı ğ ı m vakit, a ş kı mı
kalbi m d e biraz dah a büyü m ü ş buluy or du m . Bu derin zaaf, b e ni h e m utan dırıy or, h e m korkutuy or du.
Zama n za m a n öyl e bakı ş ların, öyl e s özl erin vardı ki, kalbi mi derin ümitlerl e çırpındırıy or d u. Fak at s e n ,
ça b u k de ğ i şiyordun. Bu gül e n , e ğ le n e n ç o c u k g özl erinin içind e uyan a n nazik, ha s s a s g e n ç kız ruhunun
görün m e s i y- le kay b ol m a s ı bir oluy or d u. "Bir ç o c u k , b e ni mü m k ü n de ğ il anla m a y a c a k , hay atı m ı kırac a k ..."
diyor du m . Hayatını, g ö nlün ü
ÇALIKUŞU
43 1
bu kad ar derin bir vefa ile b an a vakf e d e c e ğ i ni ümit ed e m i y o r d u m . Sen, b elki b e ni görün c e ; uç a n ren gi ni,
titre m e y e ba ş lay a n bu güz el dud a kl arını sakl a m a k için b e n d e n kaçıy or d u n . Ben, bunu bir Çalıku ş u hafifliği
san ar a k ken di mi yiyip bitiriyordu m . Söyle ba n a Ferid e, bu kad ar derin bir v efayı, bu kad ar inc e bir ruhu, bu
küçük Çalıku ş u g ö ğ s ü n ü n n er e s i n e sakl a m ı ş tın?...
Kâmran, bir dakik a sustu. Sonra b ey a z nazik ş akakl arın d a inc e ter da ml al arıyla ba ş ını e ğ er e k dah a yav a ş
bir s e sl e de v a m etti:
- Derdi m bu kad arl a da kal mıy or d u, Ferid e. Seni ken di ken di m d e n , hay atı m d a n , mu ht elif sa a d e tl erini
birbirind e n kısk a n ıy or d u m . Dünyad a za m a n l a yıpran m a y a n , kuvv etini kay b e t m e y e n hiç bir his yok. "Ya bir
za m a n s o nr a Ferid e'yi bu kad ar s e v e m e z s e m , ya bu leziz, nadid e tah a s s ü r ü kay b e d e r s e m ? " diyor du m . O
vakit, yan yan a bitm e s i n d e n korkulan ışıkları nasıl s ö n d ürürl er s e b e n de öyl e yapıy or, hay alini
gözl eri m d e n uzakl a ş tır m a y a çalı ş ıy or du m .
Dağlard a is mini bilm e di ğ i m bir ot yeti şir. Ferid e, ins a n , onu dai m a kokl ar s a , bir za m a n s o nr a koku s u n u
da h a az duy m a y a ba ş lar. Bunun ilacı, bir za m a n ken dini on d a n m a h r u m et m e k tir. Hatta baz e n -sırf o e s ki
güz el kokuyu yenid e n bul m a k hırsıyla- h er h a n g i bir kok uyu, m e s e l a bir m a n a s ı z "Sarı Çiçe ğ i" yüzün e
yakla ş tırır.
Bu ot, güz el kok u s u için baz e n mih n e t e de uğrar, ins a nl ar, onu par m a k l arı nın ara sı n d a örs el e r, hırpal arlar.
Ferid e, s e ni bu ıstırapta n derinl e ş mi ş gözl erin, m a h z u n dü ş ün c el e r d e n yorul m u ş güz el yüzünl e b e n , bu
hırpal a n dı k ç a koku s u artan çiç e kl er e b e n z e tiy oru m . Beni anlıy or s u n , de ğ il mi? Çünkü artık, gözl erin
gül m üy o r, b e ni m bu m a n a s ı z gibi görün e n s özl eri ml e eğ lenmiyorsun.
Ferid e, uyu m a y a hazırlan a n bir ç o c u k gibi, kirpiklerind e ya ş da ml al arı titrey e n gözl erini kapıy or d u. Bu
h ey e c a n lı yor432
gunluklar d a n öyl e bitap dü ş m ü ş tü ki, dizleri ke siliyor, vücu d u n u n bütün a ğ ırlığ ını Kâmran'ın kolların a
bırakıy or d u. Bir rüya içind e , h e m e n h e m e n yalnız dud a kl arının har e k e tiyl e:
- Görüy or s u n artık, Çalıku ş u mü e b b e d e n öldü, de di. Gen ç ad a m , ba ş ını da h a ziyad e yakla ş tırdı, aynı hafif
ses:
- Ziyanı yok, b e n Çahku ş u'nun bütün a ş kını bir ba ş k a s ı n a , Gülb e ş e k er'e verdim, dedi.
Kâmran, kollarınd a gittikç e a ğ ırla ş an bu bitap g e n ç vücu d u n bird e n b ir e canl a n dı ğ ını, bir hay al titreyi şiyle
kıvran dı ğ ını his s etti:
- Kâmran, on u s öyl e m e , yalv arırı m s an a .
Hâlâ Kâmran'ın g ö ğ s ü n d e duran ba ş ını biraz ark ay a at mı ş , yüzünü on a ç e vir mi ş ti. Kesik, do n u k
nef e sl eriyl e titrey e n g er d a n ı n ı n da m a rl arı m or a n y o r , yüzün d e , gözl erin d e , kızıltılar uçuy or du.
Kâmran, haris bir inatla tekrar etti:
Ferid e, bütün vücu d u titrey er e k ay akl arının ucun d a yüks el di, g e n ç ad a m ı o m u zl arın d a n ç e kti. Vücudun u n
bütün kanı dud a kl arın d a toplan m ı ş b oy n u n u uzattı.
Bir dakik a s o nr a ayrıl mı ş lardı. Ferid e, uzun bir sus uzlukta n s o nr a b err a k bir der e d e n kan a kan a su iç en bir
ku ş gibi canl a nıy or, aya ğ ını yer e vurup yüzünü g ö st e r m e m e k için bir yan d a n bir yan a ç e vir erek:
- Ne ayıp, Yarab bi, ne ayıp! Sen s e b e p oldun vallahi, s e n s e b e p oldun, diye hırçınla ş ıy or d u.
Yanlarınd a ki a ğ a cı n dalınd a bir çalıku ş u ötüy or du.
-SON433
SÖZLÜKÇE
-Aab u hava: Su ve hava, iklim.
âbid e : ibad e t e dü ş kün kadın.
âcizane: Söz söyley e n bir kim s e n i n ken di yaptıklarını ab art m a m a k için kullan dı ğ ı bir n ez a k e t s özü.
ad d et m e k : Say m a k (Bunu ol m a m ı ş add e t m e li).
âdeta: Sanki, hemen hemen.
ah ü zara kapıl m a k : Âh ç e kip inle m e k .
ahenk: Uyum.
âhir: Son.
âhir et: (Ahret) Dinî inanı ş a g ör e , ins a nı n öldükt e n s o nr a dirilip s o n s u z a dek kala c a ğ ı ve Tanrı'ya h e s a p
ver e c e ğ i yer. Öbür düny a.
ahz: Alma.
âkile: Akıllı kadı n.
aksiyon: Eylem, hareket.
âlâ kad e r il istitaat a: Gücün yettiğinc e .
âlâ: iyi, pek iyi.
alâk a: İlgi.
alâ m e t : Belirti, iş aret.
alar g a gitm e k : Açıktan gitm e k .
al el a d e : Olağ an, sırad a n .
âlem: Dünya.
âli: Yüksek, yüce.
alil: Hasta, sakat.
alimallah: Allah bilir.
a m e liy e: işle m .
ar: Utanma.
arif: Çok anlayı ş lı, bilgili v e s ez gili kim s e .
arifan e : rif olan a yakı ş ır biçi m d e .
arife: Bilgili.
arız ol m a k : Sonra d a n ortay a çık m a k .
azil: Görevden alma.
azi m: Bir işteki en g e ll eri yen m e kar arlılığ ı.
azletmek: Görevden almak.
-Bba b a y a n i: Göst eri ş i v e öz e n - . tisi ol m a y a n , ba b a c a n tavırlı.
bahtiyar: Talihli, mutlu, mesut.
bahusus: Hele, en çok.
bakiye: Artan, geri kalan.
battal: Alışılmı ş olan d a n büyük.
Sözlükçe
434
bedbaht: Mutsuz, talihsiz.
bedbin: Kötümser, karamsar.
behemahal: Mutlaka.
b el ert m e k : Gözlerini, akı ç o k görün e c e k bir biçi m d e aç m a k .
b ey h u d e : Boşuna.
b eyit: Anlam bakı m ı n d a n birbirin e b a ğ lı iki dize d e n olu ş m u ş şiir parç a s ı .
Biblioth e q u e
Ros e: (Fr.) Pe m b e kitaplık. Metnide "ç o c u k kitapları" anla m ı n d a kullanıl mı ş .
biç ar e : Çare siz, zav allı kim s e .
bilâkis: Tersine, aksine.
billahi: Tanrı'ya ant iç eri m.
bina e n al e y h : Bundan dol ayı.
bitap: Bitkin, yorgun.
b o njur: (Fr.) Günay dı n. Merhab a anla m ı n a da kullanılır.
b o n m a r ş e : içind e h er türlü giysi, süs e ş ya s ı, oyun c a k vb. satılan büyük m a ğ a z a .
buse: Öpücük.
-Ccaiz: Uygun.
cariy e: Efendisinin h er istedi ğ ini yap m a k zorun d a bulun a n , alınıp satılan kadın vey a kız.
cariy e: Para ile alınıp satılan, sav a ş t a e sir ol m u ş vey a od alık diy e alın mı ş kız.
cazi b e : Çekicilik, alı mlılık.
cedide: Yeni.
c efa: Büyük sıkıntı, eziy et.
celbetmek: Çekmek.
celile: Büyük, ulu.
c elpn a m e : Mahke m e tarafınd a n , dav a ed e n e , edil e n e v ey a tanıklar a g ö n d e ril e n ça ğ rı b el g e s i .
c err: Medres e d e okuy a nl arın üç aylard a köy köy dol a ş ar a k ima m lık, vaizlik işleri için par a topla m a l a rı.
cesamet: Büyüklük, irilik.
c ez a reisi: Ağır c ez a m a h k e m e s i ba ş k a n ı.
cihet: Yön.
-Ççapul: Yağ m a, talan.
çare-i tesviye: Çözüm önerisi.
çehre: Yüz, sima.
çiy: Havad a bu ğ u duru m u n d a y k e n ak ş a m ı n v e g e c e n i n s erinliğiyle yerd e vey a bitkilerd e toplan a n küçük
su da ml al arı.
çuh a: Tüysüz, inc e dok u n m u ş yün ku m a ş .
Sözlükçe
435
-Ddan dy: (İng.) (Metind e) Züppe, çıtkırıldı m.
dar bı m e s e l : Atas özü.
darül m u alli m at: Kız ö ğ r et m e n okulu.
de b d e b e : Ş atafat, gö st eri ş .
del al et: Aracılık.
deli ş m e n : Şım arık ve delic e tavırlı, zıpır.
destlerinden busetmek: Ellerinden öpmek.
devain Daireler.
dez a n ş a nt e : (Fr. Des e n c h a n - te) Hayal kırıklığ ına uğra mı ş .
dib a: Altın v e gü m ü ş işle m e li bir tür ipek ku m a ş .
diksiyonen Sözlük.
duhul ol m a k : İ çeri gir m e k .
dülg er: Yapıların kab a a ğ aç işlerini yap a n kim s e .
düz gü n: (Metinde) Kadınların yüzlerin e sürdü kleri bir tür krem, fondöten.
-Eebedî: Sonsuz, ölümsüz. ecir: Ücret.
ed a : (Metind e) Davranı ş , tavır.
edi b e : Edepli, terbiy eli. efk âr. Tas a , kay gı.
ehemmiyet: Önem.
ek s e riy a: Çoğ unlukla.
elâl e m : Yab a n c ıl ar.
elan: Şimdi, h e n üz, da h a . elem: Üzüntü, dert, keder.
elh a m d ü lillah: Allah'a şükür.
elzem: Çok gerekli, vazgeçilmez.
emniyet: Güven.
e m rih a z ı n Emir kipi.
encümen: Komisyon, komite.
endam: Vücut, beden, boy pos.
erganun: org.
erk â nı h a r p: Kurmay sub a y .
ervah: Ruhlar.
es a s e n : Aslında.
esatir Mitoloji. Tarih öncesi dönemden bugüne gelen efsaneleri inceleyen ilim.
esef buyurmak: Üzülmek.
es ef: Acım a, yerin m e .
es k a z a : Yanlı şlıkla, kaz a ile.
esr ar. Gizler, sırlar.
evr a k : Yazılmı ş kâ ğ ıtlar, m e kt u pl ar, kitaplar vs.
-Ffadıla: Erde m sa hi bi, üstün.
fant ezisi: (Metind e) Süslü ve hay al ci. Orta mı n g er ç e k li ğ in e uy m a y a n .
faraz a: Sözg eli ş i.
l
Sözlükçe
436
fasıla: Ara.
felekiyat: (Felekiyyat) Astronomi.
fen: Fizik, kimya, matematik ve biyolojiye verilen ad.
fenl e n m e k : Yaşına g ör e bil m e m e s i g er e k e n ş eyl eri ö ğ r e n m i ş ol m a k .
fera c e : Kadınların s ok a kt a giydikl eri, m a n t o y a b e n z e r , ark a s ı b ol, yak a s ız, ç o ğ u kez et e kl er e kad ar
uzay a n üst giysisi.
feragat: Vazgeçme.
ferah: Gönül ş enl e n dir e n , iç rah atlı ğ ı ver e n .
ferahfaz a: Fera h artırıcı.
ferd a: Gele c e k za m a n , yarı n.
fevk al â d e lik: Ola ğ anü stülük.
fitnelik: Karıştırm a, ara b oz m a .
fıtri: Yaradılı ştan olan.
flört: Kadınla erk e k ara s ı n d a k i yakın ilişki.
fond a n : İ çind e likör, tatlı v ey a h o ş kok ulu m a d d e l e r bulun a n , a ğ ızd a kolay c a eriy e n bir tür ş ek erl e m e .
fütursuzca: Önems e m e y e r e k , aldır m a y a r a k .
-Ggafl et: Dalgınlık, dikk at sizlik, ay m a zlık.
gail e: Sıkıntı, dert. ga m : Tas a , kay gı, üzüntü. ga n ai m : Gani m etl er, dü ş m a n d a n alın an ş eyl er. gar e z: Kin,
dü ş m a nlık. garp: Batı.
gayrı: Artık, bun d a n b öyl e. gayri ihtiyari: irad e dı ş ı . grandiose: (Fr.) Ulu, yüce. güzide: Seçkin.
-Hha c e r - i e s v e d : (Kara ta ş) Kabe kapı sı yanın d a bulun a n ve ha cıl arın öp m e l e ri ha c ş artlarınd a n olan ta ş .
ha c e t kal m a m a k : Gere ğ i ol m a m a k .
ha d: Sınır, der e c e .
haiz: Elinde bulun d ur a n , taş ıyan.
hakeza: Böyle, yine.
hal ayık: Kadın köl e, cariy e, hiz m e t çi.
hâli m: Huyu yum u ş a k.
halis: Saf, katı ş ıksız.
halketmek: Yaratmak.
halûk: iyi huylu.
hami: Gözeten, koruyan.
har cır a h: Yolluk.
hâr e: Dalgalı ya da dal g al a nır gibi görün e n parlak çizgil er.
Sözlükçe
437
harîm: Herk e si n gire m e y e c e ğ i yer.
ha s e t et m e k : Kıskan m a k , ç e- ke m e m e k .
ha sılı: Kısac a s ı, s özü n kıs a s ı.
hassaten: Özellikle.
ha s ut: Çok ha s e t ed e n , kısk a n ç .
ha ş an: Çok yara m a z , el e avu- ca sı ğ m a y a n ç o c u k .
ha ş iy e: Not.
hatip: Konuş m a c ı.
hattat: Güzel yazı yaz a n.
hatun: Kadın.
hav a teb dili: Hava de ğ i şimi.
hay siy et: Onur, öz s a y g ı .
hazain: Hazineler.
hazan: Sonbahar.
hazin: Dokun a klı, hüzün v er e n .
h el âllik dile m e k : Ayrılma sıra sı n d a hakkı nı birbirin e b a ğ ı şla m a k .
h e n g â m e : Patırtı.
herze: Saçma, saçma söz, zevzeklik.
hicra n: Bir yerd e n v ey a bir kim s e d e n ayrıl m a, ayrılık acı sı.
hidd et: Öfke, kızgınlık.
hikmet: (Metinde) Sebep, gizli sebep.
hilaf: Aykırı, kar ş ıt, ters.
himaye: Koruma.
hi m m e t : Yardı m, kayır m a .
hizmet-i vataniye: Vatan hizmeti.
hodkâm: Bencil, egoist.
hoyrat: Kaba, kırıcı v e hırpa- layıcı.
hulâs a : Kısac a s ı.
hususiyet: Özellik.
hülasa: Özetle.
hüzün: Gönül üzüntüsü.
-I/İıtlak =et m e k : Bir ko c a n ı n karısını b o ş a m a s ı .
ibla ğ et m e k : Vardır m a , eri ş tirm e , ula ş tır m a .
ibni (ttm): Oğul.
idadi: Lise.
idar e- i m a sl a h a t : tşi ş öyle b öyl e bug ü nlük gör m e .
idrak: Anlam a yet e n e ğ i, anlayş ifa etmek: Yapmak.
iffet: Namus.
iğfal et m e k : Bir kadını aldat m a k , ba ş tan çık ar m a k .
ihs a n et m e k : Bağışla m a k .
ihtimam: Özen, dikkatli davranma.
ihtiyar: (Metinde) Seçme.
ihtiyat: Sakın m a , ölçülü davr a n m a .
Sözlükçe
438
ihtiyatsız: Ted bir siz.
ihtizaz: Titre ş m e , titre ş im.
ikâmet: Oturma.
ikm al- i ne v a k ı s : Eksikleri ta m a m l a m a .
iktidar: Bir işi yap a bil m e güc ü.
iktifa etmek: Yetinmek.
ilanihaye: Sonsuza kadar.
ille velâkin: Gelgelelim, bununla birlikte.
ilm: Bilim.
ilmih al: Din kurallarını ö ğ r et m e k için yazıl mı ş kitap.
iltiza m: Kayırma, bir tarafı tutm a.
imdi: Şimdi, artık.
imtiza ç et m e k : Uyum sa ğ la m a k .
inha: Res mî bir gör e v e ata m a vey a bir üst a ş a m a için yazılan yazı.
inhi m a k : Çok dü ş künlük, bir ş ey e fazla dü ş m e .
inkiş af: Meydan a çık m a , g eli ş m e .
ins a niy etli: İ ns a nlı ğ ı olan.
iptida: Başlan gı ç, bir iş e b a ş la m a .
iptila: Düşkünlük, tiryakilik.
irab: Düzgün kon u ş m a ve g er ç e ğ i b elirt m e .
irade: (Metinde) Emir.
irfan: Kültür, bilme, anlama.
ismet: Namus.
istida: Dilekçe.
istidad: Yetenek.
istif af: Günahtan, kötülükten çekinme.
istihar e: Bir inanı ş a gör e , girişilec e k işin hayırlı olup ol m a d ı ğ ını rüyad a n anla m a k için apt e s alıp dua
okuy ar a k uyu m a .
istihk â m : Düş ma n a kar ş ı sav u n m a yap m a k a m a c ı yl a düz e nl e n m i ş as k e ri yer, güçlü siperl er.
istikran Kararlılık.
istintak etmek: Sorguya çekmek.
ıstırap: Sıkıntı, büyük üzüntü.
istisk al: Soğ uk davr a n ı ş larla ho ş lan m a d ı ğ ı nı b elli et m e .
istismar. Birinin iyi niyetini kötüye kullanma, sömürme.
istizah: Bir işin açık s öyl e n m e s i ni iste m e , açıkla m a iste m e .
işret: içki.
iştirak et m e k : Katılmak.
itibar: Saygınlık, güv e nilirlik.
izb e: Basık, lo ş , ne mli, kuytu yer.
izdivaç: Evlenme.
izzetin efis: Onur, öz s a y g ı .
Sözlükçe
439
-Kkabil: Mümkün, olabilir.
kadr (kadir): Değ er, kıy m et .
kâinat: Evren, dünya.
kal e m od a s ı : Res mî kurulu ş lard a yazı işlerinin g örüldü ğ ü od a .
kalfa: Saraylard a ve büyük kon a kl ar d a halayıkların b a ş ın d a bulun a n kadı n, ilkokullard a h o c a yardı m c ı s ı .
ka m a r ot: Ge mil er d e yolcuların işler ine bakan görevli.
ka m e ti artır m a k : Bağırarak kon u ş m a k .
kâmil: Olgun.
kan a at g etir m e k : inan m a k , aklı yat m a k .
kas a v e t : Üzüntü, sıkıntı.
kati: Kesin.
kâtip: Sekr et er, yazıcı.
kavil: Söz, s özl e ş m e , anla ş m a .
keli m e - i teyyib e : (Kelim e- i tayyib e) Yatıştırıcı h o ş s öz.
kepazelik: Rezalet.
kerliferli (kelli fellf): Kılığı kıyafeti düz gü n , olgun ve gö st eri ş li.
ke s b - i ş er ef et m e k : Ş er ef duy m a k .
kibir: Büyüklük, kendini büyük görme.
kok et: (Fr. Coqu ett e) Güzel g örün m e y e öz e n gö st er e n . Zarif görün m e y e , süsl e n m e y e dü ş k ün.
kolcu b a ş ı: Bir ş eyi koru m a k için b e kl e y e n g ör e vlil erin b a ş ı.
ko mfiny o n : (Fr. Co m m u n i o n) ima n birliği.
kötek: Dayak.
krep: Çok bükü ml ü iplikle dok u n m u ş bir ç e ş it inc e ku m a ş .
kurum satmak: Böbürlenmek.
(tm)" •-* """
lad e n : Çam d a n çık arılan zift gibi siya h ve kokulu zamk.
lâhz a: Zamanı n b ölün m e y e c e k kad ar kıs a parç a s ı , an.
lakayt: ilgisiz.
lâkin: Ama, fakat.
lând o: Dört tek erl e kli, kar ş ılıklı iki otur m a sıra sı bulun a n , atlı bin e k ara b a s ı .
lata: Os m a nlılar'd a ilmiy e nin giydi ği bir tür üstlük.
lev azı m : Ger ek li olan ş eyl er, g er e ç l e r .
lev h a: Bir yer e asıl m a k için yazıl mı ş yazı.
leziz: Lezzetli.
lisan- ı Fran s e v i: Fran sız c a .
Sözlükçe
440
-Mmaahaza: Bununla birlikte.
Maarif Nezar eti: Millî Eğitim Bakanlı ğ ı.
m a a rif: Millî Eğitim.
m a at e e s s ü f: Ne yazık ki, ü zülerek söylüyorum ki.
m a b e y i n ci: Os m a nlı Devle- ti'nd e padi ş ahl arın dı ş arıyla olan ilişkilerin e b ak a n , buyruklarını ilgililer e
bildire n, bazı kişilerin dilekl erini ken di sin e ilete n g ör e vli.
m a ğ m u m : Tas alı, üzgün.
m a h c u p : Utang a ç , sıkılg a n .
mahdum: Erkek evlât, o ğ ul.
m a h d ut: Az, sınırlı, sayı sı b elli olan.
m a hf e : Dev e, fil gibi hay v a nl arın sırtına kon a n , üz erind e otur m a y a yaray a n s e p e t, bir ç e ş it ey er.
m a hl ûk: Yaratık.
m a h m u rluk: Uykudan s o nr a duyulan a ğ ırlık ve s er s e m li k.
m a h s u b : Hesap edil mi ş , h e s a b a g e çiril mi ş .
mahsus: (Metinde) Bilerek.
m a h ut: Bilinen, adı g e ç e n .
mahzun: Üzgün, üzüntülü.
m ai ş et: Geçi m, g e çi n m e .
m a k al e : Bilim, fen kon ul arıyla
siya si, ek o n o m i k v e toplu m s a l kon ul arı açıkl ayı cı vey a yoru ml a yı cı niteliği olan gaz et e vey a der gi yazısı.
makam-nez ar et: Bakanlık n ez ar eti.
' m a k b ul: Beğ enil en , ho ş kar ş ılan a n .
m a k b ul e g e ç m e k : Çok b e ğ e nil m e k , h o ş a git m e k .
mâlik olmak: Sahip olmak.
malûm: Bilinen.
m alû m a tlı: Bilgili.
m a n a s tır: Kesin kuralları olan, rahip v ey a rahib el e • rin dünya ile ilgilerini ke s e r e k ya ş adı kl arı yapı, ke ş i ş h a n e .
manevi: Görülmeyen, duyularla sezilen.
maren: (F. Marin) Denizci.
m arifetli: Ustalıklı, hün erli.
m a z ari: Dilbilgisind e g e ni ş za m a n .
mazbata: Tutanak.
m a zi: Geç mi ş .
mazlum: Sessiz, uysal ve boynu bükük.
mecburiyet: Zorunlu olma durumu.
m e c i diy e : Eskid e n kullanılan v e o za m a n ı n 2 0 kuru ş u de ğ erin d e olan gü m ü ş sikk e
Sözlükçe
441
m el al: Bıkm a, us a n m a .
melun: Kötü, lanetli.
memalik: Ülke.
m e n a z ı n Manzara.
m e n a z ır- ı tabiiy e: Tabi at m a n z ar a s ı .
mendebur: Süm s ü k , sün e p e , pis, iğren ç .
menetmek: Yasaklamak.
m e r et : inatçı, kab a .
m e ş a k k at: Güçlü sıkıntı, zorluk.
m e ş k: Alış mak ve ö ğ r e n m e k için yapılan çalı ş m a .
m e ş ru: Yas al. Yasa nı n, dinin ve ka m u vicd a n ı nı n do ğ ru buldu ğ u.
m e ş u m : Uğursuz, kötü.
m et a n e t : Metin ol m a , day a n ı klılık.
methetmek: Övmek.
m etruk: Terk edil mi ş .
m e yil: Eğilim. Sev m e , g ö n ül ver m e .
meyus: Ümitsiz, üzgün.
meziyet: Yetenek.
meziyetli: Yetenekli.
mih m a n d a r : Res mî kon ukl arı a ğ ırla m a k v e onlar a kılavuzluk et m e k l e gör e vl e n dirile n k imse.
mih n e t: Sıkıntı, zah m e t , eziy et.
mihr: Sevgi.
miralay: Albay.
mi s kin: Çok uyu ş uk, zav allı.
miz a ç : Huy, yaradılı ş .
miz er: (Fr. Miser e) Zavallılık, yok s ulluk.
mu a h a d d e r a t : Örtülü kadı nl ar, islâ m kadınl arı.
mu alli m: Öğret m e n .
mu alli m e : Bayan ö ğ r et m e n .
mu a m e l a t : Dairel er d e evr a k üz erind e yapılan işle ml er.
mu a m e l e : Davranı ş .
mu a m m a : Anla şılm ay a n , bilin m e y e n ş ey.
mu a v e n e t : Yardı m.
mu a vi n: Yardı m c ı , yardı m ed e n .
mu a y y e n : Belli, ke sin olar a k b elirlen m i ş .
mu g a yir. Uymaz, aykırı.
muhabbet: Sevgi.
muhacir. Göçmen.
mu h a r e b e : Sava ş m a , iki ordu ara s ı n d a k i sav a ş .
muharrir: Yazar.
mu h a s a r a : Kuşatm a, sar m a , ç e vir m e .
muin: Yardı m ed e n , yardı m c ı .
muk a b e l e : Karşılık v er m e , kar ş ılık.
muk a b il: Karşılık, bir ş ey e kar ş ılık olar ak yapılan.
Sözlükçe
442
muk a d d e r : Yazgıd a var olan, kaçınıl m a z .
mukaddes: Kutsal.
muk a ş s e r : Metinde, bir kadın, içi, yüzü, g öz ü açıl mı ş anla m ı n d a kullanıl mı ş .
muk a v e l e : Sözle ş m e .
mukt e dir: Bir ş eyi yap m a y a , b a ş ar m a y a güc ü yet e n .
munî s: Cana yakın, s e vi mli.
musaddak: Geçerli olduğ u res m î yazı ile bildirilmi ş .
mut a a s s ı p: Bağ naz, tutucu.
mut a s a rrıf: Tanzi m att a n s o nr a idar e b ölü ml e rin d e vilay etl e kaz a ara sı n d a k i b ölü m ü n idar e a miri.
mut at: Alışılan, alı ş ılmı ş ş ey.
mut e b e r Saygın, inanılır.
muv affak ol m a k : Baş ar m a k .
muv affakiy et: Başarı.
muv afık: Uygun.
muvakkat: Geçici.
muvazene: Denge.
muvazzah: Bir görev ve hizmetle yükümlü olan kimse.
mü c e d d e d : Yeni, yenil e n m i ş .
mü c e d d e t : Yeni, yenil e n m i ş .
nıüdd e i umu m î : Savcı.
müdür-i umumi: Genel müdür.
müebbeden: Ömür boyu.
mükedder: Üzgün, kederli.
mül azı m : Te ğ m e n .
mün a s e b e t al m a k : Uygun dü ş m e k .
mün a s e b e t s i zlik: Uygun ol m a y a n , yakı ş ıksız davr a nı ş lard a bulun m a , say gı s ızlık yap m a .
münasip: Uygun, yerinde.
mün h al vukuun d a : (Metinde) Boş kadr o oldu ğ un d a .
mün h al: Boş olan, açık bulun a n .
münha sır a n : Yalnız, öz ellikl e.
münkir: inkâr eden, kabul etmeyen.
müpt e di: Bir ş eyi ö ğ r en m e y e yeni ba ş lay a n .
mür du m g iriz: Çürüm ü ş . Metinde içi g e ç m i ş anla m ı n d a kullanıl mı ş .
mür e b b i y e : Kendisin e bir ç o c u ğ un e ğ itimi v e bakı m ı v eril mi ş kadı n.
mürüv et siz: ins a nlı ğ ı ol m a y a n .
mü s a m a h a : Hoş görü.
mü st a c e l : Çabuk yapıl m a s ı g er e k e n .
mü st a h a k : Bir kim s e n i n layık oldu ğ u ödül v ey a c ez a .
mü st a ki m : Te miz, do ğ ru, na m u s l u.
müstebit Zorba, despot.
Sözlükçe
443
müsterih olmak: tçi rahat etmek.
mü s v e d d e : Yazı tasla ğ ı , karalama.
mü ş kül m e v ki: Zor duru m.
mü ş kül: Zor.
müt al a a: Okum a , der s çalı ş m a , etüt.
müt al a a h a n e : Oku m a od a s ı .
müteessir: Üzüntülü.
müt ef errik a s e n e tl eri: Çeş itli küçük har c a m a l a rı n par a s e n e tl eri.
müt e h a y yir: Ş a ş kın, ş a ş ır mı ş olan.
mütekaid: Emekli.
mütemadiyen: Ara vermeden, sürekli olarak.
müy e s s e r : Kolaylıkla ortay a çık a n, kolaylıkla eld e edil e n .
müzahrafat: (Müzahrefat) Parlak boyalar ve süsler.
müz a k e r e et m e k : (Metinde) Öğren cil erin der s hazırla m a l arı için çalı ş m al arı.
müz a k e r e et m e k : Öğren cil erin der s hazırla m a l arı için çalı ş m al arı.
müz a k k e r e : (Müzekk er e) Bir iş hak kı n d a üst m a k a m a sunul a n yazı.
müzmin: Uzun süreli.
-Nnadid e : Az görülür, de ğ erli.
nadir: Seyrek, az.
nafîa: Bayındırlık.
nafile: Yararsız, b o ş a gid e n .
nalç a: 1) Ayakka b ıl ar ça b u k es ki m e s i n diy e altına çakılan de m ir. 2) Katır, e ş e k , sı ğ ır gibi hayv a nl arın
tırnakları altına çakıla n de m ir parç a s ı.
namünasip: Uygun olmayan.
nan: Ekmek.
nasih at: Öğüt.
nazın Bakan.
ne d a m e t : Piş ma nlık.
nefer: Asker.
nek a h a t: Hastalık s o nr a s ı sa ğ lıklı duru m a g e ç m e dön e m i .
nekin Bilmezlik.
ne ş r et m e k : Yay m a k .
netic e itibarıyla: Sonuç olar a k.
netice: Sonuç.
ne v'i: (Nevi) Çe şit, cins, tür.
nihayetinde: Sonunda.
nimet: Yiyecek içecek, özellikle ekmek.
nim et ş in a s : İyilik bilir.
nisp et: (Metind e) Kıyasla m a .
nisp et: (Metind e) Oran, kıyasl a m a .
Sözlükçe
444
nizam: Düzen. numune: Örnek.
- P - parloir: (Fr.) Dış arıda n g el e n lerle kon u ş m a od a s ı. payz e n : Ayağına pran g a vu-
rulmu ş .
pe d e r a n e : Baba gibi. pey d a ol m a k : Ortaya çık m a k . pod ö s ü et: Yumu ş ak, prez a nt e et m e k : Tanıt m a k .
pus et m e k : Öpm e k . pu şid e: Örtü.
rastık: Kadınların ka ş larını v ey a sa çl a n n ı b oy a m a k için sürdükl eri siyah bya.
ra ş e: Titreyi ş .
reh a v e t : Vücutta g örül e n g e v ş e klik, a ğ ırlık, te m b e llik.
rezz ak- ı âl e m : Bütün yaratıkların rızkını v e ren.
riayet etmek: Uymak.
rikkat: İ nc elik, yufkalık.
riyas et âlisi: Yüks e k b a ş k a nlığı- • riyas et: Başkanlık.
riyaziyat: (Riyazziyat) Matem atik. nzk: Yiyec e k , içe c e k ş ey, nimet.
römark: (Fr. Remarque) Dikkate alma. (Metinde: Tespit, dikkat çekme anla mı n d a kullanıl mı ş .)
ruhani: Ruhla ilgili.
rüştiye: Ortaok ul.
-Ssa d a k a r Düz dok u n m u ş açık sa m a n ren gi n d e bir tür ipek ku m a ş .
saffet: Saflık.
sahih: Gerçek, hakiki.
sair. Başka, öt eki, diğ er.
salih a: (Metind e) Din buyrukların a uygun davr a n a n .
salisen: Üçüncü olarak.
sallap ati: Düşün m e d e n , say gı s ız c a , kab a sa b a , patav at s ız c a .
sefaret: Elçilik.
s e k e r at: Can ç e ki ş irk e n ken di n d e n g e ç m e .
s el a m e t l e m e k : Yolcuyu, kon u ğ u uğ urla m a k .
s er a s k e r kapı sı: Seras k e ri n res m î gör e v yeri.
s er a s k e r : Sadraz a m l ı k g ör e viyl e yükü mlü ol m a y a n ve Os m a nlı ordu s u n u n ko m ut a nlı ğ ını yap a n v ezirin
unv a n ı.
sırac a : Deride ve dah a ç ok
Sözlükçe
445
b oy un d a g örül e n de ğ i şiklik, lenf dü ğ ü ml e n m e l e r i nin şiş kinliğiyle b elir e n bir tüb er k ül oz türü.
siray et: Yayılm a.
site m : Bir kim s e y e , yaptı ğ ı har e k e ti n v ey a s öyl e di ğ i bir s öz ü n üzüntü, alın g a nlık, kırgınlık gibi duygul ar
uyan dırdı ğ ını öfk el e n m e d e n b elirt m e .
s o e u n (Fr.) Kız kard e ş , rahib e . Metinde "Ma s or" s öz c ü ğ ü aynı za m a n d a "rahib e " olan ö ğ r et m e n l e r e bir
hitap ş ekli olar ak g e çiy or.
souvenir d'a m o u r : (Fr.) Aşk hatıra sı.
s ou v e n ir: (Fr.) Hatıra.
spleen: (tng.) Terslik, huysuzluk, kin.
sülüs: Bir ç e ş it yazı.
süp eriy or: (Fr. Superi e ur) Üst. Manastır, dins el kuru m vs. ba ş k a n ı.
sürme: Kirpik diplerine sürülen siyah boya.
- şş ah a d e t n a m e : Diplo m a . ş a yan: Uygun, yara ş ır. ş efkat: Acıyarak ve koruy ar a k s e v m e .
ş ek err e n k : İ ki kişi ara sı n d a ki do stluk, ark a d a ş lık ilişkisinin b oz uk oldu ğ un u b elirt m e k için kullanılır.
ş en a at: Kötülük, fen alık.
ş er'iye: Ş eriat kuralların a uygun.
ş eriat: Dinî te m e ll er e day a n a n Müslüm a nlık kan unl arı.
ş evk: istek, h e v e s .
şifa: Hastalıktan kurtul m a.
şifahi: Sözlü, s özl e.
şim e n dif er: Demiry olu.
şirret: Geçi m s iz, huy suz, ed e p s i z, kav g a çık art m a kt a n h o ş lan a n .
-Ttaalluk et m e k : İlgili bulun m a k , ilgilen dir m e k .
taarruz: Saldırı.
tabiat: (Metinde) Huy.
tabiatıyle: Doğ aldır ki.
tabiî: Doğ al.
tabiiye: Tabiat bilgisi.
taciz et m e k : Sıkıntı ver m e k , ca n sık m a k .
tafsilât: Ayrıntılar.
tahammül etmek: Dayanmak, katlanmak.
tah a m m ü l : Kötü, güç duru ml ar a katlan m a , kar ş ı koy a bil m e güc ü.
Sözlükçe
446
tah a s s ü r: Özle m , kav u ş m a k isten e n ş ey v ey a kim s e için üzül m e .
tah ayyül: Hayald e ca nl a n dır m a .
tahkik at: Araştırm a.
tahkir: Horlama, alçaltma.
tahrirat: Res mî bir dair e d e yazılan yazılar.
tahrirî: Yazılı.
tahsisat: Ödenek.
takbil: Öpme.
taksim: (Mat.) Bölme.
talika: Dört tek erl e kli, üstü kap alı, bir tür yaylı at ara b a s ı .
talkın: (Telkin) Ölü gö m ül d ü kt e n s o nr a ima m ı n m e z a r ba ş ın d a s öyl e di ğ i dinî s özl er.
tamim: Genelge.
tas a v v ur et m e k : Düşün m e k , göz ö n ü n e g etir m e k , hay al et m e k .
tashih etmek: Düzeltmek.
tasrif etmek: Dilbilgisinde bir fiilin çekimi.
tav siy e: Öğüt, yol g ö st e r m e .
taz mi n et m e k : Zararı öd e m e k .
tecdit: Yenileme.
tedris: Öğretim.
tedris at- ı iptidaiy e: ilkö ğ r eti m.
teessür: Üzüntü.
tefrik: Ayırma, ayırt et m e k .
tefriş: Bir yeri g er e kli e ş ya ile dö ş e m e .
tefsir. Yorumlama.
tekaüt: Emeldi.
tekdirat: Azarlama.
tek ellüf: Güçlü ğ e katlan m a .
teklifsiz: Resmî veya çekingen davranmama.
tekmil: Bütün, tüm.
telaffuz etme: Söyleme.
tembih: Uyarma.
te m e n n a et m e k : Eli b a ş a götür er e k s el â m l a m a k .
temin: Sağla m a , eld e et m e .
te mrin: Alıştırm a.
teneffüs: Temiz hava, dinlenmek için verilen ara.
ten e z z ül et m e k : Kendi duru m u n a , düz e yin e aykırı dü ş e n bir ş eyi kab ul et m e k .
tercü m e - i hal: Özg e ç m i ş , biyo gr afi.
ter e d d üt: Kararsızlık.
teres: Pezevenk.
tesadüf etmek: Rastlamak.
teskin et m e k : Acı, öfk e, h ey e c a n gibi duy gul arı yatı ş tırm a y a , dindir m e y e çalı ş m a k .
te ş rif et m e k : Bir yer e g el er e k orayı onurlan dır m a k .
Sözlükçe
447
te ş vik et m e k : İ stekl e n dir m e k , öz e n dir m e k .
tetkik etmek: incelemek.
tevazu: Alçakgönüllülük.
tev di et m e k : Verm e k , bırak m a k .
tev e c c ü h : Güleryüz g ö st e r m e , yakınlık duy m a .
tev e k k ül: Kader e b oy un e ğ m e k , katlan m a k .
tevil et m e k : Söz v ey a davr a nı ş a ba ş k a bir anla m v er m e k .
tezevvüç etmek: Evlenmek.
-Uulema: Bilginler. ulûm: ilimler, bilimler. ulum-i diniye: Din bilgisi. ulvî: Yüce. usul: Yöntem. usuletle:
Usulüyle. usul-i cedit: Yeni yöntem.
-Vvaftiz: Hıristiyan dinind e bir kuts al işle m.
vak a n Ağırba ş lılık.
vakfetmek: Adamak.
vâkıf ol m a k : Bilmek, ö ğ r e n m e k .
vâkıf: Bilen.
vakur: Ağırba ş lı , onurlu.
var ak- ı mı hr- i v efa: Sev gi, b a ğ lılık evr a kı.
vasıl ol m a k : Ulaş ma k, var m a k .
vav e yl a: Çığlık.
vefa: Sev gid e s e b a t , s e vi d e dur m a , s e v gi b a ğ lılı ğı.
vefa sı z: Sev gi si ça b u k g e ç e n , hakik at siz.
vehim: Kuruntu.
vekâlet: Birinin yerine bakmak, görevini üstlenmek.
vel e v : Kaldı ki, hatta.
ver a n d a : Camlı taraç a .
vesile: Sebep, bahane.
viöjö: (Fr. Vieux'd eri) Yaşlı işi.
viran e : Yıkılmı ş vey a har a p ol m u ş yapılard a n g eriy e kalan yıkıntı.
vukuf: Bilgi.
-Yyadellen Baba evinden uzak yerler, gurbet.
yadigâr: Bir kim s e yi ya da bir olayı hatırlatan n e s n e ya da kişi.
yan Sevgili.
ya ş m a k : Eskid e n kadı nl arın fera c e ile birlikte kullan dıkl arı, g özl eri açıkta bırak a n inc e yüz örtüs ü.
Sözlükçe
448
yazıh a n e : Yazı m a s a s ı .
yegâne: Tek.
yeis: Üzüntü, umutsuzluktan
doğ an kara m s a rlık. yortu: Hıristiyan bayr a m ı .
- Z- zaaf: Düş künlük, day a n a m a ma.
zabit: Subay. zarp: (Mat.) Çarp m a . zaruri: Zorunlu. zat: Kimse, kişi.
zayi etmek: Kaybetmek.
ze m z e m : Müslüm a nl ar c a kuts al sayılan su.
zerzevat: Sebze.
zev c e : Erke ğ in nikâhl a n dı ğ ı kadı n, e ş .
zıb: Süs.
zikretmek: Söylemek.
zillet: Hor görülme, alçalma.
ziya: Işık.
ziyade: Çok, daha çok.
ziyn et: Süs.BİRİNCİ KISIM
B. Eylül l
Arkada ş lar aslın bir e kitap yap m a k ok a d a r da zor de ğ il
m e s e l a birazd a n siz e yollay a c a ğ ı m rav e nl oft adlı ro m a n yakla sık olar ak 40 0
sayfa bunu tarayıp w or d for m atı n a dön d ür m e k 2 sa at gibi bir za m a n alıyor bu za m a n ı da yanınız a
koy a c a ğ ı nız bir 37 ekr a n tv yad a cd ro m a tak a c a ğ ı nız bir audi o cd dinl er ken ok a d a r hızlı g e çiy or ki göz
açıp kap ayı n c a y a kad ar kitabı tara m ı ş ve w or d e aktar m ı ş oluy or s u n uz
tabi bu arad a sc a n e r ınızın ç o o k büyük bir ön e m i w ar b e ni m eli m e hiç umul m a d ı k bir an d a g e ç e n ac er
3 1 0 p m ar k alı sc a n n e r ın tara m a hızı 20 saniy e 3 0 0 dpi gri tond a şuan a kad ar gör dü ğ ü m en hızlı sc a n n n e r
di ğ er m o d e ll eri pek bil miy oru m a m a ara ş tır m a ş l arı m 40 sa niy e ile 2 dakik a ara sı n d a de ğ i ş e n de ğ erl er
w er n sc a n n e r ların türkiy e d e ç o o k oldu ğ u... tabi ç ok hızlı sc a n n e rl arın oldu ğ un u nett e okud u m m e s a l a
ep s o n nun en s o n m o d e li 9 sa niy e gibi inanıl m a z bir hızd a tara a m a yapıy or m u ş a m a de di ğ i m gibi bun u
kullan m a d a n yoru m yap m a k ç o o k zor ..
m e s e l a 3 hafta ön c e m etr o gr o s m ar k ett e b e ni m ac e r m ar k a sc a n n e r ı n 6 1 0 p us b m o d e li ni 8 0 mily on a
satı ş ının yapıldı ğ ını oku du m
yani kıs a c a de m e k istedi ğ i m e b o o k yapı mı ç ok kolay dır w e istey e n h erk e s yap a bilir a m a bunu dü ş ün e n
ve uygula m a y a g e ç e n ç ok nadir ins an tanıdı m
ve bu açı ğ ı lapa m a k için kolları sıv a dı m
en büyük hayy all eri min ara sı n d a bir kütüph a n e kur m a k w ar dı ve b e n bu hay all eri m e do ğ ru yol al m a kt ayı m
ocr olar a k ta kulla m d ıı ğ ı m program ise abby fine reader 5.0 pro plus
bu pro gr a m ı n da de m o s u n u nett e n ç e kip w w w . p c m a g a z i n e c o m .tr
crak ınıd e w w w . a s t al a vi st a. c o m dan ala bilirsiniz
ilerd e inş allah e b o o k yapı mı v e püf nokt al arı hak kın d a bir sayfa yap m a y ı dü ş ünüy oru m
sadece ben tek b a ş ı m a buk a d a r kitabı tarya biliyor s a m 1 o vey a 1 0 0 yad a 1 0 0 0 kişinin kitap tarayıp bunu
millet e da ğ ıttını dü ş ün s e n iz e m a n y a k bir olay olur
................................................KENDER......................... http://www.kitap.perisi.com/
...............KENDER.......................
Buraya yolladı ğ ı m E-Bookları do w nl o a d ettikte n 24 sa at s o nr a silm e k zorun d a s ı n ı z.
Aksi taktird e kitabi b a s a n firma nı n uğray a c a ğ ı zarar d a n hiç bir ş ekild e s oru ml u ol m a y a c a ğ ı m .
Bu kitapların hiç birisi orijinal kitapların yerini tutm ay a c a ğ ı için e ğ er kitabi b e ğ e nir s e n iz kitapçılard a n
al m a n ı zı ya da e- buy yolu ile edin m e n i zi ön e riri m.
Tekr arlıy oru m : post un a m a c ı sa d e c e kitap hak kı n d a bilgi edinip, b elli bir fikir sa hi bi ol m a n ı z ve h o ş unuz a
gid er s e kitabi al m a n ı z içindir.
Beni m bu postlar da h er h a n gi bir çık arı m ya da h er h a n g i bir kurulu ş a zarar v er m e a m a c ı m yoktur.
Bu yüzd e n E-b o o kl arı fikir al m a a m a ç lı olar a k 24 sa at sur eli
kullan a bilirsiniz. Daha s o nr a s ı sizin s oru ml ulu ğ unuz a kal mı ş tır.
1)Ucuz kitap almak için ilkönce sahaflara uğ ra m a n ı zı
2)Eğ er ara dı ğ ınız kitabı bula m a z s a n ı z % 3 0 ucuz sat a n s eyy arl arı g e z m e n i zi
3) Ayrıca kütüph a n e l e ri de unut m a m a n ı z ı s öyl er.
4)Beni m para m yok a m a kitap oku m a a ş kı ş evki ile yan m a k t a yı m diyor s a n ı z bizi takip et m e n i zi tavsiy e
ed e riz
5)İ ntern et site mi z d e h o st pro bl e m l e ri ne d e n iyl e kitaplar a ula ş a m a z s a n ı z sizi ne w s . a n e t . n e t .tr vey a
ne w s . c e lik n e t. n et .tr daki binn ary e b o o k ha b e r gurupl arını izle m e n i zi tav siy e ed e riz
Saygıları ml a
..................................KENDER..................................................
DÖRDÜNCÜsınıftaydı m . Yaşım on iki kad ar ol m alı. Fran sız c a mu alli mi miz Sor Aleksi, bir gün biz e yazı
vazife si ver mi ş ti. "Hayattaki ilk hatıral arınızı yaz m a y a çalı ş ın. Bakalı m nel er bula c a k s ı n ız? Sizin için güz el
bir hay at te mi ni olur ," de m i ş ti.
Hiç unut m a m ; yara m a z lı ğ ı m d a n , g e v e z e li ğ i m d e n bık a n ö ğ r et m e n l e r , o sınıfta b e ni ark a d a ş l arı m d a n
ayır mı ş lar, bir kö ş e d e tek kişilik bir küçük sıray a oturt mu ş lar dı.
Müdirenin s öyl e di ğ in e gör e , der s e s n a s ı n d a ko m ş ul arı m ı lakırdıy a tutm a m a y ı , uslu uslu mu alli mi dinle m e y i
ö ğ r enin c e y e kad ar or a d a bir sürgün hay atı g e çir m e y e m a h k û m d u m .
Bir yanı m d a ko c a m a n bir tahta direk vardır. Ne yapıls a sınıftan çık arıl m a s ı n a imk â n ol m a y a n ve ara sıra
çakı m ı n ucuyla öt e si n e b eı isin e açtı ğ ı m yara cı kl ar a stoik bir vak arla tah a m m ü l ed e n s e s s iz s e d a s ı z ,
a ğ ırb a ş lı ve upuzun bir ko m ş u.
Öte yanı m d a m a n a s tır terbiy e si nin iste di ğ i s erin v e m a ğ rur lo şluğ u te mi n için yapıl mı ş a b e n z e y e n ve
panjurları hiç açıl m a y a n bir uzun pen c e r e dururdu. Ehe m m i y e tli bir ke ş if yap m ı ş tı m. Gö ğ sü m ü sıray a
yasl ayıp ç e n e m i biraz yukarı kaldırdı ğ ı m vakit panjurların ara sı n d a n gö ky üzü n ü n bir parç a s ı yl a bir büyük
ak a s y a n ı n yaprakl arı ara s ı n d a n tek bir apart m a n pe n c e r e s i ve bir balk o n par m a k lı ğ ı görün ür dü
Doğrusun u s öyl e m e k lâzı m g elirs e , m a n z ar a hiç de zen gi n de ğ ildi. Pen c e r e h er za m a n kap alı durur,
balk o n par m a k lı ğ ın a h e m e n dai m a bir ufak ç o c u k şiltesi ile yorg a n asılırdı.
Fak at b e n , bu kad arı n d a n da m e m n u n d u m .
Ders es n a s ı n d a elleri m ç e n e m i n altınd a kilitli, s or ho c al arı m a ç ok ruh ani g örün m e s i g ereken bir vaziyette
gözlerimi
8
gö ğ e -panjur aralıkların d a n g örün e n hakiki g ök y üz ün e - uydurdu ğ u m za m a n , onl ar bunu bir uslan m a
ba ş lan gı c ı sa n ar a k s e vinirler di. Ben de onları atlatar a k bizd e n gizle m e y e çalı ş tıkları hay atı
s eyr e diy or m u ş u m gibi bir ş ey, bir atlat m a ve intika m zev ki duy ar dı m .
Sor Aleksi, izah atını bitirdikte n s o nr a bizi çalı ş m a y a bırak m ı ş tı.
Ön sıraları süsl e y e n a ğ ırb a ş lı sınıf birincil eri h e m e n iş e koyul m u ş l ar dı. Yanların d a ol m a d ı ğ ı m hald e n e
yazdıkl arını o m u zl arı üz erin d e n oku m u ş gibi biliyordu m : "İlk hatıranı, s e v gili ann e c i ğ i min küçük kary ol a m ı n
üstün e e ğ ilen mü ş fik altın sarısı ba ş ı, b an a mu h a b b e t l e gülü m s e y e n g ök m a vi si g özl eridir," tarzınd a
ş airan e bir yalan ciK... Hakikatt e ann e c i kl er altın sarı sı v e g ök m a vi sin d e n ba ş k a renkl er d e de ola bilirdi.
Fak at s örl er d e okuy a n kızların kal e m i n d e n bu renkl er e b oy a n m a k , o biç ar el e r için bir m e c b u riy et, bizi m
için bir usuldü.
Bana g elin c e , b e n ba m b a ş k a bir ç o c u ktu m . Çok küçük ya ş ta kay b etti ğim ann e m d e n aklı m d a pek fazla bir
ş ey kal m a m ı ş tı. Fak at h er h al d e altın sa çlı ve m a vi gözlü ol m a d ı ğ ı mu h a k k a k tı. Böyle olun c a da hiç bir
kuvv et b an a onu asıl ç e hr e s i n d e n ba ş k a bir ç e hr e ile dü ş ün dür m e y e ve s e v dir m e y e mukt e dir de ğ ildi.
Beni bir dü ş ün c e d ir al mı ş tı. Ne yaz a c a k tı m ? Duvard a ki b oy alı Merye m tabl o s u n u n altına asıl mı ş gu gu klu
sa at dur m a d a n yürüdü ğ ü hald e b e n , hâl â yeri m d e sayıy or du m . Bası m d a k i kurd el e yi ç öz d ü m , sa çl arı m ı
yav a ş yav a ş gözl eri mi n üzerin e indir m e y e b a ş la dı m . Bir eli ml e de kal e m i m i a ğ zı m a s ok uy or, ısıra ısıra
di şleri min ara s ı n da döndürüyordum.
Filoz ofların, ş airlerin, yazı yaz ark e n burunl arını ka ş ı m a k , ç e n e l e rinin derilerini ç e ki ş tir m e k gibi garip garip
huylan
ÇALIKUŞU
vardır ya... Kalemi ısır m a k ve sa çl arı m ı g özl eri mi n üstün e da ğ ıt m a k da b e ni m dü ş ün c el e r e daldı ğ ı m a
alâ m e ttir.
Berek et v er sin b e ni m dü ş ün c e sa atl eri m ç ok nadirdir. Çünkü o takdird e hay atı m -m a s a ll ar d a ki m e ş h ur
çar ş a m b a karısı ve oc a k an a s ı nı n hay atı gibi- kar m a k a rı ş ık bir sa ç kü m e s i içind e g e ç e c e k ti.
Aradan s e n e l e r g e çti. Yab an c ı bir ş ehird e , yab a n c ı bir ot el od a s ı n d a , sırf bitip tük e n m e y e c e k gibi görün e n
bir g e c e n i n yalnızlı ğ ına kar ş ı koy m a k için hatıraları mı yaz m a y a ba ş ladı ğ ı m bu sa att e, bir eli m yine aynı
küçük ç o c u k tavrıyla sa çl arı mı ç e ki ş tiriyor, gözl eri mi n üstün e indir m e y e uğra ş ıyor.
Bunun sebebine gelince, öyl e s anıy or u m ki, b e n etrafınd a ki hay at a pek fazla ken dini kapıp koyv er e n , hafif
ve dikk at siz bir ç o c u ktu m . Besb elli sıkı za m a n l ar d a ken di ken di ml e , ken di fikirleri ml e yalnız kal m a k için
gözl eri ml e düny a ara sı n d a , bu sa çl ar d a n bir per d e koy m a y a çalı ş ıy or d um.
Kalem sapı nı ke b a p şişi gibi di şleri min ara s ı n d a ç e vir m e y e g elin c e , on un hik m e tini do ğ rus u ken di m de pek
anla m a d ı m . Bütün bildi ğim, dud a kl arı m d a n m or mür e k k e p lek el erinin ek sik ol m a d ı ğ ı ve bir g e n ç kız hali
alır gibi oldu ğ u m bir ya ş ta, b e ni bir gün m e k t e pt e ziyar et e g el e n birisinin kar ş ısın a ad et a bıyık ç e k m i ş gibi
çık ar a k yerin dibin e g e çti ğ i m dir.
O gün, bütün dü ş ün c el e ri m e ra ğ m e n , an c a k ş u kad ar c ı k bir ş ey yaz a bildi ği mi hatırlıyoru m :
"Ben, galib a b alıklar gibi bir göl içind e do ğ du m . Anne mi hatırla m ıy o r de ğ ilim... Baba m ı , da dı m ı , nef eri miz
Hüseyin i... Beni bir gün s ok a kt a ko ş turan b o d ur bir kara köp e ğ i... Bir gün, dolu bir s e p e tt e n gizlic e üzü m
çal ark e n par m a ğ ı m ı s ok a n arıyı... Gözü m a ğ rıdı ğ ı vakit için e da ml atılan kır mızı ilacı... Sev gili Hüseyin'l e
b er a b e r istan b ul'a g eli şi mizi... Evet, bunlar a b e n 10
zer dah a birç o k ş ey aklı m d a n g e çiy or... Fakat bunl arın hiç biri ilk hatıra de ğ il... Sevdi ğ i m göl içind e, büyük
yapr akl ar ara s ı n d a çırılçıplak ça b al a yı ş ı m kad ar es ki de ğ il... Deniz kad ar uçs uz buc a k s ı z bir göl... içind e
büyük büyük yapr akl ar, dört bir tarafınd a a ğ açl ar vars a; bu g öl na sıl de niz kad ar büyük olur, diy e c e k s i niz...
Vallahi yalan s öyl e m i y o r u m v e on a sizin kad ar b e n de ş aş ıyoru m .. Fak at bu b öyl e; ne yapalı m?
Vazife m sınıfta okun d u ğ u za m a n , bütün ark a d a ş l arı m ba n a dö n e r e k kah k a h a yl a gül m ü ş l er ve zav allı Sor
Aleksi onl arı yatı ş tırıp tes kin et m e k için hayli sıkıntı ç e k m i ş ti.
*
Garibi ş u ki, Sor Aleksi, siyah elbis e s i nin içind e filiz gibi b oy u, b e m b e y a z kol er et'i ile alnın a kaldırıl mı ş bir
sar aylı ya ş m a ğ ı n a b e n z e y e n b a ş lı ğ ı ara sı n d a sivilc eli kan s ız yüzü, nar çiç e ğ i kır mızılı ğ ınd a ki dud a kl arıyla
şimdi kar ş ı m d a b elirs e v e ba n a tekr ar o suali s or s a , galib a aynı c e v a pt a n b a ş k a s ı nı bula m a y a c a ğ ı m ; yine
balık gibi g öl içind e do ğ du ğ u m u s öyl e m e y e ba ş lay a c a ğ ı m .
Sonraları öt e d e n b erid e n ö ğ r e n di ğ i m e gör e bu göl, Musul taraflarınd a , adını bir türlü aklı m d a tuta m a d ı ğ ı m
bir küçük köyün yanı ba ş ın d a d ır ve b e ni m uç s uz buc a k s ı z de nizi m bir a ğ aç kü m e s i ara sı n d a , kuru bir
ırm a kt a n kal m a bir avu ç sud a n ba ş k a bir ş ey de ğ ildir.
Baba m ; o za m a n Musul'day m ı ş . Ben, iki buç uk ya ş ınd a kad ar m ı ş ı m . Yaz o kad ar şidd etli ol m u ş ki,
ş ehird e b arın m a k ka bil ol m a m ı ş ; ba b a m , ann e m l e b e ni bu köy e g etir m e y e m e c b u r kal mı ş . Kendisi h er
sa b a h atla Musul'a iner, ak ş a ml arı gün e ş b attıktan s o nr a dön e r m i ş .
Anne m ha st ay m ı ş . Beni bile göz ü g ör m e y e c e k kad ar ha st a.
ÇALIKUŞU
H
Bir za m a n pek s efil ol m u ş u m . .. Aylarc a hiz m et çi od al arın d a sürün m ü ş ü m . Sonra köyl er d e n birind e Fat m a
diy e kim s e s i z bir Arap kadını bul m u ş lar... Fat m a , yeni öl m ü ş ç o c u ğ un d a n b o ş kalan m e m e s i n i ve kalbini
ba n a ver mi ş ...
İlk s e n e l e r d e bir ç öl ç o c u ğ u gibi büyü m ü ş ü m ... Fat m a , b e ni b o h ç a gibi sırtına ba ğ lar, kızgın gün e ş in
altınd a dol a ş tırır, hur m a a ğ a çl arının tep e si n e çık artır mı ş .
işte o sıralard a yuk arıd a s öyl e di ğ i m köy e g el mi ş i m. Fat m a , b e ni h er sa b a h yiye c e ğ i mizl e b er a b e r bu
a ğ a çlı ğ a g etirir, çırılçıplak suy a s ok ar m ı ş ... Akş a m a kad ar alt alta, üst üst e b o ğ u ş ur, türkü s öyl er, yiye c e k
yer mi ş iz... Sonra uyku m u z g el di ğ i vakit, ku ml a n kü m e l e y e r e k yastık yap ar, vüc utları mız sud a , ba ş ları mı z
dı ş arıd a kuc a k kuc a ğ a, yan a k yan a ğ a uyur m u ş uz...
Ben, bu su âle mi n e o kad ar alı ş mı ş ı m ki, tekr ar Musul'a dön d ü ğ ü m vakit de nizd e n çık m ı ş balı ğ a
dö n m ü ş ü m . Durma d a n huy suzluk ed e r e k çırpınır, fırsat bulduk ç a üz eri m d e k i elbi s el e ri atar a k çırılçıplak
s ok a ğ a ko ş ar m ı ş ı m ...
Fat m a' nı n burnun d a , yan a kl arın d a , bilekl erin d e , döv m e d e n süsl er vardı. Bunlara o kad ar alı ş mı ş tı m ki,
döv m e s i ol m a y a n yüzler b an a ad et a çirkin g örün üy or d u. Benim ilk büyük m at e m i m , Fat m a' d a n ayrılı şım
ol m u ş tu. Dön e dol a ş a Kerbe- la'ya g el mi ş tik. Dört ya ş ı m d a y dı m . Aşağı yuk arı h er ş eyi hatırlay a c a k bir ya ş .
Fat m a'y a iyi bir kıs m e t çık mı ş tı. Dadı mı n g elin oldu ğ u, kö ş ey e oturdu ğ u gün, bug ü n k ü gibi göz ü m ü n
önü n d e d ir. Yüzleri Fat m a gibi dö v m e li oldu ğ u için ba n a düny a güz eli gibi görün e n kadı nl arla dolu bir ev d e
b e ni kuc a kt a n kuc a ğ a g e z diriyorlar, s o nr a Fat m a' nı n yanın a oturtuy orlardı.
Sonra, ortay a kon a n siniler üz erind e avu çl a kapı ş kapı ş ye m e k yedi ğ i mizi hatırlıyoru m . Nihay et, gün ün
yorgunlu ğ un d a n ve zilli teflerl e testi biçi mi n d e dü m b e l e k l e rin verdi ğ i s er s e m li kt e n , yin e erk e n d e n da dı m ı n
dizind e uyuy ak al dı m .
Oğlu Hüseyin'i Kerbel a'd a ş ehit ettikleri za m a n Fat m a an a m ı z sa ğ mıy dı, bil miy oru m . Fak at kadı n c a ğ ız, o
kar a gün e
12
yeti ştiys e kop ar dı ğ ı vav e yl a, b e ni m dü ğ ün g e c e s i sa b a h ı ev d e ken di mi yab a n c ı bir kadını n koy nu n d a
buldu ğ u m za m a n kop ar dı ğ ı m vav e yl a n ı n yanın d a hiç kalırdı.
Hasılı, Kerbela Kerbel a olalı zann e d e ri m ki b öyl e gürültülü m at e m g ör m e m i ş tir. Bağırm a kt a n s e si m
kısıldı ğ ı za m a n , günl er c e büyük ad a m gibi, açlık gr e vi yaptı m.
Dadı mı n acı sı nı aylar c a s o nr a b an a , Hüseyin is min d e bir süv ari n ef eri unutturdu. Hüseyin, talim e s n a s ı n d a
attan dü ş er e k sak at kal mı ş bir ask e r di. Baba m , onu e mir n ef eri olar ak ev e al mı ş tı. Hüseyin, deli ş m e n bir
ad a m d ı . Beni ça b u c a k s e v m i ş ti. Ben de umul m a z v e affedil m e z bir vefa s ızlıkla onu n s e v gi si n e muk a b e l e
ediv e r m i ş ti m. Gerçi Fat m a ile oldu ğ u gibi b er a b e r yat mıy or d u k , fakat sa b a h l e yi n hor o zl arl a b er a b e r
gözl eri mi açtı ğ ı m dakik a d a s olu ğ u on un od a s ı n d a alır, ata bin er gibi g ö ğ s ü n e oturar ak par m a ğ ı ml a
göz k a p a k l arı nı aç ar dı m .
Fat m a' nı n ba h ç e s i n e , kırların a b e d e l ; Hüseyin, b e ni kı şlaya ask e r için e alı ştırmı ş tı. Bu uzun bıyıklı
koc a m a n ad a m ı n oyun icat et m e k t e k i m a h a r e ti ni b e n , ba ş k a kim s e d e g ör m e d i m . Asıl güz eli, bunların
ç o ğ un un kaz alı, h ey e c a n lı ş eyl er ol m a s ı y dı. Mesela b e ni lastik top gibi hav a y a fırlatıp tutar, yahut
kalpa ğ ının üstün e oturtup ay akl arı m d a n tutarak sıçr atır, fırıl fırıl ç e virirdi. Saçları m karı ş mı ş , gözl eri m
dö n m ü ş tıkan a tıka- na haykır m a k t a n duydu ğ u m zev ki on d a n s o nr a hiç bir ş eyd e bula m a d ı m .
Bazen kaz a da ol m a z de ğ ildi. Fak at Hüseyin'l e ara m ı z d a sıkı bir muk a v e l e vardı. Oyund a c anı m yan ar s a
a ğ la m a y a c a k , on u kim s e y e şikây et et m e y e c e k ti m . Bu, b e ni m do ğ rulu ğ u m d a n ziyad e ; on un bir dah a
b e ni ml e oyn a m a m a s ı n d a n korktu ğ u m için büyük bir ad a m gibi sır sakl a m a y a alı ş mı ş ol m a m d a n - dır.
Çocuklu ğ u m d a b an a hoyr at derl er di. Galib a hakl arı da vardı. Kiminle oyn ar s a m canı nı yak ar, ba ğ ırtırdı m.
Bu huy, h er h al d e Hüseyin'l e oyn a d ı ğ ı m oyunl ar d a n kal m a bir ş ey ola c a k .
ÇALIKUŞU
13
Nasıl ki, ken di canı m yan dı ğ ı za m a n da pek ah ü zara kapıl m a d a n felak eti gül eryüzl e kar ş ılayı ş ı m b an a
onu n yadi g ârı dır.
Hüseyin, baz e n de kı şlad a Anad olulu n ef erl er e saz çaldırır, b e ni yin e testi gibi tep e si nin üstün e yerl e ş tirip
garip oyunl ar oyn ar dı.
Bir za m a n l ar da onunl a at hırsızlı ğ ına alı ş mı ş tık. Baba m ev d e ol m a d ı ğ ı za m a n Hüseyin, ahırd a n atı çal ar,
b e ni kuc a ğ ın a oturtar ak sa atl er c e kırlard a dol a ş tırırdı. Fak at e ğ l en c e m i z uzun sür m e d i . Pek gün a h ı n a
gir m e y e y i m a m a , galib a a ş çı kadı n tarafınd a n ba b a m a ga m m a z l a n d ı k v e zav allı Hüseyin, on d a n iki tok at
yedikt e n s o nr a bir da h a ata yan a ş m a y a c e s a r e t ed e m e d i .
Halis mu h a b b e t ; kav g a s ı z, gürültüsüz ol m a z , derl er. Biz de Hüseyin'le gün d e en a ş a ğ ı b e ş nö b e t kav g a
ed e r dik.
Bir tuhaf surat as m a tarzı m vardı. Odanın bir kö ş e si n d e yer e ç o m e lir, yüzü m ü duv ar a ç e virirdi m. Hüseyin
üç, b e ş dakik a b e ni bu hald e bıraktıktan s o nr a hali m e acıy ar a k bird e n b ir e b eli m d e n kavr ar, ba ğ ırla b a ğ ırta
hav a y a kaldırırdı.
Bir nö b e t de kuc a ğ ın d a titizlik ettikten s o nr a nih ay et nef eri ç e n e s i n d e n öp m e y e razı olurdu m v e barı ş ırdık.
Hüseyin'le ark a d a ş lı ğ ı mız iki s e n e sürdü. Fak at o za m a n ı n s e n e l e ri şimdikiler e b e n z e m e z d i . O kad ar
uzun, o kad ar uzun du ki...
Çocukluk hatıraları mı anlatırk e n h ep Fat m a' d a n , Hüseyin'd e n ba h s e d i ş i m biraz ayıp d üş müy or mu?
Benim ba b a m Nizam ettin is min d e bir süv ari bin b a ş ı sıy dı. Anne ml e evl e n di ğ i s e n e Diyarb a kır' a
gö n d e r m i ş l er, gidi ş o gidi ş . Artık bir dah a İ stan b ul' a dö n m e m i ş . Diyarb a kır'd a n Musul'a, Musul'dan
Hanıkın'a, or a d a n Bağ dat'a, Kerbel a'y a g e ç m i ş ... Bir yerd e üst üst e iki s e n e kal m a m ı ş .
14
,;*s
Anne mi ba n a b e n z e tirl er. Hele b a b a m l a evl e n di ğ i s e n e d e n kal m a bir foto ğ rafı vardır ki b e ni m m o d e li m
gibidir. Fakat zav allı kadı n, sıh h at ç e hiç b an a b e n z e m e m i ş . Çok zayıfmı ş . Bitip tük e n m e z yolculuklar a,
da ğ ların s ert hav a s ı n a , ç öll erin at e ş in e day a n a c a k bir vücutta de ğ il mi ş . Sonra, galib a bir ha st alı ğ ı da
var mı ş . Fak at zav allının bütün evlilik hay atı, bu ha st alı ğ ı sakl a m a y a çalı ş m a kl a g e ç m i ş ... Ne yapsı n,
ba b a m ı ç ok s e vi- yor m u ş . Kendisini zorla ayırırlar diye korkuy or m u ş ...
- Seni hiç ol m a z s a bir m e v s i m için, iki ay için ann e n e gö n d e r e yi m . O biç ar e de ihtiyar... Seni kim bilir ne
kad ar gör e c e ğ i g el mi ş tir, der mi ş . Fak at an n e m :
- Ş artı mız d a bu var mıydı? istan b ul' a b er a b e r dö n m e y e c e k miydik? diy e ad et a çıkı ş ır mı ş ... Hastalı ğ ı için
de:
- Benim hiç bir ş eyi m yok... Biraz yorgu nluk... İ ki gün ev v el biraz hav a de ğ i ş ti de on d a n oldu m , g e ç e r , gibi
ş eyler s öyl er mi ş ...
Sonra, istan b ul'u g ör e c e ğ i g el di ğ ini ba b a m d a n sakl ar m ı ş ... Fak at mü m k ü n mü? Daha uykuy a dalalı iki
dakik a ol m a d a n uyan dırır v e Kalend er' d e k i yalı mız d a , civ arın d a ki korud a v ey a h ut Boğ az'ın suların d a
g e ç m i ş bir uzun rüyayı anlatır mı ş . Birkaç uyku dakik a s ı n a bu kad ar uzun rüyaları sı ğ dır m a k için ins anı n o
yerl eri h er h al d e ç ok, ç ok g ör e c e ğ i g el mi ş ol m a s ı lâzı m g el m e z mi?
Büyükan n e m s er a s k e r kapı sı n a, m a b e y i n cil erin kon a kl arın a gid er e k a ğ layıp sızlıyor m u ş , fakat bu
yalv ar m a l ar bir türlü netic e v er miy or m u ş .
Nihay et ann e m i n ha st alı ğ ı artınc a ba b a m , hiç ol m a z s a onu istan b ul'a g ötür m e k için bir ay izin iste mi ş v e
c e v a p b e kl e m e d e n yola çık mı ş .
Mahfel er içind e ç ölü g e çi ş i miz bu gü n k ü gibi hatırı m d a d ı r.
Beyrut'ta de niz e kavu ş m a k , ann e m i biraz ca nl a n dırır gibi ol m u ş tu. Misafir oldu ğ u m u z ev d e b e ni yata ğ ın a
oturtar ak
ÇALIKUŞU
15
sa çl arı mı tarıyor, elleri mi n kirli, dü ğ m e l e ri mi n kopuk ol m a s ı n a aldır m a d a n ba ş ını gö ğ s ü m e kap ay ar a k
a ğ lıyor du.
Bir gün büs b ütü n aya ğ a da kalktı; sa n dı ğ ın d a n yeni elbis el e r çık ar ar a k süsl e n di. Akş a mü st ü ba b a m ı
kar ş ıla m a k için a ş a ğ ı indik. Baba m , b e n d e biraz vah ş i tabiatlı, s ert bir as k e r hatıra sı bırak m ı ş tır. Fakat
ann e m i ay akt a görün c e s e vin çl e kon u ş tu ğ unu, yeni yürüy e n bir ç o c u k gibi on u bilekl erin d e n tutarak
a ğ ladı ğ ını hiç unuta m a m . . .
Bu, bizi m bir ara d a g e çirdi ğ i miz s o n gün oldu. Anne mi ert e si gün açık bir sa n dı ğ ın ken arı n d a , b a ş ı bir
ça m a ş ır b o h ç a s ı n ı n üstün e dü ş m ü ş , dud a kl arın d a bir kan lek e siyl e ölü bul m u ş lar!
Altı ya ş ınd a bir ç o c u ğ un ep e y c e ş eyler e aklı er m e s i lâzı m g elir. Fak at b e n , ne d e n s e hiç bir ş ey
s ez e m e m i ş ti m . Bulundu ğ u m u z ev kala b alıktı. Birçok günl er büyük bir ba h ç e d e ç o c u kl arla b o ğ u ş tu ğ u m u;
Hüseyin'le b er a b e r s ok a kl ar d a , de niz ken arl arın d a , ca m i avlus u gibi kub b e li yerler d e dol a ş tı ğ ı mı biliyoru m .
Anne mi yab a n c ı bir toprakt a bıraktıktan s o nr a, istan b ul'a dön m e k ba b a m ı n için e sin m e m i ş ... Galib a biraz
da büyük a n n e m ve teyz el eri ml e kar ş ıla ş m a kt a n ç e kin mi ş ... Fak at bun a muk a b il b e ni onl ar a g ö n d e r m e y i
bir vazife bilmi ş . Sonra tabii, gün d e n gün e büyüy e n bir kız ç o c u ğ un u kı şlad a n ef erl er elind e terbiy e et m e
imk â n s ı zlı ğ ını da dü ş ün m ü ş ola c a k .
*
Beni istanbul'a neferimiz Hüseyin g etirdi. Lüks bir vapurd a kılıksız bir Arap nef erinin kuc a ğ ın d a bir
mini mi ni kız ç o c u ğ u... Bu m a n z ar a , vapur d a birç o k kim s e y e kim bilir ne s efil v e acı görün m ü ş tür. Fak at bu
s ey a h a ti Hüseyin'd e n ba ş k a kiminl e yap s a m mu h a k k a k bu kad ar m e s ut ola m a z d ı m .
Yalımızın ark a s ı n d a k i korulukta bir ta ş hav uz, bu hav uz u n ken arı n d a kolları o m u z ba ş ların d a n kop m u ş
çıplak bir ç o c u k h ey k eli vardı.
16
ilk g el di ğ im günl er d e bu kırık h ey k el, gün e ş v e rutub ett e n karar m ı ş ren giyl e, ba n a sak at bir ç öl ç o c u ğ u gibi
görün m ü ş tü. Havuzun ye ş ilim si sularının kızıl yaprakl arla örtülü ol m a s ı n a gör e m e v s i m galib a s o n b a h a r d ı .
Bu yapr akl arı s eyr e d e r k e n altlarınd a birka ç kırmızı balı ğ ın dol a ş tı ğ ını g ör d ü m v e büyük a n n e m i n öz e n e
b ez e n e hazırladı ğ ı ipekli ent ari v e yeni potinlerimle havuzun içinde yürüyüverdim.
Etrafta bir çı ğ lık koptu. Ney e uğradı ğ ı mı anla m a y a m e y d a n kal m a d a n teyz el eri m b e ni kuc a kl arın a alar ak
yukarı götürdül er, bir yan d a n öpüp bir yan d a n az arlay ar a k üstü m ü de ğ i ş tirdiler.
Bu çı ğ lık ve tela ş tan g öz ü m yıldı ğ ı için artık hav uz a gir m e y e c e s a r e t ed e m i y o r , yüzük oy u n , ken arın d a ki
çakılların üstün e uzan ar a k b a ş ı mı suy a sarkıtıy or du m .
Bir gün yine bu vaziy ett e balıkları s eyr et m e k l e m e ş g ul d ü m . Tabl o, bug ü n k ü gibi göz ü m ü n önü n d e d ir.
Büyükan n e m , biraz ark a d a , o m u zl arın d a n hiç ek sik et m e d i ğ i siyah atkısıyla, bir b a h ç e isk e m l e s i n e
otur m u ş ; Hüseyin's e na m a z kılar gibi yanın d a diz ç ök m ü ş tü.
Yava ş yav a ş bir ş ey kon u ş uy orl ar dı. Herhald e Türkç e kon u ş uy or ol m alıy dılar ki ne s öyl e dikl erini
anlay a m ı y o r d u m . Fak at s e sl e rin d e n , ara sıra ba n a bak m a l a rı n d a n şüph el e n di m . Tav ş an gibi kulakları mı
dik mi ş tim. Dişimle kırarak hav uz a attığ ı m si mit kırıntıların a üş ü ş en kır mızı b alıkları izliyor, büyük a n n e m l e
Hüseyin'in suyun dibin e vur m u ş akisl erin e bakıy or d u m . Hüseyin, b an a b ak ar k e n ko c a m a n m e n diliyle
gözl erini siliyordu. Çocukların b az e n ya ş larının ç ok üstün d e garip s ezi ş leri vardır.
Niçin? Bu inc elikl eri akıl ed e c e k ya ş ta de ğ ildi m. Yalnız, bu ayrılığ ın vakti g elin c e gün e ş in bat m a s ı ,
ya ğ m uru n ya ğ m a s ı gibi hiç bir ted birl e önün e g e çil e m e y e c e k bir felak et oldu ğ unu gay et iyi anlıy or du m .
O g e c e , büyük a n n e m i n kary ol a s ı n a bitişik küçük kary oÇALIKUŞU
17
la m d a bird e n b ir e g özl eri mi açtı m . Başımd a yan a n kır mızı g e c e kan dili s ö n m ü ş tü. Fak at pen c e r e l e r d e n
gire n ay ışığı içind e ki od a b e m b e y a z d ı . Uykumu al mı ş tı m, içim d e day a n ıl m a z bir acı vardı. Bir za m a n
bilekl eri m e day a n a r a k büyük a n n e m e baktıkta n, onu n uyudu ğ un a kan a at g etirdikt e n s o nr a yav a ş ç a
kary ol a m d a n indi m; ay akl arı mı n ucun a b a s a r a k od a d a n çıktı m. Baş ka ç o c u kl ar gibi kar anlık ve
yalnızlıktan kork m a z d ı m . Merdiv e n tahtaları gıcırd a dı k ç a büyük bir ins an ihtiyatıyla yeri m d e durar a k a ğ ır
a ğ ır s ofay a indi m.
Kapıları sürgül e m i ş l er di. Fakat ba h ç e kapı sını n yanın d a ki pen c e r e açık bırakıldı ğ ı için dı ş arı atla m a k b an a
bir saniy elik iş oldu.
Hüseyin, ba h ç e n i n ta ö b ür ucun d a ki b a h ç ı v a n kulüb e s i n d e yatardı. Beyaz g e c e lik gö m l e ğ i mi n uzun
et e kl eri ba c a kl arı m a dol a ş a dol a ş a oray a ko ş tu m . Hüseyin'in bir ker e v e t üz erin e s eril mi ş yata ğ ın a
sıçr a dı m .
Onun uykus u ç ok a ğ ırdı. Zaten Arabist an' d a y k e n de sa b a h l arı onu uyan dır m a k ç ok zor bir işti. Gözlerini
aç m a y a razı ol m a s ı için ata bin er gibi g ö ğ s ü n e oturup zıpla m a k , uzun bıyıklarını dizgin gibi yoklayıp
ç e k m e k v e bir sür e ba ğ ırt m a k lâzı m g elirdi. Fak at bu g e c e b e n , onu uyan dır m a k t a n korkuy or d u m .
Uyanırs a b e ni e s ki si gibi koyn un a yatır m a y a razı ol m a y a c a ğ ı n d a n ; bütün yalv ar m al a rı m a ra ğ m e n
kuc a ğ ın a alar ak büyük a n n e m e tesli m ed e c e ğ i n d e n e mi n di m
Zaten bütün iste di ğ i m, s o n bir g e c e m i da h a onu n koy nu n d a g e çir m e k t e n ibar etti.
O g e c e k i mü n a s e b e t s i zli ğim yakın za m a n l ar a kad ar aile içind e s öyl e n m i ş tir.
Büyükan n e m , sa b a h a kar ş ı uyanıp da b e ni yata ğ ı m d a gör e m e y i n c e çıldıra c a k gibi ol m u ş ... Birkaç dakik a
içind e bütün yalı ay a ğ a kalk mı ş ... Ellerind e la m b a l ar, ş a m d a n l arl a b a h ç e l e r e , de niz ken arl arın a
dök ül m ü ş l er... Tav a n ara sı n d a n s ok a ğ a, kayıkh a n e d e n hav uz u n iki karı ş suyun a kad ar h er yeri arayıp
Çalıku ş u - F.2
18
tara m ı ş lar... Bitişik ars a d a k i b o st a n kuyus u n a fen er sarkıt mı ş lar...
Ned e n s o nr a büyük a n n e m , Hüseyin'i hatırlay ar a k od a s ı n a ko ş m u ş ve b e ni n ef erin b oy n u n a sı m s ı kı
sarılar ak uyu m u ş gör m ü ş .
Ayrılık günü n ü n facia s ı nı hâlâ hatırlar ve gül eri m. Ben ö mr ü m d e o gün kü kad ar dalk a v u kluk ettiğimi
bilmiy oru m . Hüseyin, kapının yan m a ç ö m e l m i ş , kos k o c a bıyıklarıyla utan m a d a n a ğ lıyor du; b e n , Bağ dat'ta,
Suriye'd e Arap dilen cil erin d e n ö ğ r e n di ğ i m dual arla büyük a n n e m i n , teyz el eri mi n et e kl erini öpüy or d u m .
*
Rom a nl ar m a h z u n ins anı; o m u zl arı ç ök m ü ş , gözl eri s ö n m ü ş , har e k e t siz v e s e s s iz bir ins a n diy e, yani
da h a açık ç a s ı bir mis kin ş eklind e tas vir ed e rl er.
Bende daima bunun ak si ol m u ş tur. Ne za m a n derin bir üzüntüy e kapıls a m g özl eri m parlar, tavır v e
har e k e tl eri m ne ş el e n ir, içim içim e sı ğ m a z olur. Dünyayı hiç e sayıy or m u ş u m gibi kah k a h al arl a gül eri m,
türlü g e v e z e lik ve delilikler yap arı m . Bununla b er a b e r , öyl e sanıy or u m ki yakın kim s e s i ve b a ş k al arın a
açıl m a y a ka biliy eti ol m a y a n ins a nl ar için bu dah a iyi bir ş eydir.
Hüseyin'd e n ayrıldıktan s o nr a da b öyl e yaptı ğ ı mı hatırlıyoru m . Yara m a zlıkt an kuduruy or, b e ni e ğ le n dir sin
diy e g etirdikl eri akra b a ç o c u kl arın a saldırar a k canl arını yakıy or du m .
Yab a n c ıl ar tarafınd a n ayıplan a c a k bir v efa s ı zlıkla Hüseyin'i ça b u c a k yak a d a n silkip at mı ş tı m. Pek
bilmiy oru m a m a , ihtim al, on a sa hid e n de dar gı n dı m . Yanı m d a adı anıldık ç a yüzü m ü ek ş itiyor, yeni
ö ğ r en m e y e çalı ş tı ğı m Türkç e keli m el e rl e "Hüs eyi n pis, Hüseyin çirkin, edepsiz... Ööö," diye yere tükürüyordum.
Bununla b er a b e r zav allı, pis, çirkin Hüseyin'in b an a Beyrut'a çık ar çık m a z g ö n d e r di ğ i bir kutu hur m a ,
hidd eti mi
ÇALIKUŞU
19
yatı ştırır gibi ol m u ş u. Bunların bit m e s i n d e n bir felak et gibi korktu ğ u m hald e bir oturu ş ta h ep si ni silip
süpürdü m . Berek et v er sin ç e kird e kl e ri kalıy ordu. Onlarla haftalar c a e ğ l en di m . Bir kıs m ı n ı
katırb o n c u kl arıyla karı ş tırarak ipliğ e dizdi m; mu ht e ş e m bir ya m y a m koly e si ş eklind e b oy n u m a taktı m.
Ötekileri b a h ç e n i n öt e si n e , b erisin e diktim. Aylarc a h er sa b a h küçük bir kov a ile onl arı suluy or, ba h ç e d e
bir hur m a or m a n ı m e y d a n a g el m e s i ni b e kliy or du m .
Zavallı büyük a n n e m ş aş kın a dön m ü ş tü. Beniml e ba ş a çık- m a k hakik at e n imk â n s ı z dı. Sab a h kar anlı ğ ınd a
uyanır, g e c e yorgunlukt a n bay gı n dü ş ün c e y e kad ar gürültü v e yara m a z lık ed e r di m . Sesi m ke sildi ğ i vakit
yalıyı ad et a tela ş alırdı. Çünkü bu, b e ni m ya bir yeri mi ke s e r e k s e s s iz s e d a s ı z kanı m ı dindir m e y e
çalı ştı ğı m a, ya bir yerd e n dü ş er e k acı d a n ba ğ ır m a m a k için kıvran dı ğ ı m a , yahut da sa n d aly e ayakl arını
test er el e m e k , min d e r örtülerini b oy a m a k gibi muzır bir işle m e ş g ul bulun du ğ u m a del al et ed e r di.
Bir gün ku ş lara b e z v e tahta parç al arıyla yuva yap m a k için a ğ a çl arın tep e s i n e çık ar, bir ba ş k a gün oc a k
ba c a s ı n d a n taş atıp a ş çıyı korkut m a k için da m tep el erin e tırm a n ır dı m .
Yalıya ara sıra bir dokt or g elip gid er di. Bir gün kapı d a bu dokt oru b e kl e y e n b o ş ara b a y a atlay ar a k
hay v a nl arı ka m ç ıl a m ı ş , bir ba ş k a gün de koc a m a n bir ça m a ş ır tekn e s i ni sürüy e sürüy e de niz e indir mi ş ,
ken di mi akıntıy a salıv er mi ş ti m. Bilme m ba ş k al arın d a da öyl e midir? Bizim ailed e ök s üzl er e el sür m e k
gün a h s ayılırdı. Pek ç e kil m e z hal e g el di ğ i m za m a n v er dikl eri c ez a , kolu m d a n tutarak bir od a y a kilitle m e k ti.
Bütün ç o c u kl arın "Sak allı Amc a" diye ç a ğ ırdıkları tuhaf bir akr a b a m ı z vardı. Bu sak allı a m c a , b e ni m
elleri m e "Evliya par m a klı ğ ı" der di. Çünkü par m a k l arı m bir gün bile yara sız, b e- resiz ol m a z v e dai m a kın a
kon m u ş gibi b e z parç al arıyla sarılı bulunur du.
Akrab al arı ml a bir türlü g e çi n e m e z d i m . Yaş ça ken di m d e n
20
çok büyük olan akra b a ç o c u kl arını bile yıldır mı ş tı m. Binde bir içim d e bir s e v gi dal g a s ı ka b ar a c a k olurs a bu
da ayrı bir felak etti, ins a n gibi s e v m e y i , s e v di ğ i mi güz el güz el ok ş a m a y ı ö ğ r e n m e m i ş ti m. Sevdi ğ im ins a nı n
üstün e bir can a v a r yavru s u gibi atılır, kulaklarını ısırır, yüzünü tırm al ar, tartaklay a tartakla- ya ş aş kın a
ç e virirdi m.
Akrab a ç o c u kl arı ara sı n d a yalnız birin e kar ş ı anla ş ıl m a z bir ç e kin g e n lik ve c e s a r e t sizli ğim vardı: Besi m e
Teyz e' nin o ğ lu Kâmran. Maam afih on a ç o c u k de m e k de pek do ğ ru ol m a z d ı. Bir ker e ya ş ç a büyüktü.
Sonra ç ok uslu ve a ğ ırb a ş lıydı. Çocukların ara s ı n a karı ş m a kt a n h o ş lan m a z , ell eri c e pl erin d e ken di
ken di n e de niz ken arı n d a dol a ş ır, yahut a ğ açl arın altınd a kitap okur du.
Kâmran'ın kıvırcık sa n sa çl arı, b ey a z , nazik, parlak bir cildi vardı. O kad ar parlak bir cilt ki, c e s a r e ti m ols a
da kulakların a yapı ş s a m , yakın d a n yan a kl arın a b ak s a m , ayn a d a gibi ken di mi g ör e c e ğ i mi sa nırdı m .
Bununla b er a b e r , ç e kin g e n li ğ i m e ra ğ m e n bir gün Kâm- ran'la da kav g a ettim; de niz ken arı n d a s e p e t e
koy ar a k ta şıdı ğ ı m bir kay a parç a s ı n ı onu n aya ğ ı üz erind e bıraktı m. Ta ş mı pek a ğ ırdı, o mu fazla nazikti
bile miy or u m . Birden bir e bir çı ğ lık, bir vav e yl a dır koptu. Ş a ş ırdı m. Bahç e d e k i a ğ a c a sakl a n m a k için
tırm a n dı m . Ne az ar, ne teh dit, hatta ne yalv ar m a b e ni a ş a ğ ıya indire mi y or d u. Nihay et b a h ç ı v a n ı , b e ni m
takibi m e m e m u r ettiler. Öyle ki ad a m c a ğ ı z, yolun a de v a m ed e r s e b e ni m vücu d u m u ç e k e m e y e c e k kad ar
inc e dallar a çık m a k t a ter e d d üt et m e y e c e ğ i m i ve bir kaz a çık a c a ğ ı nı anla dı, tekrar a ş a ğ ı indi.
Hasılı o g e c e ortalık kar arın c a y a kad ar, ku ş gibi a ğ a ç dalın d a tün e di m .
Biçar e büyük a n n e m d e hiç uyku bırak m a m ı ş tı m . Kadınc a ğ ız, b e ni iyiden iyiye s e v gi siyl e sar m ı ş tı. Bazı
sa b a h l ar, bir gün ev v el ki yorgunlu ğ unu dinlen dir m e d e n b e ni m gürültü ml e uyan dık ç a yata ğ ınd a do ğ ruluy or,
b e ni kolları m d a n tutup sarÇALIKUŞU
21
sar ak , "Ne vardı ölüp de bu ya ş ınd a bu ca n a v a rı b e ni m b a ş ı m a mu s all at ed e c e k ? " diye an n e m e
çıkı ş ıyordu.
Fak at şurası da mu h a k k a k tı ki, bu dakik al ar d a an n e m kar ş ısın a çıkıp "Bu ca n a v a rı mı, yok s a b e ni mi?"
diy e bils e y di, büyük a n n e m hiç şüph e s iz b e ni alır, on u g el di ğ i yer e g ö n d e rirdi.
Evet, ha st alıklı bir ihtiyar kadını n bir gün ev v el ki yor gu nlu ğ unu dinl en dir m e d e n uykud a n uyan m a s ı zordur.
Fak at dinle n m i ş bir vücut, ıstıra b a sus a m ı ş bir ruhla yatakt a uyanı ş v e hatırlayı ş taki zorlu ğ u da
unut m a m a k lâzı m...
Hasılı, verdi ğ i m zah m e tl er e ra ğ m e n e mi ni m ki büyük a n n e m b e ni ml e ç ok avun d u ve m e s ut oldu.
*
Onu kay b etti ği m za m a n dok uz ya ş ların d ay dı m . Baba m da tes a d üf e n istan b ul'd a bulunuy or d u.
Zavallıyı bu s ef er de Trablu s'ta n Arnavutluk'a kaldır mı ş lardı, istan b ul'd a an c a k bir hafta kala bil mi ş ti.
Büyükan n e m i n ölü m ü onu mü ş kül bir m e v ki d e bırakıy or d u. Bekâr zabit, dok uz ya ş ınd a bir kız ç o c u ğ un u
pe ş in e takıp da ğ ta ş sürükl ey e m e z d i . Ned e n s e , b e ni teyz el eri mi n yanın d a bırak m a y a yan a ş a m ı y o r ,
ihtim al, bir sı ğ ıntı vaziy etin e dü ş m e m d e n korkuy or d u. Ne dü ş ün düy s e dü ş ün dü, bir sa b a h b e ni eli m d e n
tutarak vapur a bindirdi; istan b ul' a g e çirdi. Köprüd e tekrar bir ara b a y a bin er e k bitip tük e n m e z yoku ş lard a n
çıktık, çar ş ılard a n g e çtik, s o nr a büyük bir ta ş bin anı n kapı sı önü n d e durduk.
Burası, b e ni m on s e n e kap alı kala c a ğ ı m s or m e kt e b i y di. Bizi kapının yanın d a per d el e ri v e panjurları kap alı
lo ş bir od ay a aldılar.
Her ş ey Önc e d e n kon u ş ulup hazırlan m ı ş ola c a k tı ki, biraz s o nr a içeri gire n siyahlı bir kadı n b an a do ğ ru
e ğ ildi; ba ş ın d a ki b ey a z ba ş lı ğ ın uçları garip bir ku ş un kan atl an gibi sa çl arı m a sürün er e k yakın d a n yüzü m e
baktı v e yan a kl arı m ı ok ş a dı.
22
Mekteb e ilk ayak atı ş ı mın yine bir kaz a, bir yara m a z lıkl a b a ş la dı ğ ını hatırlıyoru m .
Babam, Sor Süperiy ör'l e kon u ş urk e n b e n , dol a ş m a y a , öt eyi b eriyi karı ştır m a y a b a ş la m ı ş tı m. Üzerind e ki
renkli resi ml e r e par m a ğ ı ml a dok u n m a k istedi ğ i m bir vaz o yer e dü ş er e k kırıldı.
Baba m kılıcını çık artar a k yerind e n fırladı, tela ş la b e ni kolu m d a n yak al a dı. Kırılan vaz o n u n sa hi bi Sor
Süperiy ör is e bilakis gülüy or du. Ellerini sallay ar a k b a b a m ı yatı ştır m ay a ç alı ş ıyor du.
Mektept e b e n , bu vaz o y a b e n z e m e z dah a n el er kırac a ktı m . Evdeki ha ş ar alı ğ ı m or a d a de v a m ediy or du. Bu
s örl er ya hakik at e n m el e k gibi sa bırlı ins a nl ar dı, yahut da b e ni m ho ş bir tarafı m vardı. Yoks a ba ş k a türlü
b e ni m kahrı m ı ç e k m e k mü m k ü n de ğ ildi.
Sınıfta müt e m a d i y e n g e v e z e lik ed e r , or a d a n or ay a dol a ş ırdı m . Herk e s gibi m e r di v e n l e r d e n inip çık m a k
b e ni m için de ğ ildi. Mutlaka bir kö ş ey e sin er e k ark a d a ş l arı mı n in m e s i ni b e kl er, s o nr a atar bin er gibi
tırabz a n ı n üzerin e atlay ar a k ken di mi yukarıd a n a ş a ğ ıya kapıp koyv erirdi m . Yahut da ay akl arı m ı birbirin e
yapı ştırar ak zıplay a zıplay a ba s a m a k l a rı atlardı m .
Bahç e d e kuru bir a ğ a ç vardı. Fırsat bulduk ç a oray a tırm a n d ı ğ ı mı v e teh ditler e kulak as m a d a n ten effüs
s o n u n a kad ar dald a n dala atladı ğ ı mı gör e n mu alli m bir gün, "Bu ç o c u k ins a n de ğ il, ç alıku ş u!" diye
ba ğ ır mı ş tı.
işte o gün d e n s o nr a adı m unutul m u ş ve h erk e s b e ni "Çalıku ş u" diye ça ğ ır m a y a ba ş la m ı ş tı.
Bilme m nasıl, s o nr a d a n bu isim, aile ara s ı n d a aldı yürüdü ve Ferid e adı b ayr a m elbis el e ri gibi pek sayılı
günl er d e kullanılan res mi bir ad olup kaldı.
Çalıku ş u b e ni m h e m ho ş u m a gid er, h e m işim e yarardı. Bir mü n a s e b e t s i zli ğ imd e n şikây et edildi ğ i vakit
fütursuz c a
ÇALIKUŞU
23
omuzl arı mı silk er, "Ne yap ayı m ? Bir Çalıku ş u'n d a n n e b e kl e nir?" der di m .
Ara sıra m e k t e b i m i z e , ç e n e s i n d e ke çi sak alın a b e n z e y e n bir küçük sak al ta şıyan, g özlüklü bir pap a z g elip
gid er di. Bir gün el işi m a k a s ı yl a sa ç ı m d a n ke sti ğ i m bir parç a yı za m kl a ç e n e m e yapı ş tırdı m. Hoc a b e ni m
tarafı m a b aktı ğ ı za m a n ç e n e m i avu çl arı mı n için e saklıy or, o b a ş ını öt e yan a ç e virin c e ell eri mi açıp
sak alı mı sallay ar a k pap a zı n taklidini yapıy or ve ç o c u kl arı güldürüy or d u m . Muallimi miz, bu kah k a h a l arı n
s e b e b i ni bir türlü anla m a y a r a k öfk e si n d e n çı ğlık çı ğlığ a ba ğ ırıyor du.
Bir aralık, ba ş ı mı sınıfın korid or a açılan pen c e r e s i n e ç e vir e c e k oldu m . Camın ark a s ı n d a Sor Süperiy ör'ün
ba n a baktı ğ ını gör m e y e y i m mi?
Ş a ş kınlıktan n e yap s a m b e ğ e nir siniz? Boynu m u bük er e k , par m a ğ ı m ı dud a ğ ı m a götür er e k "sus" iş ar eti
yaptı m; s o nr a da par m a k l arı ml a on a bir öpü c ü k gö n d e r di m .
Mektebin en büyü ğ ü bu Sor Süperiy ör'dü. En ihtiyar h o c al ar a kad ar h erk e s onu Allah gibi say ar dı. Böyle
oldu ğ u hald e ken di sin d e n h o c a y a kar ş ı suç ortaklı ğ ı rica et m e m kadın c a ğ ızı ne ş el e n dir di. Sınıfa girer s e
ciddiy etini mu h af a z a ed e m e m e k t e n korkuy or m u ş gibi gül er e k ve par m a ğ ıyla b e ni teh dit ed e r e k korid oru n
kar anlı ğ ınd a kay b ol d u.
Sor Süperiy ör, bir gün de b e ni ye m e k h a n e d e yak al a m ı ş tı. Sınıftan çalıp g etirdi ğ im ka ğ ıt s e p e tin e ye m e k
artıklarını doldur m a k l a m e ş g ul dü m .
Sert bir s e sl e b e ni yanın a ça ğ ırdı:
"Buray a g el Ferid e," de di. "Nedir bu yaptı ğ ın?"
Yaptı ğı m d a ne fen alık oldu ğ un u anla m ı y o r d u m . Gözleri mi yüzün e kaldırar ak:
- Köpekl er e yiye c e k ver m e k fen a mı Ma Sor? de di m
- Hangi köpeklere? Ne ye m e ğ i?
- Viran e d e k i köp e kl e r e . .. Ah, Ma Sor, b e ni görün c e ne kad ar s e vin dikl erini bils e niz... Dün ak ş a m ta kö ş e
ba ş ın d a
24
4* i$*
kar ş ıladılar, ayakl arı m a dol a ş m a y a b a ş la dılar... "Sabr e di n... Ne oluy or s u n uz?... Viran ey e git m e d e n
ver m e m ! " diyor du m . .. Zalimler bir türlü lakırdı anla m ı y o rl ar, b e ni yer e yatırıyorlar- dı... Beni m de inadı m
tuttu. Sep eti sı m s ı kı et e kl eri mi n ara sı n d a tuttum... Az kalsın b e ni parç al ay a c a k l ar dı... Berek et ver sin bir
si mitçi g e çiy or d u, b e ni kurtardı.
Sor Süperiy ör, gözl erini gözl eri m e dik mi ş b e ni dinliyordu.
- Peki, s e n m e k t e pt e n na sıl çıktın? diye s or du. Hiç ç e kin m e d e n :
- Çam a ş ırh a n e n i n ark a s ı n d a k i duv ar d a n atladı m , de di m . Sor, büyük bir felak et ha b e ri al mı ş gibi ell erini
ba ş ın a götür er e k :
- Nasıl c e s a r e t ettin? de di. Aynı saffetl e:
- Merak et m e y i niz Ma Sor... Duvar ç ok alç a k ... Hem nasıl istiyors un uz ki kapıd a n çık ayı m ?... Kapıcı b e ni
bırakır mı hiç? Birinci defa s ı n d a : "Ma Sor Ter e z s e ni ç a ğ ırıyor!" diye aldattı m da öyl e kaçtı m... Rica ed e ri m
siz de b e ni ha b e r ver m e y i n ... Çünkü köp e kl e rin aç kal m al arı tehlik e si var...
Sörler n e garip ins anl ar dı. Zann e d e ri m ki ba ş k a bir m e k t e pt e bun u yap s a m ya hap s e d ilir, yahut da bir
ba ş k a c ez a g örür dü m .
O, benimle yüz yüze gelmek için yere çömeldi:
- Küçük hayvanları koru m a k güz el ş ey, de di. Fak at itaatsizlik et m e k hiç öyl e de ğ il... Bırak s e p e ti ba n a ...
Ben kırıntıları kapı cı ile köp e kl e r e g ö n d e riri m.
Hayatta kim s e , galib a bu kadı n kad ar b e ni s e v m e d i .
Sörlerin buna benzer hareketleri o zaman yelin kayaya tesiri gibi bir ş eydi, ha ş arılı ğ ı m a , intiza m s ı zlı ğ ı m a
m a ni ola c a ğ a b e n z e m e z d i . Fak at za m a n l a , gizli gizli içeriy e işle mi ş bu silin m e z izlerin b e n d e şifasız bir
zaaf v e rikkat tortusu bırak m ı ş ol m a s ı n d a n kork arı m .
ÇALIKUŞU
25
Evet, b e n hakik at e n garip, anla ş ıl m a z bir ç o c u ktu m . Hocaları mı n zayıf da m a rl arını yak al a m ı ş tı m. Her
birinin en ziyad e n e d e n üzül e c e ğ i ni gay et iyi ke ş fe d e r v e on a g ör e işken c e l e r hazırlardı m .
Mesel a Sor Matild is min d e ihtiyar ve s o n der e c e mut a a s s ı p bir mu siki h o c a m ı z vardı. O, m e s e l a ,
duv ar d a ki Merye m h ey k elinin ön ün d e gözl erin d e ya ş larla dua ed e r k e n , h eyk elin etrafınd a uçu ş a n sin e kl eri
gö st er e r e k : "Ma Sor, aziz an n e m i zi m el e k l e r ziyar et e g el mi ş !" gibi bir s özl e en ca n alac a k yerind e n
vururdu m .
Bir ba ş k a h o c a m ı z ı n s o n der e c e te miz v e titiz oldu ğ un a dikk ât et mi ş ti m. Yanınd a n g e ç e r k e n kal e m i m i n iyi
yaz m a m a s ı n d a n şikây et ed e r gibi yap ar, onu şidd etl e sallay ar a k zav allının b e m b e y a z yak a s ı n a mür e k k e p
sıçr atırdı m .
Yine bir tan e si vardır ki, b ö c e k l e r d e n pek kork ar dı. Kitaplard a n birind e b oy alı bir akr e p res mi bular a k
m a k a s l a etrafını ke sti m, s o nr a bu kâ ğ ıt parç a s ı n ı ye m e k h a n e d e yak al a dı ğ ı m iri bir at sin e ğ inin sırtın a
za m kl a yapı ş tırdı m v e ak ş a m müt al a a s ı n d a bir ba h a n e ile ho c a m ı n yanın a yakla ş ar a k kürsün ü n üz erin e
bıraktı m.
Ben Sör'ü lakırdıy a tutark e n sin e k yürü m e y e ba ş la m ı ş tı. Zavallı kız, hav a g a z ı la m b a s ı n ı n ışığınd a korkun ç
bir akr e b i n kısk a çl arı nı, kuyru ğ unu titret er e k kürsün ü n üz erind e yürüdü ğ ünü görün c e bir feryat kop ar dı.
Yanınd a duran bir "T" c etv elini yak al ay ar a k bir vuru şta sin e ğ i kürsün ü n üstün e yapı ştırdı; s o nr a ark a s ı nı
duv ar a day ayı p elini yüzün e kap ay ar a k küçük bir bay gı nlık g e çirdi.
O g e c e yata ğ ı m d a b e n de bir yarı m sa at çik sa ğ d a n s ol a, s old a n sa ğ a dö n d ü m ve kıvran dı m .
Ş öyle b öyl e on iki ya ş ınd a vardı m , içim d e ar ve hay a duygul arı hayli inkiş af et mi ş ti. Hoca m a yaptı ğ ı m d a n
utanıy or d u m .
26
Sonra kab a h a ti mi n kolay g e çi ş tirilec e k kab a h a tl er d e n ol m a d ı ğ ını anlıy or du m . Ertesi gün mu h a k k a k
istintak a ça ğ rılac a k ve kim bilir ne ola c a ktı m ?
Uykum ara sı n d a Sor Süperiy ör'ü birka ç ker e kar ş ı m d a gör dü m . Çatkın bir ç e h r e yl e üz eri m e yürüy or,
gözl erini açıy or, ba ğ ırıyor du.
Ertesi gün birinci der s vak a s ı z g e çti, ikincinin s o nl arın a do ğ ru kapı aral an dı; içeri giren Sor, ho c a y a bir ş ey
s öyl e di kt e n s o nr a b e ni eliyle dı ş arı ça ğ ırdı. Deh ş et !
Ben, o m u zl arı m ı kıs ar a k, dilimi çık ar ar a k kös kö s dı ş arı çık ark e n ç o c u kl ar gülüy orl ar, h o c a c et v eliyl e hafif
hafif kürsüy e vurar a k onl arı sükût ve ciddiy et e dav e t ediy or d u.
Biraz s o nr a Sor Süperiy ör'ün od a s ı n d a idim. Fak at hayr et! Müdirenin ç e hr e s i rüyad a gör dü ğ ü m ç e h r e y e
hiç b e n z e m i y o r d u. O kad ar ki, bir an akr e pli sin e k oyun un u icat ed e n ve h o c a n ı n bayıl m a s ı n a s e b e p olan
yara m a z ı n b e n de ğ il, o oldu ğ un a inan a c a k gibi oldu m .
Yüzü m a h z u n d u, dud a kl arı titriyordu. Beni eli m d e n tutup g ö ğ s ü n e ç e k e c e k gibi bir har e k e t yaptı. Sonra
yin e bıraktı:
- Fen d e , ç o c u ğ u m ... Sana bir ha b e r ver e c e ğ i m ... Üzücü bir ha b e r ... Baban bir parç a ha st ay m ı ş ... Bir parç a
diyoru m , a m a galib a ziyad e c e . . .
Sor Süperiy ör, elind e ki bir kâ ğ ıt parç a s ı nı buru ş turuy or, s öz ün ü n ark a s ı nı g etir m e y e mu v affak ola m ı y or d u.
Beni sınıftan g etir e n Sör'ün bird e n b ir e m e n dilini yüzün e kap ay ar a k dı ş arı çıktı ğ ını g ör d ü m .
Anla mı ş tı m, Bir ş ey s öyl e m e k istiyordu m . Fak at Sor Süperiy ör gibi b e ni m de dilim tutulmu ş tu. Başımı
ç e vir er e k açık pe n c e r e d e n kar ş ıki a ğ açl ar a baktı m . Gün e ş vur m u ş tep el erin d e kırlan gı çl ar uçuy or d u.
Birden bir e b a n a da onl ar gibi bir canlılık g el di:
- Anladı m Ma Sor, de di m , üzül m e yi niz... Ne yap alı m , h epi miz öl e c e ğ iz...
r
ÇALIKUŞU
27
Bu defa da Sor Süperiy ör ba ş ı mı gö ğ s ü n e day a dı ve uzun mü d d e t bırak m a d ı .
Görü ş gün ü ol m a d ı ğ ı hald e biraz s o nr a teyz el eri m b e ni gör m e y e g el dil er. İzin alar ak ev e götür m e k
istedil er. Razı ol m a d ı m . İ mtih a nl arın ç ok yakın oldu ğ unu s öyl e di m . Mamafih imtih anl arın ç ok yakın ol m a s ı ,
b e ni o gün h er za m a n k i n d e n fazla az gı nlık et m e k t e n m e n et m e d i . O kad ar ki, ak ş a m müt al a a s ı n d a şidd etli
bir at e ş b a stı, te m b e ll erin yaptıkları gibi kolları mı sıranı n üstün e koy ar a k uyukla dı m v e o g e c e ye m e k
ye m e d i m . Ertesi sa b a h uyan dı ğ ı m za m a n h er za m a n ki Çalıku ş u idim.
*
Yaz tatillerimi Besime Teyz e m ' i n Kozyata ğ ı'nd a ki kö ş kün d e g e çirirdi m.
Burad aki ç o c u kl ar d a n ba n a hayır yoktu. Besi m e Teyz e m 'i n kızı Nec miy e , ann e s i ni n dizi dibin d e n
ayrıl m a y a n , s e s s i z ve biraz da ha st alıklı bir ç o c u ktu. Kâmran Ağab eyi'nin h e m e n h e m e n bir e ş i idi.
Bereket versin, etrafta mu h a c ir ç o c u kl arı vardı. Onları b a h ç e y e toplay ar a k b a ş ların a g e ç e r , ak ş a m a kad ar
ad et a ku- dururdu m .
Bir aralık, zav allı ark a d a ş l arı m istisk al e uğra mı ş lar, kö ş kün b a h ç ı v a n ı vasıt a s ıyl a kapı dı ş arı edil mi ş lerdi.
Fak at onlar, küçük, g ö n üllü ç o c u kl ar dı. Gördükl eri hak ar et e aldır m a y a r a k b e ni kö ş kt e n kaçır m a y a
g elirlerdi. Saatler c e kırlard a s er s e rilik ed e r , b a h ç e n i n çitleri üzerin d e n a ş ar a k ye mi ş çal ar dık.
Gec e y e do ğ ru gün e ş t e n yüzü m ü n derisi pul pul ol m u ş , yaralı ell eri ml e et e kl eri mi n yırtıklarını kap at m a y a
çalı ş ar ak içeri girinc e , teyz e m sa ç ı nı b a ş ını yolar, bir kuc a k parlak tüy yığını altınd a ara sıra pe m b e a ğ zını
aç ar a k es n e y e n v e o haliyle alık ve te m b e l Van ke dil erin e b e n z e y e n Nec miy e' yi b an a mi s al gö st erirdi.
Usluluğ u, oku m u ş lu ğ u, nazikli ği, terbiy e si v e da h a bilm e m nel eri ikide bird e ba ş ı m a kakılanl ar d a n biri de
Kâmran' di.
28
Nec miy e , n ey s e ne... işin nihay etin d e o, ann e s i ni n dizi dibin d e büyü m ü ş , yum u ş a c ı k , sıc a k bir
külk e di siy di. Zaten kız kıs mı n ı n da b öyl e ol m a s ı lâzı m g el di ğ ini içim d e n tas dik et m e z de ğ ildi m.
Fak at o yirmi ya ş ın a yakla ş a n v e sivri uçlu inc e c ik dud a kl arı üstün d e inc e ci k bıyıkları çık m a y a b a ş lay a n
kos k o c a m a n Kâmran' a n e oluy or du? Kız aya ğ ı gibi küçü c ü k ay akl arın d a b ey a z podü s ü e t iskarpinl eri, ipek
ç or a pl arı, yürürk e n inc e bir dal gibi sallanıy or zan n e dil e n narin vücu d u, sa d a k o r g ö m l e ğ inin açık
yak a s ı n d a n çık a n uzun b ey a z b oy n u ile erk e kt e n ziyad e kıza b e n z e y e n bu ç o c u ğ a s o n der e c e içerl e di m .
Erkek akra b al ar ve kon u ko m ş u tarafınd a n ikide bird e b allan dırılan m e ziy etl eri fen a hald e kanı m a
dok u n uy or d u.
Kaç defa ko ş ark e n ay a ğ ı m kay mı ş gibi yap ar a k üstün e dü ş tü ğ ü m ü, kitaplarını yırttığımı, sud a n
ba h a n e l e rl e kav g a çık art m a y a çalı ştığ ımı hatırlıyoru m . Fak at Allah'ın kulu, bir gün bir parç a ca nl a n, kız,
ak si bir ş ey s öyl e de kedi gibi b oy n u n a atılarak s e ni tozun, topra ğ ın için e yuvarlay ayı m ; sa çl arını ç e k e yi m ;
yılan gözl erin e b e n z e y e n ye ş il g özl erini par m a k l arı ml a teh dit ed e yi m .
Ayağına ta ş atar a k onu kıvran dırdı ğ ı m günü hıncı m d a n , zev ki m d e n titrey er e k hatırları m. Fak at o ken di ni
er mi ş , yeti ş mi ş bir ins a n say ar a k b an a tep e d e n b ak ar, gözl erin d e hain bir gülü m s e m e y l e : "Ne za m a n a
kad ar bu ç o c u kluk Ferid e?" der di.
- Peki a m a s e n d e de n e za m a n a kad ar bu pısırıklık, bu g örü c üy e çık a n es ki za m a n kızı naz v e ed al arı?!...
Bu sözleri n e de ols a s öyl ey e m e m tabii... Yaş , m a ş alla h on üç, on dört... Bu ya ş ta bir kız, yaptı ğ ı bir
ka b alı ğ ı bu kad ar n ez a k e tl e kar ş ılay a n bir delik anlıy a da h a fazla sat a ş m a z . Dudakl arı m d a n gayri ihtiyari
mün a s e b e t s i z bir ş eyl er kaç m a s ı n d a n korkuy or m u ş u m gibi eHmi a ğ zı m a kap ar, on a ferah ferah küfret m e k
için ba h ç e n i n yalnız kö ş el erin e kaç ar dı m .
ÇALIKUŞU
29
Yağ murlu bir gün d ü. Kâmran, kö ş kün alt katın d a akr a b a d a n birka ç hanı ml a, kadın tuval etin d e n
ba h s e d i y orl ar dı. Kadınlar, yaptırac a kl arı kı ş elbi s el e rinin ren gi hakkı n d a on d a n fikir alıyorlardı.
Ben, bir kö ş e d e dilimi çık ar m ı ş , g özl eri mi ş aş ıla ş tır mı ş , bütün dikk ati ml e yırtık bir bluzun kolunu
ya m a m a k l a m e ş g ul dü m . Kendimi tuta m a d ı m ; kah k a h al arl a gül m e y e b a ş la dı m .
Kuzenim:
- Ne gülüyorsun? diye sordu.
- Hiç, dedi m . Aklım a bir ş ey g el di...
- Ne geldi?
- Söylemem...
- Haydi nazlan m a . . . Zaten s e ni n a ğ zınd a b akl a ıslan m a z ... Sonun d a na sıl ols a s öyl ey e c e k s i n ...
- Darılm a o hald e ... Sen hanı ml arl a tuval et kon u ş urk e n dü ş ün dü m ki, Allah s e ni yanlı ş yarat mı ş . Kız
ola c a k m ı ş s ı n ... Ama şimdiki ya ş ta de ğ il... Ş öyle on üç, on dört suların d a ...
- Peki sonra?...
- Demin d e n b eri bir karı ş yeri dikinc e y e kad ar par m a ğ ı m ı delik de ş ik et mi ş ol m a m a gör e b e n de yirmi,
yirmi iki ya şlarınd a bir erk e k ...
- Ee, sonra?...
- Sonra sı n e ola c a k , Allah'ın e mriyl e, Pey g a m b e r 'in kav- liyle s e ni ken di m e alırdı m, olur biter di.
Odad a bir kah k a h a d ı r koptu. Başımı kaldırdı m ve bütün gözl erin ba n a baktı ğ ını gör dü m .
Misafirlerden biri bir münasebetsizlik etti:
- Peki a m a , bu şimdi de mü m k ü n Ferid e, de di. Alıkla ş tım, g özl eri mi iri iri aç ar a k :
- Nasıl? de di m .
- Nasıl ola c a k ? Kâmran' a varırsın... O, s e nin tuval etl erinl e uğ ra ş ır, s ök ükl erini dik er... Sen de s ok a k
işlerin e b ak ar s ı n...
30
Öfkeyl e yeri m d e n kalktı m. Fak at bu kızgınlı ğ ı m dah a ziyad e ken di m e y d i. Lakırdıy a ça n a k tutmu ş tu m . Ben,
sa ç m a s öyl e m e k t e bu kad ar ilerle mi ş de ğ ilimdir, a m a anla ş ılan eli m d e k i hain s ök ü k, bütün dikk ati mi
al mı ş tı.
Mamafih, "hem suçlu, hem güçlü" kavlince yine taarruza geçtim:
- Mümkün ama Kâmran Bey için zararlı olur sa nırı m, de di m . Çünkü Allah esir g e s i n ev d e kav g a çık ar s a
kuz e ni mi n hali n e olur? Vaktiyle nazik ayakl arın a yedikl eri ta ş ı unut m a m ı ş l ar dır sanırı m ...
Gülüş m el e r ara s ı n d a garip bir ciddiy etl e od a m a çıkıy or d u m . Mamafih kapıd a n tekr ar dö n d ü m :
- Ayıp ettik, de di m , on dör dün e g el mi ş bir kız için pek ayıp oldu a m a , kusur a bak m a z s ı n ı z artık...
Topukları ml a m e r di v e n tahtal arın a vurar ak, kapılar a çarp ar a k od a m a çıktı m. Kendimi top gibi kary ol a nı n
üstün e attı m. Aşağıda kah k a h al ar de v a m ediy or du. Kim bilir, b elki de b e ni ml e e ğ le niy orl ardı. Alacakl arı
olsun.
Şu Kâmran'la evl e n m e k galib a iyi bir ş ey ola c a k tı. Çünkü ya ş ları mız gittikç e büyüy or, on unl a kav g a
çık ar m a k fırsatı gün d e n gün e uzakl a ş ıy or du. Bir ker e c i k olsun sa ç sa ç a , ba ş ba ş a döv ü ş er e k hıncı m ı
çık ar m a k için evl e n m e m i z d e n ba ş k a ç ar e kal mıy or gibiydi.
*
Yaz tatili s o nl arın d a m e k t e b i m i z, bir za m a n için için kayn ar, bu taş kınlık an c a k birinci üç ay imtih anı n a
do ğ ru yatı şırdı.
Seb e b i şu: On üç, on dört ya ş ın a g el e n Katolik ark a d a ş l arı m , ba h ar d a , Pask aly a bayr a m ı n d a ilk
ko m ü n y o n l arı nı yap arl ar, et e kl eri yer e de ğ e n b ey a z ipek elbis el e r, g elin duv a kl arın a b e n z e y e n kuc a k
kuc a k tüller örtüler e k Isa Peyg a m b e r 'l e niş an- lanırlardı.
ÇALIKUŞU
31
Kilised e mu m ışıkları, orgl a çalın a n ilahiler, h er tarafı doldur a n ba h ar çiç e kl eri kok ul arıyla karı ş ar ak bir kat
da h a a ğ ırla ş an günlük v e öd a ğ a c ı du m a n l arı içind e yapılan bu niş an tör e ni pek güz el bir ş eydi. Fak at n e
yazık ki, bu tör eni takib e n tatil aylarınd a hain ark a d a ş l arı m , h e m e n niş anlıların a v efa s ızlık ed e rl er,
bal m u m u renkli, m a vi g özlü isa'yı, kar ş ıların a ilk çık a n bir, hatta birka ç erk e kl e aldatırlardı.
Mektep açıldı ğ ı za m a n , ark a d a ş l arı m ba v ullarının gizli bir kö ş e si n d e m e kt upl ar, foto ğ raflar, hatıra çiç e kl eri
ve dah a n e bileyi m, nel er nel er g etirirlerdi.
Bahçede ikiş er, üç er kol kola dol a ş tıkları za m a n nel er kon u ş tuklarını bilirdi m. Kızların en m a s u m ve
dind arl arın a h e diy e edil e n renkli v e yaldızlı pey g a m b e r v e m el e k resi ml erinin altınd a sakl a n a n foto ğ rafların
g e n ç l e r e ait oldu ğ unu anla m a k t a güçlük ç e k m e z d i m . Bahç e ni n bir kö ş e si n d e kızlard a n birinin -etrafınd a
uçu ş a n küçük b ö c e k l e ri n bile duya m a y a c a ğ ı bir s e sl e- ark a d a ş ı nı n kula ğ ın a fısılda dı ğ ı hikây e yi göz ü m d e n
kaçır m a z d ı m .
Bu m e v s i m d e kızlar ikiş er, üç er kişilik gruplar a ayrılır v e birbirlerin e ken e gibi yapı ş ırlardı.
Ben biç ar e , b a h ç e d e v e sınıfta tek ba ş ı m a kalırdı m . Arkada ş ları m b an a kar ş ı ad et a bir e sr ar ku m k u m a s ı
ke silirlerdi. Onlar, s örl er d e n ziyad e b e n d e n ç e kinirlerdi. Niçin mi diye c e k s i niz? Çünkü g e v e z e y di m , sak allı
dayının de di ğ i gibi a ğ zı m d a bakl a ıslan m a z d ı . Birinin m e s e l a bir ba h ç e par m a klı ğ ı ara sı n d a n bir ko m ş u
g e n c iyl e m a s u m bir çiç e k alı ş v eri ş ini duydu m mu, ba h ç e d e ad et a tellal ça ğ ırırdı m. Fazla olar ak da b öyl e
ş eyler e kar ş ı s o n der e c e mut a a s s ı ptı m .
Hiç unut m a m , bir kış ak ş a m ı müt al a a h a n e d e der s e ç alı ş ıyor duk. Misel is min d e çalı ş ka n bir kız, kalın kafalı
bir ark a d a ş ı n a Rom a tarihini müz a k e r e ettir m e k için s ör d e n mü s a a d e al mı ş , en ark a sıray a ç e kil mi ş ti.
Mütalaah a n e n i n s e s s i zli ği içind e bird e n b ir e bir hıçkırık duyuldu. Sor b a ş ını kaldırdı:
32
- Ne o Misel, s e n a ğ lıyor mu s u n ? Niçin? de di. Misel, elini gözy a ş l arın d a n sırılsıkla m ke sil mi ş yüzün e
kap a dı. Cev a b ı onu n yerin e b e n verdi m:
- Misel, Kartac alıların m a ğ lu biy etin e m er a kl a n d ı, on a a ğ lıyor, de di m .
Sınıfta bir kah k a h a koptu.
Hasılı ark a d a ş l arı m ı n b e ni araların a al m a m a k t a hakl arı vardı. Fak at h erk e s t e n ayrı kal m a k , ko s k o c a bir
kız oldu ğ u m hald e zevz e k bir ç o c u k mu a m e l e s i gör m e k pek de ho ş bir ş ey de ğ ildi.
Yaş on b e ş e gidiy ordu. Aşağı yukarı ann el e ri mizin g elin oldukl arı, büyük a n n e l e ri mi zin "Aman ev d e
kalıyoruz," diy e tela ş la Eyüp'teki Niyet Kuyusu'n a ko ş tukları ya ş ...
Boyu m fazla uza m a m ı ş tı. Fak at hırçınlı ğ ı m a ra ğ m e n vücu d u m g eli şiyor, yüzü m d e ac ayip renkl er, ışıklar
yanıp s ö n m e y e b a ş lıy ordu.
Sakallı dayı, ara sıra elleri m d e n tutup b e ni pen c e r e ken arl arın a ç e k e r e k yüzü m ü miy o p gözl erin e
s ok a c a k m ı ş gibi yüzün e yakla ş tırar ak, "Kız bu ne cilt, bu n e renk b öyl e? Perkal ba s m a s ı mü b a r e k! Ne
s ol a c a k , n e e s kiy e c e k !" diyordu.
Hadi ca nı m , kız de di ğ in b öyl e mi olur? Top a ç gibi bir vücut, fırça ile b oy a n m ı ş bir yüz... Aynay a baktık ç a
b o n m a r ş e ca m e k â n ı n d a b e b e k s eyr e diy or u m zan n e d e r , dilimi çık arıp gözl eri mi ş a ş ılatar ak ken di ml e
e ğ le nirdi m.
*
Tatiller içind e en s e v di ğ i m Pask aly a yortusu idi. Bu iki haftayı g e çir m e k için Kozyata ğ ı'n a gittiğim za m a n
kirazlar yeti ş mi ş , büyük b a h ç e n i n ca d d e y e b ak a n yüzünü b a ş tan b a ş a kaplay a n kiraz a ğ açl a n ye mi ş l erl e
do n a n m ı ş bulunurdu.
Kirazı ç ok s e v e r di m . Bu on b e ş gün içind e s er ç e ku ş ları gibi h e m e n h e m e n yalnız kirazla g e çi nir, en
yüks e k dal tep el erin d e kal mı ş s o n kirazları bitirm e d e n m e kt e b e dön m e z d i m .
ÇALIKUŞU
33
Bir ak ş a m ü s t ü yin e bir a ğ a ç tep e si n d e kiraz yiyor, ç e kird e kl erini fisk eyl e uzaklar a sav ur ar a k e ğ l eniy or du m .
Bunlarda n biri yold a n g e ç e n ya ş lıc a bir ko m ş u n u n ta burnun u n ucun a tes a d üf et m e s i n mi?
Ada m c a ğ ız ney e uğradı ğ ını anlay a m a m ı ş tı. Ş a ş kın ş aş kın etrafın a b akıy or, fakat b a ş ını a ğ a c a kaldır m a y a
akıl ed e m i y o r d u .
Sesi mi çık ar m a s a m , oldu ğ u m yerd e kı mıld a m a s a m b elki de mün a s e b e t s i z bir ku ş un, tep e si n d e n g e ç e r k e n
dü ş ürdü ğ ü bir ç e kird e k sa n ar a k ç e kilip gid e c e k ti. Fakat s o n der e c e kork m u ş ve utan m ı ş ol m a m a ra ğ m e n ,
ken di mi tuta m a d ı m , gül m e y e ba ş ladı m .
Adam c a ğ ız iri bir dalın üstün e ata bin er gibi otur m u ş , at gibi bir kızın arsız arsız güldü ğ ünü g örün c e
day a n a m a d ı . Hiddett e n ka ş ını, g öz ü n ü oyn at ar a k :
- Bravo hanı m kızı m, de di. Hiç yakı ş tıra m a d ı m , m a ş alla h sizin gibi eri ş mi ş , yeti ş mi ş kos k o c a bir hanı m a . ..
O dakik a d a yer yarıls a yerin için e gire c e k ti m . Biçar e Per- kal ba s m a s ı kim bilir n e renkl er e gir mi ş ti?
Ağaçtan dü ş m e k tehlik e si n e ra ğ m e n , elleri mi m e kt e p gö m l e ğ i mi n g ö ğ s ü üzerin e kavu ş turdu m , hafifç e
b oy n u m u büktü m .
- Beni affediniz b ey ef e n di, de di m . Kaza vallahi... Daha do ğ rus u dikk at sizlik...
Bu m a s u m yalv ar m a jesti m e kt e pt e s örl er v e dind ar tale b e l e rin Merye m v e Isa kar ş ısın d a dua ed e r k e n
aldıkları bir jestti. Te siri h er h al d e ç ok za m a n tecrü b e edil mi ş ti. Asırlarc a mü d d e tl e bu ilahi an a o ğ lu bile
kan dır mı ş oldu ğ un a gör e , bu ihtiyarcı ğ ı da hay di hay di rikkat e g etir e c e k ti.
Tah mi ni m d e alda n m a m ı ş tı m . Kom ş u, bu riyak âr n e d a m e t e v e s e si m d e k i titreyi ş e alda n dı, yum u ş a dı;
ney s e b an a güz el c e bir ş ey s öyl e m e k lüzu m u n u hiss e d e r e k :
- Böyle dikk at sizliklerin yeti ş mi ş bir küçük h a n ı m a zararı dok u n a b il e c e ğ i ni dü ş ün m ü y o r mu s u n u z ? de di.
Çalıku ş u - F 3
34
Maksadı gay et iyi anla dı ğ ı m hald e , gözl eri mi aç ar ak:
- Niçin acaba efendim? dedim.
Elini gün e ş in yan d a n vuran ışıkların a sip er ed e r e k dikk atli dikk atli b an a b akıy or, gülüy or d u:
- Mesel a sizi o ğ lu m a al m a kt a ter e d d üt ed e b ilirim. Ben de güldü m .
- O cih ett e n sig ort alıyı m b ey ef e n di; zat e n uslu bir kız ols a m da al m a z d ı nız.
- Nereden biliyorsunuz?
- Çünkü b e ni m a ğ ac a çık m a k , kiraz ç e kird e ğ i at m a kt a n ç ok dah a büyük suçl arı m vardır... Bir ker e zen gi n
de ğ ilim... işittiğim e g ör e zen gi n ol m a y a n kıza pek iltifat ed e n ol m a z m ı ş ... Sonra güz elli ğim de yok... Bana
s or ar s a n ı z bu, fukar alıktan dah a büyük bir kusur...
Bu s özl er, ihtiyar b eyi pek e ğ le n dir mi ş ti.
- Siz çirkin mi siniz kızı m? de di. So murttu m :
- Ne de m e z s i niz? de di m . Ben ken di mi bilm e z miyi m? Kız de di ğ iniz b öyl e mi olur? Uzun b oy, sarı sa ç ,
m a vi yahut ye ş il gözl er lâzı m...
Bu ihtiyar b ey vaktiyle biraz yara m a z m ı ş galib a... Acayip bir bakı ş v e de ğ i ş ik bir s e sl e :
- Ah, zav allı ç o c u ğ u m , de di. Sen güz elli ğin ne oldu ğ unu anlay a c a k , ken dinin ne oldu ğ unu fark ed e c e k
ya ş ta mı sı n ac a b a ? Her n ey s e . .. Sizin adınız n e b ak a yı m ?
- Çalıku ş u...
- Bu, nasıl isim b öyl e?
- Pard o n , b e ni m e kt e pt e b öyl e ça ğ ırırlar da... Asıl is mi m Ferid e. Kendi m gibi yuvarlak, zaraf et siz bir isim.
- Ferid e Hanı m... Sizin adınız da ken di niz gibi güz el, e mi n olun... Keşke o ğ lu m a sizin gibisini buls am...
Bilme m ne d e n , bu kib ar tavırlı, tatlı s e sli ad a m l a g e v e z e lik et m e k ho ş u m a gidiyor du:
ÇALIKUŞU
35
- Şu hald e ken dil erin e de kiraz ata bil e c e ğ i m de m e k ? de di m .
- Elbett e... Elbett e... Ona ne şüph e ...
- Yalnız şimdilik mü s a a d e edin de siz e birka ç kiraz ver e yi m . Beni affettiğinizi ispat için bunları mutlak a
al m a n ı z lâzı m... iki dakik a...
Bir sinc a p hafifliğiyle dallar a tırm a n m a y a ba ş la dı m , ihtiyar ko m ş u, ell erini yüzün e kap at ar a k :
- Aman dallar çatırdıy or... Seb e p ola c a ğ ı m ... Düş ec e k s i niz Ferid e Hanı m, diye b a ğ ırıy ordu.
Ben bu tela ş a aldır mıy or, s öyl e niy or d u m :
- Merak et m e y i n ... Düş m e y e o kad ar alı ş ığ ım ki... Mesel a yakın ols a k ş aka ğ ı m d a bir yara izi görürdün üz.
Bir iz ki; bütün öt e ki güz ellikleri ta m a m l a r ...
- Aman kızı m... Düş ec e k s i niz...
- Bitti efendim, bitti... Yalnız, onl arı siz e nasıl ver e c e ğ i m ? Buldu m efe n di m , on a da çar e buldu m ...
Önlüğ ü m ü n c e bi n d e n m e n dili mi çık ar dı m , kirazları için e doldur ar a k bir çıkın gibi b a ğ la dı m :
- Mendili hiç m er a k et m e y i n ... Henüz burnu m u silm e - di m... Gay et te miz dir... Şimdi onu yer e dü ş ür m e d e n
tutm a n ızı rica ed e ri m ... Bir... İ ki... Üç...
ihtiyar ko m ş u, b e kl e n m e z bir ç e viklikl e kiraz m e n dilini yak al a m ı ş tı.
- Çok te ş ek k ür ed e ri m kızı m, de di. Yalnız b e n şimdi m e n dilinizi na sıl iad e ed e c e ğ i m ?
- Ziyanı yok... Size h e diy e m ols un!
- Nasıl olur?
- Niçin ol m a s ı n ? Hem b a ş k a bir ş ey de var... Ben, birka ç gün e kad ar pan siy o n a dön e c e ğ i m . .. Bizim
m e k t e pt e bir âd et vardır... Kızlar tatil günl erin d e g e n ç erk e kl erl e kur yap arl ar, s o nr a m e k t e p açıldı ğ ı za m a n
bunl arı birbirlerin e anlatırlar. Ben, da h a b öyl e bir ş ey b e c e r e m e d i ğ i m için yanların d a küçük
36
dü ş üy oru m . Yüzüm e kar ş ı bir ş ey s öyl e m e y e c e s a r e t ed e m i y o rl ar a m a mu h a k k a k b e ni m ah m a k lı ğ ı ml a
e ğ le niy orl ar... Bu s ef er b e n , bir ş ey kurdu m ... Mekteb e gittiğim za m a n mü hi m bir sırrı m var mı ş gibi b a ş ı mı
önü m e e ğ ip dü ş ün e c e ğ i m , m a h z u n m a h z u n gülü m s e y e c e ğ i m . Onlar: "Çalıku ş u, s e n d e bir ş ey var!"
diy e c e k l e r ... Gev ş ek g e v ş e k , "Hayır... Nem ola c a k ?" diy e c e ğ i m ... inan m a y a c a k l ar , b e ni sıkı ş tırac a kl ar... O
vakit: "Peki, öyl ey s e . .. Ama kim s e y e s öyl e m e y e c e k s i niz, ye mi n ed e c e k s i niz!" diye c e ğ i m v e bir yalan
uydur a c a ğ ı m .
- Ne yalanı?
- Sizinle tanı ş m a m bu yalanı kolayla ş tırıyor... "Duvarın üz erind e sarı ş ın, uzun b oylu bir erk e kl e kur yaptık,
birbirimiz e!" diye c e ğ i m ... Tabii, b ey a z s a çlı diy e m e m . . . Hem siz küçük k e n s arı ş ın mı ş sı nız galib a...
Arkada ş ların huyun u bilirim, "Ne kon u ş tunuz?" diye s or a c a k l ar... "Beni güz el buldu ğ unu s öyl e di," diy e
ye mi n ed e c e ğ i m . .. Ben de m e n dil içind e kiraz verdi m, de m e k tabii mü n a s e b e t al m a z ... Gül verdi m
diy e c e ğ i m ... Fak at bu da ol m a d ı ... Gülü m e n dil içind e ver m e k âd et de ğ ildir... Hediy e m e n dil v er di m , deri m
olur biter...
Biraz ev v el birbiri mizl e kav g a et m e m i z e bıç a k sırtı kaldı ğ ı hald e şimdi ihtiyar ko m ş u ile gülü ş üy or,
ayrılırk e n birbiri miz e el sallıy or duk ...
*
O s e n e n i n yazın d a bu a ğ a c a çık m a k illeti yüzün d e n ba ş ı m a bir ş ey da h a g el di.
Bir a ğ ust o s m e h t a b ı g e c e s i y di. Köşke bir alay mi s afir g el mi ş ti. Bunlar ara s ı n d a Nerim a n diye yirmi b e ş lik
bir dul vardı ki, ara sıra kö ş kü ş er efl e n dir m e s i bir vak a olurdu.
Düny a d a ken dil erin d e n b a ş k a kim s e yi b e ğ e n m e y e n teyz el eri m d e n alık hiz m e t çi kızlara kad ar h erk e s bu
kadın a hayr a n dı.
Nerim a n 'ın ç ok s e v di ğ ini s öyl e di kl eri koc a s ı bir s e n e
ÇALIKUŞU
37
ev v el öl m ü ş tü. Bunun için dai m a siyah giy er di. Fak at b e n d e ö yle bir his vardı ki, siyah bu kadı nın sarı ş ın
ç e h r e s i n e ç ok iyi git m e s e ; m at e m de v a m et m e y e c e k , elbis el e r takı mıyl a ç ö plü ğ e atılac a ktı.
Nerim a n ; ke di, köp e k ok ş ar gibi har e k e tl erl e b e ni de avla m a y a çalı ş mı ş tı. Fak at n e d e n s e b e n , on a
ısın a m a m ı ş tı m . Aramız hayli ş ek err e n kti. Bana yaptı ğ ı av a n sl arı dai m a s o ğ uk kar ş ılıyor du m .
O s o ğ ukluk hâl â de v a m et m e s i n e ra ğ m e n , şimdi itiraf et m e y e m e c b u r u m ki, bu Nerim a n , hain c e s i n e
güz el di. Beni m on d a ç e k e m e d i ğ i m ş ey fazla kok etli ğiydi. Yalnız, kadı nl ar ara s ı n d a bulun du ğ u za m a n
ş öyl e b öyl e ç e kiliyor du. Fak at aray a kaz ar a bir erk e k karı ş a c a k oldu mu yüzü de ğ i şiyor, s e si, kah k a h a l arı,
bakı ş ları b a m b a ş k a oluy or du. Hasılı, b e ni m m e k t e pt e ki sa m a n altınd a n su yürüte n ark a d a ş l arı m dah a fenlen mi ş ti...
Kocanın lakırdısı açıldık ç a bu kadı nın: "Beni m için artık hay at bitti!" diy e bir yalan c ı te e s s ür rolü oyn a yı ş ı
vardı ki, b e ni m a h v e d e r di . O, b öyl e yap ar k e n b e n , fen a hald e içerl er: "Karşına diş e dok u n a c a k biri çıksı n,
görürüz!" diy e s öyl e nirdi m.
Bizim kö ş kt e Nerim a n ' a akra n sayıla c a k kim s e yoktu. Lapacı Nec miy e'yi ins a n d a n say m a k tabii do ğ ru
ola m a z d ı . Teyz el e ri m sa çl arı, ba ş ları a ğ ar mı ş kos k o c a kadınl ar dı. Ara sıra öt e kinin, b erikinin ay a ğ ın a ip
tak m a k t a n ba ş k a kon u ş a c a k lakırdıları ola m a z d ı . O hald e , o hald e ?...
Ben, bu Nerim a n 'ın kö ş k e dad a n m a s ı n d a k i s e b e b i s ez e r gibi ol m u ş tu m . Galiba bizi m bud al a kuz e ni
göz ü n e ke stir mi ş ti. Evlen m e k için mi? Zann et m e m . Otuzun a yakla ş mı ş bir dul kadını n yirmi ya ş ınd a ki bir
ç o c u kl a evl e n m e k iste m e s i , kep a z eli ğ in dik âlâ sı... O, b öyl e bir kep a z e likt e n ç e kin m e s e bile, b e ni m
ca d al o z teyz el eri m d e , yavrularını öyl e ac e m i çayl a ğ a kaptıra c a k göz var mı?
38
O halde, o halde?
O hald e s i var mı? Mesut dul, lüksün e , fantazisin e uş aklık ed e c e k yeni bir kıs m e t avlay m c a y a kad ar b e ni m
kuz e nl e dalg a g e ç e c e k , g ö n ül e ğ le n dir e c e k . ..
Kâmran' a bud al a de di m a m a , kızgınlı ğ ı m d a n ... Yoks a ne yer e b ak a n , yürek yak a n cinsin d e n sinsi bir sarı
çıyan dır. Nerim a n 'l a kon u ş urk e n güy a bir ş ey b elli et m e m e k istiyor a m a , b e ni m g öz ü m d e n kaç ar mı?
Çocuklarla b o ğ u ş urk e n , ken di ken di m e ip atlark e n , yahut yer e yatark e n , iska m b il falı aç ar k e n , gözl eri m
onlar d a y dı.
Kuzeni m, n er e d e y s e kadını n a ğ zın a gir e c e k . .. Ara sıra hiç bir ş eyin farkınd a de ğ il gibi görün e r e k
yanların d a n g e ç e r di m . Hem e n s e sl erini kıs arlar yahut lakırdıyı de ğ i ş tirirlerdi. "Ne isters e yapsı nl ar, san a
ne?" diy e c e k s i niz. "Bana n e olur mu?" Kâmran, dü ş m a n ı m da ols a kuz e ni m ... İ ster miydi m, n eyin ne si
oldu ğ u b elli ol m a y a n bir kadın onu n ahlâkı m b oz s u n ?
Ne anlatıy or du m ? ... Evet, bir a ğ ust o s m e h t a b ı g e c e s i y di. Onlar, kö ş kün önü n d e k i v er a n d a d a , lüzu m s u z bir
lüks lam b a s ı ışığınd a, kala b alık bir grup halind e kon u ş up gülü ş üy orlardı.
Nerim a n 'ın m üzik not al arı gibi h e s a plı v e ah e n kli kah k a h a l arı sinirim e dok u n d u ğ u için ken di ken di m e
uzakla ş m ı ş , b a h ç e n i n bir kö ş e si n d e a ğ açl arın kar anlı ğ ın a dal mı ş tı m.
Ta ö b ür uçta dallarınd a n bir kıs m ı nı ko m ş u n u n ba h ç e s i n e s arkıt mı ş ihtiyar bir çın ar vardı. Biçar e nin iş e
yaray a c a k bir ye mi ş i ol m a m a s ı n a ra ğ m e n , b a b a y a n i halini s e v e r di m ; bir s ofa gibi üzerl erind e hiç korku s uz
g ezil e n, iri, yayv a n dalların a çıkıp dol a ş ır yahut otururdu m .
O g e c e de öyl e yaptı m, hayli yüks e k ç e bir dalın a çık ar a k oturdu m .
Biraz s o nr a kula ğ ı m a hafif bir ayak s e si, ark a s ı n d a n kısık bir kah k a h a g el di.
Hem e n gözl eri mi açtı m, kulakları mı diktim... Ne gör s e m b e ğ e nir siniz? Kuzeni m, m e s ut dulla b er a b e r ba n a
do ğ ru g eliy or...
ÇALIKUŞU
39
Oltasın a balık yakla ş tı ğ ını g ör e n bir b alık çı gibi b a ş tan aya ğ a dikk at ke sil mi ş tim. Oturdu ğ u m yerd e bir
gürültü yap a c a ğ ı m diy e ödü m kopuy or d u. Boş korku!
Onlar, o kad ar ken dil erin d e n g e ç m i ş l e rdi ki, oturdu ğ u m yerd e dav ul çals a m galib a farkınd a
ol m a y a c a k l ar dı. Nerim a n ön d e n yürüy or du. Kuzeni m bir Arap köl e gibi dört, b e ş adı m g erid e y di.
Duvarların ara s ı n d a n g e çi p yolların a de v a m et m e y e kudr etl eri ol m a d ı ğ ı için bulun du ğ u m a ğ a cı n altınd a
oturdul a r.
Gelin yavruları m, g elin kuzuları m... Sizi ba n a Allah gö n d e r di. Biraz s o nr a görü ş ürüz... Bu güz el m e h t a p
g e c e s i n d e n sizd e unutul m a z bir hatıra bırak m a y a eld e n g el di ğ i kad ar gayr et ed e riz.
Ta m bu e s n a d a a ğ ust o s b ö c e ğ i cırla m a y a ba ş la m a z mı? Çıldırac a ğ ı m . Kuzeni min m e s ut dula ç e kti ğ i nutku
işite miy oru m . .. Elimd e n g el s e : "Miskin, kork a c a k ne var? Buralard a kim olur?... Sesini çık ar s a n a!" diye
ba ğ ıra c a ğ ı m .
Bu nutuk ara s ı n d a n kula ğ ı m a yalnız: "Neri m a n , cici m, m el e ğ i m ," diye birka ç keli m e g el di. Zangır zan gır
titre m e y e ba ş ladı m . Düş m e s e m bile gürültü ed e c e ğ i m , yaprakl arı hı ş ırdat a c a ğ ı m diy e korkuy oru m . Arada
Nerim a n Hanı m'ın da bir iki keli m e s i ni yak alıy or du m . .. "Rica ed e ri m , Kâmran Bey, rica ed e ri m ..." diyor.
Nihay et, s e sl e r ke sildi. Nerim a n yav a ş yav a ş duv a ra yürüy or, ko m ş u n u n ba h ç e s i n d e kar anlıkta b a ş k a bir
ş ey var mı ş da gör m e k istiyor m u ş gibi ayakl arının ucun a b a s a r a k kalkıy or d u.
Bu vaziy ett e tabii ark a s ı, ne yap a c a ğ ı nı bile miy or gibi görün e n Kâmran' a dön üktü.
Kuzeni min bird e n b ir e on a yürüdü ğ ün ü, ellerini kaldırdı ğ ını görüy oru m . .. Yüre ğ i m oynuy or, "Nihay et aklı
ba ş ın a g el di, bu fen a kadın a güz el bir tok at ata c a k!" diyoru m . Kâmran bun u yap s a b e n de a ğ lay ar a k
ken di mi a ğ a çt a n atac a ğ ı m , onu nl a ölün c e y e kad ar barı ş a c a ğ ı m . Fak at o can a v a r , bun u yap m a d ı . Sıska
kolların d a n , b e m b e y a z kız ellerin d e n umul m a z bir
40
kuvv etl e on u ev v el a o m u zl arın d a n , s o nr a bilekl erin d e n yak al a dı. Kucak kuc a ğ a, s oluk s olu ğ a
b o ğ u ş uy orl ardı. Çınar yaprakl arı ara sı n d a kaç a n ay ışıklarınd a n sa çl arının birbirin e karı ş tı ğını
görüy or d u m .
Ne rez al et Yarab bi, n e rez al et! Bütün vücu d u m zan gır zan gır titriyordu. Biraz ön c e onl ar a güz el bir oyun
oyn a m a y a kar ar v er di ğ i m hald e şimdi b e ni s ez m e l e ri n d e n ödü m kopu- yordu. Sahici bir ku şla yer de ğ i ştirip
bu dalların üstün d e n g ök y üz ün e kan atl an m a y ı , yukarıd a ki ay illerind e kay b ol u p gid er e k bu düny a d a ki
ins a nl arın yüzlerini artık gör m e m e y i n e kad ar istiyordu m .
Dudakl arı mı par m a kl arı ml a sık m a m a ra ğ m e n , a ğ zı m d a n bir s e s çıktı. Bu, galib a bir feryattı. Fak at
a ş a ğ ıd a kil er tarafınd a n duyulun c a h e m e n bir kah k a h a y a dö n d ü. Namu s s u zl arın o dakik a d a ş a ş kınlıklarını
gör m e liy diniz!
Biraz ön c e ay ışığı gibi ayakl arını yer e dok u n d ur m a d a n yürüy or his sini ver e n m e s ut dul şimdi a ğ a çl ar a
çarp ar a k , topukl arını burkular a k ala bildi ğin e kaçıy or d u.
Kuzenim de öyle yap m a k iste mi ş ti. Fakat o hızla biraz gittikten s o nr a ne dü ş ün düy s e dü ş ün dü, süklü m
püklü m g eri dön d ü.
Ben yapa c a k b a ş k a ş ey bula m a d ı ğ ı m için hâl â gül m e y e de v a m ediy or du m . O, m e ş h ur "karg a ile tilki"
m a s a lı n d a k i tilki gibi a ğ acı n altınd a sinsi sinsi dol a ş m a y a b a ş la dı.
Nihay et utanıp sıkıl m a y ı bırak ar a k ba n a :
- Ferid e, ç o c u ğ u m ; azıcık a ş a ğ ı iner mi sin? de di. Ben, gül m e yi ke sti m; ciddi bir s e sl e :
- Ne münasebet? dedim.
- Hiç... Seninl e kon u ş a c a ğ ı m var da...
- Benim sizinle kon u ş a c a k bir ş eyi m yok... Rahatı mı b oz m a y ı n ı z...
- Ferid e, ş akayı bırak!...
- Ş aka mı? Ne mü n a s e b e t ?
ÇALIKUŞU
41
- Ama s e n de ç ok oluy or s u n ... Sen a ş a ğ ı g el m e k iste m e z s e n b e n yukarı çık m a y ı bilirim.
Ölür mü s ü n , öldürür mü s ü n ? Yürürk e n yolun d a bir inc e cik su birikintisi gör dü ğ ü za m a n tela ş ed e n ,
atla m a y a karar ver m e d e n ev v el üç, dört ker e iskarpinl erin e ve suy a bak a n , bir san d aly e y e otura c a ğ ı
za m a n pant ol o n u n u par m a kl arını n ucuyla dizk ap a kl arın d a n tutup yuk arı ç e k e n nazlı v e naz e ni n kuz e ni mi n
a ğ a c a çık m a k iste mi n e g el de gül m e .
Fakat o, bu g e c e sa hid e n ca n a v a r ke sil mi ş ti. Yakın dallard a n birini tutarak a ğ a cı n g ö v d e s i n e atlıyor, dah a
yukarılar a çık m a y a hazırlanıy or d u...
Bu g e c e a ğ a cı n üstün d e onunl a yüz yüz e g el m e k fikri n e d e n s e b e ni çıldırttı. Böyle bir ş ey olurs a felak etti.
Onun ye ş il, yılan gözl erinin yakın d a n baktı ğ ını görür s e m , a ğ aç dalları ara sı n d a çarpı ş a çarpı ş a b o ğ u ş a n
iki yırtıcı ku ş a dön e c e ğ iz. Gözlerini oydukt a n s o nr a mu h a k k a k a ş a ğ ı atac a ğ ı m . Ya onu, ya ken di mi. Fak at
ne d e n s e bu çılgınlı ğ ı gö st er m e y i do ğ ru bul mı^ yordu m .
Yerimd e n do ğ rular ak s ert bir e mir v er di m :
- Durunuz bak alı m or a d a ...
O, aldır m a d ı , hatta c e v a p ver m e d i . Çıktığı dalın üstün d e
do ğ rular a k da h a yuk arılar a bak m a y a b a ş la dı.
'
- Durunuz, de di m . Netic e fen a ola c a k ... Bilirsiniz kij b e n Çalıku ş u'yu m . Ağaçlar b e ni m mülkü m d ür . Oralar a
b ejd e n ba ş k a s ı n ı n ay ak ba s m a s ı n a tah a m m ü l ed e m e m .
- Bu ne garip kon u ş m a Ferid e?... Hakikat e n bu ne garip kon u ş m a y d ı!... Çare siz, alay cı bir tavır aldı m .
Gelirs e dah a yuk arılar a ç\k- m a y a hazırlan ar a k :
- Biliyorsunuz ki, size hürmetim vardır, de di m . Sizi a ğ a' tan a ş a ğ ı yuvarla m a y a m e c b u r olurs a m pek
üzülürü m . Biraz ev v el şiir okuy a n s e si niz bird e n b ir e de ğ i ş er e k "a m a n a m a n a m a n " diye ba ğ ır m a y a
ba ş lar s a feci olur.
42
Onun sesini taklit ederek kahkahalarla gülüyordum.
- Şimdi görür s ü n üz.
Korku, on u c e s ur v e ç e vik yap m ı ş tı. Teh di di m e aldır m a d a n akı m d a k i dallar a tırm a n m a y a de v a m ediy or du.
Ağaçta ad et a bir kov al a m a c a oyun u n a ba ş la dı k. O yakla ş tıkç a b e n yuk arılar a çıkıy or du m . Fakat dallar
gittikç e inc eliy or du. Bir aralık duv arın üstün e atlayıp kaç m a y ı dü ş ün dü m . Ancak, bunu yapar s a m
kaç a m a y ı p, bir yeri mi kırar ak kuz e ni mi n yerin e b e ni m haykırıp ba ğ ır m a ihtim ali m vardı.
Mamafih ne pah a s ı n a olurs a olsun, bu g e c e birbirimiz e yakla ş m a m a l ı y dı k. Politikayı de ğ i ştirer e k s or du m :
- Beniml e kon u ş m a y ı niçin bu kad ar istedi ğ inizi anlay a b ilir miyi m ac a b a ?
Benim bu s özl eri m kar ş ısın d a o da de ğ i ş ti, ciddi bir tavır alar ak durdu:
de..
ı
- Seninl e ş ak al a ş ıy oruz a m a , m e s e l e ç ok mü hi m , Feri- . Korkuyoru m s e n d e n . ..
- Öyle mi? Neyimden korkuyorsunuz acaba?
- Bir gevezelik etmenden...
- O, h er gün yaptı ğ ı m ş ey de ğ il mi?
- Bu gecekinin her zamankilere benzememesinden...
- Bu g e c e d e ne fevk al â d e lik var ki?... Kâmran ç ok yorul m u ş , üzül m ü ş tü. Artık pant ol o n u n u falan
dü ş ün m e y e r e k dallard a n birin e oturdu; hâl â ş ak ay a de v a m ediy or görül m e k l e b er a b e r , a ğ lay a c a k
hald e y di.
/ Ben, on a acı dı ğ ı m için de ğ il, fakat n e olurs a olsun artık onu nl a kon u ş m a y a tah a m m ü l ü m kal m a d ı ğ ı için,
bir an ön c e ken di mi kurtar m a k için:
/ - Merak et m e , de di m . Korkulac a k bir ş ey ol m a d ı ğ ın a /min ola bilirsin... Hem e n mis afirinin yanın a dön...
Ayıp olur. Söz mü, Ferid e?... Yemin mi?...
- Söz, yemin... Ne istersen...
- inan ayı m mı?
ÇALIKUŞU
43
- Zann e d e ri m ki, inan m a n lâzı m... Artık e s ki si kad ar ç o c u k de ğ ilim...
- Feride...
- Hem ne biliyorum ki, ne s öyl e m e m d e n korkuy or s u n ? Ben, ken di ken di m e oturuy or du m a ğ a cı m d a . . .
- Bilmem, fakat inanmak gelmiyor içimden...
- San a büyüdü ğ ü m ü , h e m e n h e m e n bir g e n ç kız oldu ğ u m u s öyl eyi şi m d e elb et bir m a k s a t var... Hadi
s e v gili kuz e ni m ... Fazla üzül m e yi n... Bazı ş eyl er vardır ki, ç o c u k g örür... Fak at artık büyü m e y e ba ş la m ı ş
bir g e n ç kız hiç fark ed e m e z . . . Hadi gö nlün rah at etsin...
Kâmran'ın korku s u yav a ş yav a ş hayr et e dö n ü ş üy or gibiydi. Beni mutlak a g ör m e k ister gibi ısrarla ba ş ını
kaldırar a k:
- Ne kadar ba ş ka türlü kon u ş uy or s u n Ferid e. . . de di. Söz uzar s a içind e n çık a m a y a c a k t ı k. Yalan cı bir
hidd etl e ba ğ ırdı m :
- Yetişir artık... Uzatırsan s öz ü m ü g eri ala c a ğ ı m ... Kendin dü ş ün...
Bu teh dit, onu korkuttu. Kös kö s a ğ açt a n indi, Nerim a n'ı n gittiği tarafa git m e k t e n utanıy or m u ş gibi,
ba h ç e n i n a ş a ğ ı tarafın a yürü m e y e ba ş la dı.
Mesut dul, o g e c e d e n s o nr a kö ş kt e görün m e z oldu. Kâm- ran' a g elin c e , onu n da uzun za m a n b e n d e n
korktu ğ unu his s etti m.
istan b ul' a h er inişind e ba n a h e diy el er g etiriyordu. Resi mli bir Japon ş e m s iy esi, ipek m e n dill er, ipek
ç or a pl ar, yür ek biçi min d e bir tuval et ayn a s ı , şık bir el ça nt a s ı...
Bir hoyr at ç o c u kt a n ziyad e yeti ş mi ş bir g e n ç kıza yakı ş a c a k bu ş eylerin ba n a veril m e s i n d e k i m a n a n ey di?
Çalıku ş u'nun g öz ü n ü b oy a m a k , ga g a s ı n ı kap at ar a k g e v e z e lik et m e s i n e m a ni ol m a k t a n b a ş k a ne
ola bilirdi?
44
Baş kası tarafınd a n hatırlan m a k t a ki zev ki anlay a c a k ya ş a g el mi ş ti m. Sonra, güz el ş eyler h o ş u m a
gidiyor du.
Fak at ne d e n s e bu h e diy el er e eh e m m i y e t verdi ğ imi n e Kâmran' a ne de ba ş k a s ı n a g ö s termek istiyordum.
Üzeri saz d a n kö ş kl er, ç e kik gözlü Japon kızlarıyla süsl e n m i ş ş e m siy e m i yer e, tozların için e dü ş ürdü ğ ü m
za m a n al mıy or, teyz el eri m d e n :
- Ferid e, san a v erilen h e diy el e rin kıy m etini b öyl e mi bilirsin? diy e az ar işitiyordu m .
Par m a kl arı m ı parlak v e yum u ş a k derisin e sür er k e n ad et a hür m e t duydu ğ u m ça nt a m a ; bir gün eli m d e k i
sulu ye mi ş l eri doldur a c a k gibi bir jest yap ar a k onl arı çı ğ lık çı ğ lığ a b a ğ ırt mı ş - tım.
Biraz g öz ü m ü aç a b ils e m , Kâmran'ın bu korku s u n d a n b e n dah a n e istifad el e r ed e r , ufak tefek şantajlarla
onu daha neler neler almaya mecbur edebilirdim.
Fak at b e n , bir yan d a n o kad ar s e v di ğ i m bu e ş y al arı bile yırtıp kırm a k , s o nr a ayakl arı mı n altına alar ak
a ğ lay a a ğ lay a ez m e k istiyordu m .
Kuzeni m e olan küsk ünlü ğ ü m , n efr eti m bir türlü g e ç m e k bil miy or d u.
Baş ka yazlar m e k t e b i n açıla c a ğ ı günl erin yakla ş tı ğ ını gör dü k ç e ba ş ı m a ğ rır, g özl eri m kar arırdı. Halbuki, o
s e n e ev d e n , bu ins a nl ar d a n uzakla ş a c a ğ ı m günü iple ç e kti m.
*
Mektebin ilk haftaların d a bir paz ar gün üy dü. Sörler bizi Kâğıthan e tarafın a g e z m e y e g ötür m ü ş l er di.
Sörler, s ok a kt a g e z m e y i pek s e v m e z l e r di a m a ne d e n s e o ak ş a m kar anlı ğ a kal mı ş tık.
Ben, taburun en ark a s ı n d a yürüy or du m . Bilme m na sıl oldu? Bir aralık farkın a var m a d a n ark a d a ş l arı ml a
ara m d a k i m e s a f e yi de h ş etli sur ett e açıl mı ş buldu m . Beni h er z amanki âdeÇALIKUŞU
45
tim üz erin e en ön d e gidiy or zan n et m i ş ola c a kl ar ki hiç bir taraftan bir s e s çık mı y or d u. Derk e n yanı m d a bir
göl g e b elirdi. Baktı m, Misel...
- Sen mi sin Çalıku ş u? de di. Niçin b öyl e ken di ken din e , yav a ş yürüy or s u n ?
Sağ ay a ğ ı mı n bile ğ in e sarılı m e n dili gö st er di m :
- Biraz ev v el oyn ar k e n dü ş tü ğ ü m ü n , aya ğ ı mı yarala dı ğ ı mı n farkınd a de ğ ilsin galib a... de di m . Misel, fen a
kız de ğ ildi. Halim e acı dı.
- ister mi sin san a yardı m ed e yi m ? de di.
- Herhald e b e ni ark a n a al m a yı teklif ed e c e k de ğ ilsin...
- Tabii hayır... Buna imk â n yok... Fakat kolun a gire bilirim, de ğ il mi? Öyle de ğ il... Kolunu o m z u m a at...
Daha kuvv etli... Ben de s e ni b elind e n tutayı m... Yükün biraz hafifler... Nasıl, yürürk e n da h a az acı
his s et m i y o r mu s u n ?
Dedi ğini yap m ı ş tı m. Hakikat e n iy i oluyordu.
- Mersi Misel, de di m . Sen ç o k iyi bir kızsın... Biraz yürüdükt e n s o nr a Misel:
- Biliyor mu s u n Ferid e, de di. Bu poz d a yürüdü ğ ü m ü z ü g ör e n ark a d a ş l ar n e zan n e d e c e k l e r ?
- Ne zannedecekler?
- Ferid e de â ş ık ol m u ş ... Mişel'e der dini anlatıy or, diye c e kler. ..
Birden durdum:
- Doğru mu s öylüy or s u n ? de di m .
- Elbette...
- O hald e h e m e n kolu m d a n çık.
Bu emri verirken bir kumandan gibi serttim.
Misel, beni tutmakta devam ederek:
- Koca bud al a, de di. Nasıl bun a ihtim al v eriy or s u n ?
- Budala mı? Niçin?
- Herk e s s e ni n n e oldu ğ unu bil m e z mi?
- Ne demek istiyorsun?
46
- Hiç... Sanki s e ni n b öyl e bir m a c e r a n ola m a y a c a ğ ı nı... Kims e ile kur yap m a n a ihtim al ol m a d ı ğ ını...
- Niçin?... Beni çirkin mi buluyorsun?
- Hayır... Çirkin de ğ il... Belki hatta güz el... Fak at ıslah ka b ul et m e z sur ett e saf, aptal...
- Benim için b öyl e mi dü ş ünüy or s u n ?
- Ben de ğ il h erk e s öyl e dü ş ünüy or... Sev gi işind e Çalıku ş u bir hakiki g our d e ' d ur, diyorlar.
Türkç e s i ni pek iyi bil miy or du m a m a , g our d e Fran sız c a d a as m a k a b a ğ ı, suk a b a ğ ı, b alk a b a ğ ı gibi bir
m a n a y a g elirdi. Hangisi olurs a olsun fen a ş ey... Zaten kıs a b oy u m , kalın c a vücu du m l a bu kab a kl ar d a n
birin e de pek b e n z e m e z de ğ ildi m... Ş u hald e Çalıku ş u'nd a n s o nr a ba n a bir de go ur d e diye isim takılır- sa,
de h ş et... Ne yapıp edip bu hay siy et kırıcı tehlik e nin ön ün e g e ç m e k lâzı m.
Yine on d a n ö ğ r e n di ğ i m bir jestle ba ş ı mı Mişel'in o m z u n a koy du m , m a n alı bir yan b akı ş la hazin hazin
gülü m s e d i m :
- Siz öyle zannededurun.
- Ne söylüyorsun, Feride?
Misel, dur m u ş hayr etl e b an a b akıy or d u. Ben, b oy n u m u çarptırar ak tas dik etti m:
- Maales ef öyl e, de di m v e yalanı m ı bir kat dah a yutulur bir ren g e s o k m a k için de iç ç e kti m...
Misel bu defa hayr etind e n bir istavr oz çık ar dı:
- Güzel... Çok güz el, Ferid e... Yazık ki bir türlü inan a m ı y o r u m . ..
Zavallı Misel, öyl e s e v m e çılgını bir kızdı ki, bunu ba ş k a s ı n d a s ez m e k bile on a zev k v eriy or du. Fak at,
de di ğ i gibi ne çar e ki inan m a y a v e açıkta n açı ğ a s e vin m e y e c e s a r e t ed e m i y o r d u .
Bir mün a s e b e t s i zliktir yap m ı ş ı m . Artık ark a s ı nı g etir m e k na m u s b or c u oluy or du:
- Evet Misel, dedim. Ben de seviyorum.
ÇALIKUŞU
47
- Yalnız s e v m e k mi Çalıku ş u?
- Şüph e si z, kar ş ılığ ı da var: Grand e go ur d e .
Biraz ev v el onun ba n a s öyl e di ğ i go ur d e keli m e s i ni b e n bir de ba ş ın a "ko c a m a n " sıfatını tak ar a k on a iad e
ettiğim hald e: "Sen sin; o s e ni n adın dır!" de m e k bile aklın a g el miy or d u.
Dem e k ki yalan a ba ş lar ba ş la m a z on a ken di mi tanıt m a y a muv affak ol m u ş tu m , n e sa a d e t!
Misel, şimdi b e ni da h a büyük bir mu h a b b e t l e kollarınd a tutuyordu:
- Anlat Ferid e... Anlat, na sıl oldu? Dem e k s e n de ha? Nasıl, s e v m e k güz el ş ey, de ğ il mi?
- Elbette güzel...
- Kim bu?... Çok mu güz el s e v di ğ in g e n ç ?
- Çok güzel!
- Nered e gör dü n? Nasıl tanıdın?
- Haydi, artık ısrarı bırak.
Israrı bırak m a y a can atıyordu m . Fak at n e uydurup s öyl ey e c e ğ i ni bile miy or d u m . Sev e c e k bir hakiki ins a n
bulanl ar a ş a ş m a k lâzı m... Çünkü onu n bir hay alini bile bul m a k o kad ar güç, o kad ar güç ki...
- Haydi Ferid e... Bekle m e . .. Yoks a b e ni ml e ş ak a ettin, diye c e ğ i m .
Birden bir e tela ş lan dı m . Ş aka mı, Allah e sirg e s i n ... Ben as m a yah ut suk a b a ğ ı ha... Öyle bir a ş k hikây e s i
uydur ayı m ki s e n de ş aş ...
Mişel'e s e v di ğ i m diy e prez a nt e et m e k için aklı m a kim g el s e b e ğ e nir siniz? Kâmran!...
- Kuzeni ml e birbiri miz e kur yapıy oruz...
- Geç e n s e n e m e k t e b i n parloir' m d a g ör dü ğ ü m sarı ş ın kuz e n mi?
- Ta kendisi...
- Ah, ne güzel!
50
s öyl e m i y or d u. Fak at b akı ş ların d a n , gülü ş lerind e n n e de m e k istedikl erini anlıy or du m . Bu, b an a garip bir
gurur veriy or du. Bir za m a n g e v e z e li ğ i, yara m a zlı ğ ı bırak m a y a m e c b u r oldu m . Bu vaziy ett e bir ins a nı n
b e b e k gibi atla m a s ı , sıçr a m a s ı , yara m a z lık et m e s i şık bir ş ey ola m a z d ı .
Mamafih, huy canı n altınd a dır, derl er. Akş am ü stl eri s o n ten effüst e Mişel'in kolun a asılar ak on a yav a ş
yav a ş yeni m a s a ll ar uydur m a k t a de v a m ed e r k e n , ara sıra da yin e ş eytan a uyuy or d u m .
Yine bir kır g e zintisi dön ü ş üy dü.
O gün ne d e n s e bizi ml e g el m e m i ş olan Misel, b e ni kapıd a kar ş ıladı, eli m d e n tutarak ko ş a ko ş a b a h ç e n i n
bir kö ş e si n e g ötürdü:
- San a hav a di si m var, de di. Hem s e vin e c e k s i n , h e m üzül e c e k s i n ... _ ı j ??
- Bugün s e nin sâ n s ı n kuzen mektebe geldi...
- Şüph e si z s e nin için... Keşke s e n de b e ni ml e kals ay dı n.
inan m ı y or d u m . Bir büyük s e b e p yokk e n Kâmran, b e ni ara m a y a g el mi ş olsun! Misel h er h al d e yanlı ş
gör m ü ş ola c a ktı.
Mamafih, bu şüph e yi ken di sin e s öyl e m e d i m . Yalan cıkt a n inan m ı ş g ibi görünerek:
- Bir g e n ç erk e ğ in kur yaptı ğ ı kızı gör m e y e g el m e s i n d e n dah a tabii n e olur? de di m .
- Bulun m a d ı ğ ın a üzüldün, de ğ il mi?
- Zann e d e ri m . Misel yan a ğ ı m ı ok ş a dı.
- Bununla beraber o yine gelir, dedi. Mademki seviyor...
- Ona ne ş üph e ?
ÇALIKUŞU
51
O ak ş a m , ye m e k t e n s o nr a Sor Matild b e ni ça ğ ırdı, bir sır m a tel ile birbirin e b a ğ lan m ı ş iki resi mli ş ek er
kutusu uzatar a k :
- Bunları sa n a kuz e ni n g etirdi, de di.
Sor Matild, hiç ho ş lan m a d ı ğ ı m bir tipti. Fakat kutuları ba n a uzatırk e n b oy n u n a sarılıp yan a kl arını
öp m e m e k için ken di mi zor tuttum.
Dem e k Misel yanlı ş g ör m e m i ş ti. Mekteb e g el e n kuz e ni m - di. Arkad a ş ları m ara sı n d a m a s a lı m ı n do ğ ru
oldu ğ un d a n ş üph e ed e n vars a bu kutuyu görün c e onlar da fikirlerini de ğ i ş tirm e y e m e c b u r ola c a kl ar dı. Ne
güz el!
Kutuları mı n biri renk renk fond a nl ar, biri yaldızlı kâ ğ ıtlara sarıl mı ş ş ok ol ol arla doluy du. Üç, b e ş ay ev v el
ols a onları en yakın ark a d a ş l arı m d a n bile n e ihtim a m l a gizler di m . Fak at o g e c e müt al a a s a atin d e
kutuları m eld e n el e sınıfı dol a ş ıy or, bütün ç o c u kl ar, ins aflarının der e c e s i n e gör e , içind e n birer, ikiş er, üç er
alıyorlar dı.
Bazıları uzakt a n b an a m a n alı iş aretl er yapıy orlardı. Ben, utan m ı ş gibi yapar a k ba ş ı mı öt e tarafa ç e viriyor,
gülüy or du m . Ne güz el!
Misel m a al e s e f, yaldızlı dipleri görün m e y e ba ş la m ı ş olan kutuları mı tekr ar b an a tesli m ettiği za m a n :
- Bu kutular ad et a niş an ş ek eri kutusu Ferid e, diy e fısılda dı.
Masalı m b an a biraz pah alıy a m al ol m u ş tu, a m a n e yap ar sı nız?...
Üç gün s o nr a y dı, imtiha n için b oy alı bir c o ğ r afy a haritası hazırlıyoru m . Boya işleri ba n a hiç g el m e z di . Biraz
savruk oldu ğ u m için ikide bird e renkl eri birbirin e karı ş tırıyor, ell eri mi v e dud a kl arı m ı b oy uy or d u m .
O gün de b e n , yin e bu hald e uğra ş ırk e n kapı cı nın kızı sınıfa girdi; b e ni g ör m e k için g el e n kuz e ni mi n
por/o/r'da b e kl e di ğ ini ha b e r v er di. Ne yap a c a ğ ı m ı bile miy or gibi etrafı m a v e kür52
süd e oturan mu alli m s ör e ş aş kın ş a ş kın b aktı ğ ı mı hatırlıyoru m .
O:
- Haydi Ferid e, de di. Haritalarını oldu ğ u gibi bırak... Misafirini g ör...
Haritaları oldu ğ u gibi bırak a yı m , âlâ ... Fakat misafiri hangi suratla görmeye gideyim?...
Yanı m d a k i ark a d a ş ı m , önlü ğ ünün c e b i n d e n mini mini bir ayn a çık ar m ı ş , b e ni ml e e ğ l enir gibi önü m e
koy m u ş tu.
Yüzüm ü n , h el e a ğ zı mı n hali felak etti. Yazı yaz ark e n kal e m i a ğ zı m a s oktu ğ u m gibi, şimdi de fırçayı a ğ zı m a
s ok m u ş tu m . Dudakları m yol yol sarı, kır mızı, m or b oy al arla b oy a n m ı ş tı. Bunları ne m e n dill e, n e de su
vey a sa b u nl a çık ar m a m a imk â n ol m a d ı ğ ını, hatta uğ ra ş s a m büs b üt ün sıv a ş tırac a ğ ı m ı biliyordu m .
Kâmran'ın eh e m m i y e ti yok tabii, on un kar ş ısın a han gi ç e hr e yl e çık m a y ı canı m ister s e öyl e yap arı m ...
Fak at g el e ni n kim oldu ğ unu ö ğ r e n e r e k kıs kıs gül e n ark a d a ş l arı m a kar ş ı b e n , kur yapılan, hatta
niş anla n m a y a hazırlan a n bir kız vaziy etin- dey di m . Hay Allah c ez a s ı n ı v er sin!
Koridord a n çık ark e n g öz ü m e iliş en bir ayn a, sıkıntı mı büs b ütü n artırdı. O kad ar ki, parlotr' m önü b o ş
ols ay dı b elki de içeri gir m e y e c e k ti m . Fak at ne çar e ki, ortad a bu har e k e ti m e m a n a ver e c e k yab a n c ıl ar
dol a ş ıy or du.
Ne yapalı m, artık olan ol m u ş tu. Kapıyı hızla aç ar a k fırtına gibi içeri atıldı m. Kâmran pe n c e r e n i n yanın d a
ay akt a duruy or du. Doğruc a yanın a gits e m , n e bileyi m, m e s e l a birbirimizin elini tutm a m ı z lâzı m g el e c e k ti;
kuz e ni mi n kadın eli gibi te miz ve süslü ell erini ıslak ell eri min b oy a s ı yl a b er b at ed e c e k ti m .
Gözü m e m a s a n ı n üstün d e yin e sır m a tellerl e birbirin e ba ğ lı pak etl er ilişti. Bunların ba n a ait oldu ğ unu
anla dı m . Artık işi gürültüy e g etir m e k t e n , elleri mi n, dud a kl arı m ı n b oy al arını bir ç o c u k deliliği perd e s i altınd a
sakl a m a k t a n ba ş k a çar e yokÇALIKUŞU
53
tu. Siyah önlü ğ ü m ü n et e kl erini tutarak kutuların ön ün d e mu ht e ş e m v e uzun bir rev er a n s yaptı m.' Bu
es n a d a par m a k l arı m ı biraz da et e kl eri m e silm e k ihtiyacını ih m al et m e d i m . Sonra, kutulara eli ml e birka ç
sıkı öpü c ü k g ö n d e r e r e k bir parç a da dud a ğ ı m ı n b oy al arını hafiflettim.
Kâmran gülerek yanı m a yakla ş mı ş tı. Biraz da on a iltifat et m e k lâzı m g eliy or du:
- Bunlar ne büyük iltifatlar, Kâmran Beyefe n di, de di m . Gerçi ş ok ol ol ar, fond a nl ar biraz kılıcı mı zın hakkı
a m a , ne de ols a ins a n m a h c u p oluy or... Evv elki gün kü kutud a bir ne vi fond a n vardı, inş allah onlar a yeni
kutulard a da tes a d üf et m e k mü m k ü n olur... Fakat hakik at e n tarifine imk â n yok... ins a n, onl arı a ğ zınd a
eritirk en yüre ğ i de b er a b e r eriy or.
Kâmran:
- Bu s ef er zan n e d e ri m dah a kıy m e tli bir ş ey bula c a k s ı n , Ferid e, de di.
Yalan cı bir tela ş ve sa b ır sızlıkla onun gö st er di ğ i kutuyu açtı m , içid e n iki yaldızlı kitap çıktı. Bunlar Noel
yortularınd a küçük ç o c u kl ar a h e diy e edil e n resi mli b e b e k m a s a ll arı kabilind e n ş eyl er di. Kuzeni m, h er h al d e
anla m a d ı ğ ı m bir s e b e p l e b e ni ml e e ğ l en m i ş ola c a k tı. Sırf bunu n için bur ay a kad ar zah m e t ettiys e ayıp
do ğ rus u... Ona küçük bir der s ver m e k sırası g el mi ş miydi ac a b a ? Bilmiyoru m , fakat ken di mi tuta m a d ı m .
Boyalı dud a kl arı m a uy m a y a c a k bir ciddiy etl e:
- Hediy el erin h er türü için te ş ek k ür et m e k lâzı m, de di m . Fak at mü s a a d e ed e r s e n i z küçük bir rö m o r k
yap ayı m ... Birkaç s e n e ev v el siz de bir ç o c u ktun uz. O vakit haliniz ve a ğ ırb a ş lılı ğ ınızla büyük ins anl ar a
b e n z e r di niz g er çi, a m a n e de ols a, bir ç o c u ktun uz de ğ il mi? Siz m a ş alla h s e n e d e n s e n e y e büyüy or,
resi mli ro m a n kahr a m a n l a rı n a b e n z e r bir g e n ç oluy or s u n uz da b e n dai m a yeri m d e sayıy or u m ?
Kâmran, hayr etl e gözl erini açtı:
- Pard o n Ferid e, de di. Anlam a d ı m .
54
- Anlaş ılm ay a c a k bir ş ey yok. Yani siz büyüy or s u n u z da b e n ne d e n Biblioth e g u e tfos e m a s a ll arını
okuy a c a k bir b e b e k kalıyoru m v e bir türlü halin e g ör e on b e ş ya ş ın a gir mi ş bir kız mu a m e l e s i n e lâyık
görül m ü y o r u m ?
Kâmran, ş a ş kın ş a ş kın, yüzü m e b ak m a k t a de v a m ediy or du:
- Yine anla m a d ı m , Ferid e!
Bu anlayı ş sızlı ğ a hayr et ed e r gibi bir jest yaptı m, dud a kl arı mı büzdü m . Fakat do ğ rus u aranırs a n e de m e k
istedi ğ i mi b e n de anla m a m ı ş tı m . Yaptığ ım a piş m a n oluy or, bir kaç a m a k arıy ordu m .
Bu defa sinirli bir har e k e tl e ikinci kutunun b a ğ ını kop ar dı m , içind e yin e fond a nl ar vardı.
Kâmran, h e m e n h e m e n res m i bir tavırla hafifç e e ğ ildi:
- Artık siz e er mi ş , yeti ş mi ş bir g e n ç kız mu a m e l e s i et m e k lâzı m g el di ğ ini a ğ zınızd a n işitm e k b e ni pek
ba htiyar etti Ferid e, de di. Kitaplar için sizd e n af dile m e y e lüzu m gör m e y e c e ğ i m . Çünkü fond a nl ar ispat
et mi ş tir ki, kitaplar zat e n bir ş aka d a n b a ş k a bir ş ey de ğ ildi. Maksat siz e kitap g etir m e k ols ay dı b elki o
de m i n ba h s e tti ğ iniz ro m a n l ar d a n da s e ç e b ilirdi m.
Kâmran'ın bu tavrı, bu s özl eri mu h a k k a k alay dı. Fakat öyl e de ols a, onu n kar ş ı m d a bu s e sl e , bu
keli m e l e rl e kon u ş m a s ı ho ş u m a gidiyor du.
Cevap ver m e y e m e c b u r ol m a m a k için ell eri mi bir dua vaziy etind e birbirin e kavu ş turar a k dal gın bir
hayr a nlık rolü oynuy or d u m . O, s öz ün ü bitirinc e yüzün e b aktı m; gözl eri m e dü ş e n sa çl arı bir b a ş iş aretiyle
silk el e y e r e k :
- Ne s öyl e di ğ inizi dinley e m e d i m , ef e n di m , fond a nl ar o kad ar güz el ki... Mamafih, bunl arı g örün c e b arı ş tık.
Mesel e yok. Çok m e r si, Kâmran.
Dinlenil m e d i ğ ini zan n e t m e s i n e onu n galib a canı sıkıl mı ş tı. Mamafih, o da n e d e n s e bun u ba n a
s ez dir m e m e k istedi; içini ç e k e r e k yalan c ı bir s o m u rtk a nlıkla:
55
ÇALIKUŞU
- Ne yapalı m, m a d e m k i ç o c u k h e diy el e ri m a k b ul e g e ç m i y o r artık, bun d a n s o nr a büyük ins a nl ar a m a h s u s
ciddi ş eyl erl e hatırınızı s or arız, de di.
Ben, şimdi yalnız fond a nl arı ml a m e ş g ul görün üy or d u m . Bir mü c e v h e r mu h af a z a s ı s eyr e d e r gibi s e vi n çl e
kutuy a b akıy or, içind e n çık ar dı ğ ı m ş ek erl eri, bir resi mli gaz et e n i n üstün e sıralıy or du m . Aynı za m a n d a da
sa ç m a s a p a n ş eyl er s öylüy or du m :
- Bunları ye m e k de bir s an attır, Kâmran. Hem bu san atı, âciz a n e b e n ke ş fetti m. Bak, m e s e l a s e n şu sarıyı
kır mızı d a n ev v el ye m e k t e bir zarar g ör m e z s i n , de ğ il mi? Halbuki n e yazık? Çünkü kır mızı; h e m fazla
tatlıdır, h e m biraz nan elidir. Onu ev v el a yer s e m sa nırı m o nazik lezz etin e, o ş airan e kok u s u n a yazık olur.
Ah, canı m ş ek erl er...
Bir tan e si ni alar ak dud a kl arı m a g ötürdü m . Kuş yavru s u n u s e v e r gibi ok ş uy or, on unl a ad et a
kon u ş uy or du m .
Kuzeni m elini uzattı.
- Onu ba n a ver s e n e , Ferid e, de di. Tuh af bir naz arl a yüzün e b aktı m:
- Ne demek?
- Yiyec e ğ i m .
- Kutuyu yanın d a açtı ğ ı mız a galib a fen a ettik. Getirdikl erini ken din ye m e y e b a ş lar s a n işimiz v ar...
- Sadece onu ver!
Hakikat e n bu n e de m e k tir? ins a n, b a ş k a s ı nı n a ğ zın a sürül m ü ş bir ş eyd e n iğren m e m e k için... Neler
dü ş ünüy oru m!
Herhald e bir ş aş kınlık ve dalgı nlık sa niy e si g e çir mi ş ola c a ğ ı m ki, kuz e ni m bird e n b ir e elini uzattı, fond a n ı
par m a kl arı m d a n kap m a k istedi. Fak at b e n da h a atik davr a n d ı m . Ş ek eri kaçırdı m v e on a dilimi çık ar dı m :
- Sizin b öyl e el ça b u klu ğ u hün erl eriniz yoktu a m a nasıl oldu, diye alay etti m.
- Bakın, b e n siz e bu kad ar güz el fond a n ı n na sıl yen e c e ğ i ni tarif ed e yi m de on d a n s o nr a kapı n...
56
Başımı biraz ark ay a atar ak tekr ar dilimi çık ar dı m , fond a n ı üz erin e koy du m . Ş ek er, yav a ş yav a ş eridikç e
ba ş ı mı iki tarafa sallıy or, dilim s er b e s t ol m a d ı ğ ı için el har e k e tl eriyl e on a fond a n ı n lezz etin d e ki
fevk al â d e li ğ i anlatıy or dum.
Kuzeni m o kad ar tuhaf bir ş a ş kınlıkla b akıy or d u ki, ken di mi tuta m a d ı m , gül m e y e b a ş ladı m .
Sonra, tekrar ciddile ş ti m, kutuyu uzatar a k :
- Şimdi artık ö ğ r e n e c e ğ i nizi ö ğ r e n m i ş sayıla c a ğ ınız için bir tan e ikra m ed e b iliri m.
Kâmran, yarı ş aka bir hidd etl e kut uyu itti:
- istemem, dedi. Hepsi senin olsun.
Aramızd a a ş a ğ ı yukarı kon u ş ula c a k bir ş ey kal m a m ı ş tı. Ter biy e ica bı ev d e k il er d e n ha b e r s or du kt a n v e
onlar a ko m pli m a n l arı m ı gö n d e r di kt e n s o nr a kutuları mı koltu ğ u m u n altın a sıkı ş tırar ak çık m a y a
hazırlanıy or du m .
Birden bir e parloir' m yanın d a ki od a d a n hafif bir gürültü oldu. Kedi gibi kulak kab art ar a k dinl e di m .
Mektep levh al arın a v e haritaların a m a h s u s olan bu od a n ı n biraz ev v el kapı sı açıl mı ş tı. Sonra levh al ar d a n
birinin yer e dü ş m e s i n e b e n z e r bir s e s işitmi ş tim. Şimdi de ark a d a ki ca mlı kapının ark a s ı n d a fare
tıkırtısın d a n farkı ol m a y a n bir gürültü ve har e k e t hiss e di y or d u m .
Kuzeni m e b elli et m e d e n bu kapıy a ş öyl e bir bakın c a ne gör e yi m ? Buzlu ca m ı n ark a s ı n d a ko c a m a n bir b a ş
göl g e s i ... Derhal işi çak m ı ş tı m. Mişel'di. Bir haritay a ihtiyaç oldu ğ unu s öyl ey e r e k aptal s oru kan dır m ı ş ,
parloir' m yanın d a ki od a d a n bizi göz e tl e m e y e g el mi ş ti.
Gölg e kay b ol m u ş tu. Fakat ca m ı n altınd a ki an a ht ar deli ğ ind e n bu kızın bizi göz etl e di ğ in e hiç şüph e m
yoktu. Ne yap a c a k tı m ? Birbirine kur yapa n iki ins a n sıfatıyla, o bizd e n mutlak a fevk al â d e bir ş eyler
b e kliy or du. Benim, kuz e ni m e "Haydi, Allah yolunu açık etsin, ev d e k il er e s el a m " diy er e k aptal aptal
kapı d a n çıktı ğ ı mı görün c e h er ş eyi anlay a c a k , korid or d a ba ş ıÇALIKUŞU
'
57
mı kollarının ara s ı n d a sıkı ş tırıp sa çl arı m ı karı ş tırar ak "Bana m a s a l okud u n , ha!" diy e gül e c e k ti.
Bu korku, ba n a o sa niy e d e bir hınzırlık dü ş ün dür dü. Doğru bir ş ey de ğ il a m a , m a d e m k i bir rol oyn a m a y a
ba ş la m ı ş tık, s o n u n a kad ar de v a m ed e c e k ti.
Misel, m e k t e p ark a d a ş l arı m ı n ç o ğ u gibi Türkç e bilm e z di. Şu hald e s öyl ey e c e ğ i mi z lakırdıların eh e m m i y e ti
yoktu. Elverir ki, s e s v e jestler s e vi ş e n iki ins anı n jestl erin e b e n z e s i n ... Kâm- ran' a:
- Az kalsın unutuy or du m , de di m . Sütnin e ni n torunu kö ş kt e mi?
Sütninenin torunu senelerden beri kö ş kt e büyüy e n bir ök s üz d ü.
Kâmran, suali m e ş a şırır gibi oldu:
- Elbett e kö ş kt e... de di. Nerey e gitm e s i ni isterdin?
- Tabii... Biliyoru m... Yalnız... Ne bileyi m işte? Ben bu ç o c u ğ u o kad ar s e viy or u m ki... Kuzeni m gülü m s e d i :
- Bu da ner e d e n çıktı, de di. Yüzün e bile baktı ğ ın yoktu biç ar e ni n...
Garip bir hareketle:
- Yüzün e bak m a m a k n e ispat ed e r , rica ed e ri m , de di m . Sev m e d i ğ i mi mi? Ne delilik!... Bilâkis b e n , bu
ç o c u ğ u o kad ar ç ok s e viy oru m ki...
Bu seviyorum kelimesini, La Dam O Kamelya rolü oyn a y a n bir aktris jestiyle b oy n u m u bük er e k ell eri mi
gö ğ s ü m ü n üstün d e kavu ş turar a k tekr ar ediy or, yan gözl e de kapıy a bakıy or d u m .
Misel, altı keli m e Türkç e biliyors a , bunların üçü mutlak a "s e v m e k , s e v gi, s e v d a " gibi ş eyler ola c a k tı.
Mamafih, tah mi ni m d e yanıl mı ş ols a m da h er h al d e bir diksiy o n e r e bak a b ilir, yahut da "s e viy or u m ki"
keli m e s i ni n n e de h ş etli bir m a n a s ı oldu ğ unu h er h a n gi bir Türkç e bilen d e n ö ğ r e n e b ilirdi. Yalnız
60
Kendi mi tuta m a y a r a k bird e n b ir e bir ba s kı n yaptı m:
- Adı n edir? Ne iş yap ar? Evinin adr e s i ne? de di m .
Kuzeni m ş a ş ala dı; o kad ar ş a ş ala dı ki, bir uydur m a isim ve adr e si bile dü ş ün e m e d i . Renkt e n ren g e girer e k
ve gül er e k :
- Ne yapa c a k s ı n ? Niçin bu m e r a k ? gibi keli m el e rl e b e ni atlat m a y a uğ ra ş tı.
Ortada ehemmiyetli bir m e s e l e var mı ş gibi:
- Ben, hafta b a ş ın d a teyz e m e s or arı m , de di ğ i m za m a n is e da h a fazla kızardı.
- Sakın ha! Anne m e on d a n ba h s e t m e . . . Görü ş m e m i iste m e z de, diy e yalv ar m a y a b a ş la dı.
Hiddetl e ay a ğ a kalktı m, zorla tutm a y a ç alı ş tı ğı m elleri mi c e bi m e sakl ay ar a k:
- Ne b a b a do stl arınızla, n e ken di do stl arınızla m e ş g ul oldu ğ u m u zan n e di y or s a n ı z yanılıyor s u n uz.
Münas e b e t s izli ğimd e n öyl e bir lakırdı ortay a atıv er di m işte, diye dı ş arı çıktı m.
O gün d e n s o nr a Kâmran n e za m a n m e k t e b e g el diy s e ba h a n e uydurdu m , yanın a çık m a d ı m . Getirm e k t e
de v a m ettiği kutuları sınıfta, yahut b a h ç e d e yırtarak açıy or, içind e kil erini bir tan e si n e el sür m e d e n
ç o c u kl ar a ya ğ m a ettiriyordu m .
Hakikat m e y d a n d a y d ı . Mesut dul mutlak a bu taraflard a bir yerd e oturuy or du. O g e c e d e n s o nr a mutlak a
anla ş mı ş lardı. Kuzeni m ikide bird e onu n evin e gidiyor, o arad a ba n a da uğ ruy or du.
istedikl eri ahlâk s ı zlı ğ ı yap sı nl ar... Bana n e? Fak at b e ni ara d a oyun c a k et m e l e ri fen a hald e güc ü m e
gidiyor du. Bu aklı m a g el dik ç e vüc u du m a at e ş ba sıy or, hidd ett e n a ğ la m a m a k için dişleri ml e dud a kl arı m ı
kan atıy or du m .
Nerim a n 'ın ner e d e oturdu ğ un u ev d e n s orup ö ğ r e n m e k işten bile de ğ ildi. Fak at bu kadı nın adını a ğ zı m a
al m a k , b an a tah a m m ü l edil e m e y e c e k bir ş ey gibi görün üy or d u.
Eve çıktı ğ ı m bir tatil gün üy dü. Bir mi s afir, Nec miy e'y e :
ÇALIKUŞU
61
- iki gün ev v el Nerim a n ' d a n bir m e kt u p aldı m , de di. Çok m e s u t m u ş ...
Küçücük bir fino köp e ğ ini hav uz d a yıka m a k için dı ş arı çıkıy or du m . Bu s özl eri işitinc e kapının yanın d a
durdu m , yer e ç ö m e l e r e k köp e ğ i yav a ş ç a kuc a ğ ı m d a n indirdi m.
Mesut dul için bir ş e y s or a m a z d ı m , fakat kula ğ ı m a da yas a k yoktu ya...
Misafir, devam ediyordu:
- Nerim a n koc a s ı n d a n ç ok m e m n u n görün üy or, bu s ef er m e s ut olsun zav allı...
Nec miy e , bir ha m a m kub b e s i ah m a k lı ğ ıyla:
- Ya, ya! Bu s ef er bari m e s ut olsun zav allı, diy e mis afirin keli m el e rini ayn e n tekrar edip lakırdıyı kap at m a z
mı? Artık ç ar e si z, iş ba ş a dü ş m ü ş tü; alay cı bir tavırla:
- Hanı m ef e n di, tekrar evl e n dil er mi? de di m .
- Kim hanı m e f e n d i ?
- Mektubunu aldı ğ ınız hanı m . Nerim a n Hanı m... Misafir yerin e Nec miy e cevap verdi:
- Ay, ha b e ri n yok mu? Çoktan... Nerim a n , bir mü h e n d i sl e evl e n di... Beş , altı ayd a n b eri ko c a s ı yl a b er a b e r
izmir'd e...
"Bu s ef er b ari m e s u t ols a zav allı," dua s ı nı bu s ef er de b e n , üçün c ü defa olar a k tekrar etti m v e köp e ğ i
kuc a ğ ı m a kap ar a k dı ş arı fırladı m. Fak at artık hav uz a git miy or, çitlerin, b a ğ kütükl erinin üstün d e n atlay ar a k
ko ş uy or, b a h ç e n i n etrafını dört dö n üy or d u m .
O yaz, bir s ey a h a t yaptı m. Uzak de ğ il, Tekirda ğ ' a kad ar. . Malum ya, hay att a Allah b an a teyz e d e n b ol bir
ş ey v er m e m i ş tir. Bunlarda n biri de Tekirda ğ 'd a dır. Kocası olan Aziz Enişte miz s e n e l e r d e n b eri or al ar d a
mut a s a rrıftır... Müjgân is min d e b e n d e n üç ya ş büyük bir de kızları vardır. Akrab a ç o c u kl arı ara sı n d a galib a
en ziyad e on u s e v e ri m .
Müjgân çirkindir, fakat bu, bana hiç batmaz. Aramızd a ki fark üç ya ş tan ibar et ol m a s ı n a ra ğ m e n , b e n onu
çocukk e n
62
ne d e n s e dai m a ko c a m a n bir ins an gibi gör m ü ş ü m d ü r . Şimdi farkın da h a az al mı ş ol m a s ı n a ra ğ m e n yin e
öyl e görür v e on u "abla" diy e ça ğ ırırı m.
Müjgân Abla, benim tab a n tab a n a zıddı m d ır. Ben, ne kad ar çılgın v e yara m a z s a m , o, o kad ar a ğ ırb a ş lıdır.
Fazla olar ak da mü st e b ittir. Her istedi ğ ini yaptıran, diy e bilirim ki yalnız odur. Bazen na si h atl erin e biraz
s o m u rt s a m , arzuların a kar ş ı kafa tutsa m bile n etic e d e dai m a yelk e nl eri suy a indir m e k lazı m g elir. Niçin?
Ne bileyi m? İ ns a n, birini s e v m e k felak etin e uğ radı mı, esir gibi bir ş ey oluy or.
Müjgân, birka ç s e n e d e bir Ayş e Teyz e m 'l e b er a b e r istan b ul' a g elir ve birka ç hafta kö ş kt e, yahut öt e ki
teyz el eri m d e mis afir kalırdı.
O yaz, Tekird a ğ 'd a n ba n a , h e m e n h e m e n res mi bir dav et g el di. Ayş e Teyz e m , Besi m e Teyz e m ' e yazdı ğ ı
bir m e k t upt a, "Sizde n ümidi m yok," diyor du. "Fak at Ferid e'yi iki ayd a n a ş a ğ ı ol m a m a k üzer e bu tatilde
mutlak a b e kliy oruz. Malum ya, biz de teyz e siyiz. Gel m e z s e eni ş te si de, b e n de, Müjgân da fen a hald e
danl a c a ğ ız."
Besi m e Teyz e m 'l e Nec miy e , Tekirda ğ 'ı düny a n ı n bir ucu gibi görüy orl ar, uzak yıldızlara bak ar gibi
gözl erini bük er e k : "Olac a k ş ey mi? İ mk â n var mı?" diyorlardı.
- İzniniz olurs a bunun imk â n s ı z bir ş ey ol m a d ı ğ ını ispat ile ke s b - i ş er ef ed e c e ğ i m , de di m .
Arkada ş lar ara sı n d a yaz tatillerind e ailel eriyle b er a b e r s ey a h a t e çık a nl ar v e dö n ü ş t e biz e b ol b ol
övü n e n l e r vardı. Dem e k m e k t e p açıldı ğ ı za m a n b an a da a ş a ğ ı yukarı b öyl e bir ş ey yap m a k fırsatı
çıkıy or du.
Bir s e n e ev v el ki flört m a s a lı n a bu s e n e de bir s ey a h a t hikây e s i ilav e et m e k ho ş bir lüks ola c a k tı. Yalnız,
b e ni m iddia m , ça nt a m ı eli m e alar ak, ro m a n l ar d a oku du ğ u m Amerika n kızları gibi, ken di ken di m e vapur a
bin m e k ti. Fak at teyz el eri m bu arzu m u tela ş lı çı ğ lıklarla kar ş ıladılar ve yanı m a bir b e k çi kat m a ÇALIKUŞU
63
dan yola çık m a m a razı ol m a d ıl ar. Hatta b öyl e oldu ğ u hald e : "Karanlıkta güv ert e d e n de niz e sark m a . ..
Kims e ile kon u ş m a . .. Vapur m e r di v e n l e rin d e n deli gibi inm e!" gibi a ğ ır na si h atl erl e hay siy eti mi kırdılar.
Sanki Tekird a ğ 'a işley e n pab u ç büyüklü ğ ün d e k i külüstür vapurun bir tran s atl antik gibi s e k s e n m etr e
m e r div e n i var mı ş gibi...
iki s e n e d ir gör m e d i ğ i m Müjgân'ı büyü m ü ş , kon u ş m a y a c e s a r e t ed e m e y e c e k kad ar kerliferli bir hanı m
ol m u ş buldu m . Mamafih, yine ça b u c a k anla ş tık.
Ayş e Teyz e m 'l e Müjgân'ın sürü sürü ah b a pl arı vardı. Ben de onl arın ara s ı n a karı ş tı m.
Her gün bir mis afirliğ e, kö ş k e yahut ba ğ a dav et ediliyorduk.
Artık ko c a m a n bir kız oldu ğ u m u , bir hafiflik yapar s a m b e ni ayıplay a c a k l arı nı s öyl e di kl eri için har e k e tl eri m e
s o n der e c e dikk at ediy or du m . Yab an c ı kadınl ar a ko m pli m a n yap ar k e n , suall erin e ciddi v e nazik c e v a pl ar
ver m e y e çalı ş ırk e n , ken di mi mi s afirlik oyun u oyn a y a n b e b e k l e r e b e n z e tiy or du m . Mamafih, ins a n ara s ı n a
katıl m a k biraz da gururu m u ok ş a m ı y o r de ğ ildi.
Bu mi s afirlikler b e ni e ğ l en dir m e k l e b er a b e r , yin e de en ç ok s e v di ğ i m za m a n l ar Müjgân'la yalnız kaldı ğ ı m
sa atl er di.
Enişte mi n, evi de niz e b ak a n yüks e k bir b ayırın üstün d e y di. Müjgân Abla, b e ni m , bazı yerl eri dik bir duv ar a
b e n z e y e n bu bayırd a n sa hil e inm e m i ev v el a tehlik eli bul m u ş , b e ni m e n et m e y e uğra ş mı ş tı. Fak at
s o nr a d a n ken di si de bun a alı ştı. Saatler c e ku ml ar d a yatıyor, suların üz erind e n ta ş s e ktiriyor, sa hil
b oy un c a yürüy er e k ta uzakl ar a gidiyor duk.
Deniz, bu mevsimde çok güz el v e sakin fakat n e ş e s iz di. Bazen sa atl er g e ç e r , üzerin d e bir yelk e n , inc e bir
du m a n parç a s ı görün m e z d i . Hele ak ş a m ü s tl erin e do ğ ru sular, ins a nı ha st a ed e c e k kad ar g e ni ş liyor ve
yalnızla ş ıy or du. Berek et v er sin b e n , bu tehlik eyi dah a ev v el d e n his s e diy or, sa hild e ki kay al arı
kah k a h al arı ml a çın çın öttürüy or d u m .
64
Bir gün Müjgân'la ba ş ı mı al mı ş , ta ilerid e ki bir burn a do ğ ru yürü m ü ş tük. Maksadı m ı z, bu burnu m e y d a n a
g etir e n kay al arın öt e tarafınd a n koy a g e ç m e k ti, fakat ak si gibi, yol kap alıydı. Ayakları mızı çık ar ar a k suy a
gir m e k t e n ba ş k a çar e yoktu. Ben ken di h e s a b ı m a bu m e c b u riy et e s e vi n di m bile. Fak at er mi ş , yeti ş mi ş bir
küçük h a n ı m olan Müjgân'ı ne yapa c a ğ ız?
Ne s öyl er s e m iskarpinl erini v e ç or a pl arını çık art m a y a c a ğ ı nı bildi ğim iç in ona bir teklifte bulundum:
- Gel, Müjgân Abla, s e ni ark a m a alayı m ... Öyle g e çir e yi m , de di m .
Razı ol m a d ı:
- Deli ç o c u k , s e n kos k o c a ins a nı nasıl kaldırırsın? de di. Zavallı Müjgân, ya ş ı gibi b oy u da b e n d e n büyük
oldu ğ u için ken di sini taş ı m a y a güc ü m yet m e y e c e ğ i ni zan n e di y or d u. Sinsi sinsi yanın a yakla ş ar a k:
- Bakalı m, bir tecrü b e ed eli m de, olurs a ne âlâ de di m ve onu kalç al arın d a n yak al a dı ğ ı m gibi hav a y a
kaldırdı m .
Müjgân bunu ev v el a sa hid e n birka ç adı mlık bir tecrü b e san m ı ş tı. Kendini kurtar m a y a çalı ş ar ak:
- Delilik et m e , bırak. Sen, b e ni na sıl ta ş ırsın? diy e gülüy or d u. Fak at çıplak ay akl arı ml a suyun içind e
yürüdü ğ ü m ü g örün c e çıldıra c a k gibi oldu.
- Tüy gibi hafifsin abl a, de di m . Çırpm a c a k olurs a n b oylu b oy u m u z a dü ş eriz, ikimiz e de yazık olur. Fak at
rah at d urursan korku yok.
Zavallı kız, sap s a rı ke sil mi ş ti. Bir keli m e s öyl er s e muv a z e n e n i n b oz ul m a s ı n d a n korkuy or gibi a ğ zını,
gözl erini kapıy or, elleriyle sa çl arı m a sarılıy or du.
Zavallı Müjgân, bir karı şlık suyun üstün d e , bir uçuru m d a n g e çiy or m u ş gibi gözl erini kapıy or, sırtı m d a
kı mıld a m a y a c e s a r e t ed e m i y o r d u .
Bir de burnu dön ü n c e n e g ör eli m! Karaya ç e kil mi ş bir san d alı n yanın d a yiyec e k yiyen üç b alık çı biz e
bak m ı y o r mu?
ÇALIKUŞU
65
- Ettin mi ed e c e ğ i ni, Ferid e? diye fısılda dı, şimdi n e yap a c a ğ ız?
Ben güldüm:
- Balıkçılar ad a m ye m e z l e r ya, de di m .
Mamafih, vaziy eti miz hakik at e n tuhaftı. Hele b e n , dizka- pakları m a kad ar çıplak b a c a k l arı m , eli m d e
ç or a pl arı ml a ins a n için e çık a c a k hald e de ğ ildi m.
Müjgân, inc e ci k ba c a k l arıyla -süpür g e önü n d e n kaç a n örü m c e k gibi- ko ş m a y a hazırlanıy or d u. Ben, bu
korkuyu ayıp buldu m .
Suların o gün niçin kıyıdaki yolları kap a dı ğ ını, han gi sa atl er d e de nizin ne tarafların d a b alık tuttuklarını
s or du m . Sırf lakırdı olsun diy e sa ç m a s a p a n suall er.
Balıkçıların ikisi yirmi ş er ya ş ınd a, yahut biraz da h a fazla iki g e n ç , biri sak allı bir ihtiyardı.
Gen çl er, utan g a ç görün üy orl ar dı. Cev apl arını ihtiyar v er di. Fak at o da b e s b e lli b e ni m gibi lakırdı bul m a k t a
güçlük ç e kti ği için kim oldu ğ u m u s or du.
Bir an durakl a dı kt a n s o nr a: "Ben Marika diy e bir kızı m ; tüccar amcama istanbul'dan misafir getirdim,"
dedim ve yürüdüm.
Müjgân b e ni kolu m d a n tutarak, sürükl er gibi ko ş tururk e n : "Allah c ez a n ı v er sin. Niçin b öyl e yaptın?"
diyor du.
- Ne bileyi m, de di m ... İ stan b ul'd a ki teyz el er, "Dilini sıkı tut. Saç m a s a p a n kon u ş m a ... Oraları de dik o d u c u
yerl erdir," diy e tekrar tekr ar te m b i h ettiler ba n a . Balıkçılar, "Bu nasıl Müslüm a n kız b öyl e, sa d e b a ş ını de ğ il
ba c a kl arını da açıy or," de m e s i nl er diye.
Hasılı, kork a k Müjgân, bu hiçt e n ş eyi ad et a büyük bir m e s e l e yaptı...
Çalıku ş u - F.5
66
Reş at Nuri Güntekîn
Akş a mü stl eri Müjgân'la kol kola g e z e r k e n g e n ç bir süv ari zabitinin etrafı mız d a dol a ş tı ğ ın a dikk at et mi ş tim.
Bu zabit, s öz d e atın a taliml er yaptırıy or du. Fak at Allah'ın kırınd a ba ş k a gidile c e k yer yok m u ş gibi
müt e m a d i y e n bizi m g ez di ğ i miz yolda gidip g eliy or, yanı m ı z d a n g e ç e r k e n biz e bakıy or d u; h e m de o kad ar
garip bir alak a ile ki, n er e d e y s e durup kon u ş a c a k .
Bir gün o, yine atını oyn at ar a k v e bizi duv ar ken arı n d a ki a ğ a çl ar ark a s ı n a kaçır ar a k yanı m ı z d a n g e ç tikt e n
s o nr a yav a ş ç a güldüm, öksürdüm ve:
- Anlayalı m Müjgân Abla! de di m . Müjgân yüzü m e b aktı:
- Ne demek istiyorsun, Feride? dedi.
- Şunu de m e k istiyoru m ki artık es ki si kad ar ç o c u k de ğ iliz abl a... Zabit Bey'le mük e m m e l kur
yapıy or s u n uz . Müjgân gül m e y e b a ş la dı:
- Ben mi? Deli çocuk!
- Biraz akra n mu a m e l e s i et m e k ten e z z ülün d e bulun m a n ı z d a n n e çık ar ef e n di m ?
- Zabitin b e ni m için dol a ş tı ğ ını mı zan n e di y or s u n ?
- Onu zann et m e m e k için biraz aptal ol m alı. Müjgân tekr ar güldü. Fak at bu defaki gülü şte biraz ıstırap
vardı. Sonra içini ç ekti:
- Yavrucu ğ u m , b e n öyl e ark a s ı n d a n ko ş ula c a k bir kız de ğ ilim ki... O, s e nin için etrafı mız d a gidip g eliy or...
- Ne s öylüy or s u n , abl a! Gözleri m falta ş ı gibi açıl mı ş tı.
- Evet, s e ni n için... Sen g el m e d e n ev v el yin e görürdü m . Fak at b e ni yolun ken arın d a ki şu a ğ açl ar d a n ayırt
et m e d e n g e ç e r gid er di v e bir da h a dö n m e z d i ...
O g e c e , ye m e k t e n s o nr a Müjgân'la evin ön ün e çık mı ş tık. Konuş m a d a n de niz e do ğ ru yürüy or duk. .
Müjgân:
- Senin bir der din var Ferid e, de di. Hiç s e si n çık mıy or.
67
ÇALIKUŞU
Biraz durakl a dı ktan sonra cevap verdim:
- Gündüz s öyl e di ğ in mü n a s e b e t s i z lakırdıyı aklı m d a n çık ar a m ı y o r u m , m a h z u n oluy oru m . Müjgân ş a ş ırdı:
- Ne dedim ben?
- "Ben ark a s ı n d a n ko ş ula c a k bir kız de ğ ilim ki," de di n. Müjgân, hafif bir kah k a h a kop ar dı:
- Peki ama, bundan sana ne?
Ellerini tuttum, gözlerim dolu dolu, donuk bir sesle:
- Sen çirkin misin abla? dedim.
O yine güldü, b e ni ml e e ğ l en e r e k yan a ğ ı m a bir fisk e vurdu:
- Ne çirkin, n e güz el!... Ortayı m diyeyi m de kav g a y ı kıs a ke s e li m ... Sana g elin c e , biliyor mu s u n s e n
büyüdü k ç e de h ş et bir ş ey oluy or s u n!
Ellerimi Müjgân'ın o m u zl arın a koy du m , on u öp e c e k gibi burnu m u sür er e k :
- Benim için de orta diyelim de mesele bitsin, dedim.
Bayırın ken arı n a g el mi ş tik. Yerd e n ta ş toplay ar a k de niz e at m a y a ba ş ladı m . Müjgân da b an a uydu. Fak at
zav allı, h e m ta ş at m a s ı n ı bil miy or d u, h e m de kolları kuvv et siz di.
Benimkil erin h er za m a n hav a d a kay b ol d u kt a n s o nr a uzakt a bir yak a m o z parıltısıyla suları
yıldızlan dır m a s ı n a muk a b il onu n kil er gülün ç bir patırtı ile bayırın taşların a ç arpıy or, yahut a ş a ğ ı ku m sal a
dü ş üy or du v e de h ş etli gülüy or d uk.
Ay ışığınd a n sırılsıkla m bir de nizin iki g e n ç kıza ilha m ı bu ol m a m a l ıy dı. Ama n e yapar sı nız! Mamafih, biraz
s o nr a Müjgân yorular a k büyük bir kay a parç a s ı nı n üstün e oturdu; b e n de ayakl arının dibin e ç öktü m .
Bana mektep ark a d a ş l arı m a dair suall er s oruy or d u. Ona b e ni m Mişel'in birka ç vak a s ı n ı anlattı m. Sonra
eli m d e ol m a d a n ken di uydur m a m a s a lı m d a n b a h s e b a ş la dı m .
Buna ne s e b e p vardı? Müjgân' a yaptı ğ ı m itiraf sa d e c e bir
68
g e v e z e lik ihtiyacı mıy dı? Bilmiyoru m . Fakat ara sıra mü n a s e b e t s i zli ğ imi his s e d e r e k dur m a k istedi ğ i m
hald e bir türlü ken di mi tuta mıy or d u m .
Müjgân' a anlattı ğ ı m ş ey, netic e itibariyle, ark a d a ş l arı mı na sıl bir kurt m a s a lıyl a aldattı ğ ı mı n hikay e s iy di.
Fak at o za m a n rol ica bı nasıl m a h z u nl a ş ıy or s a m , şimdi de b öyl e bir m e c b u riy et ol m a d ı ğ ı hald e o hüznün
yanın a ken di mi kaptırıy ordu m . Müjgân'ın yüzün e bak m a k t a n ç e kiniy or d u m . Kâh onun et e kl eriyl e,
dü ğ m e l e riyl e oynuy or, kâh ba ş ı mı dizin e koyuy or v e dai m a de niz e, uzaklar a b akıy or d u m .
Masalı mı n kahr a m a n ı n ı n kim oldu ğ unu ev v el a Müjgân' dan sakl a m a y a gayr et et mi ş ti m. Fakat s o nr a d a n
bun u da a ğ zı m d a n kaçırdı m .
Müjgân, bir ş ey s öyl e m i y o r, sa d e c e sa çl arı m ı ok ş ay ar a k b e ni dinliyordu.
Sözü m ü bitirdiğim v e ark a d a ş l arı m a uydurdu ğ u m yalanın ayıp bir ş ey oldu ğ unu ken di mi n de anla dı ğ ı mı
s öyl e di ğ i m za m a n , o ne de s e b e ğ e nir siniz?
- Zavallı Ferid e ci ğ i m. Sen, Kâmran'ı s a hi d e n s e viy or s u n , de di.
Bir çı ğ lık kop ar ar a k Müjgân'ın üstün e atıldı m, onu kuru otların için e yuv arlay ar a k tartakla m a y a b a ş la dı m :
- Ne dedin abla, n e de din? Ben, sinsi sa n çıya nı... Müjgân, s oluk s olu ğ a ken di ni kurtar m a y a çalı ş ıy or,
de b e l e n iy or d u:
- Bırak b e ni, de di... Üstümü ba ş ı mı yırtac a k s ı n . Yoldan g ör e c e k l e r , rezil ola c a ğ ız, Allah a ş kın a yap m a!
diy e yalv arıy or d u.
- Sözünü mutlaka geri alacaksın...
- Mutlaka g eri alac a ğ ı m , de di. Ne isters e n yap a c a ğ ı m , bırak b e ni...
- Ama öyl e hatır için de ğ il, b e ni aldat m a k için de ğ il...
- Peki, hatır için de ğ il... Seni aldat m a k için de ğ il... Sahid e n ...
69
ÇALIKUŞU
Müjgân, aya ğ a kalk mı ş , üstünü silkiyor:
- Ferid e, s e n sa hi d e n deliy mi ş sin, diye gülüy or d u. Ben yeri m d e n kalk m a m ı ş tı m . Titrey er e k :
- Allah'tan kork m a d a n b an a na sıl iftira ediy or s u n , abl a, de di m . Ben da h a ç o c u ğ u m .
Sonra ken di mi tuta m a y a r a k a ğ la m a y a ba ş ladı m .
O g e c e yata ğ ı m d a b e ni şidd etli bir at e ş ba stırdı. Bir türlü uyuya m ı y or , sayıklıy or, a ğ a dü ş m ü ş ko c a m a n bir
balık gibi ken di mi or a d a n or ay a atıy or du m .
Berek et v er sin g e c e l e r kıs ay dı. Ortalık aydınla nı n c a y a kad ar Müjgân b e ni yalnız bırak m a d ı .
Vücudu m d a bir ş ey de ğ i ş mi ş gibi ken di ken di m e kar ş ı yenil m e z bir korku v e tiksinti duyuy or du m , ikide
bird e bir b e b e k hıçkın ğ ıyla Müjgân' m b oy n u n a sarılıyor, "Niçin öyl e s öyl e di n, abl a?" diy e hıçkırıy or du m .
O, b e s b e lli yeni bir hücu m a uğra m a k t a n ürktü ğ ü için n e "ev et", n e "hayır" diyor, sa d e c e sa çl arı mı
ok ş ay ar a k , ba ş ı mı kuc a ğ ın a alar ak b e ni yatı ş tır m ay a çalı ş ıy or du. Yalnız, sa b a h a kar ş ı o da as a b il e ş er e k
isyan etti, hırçın bir s e sl e b e ni az arla dı:
- Deli, s e v m e k ayıp mı? Kıyam et kop m a d ı ya... Daha ol m a z s a evl e nir siniz, olur biter... Uyu bak a yı m
göz ü m ü n önü n d e ... Ben öyle terbiyesizlik istemiyorum.
Müjgân Abla'nın bu umul m a z ba s k ı sı kar ş ısın d a bu s ef er de b e n sindi m . Zaten vücu du m d a da uğ ra ş m a y a
kuvv et kal m a m ı ş tı. Bütün bir g e c e da ğ d a kurtla b o ğ u ş tuktan s o nr a sa b a h a kar ş ı ken di ni bırak a n Mösyö
Seguin'in Keçisi' ne dö n m ü ş tü m .
Uykuya dal ark e n Müjgân' m tekrar katıla ş mı ş bir s e sl e :
- Galiba o da san a kar ş ı lak ayt de ğ il, diye fısılda dı ğ ını işittim, fakat artık isyan a kudr et bula m a y a r a k
uyudu m .
70
Ertesi gün yerli zen gi nl er d e n birinin çiftliğin e davetliydik.
Hayatı m d a bu gü n k ü kad ar azdı ğ ı m v e e ğ le n di ğ i m bir gün ol m a m ı ş gibidir.
Ayş e Teyz e m 'l e Müjgân'ı çiftliğin hav uzu ken arı n d a büyükl erl e de dik o d u yap m a y a bırak ar a k ç o c u kl arı
pe ş i m e tak mı ş , etrafta otu ota, suyu suy a kat mı ş tı m. Hatta bir aralık çıplak bir ata bin m e y e uğ ra ş ar ak ufak
bir tehlik e de g e çir mi ş ti m. Teyz e m l e Müjgân b e ni g ör dü k ç e birtakı m el v e b a ş iş ar etl eri yapıy orlar dı.
Ne de m e k istedikl erini gay et iyi anlıy or du m . Fakat anla m a k işim e g el m e d i ğ i için g ör m e z likt e n g eliy or,
a ğ a çl arın ara s ı nda tekrar kendimi kaybediyordum.
Evet, on b e ş ya ş ınd a, ken di nazik tabirleri üzer e "at an a s ı gibi" bir kızın ba ş açık, b a c a k l ar çıplak, üst ba ş
dar m a d a ğ ı nı k, iş çiler, yan a ş m a l a r ara sı n d a h oyr atlık et m e s i ayıptı, bun u b e n de biliyordu m a m a , bir türlü
ken di m e lakırdı anlat a m ı y o r d u m .
Bir aralık, Müjgân'ı yalnız bular ak kolun d a n yak al a dı m :
- Ne anlıy or s u n bu Erm e ni g elini ed alı hanı ml ar d a n ? Gel s e n de b e ni ml e bar e b e r , de di m . O, ad et a kızdı:
- Sen hakik at e n ş aş ılac a k bir m a hluk s u n , can a v a r gibi bir ş eysin Ferid e, de di. Akş am n e hald e y di n?
Sab a hl e yi n iki s a at bile uyu m a d ı n , tekrar ay a ğ a kalktın. Halind e zerr e kad ar yor gu nluk e s e ri yok. Rengin
parlıyor, gözl erin parlıyor. Halbuki b e ni ne hal e g etirdin, bak!
Zavallı Müjgân, hakik at e n acı n a c a k hald e y di. Gec e ki uykus uzlukt an s o nr a, yüzü gözl erinin b ey a z ı n a kad ar
bal m u m u gibi sar ar m ı ş tı.
ÇALIKUŞU
71
- Gec e yi hatırla mı y or u m bile, de di m ve tekr ar kaçtı m .
*
Akş a mü st ü, ara b a m ı z g e ci kti ğ i için yay a olar ak dön üy or uz. Bu tabii, dah a iyi. Zaten çiftlik uzak bir yerd e
de ğ il... Teyz e m , ken di ya ş ınd a iki ko m ş u s uyl a ark a d a n g eliy or. Biz, nihay et biraz canl a n m a y a kar ar v er e n
Müjgân'la kol kola hayli ön d e n yürüy oruz. Yolun bir yanın d a yıkık duv arlar, çitlerl e ç e vril mi ş ba h ç e l e r , öt e
yanın d a o büyük ümitsizliğ e b e n z e y e n yel- ken siz v e du m a n s ı z de niz var.
Bahç el e r d e vakitsiz bir s o n b a h a r b a ş la m ı ş , duv arl arı, çitleri sar a n ye ş illikler kuru m u ş , tek tuk çiç e kl eri toz
içind e sar a- np buru ş m u ş . Seyr ek fasıllarla birbirind e n ayrılan cılız gürg e n l e rin inc e, titrek g öl g el e riyl e
b er a b e r yolun tozları üz erin e kuru yapr akl ar dök ülüy or.
Yalnız, ta uzakl ard a , ken di halin e bırakıl mı ş ba h ç e n i n derinl erin d e birtakı m kır mızı b e n e k l e r s e çiliy or.
Bunlar b ö ğ ürtlen dir v e mu h a k k a k ki Allah onl arı çalıku ş ları ga g al a s ı n diy e yarat mı ş tır.
Bu sebepten, ümitsiz de nizi bırakıy oru m v e Müjgân'ın kolun d a n tutup b ö ğ ürtlenl er e do ğ ru sürükl e m e y e
ba ş lıy oru m .
Arkada kil er kaplu m b a ğ a adı ml arıyla bizi g e çi p a ş a ğ ı kö ş e nin b a ş ın a varın c a y a kad ar biz, s e k s e n defa
işimizi bitiririz.
Fak at Müjgân Abla ins a nı sa bır sızlıktan çıldırta c a k kad ar mız m ı z. Tarlanın orta sı n d a yürürk e n iskarpinin
topu ğ u burkuluy or, kuru ekin sapl arının ay akl arın a bat m a s ı n d a n korkuy or, iki karı şlık bir h e n d e k t e n
atla m a k lâzı m g el di ğ i za m a n ter e d d üt ediy or.
Bir aralık bir köp e ğ in hücu m u n a uğradık. Müjgân'ın el ça nt a s ı n a sı ğ a c a k büyüklükt e bir köp e k . Abla m,
bun u görün c e kaç m a y a , imd at iste m e y e kalkı ş tı. Nihay et, b ö ğ ürtlenl er d e n de korkuy or d u.
"Hastal an a c a k s ı n ... Miden b oz ul a c a k " diy e ye mi ş l eri eli m d e n kap m a k istiyordu. Ara sıra hafifç e
b o ğ u ş uy or du k.
72
Böğ ürtlenl er eziliyor, yüzü m e yapı ş ıy or, b e ni m g e ni ş yak al arı m a iki sır m a çap a işlen mi ş b ey a z m ar e n
bluzu m u lek el er içind e bırakıy or d u.
Aradakil er biz e yeti şinc e y e kad ar biz, işimizi bitiririz de m i ş ti m a m a , b e n Müjgân v e b ö ğ ürtlenl erl e de v a m l ı
hald e çalı ş ırk e n onlar yolun alt ba ş ını bul m u ş l ar dı. Galiba bizi m e r a k elikleri için kö ş eyi dö n üy orl ar, ark ay a
bakıy orl ar dı. Yanlarınd a bir erk e k vardı.
Müjgân, "Kim acaba?" dedi.
- Kim olacak, bir yolcu, yahut bir köylü.
- Zannetmiyorum.
Doğrusu aranır s a onu b e n de pek zan n et m i y o r d u m . Akş amı n ala c a k a r a n lı ğ ı v e yol ken arı n d a ki büyük
a ğ a çl arın göl g el e ri ara sı n d a pek iyi s e çil m e m e k l e b er a b e r b a ş k a türlü bir ins a n oldu ğ u görülüy or du.
Biraz s o nr a bu erk e k biz e el salladı, s o nr a onl ard a n ayrılar ak biz e do ğ ru yürüdü.
Ş a şırmı ş tık. Müjgân:
- Çok tuhaf! Herhalde bir bildik olacak, dedi ve biraz sonra heyecanla ilave etti:
- Ferid e, bu Kâmran' a b e n ziy or. Sakın...
- İ mk â n ı yok. Ne işi var bura d a , de di m .
- O, vallahi, ta kendisi.
Müjgân ko ş m a y a b a ş la dı. Ben, bilâkis yürüyü ş ü m ü dah a a ğ ırla ş tır mı ş tı m. Soluğ u m u n tıkan dı ğ ını,
dizleri min ke sildi ğ ini hiss e di y or d u m .
Yolun ken arı n d a durdu m . Ayağ ımı büyük bir ta ş ın üzerin e koy ar a k e ğ ildi m, iskarpinl eri mi n b a ğ ını ç öz d ü m ;
s o nr a a ğ ır a ğ ır yenid e n ba ğ la m a y a b a ş ladı m .
Yüz yüze geldiğimiz za m a n b e n , sakin ve biraz da alay cıy dı m :
- Hayret, de di m . Siz bural ar d a ... Bu kad ar uzun yolculu ğ u na sıl g öz e aldınız?
ÇALIKUŞU
73
O, bir ş ey s öyl e m i y o r, bir yab a n c ı kar ş ısın d a gibi ç e kin g e n bir gülü m s e m e ile yüzü m e bakıy or d u. Sonra
elini uzattı.
Ben, ken di mi n kil eri h e m e n g eri ç e kti m, ark a m d a sakl a dı m .
- Müjgân Abla ile ken di miz e bir b ö ğ ürtlen ziyafeti verdik. Ellerim yapı ş yapı ş . Sonra da üstün e tozlar
yapı ştı. Teyz el e r nasıl? Nec miy e na sıl?
- Gözlerinden öpüyorlar, Feride.
- Mersi.
- Ne kadar yanmı ş sın, Ferid e... Derin pul pul ol m u ş .
- Güne ş t e n .
Bir aralık Müjgân s öz e karı ş tı:
- Sen de öyle, Kâmran, dedi.
- Kim bilir... Ş e m s iy e s iz m e h t a pt a mı dol a ş tı, n e dir? de di m .
Gülüştük v e yürüdük.
Biraz s o nr a Ayş e Teyz e m ile Müjgân, kuz e ni mi araların a aldılar. Teyz e m i n ko m ş ul arı kırkı g e ç m i ş
ya şlarıyla ken dil erini kadın d a n , Kâmran'ı erk e kt e n s ay ar a k biraz alar g a gidiy orlardı.
Ben, ön d e ç o c u kl arl a b er a b e r yürüy or du m . Fak at kula ğ ı m ark a d a y dı . Kuzeni min teyz e m l e Müjgân'a,
ken di sini han gi rüzg ârın buray a attı ğ ını anlat m a s ı n ı dinliyordu m :
- Bu yaz istan b ul'd a ç ok sıkıldı m, de di. Ama bile m e z s i niz n e kad ar ç ok...
Topu ğ u m u hidd etl e yer e vurdu m , içim d e m "Elbett e, de di m , m e s ut dulu yad eller e kaçırdıkta n s o nr a
bun d a n tabii n e olur?"
O, devam etti:
- Evvelki g e c e ayın on b e ş i idi. Bir ark a d a ş grub uyl a Alem d a ğ ı'n a çıktık. Son der e c e güz el bir g e c e y d i.
Fak at b e ni m yoruc u e ğ l en c e l e r e tah a m m ü l ü m yok. Sab a h a do ğ ru kim s e y e ha b e r ver m e d e n ken dj
ken di m e ş ehr e indi m. Hasılı, fen a hald e sıkılıyordu m . Birkaç gün İ stan b ul'd a n uzakla ş m a y ı dü ş ün dü m .
74
Fak at ner e y e gid er si niz? Yalov a' nın m e v s i m i de ğ il. Bursa bu aylard a c e h e n n e m gibi yan ar.
Birden bir e aklı m a siz g el diniz. Zaten sizi de de h ş etli gör e - j c e ğ i m g el mi ş ti.
Enişte ml e teyz e m o ak ş a m Kâmran'ı g e ç vakt e kad ar" ba h ç e d e alık oy dul ar. Müjgân da yorgunlukt a n
ay akt a dura m a y a c a k hald e ol m a s ı n a ra ğ m e n , burunlarının dibin d e n ayrılmıy or du.
Ben, bilâkis grub a alar g a duruy or, ikide bird e içerid e yahut b a h ç e n i n ark a taraflarınd a kay b ol uy or d u m .
Bir aralık, bilm e m niçin, yanl arın a yakla ş m a k lâzı m g el mi ş ti. Kâmran, hali m d e n alındı ğ ını g ö st e r e n bir
tavırla:
- Misafire hür m e tt e kusur ediliyor galib a, de di. Ben gül er e k o m u zl arı m ı kaldırdı m :
- "Misafir misafiri çekemez" derler dedim.
Müjgân, b e ni tekr ar kaçır m a m a k ister gibi sı m s ı kı bile ğ i m d e n et e ğ i m d e n tutuyor du. Silkindi m v e yat m a y a
ihtiyacı m oldu ğ unu s öyl ey e r e k od a m a çıktı m.
Müjgân, g e ç vakit od ay a g el di ğ i za m a n b e n yata ğ ı m d a uyu m u y o r d u m . Karyola mı n ken arın a oturdu,
yüzü m e baktı. Gülec e ğ i mi his s e d e r e k öt e tarafa dö n d ü m , horla m a y a b a ş la dı m .
O, zorla ba ş ı mı kaldırdı:
- Saht ek ârlı ğ a lüzu m yok, aç gözl erini, de di.
- Vallahi uyuy or d u m , diy e g özl eri mi iri iri açtı m . Fakat ikimiz de ken di mi zi tuta m a y a r a k gül m e y e ba ş ladık.
Müjgân ç e n e m i ok ş ay ar a k :
- Tah mi ni m do ğ ru çıktı, de di .
Sert bir har e k e tl e kary ol a de m irl erini zan gır d at ar a k do ğ ruldu m :
ÇALIKUŞU
75
- Ne demek istiyorsun? O, birdenbire ürktü:
- Hiç... Hiç, dedi. Sonra gülerek ilave etti:
- Allah a ş kın a b o ğ u ş m a y a falan kalk ayı m de m e , yor gu nlukt a n ölürü m . Sonra la m b a y ı s ö n d ür e r e k yata ğ ın a
girdi.
Birkaç dakik a s o nr a da b e n on un kary ol a s ı n a gitmi ş , b a ş ını yastı ğ ınd a n kaldırar a k kollan m a al mı ş
bulunuy or d u m . Fak at o zav allı hakik at e n uyu m u ş tu. Gözlerini aç m a d a n : "Yap m a , Ferid e" diye yalv ar dı.
- Peki, de di m . Yalnız dilinin ucun d a bir ş ey var ki mutlak a s öyl e m e z s e n bu s ef er b e n uyuya m a y a c a ğ ı m .
Odanın kara nlı ğ ın a, Müjgân'ın kap alı g özl erin e ra ğ m e n yüzü m ü onu n sa çl arın a sakl ay ar a k kula ğ ın a
fısılda dı m :
- Senin aklınd a n delic e bir ş eyler g e çiy or. Anlıyoru m ... Ona bir ş ey s öyl ey e c e k olurs a n s e ni zorla
kuc a ğ ı m a alır, ikimizi bird e n de niz e atarı m ...
Müjgân:
- Peki... Peki... Ne isters e n , de di ve hâlâ hafif hafif b a ş ını sar s m a k t a de v a m et m e m e ra ğ m e n tekr ar uyudu.
Kâmran'ın g el m e s i hakik at e n keyfi mi kaçırdı. Ona kar ş ı duydu ğ u m hidd et e , korkuy a, iğren m e y e b e n z e r
kar m a k a rı ş ık his gün d e n gün e artıyor du. Karşı kar ş ıya g el di ğ iniz za m a n hiç s e b e p yokk e n kab alık ediy or
ve kaçıy oru m .
Berek et v er sin Aziz Enişte m, mi s afirin e fen a hald e kan c a y ı tak mı ş tı. Onunla görü ş tür m e k için ev e ç e ş it
ç e ş it ins a nl ar ça ğ ırıyor ve h e m e n h er gün uzun bir ara b a g e zintisin e yahut yerlilerd e n birinin b a ğ ve
ba h ç e s i n e dav et e g ötürüy or d u.
Bir sa b a h yin e b öyl e bir dav e t e gitm e y e hazırlanırk e n kuz e ni ml e m e r div e n ba ş ın d a kar ş ıla ş tı m. Yolum u
ke sti, işitilm e di- ğind e n e mi n ol m a k ister gibi bir tavırla etrafın a b aktıktan s o nr a:
- ikra mı n fazlalı ğ ınd a n öl e c e ğ i m , Ferid e, de di. Ben, on unl a m e r di v e n par m a k lı ğ ı ara s ı n d a k i aralıktan on a
sürün m e d e n g e çi p g e ç e m e y e c e ğ i m i h e s a p ed e r e k :
76
- Fen a mı? de di m . Sizi h er gün g e z diriy orlar. Kâmran, ko mi k bir yeisl e gülü m s e d i , gözl erini tav a n a
kaldırdı:
- "Misafir mi s afiri ç e k e m e z " a m a , mi s afirin mi s afir e ev sa hi bini ç e ki ş tirm e s i es ki usullerd e n dir, de di. Bari
b e n de öyl e yapayı m ...
Kuzeni m ne d e n s e b e ni m ilk g e c e s öyl e di ğ i m "mis afir mi s afiri ç e k e m e z " s öz ün e iç erl e m i ş ti. İkide bird e
ba n a bun un için taş atıy or du.
- iyi a m a , de di m . Ortad a şikây et edil e c e k bir ş ey yok. Her gün yeni yerler, ins anl ar tanıy or s u n . O, tekr ar
dud a k büktü:
- Tanıdı ğ ı m ins a nl ar hiç öyl e zev k verici ins a nl ar de ğ il. Artık ken di mi tuta m a d ı m :
- Sizi e ğ le n dir e c e k ins anı ner e d e n bulup g etirsinl er, zav allılar? de di m .
Kâmran, ken di sini e ğ l en dir e c e k ins a n d a n kimi kast etti ğimi anla m ı ş tı. Heye c a n l a el erini uzattı:
- Feride, dedi.
Fak at uzan a n elleri b o ş ta kaldı. Ben, on un vücu d uyl a m e r di v e n par m a k lı ğ ı ara s ı n d a k i delikt e n fırlayıp
kaç m ı ş tı m . Basa m a k l arı ikiş er ikiş er atlayıp ş arkı s öyl ey e r e k ba h ç e y e do ğ ru ko ş uy or d u m .
Nihay et bir gün Müjgân ba n a ed e c e ğ i ni etti...
Bir sa b a h , onunl a de niz ken arı n d a ki bayırd a dol a ş ıy or du k.
Gec e ya ğ m ur ya ğ dı ğ ı için hav a d a tatlı bir s o n b a h a r s erinli ği vardı. Dum a n a , sis e b e n z e y e n ş ekilsiz bir
bulut, gün e ş i saklıy or, de nizin durgu n yüzün d e ner e d e n g el di ğ i b elli ol m a y a n uçuk bir aydınlık titriyordu.
ÇALIKUŞU
___
__77
O gün nasıls a s er b e s t kalan Kâmran'ın ca d d e d e n g e çti ğ ini g ör dü m .
iri bir a ğ a ç kökü n d e oturan Müjgân'ın yüzü de niz tarafın a dön ük oldu ğ u için o, bun un farkınd a ol m a m ı ş tı.
Ben de g ör m e z likt e n g el er e k bir yarı m ç e vir m e har e k e tiyl e vücu d u m u aynı istika m e t e ç e vir mi ş ti m. Fak at
hiç bir ş ey gör m e d i ğ i m, işitm e di ğ i m hald e onu n biz e do ğ ru g el di ğ ini s eziy or, en s e m d e hafif bir ürp erti
his s e d iy or d u m . Müjgân:
- Ne o, s e n bird e n b ir e sustun, de di ve ba ş ını ç e virinc e on, on b e ş adı m ilerid e Kâmran'ı g ör dü.
Ayaküstü birka ç dakik alık bir sa b a h s o h b e ti n d e n kaçı n m a y a artık imk â n kal m a m ı ş tı.
Kâmran, Müjgân'a takıl m a kl a s öz e b a ş ladı:
- Bugün de ş e m s iy e n izi unut m a m ı ş s ı nız, de di. O, gül er e k c e v a p v er di:
- Evet a m a , bu gü n de ya ğ m ur tehlik e si var...
Kuzeni m, ken di durgu n v e karar sız miz a c ı n a b e n z e y e n bu gü n k ü hav a d a n pek h o ş lan dı ğ ını anlatıy or d u.
Müjgân, bun a itiraz etti. Elinde ki ş e m siy e yi açıp kap a m a k l a e ğ le n e r e k :
- Güzel a m a , ins a n a hüzün v eriy or, de di. Bu m e v s i m d e n s o nr a günl er ek s e riy a bu gü n e b e n z e r . Sonra kı ş.
Bilmez siniz bur anı n kış ı ne kad ar sıkıcıdır:.. Baba m ak si gibi öyl e bir alı ştı ki, ba ş k a bir yer e kay dır a c a kl ar
diy e ödü kopuy or.
Kâmran, ş ak a etti:
- O kad ar aley hin d e bulun m a y ı n . Kim bilir, b elki zen gi n bir yerli ile evl e nir siniz.
Müjgân, işi ciddiy e alar ak ba ş ını salladı:
- Allah esirgesin, dedi.
Bu es n a d a yanı mı z d a n -çıplak ayakl a- bir b alık çı g e çiy or d u. Bir gün ken di mi Marika diye tanıttığ ım ihtiyar
balık çı. Başı yin e bir kırmızı m e n dill e sanlı. Bana a ş inalık etti:
- Çoktan görünmüyorsun, Marika, dedi.
- Bir gün sizinle balı ğ a çık m a y a hazırlanıy or u m , de di m .
78
Konuş a kon u ş a bayırın ken arın a do ğ ru yürü m e y e ba ş la dı k.
Biraz s o nr a tekrar yanların a dö n d ü ğ ü m za m a n , Müjgân, kuz e ni m e bu Marika hikây e s i ni anlatıy or du.
Sözünü bitirdikt en s o nr a bile ğ i m d e n tut tu:
- Beni de ğ il a m a , galib a Ferid e'yi büs b ütün Tekirda ğ 'd a bırak a c a ğ ız, de di. Kısm eti çıktı. Isa kapta n diye bir
balık çının o ğ lun a istiyorlar. Balıkçı deyip de g e ç m e y i n . Son der e c e zen gi n bir ins an .
Kâmran gülüyor:
- Milyoner de olsa o kadar demokrat olamayız, de ğ il mi, Ferid e? diyor du. Ben, kuz e n sıfatıyla bun a katiy en
razı ol m a m .
Akıllı uslu Müjgân'ı bu gü n han gi hain ş eytan dürtüy or du. Kâmran' m bu s öz ün e kar ş ı ne de s e b e ğ e nir siniz?
- Hepsi o kad ar de ğ il, Ferid e' nin da h a yüks e k kıs m e tl eri de var. Mesel a at e ş gibi bir süv ari zabiti h er
ak ş a m ü s t ü atıyla evi mizin kar ş ısın a g eliy or, ken dini Ferid e'y e b e ğ e n dir m e k için tehlik eli hün erl er yapıy or.
Kâmran, bu s ef er kah k a h a ile gülüy or. Fakat bu kah k a h a n ı n içind e de m i n ki gülü ş e b e n z e m e y e n , tuhaf bir
ş ey, bir kırıklık vardır.
- Buna diy e c e ğ i m yok. Cev ap ver m e k ken di hakkı, diyordu.
Müjgân' a gizli bir "San a gö st eriri m" iş areti yapar a k:
- Sen ç o k oluy or s u n artık, de di m . Bilirsin ki, b öyl e lakırdılard a n ho ş lan m a m .
O, ihtiyat e n , Kâmran' m ark a s ı n a g e ç e r e k ba n a göz kırptı:
- Yalnızk e n b öyl e kon u ş m u y o r s u n a m a , de di.
- Yalan cı, iftiracı...
Bu s ef er, Kâmran, işi par m a ğ ı n a dol a m ı ş tı: j- Bunu ba n a da s öyl ey e b ilirsin, Müjgân, diyor du. Ben yab a n c ı
de ğ ilim ki...
Hiddetl e ay a ğ ı mı yer e vurdu m :
ÇALIKUŞU
79
- Anlaş ıldı. Sizinle kav g a et m e d e n kon u ş ul m a y a c a k . Allahaı s m a rl a dı k, de di m v e hidd etl e de niz e do ğ ru
yürü m e y e ba ş ladı m .
*
Yürüm e y e b a ş la dı m , fakat bir his b an a bu uzakl a ş m a n ı n , ba ş la m ı ş lakırdıyı bırak m a y a c a ğ ı n ı ha b e r
veriy or du. Bayırın ken arın a gittikten s o nr a hidd etl e de niz e taş at m a y a ba ş ladı m . Ara sıra yer e e ğ ilir gibi
yap ar a k ark ay a b akıy or d u m . Gördü ğ ü m ş eyl er, hiç e m n iy et ver e c e k gibi de ğ ildi. Müjgân, b e ni m a h v e t m e k
üz er e y di v e bun un ön ün e g e ç m e k için b e ni m eli m d e çar e yoktu.
Evvel a gül er e k kon u ş uy orlar dı. Sonra ikisi de ciddile ş tiler. Müjgân, s öyl ey e c e ğ i ş eyleri bul m a kt a güçlük
ç e kiy or gibi ş e m s iy e s iyl e topra ğ a çizgiler çiziyor, kuz e ni m bir h ey k el gibi di m dik duruy o d u. Nihay et ikisinin
de dö n ü p b an a b aktıklarını v e fen a s ı, yanı m a do ğ ru yürü m e y e ba ş la dı kl arını g ö rdüm.
işin anla ş ıl m a y a c a k bir yeri kal m a m ı ş tı. Kendimi b ayırın en dik yerind e n olan c a hızı ml a a ş a ğ ıd a ki ku m s a l a
kapıp koyuv e r di m . O gün, o inişte na sıl olup da yuv arlan m a d ı ğ ı m a , h e m de bir yeri m d e n de ğ il de birka ç
yeri m d e n kırılıp dök ül m e d i ğ i- m e hâl â ş a ş arı m.
Mamafih, bu tehlik eli delig ö zlülük de b e ni kurtar mı ş tı. Başımı ç e virin c e onların b ayırın b a ş k a tarafınd a n
yav a ş yav a ş in m e k t e olduklarını g ör m e y e y i m mi?
Koş may a b a ş lay a c a k ols a m , bu nazlı ins anl arın -ata da bin s el e r- b e ni yak al ay a m a y a c a k l a rı mu h a k k a k .
Ancak şu var ki, b e ni m kaçı ş ı m m a n alı ola c a k , h er ş eyi anla dı ğ ı mı, yahut hiç de ğ ils e bir ş eyd e n
şüph el e n di ğ i mi gö st er e c e k .
Onun için, hiç bir zoru m , sıkıntı m yok m u ş gibi, ara sıra de niz e ta şları mı at m a kt a de v a m ed e r e k , hızlı hızlı
yürüdü m , ilerid e ki burnu dö n e r s e m s el a m e t e çık mı ş ola c a ktı m . Fakat
80
ak siliğ e b akı n ki, bu sa b a h de niz ç e kil mi ş , kay a n ı n ucun d a kupkuru bir g e çit açıl mı ş tı.
Planı m hazırdı. Kumsald a biraz da h a yürüdükt e n s o nr a, ora d a ki bir ke çi yolun d a n tekrar bayır a
tırm a n m a y a b a ş lay a c a k tı m . Burası, ke çil erin bile zor çık a c a kl arı bir yol oldu ğ u için onlar b e ni
kov al a m a k t a n vaz g e ç e c e k l e r , izimi kay b e t m i ş ola c a kl ar dı.
Yalnız, bura nı n öt e tarafınd a, bird e n b ir e kar ş ı m a çık a n bir ko m e d i yahut facia, birka ç dakik a b an a h er ş eyi
unutturdu. Biraz ev v el yanı mı z d a n g e ç e n ihtiyar b alık çı, elind e bir kür ekl e kara bir s ok a k köp e ğ ini
kov alıy or du. Hayvan, b a ğ ıra b a ğ ıra or a d a n or ay a kaçıy or, ihtiyar, ara sıra yeti ştikç e kür e ğ i biç ar e ni n,
öt e si n e b erisin e yapı ş tırıyordu.
Evvel a köp e ğ in kuduz ol m a s ı ihtim ali aklı m a g el di ve du- raladı m . Fak at şimdilik balık çı, on d a n da h a
kudur m u ş görün üy or, ken dini kay b e t m i ş bir hald e , çarpınıp çırpınıy or ve b a ğ ırıy ordu.
Birden bir e yanın a yakla ş m a y a c e s a r e t ed e m e y e r e k b a ğ ırdı m:
- Ne var, ne istiyors un zav allı hayv a n d a n ? ihtiyar, iyiden iyiye s olu m u ş tu. Bir an, day a ğ a fasıla ver er e k
kür e ğ in e day a n dı . Ağlar gibi bir s e sl e :
- Ne ola c a k , at e ş t e kayn a y a n katranı de virdi m e r e t, de di. Lâkin, bunu on un yanın a bırak m a y a c a ğ ı m .
Hiddetin s e b e b i anla ş ıl mı ş tı. Köpek, balık çını n ku m s a l d a bir çalı at e ş i üzerin d e kayn a m a k t a olan bir
ten e k e katranını de vir mi ş ti. Büyük suç! Fak at, h er h al d e hayv a n c ı ğ ın san d al kür e ğ iyle öldürül m e s i ni icap
ettire c e k der e c e d e büyük suç de ğ ildi.
Köpek bir kay a kov u ğ unu n için e, aklın c a e mi n bir yer e sakl a n m ı ş tı. Biraz s o nr a kür ekli dü ş m a n ı nı n, ikinci
bir hüc u m u n a uğradı ğ ı za m a n ne yapa c a ğ ı nı, ken di ay a ğ ıyla girdi ği bu kap a n d a n na sıl kurtulac a ğ ını
dü ş ün m e d e n , ke sik ke sik uluy or-
ÇALIKUŞU
81
du. Kumsal b oyu n c a dü m d ü z ko ş up gits e y di, yahut b e ni m tas arl a dı ğ ı m yold a n b ayıra tırm a n s a y d ı mutlak a
kurtulac a ktı.
Vaktim ols a, bu zav allı köp e ğ i kurtar m a k için bir ş ey yap ar dı m . Fakat ne çar e ki, b e ni m der di m de ken di
ba ş ı m d a n a ş - rkındı. Ben de on un gibi kov al a n ıy or d u m .
Müjgân'la kuz e ni mi n, burnu dön m e l e ri tekrar aklı mı b a ş ı m d a n aldı ve ark a m a dön m e d e n yine hızlı
adı ml arl a biraz yürüdükt e n s o nr a, b ayıra tırm a n m a y a b a ş ladı m .
Mamafih, ev v el c e de dü ş ün dü ğ ü m gibi, büs b ütü n kaç m a y a da içim razı ol m uy o r d u, ikide bird e duruy or,
b elli et m e d e n yav a ş ç a ark a m a , da h a do ğ rus u a ş a ğ ıy a bakıy or d u m .
Facia, Müjgân'la Kâmran'ı da alak a d a r et mi ş görün üy or d u. Devrilmî ş katran ten e k e s i ni n b a ş ın d a
h ey e c a n l a kon u ş uy orlar dı.
Nihay et, kuz e ni mi n c e bi n d e n çant a s ı n ı çık ar dı ğ ını, b alık çıy a par al ar v er di ğ ini gö d ü m . Daha garibi,
s e vin çl e kür e ğ ini yer e atan b alık çı, ba n a dö n üy or, ell eriyle iş ar etl er yapıy or d u.
Müjgân'ın yaptı ğ ını hatırladık ç a , aklı m çiled e n çıkıy or, bütün vücu d u m u at e ş ba s ıy or d u. Ara sıra
tırnakları ml a avu çl arı mı kop ar ar a k : "Rezil oldu m , ala c a ğ ı n olsun, Müjgân!" diyor du m .
O hızla zan n e d e r i m ki, istan b ul'a kad ar gid er di m . Fak at kapının ön ün d e Aziz Enişte m kar ş ı m a çıktı:
- Kız, ne o ç e hr e ? Panc ar gibi kızar m ı ş sı n! Biri mi kov al a dı, diye yolu m u ke sti.
Sinirli bir gülme ile "Ne münasebet!" dedim ve çocuk sesleri gelmekte olan arkaya bahçeye ko ş tu m.
Arka b a h ç e d e , büyük bir gür g e n a ğ acı n a asılı, bir kolan s alın c a ğ ı vardı. Bazı günl er ko m ş u ç o c u kl arını
toplay ar a k , bur a s ı nı b ayr a m m e y d a n l arı n a ç e virirdi m. Bugün, küçük ark a d a ş l arı m , b e ni m dav eti mi
b e kl e m e d e n irili ufaklı bir sürü halind e g el mi ş l er, salın c a ğ ın etrafını sar mı ş lar dı.
Ne güz el tes a d üf! Eve g elirk e n od a m a kaç ar a k kapıyı kilitÇalıku ş u - F 6
82
le m e y i dü ş ün m ü ş tü m . Fak at onlar, mu h a k k a k ark a m d a n g el e c e k l e r , zorla kapıyı açtır m a k istey er e k ,
s ofa d a rez al et çık ar a c a k l ar dı. Halbuki şimdi, ç o c u kl arın ara s ı n a karı ş ır, işi deliliğ e vurar ak onların yanı m a
s ok ul m a l arı n a m a ni ola bilirdi m Arkada ş ları m ara sı n d a salın c a ğ a ön c e bin m e k yüzün d e n kav g a çık- " mı ş tı.
Ben, h e m e n araların a atıldı m, kolları ml a onl arı iki tarafa da ğ ıtar ak:
- Hepiniz ken ar a sıral anı n, b ak a yı m ... de di m . Ben, sizi birer birer ken di m s allay a c a ğ ı m .
Salınc a ğ a atladı m , küçükl er d e n birini de kar ş ı m a alar ak, yav a ş yav a ş salla m a y a b a ş la dı m .
Çok g e ç m e d e n onlar s ök ü n ettiler ve ç o c u kl arın ark a s ı n d a durdular.
Müjgân, hızlı hızlı s oluy or, ara sıra eliyle g ö ğ s ü n ü ba stırı- yodu. Kuzeni m, on u fazlac a ko ş tur m u ş ola c a k tı.
içim d e n : "Daha b et er ol!" de di m ve salın c a ğ ı hızlan dırdı m .
Kenarda nö b e t b e kl e y e n ç o c u kl ar titizlen m e y e , "Çok oldu a m a , bizi de, bizi de!" diy e b a ğ rı ş m a y a
ba ş lıy orlardı. Fak at b e n , kulak as m ı y o r, b a s ı m d a k i gür g e ni n sık yaprakl arını hı şırdat ar a k , gittikç e artan bir
hızla hav al a n ıy or d u m .
Bu hal, ç o c u kl arı büs b ütün hırslan dır m ı ş tı. Sabırsızlıkların d a n , çizdi ğ im sınırı a ş ar ak, ken dil erini
salın a c a ğ ı n önü n e atıy orlar, Müjgân'la Kâmran, onl arı kolların d a n ç e k e r e k yüzlerini, g özl erini çarpıp
da ğ ıt m al arı n a m a ni oluy orl ar dı. Daha fen a s ı, b e ni ml e b er a b e r sallan a n küçük de ke sil mi ş ti. Dizleri min
ara s ı n d a çı ğlık çı ğlığ a haykıra n bu yu mur c a ğ ı n ipleri bırak m a s ı n d a n , yer e dü ş üp öl m e s i n d e n kork m a y a
ba ş la m ı ş tı m.
Çare siz salın c a ğ ı durdurdu m ve ç o c u ğ a çıkı ş m a y a ba ş ladı m . Bir parç a hızlı sallan m a k t a n kork a c a k
ç o c u ğ un, kola n salın c a ğ ın d a ne işi vardı? Bunlar ev d e küçük kard e ş l erinin b e ş i ğind e sallan s al ar da h a iyi
olurdu. Daha bun a b e n z e r birtakı m s özl er. Yani açık ç a s ı , Kâmran'ın b an a lakırdı s öyl e m e s i n e
ÇALIKUŞU
83
fırsat ver m e m e k için şirret bir yay g ar a . Berek et v er sin öt eki ç o c u kl ar da ayrı perd e d e n , ayrı te m p o d a n
ba ş k a yay g ar al ar kop arıy orlar, b a h ç e y i c e h e n n e m e ç e viriyorlardı.
- Beni de, Feride Abla. Beni de. Beni de.
- Hayır, hiç birinizi al m a y a c a ğ ı m , korkuy or s u n u z.
- Korkm ayız Ferid e Abla, kork m a y ı z, kork m a y ı z, kork m a y ı z.
Bu es n a d a evin pen c e r e s i n d e n teyz e m i n s e si işitildi:
- Ferid e, onların da biraz gö nlün ü ediv er, ca nı m .
- Teyze, b öyl e s öylüy or s u n uz a m a , dü ş erl er s e , bir yerleri kırıhrs a s o nr a b e ni ha ş larsı nız.
- A kızı m, ç o c u kl arı dü ş ürt m e k ş art de ğ il ya. Yava ş sal- layıv er.
- Teyz e, bilm e z gibi s öyl e m e y i n , rica ed e ri m . Kırk yıllık Çalıku ş u'nu da h a tanı m a d ı n ı z mı? Bana güv e n olur
mu? Uslu uslu b a ş ları m. Sonra s alın c a k gidip g el dik ç e ş eytan yav a ş yav a ş dürtel er: "Haydi, hay di. Biraz
da h a!" diy e. "Etm e, eyl e m e , yanı m d a ç o c u kl ar var!" diye c e v a p v eriri m. Fak at o: "Haydi Ferid e, hay di
Ferid e!" diye tekrar ed e r . Bu kad ar te ş vik e bir zav allı Çalıku ş u nasıl day a n ır, ins af ets e niz e!
Gev e z e li ğ i m tük eniy or, fakat ark a m dö n ü k oldu ğ u hald e , kuz e ni mi o m u z ba ş ı m d a his s e di y or d u m . Sesi m
ke silir ke sil m e z onu n b a ş lay a c a ğ ı n a hiç ş üph e m yok. Ne yap m a lı? Onunla yüz yüz e g el m e d e n nasıl
kaç m a lı?
Eteklerim e bir ç o c u ğ un sarıldı ğ ını g örüy or u m , koltuklarının altınd a n tutarak hav a y a kaldırıy oru m . Bu,
mi s afirleri min en mini mini si, yedi, s e kiz ya ş ınd a bir b e b e k ti. Yüzünü yüzü m e yakla ş tırar ak:
- Hatırın kal m a s ı n a m a , s e ninl e hiç ol m a z diyoru m . Bu to m b ul yan a c ı kl arı kan atırs a k n e olur?
Çocu ğ un ark a s ı nı bir göl g e kaplıy or. Bu, Kâmran' dır. Bu ba ş ı ba ş ı m d a n ayırır ayır m a z onu nl a yüz yüz e,
göz göz e g el e c e ğ i m e hiç şüph e yok. Artık kurtulu ş çar e s i kal m a d ı . Ondan
84
kaçı n m a k , kork m a k düny a d a kibri m e yedir e m e y e c e ğ i m ş ey, on un için küçü ğ ü kolları m d a n indiriyoru m ve
di m dik Kâm- ran'ın g özl erin e bakıy oru m :
- Haydi küçük, Kâmran a ğ a b e y e yan a ş , o, hanı m gibi nazlı, nazik bir ç o c u ktur. Ninnisi ek sik bir sütnin e gibi
s e ni sar s m a d a n , yor m a d a n uslu uslu sallar. Yalnız, fazla kıpırda m a . Çünkü nazik kollan s e ni zapt ed e m e z ,
tkiniz de dü ş er siniz.
Niyetim, gözl eri m g özl erin e dikili, on a b a ş e ğ dirip n etic e y e kad ar bu küsta h v e zalim alay a de v a m et m e k .
Fak at o, gözl erini kaçır m ıy or, m e n dili ml e tozlu avu çl arı mı silm e y e b a ş lıyoru m .
Kâmran:
- Eğleniy or s u n öyl e mi yara m a z ? de di. Şimdi g örürüz, b er a b e r sallan a c a ğ ız.
Çevik bir har e k e tl e c e k etini çık ar dı. Müjgân'ın kolların a fırlattı.
Teyzem pencereden:
- Aman, Kâmran, ç o c u kluk et m e . O ca n a v a rl a b a ş a çık a m a z s ı n , bir yerini kırar, diy e b a ğ ırıy ordu.
Çocuklar, e ğ le n c e li bir ş ey s eyr e d e c e k l e ri ni anlay ar a k g eri ç e kildiler. Biz salın c a ğ ı n yanın d a yalnız kaldık.
Kuzenim gülerek:
- Ne bekliyorsun, Feride? dedi. Korkuyor musun? Bu sefer yüzüne bakmaya cesaret edemeyerek:
- Ne mü n a s e b e t , de di m ve salın c a ğ a atladı m .
İpler gıcırd a dı, s alın c a k yav a ş yav a ş har e k e t etti.
Ben, ihtiyatlı davr a nıy or, ç ok zorlu ola c a ğ ını his s etti ğim bu sallan m a d a kuvv eti mi mu h af a z a et m e k için
dizleri mi hafif ç e bük m e k l e iktifa ediy or du m .
Gitgide sürati miz art m a y a , gür g e n , gittikç e ç o ğ al a n yapr ak hı ş ırtılarıyla sar sıl m a y a ba ş ladı.
ikimiz de dişleri mizi sıkıy or, bir keli m e biz e biraz kuvv et zayi ettire c e k m i ş gibi sus uy or d u k .
ÇALIKUŞU__ 85
Harek etin s ar h o ş lu ğ u yav a ş yav a ş b e ni sarıy or ken di m d e n g e çiy or d u m . Alaycı bir s e sl e :
- Piş ma n ol m a y a b a ş la dı nız mı ac a b a ? diy e s or du m . O da, gül er e k .
- Kimin piş m a n ola c a ğ ını g örürüz, de di.
Dağınık sa çl arının ark a s ı n d a n , pırıl pırıl yan a n ye ş il g özl eri b e n d e garip bir kin; bir zulü m m e yli
uyan dırıy or du. Kuvvetle dizleri mi bük er e k salın c a ğ a çılgın bir sürat verdi m . Şimdi, h er gidi ş ve g eli şte
ba ş ı mız yapr akl arın için e dalıp çıkıy or, sa çl arı mı z birbirin e karı ş ıyordu. Bir aralık, bir rüya içind e gibi
teyz e m i n "Yeter, yet er!" diy e ba ğ ıran s e si ni işittim.
Bunu Kâmran da tekrar etti: .
- Yeter mi, Feride? dedi.
- Onu siz e s or m alı, diye ve c a p v er di m .
- Benim için hayır, de di. Müjgân'd a n ö ğ r en di ğ i m güz el ş eyd e n s o nr a, yorul m a m a imk â n yok...
Dizleri m bird e n bire g e v ş e di, iplerin eli m d e n kurtul m a s ı n d a n korktu m .
Kâmran, devam etti:
- Bunu ümit ediyordum. Ben, buraya senin için geldim Feride...
- ineli m artık, dü ş e c e ğ i m , diy e yalv ar dı m . O, dü ş künlü ğ ü m ü anla m a d ı :
- Hayır, Ferid e, de di. Beniml e evl e n m e y e razı oldu ğ unu a ğ zın d a n işitm e d e n s e ni bırak m a m , b er a b e r
dü ş üp ölün c e y e kad ar .
Dudakl arı s a çl arı mı n ara sı n d a n alnı m a , g özl eri m e dok u n uy o r d u. Dizleri m büküldü; birbirin e ken e tl e n m iş
elleri m açıl m a m a k l a b er a b e r kolları m iplerin etrafın a kaydı. Kâmran, b e ni bu e s n a d a kavr a m a m ı ş ols ay dı,
mu h a k k a k dü ş e c e k ti m . Fak at onu n kuvv eti b e ni mu h af a z a et m e y e kâfi de ğ ildi. Muvaz e n e s i b oz ul a n
salın c a ğ ı n bird e n b ir e dö n e n ipleri ara sı n d a yer e yuvarlan dı k.
86
Hafif bir s er s e m li kt e n s o nr a gözl eri mi açtı ğ ı m za m a n ken di mi teyz e m i n kuc a ğ ın d a buldu m .
Islak bir m e n dill e ş ak akl arı mı siliyor:
- Bir yerin acıy or mu, kızı m? diyor du.
- Hayır teyz e, de di m .
- Öyley s e niçin a ğ lıyor s u n? Gözlerind e ki ya ş lar ne?
- Ben mi a ğ lıyoru m , teyz e? Başımı teyz e m i n g ö ğ s ü n e s o ktu m :
- Düş m e d e n ev v el a ğ la mı ş ola c a ğ ı m , teyz e de di m .
Üç gün s o nr a, Ayş e Teyz e m ' Ie Müjgân da biz e katıl mı ş olar ak sürü s e p e t istan b ul' a dön üy or d u k . Havadi si
o ğ lunun bir m e kt u b uyl a ö ğ r e n e n Besi m e Teyz e m ile Nec miy e bizi, Galata rıhtı mı n d a kar ş ıla m a y a
ko ş m u ş l ar dı.
Nişanlılığ ımın ilk haftaları h erk e s t e n kaç m a k l a g e ç ti. Bunların ba ş ın d a Kâmran g eliy or du. O, b e ni ml e
yalnız kal m a k , b er a b e r g e zin m e k ve kon u ş m a k istiyordu. Zann e d e ri m , bu, h er niş anlı gibi onun da
hak kıy dı. Fak at n e çar e ki, b e n düny a d a k i niş anlıların en ac e m i ve vah ş isiydi m. Kâmran'ın ba n a do ğ ru
g el di ğ ini g ör d ü ğ ü m za m a n ürk m ü ş bir at gibi patır patır kaçıy or d u m , ark a m d a n sap a n ta ş ı yeti ş e miy or d u.
Müjgân va sıt a s ıyl a on a bir ültim at o m v er mi ş ti m. Karşı kar ş ıya g el di ğ i miz za m a n b e ni ml e niş anlı gibi
kon u ş m a y a c a k t ı. Sözünü tutm a z s a h er ş eyi b oz a c a ğ ı m ı ye mi nl erl e s öylüy or du m . Müjgân, Tekird a ğ 'd a
oldu ğ u gibi bura d a da ara sıra b e ni yata ğ ı m d a sıkı ş tırıyor:
- Niçin bu deliliği yapıy or s u n , Ferid e? diyor du. Biliyoru m ki, onu öl e siy e s e viy or s u n . Bunlar, sizin en güz el
za m a n l arınız- dır. Kim bilir, onu n san a s öyl ey e c e k ne güz el ş eyl eri vardır. ..
Müjgân, b az e n bu kad arl a kal mıy or, inc e ci k ell eriyle s a çl arı mı ok ş ay ar a k onu n a ğ zın d a n kon u ş uy or d u.
ÇALIKUŞU
87
Yata ğ ı m d a büzül er e k :
- iste miy or u m . .. Korkuyoru m , utanıy or u m , tuhaf bir ş ey işte... Anlata m a y a c a ğ ı m ki, diye sızılda nıy or, dah a
üstü m e varırs a a ğ lıyor du m .
Sonra, b e ni bırakıp yat m a y a gittiği za m a n Kâmran'ın s öyl e di ğ i ş eyleri ken di ken di m e tekr ar ediy or, bu
keli m e l e rin ah e n gi içind e uykuy a dalıy or du m .
Teyz e m , ba n a öz e n e b e z e n e bir niş an yüzü ğ ü yaptır mı ş tı. Beni m yaralı par m a kl a n m a yakı ş m a y a c a k
kad ar göz alıcı, zen gi n ta ş ı vardı...
Bunu teyz e m , bir istan b ul dö n ü ş ün d e , b e ni bir pen c e r e ken arın a ç e k e r e k bir sürpriz gibi gö st er di ğ i., kar ş ıki
a ğ a çl arın içind e kay b ol m a k üz er e olan gün e ş e tutup parıldattı ğ ı za m a n , g özl eri mi kap ay ar a k g eri ç e kildi m,
elleri mi ark a m a sakl a dı m , kızardı ğ ı mı g ö st e r m e m e k için yüzü m ü perd e n i n kara nlı ğ ın a sip er ettim.
Teyz e m , b e ni anla m a d ı , s e vi n çl e b oy n u n a sarıl m a y ı ş ı m a hayr et ed e r gibi:
- Beğ en m e d i n mi yok s a , Ferid e? de di. Soğ uk bir s e sl e :
- Çok güzel teyze, mersi, dedim.
Bu har e k eti m e , canı nı n sıkıldı ğ ı anla ş ılıyordu. Mamafih, bu, uzun sür m e d i. Tekr ar gülü m s e m e y e
ba ş lay ar a k :
- Elini uzat da bir tecrü b e ed eli m , de di. Eski bir yüzü ğ ünü ölçü verdi m , inş allah dar falan de ğ ildir.
Teyz e m kolu m u zorla ç e k e c e k m i ş gibi, ark a m a sakl a dı ğ ı m par m a k l arı m ı birbirin e kilitliyordu m :
- Şimdi imk â n ı yok, teyz e de di m . Daha s o nr a...
- Çocukluk etme, Feride.
inatla ba ş ı mı ön ü m e e ğ di m, ay akl arı mı n ucun a b ak m a y a ba ş ladı m .
- Birkaç gün s o nr a akr a b al arı m ı z a bir küçük dav e t ver e c e ğ iz. Niş an taka c a ğ ız.
88
Yüre ğ i m hızlı hızlı çarpıy or d u:
- İ ste m e m , de di m . Buna mutlak a lüzu m g örüy or s a n ı z b e n m e kt e b e gittikten s o nr a yapın.
Güzel bir az arı hak et mi ş ti m. Fak at, teyz e m , yine büyüklü ğ ün ken di n d e kal m a s ı n ı iste di. Gülüm s e r k e n
dud a kl arını kıs arak hafif bir alay geçti:
- Nasıl, niş an toplantısı n d a s e ni n yerin e bir vekil mi koy a c a ğ ız? Nikâhta öyl e dir a m a kızı m, niş an d a h e n üz
b öyl e bir âd et çık m a m ı ş tır.
Verilec e k c e v a p ol m a d ı ğ ı için ön ü m e bak m a k t a de v a m
ediyordum.
Teyz e m , ala c a ğ ı m der sin şidd etini gid er m e k için bir eliyle b eli m d e n tuttu; öt ek eliyle ç e n e m i , sa çl arı m ı,
alnı mı ok ş ay ar a k :
- Ferid e, zan n e d e ri m ki, artık ç o c u klu ğ u bırak m a k za m a n ı g el mi ş tir, de di. Şimdi s e nin yalnız teyz e n
de ğ ilim, an n e ni m de... Buna pel c mu m n u n oldu ğ u m u s öyl e m e y e lüzu m yok de ğ il mi? Sen, Kâmran için,
huyun u bilm e di ğ i m h er h a n gi bir yab a n c ı kızd a n ç ok dah a iyisin. Yalnız... Yalnız biraz fazla hav ai sin.
Çocuklukta bu, b elki pek zararlı bir ş ey de ğ ildir. Fak at gitgid e büyüy or s u n . Büyüdük ç e de elb ett e
a ğ ırla ş a c a k s ı n , akıllan a c a k s ı n . Mektebini bitirm e n e ve evl e n m e n i z e a ş a ğ ı yuk arı; dört s e n e var. Hayli
uzun za m a n . Böyle ol m a kl a b er a b e r s e n , niş anlı bir kızsın. Ne de m e k istedi ğ i mi, bil m e m anlat a biliy or
muyu m ? Ciddi ve a ğ ırb a ş lı ol m alı sı n. Çocuklu ğ a, yara m a zlı ğ a, inatçılı ğ a artık nihay et ver m e li sin.
Kâmran'ın n e kad ar inc e hisli v e nazik oldu ğ unu biliyors un .
Kelime si keli m e s i n e aklı m d a kal mı ş olan bu s özl er d e hakik at e n yakıp hırpal ay a c a k bir ş ey var mıy dı?
Bunu bu gü n bile anla m ı ş de ğ ilim. Fakat, ne bileyi m, teyz e m i n b e ni kıy m etli o ğ lu için biraz küçük gör dü ğ ü
korku s u n u s eziy or du m .
Nasih atl erinin na sıl tesir ettiğini anla m a k ister gibi: - Şimdi artık anla ş tık, de ğ il mi, Ferid e? de di. Sırf akr a b a
ve bir iki yakın do st için bir niş an ziyar eti yapa c a ğ ız.
89
ÇALIKUŞU
Kendimi çiçeklerl e v e aviz el erl e süslü bir m a s a d a şimdiy e kad ar alı ş m a d ı ğ ı m bir tuval etl e, ba m b a ş k a
sa çl ar v e ç e h r e yl e on un yanın d a gör dü m . Bütün b akı ş lar üzeri miz e toplan m ı ş tı.
Birdenbire titreyek silkindim:
- imk â nı yok bunu n teyz e, diyer e k dörtn al a a ş a ğ ı kaçtı m.
Müjgân, bug ü nl er d e b e ni m için bir abl a d a n fazla bir ş ey, h e m e n h e m e n bir an n e ol m u ş tu. Gec el e ri
od a m ı z d a yalnız kaldı ğ ı mız za m a n lam b a y ı s ö n d ür üy or, onu n hırpal an m a k t a n büs b ütü n inc el mi ş
vücu d u n u kolları mı n ara sı n a alıyor, c e v a p ver m e m e s i için eli ml e a ğ zını tı kayarak yalvariyordum:
- Dünyad a en acı dı ğ ı m, alay ettiğim ins a nl ar, niş anlı kızlardı. Ben, onl ard a n biri oldu m . Onlara yalv ar.
Kims e b an a , niş anlı de m e s i n . Yerin dibin e g e çiy or u m , korkuy or u m , b e n dah a ç o c u ğ u m . Önü m üz d e dah a
dört uzun s e n e var. O za m a n a kad ar da h a büyürü m , alı şırı m. Kims e b an a niş anlı mu a m e l e s i et m e s i n
şimdi.
Nihay et, a ğ zı s er b e s t kalan Müjgân:
- Peki, diyor du. Yalnız bir ş artla. Daha do ğ rus u iki ş artla. Evvel a' b e n i m l e b o ğ u ş m a y a c a k s ı n . Sonra, on u
ç ok s e v di ğ ini ba n a , yalnı z bana, bir kere daha tekar edeceksin.
O za m a n , Müjgân'in g ö ğ s ü n e yüzü m ü saklıy or, ba ş ı ml a üst üst e birka ç ker e "ev et" iş areti yapıy or du m .
Müjgân, va a di n d e dur m u ş tu. Evdekil er d e n olsun, dı ş arı- dakil er d e n olsun kim s e yüzü m e kar ş ı
-niş anla n dı ğ ı m d a n - b a h s e t m i y o r d u. Arada bir ş ak al a ş m a y a kalk a nl ar olurs a b e n d e n , a ğ ızlarının payını
alıyorlar v e sus uy orl ar dı Hatta, bunlar d a n biri bir gün b e n d e n , a ğ zın a bir hafif ş a m a r c ı k da yedi. Fak at
b er e k e t ver sin yab a n c ı de ğ il, kuz e ni mi n ta ken di siy di bu... Benim
90
tarafı m d a n gay et haklı bir ş a m a r c ı k; fakat, Allah esir g e s i n , Besi m e Teyz e m duys a , kim bilir, ba n a nel er
yap ar dı.
Böyle ol m a kl a b er a b e r , yin e de kö ş kt e pek rah at sayıl m a z d ı m . Mesel a, m e v kii m büyüdü ğ ü için, gün ün
birind e b e ni evin da h a hatırlı bir od a s ı n a ta ş ıyorlar, perd el e ri mi, kary ol a m ı , gar dır o b u m u de ğ i ştiriyorlardı
ve bunun s e b e b i ni s or m a y a , tabii c e s a r e t ed e m i y o r d u m .
Bir gün, ara b a ile Merdiv e n k ö y ü' n d e bir köy dü ğ ünün e gidile c e k ti. Arab a, kala b a h k ç a y d ı . Boş bulun d u m :
- Arab a cı nı n yan m a b ineyim, dedim.
Bir kah k a h a koptu. Ben, kızar ar a k kös kö s ara b a y a bindi m .
Eskid e n oldu ğ u gibi ara sıra mutfakt a n kayı sı kurus u falan a ş ır m a y a gittikç e hain a ş çı:
- Ne isters e n açık yeyiv er, küçük h a n ı m . Gayrı zatınız a hırsızlık yakı ş m a z , diy e b e ni ml e alay ed iyordu.
Kims e, h e n üz bir ş ey s öyl e m e d i ğ i hald e artık s ok a kt a n ç o c u k ç a ğ ır m a y a da c e s a r e t ed e m i y o r d u m . Kırk
yılda bir a ğ ac a çık m a k için buc a k buc a k sakl a n m a k ve g e c e y i b e kl e m e k lâzı m g eliy or du. Fak at, bunl arın
ara s ı n d a en b a ş a çıkıl m a z ı, Kâmran'dı. Vakanın s o n günl eri kö ş kt e, onunl a kov al a m a c a oyn a m a k l a g e çti
diy e bilirim.
O, b e ni yalnız yak al a m a k için fırsat arıy ordu. Ben, bütün ş eytanlı ğ ı mı, ken di mi ten h a bir yerd e
kıstır m a m a y a sarf ediy or d u m .
Ara sıra ba n a teklif ettiği ara b a g e zintilerin e yan a ş m ı y or , pek fazla ısrar ed e r s e yanı m ı z a -Müjgân'd a n
ba ş k a- birini alıyor ve yolda müt e m a d i y e n onu nl a kon u ş uy or du m . Müjgân'd a n ba ş k a diyoru m Çünkü
Müjgân'ın yold a b e ni; onu nl a yalnız bırak m a k için kaç m a y a c a ğ ı n a , yahut da lüzu m s u z g e v e z e likl er
et m e y e c e ğ i n e e m n iy eti m yok tu.
Kâmran, bir gün bana:
- Biliyor musun, Feride, beni bedbaht ediyorsun dedi.
r
ÇALIKUŞU
91
Kendi mi tuta m a d ı m :
- Şimdid e n mi? de di m .
Bu suali, o kad ar ko mi k bir hayr etl e s or m u ş tu m ki, ikimiz de gül m e y e ba ş ladı k.
- Müjgân' a s öyl e di ğ ini bir ker e de s e ni n a ğ zınd a n işitm e k istiyoru m . Zann e d e ri m ki, bu b e ni m hakkı m
Müjgân' a n e s öyl e d ğ i mi hatırla m ıy o r m u ş u m gibi yalan d a n gözl eri mi hav a y a kaldırdı m , dü ş ün dü m . Sonra:
- Evet, a m a , de di m . Müjgân kız. Cariyeniz de, zan n e d e r i m , öyl e. Aramız d a kon u ş tu ğ u m u z h er ş ey,
h erk e s e s öyl e n e m e z .
- Ben herkes miyim?
- Yanlış anla m a y ı nı z. Tipiniz, biraz kadın tipi ol m a s ı n a ra ğ m e n erk e k s i niz. Dem e k ki, bir kız ark a d a ş a
s öyl e n e c e k h er ş ey bir erk e ğ e tekr ar edil m e z .
- Ben, s e ni n niş anlın de ğ il miyi m?
- Galiba bozuş ac a ğ ız. Biliyorsun ki, b e n bu keli m e yi iste miy or u m
- Görüy or s u n ki, ken di m e b e d b a h t de m e k t e hak kı m var. Yine b elki a ğ zı m a vurursun diye keli m e yi
s öyl e m e y e c e s a r e t ed e m i y o r u m . Fak at s an a kar ş ı, kim s e için duy m a d ı ğ ı m bir his var içim d e . ..
Ne vakitten beri, kaçtı ğ ı m kap a n a tutulm a k üz er e oldu ğ u m u anla dı m . Konuş urs a m , ya s e si m titrey e c e k ti,
ya b a ş k a bir mü n a s e b e t s i zlik yapa c a k tı m . Kâmran'ın s öz ün ü a ğ zın a bırak ar a k s ok a ğ a do ğ ru bir ko ş u
kop ar dı m .
Onun da, ark a m d a n g el e c e ğ i ni zan n e d iy or d u m . Fakat öyl e bir ş ey işitm e yin c e yav a ş la dı m ; biraz s o nr a,
usulc a ark a m a baktı m .
O, sa d e c e a ğ a çl ar d a n birinin altınd a ki bir ka mı ş kan e p e y e otur m u ş tu.
Kendi kendime:
- Galiba b e n , ayıp yapıy oru m , de di m .
92
11,1i!
Öyle sa nıy or u m ki, Kâmran bu e s n a d a ba n a bak s a piş m a nlı ğ ı mı anlay a c a k , tekr ar yanı m a g el e c e k ti ve
galib a, b e n de artık kaç a m a y a c a k tı m .
Kuzeni min oturu ş un d a , hakik at e n b e d b a h t bir ins a n tavrı vardı. Kendi ken di m e gayr et ver m e k için
s öyl e n m e y e b a ş la dı m :
- Sinsi sarı çıyan. Bu b a h ç e d e m e s ut dulun et e kl eri ark a s ı n d a n na sıl ko ş tu ğ unu dah a unut m a d ı m . Pek âl â
yapıy oru m .
Tatilin s o n günl erin d e ba ş ı m d a n g e ç e n bir kaz ayı da s öyl e m e d e n g e ç e m e y c e ğ i m .
Köşk halkı bir gün sa ğ eli min bir par m a ğ ı nı n ko c a m a n bir sar gı b eziyl e ba ğ lı oldu ğ unu g ör dül er. Soranl ar a:
- Bir ş ey de ğ il, bir parç a c ı k ke sti m; ziyanı yok, ken di ken di n e g e ç e r , diyordu m .
Teyz e m yarayı inatla sakl a dı ğ ı mı fark edin c e :
- Mutlaka bir yara m a zlık ettin. Ehe m m i y e tli bir ş ey ki, saklıy or s u n . Bir h eki m e gö st er eli m , ba ş ı mız a bir iş
aç ar, diyor du.
Hakikat şuydu: Teyz e m , b e ni bir gün yatak od a s ı n d a ki gardır o b u n d a n galib a bir m e n dil al m a y a
gö n d e r m i ş ti. Gardır o b u n aralık bir göz ü n d e m a vi kadife kaplı bir m a hf az a g ör d ü m . Bu, b e ni m niş an
yüzü ğ ü m d ü . Onu bir dakik a par m a ğ ı m d a s eyr et m e k h e v e s i n e kar ş ı koy a m a d ı m . Fak at, bu kapris, ba n a
pah alıy a m al oldu. Yüzük, teyz e m i n korktu ğ u gibi biraz dar yapıl mı ş tı; bir türlü par m a ğ ı m d a n çık mıy o r d u.
Manasız bir h ey e c a n içind e bir hayli zorladı m , s o nr a di şleri ml e çık ar m a y a çalı ş tı m. Nafile. Ben, uğ ra ş tıkç a
par m a k şişiyor, yüzük büs b ütün dar alı- yordu.
Söyle s e m mu h a k k a k bir çar e s i ni bula c a kl ar dı. Fak at, n e d e n s e , bu yüzükl e yak al a n m a k fen a hald e kibri m e
dok u n uy or d u. İşte o za m a n , par m a ğ ı m ı bir sar gı ile b a ğ la dı m . Ta m iki gün vakit bulduk ç a od a m a kap a nı p
sar gıyı çık ar ar a k ken di ken di m e sa atl er c e uğra ş tı m. Üçüncü gün, hakik ati utan a sıkıla teyÇALIKUŞU
93
ze m e itiraf et m e y e hazırlan dı ğ ı m bir za m a n d a yüzük ken dili ğind e n çıkıv er m e s i n mi?
Niçin? h er h al d e , g e ç e n iki gün içind e üzüntü ve sıkıntıd a n zayıfla mı ş ola c a ktı m .
Tatilin son günü, hazırlı ğ a b a ş la m ı ş tı m. Kâmran, bun a itiraz etti:
- Bu kadar aceleye ne lüzum var. Feride? Birkaç gün daha kalabilirsin, dedi.
Fak at b e n , m o d e l bir tale b e y m i ş i m gibi razı ol m uy or:
- Sörler, mutlak a m e k t e p açıldı ğ ı gün g el m e m i te m b i h ettiler. Bu s e n e de der sl er ç ok sıkı, diy e ç o c u k ç a
ba h a n e l e rl e inat ediy or d u m .
Kâmran, bu ısrarı m kar ş ısın d a yin e bir hüzün v e dal gınlık nö b e ti g e çir di.
Ertesi gün, b e ni m e kt e b e g ötürürk e n hiç kon u ş m a d ı v e ayrılac a ğ ı m za m a n :
- Bend e n bu kad ar ça b u k kaç m a k istey e c e ğ i ni um m a z - dı m, Feride, diye sitem etti.
Zaten, pek öyl e aklı b a ş ın d a , ç alı ş ka n bir tale b e de ğ ildi m. Üstelik, bu dert çıkın c a büs b ütün ken di mi
ş a şırdı m.
İlk üç ayın notları s o n der e c e fen a gitti. Bu, bir gayr et yapıp ken di mi toplarla m a z s a m , sınıfta kaldı ğ ı mı n
res mi y di.
Bültenl er da ğ ıtıldı ğ ı gün ün ak ş a m ı Sor Aleksi, b e ni bir kö ş ey e ç e kti.
- Notlan b e ğ e n di n mi, Ferid e? de di. Bedbin bir tavırla ba ş ı mı sakl ay ar a k :
- Epeyce bozuk Ma Sor, dedim.
- Epey c e de ğ il, pek ç ok. Ben sizin bu kad ar dü ş tü ğ ünüzü hatırla m ıy or u m . Halbuki bu s e n e b a ş k a türlü
çalı ş ac a ğ ını um ar dı m .
94
- Hakkınız var. Bu s e n e g e ç e n s e n e d e n bir ya ş dah a büyü ğ ü m .
- Sad e c e o kad ar mı?
Garip ş ey! Sor Aleksi, ç e n e m i ok ş uy or, m a n alı m a n alı gülüy or d u. Ne yap a c a ğ ı m ı ş a ş ırar ak gözl eri mi
gözl erin d e n kaçırdı m .
Ah bu Sörler! Dünyay a ait hiç bir ş eyin farkınd a g örün m e m e l e r i n e ra ğ m e n en küçük de dik o d ul arı bilirler,
ö ğ r enirler. Kimden? Nasıl? On s e n e aral arın d a ya ş adı ğ ı m ve öyl e pek alık, sal ak bir kız ol m a d ı ğ ı m hald e
bun u bir türlü anlay a m a m ı ş ı m - dır.
Ben, bir b a h a n e ile ken di mi kurtar m a y a uğra ş ırk e n , Sor Aleksi, da h a açıldı:
- Zann e d e ri m ki, bülte n d e k i nu m a r al arı h erk e s e g ö st e r m e k t e n sıkılac a k s ı n ız, de di.
Arkasın d a n dah a a ğ ır bir taş :
- Bu s e n e sınıf g e ç e m e z s e n i z bir s e n e , bir uzun s e n e da h a bur a d a beklemek tehlikesi var.
Baktım ki, taarruz a g e ç m e z s e m Sor Aleksi'd e n yak a m ı kurtar m a y a imk â n yok. Çare siz, yüzsüzlü ğ ü el e
aldı m , yalan s ı bir saflıkla:
- Tehlike mi? Niçin tehlike? diye sordum.
Sor Aleksi, kadı n c a kon u ş m a s ı n ı n zat e n s o n hadl erin e var mı ş tı. Bundan ilerisin e git m e k , a ş a ğ ı yuk arı,
b e ni ml e yüz g öz ol m a k de m e k ti. Mağlup oldu ğ un u ba n a gö st er m e k t e n ç e kin m e y e n kok et bir tavırla
yan a ğ ı m a bir fisk e vurdu:
- Onu, sen kendi kendine bulabilirsin, dedi ve yürüdü.
Misel, bu s e n e m e kt e pt e yoktu. Olsaydı, mu h a k k a k , b e ni, kon u ş m a y a m e c b u r ed e c e k , zihni m d e k i
peri ş anlı ğ ı büs b ütün arttırac a ktı.
ÇALIKUŞU
95
Bir s e n e ev v el uydur m a bir m a s a l d a n b a h s e d e r k e n n e kad ar s er b e s t v e farfaray s a m bu s e n e hakik at e n
niş anlı bir kız vaziy etin e dü ş tükt e n s o nr a o kad ar kork a k ol m u ş tu m . Arkada ş ları m d a n b e ni tebrik ed e n l e ri
kıs a, kuru bir te ş ek k ürl e b a ş ı m d a n savıy or, yılış m a k m e ylini g ö st e r e n l e r e yüz ver miy or d u m .
Yalnız, bir tan e s i, bizi m taraflard a ki bir er m e n i dokt oru n kızı, bu inadı m ı yen m e y e muv affak oldu. Hafta
tatillerini m e kt e pt e g e çiriy or du m . Üç ay içind e , ya iki ya üç g e c e ev e çık mı ş tı m.
Seb e b i ni ken di m de pek iyi bilm e di ğ i m bu inat, Besi m e Teyz e m 'l e Nec miy e'yi güc e n diriy or, Kâmran' a n e
dü ş ün e c e ğ i ni, n e yapa c a ğ ı nı ş aş ırtıyordu. O, ilk aylard a h er hafta m e kt e b e uğruyordu. Sörler bir ş ey
s öyl e m e y e c e s a r e t ed e m e m e k l e b ar e b e r bir niş anlının bir tale b e yi ziyar et et m e s i ni sk a n d al add e di y orl ar,
kuz e ni mi n b e ni parloir'da b e kl e di ğ ini ha b e r v erirk e n , yüzlerini ek ş itiyorlardı.
Ben, parloir'ın m a h s u s açık bıraktı ğ ı m bir kapı kan a d ı n a day a n ıy or, ell eri mi m e k t e p gö m l e ğ i mi n kayı ş
ke m e r l e rin e s ok ar a k ay akt a nihay et b e ş dakik a kon u ş uy or du m . Kuzeni m, ara sıra b an a , m e kt up yaz m a y ı
da teklif et mi ş ti. Fak at Sörlerin, g el e n m e k t upl arı, Türkç e bilen birisin e okuttuktan s o nr a yırtm a k âd etl eri
oldu ğ un u s öyl ey e r e k vaz g e ç ir mi ş ti m.
Bu ziyar etl erin birind e, ara m ı z d a hiç ho ş ol m a y a n bir kon u ş m a g e çti ğ ini hatırlıyoru m .
Kâmran, uzak dur m a m a sinirlen e r e k kapıyı zorla kap a m a k iste mi ş ti. Fak at, o yakla ş ırk e n b e n , ken di mi
dı ş arı at m a y a hazır bir vaziy et al mı ş , alçak sesle:
- Rica ed e ri m Kâmran, de mi ş ti m. Biliyorsun uz ki, od a d a görün ür görün m e z kaç delik var s a, o kad ar da
göz vardır. O bird e n b ir e durala dır
- Nasıl olur, Ferid e? Biz niş anlıyız. Yava ş yav a ş o m u zl arı m ı kaldırdı m :
96
- işte, as ıl o b oz uy or ya de di m , bir gün: "Ziyaretl eriniz biraz sıkç a oluy or. Affed er si niz a m a , bura sı nı n
m e k t e p oldu ğ unu hatırla m a n ı z lâzı m g elir!" yolun d a bir s öz işitm e k iste m e z s i niz...
Kâmran, b e m b e y a z ke sildi v e o gün d e n s o nr a bir da h a m e k t e b e uğ ra m a d ı .
Yaptı ğı m, hakik at e n fen ay dı. Fak at, ba ş k a çar e yoktu. Kâmran'ın yanın d a sınıfa dö n ü ş , bütün b a ş ların
ba n a ç e vril m e s i, yürekl er acı sı bir ş eydi.
Ne anlatıy or du m ? Evet, bir gün dokt oru n hafta tatilind e n dön e n kızı b an a :
- Kâmran Bey, Avrupa'y a gidiy or m u ş , ö yle mi? de di. Birden bir e ş a ş aladı m :
- Nereden bu haber? dedim.
- Baba m d a n Madrid'd e ki a m c a s ı ça ğ ır mı ş . "Bilmiyoru m " de m e y i kibri m e yedir e m e d i m .
- Evet, öyle bir fikir var; küçük bir seyahat, dedim.
- Pek küçük de ğ il, s ef ar et kâtibi oluy or m u ş .
- Çok az kalacak.
Konuş m a yı bu kad arl a ke s e r e k ayrıldık. Arkada ş ı mı n ba b a s ı , bizi m kö ş kt e n ay a ğ ı ek sik ol m a y a n bir
ins a n dı. Aile do stu m u z gibi bir ş eydi. Havadisin do ğ ru ol m a s ı mü m k ü n d ü . Fakat, nasıl oluy or da, b an a bir
ş ey s öyl e m i y o rl ar dı. Günleri h e s a pl a d ı m . Yirmi gün d e n b eri kö ş kt e n ha b e r ala m a m ı ş tı m .
O g e c e h ep bu m e s e l e y i dü ş ün dü m . Kâmran' a g ö st e r di ğ i m m a n a s ı z uzaklı ğ ı unutuy or, bu kad ar mü hi m
bir ş eyi b an a ha b e r ver m e d i ğ i için içim d e n darılıy or du m . İşin nihay etin d e biz artık birbirin e b a ğ lı iki
ins a n dı k.
Ertesi gün, per ş e m b e y d i . Hava, açık oldu ğ u için ö ğ le d e n s o nr a g e z m e y e çık a c a ktık, tçim içim e
sı ğ mıy or d u. Bu dü ş ün c el e r içind e bir g e c e dah a g e çir m e k fikri b e ni korkuttu.
Sor Süperiy ör' e gid er e k teyz e m i n ha st a oldu ğ unu s öyl e di m ve izin istedi m .
r
ÇALIKUŞU
97
Allahtan o gün, s örl er d e n biri Kartal'a gidiy or du. Erenk öy istasy o n u n a kad ar b er a b e r git m e k ş artıyla, Sor
Süperiy ör, istedi ğ i m izni v er di.
Elimd e küçük valizi ml e kö ş k e vardı ğ ı m za m a n ortalık kar ar m a k üzer e y di.
Kapıda b e ni, kö ş kün köp e ğ i kar ş ıladı. Bu, ihtiyar köp e k , s o n der e c e aç g ö zl ü v e dalk a v u ktu. Çanta m d a , iyi
kötü dai m a yen e c e k bir ş ey bulun du ğ un u bildi ği için yolu m u ke siy or, kar ş ı m d a aya ğ a kalk ar a k g eri g eri
yürüy or, ön ay akl arıyla b an a tutun m a y a çalı ş ıyordu. Ağaçların ara s ı n d a n Kâmran'ın b an a do ğ ru g el m e k t e
oldu ğ un u gör er e k yer e ç ö m e l di m , köp e ğ in üstü m e sürün m e s i ni iste m e d i ğ i m kirli ay akl arını yak al a dı m .
O, ko c a m a n a ğ zını gül er gibi aç ar a k dilini sarkıtıyor, b e n , onun burnun u sıkıy or du m . Hasılı, ara m ı z d a bir
oyun, bir cilv el e ş m e d i r gidiyor du.
Kâmran ta yanı m a g el di ğ i za m a n ke ş fet mi ş gibi g örün e r e k :
- Şu gülü ş e b akı nız, de di m . Aman, n e ko c a m a n a ğ ız! Tim s a h a b e n z e m i y o r mu?
O, şimdilik dud a ğ ın d a acı bir teb e s s ü m l e yalnız ba n a bakıy or d u.
Köpe ğ i bırak ar a k et e kl eri mi silk el e di m ; m e n dili ml e elleri mi de sildikt en s o nr a birini kuz e ni m e uzattı m:
- Bonjur, Kâmran, teyz e m nasıl? Ehe m m i y e tli bir ş ey de ğ il inş allah...
O, biraz hayretle:
- Anne m mi? diye s or du. Anne mi n hiç bir ş eyi yok. Hasta diy e mi duydu n?
- Evet, ha st a diye işittim de m er a k etti m; paz ar a kad ar sa b r e d e m e y e r ek izin aldı m .
- Kim söyledi?
Yeni bir yalan uydur m a y a vakit ol m a d ı ğ ı için:
- Doktorun kızı, de di m .
Çalıku ş u - F 7
98
- O mu sana söyledi?
- Evet, s öz ara sı n d a : "Bab a m ı siz e ça ğ ırdılar, galib a teyz e niz ha st ay m ı ş " de di.
Kâmran, hayret ediyodu:
- Yanlış ola c a k . Hatta dokt or, s o n günl er d e , n e an n e m , ne de b a ş k a s ı için kö ş k e uğradı.
Bu nazik bahis üzerinde fazla durmadan:
- Çok sevindim, dedim. Öyle merak ediyorum ki... Onlar, tabii, içerdeler...
Çanta m ı yerd e n alar ak yürü m e k istedim. Kâmran, elimden tuttu:
- Ned e n bu ac el e Ferid e? Adeta b e n d e n kaçıy or s u n! de di.
- Ne mü n a s e b e t , de di m . Botları m sıkıy or da... Zaten içeriy e b er a b e r gid e c e k de ğ il miyiz?
- Evet, a m a , iç erid e de, çar e s i z h erk e s l e bar e b e r kon u ş a c a ğ ız. Halbuki, b e n s e ni nl e yalnız kon u ş m a k
istiyoru m . Heye c a n ı m ı gizle m e k için alay cı bir tavır alar ak:
- Emir sizin, dedim.
- Mersi. O hald e , isters e n kim s e y e görün m e d e n ba h ç e d e biraz dol a ş a biliriz.
Kaçm a m d a n korkuy or gibi eli mi bırak m ı y o r d u. Öteki eliyle ç ant a m ı aldı. Yan yan a yürü m e y e b a ş la dık.
Nişanlan dı k ni- ş anlan alı ilk defa yan yan a...
Yeni yak al a n m ı ş bir ku ş un yüre ğ i, g ö ğ s ü n d e na sıl atar s a b e ni m k i de öyl e atıy or du. Fak at zann e d e r i m ki,
b e ni bırak s a da artık kaç m a y a kuvv et bula m a y a c a k tı m .
Birbirimiz e bir ş ey s öyl e m e d e n b a hç e ni n s o n u n a kad ar yürüdük. Kâmran, b e kl e di ğ i m d e n ç ok fazla
müt e e s s ir ve dar gı n g örün üy or d u. Bu üç ay içind e ne ol m u ş tu, ara m ı z d a ne de ğ i ş mi ş ti, bil miy oru m . Fak at,
bu sa att e ken di mi on a kar ş ı suçlu g örüy or, şimdiy e kad ar g ö st e r di ğ i m vah ş iliğ e piş m a n oluy o rdum.
ÇALIKUŞU
99
Kış ortası n d a oldu ğ u m u z u unuttura c a k kad ar güz el ve sakin bir ak ş a m d ı . Etrafı mız d a ki kuru da ğ tep el eri
bir m e r c a n kızıllığı içind e yanıy or du. Kâmran' a kar ş ı suçl arı m ı bu kad ar kolay kab ul et m e m d e bunu n da mı
tesiri vardı ac a b a , bilmiy oru m.
Bu sa att e, onun gö nlün ü ala c a k bir keli m e bul m a k b e ni m için day a n ıl m a z bir ihtiyaçtı. Fak at, aklı m a hiç bir
ş ey g el miy or d u.
Artık g eri dö n m e k t e n ba ş k a yapıla c a k iş kal m a y ı n c a Kâmran:
- Şuray a biraz otura bilir miyiz, Ferid e? de di.
- Sen, na sıl isters e n , de di m . Vakad a n s o nr a ilk defa s e n diyor du m . Kâmran, pant ol o n u n a dikk at et m e d e n
ora d a ki bir kay a nı n üstün e oturuv er di. Onu, h e m e n kolun d a n tutup kaldırdı m:
- Sen, nazik sin; kuru yer e otur m a , de di m v e ark a m d a k i laciv ert pard ö s ü y ü çık ar ar a k otura c a ğ ı yere
serdim.
- Ne yapıy or s u n , Ferid e? de di.
- Hasta olmaman için, dedim. Zannederim ki, seni muhafaza etmek bundan sonra benim vazifem oluyor.
Kuzeni m bu s ef er de galib a kulakların a inan a m a d ı :
- Ne söylüyosun, Feride? dedi. Bunu sen mi bana söylü-yosun? Niş anlan dı ğ ı mı z d a n b eri s e n d e n işittiğim
en tatlı s öz.
Başımı önü m e e ğ di m v e sustu m .
Kâmran, pard ö s ü m ü tekrar elin e al mı ş tı. Okş ar gibi har e k e tl erl e kolların a, yak a s ı n a , dü ğ m e l e rin e
dok u n uy or d u.
- San a biraz site m yap m a y a hazırlanıy or du m , Ferid e, de di. Fak at şimdi h e p si ni unuttu m. Gözleri mi
kaldır m a d a n :
- Ben s an a bir ş ey yap m a d ı m ki, de di m . O, b e ni tek ar vah ş ile ş tir m e k t e n ürküy or m u ş gibi yanı m a
yakl

Esra- www.cepforum.com Re at Nuri Güntekin ş ÇALIKU U Ş

Transkript

Benzer belgeler

Anadolu Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Ergonomi

rcnelim:

buroşürü indirmek için buraya tıklayın

Ulkemizin neresindem olursa olsun cocuklarin guzelliklerine

buroşürü indirmek için buraya tıklayın

GUZELYU BULUSMASI

A,``rhd,. -- 7-

Çocukken her resim yaparken yakanlandığında babasından ve