Doğu Karadeniz bölgesinde faaliyet gösteren taşocakları için uygun

Doğu Karadeniz bölgesinde faaliyet gösteren taşocakları için uygun

KAYAMEK′2004-VII. Bölgesel Kaya Mekaniği Sempozyumu / ROCKMEC′2004-VIIth Regional Rock Mechanics Symposium, 2004, Sivas, Türkiye
Doğu Karadeniz bölgesinde faaliyet gösteren taşocakları için uygun
üretim yönteminin geliştirilmesi
Development of appropriate production method for quarries operating in Eastern
Black Sea region
A. O. Yılmaz
Karadeniz Teknik Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü Trabzon
A. Tatarhan
Maden Mühendisi Rize
İ. Çavuşoğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü Trabzon
ÖZET: Doğu Karadeniz Bölgesi arazi yapısının engebeli olması nedeniyle özellikle taşocak işletmeciliğinde
bir takım sorunların yaşanmasına neden olmaktadır. Uygulanan üretim yönteminin günümüzde artık kullanımı
kalmayan “galeri patlatması” yöntemi olması, anılan sorunların en üst seviyede yaşanmasına neden
olmaktadır. Aşırı patlayıcının kontrolsüz kullanılması, çevre açısından hoş olmayan görüntülerin ortaya
çıkması, gürültü, sarsıntı, şev kaymaları bu yöntemin uygulanmasının kimi sonuçlarıdır. Söz konusu yöntemin
yerine kademeli üretim yöntemlerinin uygulamaya sokulması artık kaçınılmaz olmuştur. Bu bildiride halen
uygulanan yöntem hakkında kısa bilgi verilmekte, topografik yapıya göre uygulanabilecek kademeli üretim
yöntemi orijinal çizim ve değerlendirmelerle ele alınarak, uygulama adımları belirli bir ayrıntı ile
incelenmiştir.
ABSTRACT: Hilly structure of the surface in Eastern Black Sea region causes some problems in operating
the quarries. Coyote method is being used as the production method and this deteriorates the concerned
problem. Excessive use of explosive in an uncontrolled way, undesired views in the environment, noise,
quaking, slope stability problems are among the consequences of this method. The need to replace this
method with bench productions methods has become indispensable. In this study, brief information is
provided about the coyote and the bench production method that is most appropriate in terms of the
topographic structure is evaluated with original drawings and evaluations and application stages are examined
with certain details.
1 GİRİŞ
Doğu Karadeniz Bölgesi’nde “Karadeniz Devlet
Sahil Yolu İyileştirme Projesi”nin uygulamaya
sokulması ile alt yapı çalışmaları için önemli
miktarda taş ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Özellikle
bölgenin oldukça engebeli bir arazi yapısına sahip
olması, yeni karayolu güzergahı için bir çok yerde
tahkimat ve deniz dolgusu yapılmasını zorunlu
kılması söz konusu ihtiyacın önemli ölçüde
artmasına neden olmuştur .
Alt yapı ve diğer amaçlar için gerekli olan taş
ihtiyacı için bölgede birbiri ardına taşocaklarının
devreye sokulduğu görülmektedir. Bölgenin arazi
yapısının dik olması işletmeleri açık işletme
(kademeli üretim yöntemi) ile üretim yapmalarını
zorlaştırmakta, bunun için üretim ve maliyet
açısından kolaylarına gelen “galeri patlatma”
yöntemine yönelmektedirler. Diğer taraftan ihtiyaç
duyulan taş ihtiyacının bu yöntemle kısa sürede
temin edilmesi yöntemin tercih edilmesinde etkili
olmaktadır. Fakat yöntemin uygulanması ile telafisi
mümkün olmayan bir çok sorunun da oluşmasına
neden olmaktadır. Bu bildiride bölgede yaygın
olarak kullanılan “galeri patlatma yöntemi”nin
sakıncaları dile getirilmekte bu yöntem yerine uygun
olabilecek kademeli üretim yönteminin uygulanması
belirli bir ayrıntı içinde anlatılmaktadır.
2 MEVCUT DURUMUN DEĞERLENDİRİLMESİ
Bölgemizin belki de taşocakları açısından en fazla
sorun yaşadığı “galeri patlatma” yöntemi ile üretim
yapılmasıdır. Bu yöntemin örnek bir uygulaması
Şekil 1’de verilmektedir. Şekilde bir ana galeri
(OO’) açılmakta, bunu takiben (O’N’) ve (O’P’) kanat
galerileri sürülmektedir. Daha sonra kanat
galerilerine gerekli patlayıcı doldurulmakta, sıkılama
sonrası patlatma işlemi gerçekleştirilmektedir
(Saltoğlu 1992).
’
çatlaklarından koparak heyelan yapmakta veya
tam kopamadığından şapka şeklinde durarak
tehlike yaratmaktadırlar (Şekil 2, 3). Ayrıca
topografik yapısının dik olmasından dolayı düşük
seviyelerden başlayan ocak aynası ilerleyen
çalışma süreleri sonunda (ocak aynasının
kademesiz çalışması) 80-100 m gibi yüksek
değerlere ulaşmaktadır. Bu durum ise her türlü
çalışma şartının daha da zorlaşmasına neden
olmaktadır (Şekil 2).
Şekil 1 Galeri patlatma yöntemi
2.1 Galeri patlatma yönteminden kaynaklanan
sorunlar
Aşağıda mevcut taşocaklarında özellikle galeri atımı
yapılmasından kaynaklanan sorunlar maddeler
halinde açıklanmaktadır (Geniş bilgi için Bkz.
Yılmaz vd. 2002; Öcal 1978; Yılmaz & Çavuşoğlu
2003; Güney 2000; Tatarhan 2002; Yılmaz 2001;
Arıoğlu & Yılmaz 2001; Karayolları 2002):
● Galeri yöntemi ile ateşleme yapılırken çok
miktarda patlayıcı madde kullanıldığında ortaya
çıkan aşırı basınç enerjisi sıkıştırma etkisiyle
zeminde sarsıntı yaratarak, bina, tesis vb.
yapıların zarar görmesine, çevre bölgelerde
oynama yaparak arazi oturmalarına, zemin
çatlamalarına veya heyelanlara neden olmaktadır.
● Fazla miktarda patlayıcı madde fazla gürültü
çıkmasına neden olmakta, çevre sakinleri rahatsız
edilmekte, aşırı miktarda gaz ve tozun bir anda
açığa çıkarak etrafa yayılması çevre sağlığı
yönünden büyük sakınca doğmaktadır.
● Patlatılan kütlede zayıflık düzlemleri, damarlar ve
çatlak olması halinde, ateşleme anında taş
püskürtmelerine neden olduğu gibi yapılan
ateşlemeden verim alınamamaktadır.
● Ateşleme ile patlamanın olduğu noktadaki
malzemeler aşırı basınca maruz kalarak
ufalanmakta, patlatma noktasından uzaklaştıkça
oluşan basınç etkisi azaldığı için çıkan
malzemenin boyutu iri olmakta, sonuçta dengesiz
bir boyut dağılımı içeren taş malzemesi elde
edilmektedir.
● Galeri ateşlemesi sonrası yeni oluşan aynadaki
var olan mevcut çatlaklar oynayarak hareket
etmekte veya yeni çatlaklar oluşmakta, buna bağlı
olarak her an düşerek tehlike yaratabilecek taş
veya kaya kopmaları olmaktadır.
● Yapılan ateşleme sonucu oluşan basınç kuvvetleri
ocak
aynasının
en
üst
noktalarını
etkileyememekte ve altı boşaldığı için desteksiz
kalan ocak aynasının üst kısımları, yapısal
Yapılan galeri ateşlemelerinden
etkilenmeyerek şapka şeklinde
tehlikeli bir şekilde duran üst
kısımlar
Çok yüksek ve geniş
çalışma aynası
Şekil 2 Taşocağında yüksek-geniş çalışma aynası ve şapka
şeklinde kalan üst kısım
Şekil 3 Galeri atımı ile işletilen bir taşocağında iş kazası
Tüm bu açıklanan ifadelerden anlaşılacağı üzere
ocakta yapılan tüm çalışmalar bir risk ve tehlike
altında emniyetsiz olarak yürütülmekte, yapılan
çalışmalardan verim alınamamaktadır.
3 KADEMELİ ÜRETİM YÖNTEMİ
Arazinin topografyasına ve optimum kazı planına
göre kademeler uygun bir şekilde oluşturulur.
Topografyaya uygun olarak özellikle tepe ve
yamaçlara oluşturulacak olan taşocaklarında
kademeler aşağıdan başlayarak yukarıya doğru
oluşturularak üretim gerçekleştirilir.
Bölgede uygulanması tavsiye edilen işletme
planında yukarıda ifade prensipler doğrultusunda
önce ocağın en alt tabanından başlayan, daha sonra
ocağın en üst noktasına doğru ilerleyen bir yöntem
izlenmektedir.
Taşocağında bu tarz girişimde bulunulmasının
nedeni, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde genelde tüm
ocaklarda hakim olan arazi yapısı ve topografyadan
kaynaklanan zorlukların, bilinen ocak işletme
yöntemlerinin
bu
tür
ocaklara
uygulama
zorlaştırmasından kaynaklanmamaktadır.
Taş ocağının üst kısımlarından üretiminin
yapılması amacıyla ilk etapta ocak sahasının en üst
kotlarına ulaşılmasını sağlayacak ocak yolunun
teşkil edilmesi ilk aşamada bir takım sakıncalar
içermektedir. Bunlar (Tatarhan 2002):
• Çok uzun ve eğimli ocak yolunun yapılması
gerekmektedir.
• Malzeme üretiminin bir an önce yapılması gerekli
olan taşocağında taş üretim çalışmalarının
gecikmesine neden olacaktır.
• Taşocağı yolunun çok uzun ve eğimli yapılacak
olması, bunun için ek kamulaştırma masraflarının
doğmasına ve yol yapım maliyetin artmasına
neden olacaktır.
• Taş ocaktaki tüm üretim süresince üretilen
malzemenin taşınma mesafesinin ve nakliye kat
sayısının artmasına neden olacaktır.
Tüm bu sakıncalar bölgede daha pratik bir üretim
yönteminin uygulamaya sokulmasını zorunlu
kılmaktadır. Diğer kelimelerle ocak sahası dışında
farklı bir sahaya gereksinim duymadan, mevcut
ruhsat alanı kullanılarak ve herhangi bir ek maliyete
girmeden ocak içi kademe yollarını teşkil ederek,
taşocağında kademeli işletme yöntemini oluşturmak
ve bir taraftan da ihtiyaçlar için gereken malzeme
ihtiyacının sağlanması gerekmektedir.
3.1 Yöntemin uygulama ilkeleri
Taş ocağında uygulanması önerilen bu işletme
yönteminin, bilinen ocak işletme yöntemlerinden
farkı şu şekilde açıklanabilir (Tatarhan 2002; Güney
2000; Yılmaz vd. 2002):
• Taş ocağında kademeli işletme yöntemini
oluştururken, öncelikle ocak sahasının en alt
noktasında bir taban sahası oluşturarak
çalışmalara başlanılması,
• Daha sonra ocağın üst noktalara doğru
ilerlenmesidir.
Bu tarz bir üretim yönteminin sağlayacağı fayda;
taş ocağında kademeli işletme yöntemi oluşturmak
amacıyla ocağın üst noktasına ulaşılmaya
çalışılırken, arazi yapısından kaynaklanan zorluklar
nedeniyle bu işlemi en ekonomik ve en kolay bir
şekilde gerçekleştirilebilmekte ve bir taraftan da taş
üretimi yapabilmektedir.
Önerilen bu uygulama sisteminde dikkat edilmesi
gereken hususlar şunlardır:
• Ocaktaki kademe oluşturma safhasındaki hazırlık
çalışmaları, ocağın en alt katından en üst katına
doğru yapılırken, üretim safhasında ise ocağın
en üst katından en alt katına doğru ilerleyen bir
hareket tarzı izlemektedir.
• Herhangi bir kademe sahasının hemen üzerindeki
kademe sahasına ait kademe yolu ve kademe
sahası teşkil edildiği andan itibaren, bir alttaki
kademe sahasındaki taş üretimi durdurulmalı,
üstteki yeni kademe sahasındaki üretim
çalışmalarına ağırlık verilmelidir.
• Üstteki kademe sahası önde alttaki kademe sahası
geride olmak kaydı ile taş ocağında işletme
çalışmaları devam edebilir.
Arazideki zorluklar nedeniyle en alt kottan
başlayarak en üst kota doğru kademe sahaları teşkil
edilmiş olan bir ocaktaki kademeli işletme
sisteminin son durumu Şekil 4’te görülmektedir.
3.kademe yolu
3.kademe
sahası
2.kademe yolu
2.kademe
sahası
1.kademe
yolu
1.kademe sahası
Ana kademe
sahası
Dere yatağı
Şekil 4 Taş ocaklarında oluşturulmuş ideal bir kademeli işletme
sisteminin son durumu
Bu işletme sisteminde yapılacak planlama ile Şekil
5’de görüleceği gibi önce 3. ve 1. kademe sahasında
delme ve patlatma hazırlıkları yapılırken zemindeki
taban sahasında ve 2.kademe sahasında ise yükleme
ve nakliye çalışmalarına devam edilir.
İkinci aşamada, 3. ve 1. kademe sahalarında
yapılan ateşlemelerde yükleme ve nakliye
çalışmalarına geçilirken bu sefer zemindeki taban
sahasında ve 2.kademe sahasında ise delme ve
patlatma çalışmaları yapılır. Bu şekilde periyodik
dönüşümlerle ocaktaki üretim çalışmaları devam
eder (Şekil 6).
Yükleme çalışmalarının
yürütüldüğü kademe
sahaları
Üretim yapmanın
iyice zorlaştığı ve
imkansız hale
geldiği taşocağı
Yeni kamulaştırılmış
bölgede yapılmakta olan
kademeli çalışmanın
başlangıç durumu
Delme ve Ateşleme
çalışmalarının
yürütüldüğü kademe
sahaları
Şekil 5 Kademeli işletme sistemindeki 3. ve 1. kademe
sahalarında delme ve patlatma hazırlıkları yapılırken zemindeki
taban sahasında ve 2. kademe sahasında ise yükleme ve nakliye
çalışmaları yapılmaktadır
Delme ve Ateşleme
çalışmalarının
yürütüldüğü kademe
sahaları
Şekil 7 Planlı çalışmanın yapılacağı taşocağı ve ilk giriş
noktası
3.2.1 Uygulama aşamaları
h Taş ocağının güney tarafında oluşturulmuş olan
1. kademe sahası yapılacak ateşlemelerle kuzey
yönde ilerletilmeye devam edilmektedir (Şekil 8,
9).
Yükleme çalışmalarının
yürütüldüğü kademe
sahaları
1.kademe sahası
Şekil 6 Kademeli işletme sistemindeki zemindeki taban
sahasında ve 2. kademe sahalarında delme ve patlatma
hazırlıkları yapılırken 1. ve 3. kademe sahasında ise yükleme
ve nakliye çalışmaları yapılmaktadır
1.kademe yolu
Ana kademe sahası
Eski çalışma
sahası
Fırtına Deresi
3.2 Örnek uygulama
Anılan yöntemin bölgede bir taş ocağında nasıl
uygulanacağı aşağıda anlatılmıştır (Tatarhan 2002;
Yılmaz 2001; Güney 2000; Yılmaz vd. 2002). Söz
konusu taşocağında üretim yöntemi olarak
görüntüden de anlaşılacağı gibi galeri atımı yöntemi
ile üretim yapılmıştır. Artık üretim yapmanın
oldukça zorlaştığı (üretim yönteminin kilitlendiği,
taşocağının atıl duruma düştüğü) taş ocağında farklı
bir yöntemle üretim yapılması kaçınılmaz hale
gelmiştir. Bu açıdan taş ocağına farklı bir yöntemle
girilerek üretime başlanması gerekmektedir (Şekil
7).
İlk olarak taşocağına planlı-kolay ve güvenli bir
giriş yapabilmek için mevcut çalışılmış aynanın
haricinde bakir alan seçilir ve taşocağının
kademelendirilmesine bu noktadan başlanır.
Şekil 8 Açılmış olan 1. kademe sahasının yapılan ateşlemelerle
kuzey yönde ilerletilerek genişletilmesi
Şekil 9 Taş ocağında 1. kademe sahasının oluşturulması
h 1. kademe sahası, 2. kademe yolunu oluşturmaya
olanak verecek kadar yeterli mesafe ilerletildikten
sonra, bu kademe sahasının ilerletilmesi
durdurularak taş üretimi amacıyla herhangi bir
ateşleme yapılmayacak ve Şekil 10’de görülen
noktada sadece 2. kademe yolunu başlatmak
amacıyla bir ateşleme yapılacak.
1.kademe sahası
Yapılmış olan
ateşlemeden
çıkan malzeme
Şekil 10 2. kademe yolunu teşkil edebilmek amacıyla 1.
kademe sahasının başlangıç kısmında yapılan ateşleme
Şekil 12 2. kademe yolunun devamını yapabilmek amacıyla 1.
kademe sahasında yapılan 2. ateşleme
h 1. kademe sahasında 2. kademe yolunu teşkil
etmek amacıyla yapılan ateşlemeden çıkan
malzemenin bir kısmı imalatlarda kullanılmak
üzere alınırken bir kısmı da 2. kademe yolunun
başlangıcını oluşturmak amacıyla taban olarak
kullanılarak kuzey istikamete doğru yukarı eğimli
şekilde teşkil edilecek (Şekil 11).
Şekil 13 1. kademe sahasında yapılan 2. ateşlemeden çıkan
malzeme ile 2. kademe yolunun devamının yapılması
2.kademe yolu
başlangıcı
1.kademe sahası
Şekil 11 1. kademe sahasında yapılan ateşlemeden çıkan
malzeme ile 2. kademe yolunun başlangıç kısmının
oluşturulması
h 2. kademe yolunun başlangıç kısmını teşkil
ederken, yani 1. kademe sahasının Şekil 9’da
görülen bölgesinde yapılacak ateşlemelerden
çıkan malzemeler kullanılarak kuzey istikamette
yukarı doğru çıkan eğimle oluşturulmakta olan
yol, 2. kademe sahasını teşkil edebileceğimiz
ideal yüksekliğe ulaştığı zaman bu noktada 2.
kademe sahasını teşkil etmek amacıyla ilk
ateşleme yapılır ( Şekil 12-14).
Şekil 14 2. kademe yolu 2. kademe sahasını teşkil edebilecek
ideal yüksekliğe ulaştığı anda bu noktada 2.kademe sahasını
teşkil etmek amacıyla yapılan ilk ateşleme
h 2. kademe yolu 2. kademe sahasını
oluşturabileceğimiz uygun yüksekliğe ulaştığı
noktada yapılan ateşlemeden çıkan malzemenin
alınması ile 2. kademe sahası teşkil edilmiş olur
(Şekil 15).
2.kadem e yolu
2.kademe sahası
1.kadem e sahası
Ana kadem e sahası
Fırtına Deresi
Şekil 15 2. kademe yolunun 2. kademe sahasını oluşturabilecek
uygun yüksekliğe ulaştığı noktada yapılan ateşlemeden çıkan
malzemenin alınması ve 2. kademe sahasının teşkil edilmesi
h Bu kademe sahasında yapılacak ateşlemelerle 2.
kademe sahası hem rahat çalışma yapabilecek
şekilde genişletilirken hem de 2. kademe
sahasının, 1. kademe sahasının daha ilerisinde yer
alması sağlanmış olur (Şekil 16-18).
Şekil 18 Taş ocağında 2. kademe sahasının yerleştirilmesinin
uygulaması
h 2. kademe sahası kuzey yöne doğru ilerletilirken
bu
kademe
sahasının
da
ilerletilmesi
durdurulacak ve Şekil 19’da görülen noktada 3.
kademe yolunu başlatabilmek amacıyla ateşleme
yapılır
3.kademe yolunu
başlatmak için
yapılan ateşleme
2.kademe sahası
Şekil 16 2. kademe sahasını genişletilmesi ve ilerletilmesi
amacıyla yapılan ateşleme
Şekil 19 2. kademe sahasında 3. kademe yolunu başlatabilmek
amacıyla ateşleme yapılması
h 2. kademe sahasının bu noktasında yapılan
ateşlemeden çıkan malzeme alındıktan sonra
güney tarafa ilerleyecek şekilde sıralı ateşlemeler
yapılarak 3. kademe yolunun açılmasına devam
edilecek. Burada dikkat edilecek husus her bir
ateşlemenin bir önceki ateşlemeye nazaran daha
üst kotta yapılmasıdır. Böylece 3. kademeye
çıkılmasını sağlayacak yolun yukarı eğimle
yükselmesini sağlayacak şekilde oluşturulması
sağlanmış olur (Şekil 20).
Şekil 17 2. kademe sahasında yapılan ateşlemeden çıkan
malzemenin alınması ile 2. kademe sahasının genişletilmesi
3.kademe sahası
3.kademe yolu
2.kademe yolu
2.kademe sahası
1.kademe sahası
Eski çalışma
sahası
Fırtına Deresi
Şekil 20 2. kademe sahasında 3. kademe yolunun yukarı eğimle
yükselmesini sağlayacak şekilde yapılan ateşleme
Ana kademe sahası
Şekil 22 3. kademe sahasının teşkil edilmesi ve 2. kademe
sahasından daha ileride yer alacak şekilde ilerletilmesi
h 3. kademe yolu oluşturulmaya devam edilirken
Şekil 21’de görüldüğü gibi uygun bir noktada
yapılacak lase ile yol kuzey yöne doğru çevrilerek
ve ilerletilmeye devam edilecek
2.kademe sahası
Şekil 23 Taş ocağında 2. kademe sahasının yerleştirilmesinin
tatbiki
Şekil 21 3. kademe yolunun arazideki uygun bir noktada
yapılan lase ile kuzey yöne doğru çevrilerek ilerletilmesi
h 3. kademe yolu 3. kademe sahasını teşkil
edebileceğimiz ideal yüksekliğe ulaştığı zaman
bu noktada 3. kademe sahasını teşkil etmek
amacıyla bir ateşleme yapılır ve bu ateşlemeden
çıkan malzemenin alınması ile 3. kademe sahası
teşkil edilmiş olur. 2. kademe sahasının teşkil
edilmesi sırasında uygulanan yöntemin aynısı
uygulanarak yani 3. kademe sahasında yapılacak
ateşlemelerle 3. kademe sahasının hem rahat
çalışma yapabilecek şekilde genişletilmesi
sağlanmış olur, hem de 3. kademe sahasının, 2.
kademe sahasından daha ileride yer alması
sağlanır ( Şekil 22, 23).
h Taş ocağındaki taban kademesi ile beraber diğer 3
kademe de oluşturulduktan sonra en üstteki 3.
kademe sahası en önde olmak üzere tüm
kademelerin kuzey yöne doğru ilerlemesi
sağlanacak şekilde yapılan ateşlemelerle ocakta
taş üretimi yapılacaktır (Şekil 24-26).
Şekil 24 Taş ocağında 3. kademe sahasının ilerletilerek
2.kademe sahasının önünde yer alması
Şekil 25 Taş ocağında kademeli işletme sisteminin
yerleştirilerek her kademenin en üsteki kademe sahası en önde
olacak şekilde tüm kademelerin ilerletilmesi
•
Şekil 26 Taş ocağında kademeli işletme sisteminin tüm
taşocağı sahasına tatbik edilmiş halinin son görünümü
4 SONUÇLAR ve ÖNERİLER
Çalışma ile ilgili sonuç ve öneriler aşağıda
sıralanmıştır;
•
•
Ülkemizin tüm bölgelerinde olduğu gibi Doğu
Karadeniz Bölgesi’nde de gerek özel şirketler
tarafından gerekse devlete ait kurum ve
kuruluşlar tarafından çeşitli amaçlarla taşocak
işletmeciliği
yapılmaktadır.
Fakat
diğer
bölgelerde özel şirketlere ait ruhsatlı taş ocağı
sayısı, Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki özel
şirketlere ait ruhsatlı taş ocağı sayısına belirgin
oranda artış göstermektedir. Bunun nedeni diğer
bölgelerde faaliyet göstermekte olan özel
firmalar, özellikle bina vb. inşaat işlerine
gereken agrega ihtiyacını karşılamak için taşocak
işletmeciliği yapmayı tercih ederken, Doğu
Karadeniz Bölgesi’nde tabiat yapısından
kaynaklanan arazi şartlarının yarattığı işletme
zorlukları ve bu bölgede dere yataklarının bol
miktarda bulunması bu yöredeki özel şirketlere
ait firmaların söz konusu işlere malzeme temin
etmek için dere yataklarını tercih etmesine neden
olmaktadır.
“Doğu Karadeniz Devlet Sahil Yolu İyileştirme
Projesi”ne başlanılması ile alt yapı çalışmaları
için çok miktarda taşocağı malzemesine ihtiyaç
•
•
duyulmuştur. Özellikle dolgu malzemesi için iri
ve büyük boyutlu malzemenin dere yataklarından
sağlanamaması taş ocağı işletilmesini mecburi
kılmış, projenin yetiştirilme kaygısı içinde kısa
sürede devreye sokulacak taşocakları arayışı
içine girilmiştir. Taşocaklarından hemen üretim
yapılabilmesi için de “galeri üretim yöntemi”
tercih edilerek birbiri ardına çok sayıda taşocağı
kısa sürede devreye sokulmuştur. Özellikle arazi
yapısının dik ve engebeli olması sistemli bir
taşocağı yönteminin uygulamaya sokulması uzun
zaman alması, anılan yöntemin uygulanmasını
daha da teşvik etmiş, hedef olarak karayolu
ihalesinin bitirilmesine kilitlenmiş firmaların
başka alternatif üretimleri hiç göz önüne almama
gibi bir durumun ortaya çıkmasına neden
olmuştur.
Galeri üretim yöntemi ciddi hazırlık yapılmadan
üretim elde edilmesi ve nispeten düşük maliyetli
olması ile tercih edilirken, uygulanması ile
bölgede onarılması mümkün olmayan bir doğa
tahribatının meydana gelmesine neden olmasının
yanında, can ve mal güvenliği açısından da çok
ciddi sorunların ortaya çıkmasına neden
olmaktadır (ayrıntı için Bkz. 2.1). Her geçen gün
gerek yerleşim birimlerinden gerekse konuya
duyarlı kişiler tarafından bu yönteme karşı
tepkiler artarak yükselmekte, bu durum taş ocak
işletmecilerini
alternatif
üretim
yöntemi
arayışına itmektedir.
Kademeli üretim yöntemi, galeri üretim
yönteminin kimi avantajlarını da içeren,
uygulanmasının kolay, hazırlık aşamasında
üretimin yapılmasına imkan vermesi ile
taşocaklarında sistematik bir üretim için
uygulanabilecek bir yöntemdir. Bu yöntem ile
taşocağındaki çalışmalarda önce ocağın en alt
tabanından başlayan, daha sonra ocağın en üst
noktasına doğru ilerleyen bir yöntem
izlenmektedir (Bkz Bölüm 3).
Bu yöntemin uygulamaya sokulması ile şu
avantajlar sağlanacaktır:
o Üretim sırasında temiz malzeme alınması.
o Ateşleme neticesinde daha az sarsıntı, gürültü,
toz ve gaz çıkışının olması, civardaki yerleşim
yerlerinin patlamalardan en az etkilenmesi.
o İmalata uygun malzeme üretiminin yapılması
o Taşocağındaki malzeme verimin arttırılması ve
ocağın köreltilmemesi.
o Taşocağı saha zemininin ve üretim aynasının
kontrolünün sağlanması.
o Çevresel görünümün düzgün olması.
o İşletmedeki çalışma sahalarının emniyetini
sağlayarak
güvenli
çalışma
ortamları
yaratmak.
o İşletme içerisindeki tüm iş makinelerinin hızlı
ve verimli çalışmalarına ortam yaratmak.
o Arazi topografyasının çok dik-yüksek olduğu
yerlerde, kademe sahalarının platform olarak
kullanıp en üst bölgelerde de her türlü çalışma
yapabilmek.
• Dere
yataklarından
taşocağı
malzemesi
alınmasının yasal olmadığı da göz önüne alınırsa
bölgede gelecek yıllarda özel kişi ve kuruluşların
da yoğun bir şekilde taşocaklarına yöneleceği bir
gerçektir. Bu açıdan önerilen üretim yönteminin
uygulanması için ilgili kamu kuruluşlarının buna
öncülük ederek mevcut ocaklarının bu
doğrultuda üretim yapmalarını hedefleri arasına
almaları gerekmektedir. Böylece bölgede bir
taşocağı üretim kültürünün oluşturulmasında
önemli katkılar sağlanacaktır.
KAYNAKLAR
Arıoğlu E. & Yılmaz A.O. 2001. Çözümlü Madencilik
Problemleri, TMMOB Maden Mühendisleri Odası Yayını.
Ankara.
Güney S. 2000. Taş Ocaklarında İşletme Yöntemi Seçimi,
Lisans Tez Çalışması, KTÜ Maden Müh. Bölümü, Trabzon.
Karayolları, 2002. Karadeniz Sahil Yolu Projesi.
Saltoğlu S. 1992. Açık İşletme. İstanbul Teknik Üniversitesi
Maden Fakültesi, İstanbul.
Öcal M. 1978. Açık İşletmeciliğin El Kitabı, Etibank Yayınları.
Tatarhan A. 2002. Taşocaklarında Alternatif Üretim
Yöntemleri, (yayımlanmamış çalışma), Rize.
Yılmaz A.O. 2001. Delme – Patlatma Ders Notları.
Yılmaz A.O. & Çavuşoğlu İ. 2003. Doğu Karadeniz
Bölgesinde Agrega İşletmeciliğinin Sorunları ve Öneriler,
Mühendislik Bilimleri Genç Araştırmacılar I. Kongresi,
İstanbul Üniversitesi, İstanbul
Yılmaz A.O., Demir C., Kaya R. & Tatarhan A. 2002. Doğu
Karadeniz Bölgesinde Bulunan Taşocaklarını İncelenmesi,
VI. Bölgesel Kaya Mekaniği Sempozyumu, Konya 10-11
Ekim.