RUSYA ÜLKE PROFİLİ

RUSYA ÜLKE PROFİLİ Hazırlayan Ayşe Oya BENLİ 2008 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
RUSYA Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler (2006) Yüzölçümü Nüfus Resmi Dili Para Birimi Döviz Kuru (Ruble: US $, ortalama) Üyesi Olduğu Uluslararası İktisadi Kuruluşlar GSYİH (milyar $) GSYİH/Kişi ($) GSYİH Büyüme Hızı (%) Enflasyon (%, ortalama) İşsizlik Oranı (%) Dış Borç (milyar $) İhracat (milyar $) İthalat (milyar $) Dış Ticaret Hacmi (milyar $) Doğal Kaynaklar Başlıca Tarım Ürünleri Başlıca Sanayi Malları Başlıca İhraç Malları Başlıca İthal Malları 17 075 400 km 2 145,3 milyon (Ocak 2002) Rusça Ruble 1$=26,30 Ruble BSEC,CIS,EBRD,ECE,IBRD,IFC,ILO,IMF, ISO,OSCE,UN,UNGüvenlik Konseyi,UNCTAD UNESCO, WHO, WIPO,WTO (Başvuru) 984,6 6 877 6,7 9,7 7,3 282,3 (tahmini) 303,9 164,7 468,6 Petrol, doğal gaz, kömür ve çok sayıda stratejik mineralleri kapsayan bir doğal kaynak rezervi bulunmaktadır. Ancak söz konusu kaynakların çıkarılması iklim, yeryüzü ve uzaklık koşulları nedeni ile zordur. Tahıl, şeker pancarı, ayçiçeği tohumu, sebze ve meyveler, kırmızı et, süt Kömür, petrol, gaz, kimyasallar ve metaller; hadde makinelerinden yüksek performanslı uçak ve uzay araçlarına; radar, füze üretimine ve ileri elektronik parçalara kadar her tür makine üretimi; gemi inşa sanayi; kara ve demiryolu taşımacılığı ekipmanları; iletişim ekipmanları; tarım makineleri; traktörler ve inşaat ekipmanları; elektrik enerjisi üretimi; medikal ve bilimsel araçlar; dayanıklı tüketim malları; tekstil; gıda sanayi malları Petrol ve petrol ürünleri, doğal gaz, ağaç ve ahşap ürünler, metaller, kimyasallar Makine ve ekipman, kimyasallar, tarım ve gıda sanayi ürünleri, metaller Kaynak: The Economist Intelligence Unit Russia Country Report Eylül 2007, Country Profile 2007
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 1 GENEL EKONOMİK DURUM Rusya Federasyonu, büyük bir ekonomik gücün temeli olan doğal kaynaklara ve insan gücüne sahip dünyadaki belli başlı ülkelerden biri konumundadır. Rusya Federasyonu 1992 yılında merkezi planlı sistemden serbest piyasa ekonomisine geçiş için köklü ekonomik reformlar uygulamaya başlamıştır. 1993­1998 yılları arasında sürdürülen ekonomik reformlar dört ana başlık altında özetlenebilir: Fiyat Serbestisi: Fiyatlar serbest bırakılmış, bu suretle fiyatların, piyasalarda arz talep dengesini ve kaynak tahsisini sağlama fonksiyonunun yerine getirmesi amaçlanmıştır. Mali Denge: Uygulanacak politikalarla, makro ekonomik dengenin tesisi, düşük ve öngörülebilir enflasyon, güvenilir para birimi, pozitif ancak makul faiz oranları, finanse edilebilir bütçe açığı ve artan ancak karşılanabilir talep hedeflenmiştir. Uluslararası Piyasalara Açılım: Ticari engellerin ve teşviklerin kaldırılması yoluyla ülkeyi uluslararası ticaret ve yatırımlara açma amaçlanmıştır. İthalata karşı korunma ve hammadde ihracatının sınırlandırılmasını talep eden endüstriyel lobilerden gelen baskıya rağmen, Rusya Federasyonu bu konuda gelişme sağlamıştır. Yapısal Reformlar: Hükümet özelleştirme, monopollerin önlenmesi, piyasaya girişi önleyen engellerin kaldırılması ve mülkiyet hakları konusunda düzenlemelere yer vermiştir. Ancak, uygulanan politikalar bazı olumsuz sonuçları beraberinde getirmiştir. Söz konusu olumsuzluklardan bir kısmı bugünkü gelişmeleri de etkilemiştir. Bu olumsuzluklar,
·
·
·
·
·
·
Yüksek Enflasyon,
Devletin ekonomik süreç üzerindeki kontrolunun zayıflaması ve yasal düzenlemelerin sınırlı olması neticesinde ekonomide kriminal unsurların ortaya çıkması,
Üretimin düşüşü ve talepteki daralma,
Tasarruf ve yatırımlardaki düşüş,
Gruplar arasında önemli gelir ve refah farklılığı,
Yapısal refomlar ve düşen üretimle birlikte işsizlikte görülen artış, olarak ifade edilebilir. Söz konusu olumsuzlukların uygulanan önlemler ile uzun vadede giderilmesi amaçlanmış ise de bazı olumsuzluklar günümüze de taşınmıştır. Bununla birlikte, üç haneli enflasyonla birkaç yıl mücadele eden Rusya Federasyonu, 1995 yılında makro ekonomik dengeyi sağlamış ve bu durum 1998 Ağustos’undaki ekonomik krize kadar devam etmiştir. Bu dönemde, sözkonusu denge esas olarak parasal politikalar ile Merkez Bankası’nın döviz kurunu dengelemedeki başarısına dayanmıştır. Ancak, mali politikalarda başarılı olunamamış, borç yükü arttığı gibi bütçe dengesi sağlanamamıştır. Rusya Federasyonu’nda 1998 Ağustos ayında Rublenin devalüasyonu ile başlayan ve kısa vadeli borçların ertelenmesi neticesini doğuran ekonomik kriz ortaya çıkmıştır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 2 Kriz iç ve dış dinamiklerden kaynaklanmıştır. Dış etkenleri, Asya ülkelerinde oluşan mali kriz ile dünya enerji fiyatlarındaki düşüş, iç etkenleri ise serbest piyasa ekonomisine geçiş sırasında izlenen istikrar politikalarının yeterli mali ve yapısal reformlarla desteklenememesi neticesinde, bütçe gelirlerinin toplanmasında yaşanan zorluklar ile sözkonusu gelirlerde artış sağlanamaması, giderlerin dış borçlanmayla karşılanmaya çalışılması, kısa vadeli borçlanmanın artması, yatırımların sınırlılığı ve üretimde artış sağlanamaması ile ödemeler dengesindeki açık beklentileri oluşturmuştur. Kriz iç ve dış etmenlerin karşılıklı etkileşimi neticesinde ortaya çıkmıştır. Asya piyasalarındaki krizi müteakiben yabancı yatırımcıların Rus sermaye piyasasından çıkmaları Ruble üzerinde baskı yaratmış, mevcut döviz rezervleri ile Merkez Bankası Rubleyi belirlenen koridor içerisinde tutamamış, dalgalanmaya bırakmıştır. Ruble, krizin ortaya çıktığı 17 Ağustos sonrasında birkaç hafta içerisinde Dolar karşısında %217 değer kaybetmiş ve Ruble Dolar paritesi 1$=6.3 Rubleden 1$=20 Rubleye yükselmiştir. Bununla birlikte kısa vadeli borç ödemeleri moratoryum ilan edilerek askıya alınmıştır. Krizin sonuçları ise esas olarak, yüksek enflasyon (1999 yıl sonu enflasyonu %84,4), halkın satın alma gücünde önemli düşüşler ve gelir dağılımındaki dengesizliğin daha da artması, talepteki azalma ve işletme sermayelerini kaybeden firmaların iflasları ile birlikte ekonomideki durgunluk, üretimde düşüş, dış ticarette gerileme, yabancı sermayenin Rusya’ya bakışının olumsuz olarak değişmesi şeklinde belirtilebilir. Rus ekonomisinde 1998 yılı Ağustos ayında yaşanan kriz etkilerini 1999 yılı ikinci çeyreğine kadar sürdürmüştür. Ancak, gerek devalüasyonun etkisi gerekse uluslararası piyasalarda artan petrol ve metal fiyatları etkisiyle ekonomide bir iyileşme görülmüştür. İhracattaki artış Rusya’nın döviz rezervlerinde artışı beraberinde getirmiş ve Rubleyi kuvvetlendirmiştir. Sanayi üretiminde görülen artış nedeniyle GSYİH 1999 yılında %3,2 oranında büyümüştür. Sanayi üretiminde görülen artışın nedeni ise devalüasyonu müteakiben ithal mallarının pahalı hale gelmesi neticesinde yerel üretimdeki artış ve ithal ikamesi etkisidir. İthal ikamesi tüketim malları ithalatının azalması yoluyla enflasyonun döviz kuruna bağlılığını da düşürmektedir. Bu durum ise enflasyonun yükselmesini engellemektedir. 2000 yılında GSYİH yıllık bazda %9 oranında artmıştır. Bu artış oranı otuz yılın en iyi performansıdır. Ancak, 2001 yılında GSYİH büyüme hızında bir düşüş olmuş ve büyüme hızı %5 olarak gerçekleşmiştir.. Sözkonusu iyileşme iç talebdeki ve endüstriyel üretimdeki artıştan kaynaklanmaktadır. 2002 yılı ilk altı ayında ise GSYİH artış oranı %3,8 olarak gerçekleşmiştir. Rusya ile ticari ortakları arasında enflasyon farklılığı, Rublenin değer kazanmasına sebep olmuştur. Ancak, 2000 yılında Ruble 1998 krizi öncesindeki seviyesinin %38 oranda daha aşağı seviyede bulunmaktadır. Mali politikalarda da başarı sağlanmış olup vergi gelirlerinde artış, harcamalarda kısıntı sağlanmıştır. Yüksek petrol fiyatları ve işletmelerin karlılığı vergi artışını da beraberinde getirmiştir. 1999 yılında GSYİH’nın %1,5’i olan Federal Bütçe açığı 2000 yılı sonunda GSYİH’nın %2,5’i oranında fazla vermiştir. İthalat sabit kalırken, ihracat değer olarak yükselmektedir. 2000 yılı sonunda, ticaret fazlası 60,7 milyar $ olmuştur. Bu da, GSYİH’nın %24’üne tekabül etmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 3 Rus ekonomisini yönlendirecek Viladimir Putin’in 10 yıllık ekonomik programının aşağıdaki unsurları içermesi beklenmektedir. a­Mali Reformlar Vergi oranlarında değişikliğe gidilmiş olup, gelir vergisi %13’e indirilmiştir. Bu değişiklikle amaç, mümkün olduğunca gelirin beyan edilmesini sağlamaktır. Reformlar ise, devlet harcamalarını kademeli olarak GSYİH’nın %30’una indirmek, sanayiye nakit yardımları ve teşvikleri kaldırmak, sosyal yardımları devletin ödeyebileceği seviyeye indirmek, eğitim, sağlık ve savunma alanında harcamaları artırmak, halihazırda uygulanan istenildiği kadar ödeme esasına dayanan emekli keseneklerinin belirli bir oran üzerinden ödenmesini sağlamak, emeklilik yaşını kadın ve erkekte 65’e yükseltmek, kamu çalışanları sayısını azaltmak ve bunlara verilen maaşları yükseltmek olarak özetlenebilir. b­Yapısal Reformlar Anılan reformlar, büyük devlet tekellerini yeniden yapılandırma, demiryolu altyapısını ve hizmetlerini iyileştirme, elektrik monopolünü (EVS) üretim, iletim ve dağıtım ünitelerine ayırma, yerel idarelerin elektrik piyasasındaki etkisini azaltma, Gazpromu daha şeffaf hale getirme, rekabet politikasını geliştirme, uluslararası muhasebe standartlarının 2002 yılına kadar tüm orta ve küçük ölçekli firmalara uygulanmasının sağlanması, adli sistemi güçlendirme, tarım reformunun önkoşulu olarak arazi piyasasını oluşturmak, kredili ev sahibi olma sisteminin geliştirilmesi, iş kurma sürecinin basitleştirilmesi olarak ifade edilebilir. c­Mali Sektör Reformu Sözkonusu reformun amacı, ödeme güçlüğü içerisinde olan bankaların likidite sıkıntısının giderilmesi, bankacılık sistemini yabancı rekabete açmak ve mevduat sigorta fonunun kurulmasıdır. Ekonomideki göreceli tüm iyileşmelere rağmen, gelecekte ekonomideki durum, önemli ölçüde Rus Hükümetinin yapısal reformlardaki başarısına bağlı görünmektedir. Öte yandan, dış piyasalardaki olası olumsuz gelişmeler de ekonomiyi olumsuz olarak etkileyebilecektir. Enflasyon Devlet İstatistik Komitesi verilerine göre 1999 yılı enflasyonu %36,5 olarak gerçekleşmiştir. 2000 yılındaki enflasyon oranı %20,2’dir. 2001 yılında enflasyon oranı %21,6 olmuştur. 2002 yılı ilk altı ayında ise enflasyon oranı %17 olarak gerçekleşmiştir. GSYİH’nın Sektörel Dağılımı (2006, %) Tarım Sanayi Hizmetler 4,9 39,3 55,8 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Russia Country Report, Eylül 2007
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 4 Özelleştirme Yapısal reformlar içerisinde önemli bir yer tutan ve bugünkü sistemin unsurlarından biri olan işletmelerin özel mülkiyete devrini sağlayan özelleştirme, kısa bir dönem içerisinde ve diğer Doğu Bloğu ülkelerindeki uygulamalarla karşılaştırıldığında göreceli olarak organize olmayan bir şekilde gerçekleştirilmiştir. 1990’lı yılların başında özelleştirme ile kamunun elindeki mal varlığının mümkün olduğu kadar hızlı bir şekilde özel kişilere devri öngörülmüştür. Bu çerçevede sermayenin geniş bir kesime yayılmasını ve sermaye piyasası kuruluşuna temel teşkil etmek üzere her Rus vatandaşına kupon “voucher” verilerek, bu kuponla özelleştirilen firmalardan hisse almaları planlanmıştır. Voucher’lerin değeri genel olarak kabaca 6 haftalık ücretin değerine eşit bulunmaktaydı. Rus halkına 146.064 milyon kupon dağıtılmıştır. Ancak, sistem uygulamada istenen sonuca ulaşamamış bir kısım kişiler bu kuponları ikinci el piyasada toplayarak işletmeleri satın almıştır. İşletmelerin çalışanlara devrini öngören uygulama ile de sermayenin geniş kitlelere yayılması amacına ulaşılamamış, bu uygulamada da işletme yöneticileri çalışanların paylarını bir şekilde alarak işletme mülkiyetine sahip olmuşlardır. Ancak, bu noktada dikkate alınması gereken unsurlardan biri, kamu mallarının 1992­1994 yılları arasında, çok kısa bir sürede devrinin gerçekleştirilmesidir. 1994 yılına gelindiğinde, 110.000 devlete ait işletmede mülkiyet devrinin sağlandığı ve 1994 yılında GSYİH’nın 2/3’ünün ise devlet mülkiyetinde olmayan işletmelerce oluşturulduğu görülmektedir. Rus resmi rakamlarına göre 1997 yılı başında, özel sektör firmaları imalat işletmelerinin %75’ini, imalatın ise %85’ini oluşturmakta Rus işgücünün %80’den fazlası da özel firmalarda çalışmaktadır. Devlete nakdi bir gelir sağlamayan özelleştirmenin 1. aşaması sonunda genel olarak kamudan devir alınan şirketlerin yönetim yapılarında değişiklik olmamış, işletmelere yeni bir teknoloji transferi de gerçekleşmemiştir. Sözkonusu hızlı mülkiyet devrinde, Rusya Federasyonu’ndaki o dönemdeki siyasi çalkantıların etkisinin olduğu ve eski sistemin esası olan kamu mülkiyetinin bir an önce tasfiyesinin gerçekleştirilmeye çalışıldığı görülmektedir. Özelleştirmede, 1995 sonrasında farklı bir yöntem izlenmiş, bu dönemde hükümet borçlanma karşılığı elindeki büyük devlet kuruluşlarının hisselerini mali gruplara devir etmiştir. Özelleştirme konusu devlet kuruluşlarının mülkiyeti, belirli bir mali güce sahip grupların eline geçmiştir. Mali ve endüstriyel gurupların ülke ekonomisindeki etkinlikleri de böylece artmıştır. 1997 yılı sonrasında, 2. aşamadaki özelleştirme stratejisi tekrar gözden geçirilmiş ve çeşitli eleştirilerin yapıldığı sistemde, firma bazında ihale esas alınmış, şirketlerin gerçek değerlerinin tespitine ağırlık verilmiştir. Ancak, 1998 yılında yaşanan ekonomik kriz özelleştirme çalışmaları üzerinde olumsuz etki yaratmıştır. Başlıca Sektörler Tarım Ülkenin kuzey bölgelerindeki toprak yapısı tahıl ve benzeri diğer ürünler üretimi için elverişli olmadığından üretim, Rusya’nın güney bölgeleri ile batı Sibirya’da gerçekleştirilmektedir. Ülkenin kuzeyinde ise hayvancılığa ağırlık verilmiştir. Toplam arazinin %32’si tarıma elverişli olup %45’i ormanlık arazidir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 5 Hububat üretimi 1980’li yılların ortalamalarının aşağısındadır. Üç yılda bir hüküm süren kuraklık üretimde düşüşlere neden olurken, aşırı kimyevi maddeler kullanımı, endüstriyel kirlilik, toprağın yoğun işlenmesi ve bazı bölgelerdeki yanlış ürün seçimi toprağın verimliliğini düşürmüştür. Sovyet döneminde zorla gerçekleştirilen tarımın kollektivizasyonu, çoğu tarımsal işletmede verimsizliği beraberinde getirmiştir. Kronik sermaye yetersizliği ve devlet yardımlarına bağımlı olmak bugünkü işletmelerin karşılaştığı sorunlardır. Anayasada toprakta özel mülkiyet hakkı teyit edilmekle birlikte, mevcut yasal düzenlemede bu hak henüz tanınmamıştır. Ayrıca, arazinin alınacak kredilerde teminat olarak gösterilememesi çiftçilerin kredi imkanlarını ortadan kaldırmaktadır. Bu husus işletmelerdeki verimsizliğin de kaynağını teşkil etmektedir. 1990’lı yıllarda devamlı olarak ekili arazi miktarında azalma izlenmektedir. Özellikle bu durum hububat üretiminde belirgindir. 1998 rakamları dikkate alındığında hububat üretiminin 1992 senesi üretiminin %55’i seviyesinde olduğu, 1998 şeker pancarı üretiminin ise 1992 seviyesinin %58’i olduğu görülmektedir. Patates ve ayçiçeği yağı üretiminde ise bu oranlar sırasıyla %80 ve %100’dür. Hayvancılıkta da aynı eğilim sürmekte ve üretimde azalma izlenmektedir. Ancak,1999­ 2001 yılları arasında tarımsal üretimde %27 oranında bir artış olmuştur. 1998 yılındaki mali kriz etkileri ile birlikte elde edilen 48 milyon tonluk hububat üretimi, 1953 senesinden beri istihsal edilen en az üründür. 1998 yılı krizi, tarımsal işletmelere finansman sağlanmasını rasyonel hale getirme çalışmalarını da olumsuz etkilemiştir. Rusya Federasyonu belli başlı kereste üreticisi ve ihracatçısı konumundadır. 75 milyar m3 stoku olduğu tahmin edilmektedir. Dünya rezervlerinin 1/4’ünden fazlasını oluşturmaktadır. Kereste alanlarının hızlı biçimde kullanımı, üretimi doğuya kaydırmıştır. Sibirya’da işlenmiş kereste üretiminin 1/3’ü gerçekleştirilmektedir. Son yıllarda üretimde önemli düşüşler görülmektedir. 1990­1998 yılları arasında kereste, kağıt ve selüloz üretimi 2/3 oranında azalmıştır. Ancak ihracat 1995 sonrasında artış göstermiştir. Sovyetler Birliği dağıldığında, Rus balıkçılık endüstrisi dünyada Japonya, ABD ve Çin’den sonra 4. sırada yer almaktaydı. Halen, taze ve dondurulmuş dünya balık üretiminin %25’i ile, dünya konserve balık üretiminin üçte biri Rusya’da gerçekleştirilmektedir. Ancak, üretimde bu sektörde de düşüşler izlenmekte olup, konserve balık üretimi 1997 yılında 467 milyon kutu olmuştur. Bu miktar, 1992 yılında 1.3 milyar kutuydu. 2001 yılında balık ve diğer deniz ürünleri üretimi ise 3,7 milyon ton olmuştur. Bununla birlikte, balık ve diğer deniz ürünlerinde ihracat artmaya devam etmektedir. 2001 yılında balık ve diğer deniz ürünlerinin %80’i ihraç edilmiştir. Sanayi Sovyet döneminde endüstri temeline bakıldığında, işletmelerin enerji yoğun, teknoloji ağırlıklı veya düşük katma değerli temel işlemeye dayalı sanayilerde veya savunma sanayinde yoğunlaştığı görülmektedir. Üretim ise devlet sübvansiyonları ile arttırılmıştır. Sovyetler Birliği sonrasında devlet desteklerinin kaldırılması neticesinde, işletmeler yatırım için yeni kaynaklar bulamamış üretim önemli ölçüde azalmıştır. 1998 yılındaki endüstriyel üretim, 1990 yılındaki seviyenin %45’i düzeyindedir. Belli başlı endüstrilerdeki 1998 yılı üretiminin 1990 yılındaki üretimine oranı aşağıda gösterilmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 6 Elektrik üretimi Yakıt Kimya ve petrokimya Makine yapım ve metal işleme Demir işleme Demirdışı Metaller %76,4 %66,6 %42 %37 %52,4 %53,2 2001 yılı verileri dikkate alındığında, endüstriyel üretimin %20’sini yakıt ve enerji oluşturmaktadır. Üretim içerisinde diğer sektörlerin aldığı pay ise aşağıdaki gibidir. Makina ve metal işleme sanayi % 20 Metalürji % 17 Gıda işleme sanayi %14­15 Kimya ve kimyevi ürünler % 7,3 Kağıt ve selüloz sanayi % 4,8 Hafif endüstri % 2 Elektrik % 10 Rusya Federasyonu 1999 yılında endüstriyel üretimde artış sağlamıştır. Bu artış, Rublenin devalüasyonu sonucunda, Rus ürünlerinin ithal mallara karşı fiyatlarının ucuz kalması neticesinde ithal ikamesine dayalı endüstrilerdeki üretim artışından kaynaklanmıştır. Fiyatı ucuz kalan malların ihracatı da bu trende olumlu katkı sağlamıştır. 1999 yılının ilk çeyreğinde bir önceki yıla göre %1.6 oranında düşen üretim, yılın kalan 9 aylık döneminde önemli performans göstererek bir önceki yıla göre %16,5 oranında artmıştır. Yıllık artış ise resmi rakamlara göre %8 seviyesindedir. 2000 yılında endüstriyel üretim %9, 2001 yılında %5,8, 2002 yılının ilk yarısında ise %3,2 oranında büyümüştür. Üretim, orta ve büyük ölçekli işletmelerde düşerken, küçük işletmeler ve ortak girişimlerde artış göstermektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 7 Madencilik Rusya Federasyonu madencilik sektöründe de önemli bir üretici ve ihracatçıdır. Dünya petrol rezervlerinin %10’u Rusya’da bulunmaktadır. Üretimdeki düşüşe rağmen dünya üretiminin %10’u yine Rusya tarafından realize edilmektedir. Dünya üretim rakamları dikkate alındığında, doğal gaz üretiminin %30’u, antrasitin %10’u, demir cevherinin %14’ü , demir dışı metal cevherinin %10­15’i, aliminyumun %12­13’ü Rusya’da üretilmektedir. Genel olarak da üretim tek bir işletme tarafından gerçekleştirilmektedir. Elmas üreticisi Almaz şirketi dünya üretiminin ¼’ünü, Norisk Nickel şirketi ise nikel dünya üretiminin %30’unu, platin üretiminin ise %40’ını üretmektedir. 1990’lı yıllarda dahili piyasada metallere olan talebin düşmesi ile demir ve demirdışı metallerin ihracatında önemli artışlar olmuştur. İhracattaki bu artış, işletmelerin kontrolü konusunda yoğun rekabeti de beraberinde getirmiştir. Ancak, 1990’ların sonundaki metal fiyatlarındaki düşüş ve enerji fiyatlarındaki yükseliş neticesinde sektör, üretimi arttırmak için yeniden yapılanma ve modernizasyon gereği ile karşılaşmıştır. İşletmelerin mülkiyeti konusundaki anlaşmazlıklar tamamen çözülmeden uzun vadeli yatırımlar beklenilmemektedir. Rusya’daki kömür endüstrisi 1980’lerden beri kriz içerisinde bulunmaktadır. Kriz 1992 yılından itibaren daha da derinleşmiştir. Mevcut madenlerin 2/3’si, gaz ve toz nedeniyle tehlikeli addedilmektedir. Düşen verimlilik ve devlet desteğinin azaltılması nedeniyle işletmeler işçi ücretlerini ödeyememekte, güvenlik ve modernizasyon için gerekli yatırımı yapamamaktadır. Yer altındaki madenlerde verimlilik ABD’dekinin 1/12’si seviyesindedir. Enerji Rusya, sahip olduğu doğal kaynaklar bakımından dünya enerji piyasasının önde gelen ülkelerinden biridir. Dünyanın en büyük doğalgaz rezervlerine sahip olan Rusya, kömür bakımından yapılan sıralamada tüm dünya ülkeleri arasında üçüncü, petrolde ise sekizinci sırada yer almaktadır. Rusya, dünyadaki doğalgaz rezervlerinin %33’üne tek başına sahiptir. Petrol rezervlerinin ise 25 milyar varilin üzerinde bulunduğu tahmin edilmektedir. Rusya Federasyonu’nun toplam ihracatının %40’ını enerji ve ham petrol oluşturmaktadır. Vergi gelirlerinin %60’ı da bu sektörden sağlanmaktadır. Rusya Federasyonu’nun enerji üretim miktarı aşağıda gösterilmektedir. Miktar: Milyon Ton 1997 1998 1999 2000 2001 Ham Petrol 297 294 295 313 337 Petrol Ürünleri 177 164 169 154,1 348 Doğal Gaz (m3) 571 591 591 555 581 Kömür 245 232 249 258 269 Elektrik (Milyar kwh) 834 826 845 876 888 Kaynak: T.C Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Rus ekonomisinde en başarılı sektör olmasına rağmen, enerji sektörü sorunlarla karşı karşıya bulunmaktadır. Bu sorunlar, teknolojinin demode olması, verimsiz işletmecilik, sektördeki sosyal sorunlar olarak sıralanabilir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 8 Petrol rafinerileri ekipmanının %20’si, kömür ve petrol çıkarma ekipmanının ise %50’si ekonomik ömrünü tamamlamıştır. Enerji ihracat miktar ve değerleri ise aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Miktar: Milyon Ton, Değer: Milyon $ 1998 1999 2000 Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Ham Petrol 137 10.275 137 10.275 144.5 25.319 Petrol Ürünleri 54 4.246 54 4.246 61.8 10.769,3 Doğal Gaz (*) 201 13.346 201 13.346 193.8 16.644,1 Kömür 23 626 23 626 43.4 1.142,9 * Milyar M3 Kaynak: T.C Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Petrol 140.569 milyon ton olan dünya rezervleri içinde Rusya’nın petrol rezervleri 6.609 milyon ton seviyesindedir. Petrol rezervlerinin %67.6’sı Batı Sibirya’da, %15.7’si Doğu Sibirya’da, %2.6’sı Ural Bölgesinde, %2.5’i Volga Bölgesinde bulunmaktadır. Lukoil, Yukos, Surgutneftegaz, Tyumen oil, Sidanko, Sibneft, Slavneft, Eastern Oil, Onako, Komitek, Grozneft ve Rosneft en büyük petrol şirketleridir. Petrol üretimi 80’li yılların ikinci yarısında önemli artışlar kaydetmiş ve 1987 yılında en üst seviyesine çıkarak 570 milyon tona ulaşmıştır. Petrol üretimi bu noktadan sonra endüstriyel talebin azalması ve yatırımlar için mali kaynak yetersizliği nedeniyle, devamlı düşme göstermiş ve 1999 yılında 295 milyon tona düşmüştür. Aralık 1998 den itibaren yükselen petrol fiyatlarına rağmen düşüş devam etmektedir. Sermaye yatırımı ve ekipman azlığı üretimindeki düşüşte önemli etkendir. Hükümet ihraç vergisi uygulamasına devam etmektedir.(15euro/ton) Bazı petrol alanlarındaki tükenme de üretimi olumsuz olarak etkilemektedir. Ancak, 2000 yılında üretim 323 milyon tona yükselmiştir. 2001 yılında artış devam etmiş ve üretim 337 milyon ton olmuştur. 2002 yılı ilk yedi ayında ise üretim %8,2 oranında artarak 207,3 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Rusya Federasyonu’nun petrol ve gaz ihracatı 2000 yılı itibarıyla 136 milyon tondur. Toplam ihracatın %58’ini petrol ve gaz ihracatı oluşturmaktadır. Eski Sovyet Cumhuriyetleri dışına gerçekleştirdiği ihracatın toplam ihracat içerisindeki payı 1992 de % 53 iken, 1998 yılında %89’a yükselmiştir. Önemli ithalatçı ülkeler İngiltere, Fransa, İtalya, Almanya ve İspanya’dır. İhracat için Baltık Denizinde 3 yeni terminal ( Üst­Luga, Bukhta Batereinayaat ve Primosk) ile Baltık Boru Hattı yapımı planlanmaktadır. Rus petrol ihracatı esas olarak Baltık Denizi ve Karadenizde yer alan terminaller aracılığı ile yapılmaktadır. Avrupa’ya petrol ihracında diğer bir yol Druzhba boru hattıdır. Hattın günlük kapasitesi 1,2 milyon varildir. Boru hattı Ukrayna, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Polonya, Macaristan üzerinden Almanya’ya ulaşmaktadır. Belli başlı petrol üretim alanları Samotlor, Romashkiw, Mamontov, Fedorov, Lyantor, Arlan, Krasnolenin, Vatyegan, Sutormin’dir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 9 Doğal gaz Rusya Federasyonu, doğalgaz rezervlerinin büyüklüğü açısından dünyada ilk sırada yer almaktadır. Rezervlerinin toplamı 1700 trilyon kübik feettir. (48.1 trilyon m3) Sovyetler Birliği’nin dağılımı ile doğal gaz üretiminde düşüş görülmüştür. Ancak, bu düşüş diğer üretim düşüşlerine göre daha az olup, üretimde 1992­1998 yılları arasında %8 oranında düşüş görülmektedir. Yıllık üretim 20.9 trilyon kübik feet (591 milyar m3) seviyesindedir. Tüketimde ise daha hızlı bir düşüş mevcuttur. 1992’de 467 milyar m3 olan tüketim %15 oranında azalarak 1998’de 390 milyar m3 e düşmüştür. Üretim fazlası olan 201milyar m3 ise diğer ülkelere ihraç edilmektedir. 201 milyar m3 üretim fazlasının 119 milyar m3 ünün ihracatı ise Avrupa ülkelerine yapılmaktadır. İhracat yapılan başlıca Avrupa ülkeleri Almanya, İtalya, Fransa, Finlandiya ve Türkiye’dir. 2001 yılı dogal gaz üretimi 581 milyar m3’tür. 2002 yılı ilk yedi ayında ise doğal gaz üretimi %3.5 oranında artarak 345.8 milyar m3 olarak gerçekleşmiştir. Rusya’nın doğal gaz endüstrisi, Gazprom şirketi tarafından kontrol edilmektedir. Gazprom, Rus gaz üretiminin %95’ini gerçekleştirmekte ve dünya gaz rezervlerinin 1/5’ini kontrol etmektedir. Ayrıca, Gazprom’un ödediği vergiler Federal Hükümetin tahsil ettiği vergilerin %25’ini oluşturmaktadır. Üretim yapılan başlıca alanları, Urengoy, Yamburg, Medvezh, Orenburg, Severo­Urengoy, Vyhgapurov oluşturmaktadır. Rusya ile eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında doğal gaz bedellerinin ödenmesi konusunda anlaşmazlıklar bulunmaktadır. Özellikle, Ukrayna ve Beyaz Rusya’nın Rusya Federasyonu’na önemli miktarda borcu bulunmaktadır. Rusya Federasyonu, Batıya doğal gaz ihracatının %90’ını Ukrayna’daki boru hatlarının kullanımı ile gerçekleştirmektedir. Rusya Federasyonu Yamal­Europa hattının 1. bölümünü tamamlamış olup, ülkemizle olan Mavi Akım projesinin uygulamaya konulması ve halen yapımı süren Baltık denizi yoluyla, Almanya’ya ulaşacak boru hattının tamamlanması ile Ukrayna üzerinden gaz ihracatı bugünkü seviyesinin 1/3’üne düşecektir. Bu durum ise Batı Avrupa pazarlarına ihracatı kolaylaştıracaktır. Kömür Sovyetler Birliği’nin dağılması ile birlikte kömür üretiminde ve tüketiminde azalış trendi izlenmiştir. Üretim 1992­1998 yılları arasında %33, tüketim ise yaklaşık %30 düşmüştür. Üretim ve tüketimdeki bu düşüş Rus ekonomisini yeniden yapılandırma yönünde alınan önlemlerle yakından ilişkilidir. Yeniden yapılandırma verimsiz madenlerin kapatılmasını, kaynakların ekonomik yönden karlılık gösteren işletmelere aktarılmasını öngörmektedir. Halen işletmelerin borçları işçi ücretlerinin ödenmesini mümkün kılmamakta, gerekli malzeme ve teçhizat alınamamaktadır. Başlıca kömür üretim alanları Chelyabinsk, Donetsk, Kansk­Achinsk, Kuznetsk, Lena, Moskova, Pechora, Raychikhinsk, Güney Yakutistan, Taymyr, Zyryanca’dır. 1998 yılı itibarıyla, kömür rezervleri 173 milyar ton, üretim ise 232 milyon tondur. Ülke, dünyanın 3. büyük rezervlerine sahip bulunmaktadır. 2001 yılı üretimi ise 269 milyon ton’dur.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 10 Elektrik 1992 yılında 964 milyar kilowattsaat olan üretim 1998 yılında %20 oranında azalarak 826 milyar kilowatsaate düşmüştür. Aynı dönemde tüketimde de benzeri bir seyir izlemiş, 1992 yılında 880 milyar kilowattsaat olan tüketim, 1998 yılında 703 milyar kilowattsaate düşmüştür. 2001 yılı üretimi ise 888 milyar kilowattsaattir. Rusya Federasyonu 440 termal ve hidroelektrik santrale, 9 adet nükleer santrale sahiptir. Nükleer enerji santralleri, toplam elektrik üretim kapasitesinin %13’ünü oluşturmaktadır. Hidroelektrik santral kapasitesi ise toplam kapasitenin %20’sidir. Toplam enerji üretim kapasitesi 205 gigawatt’tır. Kapasite, düşüşlere rağmen iç talebi karşıladığı gibi ihracata da imkan sağlamaktadır. Elektrik sektörü, çoğunluk hissesi devletin sahip olduğu UES (Unified Energy Systems of Russia) adlı kuruluş tarafından kontrol edilmektedir. Kuruluş Rusya dağıtım sisteminin %70’ine sahiptir. Önemli yatırım ve teçhizat yenilemesi olmadığı taktirde, bazı bölgeler itibarıyla elektrik ihtiyacı olması beklenilmektedir. Halen, yeni ünite ve hat yapımı oldukça sınırlı durumdadır. Rusya’nın 2001­2005 döneminde gerekli yatırımları yapması için yıllık 6­11 milyar $ kaynağa ihtiyacı olduğu ifade edilmektedir. Abonelerinden para toplanamaması yatırım finansmanının iç kaynaklarca karşılanmasını zorlaştırmaktadır. UES doğal gaz santrallerini kömür ve diğer yakıtlara çevirme yönünde çalışmalar yapmaktadır. BDT ülkeleri ile ihracat bedellerinin tahsili konusunda problemler mevcuttur. Jeotermal enerji santralleri kurulması yönünde Kamçatka bölgesinde çalışmalar bulunmaktadır. Halen bu bölgede jeotermal bir santral faaliyette olup, 2010 yılına kadar geliştirme çalışmaları yapılmaktadır. Bankacılık Rusya’daki ticari bankacılık 1980’li yılların sonunda şekillenmiştir. 1988 yılında kooperatifler yasası ile devlet bankaları dışında ilk bankalar oluşturulmuştur. 1990’lı yılların başındaki enflasyonist dönemde bankacılık karlı hale gelmiş, bankalar asli bankacılık görevleri dışındaki faaliyetlerden önemli kazançlar elde ederek genişlemişlerdir. 1994 yılında banka sayısı 2500’ün üzerine çıkmıştır. Sıkı olmayan düzenleme ve lisans politikaları da sayısal artışta etkili olmuştur. Bankalar, Rusya Federasyonu’ndaki özelleştirme ile de büyük işletmelerin hisselerine sahip olmuşlardır. 1995 sonrasında Rublenin aşırı değerlenmesi ve bankaların bu ortamda dövizde açık pozisyon almaları ve önemli miktarda forward kontrata gitmeleri 1998 krizinde bankaları taahhütlerini yerine getiremez durumda bırakmıştır. Diğer taraftan, kurun baskı altında, reel faizlerin ise yüksek olduğu kriz öncesi dönemde bankalar kısa dönemli hazine kağıtlarına yatırım yapmışlardır. Ağustos 1998 de devletin morataryum ilan etmesi bankaları likidite problemi ile karşı karşıya bırakmış, devalüasyon sonrası aktiflerde yabancı para cinsinden çok büyük düşüşler oluşmuştur. Bu ise bankaların büyük kısmının batmasına sebep olmuş ve devlet desteği olmaksızın faaliyetlerini sürdürmelerini imkansız hale getirmiştir. Faaliyette bulunan kredi kuruluşlarının sayısı 2000 yılı Nisan ayında 1.333’dür. 2002 yılı ortalarına kadar ise faaliyette bulunan kredi kuruluşlarının ve kayıtlı bankaların sayısı yaklaşık 2000’in altındadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 11 Bankacılık sektörünün yeniden yapılanması görevi Merkez Bankası ile yeni oluşturulan ARCO (Agency for Restructuring Credit Organizations) adlı kuruluşa verilmiştir.Anılan kuruluşca bankalar, mali durumu iyi olanlar, mali kriz nedeniyle likidite sorunu olanlar, yönetim ve kredi uygulamaları nedeniyle likidite sorunu olanlar ve iflas edecek bankalar şeklinde gruplandırılmıştır. Yeniden yapılanmanın mali portresi oldukça büyük olup, bütçe imkanları ile karşılanması çok zayıf bir ihtimal olarak görülmektedir. Yabancı Sermaye Sovyetler Birliği’nin dağılmasından itibaren ülkeye yabancı sermaye girişi, ülkenin büyüklüğü ve ekonomik potansiyeli dikkate alındığında önemli bir boyuta ulaşamamıştır. Bu durum ise siyasi istikrarsızlık ve yasal düzenleme eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Doğrudan yabancı yatırımlar 1996 yılı sonrasında artış göstermiştir. Bu artış, ticari yasa ve düzenlemelerdeki nisbi iyileşme ile döviz kurundaki istikrardan kaynaklanmaktadır. Ağustos 1998 krizini müteakiben yabancı sermaye girişinde bir düşüş gözlenmiştir. Doğrudan yabancı yatırım miktarı 1998 yılında 3,3 milyar $ olarak gerçekleşmiştir.1999 yılında ise bu rakam 4,2 milyar $’dır. Doğrudan yabancı yatırımların önemli miktarı, sanayiden çok ticaret ve hizmet kesiminde yoğunlaşmıştır. Sanayiye yapılan yatırımlar içinde önemli yeri petrol ve enerji sektörü almaktadır. 2000 yılında doğrudan yabancı yatırım miktarı 4,4 milyar $ olmuştur. 2001 yılında ise doğrudan yabancı yatırım miktarı bir önceki yıla göre %10 oranında azalarak 31,9 milyar $ düzeyinde gerçekleşmiştir. 2000 yılında doğrudan yabancı yatırımlar 1999 yılına göre artarak toplam yatırımlar içerisinde %40.4 oranında, diğer yatırımlar ise bir önceki yıla göre artarak %58.3 oranında pay almıştır. 2001 yılında ise doğrudan yabancı sermaye yatırımları 2000 yılına göre %10 oranında azalarak toplam yatırımlar içerisinde %27,9 oranında, diğer yatırımlar ise bir önceki yıla göre %53 oranında artarak %68,9 oranında pay almıştır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 12 Rusya Federasyonu’nda Nitelikleri İtibarıyla Yabancı Sermaye Yatırımları (milyon $) 1999 % 2000 % 2001 % Doğrudan Yabancı Yatırımları 4.260 44,6 4.429 40,4 3.980 27,9 Portföy Yatırımları 31 0,3 145 1,3 451 3,2 Diğer Yatırımları (Ticari ve diğer krediler) 5.269 55,1 6.384 58,3 9.827 68,9 GENEL TOPLAM 9.560 100,0 10.958 100,0 14.258 100,0 Kaynak: T.C Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Rusya Federasyonu’nda 1.1.2002 tarihi itibarıyla toplam yabancı sermaye yatırımları ise aşağıdaki tabloda belirtilmektedir. (milyon $) Ülke Doğrudan Yatırım Portföy Yatırımı Diğer Yatırımlar(*) TOPLAM % Almanya 1.512 28 4.546 6.086 17.1 ABD 4.083 90 1.604 5.625 15.8 G.Kıbrıs 3.729 468 1.110 5.307 14.9 İngiltere 1.898 126 1.788 3.812 10.7 Fransa 354 0.1 2.928 3.282 9.2 Hollanda 2.148 22 372 2.542 7.1 İtalya 180 2 1.332 1.514 4.2 İsviçre 271 32 467 770 2.2 İsveç 603 5 122 730 2.1 Japonya 349 1 350 700 2.0 TOPLAM 18.169 1.230 16.225 35.624 85,3 (*) Ticari krediler, diğer krediler, mevduat Kaynak: T.C Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Rusya Federasyonu’nda 1.1.2002 tarihi itibarıyla gerçekleştirilen yabancı sermaye yatırımlarının toplamı 35,6 milyar $’dır. Bu yatırımın 18,1 milyar $’ı doğrudan yabancı yatırımlar, 16,2 milyar $’ı diğer yatırımlar, 1,2 milyar $’ı ise portföy yatırımlarıdır. Rusya Federasyonu’na Yıllık Yabancı Sermaye Girişi (İlk On Ülke) (Milyon $) 1998 1999 2000 2001 ÜLKELER TOPLAM ÜLKELER TOPLAM ÜLKELER TOPLAM ÜLKELER TOPLAM DEĞER DEĞER DEĞER DEĞER Almanya 2.848 ABD 2.921 ABD 1.594 G. Kıbrıs 2.331 ABD Fransa İngiltere G.Kıbrıs İsviçre Hollanda İsveç Lüksemburg Finlandiya TOPLAM 2.238 1.546 1.591 917 411 877 146 228 185 11.773 Almanya G.Kıbrıs Gibraltar İngiltere Hollanda İsviçre Fransa Finlandiya Lüksemburg TOPLAM 1.695 923 780 734 541 405 312 248 88 9.560 Almanya G.Kıbrıs Hollanda İsviçre Fransa İngiltere İsveç Japonya İtalya TOPLAM 1.468 1.448 1.231 784 743 599 308 117 116 10.958 ABD İngiltere İsviçre Hollanda Almanya Fransa Virgin Adl. Avusturya Japonya TOPLAM 1.604 1.553 1.341 1.249 1.237 1.202 604 423 408 14.258 Kaynak: T.C Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 13 Rusya Federasyonu’nda yatırım yapan ülkelerin başında 6.086 milyon $’lık yatırımı ile Almanya gelmektedir. Bunu, 5.625 milyon $’lık yatırımı ile A.B.D izlemektedir. A.B.D ve Almanya’yı, G. Kıbrıs, , İngiltere, Fransa, Hollanda, İtalya, İsviçre ve İsveç izlemektedir. Rusya Federasyonu’nda 2001 Yılı Sektörler ve Bölgeler İtibarıyla Yabancı Sermaye Yatırımları (milyon $) % 14258 100 GENEL TOPLAM SEKTÖRLER : Elektrik Petrol ve gaz Demir dışı metaller Demirli metaller Makineler ve metal işleme Ağaç, ağaç işleme, kağıt ürünleri Kimya – petrokimya Gıda sanayi İnşaat malzemesi sanayi Ulaştırma Komünikasyon İnşaat Tarım Ticaret Pazar işleyişine hizmet eden ticari faaliyet Finans, bankacılık, sigorta ve ilgili faaliyet Yönetim 13 0,1 1023 7,2 475 3,3 1072 7,5 703 4,9 241 1,7 275 1,9 1557 10,9 51 0,4 758 5,3 501 3,5 95 0,7 50 0,4 5290 37,1 792 5,6 127 0,9 9 0,1 FEDERAL BÖLGELER : KUZEY­BATI St.Petersburg Leningrad bölgesi MERKEZİ Moskova Moskova bölgesi Lipetsk bölgesi GÜNEY Krasnodar bölgesi Volgograd bölgesi Rostov­on Don bölgesi VOLGA Tatarstan Cumh. Samara bölgesi Perm bölgesi 1.789,1 12,5 1171,4 8,2 327,0 2,3 6.469,8 45,4 5.654,0 39,7 372,7 2,6 81,3 0,6 985,6 6,9 793,4 5,6 82,8 0,6 84,0 0,6 1.220,0 8,6 651,0 4,6 260,4 1,8 97,6 0,7
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 14 URAL Çelyabinsk bölgesi Sverdlovsk bölgesi Tyumen bölgesi SİBİRYA Omsk bölgesi Novosibirsk bölgesi İrkutsk bölgesi UZAK DOĞU Sahalin bölgesi Saha­Yakutiya Cumh. Primorsky Bölgesi 1.800,1 12,6 767,1 5,4 747,8 5,2 284,4 2,0 1.226,3 8,6 925,2 6,5 103,9 0,7 101,1 0,7 766,8 5,4 388,9 2,7 144,5 1,0 108,5 0,8 Kaynak: T.C Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Yukarıdaki tablonun incelenmesinden de görüleceği üzere, 2001 yılında, yabancı sermaye yatırımlarının önemli bölümü 5.290 milyon $ ile ticaret sektöründe yoğunlaşmıştır. Bunu, 1.557 milyon $ ile gıda sektörü, 1.072 milyon $ ile demirli metaller, 1.023 milyon $ ile petrol ve gaz sektörü izlemektedir. Özellikle Ağustos 1998 krizinden sonra rublenin devalue edilmesi, yabancı gıda firmalarının Rus pazarına dışarıdan mal satmalarını zorlaştırmış ve üretimin içeride yapılmasını çok daha cazip hale getirmiştir. Ancak, gıda sektöründe yabancı yatırımlar krizden önce de başlamış bulunuyordu. 2001 yılında Rusya Federasyonu’nda gerçekleştirilen yabancı sermaye yatırımlarının %37,1’ini, ticaret/catering, %10,9’unu gıda sektörü, %7,5’ini demirli metaller, %7,2’sini ise enerji sektörü (petrol ve gaz) oluşturmaktadır. 1997 ve 1998 yıllarında yabancı sermaye yatırımlarının %59’u Moskova Bölgesi ve çevresinde yoğunlaşmıştır. 1999 yılında ise yabancı sermaye yatırımlarının diğer bölgelere kaydığı görülmektedir. Özellikle, Batı Sibirya, Uzak­Doğu Bölgesi ve Kuzey­Batı Bölgesine kaymıştır. 2001 yılında da en çok yabancı sermaye yatırımı 5,6 milyar $ ile Moskova’da gerçekleştirilmiştir. Aynı yılda yüksek miktarda yabancı sermaye yatırımlarının gerçekleştirildiği diğer bölgeler ise şöyledir: St. Petersburg (1.1 milyar $), Omsk Bölgesi (925,2 milyon $), Krasnodar Bölgesi (793,4 milyon $), Çelyabinsk Bölgesi (767,1 milyon $), Sverdlovsk Bölgesi (747,8 milyon $), Tataristan Cumhuriyeti (651 milyon $). DIŞ TİCARET Dış Ticaret Politikası Rusya Federasyonu’nun Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, ve Tacikistan ile Gümrük Birliği Anlaşması, BDT ülkeleri ile Serbest Ticaret Anlaşması bulunmaktadır. Ülkenin Avrupa Birliği ile Şubat 1996’dan geçerli olmak üzere bir ortaklık ve işbirliği anlaşması bulunmaktadır. Rusya’nın Dünya Ticaret Örgütü’ne üyelik müzakereleri sürmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 15 Dış Ticaret Göstergeleri (milyon $) Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 İhracat 107 302 135 930 183 207 243 569 303 926 İthalat 60 965 76 069 97 382 125 303 164 692 Denge 46 337 59 861 85 825 118 266 139 234 Hacim 168 267 211 999 280 589 368 872 468 618 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Russia Country Report, Eylül 2007 1998 yılında yaşanan krizle birlikte Ruble önemli ölçüde değer kaybetmiş; ithalat azalırken, ihracatta patlama olmuştur. İhracattaki önemli artışta devalüasyona bağlı olarak Rus malların dünya pazarlarındaki rekabet edebilirliklerinin artmasının yanı sıra Rusya’nın başlıca ihraç kalemlerinin (petrol, gaz ve metaller) dünya fiyatlarının 1999­2000 yıllarında artışı da rol oynamıştır. 1999­2000 yıllarında ihracattaki artış %40 olmuştur. İthalatta ise 1999­2000 yıllarında % 20’nin üzerinde düşüş gerçekleşmiştir. İthalattaki düşüşün başlıca nedeni Ruble krizinin ardından reel ücretlerin düşmesi ve yerli üreticilerin artan rekabet güçleri neticesinde yerel pazar paylarını artırması olmuştur. 2000 yılından itibaren Ruble’nin yeniden değerlenmeye başlaması ve petrol ihracat gelirlerindeki artış sayesinde yeniden artmaya başlayan iç talebe bağlı olarak son yıllarda ithalatta artış eğilimi gözlenmeye başlamıştır. İthalat hacmi 2006 yılında %30 artış göstermiştir. İthalat 2006 yılında 2003 yılı değerinin yaklaşık %85 üzerinde gerçekleşmiştir. İthalattaki güçlü büyümenin aksine ihracat hacmi 2005 yılında yalnızca %3 büyümüş ve 2003 yılı değerinin yalnızca % 20 üzerinde gerçekleşmiştir. İhracattaki vasat artışa rağmen ithalattaki güçlü büyüme ve petrol fiyatlarındaki artış sayesinde dış ticaret fazlası büyümeye devam etmiştir. Dış ticaret fazlası 2005 yılında 118 milyar $ iken, 2006 yılında 140 milyar $’lık rekor bir seviyeye ulaşmıştır. Dış ticaret fazlasındaki bu artış, petrol ihraç fiyatlarındaki % 20’nin üzerindeki artış sayesinde olmuştur.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 16 Başlıca Ürünler İtibarı ile Dış Ticaret Başlıca Ürünler İtibarı ile Dış Ticaretin Görünümü, 2006 İhracat Petrol, Yakıtlar ve Doğal Gaz Metaller Makine ve Ekipman Kimyasallar Pay (%) 64,8 13,8 5,8 5,6 İthalat Makine ve Ekipman Kimyasallar Tarım ve Gıda Sanayi Ürünleri Metaller Pay (%) 50,5 16,8 16,6 7,4 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Bulgaria Country Report, Eylül 2007 Petrol, petrol ürünleri ve doğal gazın ihracattaki payı % 65’tir. Bu oran, 2004 yılında %54, 1995 yılında %40 olmuştur. Ham petrolün ihracat gelirleri içindeki payı tek başına %34’tür. Ülke ekonomisinin giderek artan bir şekilde petrol ve metallere bağımlı hale gelmesi dış ticaret dengesinin bu ürünlerin fiyatlarındaki dalgalanmalar karşısında korunmasız kalmasına neden olmaktadır. Yüksek katma değerli makine ve ekipman ihracatının ihracattaki payı çok düşük düzeydedir. Buna karşılık ülkedeki artan yatırım talebine bağlı olarak makine ve ekipman %50,5 payı ile 2006 yılı ithalatında en önemli ürün grubudur. Tarım ve gıda sanayi ürünlerinin ithalattaki payı %16,6’dır. Tarım ve gıda sanayi ürünleri ithalatı içinde temel tarım ürünlerinden ziyade işlenmiş gıda ürünleri önemli yer tutmaktadır. Ülkede tüketim talebi gittikçe artmakta ve buna bağlı olarak tüketim malları ithalatı da güçlü büyüme eğilimi göstermektedir. Sıralama Rusya Federasyonu’nun İthalatında Başlıca Ürünler (2005, milyon $) Ürün Kodu ve Ürün Toplam ithalattaki payı (%) Ülke İthalatının Değer Bazında Artış Hızı (%) Dünya İthalatının Değer Bazında Artış Hızı (%) Tedarikçi Ülke Sayısı Başlıca Tedarikçiler 98 577 15 703 100,0 15,9 24 29 11 144 73 11 257 11,4 56 12 64 Japonya, Almanya, G.Kore, İngiltere, ABD 9 920 10,1 35 13 70 Çin, Almanya, G. Kore, Finlandiya, İsveç 4 312 4,4 25 22 56 Almanya, Fransa, Macaristan, İtalya, Slovenya 3 539 3,6 34 15 71 6 02­Etler ve Yenilen Sakatat 3 021 3,1 15 11 32 7 73­Demir veya Çelikten Eşyalar 2 703 2,7 26 17 64 Almanya, G. Kore, Çin, Polonya, Ukrayna Brezilya, ABD, Arjantin, Almanya, Ukrayna Ukrayna, İtalya, Almanya, Japonya, Çin
1 2 3 4 Tüm Ürünler 84­Kazanlar, Makina ve Cizhazlar, Aletler ve Parçaları 87­Motorlu Kara Taşıtları, Traktör, Bisiklet, Motorsiklet v.b. 85­Elektrikli Makina ve Cihazlar, Aksam ve Parçaları 30­Eczacılık Ürünleri İthalat (2005, milyon $) 5 39­Plastik ve Plastikten Mamul Eşya © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 Almanya, İtalya, Çin, ABD, Ukrayna 17 8 72­Demir ve Çelik Ukrayna, Kazakistan, Moldova, Almanya, Finlandiya Almanya, ABD, Japonya, Çin, İtalya 2 546 2,6 32 25 48 9 90­Optik, Fotoğraf, Sinema, Ölçü, Kontrol, Ayar Cihazları, Tıbbi Aletler 10 08­Yenilen meyveler, kabuklu yemişler, turunçgil ve kavun kabuğu 11 48­Kağıt ve Karton, Kağıt Hamurundan, Kağıt ve Kartondan Eşya 12 28­İnorganik Kimyasal Müstahsallar, Organik, İnorganik Bileşikler 13 22­Meşrubat, Alkollü İçecekler ve Sirke 2 304 2,3 12 14 69 2 132 2,2 33 13 67 Ekvador, Türkiye, Özbekistan, Arjantin, Çin 2 116 2,1 21 8 56 Finlandiya, Ukrayna, Almanya, Polonya, İsveç 1 896 1,9 7 13 57 Kazakistan, Ukrayna, Gine, Avustralya, ABD 1 508 1,5 29 12 55 14 27­Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar ve Müstahsalları, Mumlar 15 33­Uçucu Yağlar, Rezinoitler, Parfümeri, Kozmetikler v.b. 16 26­Metal Cevherleri, Cüruf ve Kül 17 38­Muhtelif Kimyasal Maddeler 1 490 1,5 11 23 41 Ukrayna, Moldova, Fransa, İtalya, Gürcistan Kazakistan, Ukrayna, Finlandiya, Çin, Litvanya 1 419 1,4 29 15 49 Fransa, Almanya, Polonya, İngiltere, ABD 1 021 1,0 20 29 38 Kazakistan, Ukrayna, Türkiye, İran, İrlanda 1 021 1,0 18 13 56 18 04­Süt ve Süt Mamulleri, Kuş ve Kümes Hayvanları Yumurtaları, Bal v.b. 19 40­Kauçuk ve Kauçuktan Eşyalar 987 1,0 26 11 37 Almanya, Fransa, Hollanda, ABD, İngiltere Ukrayna, Almanya, Finlandiya, Litvanya, Yeni Zelanda 958 0,9 26 15 58 20 03­Balıklar, Kabuklu Hayvanlar, Yumuşakçalar ve Diğer Omurgasızlar 21 32­Debagat ve Boyacılıkta Kullanılan Hülasa, Boya, Macun, Sakızlar 22 17­Şeker ve Şeker Mamulleri 955 0,9 47 7 51 935 0,9 23 10 55 Almanya, Finlandiya, Polonya, Ukrayna, İtalya 933 0,9 9 51 23 94­Mobilyalar, Aydınlatma, Reklam Lambaları, Prefabrik Yapılar 24 24­Tütün ve Tütün Yerine Geçen İşlenmiş Maddeler 926 0,9 22 13 56 Brezilya, Küba, Ukrayna, Polonya, Kolombiya İtalya, Çin, Almanya, Polonya, Ukrayna 890 0,9 5 7 62 © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 Almanya, Japonya, Ukrayna, Finlandiya, Fransa Norveç, Danimarka, ABD, Moritanya, Çin Brezilya, ABD, Almanya, Türkiye, İtalya
18 25 86­Demiryolu Ulaşım Araçları vb. Aksam ve Parçaları 807 0,8 54 15 41 Kazakistan, Ukrayna, ABD, Estonya, Çin Kaynak: International Trade Center, http://www.intracen.org Dış Ticarette Başlıca Partnerleri Başlıca Ülkeler İtibarı ile Dış Ticaret (2006) İhracat % İthalat Hollanda 12,3 Almanya İtalya 8,6 Çin Almanya 8,4 Ukrayna Çin 5,4 Japonya % 13,9 9,7 7,0 5,9 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Russia Country Report, Eylül 2007 1990 yılı itibarı ile ülkenin ihracatının yaklaşık %70’i diğer Sovyet Cumhuriyetlerine gerçekleştirilirken, ithalatın yaklaşık %50’si de bu ülkelerden yapılmakta idi. Dış ticaretteki söz konusu görünüm Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından güçlü bir biçimde değişmiştir. Ülkede üretilmeyen tüketim ve yatırım mallarına olan yeni talep karşısında BDT dışı ülkelerden ithalat artış göstermiştir. 1992­1997 yıllarında Ruble’nin Batı ülkeleri paraları karşısında değer kazanması da bu ürünlere olan talebi olumlu yönde etkilemiştir. 2006 yılı itibarı ile Rusya’nın ihracat gelirleri içinde BDT dışı pazarların payı %85’ten fazladır. Avrupa Birliği ülkenin en önemli ticari partneridir. AB’nin ülkenin dış ticaretindeki payı 1990’ların ortalarında üçte bir iken, 2006 yılı itibarı ile yarıdan fazladır. AB’nin Rusya’dan ithalatında petrol ve gaz en önemli yeri tutmaktadır. Rus tüketim malları ve makineler gibi yatırım malları AB ülkelerinden ziyade BDT ülkelerine ihraç edilmektedir. Son yıllarda Çin ülkenin önemli bir ticari ortağı haline gelmektedir. Bavul Ticareti Bavul ticareti, Rusya’nın Türkiye olan ticari ilişkilerinde 1990’lı yıllarda oldukça büyük bir yere sahip olmuştur. Bavul ticareti günümüzde her iki ülkedeki gelişmeler paralelinde önemini yitirmeye başlamıştır. Bu tür ticaretten zarar gören Rusya’nın almakta olduğu tedbirleri daha da sıkılaştıracağı beklentisi ticaretin yasal zemine oturtulması için gerekli hazırlıkların biran önce başlatılmasını gerektirmektedir. Rusya’nın aldığı önlemlerin yanı sıra kargo yoluyla yapılan taşımalarda son zamanlarda taşıma maliyetlerinin çok yükselmesi, gümrüklerde yapılan kontrollerin sıklaştırılması ve mallara el konulması ya da nakliye sırasında kaybolması gibi riskler kargo ticaretinin de yasal ticarete doğru gidişini hızlandırmaktadır. Türkiye­Rusya Federasyonu Dış Ticareti SSCB döneminde de Türkiye’nin önemli bir ticaret ortağı konumunda olan Rusya ile ticari ilişkiler 1992 yılında Birliğin dağılmasından sonar da artarak devam etmiştir. Coğrafi yakınlık, Türkiye­Rusya ticari ve ekonomik ilişkilerinin gelişmesinde önemli bir avantaj sağlamaktadır. Türkiye­Rusya Dış Ticaret Değerleri (1000 $) Yıllar İhracat 1997 2.056.542 1998 1.347.533 İthalat 2.174.258 2.154.994 Denge ­117.716 ­807.461 Hacim 4.230.800 3.502.527
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 19 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 586.589 2.371.856 ­1.785.267 2.958.445 643.903 3.886.583 ­3.242.680 4.530.486 924.107 3.435.673 ­2.511.566 4.359.780 1.172.039 3.891.722 ­2.719.683 5.063.761 1.367.591 5.451.316 ­4.083.725 6.818.907 1.859.187 9.033.138 ­7.173.951 10.892.325 2.377.050 12.905.620 ­10.528.570 15.282.670 3.237.611 17.806.239 ­14.568.628 21.043.850 4.727.197 23.506.019 ­18.778.822 28.233.216 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı 1998 yılı Rusya’da yaşanan ekonomik kriz sonrasında Türkiye­Rusya dış ticaret hacminde önemli ölçüde azalma meydana gelmiştir. Ticaret hacmindeki daralma 1999 yılında da devam etmiş, Rusya Federasyonu genel ihracatımızda 10. sıraya düşerken, ithalatımızda 5. sıraya yükselmiştir. Türkiye­Rusya dış ticaretindeki açık, 1997 yılından itibaren artarak devam etmiştir. Ticaret açığının en önemli nedeni ülkemiz 2000'li yıllarda enerji ihtiyacının önemli bir bölümünü Rusya Federasyonu'ndan sağlama konusunda bir tercih yapmasına rağmen, 18.9.1984 tarihinde S.S.C.B ile imzalanan Doğal Gaz Anlaşması çerçevesinde, doğal gaz karşılığında mal ihracı uygulamasının devam ettirilememesidir. Türkiye’nin Rusya’ya İhracatında Önem Arz Eden Ürünler Türkiye’nin Rusya’ya ihracatında sırası ile motorlu kara taşıtları; makine ve cihazlar, yenilen meyveler, kabuklu yemişler; plastik ve plastikten mamul eşyalar; yenilen sebzeler; demir ve çelik; dokumaya elverişli suni ve sentetik lifler; örme eşyalar, demir veya çelikten eşyalar; özel dokunmuş mensucat v.b. gibi ürün grupları önemli yer tutmaktadır. Türkiye’nin Rusya’ya İhracatında Önem Arz Eden Ürünler ($) GTİP No. ÜRÜN 2006 87 Motorlu Kara Taşıtları, Traktör, Bisiklet, Motosiklet ve Diğer 08 Yenilen Meyvalar, Kabuklu Yemişler, Turunçgil ve Kavun Kabuğu 84 Kazanlar; Makina ve Cihazlar, Aletler, Parçaları 85 Elektrikli Makina ve Cihazlar, Aksam ve Parçaları 39 07 54 72 60 71 Plastik ve Plastikten Mamul Eşya Yenilen Sebzeler ve Bazı Kök ve Yumrular Dokumaya Elverişli Suni ve Sentetik Lifler Demir ve Çelik Örme Eşya İnciler, Kıymetli Taş ve Metal Mamulleri, Madeni Paralar 73 Demir veya Çelikten Eşya 58 Özel Dokunmuş Mensucat, Dantela, Duvar Halıları, İşlemeler 62 Örülmemiş Giyim Eşyası ve Aksesuarları 2007 Değişim (%) 589.201.520 730.771.072 24,0 262.603.125 381.109.556 248.209.291 361.642.845 200.135.807 263.169.161 45,1 45,7 167.206.930 114.820.966 146.503.465 60.645.668 101.545.514 53.144.029 227.030.705 207.871.130 179.422.600 178.973.668 170.699.964 162.178.774 31,5 35,8 81,0 22,5 195,1 68,1 119.073.781 161.289.914 205,2 35,5 113.976.140 148.438.900 96.658.960 121.147.680 30,2 25,3
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 20 25 Tuz, Kükürt, Toprak ve Taşlar, Alçılar ve Çimento 26.933.630 99.474.919 34 Sabunlar, Yüzey Aktif Organik Maddeler, Yıkama­Yağlama Madde. 67.214.300 80.020.790 63 Mensucattan Mamul Diğer Eşya, Kullanılmış Eşya, Paçavralar 56.177.542 72.570.675 27 Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar ve Müstahsalları, Mumlar 3.247.376 71.662.088 43 Postlar, Kürkler, Taklit Kürkler ve Mamulleri 58.929.993 69.766.402 94 Mobilyalar, Aydınlatma, Reklam Lambaları, Prefabrik Yapılar 42.651.558 68.707.303 26 Metal Cevherleri, Cüruf ve Kül 18.992.134 68.543.977 76 Aluminyum ve Aluminyum Eşya 40.108.699 59.250.285 GENEL TOPLAM 3.237.611.322 4.727.197.052 269,3 19,1 29,2 2106,8 18,4 61,1 260,9 47,7 46,0 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı Rusya Federasyonu tarafından ihraç ürünlerimizin ülkeye girişine getirilen bir kolaylık, ülkemizin ithalatta uygulanan ülke preferans sistemine dahil edilmesidir. Sovyet döneminden beri (1974) uygulanan bu sistem, 1992 yılında tekrar düzenlenmiş ve ülkemiz, gelişmekte olan ülkeler statüsünde mütalaa edilerek, Rusya Federasyonu’na ihraç edilecek Türk mallarının %25 oranında gümrük vergisi indirimi ile ülkeye girmesine imkan sağlanmıştır (GSP). Ancak, söz konusu ülke, ithalatta uyguladığı Genel Preferanslar Sistemine dahil madde gruplarında bir azaltmaya gitmiştir. Bu uygulama ile ülkemizin belli başlı ihraç ürünlerinden tekstil, deri eşya, şekerleme mamülleri, makarna, temizlik maddeleri, bisküviler liste dışında kalmıştır. Türkiye’nin Rusya’dan İthalatında Önem Arz Eden Ürünler Türkiye’nin Rusya’dan ithalatında en fazla paya sahip olan ürün grubu mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahsallarıdır. Bu ürün grubu, 2007 yılı Ocak­Kasım dönemi itibarı ile ithalatımızda % 72 paya sahip olmuştur. İthalatımızın geri kalanından pay alan başlıca ürün grupları ise demir ve çelik; alüminyum ve alüminyum eşyalar; bakır ve bakırdan eşyalar; organik kimyasal müstahsallar; hububat; ağaç ve ağaçtan mamul eşyalar; kağıt ve karton; gübreler gibi ham madde ve yarı mamul niteliğindeki ürünlerdir. Türkiye’nin Rusya’dan İthalatında Önem Arz Eden Ürünler ($) GTİP No. ÜRÜN 2006 27 Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar ve Müstahsalları, Mumlar 72 Demir ve Çelik 76 Aluminyum ve Aluminyum Eşya 29 74 10 44 Organik Kimyasal Müstahsallar Bakır ve Bakırdan Eşya Hububat Ağaç ve Ağaçtan Mamul Eşya; Odun Kömürü Değişim (%) 2007 12.627.556.462 17.081.739.677 2.914.592.230 3.300.247.234 743.542.778 1.071.004.982 178.399.298 179.886.859 13.310.369 188.390.946 © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 287.571.574 275.402.255 264.059.071 179.365.080 21 35,3 13,2 44,0 61,2 53,1 1883,9 ­4,8
48 Kağıt ve Karton; Kağıt Hamurundan Kağıt ve Kartondan Eşya 31 Gübreler 28 İnorganik Kimyasal Müstahsallar, Organik, İnorganik Bileşikler 73 Demir veya Çelikten Eşya 71 İnciler, Kıymetli Taş ve Metal Mamulleri, Madeni Paralar 39 Plastik ve Plastikten Mamul Eşya 23 Gıda Sanayii Kalıntı ve Döküntüleri, Hazır Hayvan Gıdaları 40 Kauçuk ve Kauçuktan Eşya 55 Sentetik ve Suni Devamsız Lifler 78 Kurşun Ve Kurşundan Eşya 79 Çinko ve Çinkodan Eşya 15 Hayvansal ve Bitkisel Yağlar ve Bunların Müstahsalları 75 Nikel ve Nikelden Eşya GENEL TOPLAM 154.169.175 174.331.361 163.253.539 150.955.277 5,9 ­13,4 100.680.231 52.996.338 103.967.248 72.444.146 3,3 36,7 20.278.794 39.168.842 67.523.152 64.840.565 233,0 65,5 25.050.972 27.911.133 31.799.526 15.475.470 26.097.751 52.106.437 38.860.854 33.260.228 32.638.266 30.574.733 108,0 39,2 4,6 110,9 17,2 53.270.275 26.692.001 14.290.468 25.410.248 17.806.238.758 23.506.019.237 ­49,9 77,8 32,0 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı Doğal Gaz Anlaşması 18.9.1984 tarihinde imzalanan Doğal Gaz Anlaşması ile Sovyet tarafı 1987 yılından başlayarak 25 yıl süreyle Türkiye Cumhuriyeti’ne doğal gaz sevk etmeyi garanti ederken, Türk tarafı da bu süre zarfında doğal gaz ithal etmeyi taahhüt etmiştir. Anlaşma ile, doğal gaz bedellerinin Türkiye tarafından serbest döviz şeklinde ödenmesi, Rus tarafının ise bu ödemeleri genelde Türk malları alımında kullanması amaçlanmıştır. Anlaşmanın imzalandığı dönemde, doğal gaz karşılığında mal ihracı uygulaması ile geleneksel Türk ihraç ürünleri ihracatından ziyade, Türk sanayi ürünlerinin ihracatının arttırılması için yeni bir imkan yaratılması hedeflenmiştir. Doğal gaz anlaşmasının ülkemiz açısından diğer önemli bir yönü, doğal gaz bedellerinin bir kısmının, Türk müteahhitlik firmalarının Rusya’da gerçekleştirmiş oldukları projelerin finansmanında kullanılmasıdır. 1986 yılında imzalanan 9. Dönem KEK Protokolünde bu konuda hükümlere yer verilmiştir. İlk doğal gaz alımına başlanıldığı yıl olan 1987 ile 1994 yılları arasında 1,9 milyar Dolar tutarında doğal gaz ithalatı gerçekleştirilmiş olup, bu tarihler arasında belirlenen mal listeleri kapsamında kayda alınan ihracat miktarı 271 milyon Dolar, gerçekleştirilen müteahhitlik hizmetleri toplamı ise 609 milyon Dolar olmuştur. Ancak, sözkonusu Doğal Gaz Hesabı Uygulaması, 1994 yılından itibaren devam ettirilememektedir. Diğer taraftan, ülkemizdeki doğal gaz kullanımının giderek yaygınlaşması ve 1990’lı yıllardaki ihtiyaçlar nedeniyle, ithal edilen doğal gaz miktarının artırılması yönünde ülkemizce çalışmalara başlanmıştır. 1994 yılında imzalanan protokol ile mevcut 6 milyar m 3 doğal gaz alımınının, 1995 yılından itibaren tedricen arttırılması ve 1998 yılında 10.5
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 22 milyar m 3 ’e çıkarılması öngörülmüş, 1996 yılında imzalanan bir protokolle de Batı hattından sağlanacak ilave gaz miktarı 8 milyar m 3 ’e çıkarılmıştır. Ayrıca, mevcut Batı hattına ilaveten Rusya Federasyonu’ndan ithal edilecek doğal gazın Karadeniz’in altından geçerek Türkiye’ye getirilmesine ilişkin anlaşma 1997 yılında imzalanmıştır. “Mavi Akım” olarak adlandırılan bu anlaşma ile ülkemize Karadeniz’in altından 16 milyar m3 doğal gaz sevk edilmesi kararlaştırılmıştır. Sözkonusu anlaşma gereğince, yeni hattan gaz sevkiyatı 2001 yılından başlayarak tedricen artırılacak ve 2007 yılında belirtilen seviyeye çıkacaktır. Bu tarih itibarıyla Rusya Federasyonu’ndan sağlanan gaz 30 milyar m 3 olmaktadır. 2003 yılında Rusya Federasyonu'ndan yaklaşık 12 milyar metreküp, 2004 yılının ilk dört ayında 5,5 milyar metreküp doğal gaz alınmıştır. Görüldüğü üzere, Türkiye 2000’li yıllarda enerji ihtiyacının önemli bir bölümünü Rusya Federasyonu’ndan sağlama konusunda bir tercih yapmıştır. Bu tercih 2000’li yıllarda Rusya Federasyonu ile ekonomik ve ticari ilişkilerimizdeki temel noktalardan biri olacaktır. Karşılıklı Yatırımlar Rusya Federasyonu’nda Türk Ortaklı Firmalar tarafından gerçekleştirilen yatırımlar: Türk firmaları tarafından Rusya Federasyonu'nda gerçekleştirilen yatırımların toplam tutarı 1 milyar dolardır. En büyük yatırım 600 milyon dolar ile Enka' ya aittir. Rusya Federasyonu’ndaki Türk yatırımlarının başlıcaları aşağıda özetlenmiştir: Anadolu Grubu’na ait yatırımlar (Efes Pilsen): İkinci bira fabrikası 2003 yılında tamamlandığında yatırım tutarı 125 milyon $’a ulaşacaktır. Halen 220 milyon litre/yıl olan üretim kapasitesi de 300 milyon litre/yıl olacaktır. Moskova’da bulunan bira fabrikasında üretim gerçekleştiren Efes Pilsen’in ikinci fabrikası Rostov’dadır. Ramstore Mağazaları: Ramenka şirketinin yatırımaları olarak gerçekleştirilen alışveriş merkezi ve hipermarketler Rusya Federasyonu’nda toplam 27 merkezde hizmet vermektedir. Moskova dışında Kazan ve Krasnoyarsk’ta mağazalar açılmıştır. St.Petersburg’da da mağaza açılması yönünde çalışmalar sürdürülmektedir. Yatırımların toplamı yaklaşık 350 milyon Dolar civarındadır. Enka Tarafından Gerçekleştirilen Yatırımlar: (i)Moskova’daki en muteber ofis komplekslerinden birisi olan ve yapımı Enka İnşaat tarafından gerçekleştirilen Kızıl Tepeler Projesi’ne Enka, 62,5 milyon $ yatırım payı ile %52 nispetinde ortaktır. (ii)Enka Invest tarafından Pavaletskaya’daki kule de tamamlandığında toplam 6 binada 150 milyon Dolar’lık yatırım tamamlanmış olacaktır. (iii) Mosenka yine altı binada, toplam 60 milyon Dolar tutarındaki yatırımın %55 oranında sahibidir. Ruscam: Şişecam kuruluşlarından Anadolu Cam Sanayii A.Ş. tarafından Vladimir bölgesi Gorohovets Şehri’nde inşa edilen cam ambalaj tesisinin ilk kısmı 26 milyon dolarlık yatırımla 6 Eylül 2002 tarihinde tamamlanmıştır. İkinci kısım yatırımı için harcanan 22 milyon dolarla birlikte yatırım miktarı 48 milyon dolara ulaşmıştır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 23 TOBTİM Türk Ticaret Merkezi: TOBB ve TİM tarafından kurulan TOBTİM Uluslararası Ticaret Merkezleri A.Ş. tarafından Moskova’da Türk ihraç ürünlerinin sergileneceği ve pazarlanacağı bir merkez olarak yapımı sürdürülmekte olup, merkezin yatırım bedeli 56 milyon dolardır. Vestel Televizyon Fabrikası: Zorlu Holding’in Rusya’daki ilk yatırımı kapsamında, Türk Vestel Elektronik Sanayi ve Ticaret A.Ş. tarafından Aleksandrov kentinde televizyon fabrikası kurulması için 2003 ve 2004 yıllarında 25 milyon dolarlık yatırım yapmıştır. Beyaz eşya üretimi için yapımı na başlanan ek fabrika binası tamamlandığında 60 milyon dolarlık yatırım ile yıllık 2 milyon televizyon üretim kapasitesine sahip olacaktır. Rockland Ayakkabı Fabrikası: Moskova’nın yaklaşık 100 km. güneyinde bulunan Serpuhov şehrinde bir Türk şirketine ait olan Rockland Ayakkabı Fabrikası 29 Mayıs 2004 tarihinde faaliyete geçmiştir. Ayakkabı fabrikası için yapılan yatırım 6.5 milyon dolar seviyesinde olup, şirket 2006 yılına kadar ayakkabı üretimini yıllık 1.5 milyon çifte çıkarmayı hedeflemiştir. Ayırca, bu üretim şehrin civarındaki 8 ayakkabı fabrikasının toplam üretimine tekabül etmektedir. Diğer taraftan, Rusya Federasyonu’nda Yapı ve Kredi Bankasının Yapı­Toko Bank, Ziraat Bankası’nın kurduğu Rus Türk Bankası, Garanti Bankası’nın Garanti­Moscow, Finansbank’ın Finansbank (Moscow) Ltd ve İktisat Bankası’nın İktisat Russia bankaları faaliyet göstermektedir. Beş bankanın toplam sermayeleri 94 milyon dolar civarındadır. Türkiye’de Rus Firmaları Tarafından Gerçekleştirilen Doğrudan Yatırımlar: 2003 tarihi itibarıyla ülkemizde 209 adet Rus­Türk ortaklığında kurulan firma faaliyet göstermektedir. Bu tarih itibarıyla Rusya Federasyonu menşeli yatırımcılara verilen toplam yabancı sermaye izin toplamı 68 milyon dolardır. Rus yatırımlarının toplam içindeki payı % 33'tür. Rus firmaları, ülkemizde İskenderun Demir­Çelik Fabrikaları, Seydişehir Alüminyum Tesisleri gibi projeleri gerçekleştirmişlerdir. Deriner Barajı ile ilgili çalışmalar da devam etmektedir. Barajın altyapı işleri Rus Technostrojexport firması tarafından yapılmaktadır. Rus firmaları ülkemizde özellikle, demiryollarının inşası ve elektrifikasyonu, baraj ve hidroelektrik santrallarının inşası, bazı sanayi tesislerinin modernizasyonu gibi konularla ilgilenmektedirler. İki Ülke Arasında Yapılan Anlaşmalar Türkiye ile Rusya Federasyonu arasında yapılan anlaşmalar aşağıda belirtilmektedir. Türkiye ile Rusya Federasyonu arasındaki ticari ilişkiler 8.10.1937 tarihli “Ticaret ve Seyrisefain Anlaşması” ve 25.2.1991 tarihli “Ticari ve Ekonomik İşbirliğine Dair Anlaşma” çerçevesinde yürütülmektedir. Türkiye ile Rusya Federasyonu arasında “Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunmasına İlişkin Anlaşma” 15.12.1997 tarihinde Ankara’da imzalanmış ve onay süreci 17 Mayıs 2000 tarihinde tamamlanmıştır. İki ülke arasında “Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması” 15.12.1997 tarihinde imzalanmış ve 1 Ocak 2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 24 İki ülke arasında Ticari, Ekonomik, Sınai ve Bilimsel­Teknik İşbirliğinin Geliştirilmesi Hakkında Uzun Vadeli Program, 15.12.1997 tarihinde imzalanmıştır. Türkiye­Rusya Federasyonu Hükümetlerarası Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) IV. Dönem Toplantısı 1­5 Kasım 1999 tarihleri arasında Moskova’da yapılmıştır. Türkiye­Rusya Federasyonu Hükümetlerarası Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) V. Dönem Toplantısı 20­23 Ekim 2000 tarihleri arasında Ankara’da yapılmıştır. Türkiye­Rusya Federasyonu Hükümetlerarası Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) Vl. Dönem Toplantısı 25­26 Haziran 2002 tarihleri arasında Moskova’da yapılmıştır
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 25 PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Dış Ticaret Düzenlemeleri Gümrük Vergileri Malların gümrük değeri genel olarak ithal edilen malların CIF bedelidir. Gümrük mevzuatına göre, gümrük işlemleri bir ay içerisinde sonuçlandırılmalıdır. Gümrüklerce ithali uygun görülmeyen mallar menşe ülkeye gönderilmektedir. Preferans Sistemi (GSP) Rusya Federasyonu gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerden yapılan ithalatta preferans sistemi uygulamaktadır. Söz konusu sistem çerçevesinde, belirtilen listede yer alan, ancak az gelişmiş ülkelerden gelen mallar gümrük vergisinden muaf, gelişmekte olan ülkelerden ithal edilen mallar ise mevcut gümrük vergilerinden %25 oranında indirimli olarak ülkeye ithal edilmektedir. Ülkemiz bu sistemde gelişmekte olan ülke statüsünde yer almakta ve %25 oranında gümrük vergisi indiriminden yararlanmaktadır. Preferans sistemine tabi olan mal listesi aşağıda yer almaktadır. Bunların dışında, Rusya Federasyonu ile arasında MFN statüsü tanınmasına ilişkin bir anlaşma bulunmayan ülkelere, mevcut gümrük vergisi tarifesinin iki katı vergi uygulanmaktadır. RF ile arasında MFN anlaşması olan, ancak, gelişmiş ülkelerden gelen mallar mevzuatta belirtilen gümrük vergilerine tabidir. GSP sisteminden yararlanılabilmesi için ihracat işlemine ilişkin Gümrük Beyannamesi üzerine “GSP kapsamındadır” ibaresinin düşülmesi yeterli olmaktadır. GTİP 02 03 Hariç: 0305 04 05 06 07 08 09 1006 11 12 13 14 15 Hariç: 1509 1517 ila 152200 16 1801 00 000 1802 00 000 MALIN TANIMI* Etler ve yenilen sakatat Balıklar, kabuklu hayvanlar vb. Somon balığı , Mersin balığı ve bunlardan havyar Süt ürünleri, kuş ve kümes hayvanlarının yumurtaları, tabii bal vb. Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen hayvansal menşeli ürünler Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler, yumrular vb. kesme çiçekler ve süs yaprak Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular Yenilen meyvalar ve yenilen sert kabuklu meyvalar, turunçgillerin ve kavunların kabukları Kahve, çay, paraguay çayı ve baharat Pirinç Değirmencilik ürünleri, malt, nişasta, buğday glüteni, inülin Yağlı tohum ve meyvalar, muhtelif tane, tohum ve meyvalar, sanayide ve tıpta kullanılan bitkiler, saman ve kaba yem Lak, sakız, reçine ve diğer bitkisel özsu ve hülasalar Örülmeye elverişli bitkisel maddeler, tarifenin başka yerinde belirtilmeyen bitkisel ürünler Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar ve bunların parçalanma ürünleri, hazır yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar Et, balık, kabuklu hayvanlar, yumuşakçalar veya diğer su omurgasızlarının müstahzarları Kakao dane ve kırıkları Kakao kabukları, iç kabukları, zarları ve diğer kakao döküntüleri
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 26 20 Hariç: 200110 000 2009 50 2009 70 2103 2104 2401 25 Hariç: 2501 00 910 2529 21 000 2529 22 000 26 3003 32 3301, 3302 3402 35 3923 4001 4403 41 000, 4403 49 4407 24 ila 4407 29 4420 4421 45 46 50 5101 5201 00 53 56 5701 5702 100000 5705 001000 5808 6702 90 000 68 6913 6914 7018 10 Sebzeler, mayvalar, sert kabuklu mayvalar ve bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen müstahzarlar Soslar ve müstahzarları, çeşni ve lezzet verici karışımlar, hardal unu ve irmiği, hazır hardal Çorbalar, et suları ve müstahzarları, karışım halindeki homojenize gıda müstahzarları Yaprak tütün, tütün döküntüleri Tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento Metal cevherleri, cüruf ve kül Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere birbirleriyle karıştırılmış iki veya daha fazla unsurdan oluşan ilaçlar (3002, 3005 ve 3006 pozisyonlarındaki ürünler hariç) (Dozlandırılmamış veya perakende satılacak şekilde ambalajlanmamış) Debagatte ve boyacılıkta kullanılan hülasalar, tanenler ve türevleri, boyalar, pigmentler ve diğer boyayıcı maddeler Uçucu yağlar, rezinoitler, sanayide hammadde olarak kullanılan koku veren maddelerin karışımları Yüzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariç), yüzeyaktif müstahzarlar, yıkama müstahzarları ve temizleme müstahzarları (3401 pozisyondakiler hariç) Albüminoid maddeler, tutkallar, enzimler Plastiklerden eşya taşınmasına veya ambalajlanmasına mahsus malzemeler, plastikten kapaklar, kapsüller vb. Tabii kauçuk, balata vb. Diğer işlenmemiş tropik cins kereste Tropik cins işlenmiş kereste Üzerine kakma yapılmış ağaç, mücevherat, ahşap kutu vb. eşya, ahşap küçük heykelcikler ve diğer süs eşyası Ahşap diğer eşya Mantar ve mantardan eşya Hasırdan, sazdan veya örülmeye elverişli diğer maddelerden mamullar, sepetçi ve hasırcı eşyası İpek Yün ve yapağı (karde edilmemiş veya taranmamış) Pamuk elyafı (karde edilmemiş veya penyelenmemiş) Dokumaya elverişli diğer bitkisel lifler, kağıt ipliği ve kağıt ipliğinden dokunmuş mensucat Vatka, keçe ve dokunmamış mensucat, özel iplikler, sicim, kordon, ip vb. Düğümlü veya sarmalı halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yünlü ve sarmalı yer kaplamaları Kilim, sumak, karaman ve elde dokunmuş benzeri yer döşemeleri Yünden veyaince hayvan kıllarından (hazır eşya halinde olsun olmasın) halılar ve dokuma yer kaplamaları** Parça halinde kordonlar, işleme yapılmamış şeritçi eşyası vb. Yapma çiçekler, yapraklı dallar vb. Taş, alçı, çimento, amyant, mika veya benzeri maddelerden eşya Seramikten heykelcikler ve diğer süs eşyası Seramikten diğer eşya Cam boncuklar, taklit inciler, kıymetli veya yarı kıymetli taş taklitleri vb.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 27 7117 9401 50 000 9403 80 000 9403 90 900 9601 9602 00 000 Taklit mücevherci eşyası Rotten kamışı, sepetçi söğütü, bambu vb. maddelerden oturmaya mahsus mobilyalar Diğer maddelerden mobilyalar (Rotten kamışı, sepetçi söğütü ve bambu vb.) Bunların aksam ve parçaları İşlenmiş fildişi, kemik, bağa, boynuz, mercan vb. İşlenmiş, yontulmaya elverişli bitkisel veya mineral maddeler ve bu maddelerden eşya, sertleştirilmemiş jelatin vb. 9603 Süpürgeler ve fırçalar, elle kullanılmaya mahsus mekanik süpürgeler (Motorlular hariç), paspaslar ve tüyden toz süpürgeleri vb.(35.03 pozisyonundaki jelatin hariç) 9604 00 000 El kalburları, elekleri 9606 Düğmeler, çıtçıtlar, düğme formları ve bunların diğer aksamı 9609 Kurşun kalemler (9608 pozisyonundakiler hariç), kurşun boya kalemleri, pasteller vb. 9614 Pipolar, puro ve sigara ağızlıkları ve bunların aksam ve parçaları 9615 11 000 Sertleştirilmemiş kauçuktan veya plastik maddelerden saç tarakları, süs tarakları vb. 9617 00 İzole edici kaplar ve diğer vakumlu kaplar 97 Sanat eserleri, kolleksiyon eşyası ve antikalar *Malın tanımında GTİP numaraları esas alınır. **Sadece el işi halılar preferans İthal Lisansı Televizyon, tütün ürünleri, etil alkol ve votka, silah, patlayıcılar, askeri malzeme, radyoaktif maddeler ve atıklar, narkotik maddeler, kıymetli maden ve taşların ithalatında ithal lisansı alınması gerekmektedir. Sözkonusu lisanslar genel olarak Ticaret Bakanlığı tarafından verilmektedir. İhraç Vergileri Rusya Federasyonu gelir elde etmek amacıyla bazı mallar itibarıyla ihracat vergisi uygulamasına geçmiştir. Başlangıçta bu vergi doğal gaz ve petrole konmuşken zaman içerisinde diğer mallara da yayılmıştır. Vergi %5 ile 30 arasında değişmektedir. Vergi konulan bazı önemli maddeler gübre, kağıt, kereste, bazı demir ve demir dışı metallerdir. Gümrük Vergisi Dışındaki Vergiler İthalatta gümrük vergisi dışında uygulanan vergiler Katma Değer Vergisi ve Özel Tüketim Vergisidir. Uygulanan Katma Değer Vergisi oranı %20’dir. Ancak, sınırlı temel gıda malları ile çocuk gıda ve giysilerinde uygulanan oran ise %10’dur. Özel tüketim vergisi ise lüks tüketim mallarına uygulanmaktadır. Bu vergiye tabi mallar ise alkol, bira, sigara, puro, tütün, petrol, düşük oktanlı otomobil benzini, yüksek oktanlı gaz, dizel yakıt, makina yağları, 90 beygir üzerindeki otomobillerdir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 28 Dış Ticarette Standardizasyon Uygulamaları Rusya Federasyonu’na satılmak üzere ithal edilen tüm mallar için Rusya standartlarına uygunluk belgesinin gümrük mercilerine ibrazı gerekmektedir. Standart veya standartlara uygunluk belgesi olmayan malların ithaline izin verilmemektedir. Sözkonusu belgeyi vermeye yetkili merci ise (Standardizasyon, Metroloji ve Sertifikasyon Devlet Komitesi) GOSSTANDART’tır. Anılan kuruluş tarafından, Rusya içinde veya ülke dışında oluşturduğu test ve ölçüm merkezleri vasıtasıyla sertifika düzenlenmektedir. Rus standartlarına uygunluk belgesi belirli bir ihraç partisi için alınabileceği gibi, belirli bir ürün içinde alınabilmektedir. Standartlara uygunluk belgesininin fiili ithalat anında geçerlilik süresinin dolmamış olması gerekmektedir. Mal çeşidi ve markası, üretim yılı, üreticinin adı ve adresi, toplam yükleme içinde sertifikaya tabi malın miktarı gibi bilgiler ise ayrıca gümrük yetkililerine bildirilmelidir. GOSSTANDART, tanımladığı standart normlarını uygulamak üzere laboratuvarlar oluşturabilmekte veya bu yetkiyi Federal veya mahalli otoritelerin kontrolünde bulunan diğer laboratuvarlara devir edebilmekte, sözkonusu laboratuvarlar tarafından düzenlenen sertifikalar Rusya çapında geçerli olmaktadır. GOSSTANDART hangi ürün için hangi üniteye başvurulması gerektiği konusunda talep sahiplerine bilgi verebilmektedir. Rusya dışında üretim yapan firma ve kuruluşların üretim mahallinde test talepleri, bu işlem için gerekli harcamaların başvuru sahibince karşılanması halinde kabul edilebilmektedir. TSE ile GOSSTANDART arasında yapılan bir anlaşma çerçevesinde laboratuvarların karşılıklı akreditasyonu konusunda çalışmalar devam etmekte olup, bu konuda gelişme sağlanması halinde belirlenecek Türk laboratuvarlarınca verilecek uygunluk sertifikası Rusya tarafından kabul görecektir. GOSSTANDART’ın adresi aşağıda yer almaktadır. GOSSTANDART OF RUSSIA 9, Leninsky Prospect 117049 Moscow/Russia Tel: (095) 236 40 44(095) 236 05 00 Fax:(095) 237 60 32 Etikette, Rusça bilgiler bulunması zorunluluğu Başlangıçta gıda malları için geçerli olan bu uygulama 1 Temmuz 1998 tarihinde gıda dışı malları da içerecek şekilde genişletilmiştir. Etikette malın adı, orijini, net ağırlığı, malın terkibi, üretim yılı, raf ömrü, besleyici değeri, kullanım koşulları gibi bilgilerin Rusça olarak yer alması gerekmektedir. Sözkonusu etikete sahip olmayan malların satışı ise mümkün bulunmamaktadır. Sözkonusu şartlar herbir mal için GOSSTANDART’tan temin edilebilmektedir. Karantina Belgesi Rusya Federasyonu’nda uygulanan standart prosedürünün yanısıra dış ticaret işlemleri için geçerli olan diğer bir belge düzeni, bitki hayvan kontrol ve karantina belgeleri uygulamasıdır. Gıda maddelerinin üretiminde ve dış ticaretinde uygulanan bitki ve hayvan karantina belgeleri, Rusya Federasyonu Tarım Bakanlığı ve Bakanlığa bağlı yerel otoriteler tarafından düzenlenmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 29 Karantina belgeleri için de Rusya ile diğer ülkeler arasında ikili anlaşmalar imzalanmakta, bu çerçevede Rusya, arasında ikili anlaşmalar bulunan ülkelerce düzenlenen karantina belgelerini geçerli addetmektedir. Rusya ayrıca, uluslararası normlara uygun olarak düzenlenen karantina belgelerini de kabul etmekte, dış ticaret işlemlerinde ihracatçı firma ile ithalatçı Rus firması arasında imzalanan satış sözleşmelerinin Tarım Bakanlığı’na onaylatılması zorunlu bulunmaktadır. Ulaşım Rusya Federasyonu’nun coğrafi ve iklim koşulları ulaşım ağının genişletilmesini olumsuz olarak etkilemiştir. Rusya Federasyonu geniş bir ulaşım ağına sahip olmakla birlikte ulaşım ağı gelişmişliği bölgeler arasında farklılık göstermektedir. Kara ulaşım ağı Rusya’nın merkezi Avrupa bölgesinde, Kuzeydoğu ile Orta ve Güney Urallarda daha gelişmiş durumdadır. Rusya’nın Kuzey Avrupa ve Sibirya bölgesinde ise daha az gelişmiştir. Ulaşım altyapısı tam olarak gelişmemiş olup, 2001 yılında asfalt, beton ve benzeri ile kaplı sert yüzeyli yol uzunluğu 920.000 km’dir. Kasabaların %40’ına ulaşımda asfalt yol mevcut değildir. Ülke batı tipi otoyollara sahip değildir. Moskova, St. Petesburg, Minsk ve Rostov otoyol ağı planlanmaktadır. Kaynak yetersizliği yatırımlar için engel teşkil etmektedir. 2001 yılı itibarıyla Rusya Federasyonu 149.000 km’lik demiryoluna sahiptir. Hatların %46.5’i ise elektriklidir. Kargo taşımacılığı ağırlıklı olarak demiryolları ile gerçekleştirilmektedir. Yolcu taşımacılığında ise karayolları önemli yer tutmaktadır. Uzun mesafe tren ücretlerindeki artış bu gelişmede etkili olmuştur. Moskova, St. Petessburg, Yekaterinburg, Nizhny­Novgorod, Novosibirsk ve Samara’da metro bulunmaktadır. Toplam yük taşıması, 1990­1998 döneminde %46.6 oranında azalarak 3.15 trilyon ton­km olmuştur. Demiryolları 1.02 trilyon ton­km ile yük taşımada en önemli payı almaktadır. Nehir taşımacılığı toplam yük taşımada %2.1 pay almaktadır. Nehir taşımacılığı yetersiz demiryolu ve karayolu ağı nedeniyle Doğu Sibirya için önemlidir. Ancak soğuk ve sert geçen kışlar nehir taşımacılığını yılda 3­4 ayla sınırlamaktadır. Ayrıca, nehirlerin kuzey güney akış yönü nehir taşımacılığının genişlemesini sınırlı hale getirmektedir. Yük taşımacılığı esasta doğu­batı yönündedir. 1998 yılı itibarıyla, hava yolu kargo taşımacılık miktarı 2 milyar ton­km’dir. Hava taşımacılığının yolcu taşımadaki payı ise %11.5’dir. Yolcu taşımada hava yollarının payı düşmektedir. Bu durum ise havayolu taşıma ücret artışlarından kaynaklanmaktadır. Rus hava filosunda yer alan uçakların %50’sinin 15 yaşın üzerinde olduğu belirtilmektedir. Bu ise uçuş güvenliği konusunu gündeme getirmektedir. Filonun yenilenmesi için mali kaynak ihtiyacı bulunmaktadır. Ulusal havacılık kuruluşu Aeroflot taşımacılıktaki tekelini 1990’lı yılların başında kaybetmiştir. Kayıtlı 420 havayolu firması bulunmaktadır. Kış boyunca bazı bölgelere yolcu taşımacılığı hava yolu ile yapılabilmektedir. Yolcu taşımacılığında deniz yollarının payı önemli değildir. Rusya Federasyonu deniz filosu 8.075.000 dwt ile dünyada 22. sırada yer almaktadır. Rusya Federasyonu’nda 43 liman mevcut olup önemli limanlar, Baltık Denizinde St. Petersburg ve Kaliningrad, Karadenizde Sochi ve Novorossiysk, Pasifik’te Vladivostok, Nakhodka, Magadan ve Petropavbusk’tur. Leningrad Bölgesinde yapımı süren Primorsk
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 30 petrol terminalinin, petrol ihracatında Baltık ülkelerine bağımlılığı azaltacağı düşünülmektedir. Rusya Federasyonu’nda Vergi Uygulaması Rusya Federasyon’unda üç tür vergi mevcut bulunmaktadır. Bu vergiler, Federal vergiler (Federal Bütçeye aktarılan vergiler), Bölgesel Vergiler (Otonom Cumhuriyet ve bölgelerin yönetimlerince kabul edilen vergiler) ve Yerel vergilerdir. (Belediyeler ve yerel idareler tarafından uygulanan vergilerdir.) Rusya Federasyonu’ndaki yabancı firmalar açısından önem arz eden bazı vergi ve oranlarına aşağıda yer verilmektedir. Kurumlar vergisi:01.04.1999 tarihinden itibaren üretim ve ticaret şirketleri için bu oran % 30 (Federal Bütçe % 11, Bölgesel Bütçe % 19) olarak belirlenmiştir. Komisyoncu (aracı) şirketler, banka ve sigorta şirketleri için kurumlar vergisi oranı % 38 (Federal Bütçe %11, Bölgesel Bütçe % 27) olarak tespit edilmiştir. Eski düzenlemede üretim ve ticaret şirketleri için bu oran % 35 (Federal Bütçe % 13, Bölgesel Bütçe % 22) olarak belirlenmişti. Komisyoncu (aracı) şirketler, banka ve sigorta şirketleri için kurumlar vergisi oranı % 43 (Federal Bütçe %13, Bölgesel Bütçe % 30) olarak uygulanmaktaydı. Kişisel gelir vergisi:Ağustos 2000 tarihinde yapılan düzenleme ile vergi dilimi sınıflaması yapılmaksızın %13 olmak üzere tek oran olarak belirlenmiştir. Katma değer vergisi:Sözkonusu vergi oranı %20 olup, bu oran temel gıda ve çocuk malzemeleri için %10’dur. Satış vergisi:Rusya’da faaliyet gösteren yabancı tüzel kişiler ile bunların şube ve temsilcilikleri de bu vergi kapsamındadır. Bölgesel vergi olup, bölgeden bölgeye değişmektedir. Mal ve hizmetlerin nakit satışı üzerinden azami %5 oranında tahsil edilmektedir. Moskova için oran %4’tür. Varlık vergisi (Net Aktif Vergisi):Net aktif vergisi Tebliğine uygun olarak bulunacak vergi matrahı üzerinden %2 oranını aşamaz. Vergi bölgesel yönetimlerin yasama organlarınca belirlenmektedir. Şirket bazında vergi oranı belirlenememektedir. f) Sosyal altyapı kalkındırma vergisi:Moskova şehri sınırlarında girişimcilik faaliyetinde bulunan tüzel kişilerden tahsil edilmektedir. Oranı KDV hariç, satış fiyatı ile alış fiyatı farkı üzerinden %1.5’dir. g)Yol kullanma vergisi:Vergi oranı KDV hariç, satış fiyatı ile alış fiyatı farkı üzerinden %2.5’dir. Federal yol fonu bütçesine 0.5, Bölgesel yol fonu bütçesine %2 olarak ödenmektedir. h)Reklam vergisi:Moskova’da toplam reklam masraflarının %5’i oranında tahsil edilmektedir. Yerel bir vergidir. Oranı yerel hükümetlerce belirlenmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 31 Fikri­Sınai Mülkiyet Hakları Sözkonusu haklar, Rusya Federasyonu’nda 23 Ekim 1992 tarih ve 3520­1 sayılı “Ticari Markalar, Hizmet Markaları ve Malın Üretildiği Yerlerin İsimleri” başlıklı kanun ile güvence altına alınmıştır. Rusya Federasyonu’nda ticari marka hakkının yasalarla korunması, devlet tescil belgesi gereği işbu kanunun tespit ettiği düzen veya Rusya Federasyonu’nun uluslararası anlaşmalarına göre verilmektedir. Ticari marka tüzel kişinin veya girişimcilik yapan gerçek kişinin adına tescil edilmektedir. Tescil edilmiş ticari marka için ticari marka şahadetnamesi verilmektedir. Sözkonusu şahadetname, ticari markanın üstünlüğünü ve şahadetnamenin içinde belirtilen ürünler konusunda sahibinin ticari marka tekel hakkını sağlamaktadır. Ticari marka sahibi, sözkonusu ticari marka kullanma ve üçüncü kişilerin bunu kullanmasını yasaklama tekel hakkına sahiptir. Hiçbir kimse Rusya Federasyonu’nda korunan ticari markayı sahibinin iznini almadan kullanamamaktadır. Ticari markanın veya sözkonusu markayla işaret edilen ürünün veya sözkonusu markaya karışacak kadar benzer olan herhangi bir başka markanın benzeri mallar konusunda imal edilmesi, kullanılması, satışa sunulması, satılması vb. veya bu amaçla muhafaza edilmesi, ticari marka sahibinin hakkının ihlali olarak kabul edilmektedir. Ticari marka tescili 10 yıl geçerli olup, talep üzerine her on yıl için uzatılabilir. Rusya Federasyonu’nda satılacak ithal ürünlerin markasının başkası adına kayıtlı olup olmadığı araştırılmalıdır. Dağıtım ve Satış Kanalları Rusya Federasyonu’na ithal edilen mallar, ithalatçı firmalar veya bavul ticareti ile iştigal eden kişiler tarafından ülkeye getirilmektedir. Piyasadaki dağıtım ise toptancı firmalar ve parekendeci küçük firmalar tarafından gerçekleştirilmektedir. Tüketici kooperatifleri ve komisyoncularının da sistemde yer aldıkları görülmektedir. 1991 sonrasında dağıtım kanallarında kopukluklar görülmüştür. Bu dönemde, büyük Devlet Kuruluşlarının etkinliği zayıflamış olup, dağıtımda özel firmalar etkili rol oynamaya başlamışlardır. Coğrafi olarak oldukça geniş bir ülke olan Rusya Federasyonu’nda ağır kış şartlarının uzun bir süre hüküm sürdüğü düşünüldüğünde, mal dağıtım ağının önemi ortaya çıkmaktadır. Ürün dağıtım ve satışlarında pazarlar önemli yer tutmaktadır. Ancak, sözkonusu pazar yerlerini ülkemizdeki pazar yerleri ile özdeşleştirmek mümkün değildir. Sözkonusu pazarlarda parekende satış yapılmakla birlikte bu pazarlar toptan mal satışlarının yapıldığı, malların ülke içerisindeki dağıtımında önem arz eden yerlerdir. Moskova’daki pazarlar, toptan satışlarla malın Rusya’nın diğer bölgelerine gönderildiği noktalardır. Rusya Federasyonu’nda küçük tacirler ellerindeki sermayeye göre pazar ve depolardan mal tedarik etmekte ve bu malları Rusya’nın diğer bölgelerinde satmaktadırlar. Pazarların yanısıra, perakende satış, değişik gelir gruplarının ihtiyacına cevap verecek çeşitli mağazalar yoluyla gerçekleştirilmektedir. Tüketim malları içerisinde ithal malları önemli bir yer tutmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 32 Mevcut mevzuat gereğince dahili satışların Ruble cinsinden yapılması gerekmektedir. Ancak, uygulamada satış yapan bazı birimlerin kuruluş ve mağazaları ticarette sanal birim (y.e) kullandıkları ve mal fiyatlarının genellikle Amerikan Dolarına dayalı sanal birim cinsinden ifade ettikleri de görülmektedir. (Örneğin: Buzdolabı 120 y.e y.e=$) Bu durumda ödeme Ruble olarak yapılmakla birlikte, malın fiyatı, o günkü Ruble/sanal birim (yabancı döviz) paritesine göre hesaplanmaktadır. Tüketici Tercihleri Rusya’daki tüketici davranışları, dünyanın herhangi bir ülkesinde yaşayan tüketicinin davranış kalıplarından genel olarak bir farklılık göstermemektedir. Bireysel davranış dikkate alındığında, gelirine göre tasarruf eğilimi yüksek olmayıp, tüketim eğilimi yüksektir. Rusya için yeni olan, reklamların tüketici üzerindeki etkisinin yüksek olmasıdır. Tanıtım ve reklam tüketici tercihlerini değiştirebilmektedir. Promosyon, satışlar üzerinde etkili olabilmektedir. Rus tüketicisinin öncelikle dikkate aldığı unsurlar, fiyat ve kalitedir. Tüketim mallarına olan talep ise yüksektir. Gelir dağılımı düşük olan kesimler öncelikle ihtiyaç karşılama yönünde hareket etmektedir. Ancak, zaman içerisinde çok çeşitli ithal tüketim malı ülkeye girdiğinden kalite saiki ön plana çıkmıştır. Orta ve üst gelir grubunda kalite ve marka önemli bir unsurdur. Gelişmiş ülke ürünlerine yoğun bir ilgi vardır. Menşe ülke mal tercihinde etkili olmaktadır. Ülkemiz menşeli ürünler hakkında, bavul ticaretinin etkisiyle olumsuz bir imaj vardır. Temel pazarlama yöntemleri bu ülkede yeni yeni yayılmaktadır. Alışverişlerde tüketici tarafından kullanılan ödeme şekli nakit ödemedir. Rus vatandaşının, pazarlama stratejilerinde, yıllar boyu dünyada süper güç olmuş bir ülkenin bireyi olduğu dikkate alınmalıdır. Rusya’nın değişik etnik gruplardan oluşan bir nüfusu barındıran ve çok geniş bir ülke olduğu dikkate alınarak, tüketici zevk ve tercihlerinde de bu durum gözardı edilmemelidir. Rusya Federasyonu’nda Şirket Kuruluşu Rus mevzuatına göre şirket, ancak yetkili devlet kuruluşlarına kayıt işleminden sonra hükmi şahsiyet kazanmaktadır. Rusya Federasyonu’nda tamamen yabancı sermayeli şirket kuruluşu mümkün olmaktadır. Yabancı firmalar Rusya Federasyonu’nda şirket kurabilecekleri gibi temsilcilik ofisi de oluşturabilirler. Bu açıdan, yabancı şirketlerin kayıt işlemleri iki başlık altında toplanmaktadır. Bunların birincisi tescil (registration) diğeri ise kabul (accreditation) işlemidir. Tescil işlemi yabancı sermayeli firmalara, Rusya Federasyonu’nda kar sağlayıcı işlemler dahil olmak üzere her türlü ticari ve ekonomik içerikli faaliyette bulunma hakkı sağlamaktadır. Buna karşılık akredite firmalar kendi ülkelerindeki ana firmanın temsilcisi olarak ve genellikle kar getirici faaliyette bulunmamak üzere kayıt işlemi yaptırmış olmaktadır. Temsilci ofislerin temel fonksiyonu, Rusya dışındaki merkez ofisin ticari ilişkilerini kurmak ve yürütmek, onun adına pazarlama çalışmaları yapmak, gerektiği takdirde kontratlar imzalamaktır. Rusya Federasyonu kanunlarına göre temsilci ofislerin ayrı kanuni şahıs hükmiyeti yoktur. Temsilci ofislerin bizzat ticari aktivitede bulunmaları ve Rusya
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 33 Federasyonu kaynaklı gelir elde etmeleri halinde ise normal bir şirket gibi vergi yükümlüsü sayılıp vergilendirilirler. Temsilci ofisler;
·
·
·
·
·
Ruble ve/veya döviz hesabı açabilirler.
Temsilci ofisler giderlerini Ruble ve döviz hesaplarından karşılayabilirler. (kiralar, maaşlar, iktisadi kıymet alımı, reklam ve pazarlama giderleri gibi)
Temsilci ofisler gümrükleme yapabilirler, stok tutabilirler.
Temsilci ofisler, ofis kira ödemelerinde KDV’den muaftır.
Temsilci ofislerin kullanımı için geçici olarak ithal edilen ofis ekipmanları ve taşıtlar gümrük vergi ve harçlarına tabi değildir. Ancak gümrük idaresi yeni bir uygulama başlatarak, nakil vasıtalarında muaf tutulan tutar kadar depozito talep etmektedir. (19.02.1999 N.01­14/223 Gümrük İdaresinin Kararıyla 14.01.99 tarihinden itibaren muafiyet kaldırılmıştır.) Diğer taraftan, Rus mevzuatına göre yabancı tüzel ve gerçek kişiler yatırımcı olarak ortaklıklarda ve/veya ekonomik topluluklarda da yer alabilirler. Yabancı ortaklı ticari işletmeler iki şekilde kurulabilmektedir. Ortaklıklar, yeni bir işletmenin kurulması veya mevcut bir işletmenin hisselerinin yabancı yatırımcı tarafından satın alınması ile oluşturulabilir. Ticari işletmelerde sermayeye katılım parasal değerler, maddi varlıklar, menkul kıymetler, kullanma hakları şeklinde olabilir. Sermaye katkısı olarak yurtdışından gönderilen dövizler Rubleye çevrildikten sonra sermaye olarak yatırılabilmektedir. Yabancı, gerçek veya tüzel kişiler tarafından kurulan şirketler ise limited ve anonim şirket ile mevzuatın imkan tanıdığı ortaklık statüleri şeklinde oluşturulmaktadır. Limited Şirket Kanunu Ocak 1998 yılında yayınlandığı için bu tarihe kadar, yabancı sermayeli şirketlerin Anonim şirket şeklinde oluşturulduğu görülmektedir. Kanun çıkana kadar, Limited Şirketlerle ilgili belirsizlikler de yabancı şirketleri bu yola itmiştir. Kanun, bu belirsizlikleri ortadan kaldırmıştır. Limited Şirketler (000): Kuruluş ve yönetim işlemleri Anonim şirketlere göre daha basittir. Bir veya birkaç kişi tarafından kurulmuş ve sermayesi paylara bölünmüş ticari topluluklardır. Limited şirketlerin kurucuları şirketin borçlarından sorumlu değillerdir ve muhtemel zararlar için şirketteki payları kadar risk taşırlar. Ticaret Siciline kaydedildiği anda kurulmuş sayılırlar. Anonim Şirketler (ZAO): Anonim Şirketler açık veya kapalı olarak kurulabilmektedir. Bu husus, kuruluş sözleşmesinde ve ünvanda belirtilir. Temel fark hisse devrindedir. Açık anonim şirketlerde hissedarlar kendi hisselerini diğer ortaklardan habersiz 3. kişilere devredebilirler. Hissedarların sayısı için bir sınırlama yoktur. Kapalı anonim şirketlerde ise hisse devrinde diğer ortaklara öncelik tanınır. Hissedar sayısı 50’den fazla olamaz. Şirket tüzüğünde görevler sınırlandırılmamışsa, Rusya Federasyonu’nda genel müdür ünvanına haiz yöneticiler geniş yetkilerle donatılmıştır. Bu durumun yabancı firma kuran şirketlerimizce dikkate alınmasında yarar bulunmaktadır. Şirketlerin kayıt işlemi için müracaat edecekleri birimler arasında olan Rusya Federasyonu Devlet Kayıt Odası ve Rusya Federasyonu Ticaret ve Sanayi Odasına ilişkin adresler ise aşağıda yer almaktadır. State Registration Chamber
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 34 3/5 Smolensky Blv. Moscow RF Chamber of Commerce and Industry Ul. Ilyinka 6, Moscow Öte yandan, şirket kuruluşu sırasında kurucuların yabancı olması halinde, vatandaşı oldukları ülke makamlarından alınacak, şirket kurmasında sakınca olmadığına dair belge istenilmektedir. Bu belgeyi şirket kuracak Türk uyruklu kişiler, T.C. Moskova Büyükelçiliği Konsolosluk kısmından temin edebilmektedirler. İŞADAMLARIMIZCA TİCARİ İLİŞKİLERDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKLİ BAZI HUSUSLAR Genel Olarak Rusya Federasyonu’nda ticari bağlantıların yapılmasında kişisel görüş, intibalar önemli yer tutmaktadır. Ticari faaliyette bulunan şirketlerin mali durumu ve güvenilirliği konusunda bilgi teminine yönelik bir veri tabanı mevcut değildir. Rusya Federasyonu’nda ticari faaliyette bulunmak için Ticaret ve Sanayi Odalarına kayıt mecburiyeti yoktur. Rus firmaları Odalarına kayıt olmaksızın faaliyet gösterebilir. Bu nedenle, firma güvenilirliği konusunda büyük firmalar hariç kişisel görüşler önemlidir. Ticari kontratlarda anlaşmazlık çözüm yolu belirtilmelidir. Ancak, ticari ilişkilerin anlaşmazlıkla sonuçlanması ve yabancı firmanın mahkeme kararı ile haklı bulunması durumunda bile uygulamada takip hukukunun etkin olmaması nedeniyle alacakların tahsili mümkün olamayabilmektedir. Bu nedenle, mal bedelini garanti altına alacak ödeme sistemlerine dış ticarette ağırlık verilmelidir. Uygulamada bankacılık sisteminin içinde bulunduğu durum nedeniyle akreditifli işlemler oldukça sınırlıdır. Ticari kontratların yapılmasında karşılıklı kişisel ilişkiler önemlidir. Konsinye satış yapan firmalarımızın mal bedellerini tahsilde problemle karşılaştıkları görülmektedir. Ticari ve mali mevzuatın şeffaf olmaması nedeniyle problemlerle karşılaşılacağı dikkate alınarak, gerekli konularda danışmanlık hizmeti alınmalıdır. Rusya Federasyonu’ndaki tüccarlar, yabancı firmaların Rusya Federasyonu’nda temsilcilik veya deposunun olup olmadığı hususuna ağırlık vermekte, küçük ve orta çaplı Rus tüccarlar sermayeleri oranında bu depolardan mal temini yoluna gitmektedirler. Doğrudan ithalat ise bu tür tüccarlarca tercih edilmemektedir. Moskova’da faaliyet gösteren Yapı Kredi, Ziraat Bankası, Garanti Bankası, Finansbank ve İktisat Bankalarından iki ülke arasındaki para transferleri konusunda bilgi alınmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. Vize Uygulaması Rusya Federasyonu’na seyahat edecek olanların, sözkonusu ülkenin, ülkemizde bulunan konsolosluklarından vize almaları, Rusya Federasyonu’na ticari amaçla gidenlerin ise ticari vize almaları gerekmektedir. Vize alınması için Rus tarafınca gönderilen davetiye mektubu gereklidir. Ticari amaçla bu ülkeye gidenler, bu tür vize almadıkları taktirde ülkeye girişte büyük sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Rusya Federasyonu’na varışta otel dışındaki yerlerde kalacak olanların 3 iş günü içerisinde polise (UVIR) kayıt yaptırmaları gerekmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 35 Resmi Tatil Günleri 1­2 Ocak 7 Ocak 8 Mart 1­2 Mayıs 9 Mayıs 12 Haziran 7 Kasım 12 Aralık : Yeni Yıl : Ortadoks Yeni Yılı : Uluslararası Kadınlar Günü : İşçi ve İlkbahar Bayramı : Zafer Bayramı : Bağımsızlık Günü : Milli Uzlaşma Günü : Anayasa Bayramı Rusya Federasyon’unda, resmi tatil günleri cumartesi ve pazara denk gelirse, bir sonraki iş günü tatil olmaktadır. İklim Ülkede kıtasal kara iklimi hakim olmakla beraber, ılıman kıta iklimi ile soğuk kutup iklimi arasında bir değişme gözlenmektedir. Rusya’nın kuzeyinde yer alan Sibirya Bölgesinde yılın büyük bölümünde aşırı soğuklar hakimdir. Kuzey bölgeleri buzlarla kaplıdır. Geniş bir kara sahasına sahip olması nedeniyle Rusya Federasyonu’nda çok çeşitli iklim özelliklerine rastlanmaktadır. Ülkenin kuzeyi Arktik kuşağında bulunurken, güneyde Karadeniz kıyılarında subtropikal iklim özellikleri görülmektedir. Doğu Sibirya karasal iklimin etkisi altındayken, Rusya’nın uzak doğusu muson yağmurları nedeniyle yıllık 1000 mm yağış almaktadır. Rusya Federasyonu topraklarının dörtte üçü düz ovalıktır. Orta Sibirya ve Uzak Doğuda sıradağlar bulunmaktadır. Doğu Avrupa düzlüğü Urallar’a, Batı Sibirya düzlüğü Altay Dağları’na kadar devam etmekte, Hazar kıyılarında ise, çoğu yerde yükseklik oranı deniz seviyesinin altında seyretmektedir. İklimin çoğu yerde ya çok soğuk ya da çok kuru olması, tarım için uygun ortam yaratmamaktadır. Değerlendirme Rusya Federasyonu ekonomisinde 1999 yılının ikinci yarısını müteakiben ekonomideki dengeler halen dış etkenlere açık bulunmaktadır. İhracat gelirleri içerisinde hammadde, petrol ve gaz önemli bir yer tutmaktadır. İşletmelerin reorganizasyonu ve yeni yatırımlar için finansman ihtiyacı bulunmaktadır. Dış borç geri ödemeleri de kaynak ihtiyacını arttırmaktadır. Bu çerçevede, orta ve uzun vadede ekonomideki durum yapısal reformlardaki başarıya bağlı olacaktır. Ancak, Rusya Federasyonu’nun büyük bir ekonomik potansiyele sahip olduğu ve ekonomik sıkıntıları, kaynaklarını kullanarak berteraf edebileceği hususu dikkate alınmalıdır. Ülkemiz ile Rusya Federasyonu arasındaki ticaret hacminin orta vadede artması beklenilmelidir. Rusya Federasyonu’nun ithalatında tüketim mallarının ağırlığı devam ettiği sürece ülkemiz menşeli tüketim mallarına bu pazarda ihtiyaç duyulması beklenilmektedir. Ülkemiz malları bu piyasada fiyat ve kalite olarak diğer ülke mallarına göre avantajlı
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 36 konumda bulunmaktadır. Ülkemizin coğrafi konumu da diğer ülkelerle rekabet açısından, ülkemizi avantajlı duruma getirmektedir. Ayrıca, ülkemizin enerji açığını kapatmak için Rusya Federasyonu ile yaptığı doğal gaz anlaşmaları iki ülke arasındaki ticaret hacmini yükseltecektir. Ancak, iki ülke arasındaki ticareti dengeli hale getirmek amacıyla sevk edilen doğal gaz karşılığında ülkemiz menşeli mal ve hizmet alımlarının arttırılması önem arz etmektedir. Diğer taraftan, Türk ticari ve müteahhitlik firmaları Rusya pazarında belirli bir yer edinmişlerdir. Bu firmalarımız kriz şartları altında varlıklarını muhafaza etmişlerdir. Bu firmalardan bir kısmı Rusya Federasyonu’nda yatırıma yönelmişlerdir. Firmalarımızın dinamizmi iki ülke arasındaki ticareti olumlu olarak etkileyecek faktörlerden bir tanesidir. Bavul ticaretinin uzun vadeli bir ticaret şekli olmadığından hareketle, firmalarımızın uzun vadeli pazarlama stratejilerine ağırlık vermeleri uygun olacaktır. Ülkemizin, Rusya Federasyonu’ndan ithal ettiği mal kalemleri ise sınırlı sayıdadır. Ülkemiz ihtiyaçlarına göre ithal kalemleri sayısının arttırılması, iki ülke arasındaki ticari ilişkileri derinleştirecektir. Bölgede önemli bir güç olan Rusya ile ülkemiz arasıdaki ticari ilişkilerin geçmişte olduğu gibi siyasi ilişkilerden bağımsız olarak değerlendirilemeyeceği hususu ise dikkate alınması gerekli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Yararlı Adresler T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Turkish Embassy Office of The Commercial Counsellor 7 Rostovski Pereulok D: 12 119121 Moscow Russian Federation Tel: 7­095­2462989 Fax: 7­095­2464989 Rusya Federasyonu Büyükelçiliği Karyağdı sok. NO:5 Çankaya/Ankara Tel: (312) 439 21 22 Faks: (312) 438 39 52 RTİB (Rusya Türk İşadamları Birliği) Novoslabotskaya Ul. No. 26 Kat 3 Moskova Tel: 978 45 06 ­ 250 00 21 Rusya Federasyonu Ticaret Ve Sanayi Odası 103684, Moskova, ul. İlyinka, 6 Tel : (095) 929 0009 Faks : (095) 9290360 www.rbcnet.ru [email protected] R.F. Türkiye Ticaret Mümesilliği Atatürk Bulvarı, 106 06540, Kavaklıdere, Ankara Tel : (312) 418 7512, 425 8139, 418 8139 Fax : (312)418 3991
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 37 Rusya Federasyonu İle İlgili Yararlı İnternet Adresleri T.C.Moskova Büyükelçiliği : www.turkishline.ru/embassy T.C.Moskova Ticaret Müşavirliği : www.turkishline.ru/dtm Rus Türk İşadamları Birliği : www.rtib.ru Turkishline (RF Hakkında Genel Bilgiler): www.turkishline.ru Türk Bankaları Finansbank Moskova İktisatbank Moskova Garantibank Moskova Yapıkredi Moskova : www.finansbank.ru : www.iktisatbank.ru : www.gbm.ru : www.yapikredi.ru RF Resmi Makamları RF İdari Sistem RF Cumhurbaşkanlığı RF Parlamentosu Aşağı Kanadı DUMA RF Hükümeti RF Vergi Bakanlığı RF Dışişleri Bakanlığı RF Eğitim Bakanlığı RF Tarım ve Gıda Bakanlığı RF Maliye Bakanlığı RF Ekonomik Gelişme ve Ticaret Bakanlığı RF Enerji Bakanlığı RF Adalet Bakanlığı RF Ulaştırma Bakanlığı RF İstatistik Komitesi RF Gümrük Komitesi RF İnşaat ve Konut Politikası Komitesi RF Standart ve Sertifikasyon Komitesi RF Merkez Bankası RF Bölgeleri ile ilgili WEB­sayfaları Moskova Belediyesi (Moskova Hükümeti) Gazeteler Rossiyskaya Gazeta (resmi gazete) Trud Nezavisimaya Gazeta Kommersant İzvestiya The Moscow Times İnternet gazeteleri Yellowpages Moscow Business Telephone Guide :www.gov.ru :www.president.kremlin.ru :www.duma.ru :www.government.ru :www.nalog.ru :www.mid.ru :www.ed.gov.ru :www.mcx.ru :www.minfin.ru :www.economy.gov.ru :www.mte.gov.ru :www.scli.ru :www.mintrans.ru :www.gks.ru :www.customs.ru :www.gosstroy.ru :www.gost.ru :www.cbr.ru :www.regions.ru ­ www.lgg.ru :www.mos.ru :www.rg.ru :www.trud.ru :www.ng.ru :www.kommersant.ru :www.izvestiya.ru :www.themoscowtımes.com :www.gazeta.ru www.strana.ru http://lenta.ru :www.yellowpages.ru :www.mbtg.ru
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 38 www.list.ru Rusya Federasyonu'nun Bölgesel Ticaret ve Sanayi Odalarının Listesi 1.ALTAY TİCARET VE SANAYİ ODASI 656038, Barnaul, ul. k.Marksa, 1 Tel:(3852)262050, 262361 Faks:(3852)262361, [email protected] 2. AMUR TİCARET VE SANAYİ ODASI 675011, Blagovesçensk, ul. Sevçenko, 60/6 Tel:(4162) 445932, 427483 Faks:(4162)421577, [email protected] 3. ARMAVİR TİCARET VE SANAYİ ODASI 352900, Armavir, ul. Çeçerina, 61 Tel:(86137)56999, 40966 Faks:(86137)42070 4. ARHANGELSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 163061, Arhangelsk, ul. Sadovaya, 2 Tel:(8182)496190, 492180 Faks:(8182)496190, 434638 [email protected] 5. ASTRAHAN TİCARET VE SANAYİ ODASI 414040, Astrahan, ul. Jelyabova, 50 Tel:(8512)255844, 281433 Faks:(8512)281442 [email protected], [email protected] 6. BRYANSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 241011, Bryansk, ul. Uritskogo, 48 Tel:(0832)461710, 742089 Faks:(0832)461710, [email protected] 7. VERHNEKAMSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 618400, Perm bölgesi, Berezniki, pr­t Lenina, 61 Tel:(34242) 67062, 62263, 62561 Faks:(34242)63552, branch.rose@perm­inform.x400.rosprint.ru 8. VOLGOGRAD TİCARET VE SANAYİ ODASI 400005, Volgograd, ul. 7­aya Gvardeyskaya, 2 Tel:(8442)342202, 346734 Faks:(8442)342202, [email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 39 9. VOLJSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 404130, Voljskiy, Volgogradskaya bölgesi., prosp. Lenina, 19 Tel:(8443)423203 Faks:(8443)423232, bisiness@reavtlru [email protected] 10. VOLOGDA TİCARET VE SANAYİ ODASI 160600, Vologda, ul. Lermontova, 29 Tel:(8172)721480, 724900, 723258 Faks:(8172)723258, [email protected] 11. VORONEJ TİCARET VE SANAYİ ODASI 394068, Voronej, ul. Plehanovskaya, 53, ofis 709­712 Tel:(0732)524938, 522117 Faks:(0732)524938, 770666, [email protected] 12. VISELKİ TİCARET VE SANAYİ ODASI 353130, st. Vıselki, krasnodarskiy kray, ul. Lenina, 27 Tel:(86157)23581, 23366 Faks:(86157)23581 13. VYATKA TİCARET VE SANAYİ ODASI 610000, Kirov (Vyatka), Oktyabrskiy prosp., 104, kom. 706 Tel:(8332)679343, 678944, 673700 Faks:(8332)679343, [email protected] 14. GATCHİNA TİCARET VE SANAYİ ODASI 188350, Leningradskaya bölgesi., Gatçina, ul. Zvereva, 20/2 Tel:(81271)71904 Faks:(81271)71658 [email protected] 15. HABAROVSK TİCARET VE SANAYİ ODASI Habarovsk, ul. Seronova, 113 Tel:(4212) 23­47­70, 32­82­33, 23­68­88, 23­47­28 Faks:(4212)235458,328233, [email protected] 16. DMİTROVSK BÖLGESEL TİCARET VE SANAYİ ODASI 141800, Dmitrov, Moskova bölgesi., ul. Moskovskaya, 29 v Tel:(222)77853, (095)5877853 17. EYSK BÖLGESEL TİCARET VE SANAYİ ODASI 353660, eysk, ul. k.Marksa, 14 Tel:(86132)33824, Faks:(86132)34225 [email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 40 18. JUKOVSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 140160,. Jukovskiy, Moskova bölgesi., ul. Gagarina, 2 Tel/Fax: (095)5562836, 5562593 19. KABARDİN­BALKAR TİCARET VE SANAYİ ODASI 360000, Nalchik, p.k. 331 Tel:(86622)58507 Faks:(86622)58962, [email protected] 20. KALİNİNGRAD TİCARET VE SANAYİ ODASI 236017, Kaliningrad, pr. Pobedı, 55 Tel:(0112)218715, 215507 Faks:(0112)218715, [email protected] 21. KALUGA TİCARET VE SANAYİ ODASI 248600, Kaluga, pl. Starıy Torg, 9 Tel:(0842)570117, 241622 Faks:(0842)570117, [email protected] . [email protected] 22. KANEVSKAYA BÖLGESEL TİCARET VE SANAYİ ODASI 353710, st. Kanevskaya, ul. Nesterenko, 69 Tel:(86164)43077 [email protected] 23. KOSTROMA TİCARET VE SANAYİ ODASI 156013, Kostroma, a/ya 26, ul. Kalinovskaya, 38, kab. 212 Tel:(0942)556262 Faks:(0942)543105, [email protected] 24. KRASNODAR TİCARET VE SANAYİ ODASI 350063, Krasnodar, ul. Kommunarov, 8 Tel:(8612)682213, 682274, 620827,626335, 624446, 682274,620827 Faks:(8612)682213 [email protected] 25. KROPOTKİN BÖLGESEL TİCARET VE SANAYİ ODASI 352130, Kropotkin­14, ul. Krasnaya, 250 Tel:/faks(86138)52825 [email protected] 26. KUSBASS TİCARET VE SANAYİ ODASI 650099, Kemerovo, prosp. Sovetskiy, 63, kom. 113 Tel:(3842)254432, 254833, 252732 Faks:(3842)254833, [email protected] [email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 41 27. KURSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 305000, Kursk, ul. Kirova, 7, Tel:(0712)562594, 562469, 24551 Faks:(0712)562462, [email protected] 28. LABİNSK BÖLGESEL TİCARET VE SANAYİ ODASI 352310, Labinsk, ul. k.Marksa, 160 Tel:(86169)24723 Faks:(86169)24723 29. LİPETSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 398019, Lipetsk, ul. Skorohodova, 2 Tel:(0742)456004, 456069, 456083 Faks:(0742)720504, [email protected] 30. MAGADAN TİCARET VE SANAYİ ODASI 685000, Magadan, ul. Portovaya, 8­ 313 Tel:(41322)24781, 28512 Faks:(41322)24781 31. MOSKOVA TİCARET VE SANAYİ ODASI 117393, Moskova, ul. Akademika Pilyugina, 22 Tel:1327510, 1327418 Faks:1320547,1320029, [email protected] 32. SARATOV TİCARET VE SANAYİ ODASI 410600, Saratov, ul. Bolşaya Kazaçya, 30 Tel:(8452)247610, 247763, 247231 Faks:(8452)247231, 244301, 249236 [email protected], [email protected] 33. NOVGOROD TİCARET VE SANAYİ ODASI 173002, Novgorod, ul. Germana, 1a, 3 ıt. Tel:(8162)279796, 279747 Faks:(8162)279897, [email protected] 34. NOVOROSSIYSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 353907, Novorossiysk, Anapskoye ş., 18 Tel:(8617)226359, 226336 Faks:(8617)226547, 226443 , [email protected] 35. NOVOSİBİRSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 630064, Novosibirsk, prosp. Marksa, 1 Tel:(3832)464065, 465401, 464150 Faks:(3832)463047, [email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 42 36. OBNINSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 249020, Kaluga bölgesi, Obninsk, ul. Engelsa, d.9/20. Tel.: (08439) 4­05­83, TeleFaks: (095) 255­22­25, (08439) 4­86­11 [email protected] 37.ODİNTSOVO TİCARET VE SANAYİ ODASI 143000, Odintsovo, Moskovskaya bölgesi., ul. Parkovaya, 28, kom. 226 Tel(095)5991565 Faks:5991565 38. OMSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 644099, Omsk­99, ul. Krasnıy Put, 18 Tel:(3812)230523, 234580 Faks:(3812)235248 [email protected] 39.OREL TİCARET VE SANAYİ ODASI 302028, Orel, ul. Proletarskaya gora, 7 Tel:(08622)69024, 95469, 52574 Faks:(08622)95469, [email protected] 40. PAVLOV­POSAD TİCARET VE SANAYİ ODASI 142500, Pavlovskiy Posad, Moskovskaya bölgesi., ul. Bolşaya Pokrovskaya, 35, Tel:(0943)22517, (243)22517 41. PENZA TİCARET VE SANAYİ ODASI 440020, Penza, ul. Moskovskaya, 56, oda 21 Tel:(8412)663043, 665664, 664735 Faks:(8412)665887, 550420 [email protected] 42. PERM TİCARET VE SANAYİ ODASI 614000, Perm, ul. Sovetskaya, 24B Tel:(3422)122811, 122812 Faks:(3422)124112, [email protected] 43. PODOLSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 142109, Podolsk, Moskova bölgesi, ul. Rabochaya, 2/40 Tel: (095) 1379749 Faks:(095)137 9858 44. PRIMORYE(VLADIVOSTOK) TİCARET VE SANAYİ ODASI 690600, Vladivostok, Okeanski prosp., 13a Tel:(4232)269630, 261380 Faks:(4232)227226, [email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 43 45. REUTOVO TİCARET VE SANAYİ ODASI 143952, Reutov, Moskovskaya bölgesi., ul. Gagarina, 5 Tel:5289163 Faks:5285222 46. ROSTOV TİCARET VE SANAYİ ODASI 344006, Rostov­na­Donu, ul. B.Sadovaya, 73, kom. 101 Tel:(8632)513397 , 666404, 635276, 665861 Faks:(8632)666662, 666404, [email protected] 47. RIBİNSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 152934, Rıbinsk, Yaroslavl bölgesi., ul. Krestovaya, 4/6 Tel:(0855)520765, 523992 Faks:(0855)520765, 217603, [email protected] 48. RYAZAN TİCARET VE SANAYİ ODASI 390046, Ryaçan, ul. Gorkogo, 17 Tel:(0912)772067, 774860 Faks:(0912)289902 ryazanccı@rtpp.ryazan.ru 49. ORTA VOLGA TİCARET VE SANAYİ ODASI 443034, Samara, ul. a.Tolstogo, 6 Tel : (8462)32 1159, 33 6014, 32 4823, Faks : (8462)32 7662 [email protected] 50. SANKT­PETERBURG TİCARET VE SANAYİ ODASI 191194, Sankt­Petersburg, ul. Çaykovskogo, 46­48 Tel:(812)2734896, 2721148, 2790968 Faks:(812)2726406, 2728612, [email protected] 51. SAHALİN TİCARET VE SANAYİ ODASI 69300, Yujno­Sahalinsk, Kommunistiçeskiy prospekt, dom 39, korp. 2, ofis 311 Tel. (4242)722548 Faks (4242)727570 52. MURMANSK TİCARET VE SANAYİ ODASI http://www.murmAnweb.An.ru/ncci 183766, MurmAnsk, per. RusAnovA, 10 Tel:(8152)472999, 472789, 473459 Faks:(8152)473978 i 4778910060 [email protected] 53. SERPUHOV TİCARET VE SANAYİ ODASI 142203, . Serpuhov, Moskova bölgesi., ul. Gorkogo, 1a Tel: (0967)727625, (27)759747, 753083 Faks:( 0967)727625 , [email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 44 54. SLAVYANSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 353840, Slavyansk­na­kubani, Mayevskoe şosse, 1 Tel:(86146)21605, 21693 [email protected] 55. SMOLENSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 214000, Smolensk, ul. karla Marksa, 12 Tel:(0812)554142, (0812)237450, 37432, 37691 Faks:(0812)237450 [email protected] 56. SREDNE­VOLJSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 443034, Samara, ul. a.Tolstogo, 6 Tel:(8462)321159, 336014, 324823 Faks:(8462)327662, [email protected] 57. STAROOSKOLSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 309530, Starıy oskol, ul. Lenina, 66, Tel:(0725)221340, 225397 Faks:(0725)221340, [email protected] 58. TAGANROG TİCARET VE SANAYİ ODASI 347900, Taganrog, Rostovskaya bölgesi., ul. Frunçe, 59­a, kom. 4 Tel/faks:(86344)63041 59. TAYMIR TİCARET VE SANAYİ ODASI 663210, Dudinka, Taymırskiy , ul. Gorkogo, 34 Tel:(39111)21159, 25509 Faks:(39111)25509 60. TAMBOV TİCARET VE SANAYİ ODASI 392000, Tambov, uliöa Internatsionalnaya, dom 37 Tel:(0752)480714, 480723 Faks:(0752)476634 cmi@mtts­tambov.ru 61. TVER TİCARET VE SANAYİ ODASI 170000, Tver, Glavpoçtampt a/ya 660, ul. Erofeyeva, 5 Tel:(0822)427843, 426119, 426872, 334138 Faks:(0822)427843, (095) 9730144 (moskovskié, dlya 157), [email protected] 62. TİHORETSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 352100, Tihoretsk, ul. Lyapidevskogo, 64 Tel:(86196)22227, 22515
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 45 63. TOMSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 634032, Tomsk, pl. Lenina, 6, kab. 295 Tel:(3822)224088, 222033 Faks:(3822)224054 [email protected] 64. BELGOROD TİCARET VE SANAYİ ODASI 308600, Belgorod, ul. Litvinova, 110 Tel:(0722)268950, 329404, 263481, 321239, 225284 Faks:(0722)311451, [email protected] 65. VLADİMİR TİCARET VE SANAYİ ODASI 600017, Vladimir, ul. Mira, 29, Tel.: (0922) 23­25­64, 23­69­54, 23­79­91, TeleFaks: (0922) 23­69­54, 23­79­91,23­08­97 ab.51, Teleks: 218911 , [email protected] 66. IRKUTSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 664003, Irkutsk, ul. Suhe­Batora, 16 Tel:(3952)335060, 335116, 342747, 335132 Faks:(3952)335066, [email protected] 67. BRATSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 665708, . Bratsk­8, Irkutskaya bölgesi., ul. kurçatova, 30­a Firma "Bratskekspertiza" Tel:(3953) 41­83­50 Faks:(3953) 41­83­50, [email protected] 68. DUBNA TİCARET VE SANAYİ ODASI 141980, Moskova bölgesi., Dubna, ul. Sovetskaya, 14 Tel:(221)54739, 23329 Faks:(221)23329 69. KRONSTADT TİCARET VE SANAYİ ODASI Tel/faks : (812) 236 4230 [email protected] 70. NABEJNIYE ÇELNI TİCARET VE SANAYİ ODASI 423826, Naberejnıye Çelnı ul. Usmanova, 122 (49­20) Tel:(8552)547908, 547759, 541362 Faks:(8552)547631, [email protected] 71. NOVOÇERKASSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 346426, Novoçerkassk, Rostovskaya bölgesi., a/ya 1, ul. Dvortsovaya, 5 Tel:(86352)48292, 48170, 23308, 27587 Faks:(86352)48170, 27587, 23157 72. PETROZAVODSK TİCARET VE SANAYİ ODASI
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 46 185000 Rossiyskaya Federatsiya, Respublika kareliya, Petroçavodsk, ulitsa kuybışeva, dom 17 Tel.: (8142)775958, Faks: (8142) 775958 [email protected] 73. PUŞKİN TİCARET VE SANAYİ ODASI 189620, Puşkin, ul. Puşkinskaya, 28/21 Tel:(812) 4650529 Faks:(812)460529, [email protected] 74. SOVETSKAYA GAVAN TİCARET VE SANAYİ ODASI 682880, Sovetskaya Gavan, ul. Lenina, 24 Tel:(42138)34463 Faks: (42138)34463 75. SOÇI TİCARET VE SANAYİ ODASI 354000, Soçi, ul. Kubanskaya, 15 Tel:(8622)929094, 929095, 922003, 992053, 999611, Faks:(8622)922003, [email protected] 76. STAVROPOL TİCARET VE SANAYİ ODASI Stavropol, ul.Lenina, 384 Tel : (8652) 945334 Faks : (8652)34 0510 [email protected] 77. TOLYATTİ TİCARET VE SANAYİ ODASI 445009, Tolyatti, Samarskaya bölgesi., ul. Pobedı, 19a Tel:(8469)224621, 224734, 224837 Faks:(8469)224734 [email protected] 78. SAHTI TİCARET VE SANAYİ ODASI 346500, Rostov bölgesi, Sahtı, ul. Sovetskaya, 134, of. 57 Tel:(86362)25154, 22061 Faks: 22539 79. DZERJİNSK İCARET VE SANAYİ ODASI 606032, Dzerjinsk, ul. Butlerova, 38 Tel:(8313)224033, 221792 Faks:(8313)221792 80. YAHUDİ OTONOM BÖLGESİ TİCARET VE SANAYİ ODASI 682200, Birobidjan, ul. Sholom ­ Aleyhem, 55 Tel:(42622)68580, 40587 Faks:(42622)62672 [email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 47 81. IVANOVO TİCARET VE SANAYİ ODASI 153005, Ivanovo, prosp. F.Engelsa, 58 Tel:(0932)371404, 372263, 371471 Faks:(0932)419122, ofı[email protected] 82. MİNERALNIYE VODY TİCARET VE SANAYİ ODASI 357600, essentuki, ul. Andjievskogo, 15 Tel.faks: (86534)55680 83. KAMÇATKA TİCARET VE SANAYİ ODASI 683024, Petropavlovsk­Kamchatski, pr. Karla Marksa, 31, ofis 319 Tel:(41522)32817, 32509, 32748 Faks:(41522)32817, 32509, [email protected] 84. KARAÇAY­ÇERKESK TİCARET VE SANAYİ ODASI Karaçaevo­Çerkesskoé Respubliki 357100, Çerkessk, ul.Kooperativnaya, 6 Tel:(87822)51177, 56946 Faks:(87822)51637, [email protected] 85. KOMİ­PERM OTONOM BÖLGESİ TİCARET VE SANAYİ ODASI 617240 , Perm bölgesi, komi­Permyatski Otonom Bölgesi , Kudymkar, ul. 50­letiya oktyabrya, 30, Tel: (3422) 34­02­98, 33­81­28, TeleFaks: (3422) 34­27­47 [email protected] 86. MOSKOVA BÖLGESEL TİCARET VE SANAYİ ODASI 142109, Moskova bölgesi., Podolsk, ul. Rabochaya, 2/40 Tel: (095) 1379858, 1379749 87. NİJNİ­NOVGOROD TİCARET VE SANAYİ ODASI 603005, Nijni­ Novgorod, pl. Oktyabrskaya, 1 Tel:(8312)360210, 367616, 367704 Faks:(8312)364009, [email protected] 88. ORENBURG TİCARET VE SANAYİ ODASI 460356, Orenburg, Parkovy prosp., 6 Tel:(3532)777329, 777513, 774936 Faks:(3532)777329, [email protected] 89. PSKOV TİCARET VE SANAYİ ODASI 180000, Pskov, ul. Sovetskaya, 15a Tel:(81122)23660, (8112)163883 Faks:(8112)160052, [email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 48 90. ADIGEY TİCARET VE SANAYİ ODASI 352700, Maykop, ul. Sovetskaya, 176 Tel:(87722)24735 Faks:(87722)25134, [email protected] , [email protected] 91. ALTAY TİCARET VE SANAYİ ODASI 659700,, Altayski Kray, Gorny Altaysk, ul. Choros­Gurkina, d. 29, Tel: (38822) 5­74­11, Faks: (38822) 3­17­70 92. BAŞKIRDİSTAN TİCARET VE SANAYİ ODASI 450008, Ufa, ul. Tsurüpı, 13 Tel:(3472)232352, 228613, 525214, 232380 Faks:(3472)228613 , [email protected] 93. BURYATİYA TİCARET VE SANAYİ ODASI 670034, Ulan­Ude, ul. Kommunistiçeskaya, dom 47­a, Tel: (3012) 22­11­00, 22­13­55, Tel: (3012) 21­56­38, 22­11­00 Faks 33 4003, 335056 ulan­[email protected] 94. DAGESTAN TİCARET VE SANAYİ ODASI 367012, Mahaçkala, pl. Lenina, 2 Tel:(8722)670461, 670462 Faks:(8722)672021 [email protected] 95. KALMIKYA TİCARET VE SANAYİ ODASI 358001, Elista, ul. Gubareviça, 2 Tel:(84722)57572, 54395, 52405 Faks:(84722)57572 , [email protected] 96. KARELYA TİCARET VE SANAYİ ODASI 185000, Petroçavodsk, ul.Engelsa, 4 Tel. : (8142) 77­30­40, TeleFaks: (8142) 77­30­40 [email protected] 97. KOMİ TİCARET VE SANAYİ ODASI 167610, Sıktıvkar, ul. Ordjonikidze, 49a , Tel:(8212)420541, 425565, 446400, 440538 Faks:(8212)425565, [email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 49 98. MARİ EL TİCARET VE SANAYİ ODASI 424001, Yoşkar­Ola, Leninski prosp., 29 Tel:(8362)126331, 120649 Faks:(8362)126331, palata@mari­el.ru 99. MORDOVYA TİCARET VE SANAYİ ODASI 430000, Saransk, ul. Moskovskaya, 14 Tel:(83422)43444, (8342)175204, 175231, 172175 Faks:(8342)327380, [email protected] 100. SAHA (YAKUTİYA)TİCARET VE SANAYİ ODASI 677005, Yakutsk, ul. Staduhina, 63/1 Tel:(4112)432295 Faks: (4112)432295 101. KUZEY OSETİYA­ALANİYA TİCARET VE SANAYİ ODASI 362002, Vladikavkaz, ul. Avgustovskih sobıtiy, 10 Tel/faks :(8672)531584 102. TATARSTAN TİCARET VE SANAYİ ODASI 20503, Kazan, ul. Kuybısheva , 22 Tel:(8432)326540, 320522 Faks:(8432)360966 [email protected] 103. TIVA TİCARET VE SANAYİ ODASI 667000, kızıl, Respublika Tıva, ul. Tuvinskih dobrovoltsev, 29 Tel:(39422)32551 Faks:(39422)36722 104. HAKASSİYA TİCARET VE SANAYİ ODASI 662619, Abakan­19, p.k. 725, ul. Sovetskaya, 45a Tel:(39022)66586, 64525 Faks:(39022)67273 [email protected] 105. STAVROPOL TİCARET VE SANAYİ ODASI 355034, Stavropol, ul. Lenina, 384 Tel:(8652)325831 Faks:(8652)340510 106. NAHODKA TİCARET VE SANAYİ ODASI 692900, Nahodka­4, Primorski kray, Nahodkinski prosp., 10 Tel:(4236)645914, 641845 Faks:(4236)645914, tpp­[email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 50 107. HANTY­MANSİ TİCARET VE SANAYİ ODASI 626440, Nijnevartovsk, ul. Lenina, 3, Glavpoçtampt p.k. 104 Tel:(3466)230625 Faks:(3466)230625 108. ÇITA TİCARET VE SANAYİ ODASI 672007, Chita, ul. Gorkogo, 43, p.k. 667 Tel:(30222)67696, 24734 Faks:(30222)67696 109. ÇUVAŞ TİCARET VE SANAYİ ODASI 428029, Cheboksary, pr­t I.Yakovleva, 4/2 Tel:(8352)204380, 200294, 203786, 211668 (095)9370116 Faks:(8352)206464, [email protected] 110. YAMAL­NENETSK OTONOM BÖLGESİ TİCARET VE SANAYİ ODASI Salehard, ul.Komsomolskaya, 16B Tel : (34591)30495, Faks : (34591)4 7564 [email protected] 111. TUAPSE TİCARET VE SANAYİ ODASI 352800, Tuapse, pl.Pobedı, 1 Tel:(86167)24554 [email protected] 112. TULA TİCARET VE SANAYİ ODASI 300041, Tula, Krasnoarmeyski prosp., 25, oda 206, 408 Tel:(0872)364517, 315216, 311010, 362715, 360216 Faks:(0872)204903, 206128, [email protected] 113. TÜMEN TİCARET VE SANAYİ ODASI 625000, Tümen, Glavpoçtampt a/ya 3551, ul. kievskaya, 60, ofis 305­313 Tel:(3452)393734 Faks:(3452)393733 [email protected] 114. UDMURTİYA TİCARET VE SANAYİ ODASI 426063, Ijevsk, ul. Golyanski poselok, 54a Tel:(3412)750308, 761417, 751319 Faks:(3412)750308, [email protected] 115. ULYANOVSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 432600, Ulyanovsk, ul. F.Engelsa, 19 Tel:(8422)314787, 314523, 318344 Faks:(8422)317972, 329373
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 51 116. EKATERİNBURG TİCARET VE SANAYİ ODASI 620027, Ekaterinburg, GSP­822, ul. Vostochnaya, 6 Tel:(3432)556142 Faks:(3432)535863, [email protected] 117. ORTA SİBİRYA TİCARET VE SANAYİ ODASI 660049, Krasnoyarsk, ul. Kirova, 26 Tel:(3912)239613 Faks:(3912)239683, [email protected] 118. YUJNO­URALSK TİCARET VE SANAYİ ODASI 454000, Çelyabinsk, ul. Vasenko, 63 Tel:(3512)332416, 661815, 336761, 661816 Faks:(3512)661835 [email protected] 119. YAROSLAVL TİCARET VE SANAYİ ODASI 150000, Yaroslavl, Sovetskaya pl., 1/19 Tel:(0852)328885, 328053, 328798 Faks:(0852)328885, [email protected] 120 NİJNİ TAGİL TİCARET VE SANAYİ ODASI 622001, Sverdlovsk bölgesi, Nijni Tagil, ul. Lenina, 23/40 Tel : (3435)255756 Faks : (3435) 255774 [email protected]­burg.ru 121. MORDOVYA TİCARET VE SANAYİ ODASI 430000, Saransk, ul. Moskovskaya, 14 Tel : (8342)172175, 175204, 175231 faks : (8342)327380 tppkü@moris.ru 122. TEMRUK TİCARET VE SANAYİ ODASI 353520, Krasnodar bölgesi, Temruk, ul. Lenina, 65 Tel : (86148)5 2758, 5 2453 Faks : (86148) 5 2758 [email protected] 123 ANAPA TİCARET VE SANAYİ ODASI 353410,Krasnodar bölgesi, Anapa, pr. Revolyutsii, 15 Tel/faks : (86133)46865 [email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 52 11. KAYNAKLAR T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Muhtelif Raporlar T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Web Sayfası http://www.turkishline.ru/embassy Dış Ticaret Müsteşarlığı Anlaşmalar Genel Müdürlüğü muhtelif ülke notları Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları Dış Ticaret Müsteşarlığı web sayfası http://www.dtm.gov.tr The Economist Intelligence Unit, Country Report June 2000 The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2000 siness Guide­Book of Russia “Mosvneshinform” 1995 Tradeport, Trade Directory, http://www.trade.port.org 2000’e girerken Türkiye­Rusya İlişkileri, DEİK/ Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Rusya Federasyonu’nda Yabancı Sermaye Mevzuatı, Şirket Kuruluşu, Vergilendirme ve Dış Ticaret Uygulamaları, Şubat 1997, Güneş İzzet Fehmi Dış Ticarette Durum Dergisi Turktrade, Temmuz 1999 Dış Ticarette Durum Dergisi Turktrade, Aralık 1999 Tezelman Cem, Vergi Hukuku Danışmanı (http://www.tezelman.ru) Central Bank of Russia (http://www.cbr.ru) A.B.D. Ticaret Bakanlığı (International Trade Administration) (http://www.bisnis.doc.gov) Rusya Federasyonu Devlet İstatistik Komitesi Rusya Federasyonu Profile 2000, EKO, (Avrupa Ekonomik Danışma Merkezi) Eexporters’ Encyclopedia 1999/2000 The Europa World Year Book 1999 Volume I­II Türkiye­ Rusya İlişkileri, Rusya Türk İşadamları Birliği Moskova
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 53