E-Kitabi indir - Halk Sagligi Okulu ve E

Transkript

IV. TEMEL SA LIK H ZMETLER
SEMPOZYUMU
“Temel Sa lık Hizmetleri
Çalı anlarının Sürekli E itimi”
13–14 Nisan 2006
Celal Bayar Üniversitesi
Süleyman Demirel Kültür Merkezi
MAN SA
Düzenleyen Kurulu lar
TTB Manisa Tabip Odası
Manisa Sa lık Müdürlü ü
Destekleyen Kurulu lar
Elginkan Vakfı
2
IV. Temel Sa lık Hizmetleri Sempozyumu 13–14 Nisan 2006, Manisa
Sempozyum Düzenleme Kurulu
Sempozyum E ba kanları
Prof. Dr. Cemil Özcan – Celal Bayar Üniversitesi Rektörü
Doç. Dr. Hatice Mavio lu – Manisa Tabip Odası Ba kanı
Dr. Ziya Tay – Manisa Sa lık Müdürü
Ba kan
Erhan ESER
Sekreter
Serol DEVEC
Müjde . LGÜN
Üyeler
Saniye O.Aksoy
Hakan Baydur
N.Pınar Baysan
Bedri Bilge
Seval Cambaz
Pınar E.Dündar
Koray Erdurak
Serda Etiz
Hafize Filiz
Yunus Kaplan
Nasır Nesanır
Cansel S.Oral
Beyhan C.Özyurt
Metin Öztürk
Tümer Pala
Gül Saatli
Leyla Seyhan
aylan P.Vural
Ferya K.Yalçın
Gökben Yaslı
Bilimsel Danı ma Kurulu
Prof. Dr. Recep Akdur
Prof. Dr. Ay e Akın
Prof. Dr. Gazanfer Aksako lu
Prof. Dr. Remzi Aygün
Prof. Dr. Hamdi Aytekin
Prof. Dr. Zuhal Bahar
Prof. Dr. Do an Benli
Prof. Dr. Ufuk Beyazova
Prof. Dr. Ay en Bulut
Prof. Dr. anda Çalı
Prof. Dr. Necati Dedeo lu
Prof. Dr. Rahmi Dirican
Prof. Dr. Gül Ergör
Prof. Dr. Ça atay Güler
Prof. Dr. Metin Hadse
Prof. Dr. A.Osman Karababa
Prof. Dr. Ferit Koço lu
Prof. Dr. Berna Musal
Prof. Dr. Cemil Özcan
Prof. Dr. Servet Özgür
Prof. Dr. Zafer Öztek
Prof. Dr. Yusuf Öztürk
Prof. Dr. Erkan Pehlivan
Prof. Dr. Hüsyin Polat
Prof. Dr. Feride Saçaklıo lu
Prof. Dr. Haldun Sümer
Doç. Dr. Alp Ergör
Doç. Dr. Caner Fidaner
Doç. Dr. Aliye Mandıracıo lu
Doç. Dr. Hatice Mavio lu
Doç. Dr. Kayıhan Pala
Doç. Dr. Ruhi Selçuk Tabak
Doç. Dr. Belgin Ünal
Doç. Dr. Mehmet Zincir
3
4
SEMPOZYUM PROGRAMI
I. GÜN
08.30–9.30
09.30–10.15
10.15–10.45
10.45–11.45
11.45–12.30
12.30–13.45
13.45–15.30
15.30–16.00
16.00–17.15
13 Nisan 2006
Kayıt ve Açılı
I. Oturum (konferans)
Sürekli E itim, Sürekli Mesleksel Geli im, Hizmet çi E itim:
Kavramsal Giri ve Tarihsel Geli im
Oturum Yöneticisi: Prof. Dr. Gül Ergör (DEÜTF Halk Sa lı ı AD)
Konu macı: Doç. Dr. Ruhi Selçuk Tabak (AÜ Sa lık E itim Fakültesi)
Ara
II. Oturum (Panel)
Türkiye’de Temel Sa lık Hizmetleri Çalı anlarının Sürekli E itiminde
Mevcut Durum: Sorunlar, Gereksinim, Beklentiler, Deneyimler ve
Çözüme Yakla ım.
Oturum Yöneticisi: Prof. Dr. Zafer Öztek (HÜTF Halk Sa lı ı AD)
Konu macılar:
Türkiye’de Temel Sa lık Hizmetleri Alanında Sürekli E itim Nasıl
Verilmelidir? Sürekli E itim ve Hizmet- çi E itim Gereksinimi Nasıl
Saptanabilir? Bu Amaçla Türkiye’de Nasıl Bir Örgütlenmeye
Gereksinim Vardır?:
Prof Dr. Ça atay Güler (HÜTF Halk Sa lı ı AD)
E itim Ara tırma Bölgelerinin TSH Çalı anlarının Sürekli E itimindeki
Rolü.
Yrd.Doç.Dr. Bülent Kılıç (DEÜTF Halk Sa lı ı AD)
III. Oturum (konferans)
Yeti kin e itiminde Deneyime Dayalı Ö renme Döngüsü:
Oturum Yöneticisi: Prof. Dr. Berna Musal (DEÜ Tıp E itimi AD)
Konu macı: Prof. Dr. Ay en Bulut ( Ü Çocuk Sa lı ı Enstitüsü, Aile
Sa lı ı Bölümü)
Ö le Yeme i
Uydu oturum: Halk Sa lı ı Bakı ı ile Ku Gribi
Konu macılar: Uz. Dr. Beyhan Cengiz Özyurt- Celal Bayar
Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sa lı ı AD.
Veteriner Hekim Adnan Serpen- zmir Veteriner Hekimler Odası
IV. Oturum: Bildiri Sunumları
Oturum Yöneticileri: Doç. Dr. Aliye Mandıracıo lu (EÜTF Halk
Sa lı ı AD), Doç. Dr. Alp Ergör (DÜTF Halk Sa lı ı AD)
Ara
V. Oturum (panel)
Sa lık çalı anlarının sürekli e itimde meslek örgütlerinin sorumlulu u
nedir? Ne olmalıdır? Yakla ım ve deneyimler
Oturum Yöneticisi: Doç. Dr. Hatice Mavio lu (Manisa Tabip Odası
Ba kanı)
Konu macılar: Dr. Orhan Odaba ı (Türk Tabipleri Birli i Genel
Sekreteri)
Prof. Dr. Zuhal Bahar (DEÜ Hem irelik YO Halk Sa lı ı Hem ireli i
AD)
Dr. Mustafa Vatansever (Pratisyen Hekimler Derne i temsilcisi)
5
SEMPOZYUM PROGRAMI
II. GÜN
9.00–9.45
9.45–10.30
10.30–11.00
11.00–11.45
11.45-12.30
12.30–13.30
13.30–14.30
14.30–15.00
15.00–16.00
16.00–17.30
17.30–17.45
14 Nisan 2006
I. Oturum (konferans)
Avrupa Birli i ve Türkiye’de Sa lık Hizmetleri ve Türkiye’nin Uyumu
Oturum Yöneticisi: Prof. Dr. Erkan Pehlivan ( ÜTF Halk Sa lı ı AD)
Konu macı: Prof. Dr. Recep Akdur (AÜTF Halk Sa lı ı AD)
II. Oturum (konferans)
Konraseptiflerde Yeni Geli meler
Oturum Yöneticisi: Prof. Dr. Feride Saçaklıo lu (EÜTF Halk Sa lı ı
AD)
Konu macı: Prof. Dr. Ay en Bulut ( Ü Çocuk Sa lı ı Enstitüsü, Aile
Sa lı ı Bölümü)
Ara
III. Oturum (Konferans)
A ılamada Yeni Yakla ımlar
Oturum Yöneticisi: Doç. Dr. Belgin Ünal (DÜTF Halk Sa lı ı AD)
Konu macı: Prof. Dr. Ufuk Beyazova (GÜTF Çocuk Sa lı ı AD,
Sosyal Pediatri BD)
IV. Oturum (konferans)
Birinci Basamak Sa lık Çalı anlarının Hukuki sorumlulu u
Oturum Yöneticisi: Doç. Dr. Mehmet Zencir (PÜTF Halk Sa lı ı AD)
Konu macı: Yrd. Doç. Dr. Nezih Varol (MÜ Sa lık E itim Fakültesi)
Ö le Yeme i
V. Oturum (panel)
Aile Hekimli i Uygulamasında Son Durum
Oturum Yöneticisi: Prof. Dr. Zafer Öztek (HÜTF Halk Sa lı ı AD)
Konu macılar: Doç. Dr. Kayıhan Pala (UÜTF Halk Sa lı ı AD)
Dr. Seyit Çoban (Düzce Aile Hekimi)
Ara
VI. Oturum (panel)
Sosyal Sigortalar ve Genel Sa lık Sigortası Kanun Tasarısına Bakı
Oturum Yöneticisi: Prof. Dr. Recep Akdur (Ankara Üniversitesi Halk
Sa lı ı AD)
Konu macılar: Yrd. Doç. Dr. Mehmet Çerçi (Adalet ve Kalkınma
Partisi Manisa Milletvekili)
Prof. Dr. Mehmet Ne ar (Cumhuriyet Halk Partisi Denizli Milletvekili)
VII. Oturum(Forum)
Türkiye’de Temel Sa lık Hizmetleri Çalı anlarının Sürekli E itiminde
Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Oturum Yöneticileri: Prof. Dr. Erkan Pehlivan ( ÜTF Halk Sa lı ı AD)
Doç. Dr. Belgin Ünal (DEÜTF Halk Sa lı ı AD)
KAPANI
6
Ç NDEK LER
SEMPOZYUM PROGRAMI
Ç NDEK LER
SUNU LAR
GENEL SUNULAR
Sürekli E itim, Sürekli Mesleksel Geli im, Hizmet çi E itim: Kavramsal Giri
Ve Tarihsel Geli im
Temel Sa lık Hizmetlerinde Sürekli E itimin Gereksiniminin Belirlenmesi Ve
Yöntemi
E itim Ara tırma Bölgelerinin Temel Sa lık Hizmetleri Çalı anlarının Sürekli
E itimindeki Rolü
Deneyime Dayalı Ö renme
Halk Sa lı ı Bakı ı le Ku Gribi
Ku Gribi
Sa lık Çalı anlarının Sürekli E itiminde Meslek Örgütlerinin Sorumlulu u
Nedir? Ne Olmalıdır? Türk Tabipleri Birli i Sürekli E itim Etkinlikleri.
Türk Hem ireler Derne i ( Thd ), Sa lık Çalı anlarının Sürekli E itiminde
Sorumlulu u Nedir?
Kontrasepsiyonda Geli meler
Türkiye’de A ılama Hizmetlerinde Yenilikler
Temel Sa lık Hizmetlerinde Hekimin Yasal Sorumlulu u
Türkiye’de Uygulamaya Konulmaya Çalı ılan Biçimi le Aile Hekimli i Nereye
Gidiyor?
Aile Hekimliginde Pilot Bölge Düzce
SÖZEL B LD R LER
Hem ireler Mezuniyet Sonrasında Kendilerini Geli tirmek çin Neler Yapıyor?
siz Sa lık Çalı anlarının Özellikleri
Manisa li Merkez Ve lçe Merkezi Sa lık Ocaklarında Çalı an Pratisyen
Hekimlerin Bakı Açısıyla Performansa Dayalı Döner Sermaye Uygulaması
Manisa Nurlupınar Sa lık Oca ı Bölgesinde 0-23 Aylık Bebeklerin A ılanma
Durumu Ve A ılanmayı Etkileyen Faktörler
Sa lık Bakanlı ına Ba lı Hastanelerde Çalı an Sa lık Memurlarının
Motivasyonunun De erlendirilmesi Konusunda Afyon’dan Bir Kesit
Sa lıkta Dönü üm Projesinin laç Ve Eczacılık Ve Sa lık Sektörü Üzerine
Etkileri
Manisa linde Ayaktan Tanı, Tedavi Ve Birinci Basamak Koruyucu Sa lık
Hizmetlerinin Nicel De i imi Ve Bu De i imi Etkileyen Müdahaleler
Yozgat l Merkezinde Oturan Annelere Verilen Do um Öncesi Bakım
Kalitesinin De erlendirilmesi
POSTER B LD R LER
0-72 Aylık Çocuklarda Malnütrisyon Prevalansı; Kırsal Alan Örne i
0–5 Aylık Bebe i Olan Annelerde Sigara çme Sıklı ı Ve Bebeklerinin
Etkilenimi
15-49 Ya Kadınların Aile Planlaması Yöntemini Kullanma Durumlarının
Belirlenmesi
15-49 Ya Kadınların Ku Gribine li kin Bilgi Düzeyini Etkileyen Etmenler
Avrupa Birli i 2007-2013 Programlama Dönemi Uyum Sürecinde Fon Sa lama
Çalı maları çin Esaslar Ve Geçmi Ba arılı Avrupa Çevre Projelerinden
Örnekler
Balçova Ve Güzelbahçe Sa lık Grup Ba kanlıkları Bölgelerinde 2005 Yılında
Yapılan Halk E itimlerinin De erlendirilmesi
Sayfa
No
4
6
9
13
25
37
43
46
48
54
55
59
64
70
76
81
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
Ç NDEK LER (devamı)
Balıkesir Devlet Hastaneleri Acil Servis Çalı anlarında ne Yaralanmalarının
De erlendirilmesi
Balıkesir i’nde Özel Gündüz Bakımevlerine (Anaokuluna) Giden 3-6 Ya
Grubu Çocukların Aile Özellikleri Ve Çocuk Psikolojisine Etkilerinin ncelenmesi
Balıkesir Merkez 6 No’lu Sa lık Oca ı Bölgesi’nde Bir Grup 0-12 Aylık Bebek
Sahibi Annenin A ı Takvimine Uyumunu Etkileyen Faktörlerin ncelenmesi
Balıkesir Merkez 6 No’lu Sa lık Oca ı Bölgesindeki 15 Ya Üzeri Kadınların
Aile Planlaması Hizmetlerini Kullanma Ve Hizmetlerden Memnuniyet Durumları
Bir lçede Çalı an Hem irelerin Sa lık Sorunları Ve Ya am Alı kanlıkarının
De erlendirilmesi
Bir yeri Sa lık Biriminde Sa lık E itim Hizmetleri
Birinci Basamak Sa lık Hizmetlerinde Çalı an Ebe Ve Hem irelerin Zihinsel
Engelli Çocuklarla lgili Bilgi-Tutum Ve Davranı ları
Burdur Ana Çocuk Sa lı ı Merkezine Ekim 2005’te Ba vuran 62 Evli Kadının
Do urganlık Özellikleri Ve Gebeli i Önleyici Yöntem Kullanımları
Esentepe Sa lık Oca ı Bölgesinde 0-11 Aylık Çocuklarda Uzamı Sarılık
Görülme Sıklı ı Ve Nedenleri
Fethiye Verem Sava Dispanseri’nde 2000–2004 Yılları Arasında Belirlenen
Tüberküloz Vakalarının De erlendirilmesi
Fırat Üniversitesi Akademik Personelinde Sa lıklı Ya am Biçimi
Davranı larının ncelenmesi
Gebelerde drar Yolu Enfeksiyonu Varlı ı Ve Etkileyen Etmenler
Hem irelerin Ya am Ko ullarının Meslekleri Üzerine Olan Etkileri
Her Gün Sa lık Oca ı Poliklini ine Gelen Diyabet Hastaları Neler Dü ünüyor?
nönü Sa lık Oca ı Bölgesinde Enjeksiyon Yöntemi le Korunan Kadınların
Özellikleri, Bilgi Düzeyleri Ve Enjeksiyon Yöntemi Kullanımını Etkileyen
Etmenlerin Belirlenmesi
Kastamonu linde Aile Planlaması Hizmetlerinde Ana Çocuk Sa lı ı
Merkezi’nin Yeri
Manisa li’nde Aile Planlaması Uygulama Hizmet çi E itimlerinin
De erlendirilmesi, 2005
Manisa li’nde Hemoglopinopati Kontrol Programı Kapsamında Yürütülen
Çalı malar, 2005
Manisa li’nde Neonatal Resüsitasyon Programı Çerçevesinde Yapılan E itim
Çalı maları
Manisa Kent Merkezinde Çalı an Ebelerin Doyumu
Manisa Muradiye Sa lık Oca ı Bölgesindeki 0-59 Aylık Çocuklarda
Malnütrisyon Sıklı ı Ve Malnütrisyonla li kili Faktörlerin Ara tırılması
Manisa’da Ya ayan 15-49 Ya Grubu Evli Kadınlarda Aile Planlaması
Yöntemleri le lgili Bilgi, Tutum Ve Davranı ları; Kırsal Alan Örne i
Meme Kanseri Kontrol Programı, “Kendi Kendine Meme Muayenesi E itimi”
Menopozdaki Kadınlarda Hormon Replasman Tedavisi Kullanımı Ve Ya am
Kalitesi
Mu Köy Hizmetleri l Müdürlü ü’nde Çalı an Personelin yeri le lgili
Sorunları, Alı kanlıkları Ve Aile Planlaması Hakkındaki Bilgi Ve Tutumları
Nilüfer Halk Sa lı ı E itim Ve Ara tırma Bölgesinde Yapılan Hizmet çi
E itimlerin De erlendirmesi
Ödemi lçesi’ndeki 0–12 Aylık Bebeklerin zlem Sıklıklarının ncelenmesi
7
Sayfa
No
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
8
Ç NDEK LER (devamı)
Örgün E itimde Bir Grup Ö rencinin Bilgisayar Kullanma Durumlarının
ncelenmesi
Postpartum Dönemdeki Annelerin Anne Sütünün Önemi Hakkındaki Bilgi
Düzeylerinin ncelenmesi
Pratisyen Hekimler Diyabetli Hasta zlemi Hakkında Neler Dü ünüyor Ve
Öneriyorlar?
Sa lık Gücü steminde Bulunan verenlerin Ve stenen Sa lık Gücünün
Özellikleri
Sa lık Memurlu u Ö rencilerinin izofreni Hastalı ı Hakkındaki Bilgileri Ve
izofrenlere Kar ı Tutumları
Sa lık Oca ı Bölgesinde Gebelerde drar Yolu Enfeksiyonunu Belirleme
Sa lık Oca ına Ba vuran 0-6 Ya Grubu Çocukların Kayıtlarının ncelenmesi;
Fethiye I No’lu Sa lık Oca ı Örne i
Sa lık Ocaklarında Ortamı Ve Ya amına Ait Risklerin De erlendirilmesi
Sa lık Yüksekokulu 1. Ve 4. Sınıf Ö rencilerinin leti im Becerileri Ve Strese
Kar ı Gösterdikleri Tepkiler Arasındaki li kinin De erlendirilmesi
Sa lık Yüksekokulu Hem irelik/Ebelik Bölümü Ö rencilerinin Sigara Kullanma
Durumları Ve Bunu Etkileyen Etmenlerin Belirlenmesi
Sa lık Yüksekokulu Ö rencilerinin Sürekli E itime li kin Görü Ve
Dü üncelerinin Belirlenmesi
Sa lık Yüksekokulunda Ö renim Gören Ö rencilerin Menstrual Hijyen le lgili
Bilgi Ve Tutumlarının Belirlenmesi
Salgınlarda Sa lık Çalı anlarının Ve Di er Kamu Görevlilerinin E itimi;
Kastamonu Deneyimi
Manisa li Sporcu E itim Merkezinde Ö renim Gören Judocu Ö rencilerin
Beslenme Ve Sa lık Durumlarının Geli tirilmesi Projesi, 2005
Kendi Kendine Meme Muayenesi Uygulama Hizmet çi Ve Halk E itimlerinin
De erlendirilmesi, Manisa 2002-2003
Muradiye Sa lık Oca ı Bölgesindeki lkö retim Okulları 3.-4.-5. Sınıf
Ö rencilerinin, Ailelerinin Sigaraya Kar ı Tutum Ve Davranı ları, Çocukların
Pasif çicilik Maruziyetleri
Temel Sa lık Göstergeleri Açısından Türkiye Ve Kazakistan
Toplum Duyarlılı ı Olu turma Çalı ması:Organ Ba ı ı
Türkiye'
de Aile Planlaması Hizmeti Ve E itimine Genel Bakı
Sa lık Yüksekokulu Hem irelik/Ebelik Bölümü Ö rencilerinin Sigara Kullanma
Durumları Ve Bunu Etkileyen Etmenlerin Belirlenmesi
Ya lılarda Hipertansiyon Prevalansı: Manisa Örne i
Sayfa
No
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
9
Sunu
De erli sempozyum katılımcıları,
Bu yıl dördüncüsü yapılacak olan Temel Sa lık Hizmetleri Sempozyum’unda
temel sa lık hizmetleri ekibinin sürekli e itimi i lenecektir. Toplantıda ele alınan
konular, kurslar, bildiriler ve konu macılar incelendi inde sempozyumun yalnız bilimsel
bir toplantı olmadı ı, aynı zamanda ilgili tüm kurum ve kurulu ları bir araya getirerek bir
tartı ma ortamı yaratmayı amaçladı ı görülmektedir. Di er yandan sempozyum içinde
yer alan kurslar da Manisa’da sunulan sa lık hizmetlerinin daha nitelikli hale gelmesine
katkıda bulunmaktadır. Dört yıldır sa lık politikaları geli tirenleri, bilim üretenleri ve
sa lık hizmetlerini uygulayanları özgür ve ho görülü bir ortamda bir araya getirerek
farklı dü üncelerin ifade edilmesine olanak sa lıyor olması bu sempozyumların önemini
daha da arttırmaktadır.
Bugüne kadar ülkemizde muhtemelen bir örne i daha olmayan Tabip Odası,
Sa lık Müdürlü ü ve Üniversite i birli ini sa layanları kutluyor, sempozyumun ba arılı
bir ekilde geçmesini ve bu i birli inin bundan sonraki sempozyumlarda da aynı ekilde
sürmesini diliyorum
Prof. Dr. Erol Özmen
Tıp Fakültesi Dekanı
10
Sunu
Sevgili Temel Sa lıkçılar,
Ülkemizde Temel Sa lık Hizmetleri (TSH) alanında durumun bir türlü istenilen düzeye
ula tırılamadı ı bir dönemde bu yıl dördüncü kez sorunlarımızı payla mak, kendimizi
geli tirmek için birada olmayı hedefliyoruz. Her yıl Türkiye’de TSH alanındaki
uygulamaları daha derinli ine tartı abilmeyi hayal etsek de ne yazık ki mitoloji
kahramanının yüklendi i ta ı bir türlü da ın zirvesine ula tıramaması ve her seferinde
a a ıya yuvarlanması ve tekrar tırmanmaya ba laması gibi biz de her yıl ortaya çıkan
yeni sorunlara odaklanmak zorunda kalıyoruz. Geçti imiz bir yıl ülkemizde bula ıcı
hastalıkların yeniden gündeme geldi i bir yıl oldu. Tüberkülozun önlenemeyen ilerleyi i,
ebeke kaynaklı kentsel ishal salgınları, yeni ortaya çıkan bazı bula ıcı hastalık
salgınlarının yol açtı ı istenmeyen sonuçlar bunlardan birkaçıydı. Bütün bu geli meler,
Halk Sa lı ı çevrelerinde tedavi edici hizmetlerin koruyucu hizmetlerin önüne
geçmesinin ve sektörler arası i birli inin bir türlü istenilen düzeye ula tırılamamasının
sonucu olarak de erlendirildi. Gerçekten de, sa lık ocaklarında ekibin tümünün
sa altıcı sa lık hizmetlerine a ırlık verdiklerini, risk grupları izlemlerinin niteliksel
geli iminde sorunlar oldu unu gözledik. Bütün bu geli melere bir de sa lık
örgütlenmesi (aile hekimli i) ve finansmanında de i iklik çabaları eklendi inde birinci
basamak çalı anlarının yaptıkları i e odaklanabilmeleri daha güçle ti. Bu büyük
belirsizlik ve özellikle hekim-dı ı sa lık çalı anları arasıda yükselen gelecekle ilgili
istihdam kaygısı, çalı anların hizmetle ilgili motivasyonunu da zayıflattı.
Biz yine de bu toplantımızda TSH alanındaki bazı yeni geli meleri izleyebilece imiz
oturumlarına yer verdik. Bu yıl “TSH çalı anlarının sürekli e itimi” konusunu Türkiye’nin
gündemine getiriyoruz. Bu konunun sahibini ve bu konuda nerede oldu umuzu
ara tırıyoruz oturumlarımızda.
Ba arılı ve umutlu günler dile imle saygılar sunuyoruz.
Manisa Tabip Odası Yönetim Kurulu
11
Sunu
Saygıde er Sa lık Çalı anları;
Bu yıl IV. kez yapılacak olan Temel Sa lık Hizmetleri Sempozyumunda yine Temel Sa lık
çalı maları ve sorunları de i ik bakı açılarından sizlere sunulacak.
Temel Sa lık Hizmetleri adına yürütülen ve ivme kazanarak artan Sa lık Bakanlı ı
çalı malarının ildeki uygulayıcısıyız. Bebek, Çocuk, Gebe ve 15-49 ya kadın izlemlerinde
yıllar içindeki artı , Bebek ölümleri, do urganlık gibi sa lık göstergelerindeki dü ü
sevindiricidir. 2002 yılında çocuk a ıları için Sa lık Bakanlı ı bütçesinden ayrılan pay 12
milyon YTL iken, 2006 yılı bütçesinde 112 milyon YTL dir. Sa lık Bakanlı ımızın
ba ı ıklama hizmetlerine verdi i önem ve bu konuda yaptı ı çalı malar, ülke genelinde
a ılama oranlarında anlamlı artı sa lamı tır. A ı takvimine 2006 yılı içinde Kızamık a ısı
yerine 3K (Kızamık-Kızamıkçık-Kabakulak) ve Hib A ısı girecektir. Ba ı ıklamada güvenlik
ve kalite e itimleri sürmektedir. Ülkemizde önemli bir kadın ve bebek sa lı ı sorunu olan
anemi ile mücadele için demir preparatı, bebeklerde D vitamini eksikli i için D vitamini
ücretsiz da ıtılmaktadır. Geçen yıl sempozyumda çok ele tiri alan 1. basamak döner
sermaye gelirleri ile; ilimizdeki en modern ve amaca uygun Merkez 3 Nolu Sa lık Oca ı
hizmet binası yapılmı ve çok sayıda sa lık oca ımızın bakım ve onarımı döner sermaye
imkanları ile sa lanmı tır. Aile Planlaması Hizmetlerinin süreklili i için 400.000 condom,
25.000 kontraseptif hap, 5.000 R A, 6.000 aylık Kontraseptif enjeksiyon alınmı , Anemi ve D
vitamini eksikli i için 7.000 Demir Damlası,10.000 D vitamin damlası alımı yapılmı tır.
Özellikle Kırsal kesimdeki koruyucu sa lık hizmetlerinin yürütülmesindeki ula ım sorunu,
döner sermeye gelirlerinden sa lanan imkânlarla a ılarak hizmet kalitesi artırılmı tır.
Anne ve Çocuk Sa lı ını destekleyen,
sayıda
program
yürütülmektedir.
aile planlaması ve üreme sa lı ına yönelik çok
Bebek
Dostu
Hastane
ve
Kurumlar
projesi,
Hemoglobinopati kontrol projesi kapsamında olu turulan Hemoglobinopati Tarama Merkezi,
Adölesan Sa lı ı için olu turulan Gençlik Sa lı ı ve Danı ma Merkezi çalı maları toplum
sa lı ına anlamlı katkı sa lamaktadır. Kanser Erken Te his, Tarama Merkezi çalı malarına
devam etmektedir. Üreme sa lı ı e itimlerinde sadece ilimizde e itilen asker sayısı 2004
yılında 9963, 2005 yılında 12.652 dir.
Geçen yıl ya anılan yaz ishalleri ve ku gribi Sa lık Bakanlı ının özverili çalı maları ile
kontrol altına alınmı tır. Sa lık Bakanlı ımızın yeniden olu turdu u Bula ıcı Hastalıklar
Sürveyans Sistemi ile bazı hastalıklarda göreceli yükselme görülüyor ise de mücadele için
12
do ru verilere ula mamızı sa lamaktadır. Verem hasta temaslılarının verem ile ilgili tetkik
ve tedavisinin ücretsiz yapılması; di er çalı malara yeni eklenmi tir. Ancak sa lık, toplumun
e itim düzeyi ba ta olmak üzere bir çok faktörden etkilenir. Bu bilinçle toplumun e itim
düzeyinin yükseltilmesi amacıyla özellikle kadının e itimi ile ilgili çalı malara destek vererek
bu konuda da kurumsal sorumlulu umuzu yerine getirmekteyiz.
Sa lıkta Dönü üm Programının en önemli basama ını olu turan aile hekimli i sistemine
geçildi inde birey; çevresi, ya ama ko ulları, sosyoekonomik durumu ve ailesi ile bir bütün
olarak ele alınacaktır. Bu sistemde hasta ve hastalıkların sadece biyolojik yönü ile
ilgilenilmeyecek biyopsikososyal yakla ım gösterilecektir. Sa lık hizmetlerinin sunumunda
kurumsal sorumluluktan bireysel sorumlulu a geçilmi olacaktır. Her bireyin ve her i lemin
elektronik ortamda kayıt altına alındı ı bu sistemde sa lık istatistikleri düzenli ve güvenilir
olacak, sa lık hizmetlerinin planlanması ve geli tirilmesine olanak sa layacaktır. Hastasını;
sa lık geçmi i ile birlikte yakından tanıyan aile hekiminin bireye yönelik koruyucu sa lık
hizmetlerini (ba ı ıklama, üreme sa lı ı hizmetleri, sa lık e itimi vs. gibi) çok daha verimli
bir ekilde yürütece i a ikârdır.
Umarım Temel Sa lık Hizmetleri Sempozyumu Sa lık Hizmetleri ile ilgili farklı görü lerin
nezaket içinde anlatılıp tartı ılaca ı bir platform olur.
Dr. Ziya TAY
l Sa lık Müdürü
13
SÜREKL E
T M, SÜREKL MESLEKSEL GEL M, H ZMET Ç E
KAVRAMSAL G R VE TAR HSEL GEL M
T M:
Doç.Dr.Ruhi Selçuk Tabak
Ankara Üniversitesi
Sa lık E itim Fakültesi
Ö renmek çalı maktan zevklidir..
Sokrates
Giri
E itim, genel anlamda bireyde davranı de i tirme sürecidir. Ö retme,
ö renme ve de i im süreçlerinin incelenmesi ve uygulanmasıdır. E itim, çe itli
özellikteki ö renenler için en etkili araçlarla ve en yararlı yöntemlerle olu turulan çe itli
düzenlerde ö renmenin nasıl olu tu u ile ilgilidir. E itimin klasik tanımı ise, bireyin
davranı larında kendi ya antısı ve kasıtlı kültürlenme yoluyla istendik
de i iklikler olu turma süreci
eklindedir. Tanımdan da anla ıldı ı gibi, e itim,
rastlantısal olmaktan uzak, planlı ve amaçlı davranı de i tirme süreci niteli ini
kazanmı dinamik bir bütünlüktür. Ba ka bir anlatımla, e itim sürecine katılan bireyin
bilgisinde, tutumlarında ve son olarak davranı larında bir de i me olması
beklenmektedir.
E itim ‘e mek’ eyleminden türemi bir kavramdır. ‘Biçimlendirme’, ‘de i tirme’
anlamlarında da kullanılmaktadır. Bu çerçevede e itim bireylerin özelliklerini geli tirme
sanatı ve bilimidir. E itim öncelikle bir sanattır. Bu sanatsal (estetik-artistik) boyut
duygulara, de erlere, esnekli e dayanır. E itimin bilimsel boyutu ara tırmalara
dayanan bilgileri kazanılmasını ve kullanılmasını sa lar. yi e itimciler sanatsal ve
bilimsel özellikleri birle tirirler.
Sanatsal yakla ımda e itim üçgenleri dairelere tırmandırma sanatı olarak da
tanımlanmaktadır. Sivri kö eleri, toplam 180 derece olan dar açıları ve katılı ı
simgeleyen düz kenarları ile en ilkel biçim olan üçgenin geli tirilerek daha esnek ve
uyumlu bir yapıya, toplam 360 derecelik geni açılara sahip ve sivri ucu bulunmayan
en geli mi biçim olan daireye dönü türülmesi sanatsal bir beceriyi gerektirir ve ortaya
çıkan ürün de bir sanat eseridir. Bireylerin kendisine ve di erlerine zarar veren
sivriliklerinin düzeltilmesi, her düzeyde uyumlu ili kiler geli tirebilecek nitelikler
kazanması ve olaylara geni açıyla bakabilme becerisinin geli mesi de böyle bir
sanatsal yakla ımın ve sürecin sonucu olabilir.
E itim sürecinin içinde yer alan ö renme, genel anlamda, bir ö renim ya antısı
ya da çevresi ile etkile imi sonucunda bireyde olu an ve kalıcı olabilen bilgi, tutum ve
davranı de i iklikleri biçiminde tanımlanmaktadır. Bir di er tanımla ö renme, ö retme
etkinlikleri sonucunda bireyde olu an ya antı ürünü ve az çok kalıcı izli de i ikliklerdir.
nsanların davranı larının önemli bir bölümü planlı ve düzenli ö retim-ö renim
süreçlerinin ürünüdür. Ancak, bir davranı ın ö renme ürünü sayılabilmesi için kalıtsal
olmaması; tekrarlanabilir, gözlenebilir ve ölçülebilir olması gerekmektedir.
Bireyin ö renmeye yönelik etkile imi çe itli düzeylerde olu maktadır. Bu
etkile im düzeyleri bireyin ö renme yollarını olu turur. Ö renme yolları dört grupta
incelenmektedir.1,2
14
Ö renme Yolları ve E itim Çe itleri
Ö reten
Ö renen
Kasıtlı
(Amaçlı)
Kasıtsız
(Amaçsız)
Kasıtlı
(Amaçlı)
Kasıtsız
(Amaçsız)
A
• Örgün E itim (Okul)
• Yeti kin E itimi (Yaygın)
C
Algın E itim
(Kitle leti im Araçları, Kurumsal
Ortamlar vb)
B
Algın Ö renme
(Bireysel Ö renme)
D
Rastgele Ö renme
ekilin A kutusunda ö renenle ö retenin amaçlı-kasıtlı olarak gerçekle tirdikleri
ö renme-ö retme süreci yer almaktadır. ‘Kasıtlı kültürleme’ olarak da adlandırılan bu
süreçte ö renen ve ö reten, hedefleri önceden belirlenmi , planlı ve programlı
ö renme-ö retme (e itim) etkinliklerini gerçekle tirmek için istekli ve bilinçli olarak özel
ortamları payla ırlar. Örgün e itim (formal education) olarak adlandırılan okul e itimi ile
yeti kinlere yönelik düzenli e itim çalı maları (yaygın e itim, extended/non-formal
education) bu grupta yer alır. Ö renenin kasıtlı ö retenin kasıtsız oldu u bireysel
ö renme yolu ekilin B kutusunda gösterilmi tir. Algın ö renme (individual/perceptual
learning) olarak da adlandırılan bu süreç ba ımsız bir ö renme uygulamasıdır. Birey
kendi çabasıyla çe itli bilgi kaynaklarından yararlanarak ö renmeyi gerçekle tirir.
Ö renenin kasıtsız ö retenin ise kasıtlı oldu u ö renme yolu C kutusunda
gösterilmektedir. Ö reten bu sürece bilerek ve isteyerek katılmaktadır. Belli hedeflere
yönelik planlı ve programlı bir ö renme ortamı hazırlamaktadır. Ancak, ö renen bu
yönde bir amaç ta ımadı ı için gerçekle en ö renme bir kısım rastlantıların ürünü
olabilmektedir. Algın e itim (perceptual/informal education) olarak da adlandırılan bu
süreç genellikle kitle ileti im araçları ve ortamlar yoluyla gerçekle tirilmektedir. ekilin
D bölümünde tam anlamıyla ‘rastgele’ olu an bir ö renme görülmektedir. Bu tür
ö renmeye geli igüzel ö renme (basic-incidental learning) adı verilmektedir. Bu tür
durumularda hem ö reten hem de ö renen kasıtsız olarak ö renme-ö retme sürecine
katılmı lardır. Ayrıca, özel olarak düzenlenmi bir ortam da sözkonusu de ildir.
Ö renme, iki tarafın kar ılıklı olarak girdikleri do al etkile im sürecinin ürünüdür. Bu tür
ö renme bireyin günlük ya antısı içinde rastlantısal olarak, her an olu abilmektedir.
Çünkü birey çevresindekilerle sürekli ileti im ve etkile im içerisindedir. Ancak, rastgele
ö renme sonucunda bireyde ‘olumlu’ bilgi, tutum ve davranı de i iklikleri olu abilece i
gibi uygun olmayan (olumsuz) ö renme ürünleri de ortaya çıkabilir.
Ö retenle ö renenin kasıtlı oldu u planlı e itim süreçlerinde amaç ö renenin
genellikle gözlenebilir ve ölçülebilir e itsel hedef davranı lar kazanmasıdır. Ö retmeö renme ortak çabasının sonucu bu çerçevede ortaya çıkar.1,2,3
Sürekli E itim
Sürekli e itim (continuing education) bireylerin mezuniyet öncesi ve sonrası
e itimlerini tamamladıktan sonra görgü ve bilgilerini sürekli olarak bir amaca yönelmi
ve planlı ekilde artırmak için kendilerini e itmeleri ve e itilmeleri sürecidir. Bir ba ka
yakla ımla sürekli e itim, örgün e itimden ayrıldıktan sonra yeti kinlerin herhangi bir
ödüle, ba arıya, belgeye ya da doyuma yönelik olarak ö renme ya antılarına
katılımına sa lamak amacıyla düzenlenmi e itsel etkinlikler olarak tanımlanmaktadır.
Zorunlu e itimden sonra kurumların bireylere ve topluma sa ladıkları e itim olanakları
bütünlü üdür. Bireylerin profesyonel geli imlerine a ırlık veren bir kavramdır. Sürekli
e itim kavramı örgün e itimlerini tamamlamı olanların daha sonra katıldıkları
mesleksel ya da akademik amaçlı eklenen (further) e itim anlamında da
15
kullanılmaktadır. Son yıllarda sürekli yeti kin e itimi (adult continuing education) ya da
yeti kin e itimi gibi kavramların kullanılması da yaygınla maktadır.2,4
Sürekli e itimi, mezuniyet sonrası (postgraduate) e itimden ayırmak gerekir.
Mezuniyet sonrası e itim, bir uzmanlık belgesi ya da akademik bir derece almayı
amaçlayan bir e itimdir. Sürekli e itimde böyle bir amaç yoktur. Amaç, bilgi ve
becerilerin artırılması ya da bireye bu amaca ula ması için yardım edilmesidir. Bu
bakımdan mesleksel e itiminin ikinci a aması olan mezuniyet sonrası e itim örgün bir
e itim, üçüncü a aması olan sürekli e itim ise yaygın yeti kin e itimidir.2,4
Dönü lü e itim (recurrent education) kavramı ise ö renmenin aralıklı olarak
yinelenmesi, e itimin tüm ya am süresine yayılması, yeterli ve gerekli örgün e itimin
çocuklukta verilmesi, daha ileri düzeydeki örgün e itimin de yeti kinlikte verilmesi ve
yeti kinlerin tam zamanlı örgün e itime katılması anlamına gelmektedir. Bireyin kendi
istedi i zaman ve istedi i süreyle ö renim etkinli ine katılmasını, e itimine ara verdi i
noktada daha sonra yeniden ba layabilmesini, yeti kinin bu konuda desteklenmesini
de öngören yakla ımdır.5 Bu e itim türü için dönü ümlü, yinelemeli, ara vermeli e itim
terimleri de kullanılmaktadır.2,3
Ya amboyu E itim (Lifelong Education) kavramı e itim-ö retimde herhangi bir
yapıla mayı yansıtmaz. E itimin i levi açısından genel yönelimi belirten rehber ilkedir.
E itimin toplumsal i levi bireyin gizil gücünü (potansiyelini) en üst düzeye çıkarmaktır.
E itimin amacı yalnızca ö renmeyi sa lamak de il, ö renmeyi ö retmek, bireye kendi
olmayı ve kendini gerçekle tirmeyi ö retmektir.1,2
Ülkemizde yaygın e itim, yeti kin e itimi ve halk e itimi kavramları birbirlerinin
yerine kullanılmaktadır. Yeti kin e itimi kavramı, dünyadaki geli melere paralel olarak
ülkemizde daha çok benimsenmi tir. Yeti kin e itimin bir türü olan hizmet içi e itim
terimi bazen yeti kin e itiminin yerine de kullanılmaktadır.
Sa lık hizmetlerinde sürekli e itimin amacı, hiçbir ayrıcalık olmadan sa lı ın
korunması ve geli tirilmesini sa lamak, hasta bakımı gerçekle tirmek, sa lık mesle ini
yüceltmektir. Topluma nitelikli hizmet verilmesini sa lamaktır. Sa lık personeli mesleki
bilgi ve becerisini geli tirmeyi sürdürmezse, bir yandan bildiklerinin bir kısmını unutarak
di er yandan da yenilikleri ö renmemek ya da yanlı oldu u saptanan görü leri
korumak nedeni ile hızla zamanın gerisinde kalır.4 Bu nedenle sürekli e itim sa lık
profesyoneli yeti tirmeye yönelik e itimin üçüncü bir a aması olarak önem kazanmaya
ba lamı tır. Günümüzde sürekli e itim geli mi ülkelerin pek ço unda bir kamu
kurulu unda ya da serbest olarak mesleklerini uygulayan sa lık personelinin görgü ve
bilgilerini sürekli, planlı ve bir amaca yönelik olarak artırmaları için kendilerini e itmeleri
ve e itilmeleri için yürütülen zorunlu bir süreç, bir yükümlülük olmu tur.4
Sürekli e itimle hizmet öncesi e itim ve hizmet-içi e itim (in-service training)
uygulamaları karı tırılmamalıdır. Hizmet öncesi e itim, bir kurumda göreve
ba lamadan önce personele o görevin özelli ine göre gerekli bilgi ve becerileri
kazandırmak için yapılan e itimdir. Hizmet içi e itim ise, kurumlarda verimlili i artırmak
için o kurumda çalı anların bilgi ve beceri eksikliklerini tamamlamak amacıyla
düzenlenen programlı e itim etkinlikleridir.4
Ülkemizde ço u konularda oldu u gibi e itimde de popüler nitelik kazanan
kavramlara ve uygulamalarına kurtarıcı gözüyle yakla ılmakta, ancak çe itli nedenlerle
bir süre sonra yanlı uygulamalar ve yakla ımlar yaygınlık kazanarak kavramların içi
bo altılmaktadır. ‘E itimde süreksizlikler’ olarak adlandırılan bu yakla ımlar a a ıda
özetlenmektedir:6
16
Standartlardaki E itim: Çe itli kalite standartlarına sahip olmak için kurumlar,
çalı anlarına belli bir süre e itim verdiklerini belgelemeleri gerekmektedir. Genel
pratik, belge alma a amasında e itim gerçekle mekte, ancak bunlar kurumsal
hizmet içi e itim niteli inde kalmaktadır. Belgeler alındıktan sonraki yıllarda ise
belgeyi almakla e itim ihtiyacının tamamıyla kar ılandı ı yönünde bir yakla ım söz
konusudur.
Katılınmayan E itim
Yapılmayan E itim.
E itime Katılım Belgesi.
Bilginin ve Becerinin De erlendirilmesi
Bilginin De eri
Liyakata Verilen De er
Yeni Teknolojiler
Donanıma Yatırım
Yurt Dı ından Getirilen Uzmanlar
Yurt Dı ı Ba lantılı E itimler
E itim ve Turizm
Entegre sa lık hizmetleri sa lık profesyonellerinin multidisipliner ekibi
tarafından yürütülmektedir. Bu personelin e itiminde insan onuruna saygı, profesyonel
etik ve dayanı ma özellikle vurgulanması gereken konulardır. Sa lık profesyonellerinin
her düzeydeki e itimi (okul e itimi, mezuniyet sonrası e itim ve sürekli e itim)
toplumun sa lık gereksinimlerine göre tasarımlanmalı ve onların bu çerçevede gerekli
olan bilgi ve becerileri kazanmalarını sa lamalıdır. Sa lık hizmetinin verildi i tüm
ortamlar anahtar ö renme ortamları olarak düzenlenmeli ve e itim çalı malarının
bütünleyici bir ö esi olarak de erlendirilmelidir. Ayrıca, sa lık profesyonelleri iyi
geli mi çözümleme, ileti im ve yönetim becerileri ile donatılmalıdır. Güçlü sorun
çözücüler olmalıdırlar. Ekip içinde çalı abilmeli ve sosyo-kültürel gerçekleri
anlayabilmeliler. E itim sistemleri ö renme süreçlerinde aktif katılımı desteklemelidir.
E itimin kalitesi sa lık profesyonellerinin bilgisine, becerilerine, tutumlarına ve
performanslarına dayandırılmalıdır.7
Sürekli Mesleksel Geli im
Sürekli Mesleksel Geli im (SMG, Continuing Professional Development-CPD)
çalı anların bilgi ve becerilerinin toplumun ihtiyaçlarına uygun olmasını garantiye alan,
bunların yitirilmemesini ya da artırılmamasını sa layan ve ya am boyu süren bir
ö renme sürecidir. Sürekli Mesleksel Geli im sa lık personelinin mesleksel becerilerini
güne uygun tutmak, sürdürmek ve geli tirmek için kariyeri süresince üstlenmesi
gereken bir süreçtir. SMG, genellikle yeterlilik terimiyle belirtilen, profesyonel ve teknik
görevleri uygun bir ekilde yerine getirmek için gerekli olan bilgi, beceri ve ki isel
niteliklerdeki artı yoluyla profesyonelin yetkinli ine katma de er ekleyen her türlü
süreç ya da etkinlik olarak tanımlanmaktadır.8,9 SMG, bireyin, yöneticinin ve kurumun
kar ılıklı yararlarına yönelik bilgi, beceri ve uzmanlı ın sistematik ve planlı bir ekilde
sürdürülmesi, korunması ve geli tirilmesidir. Bilimsel bilgi tabanında, teknolojide ve
mesle in beceri gerekliliklerindeki hızlı de i iklikler SMGi profesyonellerin yeterliliklerini
güçlendirerek ve geli tirerek güne uygun düzeyde kalmaları yoluyla kariyer süresince
devam eden bir süreç yapmaktadır. SMG yeni de ildir. Toplumun güvenebildi i nitelikte
hizmet sunumunu gerçekle tirmek amacıyla personeli güne uygun, bilgili ve iyi e itimli
tutmak için gerekli olanların süreklili idir. SMG sa lık personelinin etik zorunlulu u
olmasının yanı sıra çok sayıda bireysel avantajı da içermektedir.
SMG hem ö renmeyi hem de kariyer yükseltmeyi içermektedir. SMG kavramı i
hayatı boyunca gerçekle tirilen, profesyonel ve yönetsel açılardan bireysel ve kurumsal
17
performansı geli tiren ö renme etkinliklerini belirtmektedir. SMG ‘organik’ ve ‘daha
kapsamlı bir de i im süreci’ olan bir e itimi içerdi i gibi ‘ki iye yönelik olmaktan çok i e
yönelik’ olan daha mekanik bir yeti tirme süreci de olabilir. SMGin kapsamı ve yapısı
beklentilere göre de i mektedir. SMGle ilgili altı grup vardır: Devlet, Mesleksel
Örgütler, Kurumları, verenler, Çalı anlar, Meslek Geli im Hizmeti Verenler.9
SMG informal (okuma, meslekta larla tartı ma ve benzeri) ya da formal
(konferanslara, atelye çalı malarına ve ödül veren formal programlara katılma,
ara tırma yapma, makale yazma ve di er ö renme biçimleri) olabilir. SMG atelye
çalı maları genellikle yapısal olarak gönüllü katılım gerektirir ve bu nedenle katılım
hayal kırıklı ı yaratacak ekilde dü üktür. Bunun nedenleri personelin günlük i lerle
çok me gul olması, e itim çalı masına katılmayı öncelik olarak görmemesi ya da daha
basiti, e itime ve ö renmeye ilgi duymamasıdır. Deneyimler, SMG e itim çalı malarına
katılımların yüzeysel, plansız ya da seyrek oldu unu göstermektedir. Bu durumda
personeli bilgi ve becerilerini sürekl geli tirme sorumlulu unu kazandırmak için ne
yapmak gerekir? Bu konuda temel önerilerden biri tüm çalı anların açık ve kesin bir
SMG programının olması ve belli aralıklarla denetlenip yenilenmesi için özgeçmi ine
kayıt edilmesidir. Bu yakla ım kısmen bir zorlamadır. Ancak, SMGi te vik edici
alternatifler neler olmalıdır? Yıllık süreç ve geli im de erlendirmeleri ilk önerilen
seçeneklerdir. Performansa dayalı ücretlendirme de bir seçenek olarak
görülebilmektedir. SMG için sorumluluk öncelikle çalı anlara ve e itim personeline ait
olmalıdır. Ancak bu yeterli de ildir. SMG bir ekilde kurumsalla tırılmalıdır. SMGin
kurumlar tarafından, daha az ‘de nek’ daha fazla ‘havuç’ gibi, olumlu te vik biçimleri
geli tirmelerine gereksinim vardır.10,11
SMG Nedir?
• Sürekli: Ö renme hiç durmayan sürekli bir süreçtir.
• Profesyonel: Mesleksel roldeki yeterliliklerle ilgilidir.
• Geli me: Ki isel geli imi ve kariyer yükseltmeyi güvence altına alır.
SMG lkeleri
•
•
•
•
•
Bir profesyonel her zaman aktif bir ekilde performans geli tirme arayı ı içinde
olmalıdır.
Geli im süreklidir.
Geli im ki isel bir konudur; kurum yöneticilerinin ya da i verenin deste i ile
birey tarafından sahiplenilmeli ve yönetilmelidir.
Ö renme çıktıları bireyin genel kariyer planı ile ba lantılı olmalı ve mevcut
kurumsal gereksinmeleri dikkate almalıdır.
E itim ve geli meye yapılan yatırım da di er yatırımlar kadar de erli kabul
edilmelidir.
Sürekli Mesleksel Geli imin (SMG) yararları öncelikle birey tarafında hissedilmesine
kar ın kurumların, meslek örgütlerinin ve toplumun kazandı ı yararlar bireysel
yararlardan daha az de ildir.
18
Sürekli Mesleksel Geli imin (SMG) Yararları
SMG Uygulamamanın Maliyeti
Bireysel
• Ba arıya yönelik öz-de erlendirmenin
geli mesi
• Sa lık personelinin topluma en etkili sa lık
hizmeti vermesini güvence altına alır
• Kurumsal de i imi benimeser ve bu konuda
zorlandı ını dü ünmez
• Mevcut mücadeleci ortamda en iyi uygulamayı
sa lar
• Finansal ödül – SPG yükselme ansı yaratabilir
• , görevler ve artan bir performansla bu
görevleri gerçekle tirme konularında
çözümleyici (analitik) dü ünmeyi te vik eder
• Mevcut i ini zenginle tirme ve geli tirme fırsatı
sa lar
• Kariyer geli imine yardımcı olur; ilgi duylan
alanda ve yönde geli mek için gerekli olan
becerilerin ö renilmesine yönelik motivasyonu
artırır
• Yansımalı uygulama bireyin görevlerine yönelik
alternatif yakla ımların de erlendirilmesini
te vik eder ve yaratıcı dü ünmeyi destekler
• Yansımalı uygulama i ortamında bireyin
kendini kontrollü hissetmesini sa lar ve stresi
azaltabilir
• Yazılı kayıtları olan SPG bireyin becerilerini en
somut biçimde ortaya koyar
• SPG bireye hayatının di er alanlarında
kazandı ı becerileri i yerinde nasıl
kullanaca ıyla ilgili yollar bulmasına yardımcı
olur
• Yansımalı uygulama bireyin hatalarını,
sorunlarını ve algılanan ba arısızlıklarını
dü ünmesinde ve de erlendirmesinde güvenilir
bir çevredir. Bireyin kendisine ‘Bundan ne
ö rendim?’ sorusunu sormasına ve gelecekte
farklı olarak ne yapabilece ini dü ünmesine
fırsat sa lar.
• Yazılı kayıtları olan SPG bireye gerçekle tirmi
oldu u ba arıları ve geli tirmeleri belirlemesine
ve zihninde netle tirmesine yardımcı olabilir.
• Profesyonel duru ta kayıp
• zolasyon duygusu ve mesleksel
destekte kayıp
• Meslekta larla rekabette
yetersizlik
• doyumunda eksiklik
• Açık olmayan kariyer yolu
• Kazanılabilir becerileri
anlayamama ve onlardan
yararlanamama
• Becerilerini ortaya koyamama
19
Kurumsal
yerinde moral yüksekli i
• Sa lık profesyonellerinin kurumsal hedeflere ve
hizmet önceliklerine katkıda bulunabilecek
düzeyde becerikli, yeterli ve e itimli olmalarını
sa lar
• Aydınlanmı yöneticiler yüksek nitelikli
personel için çekicidirler ve personelin
kalıcılı ını artırırlar
• SPG çalı malarına daha çok sayıda ve daha
nitelikli personelin katılması
• SPG e itim, kılavuzlama, beceri payla ımı ve
benzeri etkinlikler için maliyet etkili yollar sa lar
• Personelin geli me ansı
•
olmadı ı için personel kaybı
• Personel yetersizlikleri
nedeniyle popularite
zedelenmesi
• En iyi uygulama alanında
rekabet edememe
Meslek Örgütü
• Benzer ortamları payla an di er profesyonel
grupların saygısını kazanır
• Profesyonel becerilerin standartla tırılmasına
yardımcı olur
• Mesleksel becerileri güçlendirir
• A lar kurararak, ili kileri kılavuzlayarak ve
beceri de i imi sa layarak sektörel ba lantıları
sa lamla tırır
• Üyelerin profesyonel statü
algılamasında azalma
Toplumsal
• Standart sa lık hizmeti
• Maliyete etkili sa lık hizmeti
• Sa lıklı toplum
• Sa lık hizmetlerinde kalitatif ve
kantitatif yetersizlikler
• Toplum katılımında azalma
SMG yoluyla ö renmelerini formalize etmeyi tercih edenler yalnızca mevcut
i lerindeki performanslarını artırmakla kalmazlar aynı zamanda gelecekteki kariyer
geli tirme olasılıklarını da güvence altına alırlar. Yansımalı uygulamayı te vik ederek
ve çıktıları vurgulayarak, ‘Ne ö rendin?’ ve ‘Bu ö rendi ini nasıl uygulayacaksın?’ gibi
sorularla SMG bireylere i lerini daha iyi yapmalarına ve gerekli her eyi ö renmelerine
yardımcı olur. SMG çalı ma ya antısına bütüncül yakla ıma anlayı ına sahip olmayı
sa lar. Birey kendi ö renmesini yöneterek kurum yöneticilerine uzmanlık ve
performans düzeyini yükseltmekte oldu unu belirtir. Bunun yanı sıra, profesyonel
kurumlar SMGin ilkelerini ve de erini benimseyerek en yüksek rekabet standartlarını
geli tirmek ve sürdürmek için çalı anlarını te vik etmektedirler.10,11
Sa lık personeli ve sürekli mesleki geli im: Toplumsal bir varlık ve sa lık hizmetlerinin
merkezindeki ki i olarak sa lık çalı anının sürekli mesleki geli imi öncelikle ki isel
sorumlulu undadır. Bu sorumluluk, de i en dünya, bilimsel ve teknolojik geli meler,
toplumun geli en ve de i en gereksinmeler, özellikle hizmet götürülen ki ilerin sorun
ve gereksinmeleri yakından izlenerek ve onlarla etkile erek yerine getirmeye
çalı ılmalıdır. Sa lık personeli, bilgisini toplumla payla malı, bu payla ımı kendi
geli iminin de bir ö esi haline getirebilmelidir. Sa lık hizmetleri içindeki ortakları ile de
bilgisini payla malı, sınamalı ve kar ılıklı etkile im içinde kendini geli tirmelidir. Sa lık
personeli kamu kesiminde ve özel kesimde yönetici olarak birlikte çalı tı ı
meslekta larıyla bilgi ve deneyimini payla malı, sürekli mesleki geli melerine katkı
20
koymalıdır. Sürekli mesleksel geli im sa lık personelinin öncelikle ki isel, ama aynı
zamanda toplumsal bir sorumluluk alanıdır.12,13
Ça da sa lık hizmetleri yeterlilik, uzmanla ma ve maliyet etkilik konularında
sürekli artan bir istem do rultusunda kar ılanmaktadır. SMG, sa lık hizmetlerindeki
bu sürekli de i ime ayak uydurmak için sa lık personeli için ya amsal öneme sahiptir.
Meslekte mükemmelli i geli tirir ve hem mesle i hem toplumu yetersizliklere kar ı
korur. SMG, i hayatı boyunca mesleksel uygulamalar için gerekli olan bilgi, deneyim
ve becerilerin kazanılması için planlanır. SMG, kaliteli sa lık hizmetleri sunumunun
gerektirdi i bilgi, beceri ve ki isel nitelikleri içeren tüm etkinlikleri kapsar. Yaygın
ekilde gerçekle tirilen etkinlikler kurslar, seminerler, çalı ma atelyeleri; konferanslar,
sempozyumlar gibi bilimsel çalı malar; kendi kendine ö renme, ara tırma ve yayın
yapma, düzenli dergi-kitap-standart literatürü/yasalar gibi kaynakları okumak; hizmette
yenilikleri izlemek (protokol uygulamak ve yaratmak; yeni hizmetleri tanımak-tanıtmak;
di er sa lık personelini e itmek ve benzeri etkinlikler SMG kapsamında gerçekle tirilen
çalı malardır. Temel sa lık hizmeti çalı anları
kazanılan bilgi ve becerileri
sürdürebilmeli ve güncelle tirebilmelidir. Toplumun de i en gereksinimlerine yanıt
verebilmelidir. Yeni beceriler kazanabilmelidir.
Hizmetiçi E itim
Hizmetiçi E itim, sektör ayırımı yapılmaksızın özel ve tüzel ki ilere ait
i yerlerinde belirli bir maa ya da ücret kar ılı ında i e alınmı ve çalı makta olan
bireylerin görevleri ile ilgili gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazanmalarını sa lamak
üzere yapılan e itimdir. Hizmetiçi e itimin genel amacı, üretilen mal ya da hizmette
emek faktörüne dü en payın verimlili ini artırmak üzere insanların gerekli bilgi, beceri
ve tutumları kazanmalarıdır.14,15, 16
Ça ımızda sa lık kurum ve kurulu larında çok hızlı bir teknolojik geli im
ya anmaktadır. Sa lık kurumları yenilikleri hemen izlemek ve kendilerini yeni ko ullara
uyarlamak durumundadırlar. Bu hızlı geli im kar ısında örgün e itim kurumlarında ya
da i ba ında edinilmi olan mesleki bilgiler ya de i mekte ya da yetersiz kalmaktadır.
Bu nedenle, sa lık personeli ça ı yakalamak için yeni geli meleri izlemek ve ö renmek
zorundadırlar. Hizmet içi e itimin temel amaçları unlardır:2,14
•
•
•
•
•
Personelin bilgi ve beceri düzeyini yükseltmek,
Personelin tutumlarını de i tirmek ve geli tirmek,
Personeli yönetsel statülere hazırlamak,
Personel terkini azaltmak,
Personel tatminini yükseltmek.
Personelin e itim ihtiyaçlarını kar ılamak ve amaçlara ula mak üzere
hazırlanan, kurum içi ve kurum dı ı, i -ba ı ve i -dı ı hizmetiçi e itim programları
uygulama evrelerine ve genel amaçlarına göre a a ıdaki ekilde sınıflandırılabilir.
Oryantasyon E itimi: Kuruma yeni gelen personelin kurumun amaç ve politikasını,
yapısını, kendi görev, yetki ve sorumluluklarını tanımaları için yapılan e itimdir. Bu
tür e itim programlarına giri , ön, tanıtma, intibak, alı tırma, hazırlayıcı, e ik,
yönlendirme e itimi adlarından biri verilir.
Temel E itim: Bir kurumda i e ba layacak personele yapaca ı i in gerektirdi i
temel bilgi, beceri ve tutumları kazandırmak üzere yapılan e itimdir. Hazırlık,
uyarlama, i e yönelme, stajyerlik, adaylık e itimi olarak nitelendirilen e itim
programlarıdır. Bir çok i letmede temel e itim programları oryantasyon e itimi ile
birlikte uygulanır. Böylece bireye hem kurumu ve i i tanıtılır, hem de istenilen
yeterlilik kazandırılır.
21
Geli tirme E itimi: Kurumda çalı makta olan personelin kendi alanı ile ilgili geli meler
ve yenilikler hakkında yeti tirilmesi ve yeteneklerini geli tirmesi için uygulanan
e itimdir. Bu e itim personelin moralini yükseltmek, kuruma ba lılı ını artırmak,
duyarlık kazanmasını sa lamak üzere de programlanır. Bu tür programlara tekamül,
yeniliklere uyarlama, tekrarlama, tazeleme,olgunla tırma, yeniden e itim gibi isimler
verilir.
Tamamlama E itimi: Görev de i ikli i yapması gereken personel için yeni görevinin
gerektirdi i yeterlikleri kazanması için uygulanan programlardır. Personelin kurumda
görev de i tirmesi gereklili i, kadrolama, ya durumu ve üretim süreçlerindeki
de i ikliklerden kaynaklanabilir. Kadro unvanının yükseltilmesini sa lamayı
amaçlamayan, i ya da görev alanını de i tirmeyi sa layan bu tür programlar ihtisas ve
meslek e itimi niteli indedir.
Yükseltme E itimi: Kurum yapısındaki kadrolama ve personelin yükseltme ihtiyacını
kar ılamak üzere hazırlanan programdır. Gelecekteki personel ihtiyacını kar ılamayı
amaç edindi inden program hazırlanırken, personelin yeti tirilece i alan ve kademenin
gerektirdi i yeterlilikler esas alınır. Bu tür programlara personellin yeti tirildi i alan
düzeyini tanımlayan ilk, orta, üst kademe yöneticileri. efler ya da müdürler e itimi gibi
isimler verilebilir.
Oze1 Alan E itimi: Personeli özel hizmetler için çe itli alanlarda yeti tirmek üzere
uygulanan programlardır. Kurum içinde özel ihtisas kazandırmak ya da yabancı dil
ö retmek amacı ile hazırlandı ı gibi di er kurumlar tarafından yürütülen personelin
katılması sa lanan yurt içinde ya da dı ında yapılan hizmetiçi e itimin tümüdür. lk
yardım, i güvenli i e itimleri, bilgisayar, yabancı dil, temel geli tirme ve tercüme
kursları bu programlara birer örnektir.
Tarihsel Geli im
Günümüzde e itimin anlamı, amacı ve i levine yönelik paradigmatik dü ünce
farklılıkları giderek yaygınla maktadır. Özellikle kavramsal düzeyde e itimden
ö renmeye do ru bir yönelim sözkonusudur. ‘Ya am boyu ö renme’, ‘ya am boyu
e itim’den daha geni bir kavramdır. Ya am boyu e itim 1960’ların öncesinde, e itim
ve ö retim olanaklarının yaygınla tırılaca ı dü üncesiyle biçimlenmi tir. Ya am boyu
e itimin ilkeleri temel rolü 1960 yılında Montreal Konferansında tanımlanmı tır. Formal
anlamda ya am boyu e itim, mesleki becerilerin yenilenmesine ve ki inin
sürekli
geli imine yönelik bir araç olarak görülmü tür.17 1960’ların sonları ile 1970’lerin
ba larında ‘ya am boyu ö renme’ ve ‘ö renen toplum’ dü üncesi de i en ve geli en
toplum yapısı içinde e itime daha geni de erlerin ba lanması gereklili ini
yansıtmaktadır. Bu görü ler Avrupa Konseyi, OECD, UNESCO gibi örgütler tarafından
raporlarla dünya gündemine ta ındı. Örne in, 1972 yılında yayınlanan ‘Var Olmayı
Ö renmek’ ba lıklı UNESCO raporunda iki tez ortaya konulmu tur: ‘Sürekli ö renme’
ve ‘ö renen toplum’. Sürekli ö renme tüm e itim politikalarının kilit ta ıdır. Ö renen
toplum ise bütün toplumu ö renme sürecine katmayı hedefleyen bir stratejidir. E er
ö renme ki inin tüm ya amını içine alıyorsa ve hem ya am süresi hem de çe itlilik
anlamında, e itsel oldu u kadar toplumsal ve ekonomik kaynaklarıyla tüm toplumu
ilgilendiriyorsa, e itim sistemini düzenlemenin yanı sıra ö renen toplum olmaya
yönelmek gerekmektedir.18,19 OECD’nin ya am boyu ö renme stratejisinde iki temel
ö e yer almaktadır: Zorunlu e itim sonrasındaki e itimin bireyin tüm hayatına yayılması
ve bu e itimin çalı ma zamanı – bo zaman dönü ümü içinde düzenlenmesi.20,21
2000’li yıllarda ö renmenin hayatın her evresinde ve herhangi bir yerde
gerçekle ebilece ini dikkate alan, yararlı ve zevkli bir ö renmeyi savunan, ö renmeö retme rol ve eylemlerinin de i ik zaman ve ortamlara göre yer de i tirebilece ine
vurgu yapan ‘ya am çapında ö renme’ (Lifewide Learning) ve bu kapsamdaki
ö renmelerin gerçekle ti i bir toplum öngörüsünü dile getiren ‘ö renen toplum’
kavramları daha fazla kullanılmaya ba lanmı tır.22 Ancak, bu kavramların bile imindeki
ö renme terimi, bireyin, sunulan e itim hizmetleri arasından kendi gereksinimlerine
22
uygun bulup seçmesini gerektirmektedir. Bunun ene önemli önko ulu ise herkesin
e itim olanaklarına eri ebilmesidir. Bu nedenle, öncelikle herkesin e itime eri imini
güvence altına alacak bir planlamanın, ilgili politikaların ve düzenli eylem
programlarının gereklili ini ortaya koyan ‘ya am boyu e itim’ ya da ‘sürekli e itim’
kavramlarının kullanımı son yıllarda yeniden artmı tır.
Dünyada son yıllarda uygulanan neo liberal e itim politikaları sonucu e itimi
piyasanın istem ve gereksinimlerine uyarlayan politikalar a ırlık kazanmı tır. Buna
ba lı olarak e itimin toplumsal amacı ve i levine yönelik anlayı ta köklü de i imler
olu mu tur. Bunun sonucunda e itim ekonomik etkinliklerin bir verimlilik ö esine
indirgenmi tir. Her düzeydeki e itim çalı malarında ekonominin ve piyasanın talepleri
do rultusunda insan gücü yeti tirmeye ve geli tirmeye yönelik profesyonel ve teknik
yakla ım a ırlık kazandı. nsan sermayesi ve insan kaynakları yakla ımları e itim ve
yeti tirmenin ekonomik i levleri konusuna öncelik vermekte; e itlik, demokrasi,
toplumsal adalet ve benzeri konuları gözardı etmektedir.23 nsanları ekonomik
süreçlerin bilgi ve beceri yüklenilmesi gereken bir girdisi olarak de erlendiren bu
yakla ım hem e itimin uzun dönemli toplumsal getirisini önemsememekte hem de
insani geli imi teknik yeti tirme ile sınırlandırmaktadır. Yeti kin e itimi alanında da
buna ko ut olarak liberal paradigma a ırlık kazanmakta, ‘ki isel geli me’ artık en iyi
olasılıkla, verimlilik stratejileri çerçevesinde bireylerin daha hızlı ve etkin
niteliklendirilmesi anlayı ına dönü mektedir. Küreselle menin ideolojik evrenindeki bu
dönü üm UNESCO’nun e itime insani ve demokratik yakla ımını gerileterek etkisini
zayıflatmaktadır. Küreselle me faktörlerinin e itim anlayı ının oda ında ‘insan
sermayesi’ ve ‘insan kaynakları’ kavram ve yakla ımları bulunmaktadır.18,21
Ancak, sürekli e itim ve sürekli mesleksel geli im kavramları hala ‘yeni’ olma
özelliklerini korumaktadırlar. Kurumlarda yapılan e itim çalı maları genel olarak
‘zorunlu hizmet içi e itim’ kapsamında de erlendirilmektedir. Sa lık hizmetlerinde
planlı, programlı, sistematik ve kapsamlı sürekli e itimden söz etmek bugün için olanak
dı ıdır. ‘Münferit faaliyetler’le yürütülmeye çalı ılmaktadır. Buna kar ılık 21. yüzyılın
ba lamasıyla ba ta üniversiteler olmak üzere çok sayıda kurum ve kurulu ‘Sürekli
E itim Merkezleri’ kurarak sürekli e itimi rastlantısallıktan kurtarma çabası içine
girmi lerdir.
Ülkemizde sa lık personelinin sürekli e itimi ya da hizmet içi e itimi ilgili
kavramlara ilk olarak, 1940 yılında çıkarılan 3959 sayılı Merkez Hıfzıssıha Müessesinin
(Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Ba kanlı ı) Te kiline dair kanunun Hızıssıha
Mektebi (Okulu) ile ilgili 7. maddesinde yer verilmi tir. Daha sonra, sürekli e itim ve
mesleksel geli im kavramlarına 224 Sayılı Sa lık Hizmetlerinin Sosyalle tirilmesi
Hakkında Kanun 12. Maddesinde rastlanmaktadır: Hastaneler tedavi edici hizmetlerin
yanı sıra kendilerine verilen koruyucu ve sosyal sa lık hizmetlerini gerçekle tirmek ve
sa lık ocaklarındaki personelin mesleki geli imine yardımcı olmak zorundadırlar. Tüm
sa lık personelinin sürekli e itimi için atılan bu önemli adım, sa lık hizmetlerinin
sosyalle tirilmesi programında sa lık hizmeti ile sürekli e itimin bir arada
örgütlenmesini öngörmekle birlikte tam olarak uygulanamayan ileri atılımlarından biri
olarak kalmı tır.
Dünya Sa lık Örgütü konuyla yetmi li yıllarda ilgilenmeye ba lamı ve üye
ülkelere önerilerde bulunmak üzere 1973 yılında bir rapor yayınlamı tır. Ülkemizde bu
konudan ilk kez 1976 yılında Türkiye Tıp Akademisi’nin 24.Ulusal Kongresinde söz
edilmi tir.4
1978 yılında DSÖ tarafından yayınlanan Temel Sa lık Hizmetleri
Bildirgesinde de sa lık personelinin geli tirilmesi açısından e itimin önemi
vurgulanmı tır. 1982 yılından sonra Dünya Sa lık Örgütü tarafından ‘Herkes çin Sa lık
Hedefleri’ çerçevesinde yayınlanan çe itli raporlarda sa lık personelinin niteli inin
geli tirilmesine yönelik e itimsel hedeflere ve stratejilere yer verilmektedir. 1996
Ljubljana Charter’ında sa lık hizmeti sunan sistemlerin temel sa lık hizmetleri merkezli
olmaları ve sa lık hizmetlerinin kalitesinin sürekli olarak geli tirilmesini amaçlamaları
23
öngörülmektedir.25 Sa lık Bakanlı ı tarafından yayınlanan ‘Herkese Sa lık, Türkiye’nin
Hedef ve Stratejileri’ (2001) kitabında da ‘Ulusal Sa lık Sisteminin Geli tirilmesi’ ba lı ı
altında sa lık pesrsonelinin e itimine u ekilde de inilmektedir;26
Hedef 10: Toplumun tüm kesimlerine ‘ula ılabilir, kabul edilebilir ve kullanılabilir’
kaliteli sa lık hizmeti sunmak, hizmet a ını bölgesel ve sosyal farklılıkları giderecek
ekilde yayarak süreklili ini sa lamak.
10. b. Özel Stratejiler
10.b.8. Sa lık personelinin düzenli ve sürekli olarak hizmetiçi e itimlerinin
yapılmasına yönelik programların geli tirilmesi ve uygulanması.
Sonuç
E itim ve mesleki e itim sürecinin ayrı, rasyonel hizmet üretim sürecinin ayrı
olarak sistemle tirilmesi nedeniyle sürekli e itim ve sürekli mesleki geli im, tüm
sektörlerde oldu u gibi sa lık sektöründe de bir sorun, bir süreç ve disiplin alanı olarak
görülmemi ve sistemle tirilmemi tir. Özellikle 20. yüzyıl boyunca her alandaki
uzmanla ma, sa lık alanında hizmet üretimi ve kullanımı süreçlerinin giderek
birbirinden kopmasına, ayrıca hizmet üretim sürecinin de kendi içinde giderek
ayrı masına neden olmu tur. Temel sorun, tasarım, üretim, kullanım süreçleri
bütünle tirilmi sa lık hizmeti uygulamalarının ve formasyonunun hem tıp ve sa lık
e itim süreçleriyle, hem de kullanıcılar ve toplumsal ihtiyaçlarla yo un bir etkile im
içine girebilmesidir. Sürekli mesleki geli im bu bütünsellik ve etkile imin olanaklı ve
gerekli oldu unu ortaya koymaktadır.27 Bu bütünsellik ve etkile im çerçevesinde sa lık
hizmetleri alanında bilimsel ve teknik potansiyelin geli tirilmesiyle birlikte sosyal ve
kültürel yapının da iyile tirilmesi, sa lık hizmetleri için 21. yüzyıl vizyonu ve stratejisi
olabilir.
Sa lık profesyonellerinin niteliklerini güne uygun tutmak için kullanılan yakla ımlar ya
sayısal olarak yetersizdirler ya da ilgisiz sonuçlar yaratmaktadırlar. Örne in, didaktik
kurslar ya da konferanslar gibi geleneksel e itim yakla ımları karı ık sonuçlar
vermektedirler. Bilgi ile uygulama arasındaki uçurumu kapatmakta yeterli
olmamaktadırlar. Sürekli mesleksel geli ime yönelik de i imde e itsel çaba ve
ortamların potansiyel engel olarak ortaya çıkmalarının nedenleri arasında unlar yer
almaktadır:27
•
•
•
•
e itim müfredatlarının ara tırma verilerine dayanmaması ya da bu verileri
yansıtmaması
uygun olmayan sürekli e itim ve sa lık hizmetlerinin kalitesini geli tirecek
programlarla ba lantı yetersizli i
etkili e itim programlarına katılım te viklerinde yetersizlik
ticari çıkar önceliklerinin e itsel etkinliklere olumsuz etkileri.
Bu do rultuda sürekli mesleki geli im, kurumsal anlamda temel bir dönü üm
alanı olarak tasarımlanabilir ve örgütlenebilir. Konjonktürel ko ullar da buna uygun
görülmektedir. Bir yandan yüksekö renim kurumları, di er yandan sa lık sektörü ve
toplumsal kategoriler, sa lık bakanlı ı ve ilgili meslek örgütleri birle tirici, de i tirici
önerileri üretmesi gerekmektedir. Dünyanın ve ülkemizin sürekli de i im ko ullarında
sürekli mesleki geli im, sa lık personelinin mesleki varolu unu sürdürebilmesinin temel
ilkelerinden biri olup, meslek örgütlerinin de ba at sorumluluk alanlarından biridir.
KAYNAKLAR
1- Hesapçıo lu, M., Ö retim lke ve Yöntemleri, (1997), Beta Yayınları, stanbul
2- Okçabol, R., Halk E itimi (Yeti kin E itimi), (1996) Der Yayınları, stanbul
3- Demirel, Ö., E itim Terimleri Sözlü ü, (1993), USEM Yayınları, Ankara
24
4- Fi ek, N.H., Hekimlikte Sürekli E itim, (1976) Türkiye Tıp Akademisi Mecmuası 10:
sayı 4
5- UNESCO, Recurrent Education,1973 Mimograf
6- Vural, Hüseyin, Sürekli E itim ve Süreksizlikler,
7891011121314151617-
18192021222324252627-
28-
Sürekli E itim Merkezi , Orta
Do u Teknik Üniversitesi, Ankara,//sem.metu.edu.tr, Eri im:13.03.2006)
Health 21, Health For All in the 21st Century, (1999) WHO Regional Office,
Copenhagen
Woodward, I. (ed), (1996) Continuing Professional Development: Issues in Design
and Delivery, Cassell, London
Buckley, R., Caple, J., (1992) The Theory and Practice of Training, Kogan Page
Ltd, London
Gibbons, A. (1994) CPD – Whose Learning is it Anyway?, Training &
Development, March 1994
Humphreys, J., Quinn, F.M.(eds), (1994) Health Care Education: The Challenge of
the Market, Chapman & Hall, London
Continuing medical education for physicians: Report of WHO Expert Committee,
(1973) WHO Tech. Rep.Ser. No.534
Institute of Training and Development (1993) Continuous professional
development: a policy statement Marlow, Institute of Training & Development
Lester, S (1995) "Professional qualifications and continuing development: a
practitioner perspective", Capability 1 (4), 16-22
Taymaz, H., (1997) Hizmet çi E itim: Kavramlar, lkeler, Yöntemler, TAKAV
Matbaası, Ankara,
Kavuncuba ı, ., (2000) Hastane ve Sa lık Kurumları Yönetimi, Siyasal Kitabevi,
Ankara
Bilir, M. Mesleki Geli menin Gere i Olarak Ya am Boyu Ö renme, Ya am Boyu
Ö renme Sempozyumu 9-10 Aralık 2004, Bildiri Kitabı, PEGEM Yayıncılık,
Ankara
Ayhan, S., Dünden Bugüne Ya am Boyu Ö renme, Ya am Boyu Ö renme
Sempozyumu 9-10 Aralık 2004, Bildiri Kitabı, PEGEM Yayıncılık, Ankara
Sayılan, F., Herkes çin E itim, Ya am Boyu Ö renme Sempozyumu 9-10 Aralık
2004, Bildiri Kitabı, PEGEM Yayıncılık, Ankara
OECD, (1973) Recurrent Education, A Strategy For Lifelong Learning
OECD, (2006) Work on Education,
EC, 2000, A Memorandum on Lifelong Learning, Brussels,
http://europa.eu.int./com/education/life/memoen/pdf
Koosgaard, O., (1997) Internationalization and Globalization, Adult Education and
Development, No:49,; 9-28
Continuing medical education for physicians: Report of WHO Expert Committee,
(1973).WHO Tech. Rep.Ser. No.534
Ljubljana Charter on reforming health care in Europe. (1996) WHO Regional
Office, Copenhagen
T.C. Sa lık Bakanlı ı, (2001) Herkese Sa lık, Türkiye’nin Hedef ve Stratejileri,
Ankara
Birinci Basamak Sa lık Hizmetlerinde Sürekli Mesleksel Geli im, Kalite Geli tirme
le Sürekli Tıp E itiminin Entegrasyonu, 2005, EURACT, Eurepean Academy of
Teachers (Çev: Aktürk ve arkada ları) Ediren
Haines, A., Kuruvilla, S., Borchert, M., Bridging the implementation gap between
knowledge and action for health, Bulletin of the World Health Organization,
October 2004, 82 (10) 724-32
25
TEMEL SA LIK H ZMETLER NDE SÜREKL E T M N GEREKS N M N N
BEL RLENMES VE YÖNTEM
Prof. Dr. Ça atay Güler
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD.
Temel sa lık hizmetlerinde e itim konusunu tartı madan önce bazı temel
bilgilerin hatırlanmasında yarar vardır.
6-12 Eylül 1978 de Alma Ata'
da toplanan 134 ülke ve 67 uluslararası örgüt
temsilcisi bir bildirge imzaladılar. Bu toplantıya 70 ülke sa lık ve 40 ülke ise e itim,
tarım yada maliye bakanları ile katılmı lardır.
Dünyadaki genel sa lık düzeyi ile ilgili a a ıdaki saptamalar böyle bir sa lık
sözle mesinin imzalanmasını gerekli kılan ko ulları hazırlamı tır:
1973 yılında toplanan DSÖ Kurulu bir çok ülkede sa lık hizmetlerinde ki
geli menin gerek nicelik ve gerekse nitelik olarak toplumların geli mi lik düzeyi ile
paralellik göstermedi ini, sunulan hizmetin toplum bireylerinin beklentilerine uymadı ını
belirlemi tir.
1. Yakla ık bir milyar ki i yoksulluk, kötü beslenme ve hastalıklar nedeniyle
yetemez derecede dü kün ve çalı amaz durumda ve gelecekleri için ümitsizdir.
2. Bazı ülkelerde do u tan beklenen ya am süresi 72 iken bazılarında 55 yıl
kadardır. Kimi ülkelerde özellikle bazı Afrika ve Asya ülkelerinde bu ya 50 nin altında
da olabilmektedir.
3. Geli mekte olan bir kısım ülkede do an her bebekten ikisi birinci ya gününü,
birisi be inci ya gününü görmeden ölmektedir. Bunlardan sadece be tanesi 40. ya
gününü görebilmektedir.
4. Geli mekte olan ülkelerde insanlar, korunulabilir sa lık sorunları nedeniyle
ölmektedirler. Halen geli mekte olan ülkelerin sorunları olarak bilinen kalp damar
hastalıkları, kanser ve kazalara ba lı ölümler de geli mekte olan ülkelerde giderek
artmaktadır.
5. Geli mekte olan ülkelerde her yıl do an seksen milyon bebekten 72 milyonu
hiç bir hastalı a kar ı a ılanamamaktadır.
6. Dünyada 1. 2 milyar ki i sıtma ku a ında ya amaktadır. Yalnız Afrika’da, her
yıl bir milyon çocuk sıtma nedeniyle ölmektedir.
7. Geli mi ülkelerde ki i ba ına günde 3400 kalorilik bir a ırı gıda tüketimi
oldu u halde geli mekte olan ülkelerde 2000-2400 kalori tüketilmektedir.
8. Çevre ko ulları bozuktur. Özellikle geli mekte olan ülkelerde endüstrile me
ve hızlı kentle me sorunu daha da a ırla tırmaktadır.
9. Ki ilerin e itim düzeyi ile sa lık düzeyleri arasında çok yakın ili ki olmasına
kar ın, dünyada 900 milyon yeti kin okuma yazma bilmemektedir.
10. Bütün bu zorluklara kar ın, dünya nüfusunun üçte ikisi sa lık hizmetlerinden
yoksundur. Özellikle geli mekte olan bazı ülkelerde yüz bin ki i ba ına ellinin altında
sa lık personeli dü mektedir. Bu oran geli mi ülkelere oranla 15 kat daha fazladır.
Alma Ata bildirgesi temel sa lık hizmetleri ile ilgili olarak a a ıdaki tanımı
getirmi tir: Temel sa lık hizmetleri, bir toplumdaki bireylerin ve ailelerin ço u tarafından
kabul edilecek yollardan, onların tam olarak katılımlarının sa lanması ile, ülke ve
toplumca kar ılanılabilir bir harcama kar ılı ında onlara götürülen esas sa lık
hizmetidir. Temel sa lık hizmetleri sa lık hizmetlerinin çekirde ini olu turur ve genel
anlamdaki toplumsal ve ekonomik kalkınmanın vazgeçilmez bir parçasıdır. TSH ulusal
sa lık sisteminin sa lık hizmetleri zincirinin, insanların çalı tı ı ve ya adı ı yerlerin
olabildi ince yakınına götürülmü , bireylerin ailelerin ve toplumun ilk ba vuru yeri olan,
birinci basama ını olu turur. Temel sa lık hizmetleri ülke sa lı ının tümünü ilgilendiren
bir kavram ve örgütlenme temelidir. Sa lık hizmetlerinin do u tan bir hak oldu unun
kabulünü, herkesin kendi sa lı ıyla ilgili yükümlülükleri bir görev olarak almasını,
sektörler arası i birli ini, ve geli mi ülkelerin katkısı gere ini vurgulayan bir kavramdır.
Her ülkenin kendi sorunlarını çözmeye yönelik ve ko ullarına uygun bir hizmet modeli
26
geli tirmesi, hizmetin en uçta ki noktalara iletilmesi, birinci ikinci ve üçüncü basamak
sa lık hizmetlerinin birbiriyle ba lantısı sa lanmasını, sektörler arası i birli inin,
toplumun sa lık hizmetlerine katılımının sa lanması gere i üzerinde sık sık
durulmu tur. Temel sa lık hizmetinde koruyucu hekimlik hizmeti ile birinci basamak ve
evde tedavi uygulamaları bir bütün olarak yer alır.
Alma Ata bildirgesinde vazgeçilmez en alt sa lık bakım düzeyi, en az bakım
düzeyi minimal care, kavramı üzerinde durulmu tur. Bu sekiz a amada incelenir:
1, Halkın sa lık e itimi
2. Beslenme durumunun geli tirilmesi
3. Temiz su sa lanması
4. Ana çocuk sa lı ı ve aile planlanması
5. Ba lıca bula ıcı hastalıklara kar ı ba ı ıklamanın sa lanması
6. Endemik hastalıkların kontrolü
7. Sık görülen hastalıklar ve yaralanmaların uygun tedavisinin sa lanması
8. Temel ilaçların sa lanması
Alma Ata bildirgesi bazı öneriler getirmi tir:
1. Sa lık ekonomi ve sosyal kalkınmanın temel ö esidir.
2. Toplum bireylerinin sa lık hizmetlerinin planlanmasına ve uygulanmasına
katkıda bulunmalıdır.
3. Sa lık hizmetlerinde sektörler arası i birli i gerekir. Hükümetler bu i birli inin
sa lanmasına katkıda bulunmalıdır.
4. Temel sa lık hizmetleri en azından sa lık sorunlarının tanınmasını, uygun
beslenme, yeterli ve sa lıklı su sa lanması, aile planlaması ve di er ana çocuk sa lı ı
hizmetleri, ba lıca bula ıcı hastalıklara kar ı ba ı ıklama, yerel endemik hastalıkları
önleme ve kontrol etme, sık görülen hastalık ve yaralanmaların uygun tedavisinin
sa lanması, gerekli temel ilaçların sa lanması gibi ö eleri içermelidir.
5. Sa lık hizmetleri toplumdaki herkese onların kabul edebilecekleri biçimde ve
entegre olarak verilmelidir.
6. Duyarlı ve risk altındaki grupların özel gereksinimlerine a ırlık verilmesi
7. Temel sa lık hizmetlerinin ulusal sa lık hizmetleri ile bütünleyici olarak
sunulması
8. Ekip anlayı ı içerisinde hekim dı ı personel kullanımına önem, gerekirse
öncelik verilmelidir.
9. Sa lık hizmetlerinin yeterli ve etkin denetiminin sa lanmasını
10. Sa lık personelinin uygun e itimi
11. Geri kalmı bölgeler için özendirici önlemler
12. Sa lık uygulamaları ile ilgili olarak uygun teknolojinin sa lanması
13, Temel sa lık hizmetleriyle ilgili uygun olanak ve lojistik destek sa lanması
14. Gerekli temel ilaçların sa lanması olarak sıralanan öneriler tüm dünya
ülkelerince yaygın olarak benimsendikten sonra amaçların gerçekle tirilmesi için
çalı malara ba lanmı tır.
nsan sa lı ının bir çok açıdan çevreden önemli ölçüde etkilendi ini biliyoruz.
Bir çok hastalık çevresel etmenlerce ba latılır, sürdürülür veya çevresel etkenlere ba lı
olarak alevlenmeler gösterir. nsanın dı ındaki her ey çevrenin ö esidir. Çevre ki i
üzerindeki dı etkilerin bütünüdür.
Çevrede sa lı ı do rudan ya da dolaylı etkileyen önemli etkenler
bulunmaktadır. Çevre bir ya amı sürdürme ve sa lama sistemidir. Su, yiyecek ve
barınak bu sistemin en önemli ö elerini olu turur. Sa lık açısından baktı ımızda çevre
üç ana grupta incelenir:Fizik, biyolojik ve sosyokültürel çevre.
Bu durumda çevre; hastalıklar için zemin hazırlayan, do rudan hastalık nedeni
olabilen, bazı hastalıkların gidi ini ve sonucunu etkileyen. , bazı hastalıkların da
yayılmasını kolayla tıran bir faktör olarak kar ımıza çıkmaktadır. Fizik ve biyolojik
çevre yakından ili kilidir. Sözgelimi iklim canlıların ya aması ve ço almasıyla yakından
ili kilidir. Jeolojik ve co rafik özellikler toplumlar arasındaki ba lantıyı olu turmaktadır
ve hastalık etkenlerinin yayılımıyla da ba lantısı olabilir. nsanlarca olu turulan yapay
27
çevre ko ulları insanlar ve insan toplulukları üzerinde giderek çok daha önemli
boyutlarda etkili olmaya ba lamı tır. Uzay yolculukları veya deniz altı bilimsel ara tırma
merkezlerinde oldu u gibi kimi zaman da bu yapay çevre ko ulları ki inin varlı ını
sürdürebilmesi için vazgeçilmez durumdadır.
Bu nedenle insanların çevreleriyle etkile imlerinin de erlendirilmesi halk
sa lı ının önemli konularından birisini olu turmaktadır. Çevre sorunlarının her boyutu
halk sa lı ı görevlilerinin göz önünde tutmak zorunda oldu u etmenlerdir.
Çevresel etmenler üç ana kategoride geli im göstermi tir:
1. Geçmi te mesleki etkilenime daha büyük önem verilmi tir.
2. Son yıllarda su, hava ve yiyecek kirlili i sorunları a ırlık kazanmı tır. Özellikle
bu gibi etkilenimin sa lık üzerindeki etkilerinin belirlenmesine yönelik çabalara a ırlık
verilmi tir.
3. Günümüzde tüm çevresel etmenlerin sosyal çevre ile birlikte ele alınması
temel yakla ımı olu turmaktadır.
Çevrede sa lı ı olumsuz etkileyen tüm etmenlerin olumlu hale getirilmesi
çalı malarının tümü çevre sa lı ı terimi ile açıklanmaktadır. Burada çevrede sa lı a
zarar verecek tüm etkenlerin ortadan kaldırılması esastır. Sa lık personeli bu
uygulamaların her a amasında do rudan sorumlu en önemli meslek grubudur.
Çevre sa lı ı bir çok meslek grubunun ekip hizmeti sunmasını gerektiren
önemli bir sa lık sorunudur. Bir çok sektörün i birli i olmadan çevre sa lı ı
sorunlarının çözümü mümkün olmaz. Çevre sa lı ı, çevre fizyolojisi, uygulamalı
fizyoloji gibi bilim dalları ile ba lantılıdır. Uygulamalı fizyoloji ve çevre fizyolojisi
çevredeki olumsuz etkilerin insan ve canlı fizyolojisi üzerindeki etkilerini incelemektedir.
. Sa lık elemanları, sa lık ve çevre mühendisleri çevre sa lı ı konusunda i birli i
yapmak zorundadır.
Toplumun ekonomik yapısı, ekonomik kalkınma çabaları ile ba lantılı olup,
kentle me süreci ile de yakından ili kilidir. Bunun sonucunda ba langıçta alınacak
koruyucu önlemler pahalı gibi görünürse de, sonradan bozulan çevrenin düzeltilmesiyle
ilgili çabaların maliyeti ve olumsuz sonuçları göz önüne alındı ında daha ucuz bir
yöntemdir. Bütün bu kavramların yanı sıra giderek geli en “çevre hekimli i kavramı “ da
konunun boyutunu oldukça de i tirmi tir.
Çevresel etmenlerin insan sa lı ı üzerindeki etkilerinin yarattı ı sonuçların özgül
olmaması konunun tam bir sistem yakla ımıyla ele alınmasını zorunlu kılar. Genel
ilkeleri ayrıntılı olarak sıralamak istersek:
1. Her çevresel kirletici ve stresin kayna ı ve do ası ara tırılmalıdır.
2. Bunun nasıl ve hangi biçimde insanlara etkiledi i belirlenmelidir.
3. Etki ölçülebilmelidir.
4. Mümkün olan her zaman ve yerde kontrol önlemleri alınmalıdır.
Sa lık meslek örgütlerinin çevre sa lı ı açısından en önemli i levleri ilgili
meslek gruplarının sistemli bir meslek içi e itimi sa layacak teknik alt yapının
hazırlanması, ilgili teknik kurum ve kurulu ların konuyla ilgili i birli inin sa lanmasıdır.
Temel sa lık hizmetleriyle ilgili olarak ülkemizde alınan yol
Kimi geli mekte olan ülkelerin gelene inde ula ılabilir yerde örgün e itim görmü
sa lık görevlisi bulunmamaktadır. Bu gelene in bulundu u ülkelerde sa lık göstergeleri
yıllar sonra bulunmayanlara göre sosyoekonomik düzeyleri arasında fark olmamasına
kar ın daha iyi durumdadır. Ula ılabilir yerde örgün e itimden geçmi sa lık personeli
ve hekimin bulunmadı ı ülkeler ça ın gerektirdi i en üst düzey araç gereç ve
donanıma sahip hastaneler açtıkları halde toplum sa lık düzeyinin yükseltilmesinde
ba arılı olamamı lardır. Yoksul ve e itimsiz halk kitleleri mutabbiplerin elinde kalmı tır.
Sa lık uygulamalarında hurafeler ve bo inançlar hakim olmu tur.
ster geli mi ister geli mekte olsun tüm ülkelerde hastaların hekime
ba vurmalarında mesafenin önemi çok iyi bilinmektedir (1) Ula ım zorlu u ve kültürel
düzey mesafenin etkisini artırmaktadır. Bugün kendilerine özgü ve bir oranda etkili
sa lık sistemine sahip olan ülkelerde ula ılabilir yerde örgün e itim almı sa lık
personelinin varlı ı yüzyıllar öncesinden sa lanabilmi tir.
28
Sa lık hizmetlerinin sosyalle tirilmesiyle ilgili yasa ile getirilen sistem kırsal ve
kentsel bölgelerde kurulan sa lık ocakları ile koruyucu ve tedavi edici hizmetlerin bir
bütün olarak sunulmasını, sa lık ocakları ile hastanelerin ba ını kurarak söz konusu iki
basama ın birbiriyle ba lanmasını amaçlamaktaydı.
Hekimli in geli imi genellikle bulgusal, laboratuvar ve klinik dönemler olmak
üzere üçe ayrılmaktadır. Ba langıçta her hastalık belirtisi ayrı hastalık olarak
algılandı ından bunların giderilmesi hastalı ın tedavisi olarak kabul edilmi tir. E itim
düzeyi ve sosyo ekonomik düzeyi dü ük ülkelerin ço unda hala hastalıkla- hastalık
bulguları karı tırılır. Hasta istismarında hastalık belirtilerine yönelik tedavi uygulamaları
önemli yer tutar. Hekimlik geli iminde bu dönem genellikle “bulgusal dönem “ olarak
adlandırılmaktadır. 1880 yılında Pasteur ve arkada larının hastalık etkenini bulmadan
kuduz a ısını geli tirerek kuduzu önlemeleri, hastalı a yönelik laboratuvar
çalı malarının ön plana geçti i dönemi getirmi tir. Bu dönem hastadan çok hastalı a
a ırlık verildi i dönemidir. Hekimli in laboratuvar dönemi olarak adlandırılır. Daha
sonra aynı etkenle kar ıla masına ra men herkesin hastalanmadı ının anla ılması her
hastanın kendine özgü ko ullarıyla ele alınması gere ini ortaya çıkarınca “hastalık
yoktur, hasta vardır” ilkesinin hakim oldu u “hekimli in klinik dönemi” ortaya çıkmı tır.
(2) Ellili yıllara do ru ise halk sa lı ı dönemine ula ılmı tır. Bu dönemde sa lık
hizmetlerinin bir “insan hakkı” oldu u kavramı geli mi tir. Nitekim 1946 yılında
yayınlanmı olan insan hakları bildirgesinde de “Irk, din, politik, inanç, ekonomik ve
sosyal durum farkı gözetilmeksizin herkesin eri ebilecek en yüksek sa lık düzeyine
ula ması temel haklardan biridir. ” Denilmektedir (3) II. Dünya Sava ı sonrasında
sa lı ın insan hakkı olarak kabul edilmesi, insanın her yönden ve buna ba lı olarak
sa lık açısından çevresiyle bir bütün oldu unun anla ılması, hastalıklardan korunma
fikrinin ön plana geçmesi sa lıkla ilgili yakla ımda devrimsel bir de i im sa lamı tır (4)
1948 yılında kurulan Dünya Sa lık Örgütü “Sa lık, sadece hastalık ve sakatlı ın
olmayı ı de il, bedensel, ruhsal ve sosyal bakımdan tam bir iyilik halidir” tanımını
getirmi tir.
Hastalıklardan korunma kavramıyla birlikte birincil, ikincil ve üçüncül koruma
ilkeleri ön plana çıkmı tır. Birincil korunma insanlarda hastalıkların geli mesini
engellemeyi amaçlamaktadır. kincil koruma geli mesi önlenemeyen hastalıkların
tedavi edilebilir dönemde belirlenerek kontrol altına alınmasını amaçlar (1) Üçüncül
korunmada ise her eye ra men hastalıkların çıkması durumunda verebilece i zararın
en aza indirilmesi amaçlanır.
1978 yılında DSÖ yayınladı ı Alma Ata Bildirgesi ile temel sa lık hizmetlerinin
ilkeleri yayınlanmı tır. Bu bildirge ile sa lı ın tüm toplum bireylerine sosyal hakkaniyet
ilkesi içerisinde e it olarak götürülmesi, çevrenin olumlu hale getirilmesi, ki inin sa lıklı
iken de sa lık hizmeti alabilmesi, hastalıkların toplumsal ve kültürel nedenlerinin de ele
alınması, sa lık hizmetlerinin bir çok sektörün i birli iyle sunulması, korumaya öncelik
verilmesi, risk gruplarına öncelikli hizmet, en çok görülen, en çok sakat bırakan ve en
çok öldüren hastalıklara öncelik verilmesi, her üç koruyucu hekimlik hizmetinin bir
bütün olarak verilmesi, sa lık hizmetinin bir ekip hizmeti olarak sunulması gerekti i
belirtilmi tir. Ekonomik kalkınma ile sa lık düzeyinin kar ılıklı etkile im içerisinde
bulundu u, herkesin kendi sa lı ını korumakla sorumlu oldu u, hizmetin sunumu ve
planlanmasına toplum bireylerinin katılmasının gere i, uluslar arası i birli inin önemi
vurgulanmı tır. Sa lık hizmet sistemi ve modelinin ülkeye uygun olması gerekti i
belirtilmi tir. Bu ilkelerin ço u 1960 yılında çıkartılmı olan Sa lık Hizmetlerinin
Sosyalle tirilmesi yasası ile ülkemizde uygulamaya sokulmu durumdaydı. (2)
1920 de, kurulan Sa lık ve Sosyal Yardım Bakanlı ı ülkenin barı a kavu tu u
1923 tarihinden itibaren yurdun sa lık ve sosyal durumu için en önemli sorunları
olu turan sıtma, frengi, trahom gibi hastalıklarla sava a ba lamı ve iyi sonuçlar
almı tır. Cumhuriyetle birlikte adeta “bir sa lık kurtulu sava ı “ ba latılmı tır. Nitekim
ba langıçta bu gibi hastalıkların bazılarına yönelik dikey örgütlenme bunun getirdi i
önemli zorunluluklardan biridir. Tedavide örnek kurulu lar kurulmakla birlikte tedavi
uygulamalarında yerel yönetimlerin ve il özel idarelerinin devreye girmesi
29
amaçlanmı tır. Ancak koruyucu hekimlik uygulamalarının güçlü bir merkezi yönetim ve
etkili bir örgütlenme olmaksızın kurulamayaca ı görüldü ünden hepsinde Sa lık
Bakanlı ının merkezi otoritesini güçlendirmeye yönelik önlemler çok akılcı biçimde
atılmı tır. Sa lık Bakanlı ının “Sosyal Yardım” kavramıyla birle tirilen bir kuramsal
yakla ımı benimsemesi olayın sosyal boyutlarının göz ardı edilemeyece inin açıkça
görüldü ünü gösteren önemli bir kanıttır.
Cumhuriyet dönemindeki sa lık örgütlenmesini destekleyecek sa lık personeli alt
yapısında “Sa lık Memuru” “Köy ebeleri” adıyla tanımlanan personel hemen hemen
dünyadaki ilk sistemli halk sa lı ı hem iresi örneklerini olu turur. Personelin adından
çok onlara verilen temel görev ve sorumluluklara bakıldı ında bu özellikleri hemen
görülecektir. . E itimli sa lık personelini ula ılabilir kılmak, koruyucu sa lık hizmetlerini
sa lık örgütünün temel i levlerinden biri haline getirmek çabası çok belirgindir.
Cumhuriyetin ilk yıllarında çıkartılan yasalar incelendi inde ülkenin var olan
sa lık sorunlarının çok iyi analiz edildi i görülür. Bu analizlerin sonucunda uzun vadeli
ve sistemli bir çözüm yakla ımı hakimdir.
Refik Saydam, daha sonra ilk Sa lık Bakanlı ı döneminde Behçet Uz bu
yakla ımı çok belirgin biçimde korumu lardır. Kaynakların büyük oranda koruyucu
hekimlik uygulamalarının etkinle tirilmesi yönünde kullanılması birçok sa lık sorununun
çözümünü sa lamı tır. Behçet Uz’un ikinci Sa lık Bakanlı ı döneminde tedavinin ön
plana çıkartılmaya ba ladı ı görülür. Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde yapılan yasal ve
yapısal alt yapı koruyucu hekimlik uygulamalarıyla ilgili zayıflamayı bir ölçüde
engellemekle birlikte koruyucu hekimlik uygulamalarının ikinci plana itilmeye
ba ladı ını görüyoruz.
Sa lık Hizmetlerinin Sosyalle tirilmesi Hakkındaki Kanun’un çıkartılmasıyla temel
sa lık hizmetlerinin çözümü, koruyucu ve tedavi edici hizmetlerinin birinci basamaktan
son basama a kadar entegre biçimde verilmesi, ekip hizmeti sunulması, “çok görülen
çok sakat bırakan ve çok öldüren” sa lık sorunlarına öncelik tanınması, hekimin ve
sa lık personelinin özlük haklarının güçlendirilmesi, personel e itimi, gelecekte sa lık
planlama ve kaynak ayırımında kullanılacak temel sa lık verilerinin belirlenmesini
sa layacak güçlü bir sa lık kayıt sisteminin kurulması, sa lık personelinin e itimi vb
konular ülkeye ko ullarına uygun biçimde bütünle tirilmi tir. Bu yasanın etkin olarak
uygulanmaya ba landı ı Do u Anadolu Bölgesi, Batıda Edirne gibi kentsel bölgeler
kısa sürede çok belirgin iyile tirmeler sa lamı tır. Herhangi bir zorunlu hizmet
yakla ımı olmaksızın en uç birimlerde dahi yeterli personel sayısına ula ılabilmi tir.
Sa lık Hizmetlerinin Sosyalle tirilmesiyle sa lık hizmet örgütlenmesine nüfus
esası gelmi , en uçta halk sa lı ı hem ireli i niteli i kazandırılmı ve sorumlulu u
verilmi sa lık evi ebelerinin sa lık evi birimlerinde 2000-3000 ki iye hizmet vermesi,
her 7000-10000 nüfusa idari örgütlenme göz önüne alınmaksızın bir sa lık oca ı
kurulması öngörülmü tür. Sa lık oca ında hekimin liderli inde halk sa lı ı hem iresi,
sa lık memuru, tıbbi sekreter ve ebelerden olu an bir ekip tanımlanmı tır. 224 sayılı
kanun ve ilgili 154 sayılı yönergede yıllar sonra Alma Ata Bildirgesinde sıralanan tüm
ilkeler yıllar öncesinden kabul edilerek ilkeler ve hizmet sorumlulukları halinde
sıralanmı tır. Koruyucu ve tedavi edici hizmetlerin bir arada yürütülmesi,. tedavi edici
sa lık hizmetlerinde birinci ve ikinci basamaklar arasında sevk zinciri kurulması
amaçlanmı tır. (1)
SHSHK un çıkmasından çok sonra 6-12 Eylül 1978'
de, Kazakistan
Cumhuriyeti’nin ba kenti Alma-Ata'
da toplanan "TSH Konferansı'
nda temel sa lık
sorunlarının çözümü için uyulması gereken temel ilkeler kararla tırılmı tır. Bu ilkelerin
SHSHK yakla ımıyla nerede ise bire bir uyu ması söz konusu yasanın ülke sa lık
sorunlarının gerçek bir etüdünden sonra hazırlandı ını gösteren önemli bir
göstergedir(5).
Söz konusu toplantıda temel sa lık hizmetleri ile ilgili olarak getirilen tanım çok
önemlidir: “TSH, bir toplumdaki birey ve ailelerin geneli tarafından kabul edilecek
yollardan, onların tam olarak katılımları ile, ülke ve toplumca kar ılanabilir bir harcama
kar ılı ında onlara götürülen esas sa lık hizmetidir. TSH, ülkenin sa lık hizmetinin
30
çekirde ini olu turur ve genel anlamdaki toplumsal ve ekonomik kalkınmanın
vazgeçilmez bir parçasıdır, TSH, ulusal sa lık sisteminin, insanların ya adı ı ve
çalı tı ı yerlerin mümkün oldu u kadar yakınma götürülmü , bireylerin, ailelerin ve
toplumun ilk ba vuru yeri olan, sa lık hizmeti zincirinin birinci halkasını olu turur”
SHSHK un öngörüleri ve getirdi i ülke gereksinim tanımı bu tanımı tümüyle
kapsamaktadır. Ancak birkaç yıl içerisinde sisteme yapılan müdahaleler, uygulamanın
amaçlarının sonradan gelen Bakanlarca tam kavranamamı
olması, tedavi
uygulamalarının popüler özelli i sistemin i levselli ini ortadan kaldıran amaçlı
müdahaleleri do urmu tur. Görünürde ülkede giderek yaygınla tırıldı ı görünümü
verilirken sistemin temel dayanakları ortadan kaldırılmı tır.
Nitekim kanunun ruhuna uygun üniversite destekli model bölgelerin kaldırılması
bu sistemli çabaların son adımıdır. Ulusal sa lık sisteminin gerek kırsal gerekse kentsel
kesimlerde etkinli ini gösteren bilimsel çalı maların yürütülmesiyle ilgili verileri
sa layacak sa lık kayıt sisteminin yok edilmesi en büyük darbelerden birisidir. Ülkenin
sa lık kayıt sisteminin i levsiz duruma getirilmesiyle toplumun temel gereksinimlerine
dayanan bir sa lık politikası izlenmesini sa layacak temel dayanak ortadan
kaldırılmı tır. Bunu borçlanarak yapılan büyük bütçeli, ancak “gereksinimleri” kredi
veren kurulu un belirledi i sonuçlarından da “ülkenin politika geli tirme “ “kaynak
da ılımını ülke sorunlarını çözmeye yönelik düzenlemeleri” yapmak için de il sanki bir
“piyasa yönlendirmesi” “pazar belirlenmesi” amacıyla yararlanılır duruma gelinmi tir.
Sa lık Bakanlı ı’nın isminden “Sosyal” teriminin çıkartılması “Sosyal Devlet”
yakla ımının artık benimsenmedi ini gösteren önemli ipuçlarından birisi oldu u
anla ılmı tır.
Getirilen bu nokta SHSHK un öngördü ü sistemin ülke sa lık sorunlarını
çözemedi i (yani uygulatılmayan bir sistemin ba arısız oldu u!) tartı malarını ba latan,
ülkeye uygunlu u hiç sorgulanmaksızın “maliyetin kar ılandı ı oranda tedavi”
hedefleyen, sa lı ı sadece hastalananların tedavisi olarak gören sistemlerin
dayatılmaya çalı ıldı ı bir sürecin ön adımıdır.
Ku kusuz yasalarda ve sistemde zamanın gerektirdi i, bilimsel esaslara dayanan
düzenlemelerin yapılması kaçınılmazdır. Ancak her yapılan müdahalenin ulusal sa lık
sisteminin yeni ba tan alt üst edilmesini gerektirmeyece i de açıktır. Sa lık finansman
modelleriyle “sa lık hizmet” sisteminin özde kavramlarmı gibi ele alınıp sunulması
“ulusal bir modelden” çok sadece “kar-zarar” hesabının yapıldı ı günü birlik alı veri
modellerinin öngörüldü ünü ortaya koymaktadır. Oysa “kazanç “ hanesine yazılan
günlük para girdilerinin yanında asla hesaplanmayan “koruyucu hekimlik yatırımları” hiç
hesaba katılmamaktadır.
Yasalarla ilgili olarak yapılacak de erlendirmelerde en büyük hatalardan biri
bunun maddelerinin, maddelerin dili yada kaç yıl önce çıkartıldı ının tartı ılmasıdır. “Elli
yıllık kanun” “seksen yıllık kanun”’un günümüzün gereksinimlerine cevap verip
vermedi i tartı ma ortamına sürülür. Bu tartı maları öylesine bir noktaya sürüklenir ki,
onun yerine getirilecek olanının yasanın, bir önceki yasanın gerekçesini olu turan
sorunlara çözüm getirip getirmeyece i üzerinde durulmaz bile.
Genel esaslarıyla ilgili açıklamada öncelikli olarak vurgulanan konulardan
birisi de koruyucu hekimlik uygulamalarıdır. Geçmi te yapılan koruyucu sa lık
hizmetlerinin önemi küçümsenmemekle birlikte yetersizli i ortaya konulmakta,
bunun daha etkin hale getirilmesine olanak gereksinim açıklanmaktadır(6).
Vurgulanan öncelikli koruyucu sa lık hizmeti sorunları arasında “bula ıcı
hastalıklar” “ana çocuk sa lı ı hizmetlerinin yetersizli i” belirtilmektedir. Ana çocuk
sa lı ı ile ilgili sorunlar devam etmektedir. Ana çocuk sa lı ı ile ilgili önlenebilir
sa lık sorunlarının tüm ülke boyutunda çözümlenmesine önemli katkılar yapacak
koruyucu hekimlik uygulamaları ile ilgili sistem ortadan kalkmı , ancak ba vurana
“tedavi” hizmeti sunulan bir yakla ım ön plana çıkartılmı tır. Bula ıcı hastalıklarla
ilgili bazı eski sorunların çözümüne kısa süreli uygulanabilen SHSHK la kurulan
sistem önemli katkılar yapmı ancak sistemin çökertilmesinden sonra “yeniden
ba kaldırmalar” ve kene ile bula an hastalıklar dahil olmak üzere ülkemizde daha
31
önceden sorun olmayan bir çok hastalık ortaya çıkmaya ba lamı tır. Bu gibi yeni
sa lık sorunları hemen tepki verecek bir sistem ortadan kalktı ı için gelecekte
önemli hasarlar yapacaktır. Getirilmek istenen sistem modelleri böyle bir tepkiyi
do asında ta ımamaktadır.
Yasa gerekçesinin genel açıklamalarında tedavi alanında çalı an hekimlerle
koruyucu hekimlik alanında çalı anlarda arasında ekonomik sosyal uçurumlar
bulundu u, bunun kapatılması gerekti i vurgulanırken getirilmek istenen yeni
modellerde ve yapılan “performans kriterleri yakla ımı “ nedeniyle koruyucu
hekimlik alanında çalı anlar özendirilmek bir yana adeta ikinci sınıf sa lık personeli
durumuna dü ürülmektedir.
Genel açıklamalar yetersiz veri toplama hizmetlerini önemli bir halk sa lı ı
sorunu olarak vurgulamaktadır. Nitekim SHSHK un etkin olarak uygulandı ı
dönemlerde önemli bir veri kayna ı olan, kolayca bilgiye dönü ebilen kayıt ve
bildirim sistemi ortadan kalkmı tır. Daha önce de vurgulandı ı gibi krediyi veren
kurulu un öngördü ü verilerin ve bilginin toplanmasına yönelik “proje bazlı”
de erlendirmeler ülkemize çok sınırlı “yararlı veri” sa lamaktadır. Sistem DRIPS
(Data rich information poor syndrome) sendromuna yakalanmı tır. Kullanılabilirli i
dü ük güvenilmesi mümkün olmayan veri yükü bilgiye dönü memektedir. Son
zamanlarda “en kötü veri verisizlikten iyidir” mazeretinin arkasına saklanılmaya
çalı ılması bu nedenledir.
Koruyucu hekimlik uygulamaları arasında sayılan “halk için sa lık e itimi”
bütünüyle terkedilmi tir. Günümüzde halk “popüler” “teknoloji abartılı” magazin
bilgileriyle adeta bombardımana tutulmaktadır. Sa lık e itimi adı altında yapılan
yazılı ve görsel basın programları daha çok “gizli promosyon” a ırlıklı olmaktadır.
Çevre sa lı ı hizmetleri Sa lık Bakanlı ı dı ındaki Bakanlıklara yetki devri
nedeniyle hemen hemen i levsiz hale getirilmi tir. “Çevre” “ekoloji” “çevre sa lı ı”
kavramları birbirine karı mı , ilgisiz bakanlıklar yetki kapma tela ı içerisinde
hizmetin bütünlü ünü ve i levselli ini ortadan kaldırmı lardır. Çevre sa lı ı
açısından toplumun koruyucu kalkanı bir çok yerden delinmi gibidir. Giderek
sadece geli mi ülkelerin yönlendirdi i çevre sa lı ı sorunları ön plana çıkartılacak
bunların müdahale olana ı ortadan kaldırılmakta, ülke ekonomisiyle ilgili
handikaplar yaratacak yönlendirmelerin gerekçelerini olu turur hale gelmektedir.
Getirilmek istenen sistem bu durumu daha da kötüle tirecektir.
Sa lık laboratuar hizmetleri sadece tedavi amaçlı uygulamaların güdümünde
pahalı teknolojik bir uygulama haline getirilmi tir. Bu süreç hızlanacaktır. Hekim
hasta muayenesini ve anamnezi hemen hemen tümüyle yok sayarak daha hastayla
yüz yüze geldi inde laboratuar ka ıdı dolduran bir araç olmaya do ru itilmektedir.
Birinci basamak laboratuarı küçümsenmekte ve ihmal edilmektedir. Hekim
do rudan laboratuardan uzakla mı , bu hizmet ancak ileri teknoloji ve kit ba ımlı
laboratuar hizmetlerine dönü türülmü tür. Halk sa lı ı ile ilgili laboratuar hizmetleri
ise Sa lık Bakanlı ı dı ındaki ilgisiz bakanlıkların i levsiz ve akademik bir takım
yakla ımlarıyla ülkenin hiç yararlanamayaca ı akademik veriler sa layan yada hiç
i e yaramayan laboratuar uygulamalarına dönü mü tür.
Toplum beslenmesi ile ilgili sorunların çözümü büyük oranda ihmal edilmi ,
toplum reklamlar ve gizli yönlendirmelerle geleneksel temel beslenme kültüründen
de uzakla maya ba lamı tır. Gıda kodeksinin i levi, gıda sa lı ı uygulamalarıyla
karı tırılmı tır. “ekmek zenginle tirilmesi” “zenginle tirme” böyle durumlarda kötü
gidi i promosyonla maskeleyen aslında süreci daha da kötüle tirecek uygulamalar
durumuna gelmektedir. Ne kadar tehlikeli olaca ının farkına varılmadan ekmeklerde
demir zenginle tirilmesinden bile söz edilebilmektedir. “Anemi”nin ki iye özel ve
bilimsel dozajına uygun tedavi gerektiren bir sa lık sorunu oldu u unutulmaktadır. .
Hastaneler gerçek anlamda geli memektedir. Teknoloji ve fizik alt yapı
iyile tirmeleri herhangi bir fizibiliteye dayanmadı ından “hızla sermayenin
kurtarılması gereken” bu nedenle “endikasyon marjını” alabildi ine geni leterek
sa lık maliyetini artıran tehlikeli bir tuzak haline dönü mü tür. Önerilen modeller
32
geli mekte olan ülkelerde bu süreci çok hızlandırma e ilimindedir. Günümüzde
“ultrason” araçlarının eski dönemlerin “ayna” uygulamalarını da aratacak bir ekilde
kullanımı en tipik örneklerden birisidir.
Büyük kentlere hasta akımı SHSHK gerekçesinin genel açıklamalarında
vurgulanan önemli sorunlardan biridir. Günümüzde azalaca ına artmakta teknoloji
promosyonu, medyanın ve tedavi hizmeti yatırımlarının yönlendirilmesine ba lı
olarak daha da artmaktadır.
SHSHK çıkartıldı ında getirilen özlük hakları ve bunun sisteme ba lanmasıyla
sa lanan personel yeterlili i, ortadan kalkmı , zorunlu hizmetle dahi telafi
edilemeyen bu durum günümüzde bazı il ve ilçelerin hemen hiç doktorsuz kalması
sonucunu yaratmı tır. SHSHK hekim ve sa lık personelinin özlük haklarını sadece
ekonomik boyutta de il, e itim, uzmanla ma, gelecek güvencesi vb bir çok faktörü
kapsayan bir bütün olarak ele alan bir yakla ımı benimsemi ti. Bunları sa larken
tam gün çalı ma zorunlulu u getirilmi , hekimle hasta arasında para ili kisi ortadan
kaldırılmı tır. Böylece en basit “temel sa lık hizmeti” gereksinimi içerisinde olan
ki ilerin “mü teri” yakla ımıyla ele alınması engellenmi tir.
Gerekçesiyle ilgili genel açıklamalarda önemine de inen ve kurulan sistemin
do ası gere i ilaç kullanımında sistemli bir denetim sa layan SHSHK
uygulamasının ortadan kalkması ve bu yasanın öngördü ü hizmetin tek elden
yönetilmesi ilkesinin bir türlü uygulamaya sokulamaması nedeniyle ilaç sorunu
giderek büyümektedir. SHSHK akılcı ilaç kanunun kuramsal tartı masını yapmaya
bile gerek görmeden bunu sa layacak mekanizmayı kurmayı hedeflemi tir.
Günümüzde konunun sadece kuramsal tartı maları yapılırken uygulama ters yönde
geli mektedir. Geli mekte olan ülkelerde “kültür ve antibiyotik hassasiyet testleri”
bugünün “antibiyoti i” ni belirlemeye yönelik tuzaklar haline dönü mü tür. laç
tüketimi, firmaların etik olmayan promosyon yakla ımları, hekimlerin ilaç bilgisinin
yetersizli i, tüm sosyal güvenlik bütçelerini kemiren bir canavara dönü türmü tür.
Bunu getirilmeye çalı ılan çözüm “hekimin reçete sorumlulu unu ve yetkisini “
kısıtlamaya yönelik bir takım etkisiz uygulamalardan ibaret olabilmi tir. Bu yakla ım
akılcı ilaç kullanımına de il birinci basamak hekimlerinin reçete yazma makinesi
haline dönü mesi sonucunu vermi tir.
Merkezi otoritenin ve ulusal sistemin en büyük önem ta ıdı ı iki kurum sa lık
ve e itimdir ülkemizde bunun önemli sosyal ve kültürel gerekçeleri vardır. SHSHK
la ilgili genel giri açıklamalarında Bakanlık te kilatının yapısının neden bu amaçla
de i tirildi i vurgulanmaktadır. Günümüzde getirilmek istenen modeller ilk olarak
Sa lık Bakanlı ı’nın merkezi otoritesini ve etkinli ini azaltıcı te kilat modellerini ön
plana çıkartmaktadır.
SHSHK unun ilk maddesinin gerekçesi sa lı ın insan hakkı olma özelli ine
dayanmaktadır. Yasanın tüm öngörüleri “sosyal devlet” temeline dayanır. Buna
kar ın Bakanlı ın sosyal i levi tümüyle ortadan kaldırılmı tır. Hasta “fiziksel,
biyolojik ve sosyal çevresi” ile bir bütün olarak ele alınmamaktadır.
Yasanın birinci maddesinde sa lı ın evrensel bir “bir insan hakkı “ oldu u
belirtildikten sonra maddelerin gerekçeleri yukarıda belirtilen esaslar ı ı ında tek
tek sıralanmaktadır.
Bu gerekçelerin hepsi daha a ır biçimde varlı ını sürdürmektedir. Tartı ılan
yeni modeller bu sorunlara çözüm öngörmemektedir. Önerilecek her model
uygulatılmayan SHSHK gerekçelerini olu turan sorunlara hangi çözümleri getirdi ini
de ortaya koymak zorundadır.
Küreselle me
Burada yazının ba lı ından hareket edilerek ayrıntılı bir küreselle me
de erlendirmesi yapılmayacaktır. Küreselle me süreciyle sa lık bir tedavi endüstrisi
olarak görülmeye ba lanmı , koruyucu hekimlik ve tedavi edici hekimlik büyük oranda
birbirinden koparılmı , ayrı örgülerin görevi gibi görülmeye ba lanmı tır. Koruyucu
hekimlik uygulamaları insan gücü ve ekonomik deste ini yitirmeye ba lamı tır. Sa lık
hizmetlerine ula ımda ekonomik yeterlilik en büyük etmen haline gelmi tir.
33
Küreselle me süreciyle ilgili temel etmen olarak gösterilen küresel de i ikli in
dikkatli de erlendirilmesi gerekmektedir. Last halk sa lı ı açısından fiziksel,
biyolojik ve sosyal bakımdan küresel de i ikli in bile enlerini
öyle
sıralamaktadır(7, 8):
Global de i ikli in bile enleri:
klim de i ikli i
Stratosferde ozon zayıflaması
Kaynak yetersizli i
Çölle me
Çevresel kirlenme
Ekosistem de i iklikleri
Ba kaldıran patojenler
Demografik faktörler
Nüfus artı ı
Göç
Ekonomik, politik faktörler vb
Teknoloji
leti im
De erler
Dikkat edilirse iklim de i ikliklerinden kitlesel göçlere, sava lardan toplumsal
de erlerdeki de i ime kadar bir çok etmen vardır. Bunların ço unun SHSHK un
gerekçelerini ortadan kaldırmak bir yana çok daha büyük boyutlara ta ıyaca ı
kolayca görülmektedir.
Sonuçta ilgili yasanın gerekçeleri ortadan kalkmamı tır (9). Bu nedenle yeni
yapılacak tüm yasal düzenlemelerin bu gerekçelere yanıt vermesi gerekmektedir.
Sa lık personelinin TSH e itimi
Sa lık bedensel, ruhsal ve sosyal bakımlardan tam bir iyilik hali olarak
tanımlanır. Bu ö eler birbiri ile kar ılıklı etkile im halindedir. Ki inin sa lı ı ile ilgili bazı
faktörleri ana babadan genetiksel olarak aldı ı bilinmektedir. Di er önemli etken ise
ya adı ı çevredir. Toplumun di er bireyleri, beslenme, ya anılan bölge çevresel
ö elerdir. Çevre sürekli de i im içerisindedir. Sa lık açısından bu de i im daha da
belirgindir.
Ki i her gün her an sa lı ı ile ilgili kararlar verir ve seçimler yapar. Ki inin
davranı ları sa lı ıyla dolaylı yada dolaysız ili kidedir. Ki inin sa lıklı davranmasında
birinci ko ul sa lık bilgisine sahip olmasıdır. Ki inin karar ve davranı larında sa lık
bilgisi önemlidir. Ki inin sahip oldu u kuramsal sa lık bilgisinin yanı sıra, kendisi ve
çevresi ile ili kili bilgisi de sa lı ı ile yakından ili kilidir. Ki inin genetiksel özellikleri ve
çevresinin bile ik etkisi onun ba kalarından farklılı ını olu turur. etkile imi ve etkileri de
farklı olabilir. Ki iler ilgilerini deneyerek,. deneyimlerle, ba kalarından, do rudan
sistemli ö renimle kazanabilir. (10-13) Bilgilenme deneyim ve ö renme ya antıları ile
sa lanır. Ya antı ve ya am birbiri ile karı tırılmamalıdır. Ya antı herhangi bir olayın
ya anmasıdır. Do umdan ölüme kadar tüm ya antıların toplamına ya am denmektedir.
Batı ülkelerinde gerek ya ama ko ulları gerekse demografik ko ullar sa lık
e itiminin konularının önemli boyutta de i imine neden olmu tur. (14)
-Sa kalma, ya ama ve güvenlikten performansa
-Fizik güçten fiziksel yeterlili e
-Mental hijyenden mental etkinli e
-Sa lıklı toplumlardan sa lıklı çevre ve politikalara kayma söz konusudur. (7)
Sa kalma, fizik güç, mental hijyen ve sa lıklı toplum hedefleri geli mekte olan
ülkelerin büyük ço unlu unda temel hedef olma özelliklerini sürdürmektedir. Sosyal
devlet yakla ımının ortadan kalkması, tedavi yakla ımının ön plana çıkması, sa lı ın
piyasa ko ullarında de erlendirmesi bir sonraki evreleri hedeflemeyi olanaksız kılacak,
sayılan hedeflere ula ma olasılı ını da çok azaltacaktır. Yukarıdaki de i imi gösteren
geli mi ülkeler için önerilen modellerin “küreselle me tartı maları sürecinde” ülkemize
ta ınmaya çalı ılmasıyla ilgili önemli sorunlar vardır.
34
Geli mekte olan ülkelerde bula ıcı hastalıklar, beslenme yetersizlikleri ve
dengesizlikleri, güvenliksiz çalı ma ko ulları, ya anan çevre, sa lık bakım hizmetine
ula abilme yetersizli i, yetersiz bilgi ve örgütlenme gibi nedenlerle erken ölüm ve
önlenebilir hastalıkların etkisinde kalmaya devam etmektedir. (10-13)
Bir çok programın sa lık e itim bile eni bulunmasına ra men, sa lık e itimi
olarak tanımlanmamı olabilir.
“Sa lık e itimi” bireyin, sa lıklı olma ko ullarını hazırlayan, sa lıklı olmayı
mümkün kılan, ve güçlendiren; yada buna yönelik kolektif bir davranı için aynı etkileri
yapan ö renme ya antılarının herhangi bir bile imidir.
“Sa lı ı geli tirme” sa lıklı olabilmek için herhangi bir davranı ı veya ko ulu
destekleyen e itimsel, örgütsel, ekonomik ve çevresel desteklerin herhangi bir
bile imini tanımlamaktadır.
Sa lı ı geli tirme uygulamaları sorun olan davranı ın risk altındaki birey veya
grubun denetiminin ötesinde oldu unda sa lık e itiminden daha ileri bir uygulamadır.
Sa lı ı geli tirme halk sa lı ı ve koruyucu hekimli in önemli bir bile enidir. (15)
Amerika Birle ik Devletlerinde hastalıkları önlemeye yönelik ulusal strateji üç
bile eni içermektedir:
1. Sa lı ın davranı sal nedenlerine yönelik sa lı ı koruma uygulamaları
2. Çevresel nedenlere yönelik sa lı ı koruma uygulamaları
3. Tıpsal kaynakların ve hizmetlerin örgütlenmesine yönelik koruyucu hekimlik
uygulamaları.
leti im
leti imin sa lık davranı ı ile ili kisi genellikle sa lık e itiminin kapsamı içerisinde
incelenmektedir. Ancak tüketicilerin sa lık gereksinimi ile ili kisi bulunmayan ürünlerin
tanıtımı ve yaygınla tırılmasına yönelik olarak kullanılması durumunda farklı özellik
kazanmaktadır.
Algısal ve davranı sal de i ikliklerin süreklili i ö renici durumdaki ki inin pasif
de il aktif katılımıyla yakından ili kilidir. Bu nedenle sa lık e itimi bireylerin kendi sa lık
gereksinimlerini gönüllü olarak belirlemeleri esasına dayanmaktadır, Genellikle
hükümetler ve politik güçler de bu yakla ımı benimserler, Çünkü aksi taktirde
uygulamaların propaganda, zorlayıcı ve baskılayıcı olarak algılanması tehlikesi vardır.
Bu ise kamuoyunun direnmesine neden olur.
leti im;ortak bir anlama ve anla maya ula mak için, ki iler arasında bilgi
de i imi i lemlerinin tümüdür.
leti im ile topluma yapılabilecek önemli katkılar vardır:
1. Sa lık personelini daha fazla hizmet sunmaya yönelik olarak uyarır
2. Sa lık personelinin halk e itimi konusunda becerisini artırabilir.
3. Sa lık hizmetlerinin imajını geli tirir.
yi bir ileti im ile a ılmak istenen üç engel vardır:
1. Halkın bilgisizlik ve ilgisizli i
2. Sa lık hizmetlerinin kabul edilmemesi
3. Hatalı sa lık davranı ları
leti imin insan davranı ıyla ilgili her türlü uygulamada çok büyük önemi vardır.
leti im teknikleri büyük oranda sa lık e itiminin temel bile enleri arasındadır, bunun bir
tek istisnası tüketici sa lı ına uygun olmayan ürünlerin tanıtımına yönelik
uygulamalardır. (29). Çözülecek sa lık sorununun boyutu büyüdükçe ki inin kendi
davranı ları ve kaynakları tek ba ına yeterli olmayacaktır. Uygun alt yapı ve teknoloji
gereksinimi vardır. Sa lık bakımında ki ilerin katılımı, toplum içerisinde i birli i,
planlama a amalarında e güdüm gerekli olmakla birlikte söz konusu durumlar büyük
boyutta kaynak ayrılmasını gerektirir. De i ik meslek gurupları ve sektörlerin katılımı
esastır. Politik karar gerektirir. Bu durumda sa lık e itiminin de içerisinde oldu u daha
kapsamlı bir yakla ım gerekmektedir ki bu sa lı ı geli tirme (health promotion)
uygulamaları olarak tanımlanmaktadır.
Sonuçta temel sa lık hizmetleri e itiminin temeli tıp ö renim sürecidir. Örgün
e itim ülkenin sorunlarını tanıyan, yerel ko ullarda bunlara yönelik çözümler
35
üretebilecek bilgi ve beceriyle donatılmı sa lık personeli gerektirir. “Sık görülen, çok
öldüren, çok sakat bırakan” sa lık sorunları öncelikli olmalıdır. Nitekim nerede ise
Cumhuriyetle ya ıt olan UHK tıp fakültelerinin ülke gereksinimine uygun hekimler
yeti tirmesini öngörmektedir. Di er sa lık personeli ile ilgili yakla ım da aynı ekildedir.
Dr. Saydam’ın “erkek halk sa lı ı hem iresi” olarak tanımlanabilecek sa lık
memurlarının yeti tirilmesine a ırlık vermesi bu nedenledir.
1. Ülke sa lık sorunlarını sürekli de erlendirme olana ı verecek sa lık veri
sistemi yeniden kurulmalıdır. Hizmet içi e itim gereksinimini belirleyecek en önemli
dayanak budur.
2. E itim müfredatlarında ayrıntıdan kaçınılarak ülke ile ilgili yeni gereksinimlere
cevap verebilecek hale getirilmesi gerekir. Tıpta ayrıntılı müfredat kısa sürede i levsiz
kalır. Hizmet içi e itim için özel bir örgütlenme kurulmasını dü ünmek bile hatadır. Ülke
sa lık sisteminin bütünlü ü içinde bu kendili inden olu ur.
3. Üniversiteler mezun ettikleri sa lık personelinin meslek içi e itimiyle ilgili
sorumluluk almalıdır.
4. Sa lık Bakanlı ı teknik personel de i kenli i önlenmelidir. Bu personelin
de i kenli i hizmet içi e itimi aksatan en önemli etkenlerdendir.
5. Sa lık politikalarının bütünsel (entegratif) ve tümelci (holistik) bir nitelik
ta ıması gere i göz ardı edilmemelidir.
6. Sa lık personeline klinik bilgi açı ının kendi kendine tamamlaması
sorumlulu u verilmelidir.
7. Yerel sorunlarda ve salgınlarda uçtaki sa lık personelinin inisiyatif kullanma
sorumlulu u kavratılmalıdır.
8. E itim konusu belirlenip adam toplama biçiminde yapılan günümüz e itim
uygulamaları bir çok kursa katılan, ancak katıldı ı e itimlerle ilgili her hangi bir
sorumluluk verilmeyen “e itim koleksiyoncuları” yaratmaktadır. Oysa e itilenlerin
e itildikleri konuda i lev kazanmaları, izlenmeleri, giderek e itici niteli i kazanmaları
gerekir.
9. E itimler di er ülkelerden konu ve model transferiyle yapılamaz. Her ülke
kendi sorunlarının çözümüne yönelik konularda, kendi toplumu için etkinli i saptanmı
yöntemlere dayanan, uzun erimli amaçları belirlenmi
e itim programları
düzenlemelidir.
10. E itim uygulama ve yetki alt yapısıyla desteklenmelidir.
11. Her e itim sa lık personeline özlük hakkı kazandırmalıdır.
Kaynaklar:
1. Fi ek, N. , Halk Sa lı ına Giri , Hacettepe üniversitesi, DSÖ Hizmet Ara tırma
ve Ara tırıcı Yeti tirme Merkezi Yayın No. 2, Ankara, 1985.
2. Eren, N, Öztek, Z. Halk Sa lı ının Geli mesi, Halk Sa lı ı Temel Bilgiler, M.
Bertan, Ç. Güler, (sayfa 7-10) Güne kitabevi, Ankara, 1995.
3. Fi ek, N. , , “Sa lık Hakkı ve Yeni Anayasa”, Rahmi Dirican; Prof. Nusret
Fi ek’in Kitapla mamı Yazıları – Sa lık Yönetimi, , (s. 12) Türk Tabipler Birli i, 1997.
4. Fi ek, N. , ; “Türkiye’de Sa lık Devrimi”, Mimarlık, 9, , 9-10, s. 9. , 1995/1996
5. Alma Ata 1987;Primary Health Care- Report of the International Conferance
on Primary Health Care, World Health Organization, Geneva, 1978.
6. Üner, R. ; Fi ek, N. ; Sa lık Hizmetlerinin Sosyalle tirilmesi ve Uygulama Planı
Üzerinde Çalı malar, TC Sa lık ve Sosyal Yardım Bakanlı ı Yayını, No. 226; Ankara,
1961.
7. Lederberg J: Infection emergent. JAMA 275:243-244, 1996
8. Last J, Public Health and Human Ecology, Prentice Hall International, Second
Ed. (7-9), New Jersey, 1998.
9. Güler, Ç. , “Küreselle me Süreciyle Sa lık Hizmetlerinin Sosyalle tirilmesi
Hakkındaki Kanun’un Gerekçeleri Kalktı mı?”, IX. Ulusal Halk Sa lı ı Kongresi, Halk
sa lı ının son 40 yılı ve Gelece i, “Küreselle menin Halk Sa lı ı Üzerindeki etkileri ve
36
Gelecekte Yapılacaklar”, Hacettepe Üniversitesi Halk Sa lı ı Anabilim Dalı, Ankara,
Kasım, 2004.
10. Tones, K. , Tilford, S. , Robinson, Y. K. Health Education, Chapman and Hall,
London, 1993
11. Güler, Ç. Sa lık E itimi, Hatibo lu Yayınevi, 3. Bası, Ankara, 1987,
12. Güler, Ç. , Akın, L. , Yazıcıo lu, B, Sa lık E itimi, Hatibo lu Yayınevi,
Ankara, 1993.
13. Bülbül, S, Halk E itimi, Anadolu Üniversitesi Açık Ö retim Fakültesi, Yayın
No. 118, Eski ehir, 1991.
14. Green, W. Lawrence, Prevention and Health Education, Public anod
Preventive Medicine (John m. Last, Robert B. Wallace Eds), Prentice Hall International
Inc. NewYork 1992)
15. Green, W. Lawrence, Prevention and Health Education, Public anod
Preventive Medicine (John m. Last, Robert B. Wallace Eds), Prentice Hall International
Inc. NewYork 1992)
E
37
T M ARA TIRMA BÖLGELER N N TEMEL SA LIK H ZMETLER
ÇALI ANLARININ SÜREKL E T M NDEK ROLÜ
Yard. Doç. Dr. Bülent Kılıç
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sa lı ı AD
Giri ve Tarihçe
nsanlık yüzlerce yıllık bilgi birikimini ku aktan ku a a aktarmaya devam etmekte,
bununla birlikte sa lık hizmetlerinin gerektirdi i bilgi giderek eri ilmesi güç bir hızla
artmaktadır. Aynı zamanda toplumların sa lık gereksinimleri giderek de i mekte, yeni
hizmetler yeni bilgi ve becerileri gerektirmektedir. Buna ek olarak, daha önce edinilmi
olan bilgi ve becerilerin bir kısmı da zaman içinde unutulmaktadır. Ülkemiz özelinde
de erlendirme yaparken, ço u fakülte ve meslek okullarının verdi i mezuniyet öncesi
e itimin dü ük niteli inin de dikkate alınması gerekmektedir. Tüm bu nedenlerle,
hizmeti sunan sa lık personeli açısından daha mezun oldu u andan ba layarak ve
meslek ya amı süresince de giderek artan bir bilgi açı ı olu maktadır. Buna kar ılık, bu
açı ın kar ılanmasına yönelik olarak gerçekle tirilmesi gereken hizmet içi e itim
çalı malarına ayrılabilecek süre ve bu konuyla ilgili kurumların sayısı oldukça kısıtlıdır.
Bu nedenle e itime ayrılan sürenin çok iyi de erlendirilmesi zorunlulu u vardır.
te bu gerçeklerden yola çıkılarak olu turulan E itim Ara tırma Bölgeleri’nin (EAB)
temelini 1961 yılında çıkarılan “Sosyalle tirme Yasası” atmı tır. Bölgelere ili kin ilk
yasal düzenleme ise 1964 yılında çıkarılan “Sosyalle tirme Yönetmeli i” ile
gerçekle tirilmi tir. Söz konusu yönetmeli in 7. maddesinde EAB’ler tanımlanarak,
bölgelerde yürütülecek hizmetlerin bir “protokol” esasında düzenlenece i hükme
ba lanmı tır (1). Sosyalle tirmenin ilk yıllarında çıkarılan 154 Sayılı Yönergede de
hizmet içi e itim ve bu e itimin süreklili inin sa lanması önemli bir görev olarak
belirtilmi tir (2). 2001 yılında çıkarılan Sa lık Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkında
Yönergenin 37. maddesi de üniversitelere Sa lık E itim ve Ara tırma Bölgelerinde
sa lık personelinin hizmet içi e itimi ile ilgili çok ciddi yükümlülükler vermektedir (3).
Ayrıca yönergenin 102. maddesinde de hizmet-içi e itim, sürekli e itim konuları ele
alınmakta, sa lık oca ı sorumlu hekimleri, ocakta çalı an herkesin hizmet içi
e itimlerinden birinci derecede sorumlu tutulmaktadır. Sa lık Bakanlı ı Hizmet çi
E itim Yönetmeli i’nde ise hizmet içi e itimin hedefleri, personelin bilgi ve verimlili ini
artırarak daha üst düzey görevlere hazırlamak; devlet memurlarının görev ve
sorumluluklarını ö retmek, genel haklar ve yasaklar konusunda bilgi vermek olarak
açıklanmı tır.
E itim Ara tırma Bölgeleri’nin E itimle lgili Rolleri
1.Hizmet içi E itim: Hizmete yeni ba layan personelin ba langıç döneminde bir uyum
e itiminden geçirilmesi, çalı aca ı bölgenin özelliklerinin, sık görülen hastalıklarının
tanıtılması gerekmektedir. Özellikle yeni mezun sa lık personelinin çalı maya
ba lamadan önce hizmet öncesi e itimden geçirilmesi ba arı oranını artırmaktadır. Bu
nedenle bölgelerde sa lık personeli için hizmete ba lamadan önce uygulanan
kuramsal ve uygulamalı hizmet öncesi e itim programları ve bölgede çalı makta olan
personel için de gereksinimlere göre saptanan konularda haftalık veya aylık hizmet içi
e itim programları ile bilginin yenilenmesini ve peki tirilmesini sa lamaktadır (4-6).
2.Mezuniyet Öncesi E itim: Bölgelerin bir ba ka i levi mezuniyet öncesi dönemde tıp
e itimidir. Sa lık örgütlenmemiz içinde birinci basamak hizmet sunumunda önemli bir
yere sahip olan pratisyen hekimlerin, sa lık sistemini yakından tanımaları ve buna
uygun bir tıp e itimi alabilmesi EAB’ler sayesinde olmaktadır. EAB’ler hekimlerin
mezuniyet öncesi dönemde ülkemizin sa lık örgütlenmesini ve sa lık personelini
tanıyabilecekleri en uygun yerler olmaktadır. Aynı özellikler ebe-hem ireler ba ta olmak
üzere sa lık hizmetleri için insangücü yeti tiren di er okullar için de geçerlidir (7-9).
38
3.Mezuniyet Sonrası E itim: Ba ta halk sa lı ı uzmanlık e itimi olmak üzere birçok
disiplinde mezuniyet sonrası e itim sahada yapılacak çalı maları da içermelidir. Halk
sa lı ı uzmanlı ı için bölge sa lık yönetimi, Sa lık Grup Ba kanlı ı çalı maları, alanda
epidemiyolojik çalı malar, bula ıcı hastalıklarla sava , toplum katılımı, sektörler arası
i birli i gibi birçok kavram bölgelerde çalı ılarak kazanılmı tır (10).
E itim Ara tırma Bölgelerinde Yürütülecek E itimlerin Özellikleri:
Her e itim çalı ması, bir gereksinimi kar ılamak ve bir amaca ula mak üzere
yapılandırılmı biçimde yürütülmek zorundadır. Ba ka bir deyi le, e itimde hedeflere
ula mak için disiplinli bir program içinde hareket etme zorunlulu u vardır. Ayrıca, e itim
gereksiniminin gösterdi i hızlı artı a kar ın, e itim için ayrılabilecek sürenin sınırlı
olarak kalması, e itim konusunda savurganlık yapma lüksüne izin vermemektedir. Bu
nedenlerle, e itim konuları arasından i levsel olanların seçildi i, gereksinmelerin,
amaçların ve önceliklerin saptandı ı sistematik hizmet içi e itim programları uygulama
zorunlulu u oldu u açıktır. Harden, e itim programının amacını “biriken insan
deneyimlerinin aktarımının sa lanmasında düzen, tutarlılık ve entelektüel disiplin
getirmek” olarak tanımlar (11). Hangi kurumsal düzeyde olursa olsun ba arılı bir e itim
programı hazırlamak sa lık konusundaki öncelikler, ki ilerin bireysel ilgi alanları,
stratejik ö renme gereksinimleri ve yaptıkları i le ilgili sorumlulukları arasında hassas
bir denge kurmayı gerektirir. Ancak bu dengeler üzerine kurgulanan e itim programları
amaca yönelik olabilir. Böylece sa lık çalı anlarının hizmet içi e itimini özel gün ve
haftalar kapsamında i lenmesi istenen konular yı ınından kurtarmak ve yerine bilimsel
veriye dayalı, yapılandırılmı bir hizmet içi e itim programı koymak olana ı do acaktır.
Bölgelerde yürütülecek e itimler aynı zamanda bir eri kin e itimidir. Bu nedenle, bir
hizmet içi e itim programı hazırlanırken eri kin ö renme özelliklerinin de dikkate
alınması gerekir. Ö renme özellikleri açısından de erlendirildi inde eri kin e itiminin
en önemli ve en çok kabul gören ilkelerinden biri e itimin i levselli idir (12). Yani,
olu turulacak e itim programında yer alacak konuların, e itimi alan ki inin ya amında
bir kar ılık bulması gerekmektedir (13). Bir ba ka özellik, e itim çalı masına katılacak
olan eri kinlerin bu konuda geçmi ten getirdikleri deneyimlerdir. Uygulanacak e itim
zaten yapılmakta olan bir i e yönelikse, ki ilerin o konudaki bilgi ve beceri açıklarının
saptanmı
olmasına ve düzeyleriyle uyumlu bir içerik belirlenmesine özen
gösterilmelidir (14). Tüm bunların ötesinde, eri kinler görü lerinin göz önüne alınmasını
isterler. Öyleyse, hizmet içi e itim programlarının hem hazırlanma hem de uygulanma
a amalarında katılımcı görü lerinin alınarak, bu görü lerin prati e yansıtılması
gerekmektedir (15).
Bölgelerde gerçekle tirilecek e itimlerde dikkate alınması gereken bir di er önemli
nokta sa lık personelinin i uygulamaları ile aldıkları hizmet içi e itimler arasındaki
tutarlılı ın sa lanmasıdır. Bölgede gerçekle tirilen bir ara tırmada sorgulanan 63 i e itim ili kisinden yalnızca ‘sa lık yönetimi’ konusunda verilen e itimlerde güçlü bir
tutarlılık saptanmı tır. Di er tüm konularda ise orta veya çok zayıf ili kiler bulunmu ya
da hiç tutarlılık ili kisine rastlanmamı tır (16). Bu nedenle i levsellik kaygısı ta ıyan
hizmet içi e itim programları hazırlanırken, çalı anların i yapısı göz önünde
tutulmalıdır. Meslek gruplarının homojen i yapısına sahip bireylerden olu tu u
varsayımı, hizmet içi e itimlerin yapılan i le ili kilendirilmesinde sorun yaratmaktadır.
E itim Ara tırma Bölgelerinde Yürütülecek E itimler:
EAB’lerde verilecek e itimler a a ıdaki ekillerde düzenlenebilir:
1.Kurslar: EAB’lerde verilecek e itimlerin en yararlı ekli kurs programlarıdır (4). Bu tür
e itimlerin zaman geni li i nedeniyle konuya yo unla maya ve daha doyurucu bilgi
39
edinmeye olanak tanıması, kursların beceri e itimlerini de içermesi nedeniyle daha
önce yapılmayan i leri yapma olana ı sa laması en büyük yararlarıdır. Ayrıca olabilirse
mutlaka personel açısından bir statü de i ikli ine yol açması sa lanmalıdır. Ayrıca
kurs programlarında e itilenin çalı ma içinde kendini daha önemli bir rolde hissetti i
interaktif yöntemlerin kullanılması ve yeni sosyal ili kilere olanak tanıması
sa lanmalıdır.
2.Rotasyonlar: EAB’lerde verilecek e itimlerin ikinci en yararlı ekli sa lık personelinin
rotasyonla ba ka bir kuruma giderek e itim alması veya e iticinin belli bir rotasyon
dahilinde alana gelerek hizmet sunumu sırasında e itim vermesidir (4).
E itim Ara tırma Bölgelerinde Yapılan TSH E itim Çalı maları
TSH personelinin e itimlerinde birinci kural e itimlerin sa lık personelinin yaptı ı i e
yönelik olması gerekti idir. Bu amaçla e itim programı hedef kitle belli gruplara
ayrılarak planlanmalı ve personelin gündelik i ine yardım edecek ekilde yapılmalıdır.
E itim çalı malarında unutulmaması gereken kural hizmet içi e itimlerin mutlaka yeni
bilgileri içermesi gerekti idir (4). Örne in Narlıdere EAB’de 1999-2002 yılları arasındaki
3 yıllık e itim dönemini içeren de erlendirme sonucunda alınan 473 adet geri bildirimde
en büyük uyarı “sunulan bilgilerin yeni olmaması” üzerine yo unla mı tır (17).
Ayrıca e itim programlarının içeri i düzenlenirken mutlaka çalı anlardan görü
alınmalıdır. E itimlerin ço u bölgede sık kar ıla ılan durumlara yönelik olurken, bir
kısmı unutulan bilgi ve becerileri anımsatmalı, bir kısmı da güncel ve ilgi çeken
konulara yönelmelidir. Örne in Narlıdere EAB’de 1998-2002 yılları arasında e itim
konuları her e itim döneminin ba ında sa lık personelinden alınan yazılı bildirimlerle
belirlenmi tir. Bu süre içinde hekimlere ana-çocuk sa lı ında 14, sa lık yönetiminde
10, bula ıcı hastalıklarda 9, psikiyatride 8, çevre sa lı ında 4 ve kronik hastalıklarda 5
olmak üzere toplam 50; ebe ve hem irelere ana çocuk sa lı ı alanında 32, sa lık
yönetiminde 6 ve psikiyatride 3 olmak üzere toplam 41 ve sa lık memurlarına ise çevre
sa lı ında 8 e itim gerçekle tirilmi tir. Ayrıca gönüllü hekimler için 2 haftalık Birinci
Basamakta Laboratuar Kullanım Kursu (12 ki i), 4 günlük leri Ya am Deste i Kursu
(15 ki i), 2 günlük Bula ıcı Hastalıklar kursu (18 ki i) ve 3 günlük Kronik Hastalıklar
Kursu (14 ki i) düzenlenmi tir. Hekim dı ı sa lık çalı anlarına ise Temel Ya am
Deste i, Üreme Sa lı ı ve Çocuk Sa lı ı kursları verilmi tir (18).
4 e itim yılı içinde ortalama olarak hekimlere yıllık 12, ebe hem irelere 10 ve sa lık
memurlarına ise 2 e itim dü tü ü gözlenmektedir. E itim sayısının sa lık memurları
için oldukça yetersiz oldu u dikkati çekmektedir. E itim konuları içinde ana çocuk
sa lı ı ba ta gelmektedir. Bunu yönetim ve psikiyatri konuları izlemektedir (19).
EAB’lerde bugüne kadar çok sayıda personel e itimi gerçekle tirilmi tir. Bu e itimler
bölgelerde sunulan hizmet göstergelerine de yansımı tır (20-23).
Öte yandan EAB’lerde bazı pilot uygulamalar yapılarak elde edilen sonuçlara göre
hizmetler ülke çapında da genelle tirilebilmi tir. Bunun en iyi örne i 1983 yılında
çıkartılan “Nüfus Planlaması Hakkında Kanun”dur. Kanun çıkmadan önce ebe ve
hem irelerin de e itim aldıktan sonra R A uygulayabilecekleri Çubuk EAB’de
kanıtlanmı ve daha sonra bu hak kanunla sertifika alan ebe veya hem irelere de
verilmi tir (5).
E itim Bölgelerindeki E itim Çalı maları çin Engeller:
Bölgelerde yapılan hizmet içi e itim programlarının ve alınan e itimin hizmete
yansımamasının önündeki en önemli engel sa lık personelinin “motivasyon”
eksikli idir. Çalı anların büyük ço unlu u dü ük ücretler nedeniyle ya anan ekonomik
40
zorlukları hizmet içi e itimin önünde bir engel olarak görür. Benzer biçimde, yakın
dönemde Balçova Sa lık Grup Ba kanlı ı bölgesinde yapılan bir çalı mada da bu
bölgedeki çalı anların aldıkları hizmet içi e itimlerden oldukça ho nut olmalarına
kar ın, e itimlerin hizmet sunumuna yeterince yansımadı ı görü ünü ta ıdıklarını
göstermektedir. Bu sorunun temel nedenleri arasında ise motivasyon sorunları,
ekonomik sorunların motivasyonu etkilemesi ve sa lık personelindeki yılgınlık
sayılmı tır (24,25). Görülen odur ki sa lık personelinin ya adı ı ekonomik yetersizlik ve
bunun ba lı motivasyon dü üklü ü hem hizmet içi e itimin önünde engel olu turmakta,
hem de alınan e itimden beklenen yararı azaltmaktadır. Bu sorunun temel çözümü
sa lık personelinin ekonomik ko ullarının iyile tirilmesidir. Hizmet içi e itim etkinliklerini
engelleyen nedenler arasında bir ba ka önemli neden personel sayısının azlı ı ve i
yükü fazlalı ıdır. A ır i yükü ve tükenmi lik nedeniyle sa lık ekibi hizmet içi e itime
yeterince zaman ayıramamaktadır (25). Ayrıca ba ta kaymakamlar olmak üzere mülki
idarenin de zaman zaman e itim çalı malarını engelleyebildi i görülmektedir (26).
Hizmet içi e itime katılımın mesleksel ba ımsızlık kapsamında ele alınarak, yasal
düzenlemelerle güvence altına alınması gerekli görünmektedir. Sorunun çözümü için,
hizmet içi e itim konusu yasal zeminde yönetsel konularla birlikte ele alınmalıdır.
Engelleyici etmenler ortadan kaldırılarak, kredi puanları üzerinden maa artı ı, statü
yükselmesi, kademe ilerlemesi, dı e itim etkinliklerine ücretsiz katılım hakkı, izin
olanaklarında artı gibi özlük düzenlemeleri ve idari izin, yeterli düzeyde harcırah gibi
do rudan önlemlerle e itimlere katılımı destekleyecek özendirici ö eler devreye
sokulmalıdır (4).
E itim Çalı maları çin Öneriler:
Özellikle birinci basamak kurumlarda çalı an personelin hizmet içi e itim programının
planlanması sürecinde zaten bu amaçla olu turulmu olan EAB’ler yer almalı, EAB
olmayan yerlerde bu görevi öncelikle “Sa lık Grup Ba kanlıkları” üstlenmelidir. Sa lık
ocaklarının e itimin planlanmasında mutlaka söz sahibi olması gerekti i açıktır. Ancak
sa lık oca ı çalı anlarının e itim programlarını dikkatle planlamaları gerekmektedir.
E itimlerin sa lıkla ilgili özel gün ve haftalar kapsamında her yıl benzer ekilde
yinelenmesi bir süre sonra sa lık personelinde bıkkınlık ve isteksizlik yaratır. Bu
nedenle bu tip e itimlerin ço u yararlı olamaz. Sa lık müdürlüklerinin hizmet içi
e itimin planlanmasında ve yerine getirilmesindeki rolü ise biraz daha kısıtlıdır. Tüm bu
gerçekleri göz önüne alarak e itim düzenleme konusu EAB olan bölgelerde öncelikle
EAB’ler üzerinden yürütülmelidir.
Sonuç olarak EAB’ler e itimleri engelleyen tüm olumsuzlukları ortadan kaldırmak ve
hizmet içi e itimi daha iyi hale getirmek için gerekli ve bu nedenle planlanmı en önemli
organizasyonlardır. Sa lık personelinin hizmet içi e itiminin önündeki engellerin
kaldırılması ve niteli inin yükseltilmesi durumunda sa lık hizmetlerine ve dolayısıyla
toplum sa lı ına son derece olumlu yansımaları olaca ı açıktır.
KAYNAKLAR:
1.Sa lık Hizmetlerinin Sosyalle tirildi i Bölgelerde Hizmetin Yürütülmesine Dair
Yönetmelik, Resmi Gazete, 9 Eylül 1964, sayı:11802.
2. Sa lık ve Sosyal Yardım Bakanlı ı. Sa lık Hizmetlerinin Sosyalle tirildi i Bölgelerde
Hizmetin Yürütülmesi Hakkında Yönerge. Yayın No:154, Ankara, 1964, s:51.
3. Temel Sa lık Hizmetleri Gen. Müd. Sa lık Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkında
Yönerge, sayı:8597, 20.12.2001, Ankara, madde:37 ve 102.
41
4. Koç S, Kılıç B, Aksako lu G. Urla Sa lık Grup Ba kanlı ı Bölgesinde birinci
basamak sa lık personelinin hizmet içi e itimleri ve etkileyen etmenler. Sürekli Tıp
E itimi Dergisi, 2005; c:14, no:12:260-267.
5. Öztek Z. Sa lık hizmetlerinin geli mesi açısından E itim ve Ara tırma Bölgeleri.
Toplum ve Hekim, Mayıs-Haziran 1995, c:10(67):62-64.
6. Eren N. Sa lık E itim Ara tırma Bölgeleri. Toplum ve Hekim, ubat 1994,c:9(59):5157.
7. Kılıç B, Aksako lu G. “E itim Ara tırma Ve Sa lık Bölgelerinin 40 Yılı (1964-2004)”;
9. Ulusal Halk Sa lı ı Kongresi, 3-6 Kasım 2004, Ankara, Kongre Kitabı s:385.
8. Kılıç B, Aksako lu G, Uçku R , Günay T, Ünal B. “Narlıdere E itim Ara tırma Ve
Sa lık Bölgesinin 20 Yılı (1982-2001)”; 9. Ulusal Halk Sa lı ı Kongresi, 3-6 Kasım
2004, Ankara, Kongre Kitabı s:400.
9. Uçku R, Musal B. Narlıdere Bölgesi 10 yıllık çalı ma raporu (1984-1993). 1995,
zmir, s:18-25
10. Civaner M, Demiral Y, Aksako lu G. An Invaluable Experience: “Institute of
Community Medicine, Hacettepe University”. 38th International Congress on the
History of Medicine, 1-6 September 2002, stanbul
11.Harden RM. Ten questions to ask when planning a course or curriculum. Medical
Education 1986; 20:356-365.
12.Rotem A, Abbatt FR. Self-Assessment For Teachers of Health Workers How to be a
Better Teacher. Geneva:WHO; 1982.
13.Kaufman DM.Applying educational theory in practice.BMJ 2003; 326:213-216.
14.Newman P, Peile E. Valuing learners' experience and supporting further
growth:educational models to help experienced adult learners in medicine. BMJ 2002;
325:200-202.
15.Prideaux D. Curriculum design. BMJ 2003; 326:268-270.
16. Koç S, Kılıç B, Aksako lu G. “Sa lık Personelinin Yaptı ı
le Aldı ı Hizmet çi
E itim Arasındaki Tutarlılık” 9. Ulusal Halk Sa lı ı Kongresi, 3-6 Kasım 2004, Ankara,
Kongre Kitabı s:336.
17.Koç S, Kılıç B, Günay T. Narlıdere E itim, Ara tırma ve Sa lık Bölgesi Hizmet çi
E itim Geri Bildirimleri. 8. Pratisyen Hekimlik Kongresi Programı ve Özet Kitabı.
Antalya:2003.
18. Koç S, Kılıç B, Günay T, Kaynak C, Kaya H. “Narlıdere E itim Ara tırma ve Sa lık
Bölgesinde Hizmetiçi E itim Konuları (1998-2002)”; 8. Pratisyen Hekimlik Kongresi, 1519 Ekim 2003, Antalya, Kongre Kitabı s:159.
19. Koç S, Kılıç B. “Urla Sa lık Grup Ba kanlı ı Bölgesinde Sa lık ve Yardımcı Sa lık
Personelinin Hizmetiçi E itime li kin Görü leri”; 8. Pratisyen Hekimlik Kongresi, 15-19
Ekim 2003, Antalya, Kongre Kitabı s:144.
20. Benli D, Özcebe H. Etimesgut Sa lık Bölgesi 1985-1989 yılları çalı malarının
de erlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD Yayın
No:91/53, 1991, Ankara s:69-71.
21. Hacettepe Üniversitesi Toplum Hekimli i Enstitüsü. Hacettepe Üniversitesi’nde
Toplum Hekimli i’nin lk Onbe Yılı. HÜ Toplum Hekimli i Enstitüsü Yayını. No:16,
1981, Ankara, s:51.
22. Pala K, Aytekin H. Gemlik E itim Ara tırma Bölgesinde 20 yıl (1980-1999). Haziran
2000, Gemlik-Bursa, s:13-16.
23. Öztürk Y. Çubuk Sa lık E itim ve Ara tırma Bölgesi 1977-1983 yılları
çalı malarının de erlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı
Anabilim Dalı Yayın No:85/28, 1985, Ankara, s:85.
24. Akalın S. Birinci basamakta sürekli e itimin geli tirilmesi:Deneyim payla ımı.
Sürekli Tıp E itimi Dergisi, 2002; c:11, no:6:215-219.
25. Kılıç B, Ergör A, Gürpınar E, Demiral Y. "Sa lık Ocaklarında Çalı an Personelin
Doyumu (Narlıdere E itim Ara tırma ve Sa lık Bölge Ba kanlı ı)"; Sa lık ve Toplum,
Yıl:14, sayı:2, Nisan-Haziran 2004, s:12-21.
42
26. Aksako lu G. Sa lık hizmetine kaymakam engeli.
1995,Eylül, c:4(9),s:304-7
Sürekli Tıp E itimi Dergisi,
43
DENEY ME DAYALI Ö RENME
Ü Çocuk Sa lı ı Enstitüsü, Aile Sa lı ı Bölümü
E itim ya amı kolayla tırmak için bilgi, beceri ve tutum kazanarak yararlı olan
davranı ları geli tirme sürecidir. Davranı geli tirme ö renme sonucunda olu an bir
de i imdir. De i ik ö renme biçimleri vardır. Yapılan bir gruplamada, bunlar "ba ımlı",
"i birli i içinde" ve "ba ımsız" olarak adlandırılabilir. Bu ö renme biçimlerinde,
ö rencinin ve e itimcinin rolleri ve ö rencinin gereksinimleri birbirinden farklıdır.
Hiçbir ö renme biçimi mutlak olarak di erine üstün de ildir. De i ik amaçlarda, farklı
bireyler ve durumlar için biri di erine göre tercih edilebilir. Belli bir e itim süreci içinde
birinden di erine geçilebilir.
Eri kinler en iyi, gereksinimleri hemen kar ılanacaksa, kendileri katılırlarsa,
deneyimlerine dayanarak, saygı gösterildi inde, geribildirim yapılırsa, güvenli ve rahat
bir çevre sa lanırsa, ö renirler. Eri kinlerle çalı an e itimciler, eri kin e itiminin
ilkelerini do rultusunda çalı mak için çaba sarfetmelidir. Deneyime dayalı ö renme
(DDÖ), eri kinlere uygun bir ö renme sürecidir.
nsanlar pek çok davranı ı ba langıçta birikimleri olmasa da, deneyim kazanarak
ö renirler. Bireyler yeni bilgilerini görme, yapma, dü ünme ve hissetme gibi farklı
eylemlerle ö renirler. Her bireyde duyulardan biri di erlerine göre baskın olabilir.
Ancak, deneyimler sonucu ö renmenin gerçekle mesi için, bir e itimci aracılı ıyla ya
da kendili inden, belirli a amalar ya anır. Deneyimin ö renmeye dönü ebilmesi için,
öncelikle deneyimle ilgili dü ünce ve duyguların ortaya çıkması, ardından da bunların
ba kalarıyla tartı ılması gerekir. Deneyim sonucu yansıtılan ve tartı ılanlardan
özümlenenler, alınan dersler olarak genellenir. Son olarak ö renilenler uygulanmak
istendi inde nelerle kar ıla ılaca ı, nasıl kolayla tırılaca ı, engeller varsa nasıl
üstesinden gelinece i için dü ünme ve karar olu turma DDÖ sürecinde ö renmeyi
gerçekle tiren son a ama. E itimcilerin temel i levi, bu a amaları bilinçli olarak
kullanarak, insanların deneyimlerle kazanacakları de i imleri kolayla tırma ve
kazanımlarını uygulamaya hazır hale getirme.
Deneyime dayalı ö renme (DDÖ), “beyaz bir sayfa olmayan eri kinler için”, deneyimleri
gelecekte benzer durumlarda kullanmak amacıyla, yansıtarak ve bu deneyimlerden bir
yorum olu turarak ö renmedir. Eri kinlerin ö renme prensipleri olan gereksinimleri
hemen kar ılanırsa, deneyimlerine dayanarak ve dü üncelerini yansıtarak, payla arak
ö renmeleri, ö renici merkezli bir yakla ım olan DDÖ’nin temelidir.
Ö renilenlerin uygulanabilmesi
için,
ö renicinin ö renme döngüsü olarak
tanımlanabilen DENEY M (Ya anılan), YANSITMA ( rdeleme, Dü ünme), DENEY M
GENELLEME (Alınan dersler) ve UYGULAMA a amalarının tümünü ya aması gerekir.
E itici her a amada dü ünceleri açı a çıkaracak sorularla yardım eder.
44
I. DENEY M
IV UYGULAMA
II YANSITMA
III GENELLEME
Etkili bir ö renme, birinci adımda ya anan deneyimin ikinci adımda analiz edilerek,
do ruların ilke haline getirilmesi, daha sonra da uygulanabilir hale getirilmesi için
çalı arak sa lanır. Konferans dı ında tüm e itim teknikleri bu bakı açısıyla, döngü
tamamlanacak ekilde uygulanabilir.
I.DENEY M: Ö renici kendi açısından bir tepki göstermesi gereken yeni bir bilgi / görgü
ile kar ıla ır. E itim ortamında ya atılacak bir deneyim (bir senaryoyu oynama,
beklenmedik bir durum olu turma, ya anmı bir olayın payla ılması, bir film gösterimi
ya da bir alan gezisi hatta bir konu hakkında hazırlanmı derleme-ara tırma sunumu)
dü ünme ve yansıtmayı ba latacak eylem olarak kullanılabilir. Bilgi ö reniciler için bir
anlamı olacak, ilgi çekecek ekilde sunulur. E itici, deneyimin ö reniciler tarafından
anla ılmasını sorular sorarak sa ar: “burada ne gördünüz, ne hissettiniz, anla ılmadık
bir ey var mı ? vb gibi”.
II DENEY M YANSITMA: Ö renici ilk a amada edindi i bilgileri gruplar. Deneyimi
irdeler. rdeleme küçük grup tartı ması, büyük grup tartı ması, rapor sunumu gibi
yöntemlerle kolayla tırılır. E itici deneyim payla ıldıktan sonra neler ya andı ının
anla ılması için bu a amada “ bu sizi a ırttı mı, neden böyle, neden böyle de il,
bunlara katılıyor musunuz, ba ka ne olabilir, gibi” sorular sorarak dü ünceleri, tepkileri,
önceden bilinen do ru ve yanlı ları açı a çıkarmalıdır. Deneyimin ne anlama geldi inin
anla ılması sa lanır. Bu a amada herkes hislerini payla ır, di erinin dü üncelerini ve
bilgilerini dinler. Yanlı lar, istenmeyen durumlar varsa bunlar belirlenir.
III. GENELLEME: Ö renici yapılan tartı manın anlamını yorumlayarak nasıl bir ders
alması gerekti ini belirler ve prensipler olu turur. Deneyimin grup tarafından
irdelenmesi sonucu ö renilenler genellenir ve katılımlı olarak kuralların çıkarılması
sa lanır. E itici ö reniciye bu a amada da rehberlik yapar. Di er a amalarda
gerekmedi i kadar konuyu bilmeli ve ö reniciler için güvenilir bilgi kayna ı olmalıdır.
Ancak bütün soruları kar ılayacak kadar bilmesi art de ildir. Bazı soruların
cevaplarının ö reniciler tarafından ara tırılması ö renmeyi daha da iyi sa lar. Ö renici
bu a amada bir ey ö rendi inin farkında olmalıdır. E itici, konferans eklinde,
demonstrasyonla ya da okuyarak özümlemelerini sa layabilir. Bir ba ka yol da
ö renicileri kazandıkları bilgileri kullanarak kendi yorumlarını olu turmaları için
yönlendirmektir. Yoruma ula tırma için tartı mayı yönlendirmek önemli bir beceri ister.
“nasıl bir ders çıkarabiliriz, ne ö rendiniz, önemli olan nedir, tartı maların bütünü ne
ifade ediyor vb gibi” sorularla yönlendirme yapılabilir.
IV. UYGULAMA: Ö renicinin yeterlili ini hissetmesi için ö renileni ya antısı ile
ilgilendirmesi gerekir. Ö renme ortamı ile ya am alanı ender olarak aynıdır. Arada
ili kinin kurulması, e itim sonrası uygulama ve uygulamayı planlama ile desteklenir.
45
Olu turulan kuralların çe itli durumlarda nasıl ya ama geçirilip uygulamaya konaca ını
dü ünme ve deneme fırsatı verir. Bu a ama tasarım, tartı ma halinde de kalabilir.
E iticinin temel i levi ö reniciye yol göstericilik, yeti tiricilik yapmaktır. Kendi ba ına bir
ey yapan ö renicinin becerilerini önerileri ve cesaretlendirmeleri ile geli tirmelidir.
Temel amaç bu a amadan sonra, ö renicilerin “gelecek sefer bunu nasıl daha iyi
yapabilirim” dü üncesine sahip olmasıdır. “Eylem planı yapmak, uygulama yapılması”
bu a amada gerçekle tirilecek temel etkinliklerdir. E itici “siz nasıl uygulayacaksınız,
daha iyi nasıl yapılabilir, en zor olan nedir, en çok ho unuza giden nedir, en çok nede
zorlanacaksınız” sorularını sormalıdır. Heyecan duymalarını sa layacak “sizi
heveslendiren en önemli ey nedir, ne olacak” ya da “çok güzel bir uygulama, çok
güzel bir plan” gibi olumlu geribildirimler gelecekte ö renilenlerin kullanılmasını sa lar.
Ö renmede her uygulama a aması yeni bir deneyim olarak, ba ka bir ö renme
döngüsünü ba latmalıdır.
Bireylerin sa lık e itimi etkinliklerinde oldu u gibi toplumda sa lık çalı anlarının
mezuniyet öncesi ve sonrası e itimlerinde de deneyime dayalı ö renme döngüsü
ba arı ile kullanılabilen bir uygulamadır.
Kaynaklar:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Training Trainers for the Development, The CEDPA Training Manual Series,
Volume I (1995) The Center for the Development and Population Activities,
Washington DC. USA.
Knowles M. (1980) The Modern practice of adult education, Association Pres,
Follet Publ. Co. Chicago.
Brookfield, S. (1987). Developing critical thinkers: Challenging adults to explore
alternative ways of thinking and acting. Jossey-Bass Inc, San Francisco.
Boud, D. & Knights, S. (1996). Course design for reflective practice in N. Gould
& I. Taylor (eds) Reflective learning for social work: research, theory and
practice. Arena, Ashgate Publishing, Aldershot, pp23-34.
Freire, P. (1994) Pedagogy of hope. Continuum, New York.
Gibbons, J. & Gray, M. (2002). An integrated and experience-based approach
to social work education: The Newcastle model. Accepted for publication in
Journal of Social Work Education.
Kolb, D. (1984). Experiential learning: Experience as the source of learning and
development. Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ.
Schön, D. (1987). Educating the reflective practitioner. Jossey-Bass, San
Francisco.
English, B., Gaha, J. & Gibbons, J. (1994). Educating social workers for an
uncertain future, in Chen, S., Cowdroy, R., Kingsland, A. & Ostwald, M. (eds),
Reflections on problem-based learning. Australian Problem-based Learning
Network, Sydney.
46
HALK SA LI I BAKI I LE KU GR B
Uz. Dr. Beyhan Cengiz Özyurt
Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sa lı ı AD.
Avian influenza, halk arasında tavuk vebası veya ku gribi olarak da bilinen,
influenza A grubu virüslerin neden oldu u, kanatlı hayvanlarda solunum ve sinir
sistemine ait belirtilerle birlikte, yüksek morbidite ve mortalite hızıyla seyreden akut bir
hastalıktır.
Bula ma ve Epidemiyolojik Bilgiler
Virüsün hava yolu ile ta ınması birkaç kilometre ile sınırlıdır. Ayrıca, hastalık
böcekler, kan emici sinekler ve kemiriciler vasıtasıyla enfekte hayvanlardan duyarlı
olan hayvanlara mekanik olarak bula abilmektedir. Hastalı ın kanatlılardaki kuluçka
süresi genel olarak 3-5 gündür. Bu sürenin, daha kısa olabilece i gibi 7 günü
bulabilece i de ifade edilmektedir.
Avian influenza, 100 yıl önce ilk olarak talya’da tanımlanan ve dünyanın de i ik
yerlerinde de zaman zaman epidemiler eklinde ortaya çıkan bir hastalıktır. Hastalı ın
do al saklayıcısının göçmen su ku ları -özellikle yaban ördekleri- oldu u
belirtilmektedir. Evcil kanatlı hayvanlardan tavuklar ve hindiler hastalı a oldukça duyarlı
olup bu hayvanlarda hızlı fataliteyle seyreden epidemiler eklinde otaya çıkmaktadır.
Ku ithalat ve ihracatlarının hastalı ın epidemisinde önemli yeri bulunur. Bu
ekilde gerçekle en hayvan hareketleriyle virüsler büyük bir alana yayılabilmektedir.
Enfekte çiftliklerin karantinaya alınması ve etkenle bir temasın söz konusu
oldu u sürülerin itlafı ile standart kontrol metotlarının uygulanması hastalı ın
yayılmasını engellemek için gereklidir.
Virüsün insanlara bula ması, enfekte hayvanlara veya enfekte hayvanların
dı kıları, salyaları, burun ve bo az salgıları vb. materyalleriyle temasla ya da enfekte
materyalle kontamine olmu yüzeylere temas sonucunda olmaktadır. Buna ilâveten,
kontamine materyallerden havaya karı an virüslerin solunmasıyla da bula ma söz
konudur. Bugün için etkenin insandan insana bula tı ına dair kabul edilebilir bir delil
yoktur.
nsanlardaki influenza A H5N1 serotipinin sebep oldu u enfeksiyonlarda ate ,
bo az a rısı, kas ve eklem a rılarıyla, kuru öksürük, solunum güçlü ü ve viral pnömoni
gibi solunum sistemine ait belirtiler görülmektedir.
H5N1 yüksek patojeniteli epidemilerin kayna ıdır. Aralık 2003 ortalarında
Kore’de ve di er Asya ülkelerinde özellikle halk sa lı ını tehdit eden etken olmu tur.
H5N1 alt tipi 1997 yılında insanları enfekte etmi ve 2004 yılı Ocak ayında tekrar ortaya
çıkmı tır. Bu yönüyle H5N1 alt tipi insanlar için daha büyük bir tehdit unsuru olarak
görülmektedir.
Aralık 2003’ten bugüne kadar avian influenza H5N1 alt tipin sebep oldu u
vak’a ve ölüm sayıları Dünya Sa lık Te kilâtı kayıtlarına göre 24.03.2006 itibarıyla,
Azerbeycan’da 7 vaka 5, ölüm, Kamboçya’da 5 vaka, 5 ölüm, Çin’de 16 vaka, 11 ölüm,
Endonezya’da 29 vaka, 22 ölüm, Irak’ta 2 vaka, 2 ölüm, Tayland’da 22 vaka, 14 ölüm,
Türkiye’de 12 vaka 4 ölüm, Viet Nam’da 93 vaka ve 42 ölüm eklindedir.
Korunma ve Kontrol
Kanatlılarda hastalı ın belirlenmesi halinde yetkili kurum ve kurulu larca
gerekli önlemler alınmalı ve ilgili mevzuatı gere i karantina, itlaf ve dezenfeksiyon gibi
uygulamalar eksiksiz yerine getirilmelidir. Ülkemizde bu alandaki hizmetler Tarım ve
Köyi leri Bakanlı ı tarafından yapılmaktadır.
47
Elde edilen bilgiler, hastalı ın insanlardaki eklinin, özellikle hastalı ın
görüldü ü çiftliklerle alâkalı oldu unu gösterdi inden, tavuk çiftliklerinde çalı anların
korunma önlemlerini uygulamaları (eldiven, maske, gözlük, ki isel hijyen vb.)
sa lanmalı, bu ki iler hastalıkla ilgili olarak bilgilendirilmeli ve bilinçlendirilmelidir.
Virus 56°C’de 3 saatte, 60°C’de 30 dakikada etkinli ini yitirmektedir; formalin ve iyot
bile ikleri gibi yaygın olarak kullanılan dezenfektanlara duyarlıdır. Canlı kümes
hayvanlarının gerek ülke içinde gerekse ülkeler arasında hareketlerinin kısıtlanması da
önemli bir ba ka kontrol önlemidir. Bu strateji, insanların virusla temasını azaltmada
yardımcı olmaktadır.
Ölü veya hasta kanatlılarla temasın en aza indirilmesi, temasın zorunlu oldu u
durumlarda da korunma önlemlerinin alınarak bunun yapılması gerekmektedir.
Özellikle çocuklarda bu tür riskli temaslarla sık kar ıla ıldı ından evde ve okullarda
ki isel hijyen ile ilgili e itim ve ö retimin sa lanması gereklidir. Ki isel hijyende en
önemli konu dikkatli ve sık el yıkamadır. Ellerin sabun ve su ya da susuz alkol temelli el
antiseptikleri kullanılarak temizlenmesi sa lanmalıdır.
Çi kümes hayvanlarının i lenmesi sırasında genel hijyen kurallarına uyulması ve
etlerin pi irilerek yenmesi riski azaltacaktır. Hasta ku un yumurtası da infekte olabilir;
bu nedenle aynı önlemlerin yumurtalar için de alınması gerekir. Virus dondurmakla
öldürülemeyebilir. WHO, besinlerin içindeki sıcaklık 70°C olacak ekilde pi irilmesini
önermektedir. nfekte ku ların imhasıyla u ra anların uygun giysi ve donanım
kullanarak infeksiyona kar ı korunmaları önerilmektedir.
Ku lar arasında görülen yüksek derecede patojen H5N1 ku gribi salgınlarından
kaynaklanabilecek global halk sa lı ı risklerini en aza indirmek için çe itli önlemler
alınabilir. Öncelikle ve hızla alınması gerekli olan bir önlem, kümes hayvanı
populasyonlarında epideminin daha ileri derecede yayılımını bir an önce durdurmaktır.
Bu strateji insanların virüse maruz kalma riskini azaltacaktır. Enfekte kümes
hayvanlarına maruziyet riski yüksek olan insanların, sirkulasyondaki insan kaynaklı
virüslere kar ı efektif olan mevcut grip a ılarıyla a ılanması, bu insanların insan ve ku
kaynaklı virüslerin ortak etkile ime girip bir “karı tırma kabı” rolü oynamasını ve bu
virüslerin aralarındaki gen de i iminin olu masını engelleyebilir. Kümes hayvanı
sürülerinin imha edilmesinde görevli çalı anların uygun giysi ve ekipmanlar kullanarak
enfeksiyona kar ı korunmaları gerekmektedir. Bu çalı anların aynı zamanda profilaktik
önlem amaçlı antiviral ilaç kullanmaları gerekebilir.
Tüm bu önlemlerin yeni bir pandemik su un ortaya çıkması riskini dü ürece i
tahmin edilmekle birlikte, yeni bir influenza pandemisinin engellenip engellenemeyece i
sorusunun kesin bir yanıtı ne yazık ki yoktur. Bugün için yapılması gerekenler öyle
özetlenebilir :
•
Hastalı ın ku lardaki da ılımının incelenmesi
•
Göçmen ku ların hareketlerinin izlenmesi
H5N1 virusu salgınlarının saptandı ı ülkelerde, kümes hayvanları çiftliklerinden,
canlı ku satılan yerlerden ve kontamine olması olası yüzeylerden uzak durulması
•
•
Tanı için testlerin geli tirilmesi
•
Ulusal laboratuvar ve sürveyans sisteminin güçlendirilmesi.
•
Etkin bir a ı üretimi için çalı malar yapılması.
48
KU GR B
( avian flu – influenza – Aı - Peste aviaire )
Adnan SERPEN
Veteriner Hekim, zmir Bölgesi Veteriner Hekimler Odası
E-Mail:[email protected]–[email protected]@hotmail.com
Ülkemizde ya anan Ku Gribi Salgını bütün dünyayı tehdit etme e devam
ediyor.Literatür bilgilerine göre Ku Gribi 87 yıl önce kanatlılara ait bir grip virüsünün
insanları enfekte etmesi ile ba ladı ( 29 ). A.B.D Bilimler Akademisi Tıp Enstitüsü
raporuna göre ‘’ Avian Influenza virüsünün neden oldu u H5N1 gribi, yarataca ı
potansiyel salgınının boyutu, yayılma derecesi ve insan ölümü ve maddi – ekonomik
tahribat açısından bundan önce hiç görülmemi bir boyutta ‘’ oldu u ifade edilmektedir
( 19 ).Ülkemizde görülen hastalık etkeni H5N1 genel olarak nfluenza – A tipinde yer
alan kanatlılara özgü bir alt tipidir. Bütün Kanatlılarda hastalık meydana
getirebilmektedir. Eskiden beri bilinen bir etken olmasına ra men insanlara bula ma
özelli i kazanmı olması nedeniyle önem kazanmı tır ( 28 ). Kısaca geçmi teki grip
vakalarına baktı ımızda tarihte insanlarda farklı yıllarda görülen üç önemli grip salgını
dikkatimizi çekmektedir. Bunlar;
•
•
•
1918 Yılındaki H1N1 spanyol Gribi, 20 – 50 Milyon insanın ölümüne,
1957 Yılındaki H2N2 Asya Gribi, 1 Milyona yakın insanın ölümüne,
1968 Yılındaki H3N2 Hong Kong Gribi, yarım milyonun üzerinde insanın
ölümü ne neden oldu.
1968 Yılından sonra de i ik tarihlerde insan ve kanatlılarda günümüze kadar
çe itli Influenza enfeksiyonları meydana gelmi tir.
Influenza Virüsünün Klasifikasyonu ve Antijenik yapısı:
Influenza virüsleri yapılarında ( Ribonükleik asit ) RNA kapsayan virüslerden
Orthomyxo viridae familyası içinde yer alırlar.
Orthomyxoviridae familyasıda kendi içinde tip A, B, C olmak üzere üçe ayrılır:
•
•
•
Influenza tip A : Influenza A virüsleri kanatlı hayvanları dı ında, insan, domuz
ve atlarda hastalı a neden olmaktadırlar. Influenza A virüslerinden
Hamagglutinin ( H1 vs.) ve Neuraminidase ( N1 vs. ) iki tip antijeninden yalnız
H1,H2,H3 ve N1, N2 antijeni ta ıyan virüsün alt tiplerinin insanda grip
hastalı ına ve salgınlarına neden oldu u bilinmektedir.
Influenza tip B ve
Influenza tip C virüsü olmak üzere gruplandırılırlar.
Influenza tip A virüsüde,
Antigenic glycoproteins özelliklerine göre ikiye ayrılırlar:
•
•
Haemagglutinin (HA)
Neuraminidase (NA)
Bugüne kadar 15 farklı HA (H1-H15) ve 9 farklı NA (N1-N9) identifiye edilmi tir.
Farklı canlı türlerinden izole edilen Influenza A subtypes ( alt tipler ) lerini öyle
sıralayabiliriz.
49
Alt tip
H1
H2
H3
H4
H5
H6
H7
H8
H9
H10-15
nsan
+
+
+
Domuz
+
At
+
+
+
+
+
+
Kanatlılar
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
N antijen partikülü ile H partikülünün birle mesi sonucunda virüs her bir alt tipi olu ur. H
partikülünün antijenik özelli ine göre farklı alt tipleri ve her alt tipte farklı su ları
olu turabil mektedir ( 13, 26 ). Örnek vermek gerekirse;
Alt tip/Birle mesi
H1N1
Su ları/variants
Görüldü ü Canlı Türleri
PR/8/34
nsan
SW1a/15/30
Domuz
Kaynak: Avian Influenza Disease and Control Strategies - ntervet ( 26 )
Ku Gribinin ( Avian Influenza - AI ) geçmi ine baktı ımızda, I. Dünya
sava ında patlak veren ve 20 milyon insanı öldüren spanyol Gribi salgınına
dayanmaktadır. 1918 yılında ilk kez ortaya çıkan H1N1 virüsü I. Dünya sava ında ölen
insanlardan daha fazla sayıda insanın ölümüne neden olmu tur. 1957 yılında antijenik
yapısını de i tiren ve H2N2 haline gelen virüs Asya’ da Asya Gribine neden olmu tur.
1968 Yılında tekrar de i ime u rayan virüs ortaya H3N2 olarak çıkmı ve Hong Kong
gribi salgınına neden olmu tur. 1977 Yılına gelindi inde Rusya’ da patlak veren ve
dünyaya yayılan Grip Hastalı ının etkeni 60 yıl önceki Influenza A virüsü ile ayni
antijenik yapıda oldu u saptanmı ve etkenin H1N1 oldu u görülmü tür. Her 10 yılda
bir de i ime u rayan ve dünyanın de i ik yerlerinde salgınlara neden olan nsanlardaki
Grip Virüsünün hep H1, H2 veya H3 antijenik yapıya sahip oldu u bilimsel olarak
saptanmı bulunmaktadır ( 11, 13 ). nsanlarda Gripal enfeksiyona neden olan grip
virüsleriyle kanatlı gribi virüsleri ayni familyadan olup klasifikasyonda Tip-A’ da yer
aldı ını görüyoruz. Tip – A’ da yer alan nsan ve Hayvanlarda görülen Influenza
vakalarında hastalı a neden olan H5 ve H7 alt tiplerinde yer alan AI virüsleri insan ve
hayvanlarda yüksek hastalık yapma özelli ine sahip olmaları nedeniyle dünyadaki
sa lık kurulu ları tarafından ingilizce Highly pathogenic avian influenza ( HPAI ) olarak
tanımlanmaktadırlar ( 21, 26 ).
Kanatlılarda salgınlara neden olan HPAI Virüsleri H5 veya H7 antijenik
özelli e sahip olup insanlarda görülen Influenza virüsünden farklı bir nfluenza
virüsüdür. Kanatlılarda salgın ve ölümlere sebep olan bu virüs sekiz yıl öncesine kadar
insanlara bula mamı fakat 2003 yılında Çin de görülen Ku Gribinin H5N1 virüsü
oldu u, insanda hastalık yapabilecek bir nitelik kazandı ı saptanmı ve 6 ki inin bu
virüsten öldü ü dünyada ilk defa tespit edilmi tir. H5N1 AI etkeninin dünyaya yayılı ı
önce kom u ülkelere daha sonraları Vietnam, Tayland gibi Güneydo u Asya
ülkelerinde görülmü tür ( 22, 23, 24, 25, 26 ). Bizde Manyasta çıkan ilk vaka ucuz
atlatılırken A rı Do u Beyazıt’ da patlak veren AI salgını ve Balkan Ülkelerinden
Romanya da ve hemen buradaki salgın tam sönmeden kom umuz Yunanistan da
Sakız adasında ve u anda Avrupa Ülkelerinde Kedilerde de görülmeye ba laması
Hayvan ve Halk Sa lı ı açısından ciddiyetini ortaya koymaktadır.
50
Hastalı ın Yayılı ı ve rol oynayan unsurlar:
Dünyanın çe itli yerlerinde yapılan çalı malar sonucunda en yüksek izolasyon miktarı
ve viral alt grupların büyük bir ço unlu u yabani ku larda, özellikle Anatidae
familyasına ait akuatik göçmen ku larda saptanmı tır ( 4 ). ABD’ de kanatlıların Avian
Influenza hastalı ı ile ilgili olarak yapılan serolojik ara tırmalarda bula maların ço u
kez su ku larının çevreye virüsü bula tırması ile ortaya çıktı ı saptanmı tır. Ye il Ba lı
Ördekler enfeksiyona dayanıklı su kanatlı tipi olup göçleri sırasında bu virüsü çok
uzaklara kadar ta ıyıp dı kıları ile çevreye rahatlıkla bula tırabilmektedirler ( 4, 14 ).
ngiltere’ nine Somerst kentinin Chard kasabasına ku ların göç mevsimi nedeniyle
kasabaya gelen 500.000 civarındaki sı ırcı ın kasaba halkı, binaların üzerine ve
bahçelere günde 14 ton dı kı bıraktıkları tespit edilmi tir ( 30 ).
Göçmen Ku larının göç yolları ve sulak alanları ( 31 )
Bu virüslerin varlı ı o kadar kuvvetli ki, virüsler 0 o C ‘ deki göl suyunda 30
güne kadar izole edilebilmektedir. Ayrıca AI virüsü her ne kadar kendilerini ta ıyan
türlerin genellikle göçmen ku u olması ve tür engelinin etkenin ekolojisinde fazla bir
öneme sahip olmaması nedeniyle çok kolayca do adaki di er kanatlılarda zincirleme
bir ekilde bula maktadır. Bu bula mada günlük hayatımızın bir parçası olan serçeler
bile yerini almaktadır. Do adaki bu bula ma zinciri halkasının dı ında hastalı ın
bula masında gübre veya kanatlı yan ürünleri, bakıcılar, araç ve gereçlerle mekanik
olarak, yem, su ve direkt temas ba ta gelen bula ma yolları olmakla beraber kötü çevre
artları, kümeslerin yol kenarlarında olu u hava ile bula masında rol oynar. Ayrıca kan
emici sineklerin, böcekler ve rodentlerinde virüsün yayılmasında rol oynadıkları
bildirilmektedir .Bula mada direkt temas önemli rol oynar. Hastalı a maruz kalmı
hayvanlar ölmeden hastalı ı atlatmaları halinde hastalık ta ıyıcısı olarak rol oynarlar.
Ayrıca bu kabil hayvanların so uk çevre artlarının stresine maruz kalmaları halinde
hastalık tekrar kendilerinde ortaya çıkabilir. Avian Influenza ( A.I ) hastalı ına ba ta
hindiler, tavuklar, sülünler, kazlar, ördekler, ve su ku ları ile di er yaban ku ları
hassastır( 2, 4, 12,14,15,16,21,22,24,25,26 ).
Hastalıkla Mücadele:
Hastalı ın tekrar ortaya çıkma ansını ortadan kaldırabilmek için en iyi yol
üphe arz eden hayvanların itlafı olup bu uygulama Manyas da yapılmı tır. Fakat
Do u Beyazıtta çıkan Ku Gribi vakalarında hayvan itlâfına ra men Manyas’ da ki
ba arı gösterilememi hala ülkemizde AI mihrakları kar ımıza çıkmaktadır. Çünkü
Do u Beyazıtta ve daha sonra de i ik alanlarda ortaya çıkan Ku Gribi salgını entegre
tesis kanatlı yeti tiricili inin olmadı ı, kırsal alanda ev tavukçulu unun yapıldı ı
51
bölgelerde ortaya çıkmı bulunmaktadır. Bu nedenle kar ımızda çok da ınık ve geni
bir alan bulunmaktadır. Kar ımızda çok da ınık ve geni bir alan bulunmakla beraber
virüs do ada insana gelinceye kadar bula ma zincirinde yer alan canlılarda yayılma ve
bula ma sürecini tamamladı ı için hastalı a kar ı profilaktik tedbirlerin zayıf oldu u
yerlerde hastalık kar ımıza çıkmaktadır. Bu nedenle hastalık bu safhaya gelinceye
kadar zamanında bazı tedbirlerin alınması gerekiyordu. Bu tedbirler zamanında
alınmadı ı için u anda çok zor bir tablo ile kar ı kar ıyayız. Virüsün bazı
bölgelerimizde ortaya çıkması mihrak olarak de erlendirilmesi nedeniyle itlâfın dı ında
Kanatlılardan nsanlarımıza bula masını engelleyecek bir engellin yaratılması mümkün
olmamakla beraber bazı bölgelerimizde henüz hastalık görülmedi i için itlâfın dı ında
bir takım engellerin yaratılması mümkün bulunmaktadır. Bu engellerin ba ında serbest
olarak tavuk yeti tiricili i yapan kırsal alandaki vatanda larımızın do al hayattaki
yabani hayvanlardan gelebilecek bula ma riskine kar ı tavuk veya de i ik kanatlı
hayvanlarını kapalı ortamda, etrafı tel örgüyle çevrili kümeslerde besleyerek birinci
engeli yaratabilirler. Bu engellere ilave olarak gerek kümes temizli i ve dezenfeksiyon
kurallarına uymaları halinde ikinci engel ortamı yaratarak hastalı a kar ı önlemlerini
almı olurlar. Amaç virüsü ta ıyan yaban kanatlılarından evcil kanatlılara bula manın
meydana gelmesini engellemektir. Salgın Hastalıklar la mücadele çok özel mücadele
çalı ması yapılmasını gerektirir. Epidemiyolojik çalı malar salgın hastalıklarla
mücadelede önemli bir yere sahiptir ( 1 ). Hastalık ülkemize gelmeden önce koruyucu
sa lık hizmetlerinin bir parçası olan ve bu tip salgın hastalıklarla mücadelede tüm
geli mi ülkelerde 35 yıldır uygulanmakta olan gerek Be eri, gerek Veteriner
Epidemiyolojik çalı ma yapılmamı tır. Böyle bir çalı ma yapılmı olsa idi Ku Gribinde
ya anan istenmeyen olaylar ya anmayabilirdi. MAN SA’ da daha önce faaliyetini
sürdüren ve iki yıl önce kapatılan Tavuk Hastalıkları Ara tırma ve A ı Üretim Enstitüsü
Kanatlı Hastalıkları konusunda Epidemiyolojik çalı maların koordinatörlü ünü
yapmaktaydı ( 1, 5, 17, 18, 19 ).Hastalıkla mücadelede henüz a ıyla ilgili olumlu
geli melerden söz etmek mümkün de il ( 22, 23, 24, 25, 26 ).
Halk Sa lı ı açısından Hastalı ın önemi:
Ku Gribi tüm dünyada ve ülkemizde halk sa lı ı açısından önemi ciddi bir
ekilde korumaktadır. Bu nedenle kanatlı hayvanların itlâfı her ne kadar tek çözüm gibi
görünüyor ise de burada gözümüzden kaçan en önemli husus Be eri ve Veteriner
Tababette Koruyucu Sa lık Hizmetlerine gereken önemin verilmeyi i buzda ının
görünmeyen yüzünü olu turmaktadır ( 27 ). Halk Sa lı ı uygulamaları insan ya amını
hasta ve sa lıklı dönemler diye ikiye ayırmaksızın, bir bütün olarak ele almaktadır. Bu
bir anlayı ın do al sonucunun, hasta ki ileri iyile tirmekten önce ki ileri
hastalandırmamak olaca ı da ortadadır( 7 ).Dünyadaki Ku Gribi vakalarına
baktı ımızda hiçbir ülkede hastalık ülkemizdeki kadar hızlı yayılmadı. Bu nedenle
ülkemizde ya anan Ku Gribi sorunlarının arkasında Halk Sa lı ı Hizmetlerine gereken
önemin verilmedi i ortaya çıkmaktadır ( 27, 28 ). Çünkü Halk Sa lı ı hizmetlerinin en
önemli alanlarından birisi de sa lık e itimidir ( 27 ).
Halk Sa lı ı Hizmetleri çok geni bir konu olup meslek uygulamaları
çe itlili ine sahip olup hekimlik mesle i dı ındaki mesleklerin de e itimini ve
hizmetlerini gerektirmektedir. Hekimlik Hizmetlerinin birinci ödevi olan koruyucu
hizmetlerin, yalnız hekimlerce yapılması olana ı kalmamı tır. Günümüzde Halk Sa lı ı
yakla ık 80 de i ik meslek alanının ve onları yeti tiren, barındıran bilim disiplininin çok
yönlü ve iç içe geçmi hizmetini gerektirmektedir ( 3, 6, 8, 9, 27 ).
Nüfusun yakla ık % 35 ‘ nin kırsal alanda ya aması ve Ku Gribi vakalarının
a ırlıklı olarak kırsal alanda görülmesi Multidisipliner Halk Sa lı ı Hizmetlerinin önemi
ortaya çıkmaktadır ( 27 ). Yine geride bıraktı ımız 10 yıl içerisinde insano lunda
ortaya çıkan hastalıkların % 75 ‘nin herhangi bir hayvandan ya da hayvansal
üründen bula an patojenlerden kaynaklandı ı ortaya çıktı ı görülmü tür. Tüm bu
52
geli meler önümüzdeki yıllar içerisinde hayvan ve insan hekimli i arasındaki ili kiyi
daha da güçlendirmeye yönelik bir ihtiyaç olarak ortaya çıkaca ını göstermektedir. Bu
nedenle WHO’ nın 2002 yılında hazırladı ı ‘’ Future Trends in Veterinary Public
Health ‘’ teknik çalı ma raporu do rultusunda bir çok ülkede uygulanmakta olan
Veteriner Halk Sa lı ı ( VHS ) Hizmetlerinin ülkemizde Sa lık Bakanlı ı Bünyesinde
olu turulması gereklili ini ortaya koymaktadır. Çünkü VHS faaliyetleri , do rudan bireye
yönelik hizmet götüren di er halk sa lı ı faaliyetleriyle birlikte çalı mak zorundadır.
VPH’ nin faaliyet alanı oldukça bilimsel olup sadece veterinerleri kapsamaz, aynı
zamanda doktorlar, hem ireler, mikrobiyologlar gibi hayvan kaynaklı hastalıkların
tedavi ve korunmasına katkıda bulunan herkesi içine alır. Halk Sa lı ı alanında
önümüzdeki 25 yıl içerisinde özellikle Veteriner Hekim ve Doktorların çalı ma
alanlarını etkileyecek önemli de i iklikler beklenmektedir ( 3, 6, 8, 9, 10). u anda
gerek ülkemizde gerek ise tüm dünyada ya anan Ku Gribi salgınları bunun en güzel
kanıtıdır.Bu de i iklikler öyle hız kazanacak ki ; birey olarak bu de i ikliklerin
gerektirdiklerini kar ılayamaz hale gelece iz. Çünkü ‘’ Koruma tedaviden üstündür ‘’
ilkesinin gerekleri bütün karar verme a amalarında yerine getirilmesi ( 27 )
gerekti inden Ku Gribi ve benzeri Zoonotik Bula ıcı Hastalıklarının önlenmesinin
temelinde Halk Sa lı ı Hizmetlerine gereken önemin gösterilmesinin gerçe i
yatmaktadır.
Kaynaklar:
1- Aygün S.T. ( 1937-938 ) Genel ve Özel Bula ık ve Salgın Hastalıklar Bilgisi (
EPIDE MIO LOGIE ), Sa lık Koruma ve Bakteriyoloji Enstitüsü
Profesörü.Sümer Basımevi-ANKARA
2- Tavuk Hastalıkları ( 1970 ), Veteriner Kontrol ve Ara tırma Enstitüsü Müdürlü ü
Yayınları , Aralık 1970, Yıl:11, Sayı:20-21, Bornova/ ZM R
3- Dinçer B. ( 1975 ) , Veteriner Hekimli in Halk Sa lı ı Faaliyetlerine Katkısı
Çeviri Notları, FAO ve WHO Teknik Rapor Serisi, WHO Geneva ITALY
4- Easterday B. C ve Hinshaw V. S ( 1978 ), Influenza, Diseases Of Poultry - 7th
Edition, Iowa State University, USA
5- Epidemiyolojik Çalı malar – 73 ( 1989 ), Tarım Orman ve Köyi leri Bakanlı ı
K.K.G.M’ nün 09.02.1989 Tarih ve 02079-8700 sayılı yazıları .
6- Dinçer B., Veteriner Halk Sa lı ı Ders Notları, A.Ü.Veteriner Fakültesi –
ANKARA
7- Eren N. ( 1981 ), Halk Sa lı ı ve Beslenmede Veteriner Hekimli in Önemi,
Veteriner Hekimler Derne i Dergisi, Cilt:51, Sayı:3-4 ANKARA
8- Report of a WHO Study Group ( 2002 ), Future Trends in Veterinary Public
Health,WHO Technical Report Series - 2002, WHO Geneva ITALY
9- Serpen A. ( 2005 ), 21.inci Yüzyılda Veteriner Halk Sa lı ı Hizmetleri ve
Gelecekteki faa liyet alanları.www.izmir-vho.org.tr zmir Bölgesi Veteriner
Hekimler Odası Web Sayfası- ZM R, nfovet , Sayı:24 STANBUL
10- WHO Web Haberleri, Zoonoses and Veterinary Public Health. 06 Haziran 2005,
Geneva
ITALY
11- ÇALANGU, S.,( 2005 ) Bir virüsün Portresi. Ak am Gazetesi Pazar – Ya am 16
Ekim 2005, STANBUL
12- BA KAYA, H.-M NBAY, A., ( 1979 ) Kümes Hayvanları Hastalıkları.
A.Ü.Vet.Fak. Yayınları Yayın No:354, Ders Kitapları:252, ANKARA
13- GÜRTÜRK, S.,( 1977 ) Viroloji. A.Ü.Vet.Fak. Yayınları Yayın No:11, Ders
Kitapları:4
14- GÜRSOY, N. ( 1987 ) Tavukçulukta Temel Bilgiler ve Önemli
Hastalıklar. STANBUL
15- Ku Gribi Nasıl Önlenecek .National Geographıc, Ekim 2005 sayısı. STANBUL
16- ARDA, M - M NBAY, A – AYDIN, N – AKAY, Ö – ZGÜR, M .,( 1994 ) Kanatlı
Hayvan Hastalıkları. Medisan yayınevi yayınları.ANKARA
53
17- URAS, G., Ku gribi yapan enstitümüz vardı ( …kapattık ) 13.10.2005 Tarihli
Milliyet Gazetesi Kö e Yazısı, STANBUL
18- B LG N, A., Sevgi ve Saygıyla Pasteur’ ün A ı Hayırhanesi . 15 Ekim 2005
Tarihli Haber Ekspres kö e yazısı. ZM R
19- GÖKÇE, D., Ku Gribi Salgını ?. 12 Ekim 2005 Tarihli Ak am Gazetesi Kö e
Yazısı. STANBUL
20- Ku Gribi SARS’ tan tehlikeli olabilir. 21 Eylül 2005 Referans Gazetesi
Haberi. STANBUL
21- Highly Pathogenic Avian ( OIE ), Update:22.04.2002, www.oie.int
22- Avian Influenza – www.oie.int
23- Avian Influenza – www.fao.int
24- Avian Influenza – www.who.int
25- Avian Influenza – www.europa.eu.int
26- Avian Influenza Disease and Control Strategies - Clasification of Influenza
Virusus, ntervet web sitesi
27- Eynigöllü M. E. ( 2006 ), Ku gribi: Buzdapının görünen yüzü, Bilim ve Gerçek
Dergisi, ubat 2006, Sayı: 24, STANBUL
28- Eraksoy H. ( 2006 ), Türkiye’ de yayılan virüs artık insanlara daha kolay
bula ıyor, Bilim ve Gerçek Dergisi, ubat 2006, Sayı: 24, STANBUL
29- Ertan H. ( 2006 ), Ku gribi ve insan gribi virüslerinin dansı, H5N1’ in korkutan
evrimi, Bilim ve Gerçek Dergisi, ubat 2006, Sayı: 24, STANBUL
30- ngilterenin Ba ına Talih Ku u Kondu, 09. 03. 2006 Tarihli Ak am Gazetesi
31- www.kkgm.gov.tr
54
SA LIK ÇALI ANLARININ SÜREKL E T M NDE MESLEK ÖRGÜTLER N N
SORUMLULU U NED R? NE OLMALIDIR?
Türk Tabipleri Birli i Sürekli E itim Etkinlikleri
Türk Tabipleri Birli i mezuniyet öncesi, uzmanlık e itimi ve sürekli tıp e itimi
(mesleksel geli im) e itim süreçlerini bir bütün görmektedir.
Ülkemizde tıp fakültesini seçecek ö rencilerin hazır bulunu luk düzeyinin
belirlenmesinden tıp e itimi programlarının geli tirilip uygulanmasına destek olan,
olanaklar sunan bir yakla ımı benimsemektedir.
Mezuniyet öncesi durumu iki yılda bir hazırladı ı Mezuniyet Öncesi Tıp E itimi
Raporları ile görünür kılmaktadır.
Mezuniyet sonrası e itimde Tıpta Uzmanlık Dernekleri E güdüm Kurulu (TTBUDEK) ile hem e itimin niteli ini koruyup geli tirmeye hem de ulusal yeterlilik
kurullarının olu turulmasına katkı sunmaktadır.
Sürekli tıp e itimi’nde (mesleksel geli im) tıp ortamı ve hekimlerin
gereksinimlerinden hareketle farklı alanlarda (i çi sa lı ı, pratisyen hekimlik, adli tıp,
spor hekimli i vb.) kurslar düzenlemektedir.
Genel Pratisyenlik Enstitüsü ile 1998 yılından bu yana birinci basamak sa lık
hizmetlerinin gereksinimlerine yanıt verecek niteliklere sahip insangücü tanımlanmı ,
hizmet verilen yerde sa lık oca ında e itim verecek alanın e iticileri yeti tirilmi tir.
Bugün için alan e itimleri verilmektedir.
1994 yılından bu yana ülkemizdeki sürekli tıp e itimi etkinlikleri TTB tarafından
kredilendirilmektedir.
Günümüzde uzaktan e itim olanakları ile sosyal duyarlılık grupları (çocuk
istismarı ve ihmali, sigara ve sa lık vb.)yanı sıra tüm TTB Kurs Programları ve yakın
zamanda da uzmanlık dernekleri ile e itim programları ülkemizin farklı yerlerinde
çalı an hekimlerin kullanımına açılacaktır. Yıllardır e itime eri im konusundaki bir
e itsizlik böylece bir ölçüde a ılacaktır.
Dr. Orhan Odaba ı
TTB Merkez Konseyi
Genel Sekreteri
55
TÜRK HEM RELER DERNE ( THD ), SA LIK ÇALI ANLARININ SÜREKL
E T M NDE SORUMLULU U NED R?
Zuhal BAHAR
DEÜ Hem irelik YO Halk Sa lı ı Hem ireli i AD
Sa lık ne varsıl, ne yoksul, ne de ırk, millet, din ayrımı yapılmaksızın do u tan
kazanılmı bir “insanlık hakkı” dır.
Sa lıklı toplum, yalnız bedenen ve ruhsal yönden de il “sosyal” yönden de tam
bir iyilik halinde bulunan toplumdur, bu da sa lık ekibinin verdi i sa lık hizmetine
ba lıdır. Ancak ülkemizde bugün ne sa lık hizmetlerinin ne de sa lıkçıların sa lıklı
oldu u söylenemez.
Sa lıktaki e itsizliklerin giderilmesi ve toplumun sa lık düzeyinin düzeltilmesi
sadece sa lık hizmetleri alanında yapılacak düzenlemelerde gerçekle tirilemez.
Sa lı ı do rudan ve dolaylı etkileyen ekonomik, sosyal ve siyasal ili kiler de
dezavantajlı toplumsal sınıflar lehine köklü de i iklikler yapılmadan sa lıkta e itlik ve
toplumsal geli me mümkün de ildir (http://www.ttb.org.tr).
1970-80 döneminde dünyada yeni siyasal dengeler, de i en makro ekonomik
politikalar sosyal devletin yıkılı ına neden olmaktadır. Ülkemizde de yirmi yıldır siyasal
iktidarlarca uygulanan politikalarla sosyal devlet tamamen ortadan kaldırılmaya
çalı ılmaktadır. En temel Anayasal haklarımız olan e itim, sa lık ve sosyal güvenlik
paralı hale getirilmektedir. Bu politikaların yansıması sonucu 1961 Anayasasındaki
“Devlet herkesin beden ve ruh sa lı ı içinde ya amasını sa lamakla görevlidir”
maddesi, 1982 Anayasasında artık devletin görevi olmadı ı biçiminde de i mi tir.
Sa lık hizmetlerinin özelle mesi sa lı ı bütün yurtta lar için do u tan kazanılmı bir
hak olmaktan çıkarmaktadır (http://abone.turk.net ).
Ülkemizde artık sa lık toplumsal bir hak de ildir. Meslek örgütlerinin birinci
görevi “halkın sa lık hakkını” savunmaktır. THD’de sa lık hakkının do u tan
kazanılmı toplumsal bir hak oldu unu kabul eder.
Halkın Sa lı ı Nasıl Etkileniyor:
Sa lıkta özelle tirme ile hastaneler büyük merkezlerde toplanacak, dolayısıyla
da sa lık personeli de büyük merkezlerde çalı acaktır. Bu da sa lıkta e itsizli i
artıraca ı için THD bu görü e kar ıdır.
Kâr amaçlı hastanelerde fiyatlar artaca ı için, parası olmayanlar, dar gelirliler
paraları ne kadarsa o kadar hizmet alacaktır.
Sa lıkta özelle tirmenin I. Basamaktaki adı “Aile Hekim”li idir. Bireye yönelik
hizmetlere a ırlık veren, koruyucu sa lık hizmetlerini yok eden bu sistem i gücünü
artırması yanı sıra pahalı bir sistemdir, ayrıca bu sistemde halkın sa lık hizmetlerine
ula ımı zorla ır. Bütün bunlar halka kar ı siyasi tercihlerdir. THD bu siyasi tercihe,
halkın sa lı ını olumsuz etkiledi inden kar ıdır.
AKP’nin sa lıktaki özelle tirme saldırısının asıl ma durları olacak halk, “herkese
bir aile hekimi” ile hizmet verilecek, sa lık hizmetleri ücretsiz olacak diye
kandırılmaktadır. Oysa, Genel Sa lık Sigortası ( GSS ) yasası ile aylık geliri 127 YTL
olandan 64 YTL Sa lık Sigortası Primi alınacak, memur aylıkları GSS prim kesintisi
nedeniyle %5 oranında dü ecek, prim ödemeyenlere sa lık hizmeti verilmeyecek,
56
muayene, tetkik ve tedavinin her evresinde katkı payı adı altında ek ödeme istenecek,
teminat paketi adı altında, bazı hastalıklar sigorta kapsamı dı ına çıkarılacaktır. Dünya
Bankası raporunda “Kamu Kabulünün Gücü” olarak tarif edilen zorunluluk ortada
durmaktadır. Toplumun geni kesimlerinin esasen kendi zararına olan bu “reform” un
YARARLI oldu una ikna edilmesi gereklili i vurgulanmaktadır ( Öztürk O, 2004 ). Bu
nedenle THD ve di er örgütlerin en önemli görevi halkı aydınlatmaktır.
Halkın sa lı ını korumak ve geli tirmek birinci basamak sa lık hizmetleri ile
olur. Bu da halen ürürlükte olan 224 Sayılı Yasa da öngörüldü ü ekilde Sa lık
Ocakları çalı tırılmalı, sevk zinciri mutlaka uygulanmalıdır.
Hem ire Olarak Nasıl Etkileniyoruz?
Meslek örgütünün di er önemli görevi “meslekta larının özlük hakkını”
korumaktır.
224 sayılı yasa gere i sa lık ocaklarında koruyucu hizmetleri en uç noktadaki
ebe ve hem ireler vermektedir. Gebe izlemi, bebek izlemi, a ılama hizmetleri ebe ve
hem irelerin görevleri arasındadır. Sa lık oca ı ve personelin yeterli oldu u yerlerde
sa lık göstergeleri, örne in do um öncesi bakım almayan kadın Güneydo u’da %35.0
iken Ege’de bu oran %12.2’ ye, bebek ölümleri Do u’da binde 41 iken Batı’da binde
22’ye, tam a ılı çocuk Batı’da %69.0 iken Do u’da %34.8’e dü mektedir. Bu veriler
koruyucu hizmetlerinin ( TNSA 2003 ) ve bu hizmetler içinde görev yapan ebe ve
hem irelerin önemini göstermektedir. Oysa sa lıkta özelle tirme, bu profesyonel
mesle i yok edip “eleman” adı altında ne oldu u anla ılmaz, görev/sorumlulukları
olmayan, hekim ne isterse yapan kabul edilemez bir uygulamayı dayatır.
Hem irelik/Ebelik mesle ini yok eden bu sisteme THD kar ıdır ve kar ı olacaktır.
Ücretler dü ük, fazla mesai yapmak zorunda olan hem ireler i güvencesi ve
sosyal hakları olmayan, emekleri sömürülen kitleye dönecektir. Türkiye’ de
de i tirilmek istenen bu sistemde hem ire olmak, hekim olmak ve yurtta olmak
gerçekten çok zorla acaktır. Bu nedenle kazanmı oldu umuz haklarımızı ve sa lık
sistemimizin korunması için meslek örgütlerine çok önemli görevler dü mektedir.
Bunların en ba ında sa lık çalı anlarını bilinçlendirmek gelmektedir. Yapılan bir çok
çalı mada çalı anların sa lıkta özelle tirmeye ili kin bilgi yetersizlikleri oldu u
saptanmı tır. Dinç ve ark., (2006), Harran Üniversitesi’nde çalı an 120 hem ire
üzerinde yürüttükleri çalı mada; %70.3’ ünün Sa lıkta Dönü üm Programı ( SDP )
hakkında daha önce hiç duymadıklarını, duyan hem irelerin ço unlu unun (%70.9) bu
sistemde hem irelik mesle inin görev ve sorumluluklarının yok olaca ını ifade
ettiklerini saptamı lardır. Körükçü ve ark., (2006), 161 hekim ve 207 hem ire üzerinde
yürüttükleri çalı mada; hekimlerin %53.4’ ünün hem irelerin ise %68.6’ sının sa lıkta
dönü üm projesi hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıklarını, Hekimlerin %65.8’ i,
hem irelerin ise %41.5’ inin GSS ile tüm vatanda larımızın sa lık hizmetlerinden e it
bir ekilde yararlanabilece ini dü ündüklerini saptamı lardır. Ayrıca hekimlerin %44.4’ü
tabib odasından, hem irelerin ise %39.9’u Sa lık Müdürlü ü’nden bilgi almak
istemektedir. Hem irelerin THD yerine Sa lık Müdürlü ü’nden bilgi istemeleri
örgütlerine olan güvensizli i göstermektedir.
Meslek örgütlerinin önemli görevlerinden biri de üye sayısının arttırmaktır. Bir meslek
örgütüne ne kadar çok üye kayıtlı ise o örgütün temsil gücü o denli etkili olacaktır.
Ancak, Gözüm ve ark., (2000), Erzurum’da 175 hem ire üzerinde yürüttükleri
çalı mada; %89.7’ si THD’ni bildi ini, %45.5’i üye olmak istedi ini ama üye
olmadıklarını belirlemi tir. Aynı biçimde Abay ve arkada ları da (1985) hem irelerin
önemli bir ço unlu unun (%77) mesleki bir derne e gereksinim oldu unu belirtmesine
kar ın ancak %11’ inin dernek üyesi oldu unu saptamı tır. Üye olmaya engeller
57
soruldu unda; %38.3’ ü dernek faaliyeti hakkında bilgisi olmadı ını, %30.9’ u
ula amadı ını, %18.3’ ü zamanının olmadı ını, %18.3’ü ise güvenmedi ini belirtmi tir.
Oktay ve Baykal (1995) da yaptıkları çalı malarda benzer gerekçeleri saptadıklarını
belirtmi lerdir.
Gözüm ve ark., (2000) Hem ireler mesleki örgütlerden ne bekliyor sorusuna;
%37.14’ ü “hem irelerin haklarının korunması, %33.71’ i “hem irelerin mesleki
sorunlarıyla ilgilenilmesi”, %21.7’ si “bilimsel destek”, %14.9’u “meslek saygınlı ını
artırıcı” giri imlerin yapılması yanıtlarını vermi lerdir.
Bu veriler bilinçlendirme çalı malarının gerek ve önemini bir kez daha
vurgulamaktadır. Kocak ( 2006 ); zmir ilinde ara tırmayı kabul eden 191 sözle meli,
237 kadrolu toplam 418 hem ire üzerinde yaptıkları çalı mada; %30.1 hem irenin
mesleki örgüte üye oldu unu, bunların %92.1’i THD üye oldu u, %13.6 hem irenin de
sendika üyesi oldu unu göstermi tir. Çalı mada önemli olarak hem irelerin sa lık
hizmetlerinin özelle tirilmesi sonucunda hem irelerin; i güvencesinin ( %76.1 ),
ücretlerinin ( %66.2 ), çalı ma ko ullarının ( %68.9 ), i e yerle melerinin ( %63.8 ),
çalı ma saatlerinin ( %61.8 ), i yüküne ( %72.6 ), hem irelik dı ı i lere ayrılacak
zamanın ( %73.4 ) olumsuz ya da çok olumsuz etkisi olaca ını belirttiklerini
saptamı tır. Bunun nedeni, zmir’de THD, Tabip Odası, SES, Pratisyen Hekimler
Derne i’ nin birlikte ve etkin çalı malarıdır.
THD sonuç olarak ne istiyor;
Hizmet sunumu 224 Sayılı Yasa ile verilmeli,
Sa lı a en az %10’luk bütçe payı ayrılmalı,
Ülkemizde Hem ire enflasyonu ve ucuz emek gücü yaratılmaması için, aly yapıları
olmayan hem irelik yüksekokullarının açılmamalı,
Mezuniyet önce/sonrası e itime nitelik artırıcı düzenlemelerin sa lanmalı,
Sa lık ortamı demokratikle tirilmeli, grevli toplu sözle meli sendikal haklar
tanınmalıdır.
THD kar ı duru ta neler yaptı;
•
•
•
•
•
•
THD, Tabip Odası, SES, Pratisyenler Derne i birlikte zmirde, Devlet
Hastaneleri, iki Üniversite Hastanesi ve di er hastanelerde konferanslar ve
paneller,
Konu ile ili kili zmir ve Ankara’ da iki simpozyum,
Ankara, Manisa, Eski ehir, Malatya, Isparta daki meslekta lar için
bilinçlendirme toplantı ve konferansları,
Basın açıklamaları,
Yürüyü ler,
Referandum 2006’ ya katılım ve katılımın arttırılması çalı maları.
THD neler yapacak;
•
•
•
THD, Tabip Odası, SES, Pratisyenler Derne i ile birlikte “ Sa lıkta dönü üm ve
Soyal Güvenlik Yasası” konulu simpozum,
Meslekda ları biliçlendirme toplantıları ( 20-21 Nisan Urfa, 5 Mayıs Samsun,
Mayıs Denizli ),
Demokratik Örgütlerle birlikteli in geli tirilmesi.
58
Kaynakça
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
http://www.ttb.org.tr/neistiyoruz.htm.
http://abone.turk.net/msut/calprog1.htm.
Öztürk O. (2001), “AKP’nin Saldırısı Durdurulabilir mi?”, Toplum ve Hekim, MayısHaziran 19(3), 236-238.
Gözüm S. Ve ark.(2000), “Hem irelerin Mesleki Örgütler ve Dergilere li kin
Görü leri”, Atatürk Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu Dergisi, 3(2), 19-28.
Abay R. Ve ark.(1985), “Hem irelerin Türk Hem ireler Derne ine li kin
Görü lerinin ncelenmesi”, Türk Hem ireler Dergisi, 35(2), 19-25.
Oktay S., Baykal Ü.(1995), “Sa lık Personelinin Örgütlenme Faaliyetlerine
Katılımının De erlendirilmesi”, Hem irelik Bülteni, I (36), 1-10.
TNSA 2003.
Dinç S. Ve ark(2006), “Harran Üniversitesi Ara tırma ve Uygulama Hastanesinde
Çalı an Hem irelerin Sa lıkta Dönü üm Yasasının Hem ireli e Yansımaları
Hakkında Bilgi Düzeylerinin Saptanması”, Ö renci Kongresi, 20-24 Nisan, Urfa
(Kongre Özet Kitabı)
Körükçü Ö. Ve ark.(2006), “Hekim ve Hem irelerin Sa lıkta Dönü üm Projesi le
lgili Dü ünceleri ve Bilgi Düzeyinin Saptanması”, Ö renci Kongresi, 20-24 Nisan,
Urfa (Kongre Özet Kitabı)
Koçak B.,(2006),
Koçak B., “Üniversite Hastanelerinde Çalı an Hem irelerin Sa lıkta Özelle tirme ve
Sendikala ma Konusunda Görü lerinin ncelenmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi
Sa lık Bilimleri Enstitüsü, Hem irelikte Yönetim Yüksek Lisans Tezi,
zmir(Basılmamı tez).
59
KONTRASEPS YONDA GEL MELER*
Ü Çocuk Sa lı ı Enstitüsü, Aile Sa lı ı Bölümü
Kontrasepsiyonda geli meler ba lı ı ile hazırlanan bir sunuda iki farklı amaç olabilir:
1. Geli tirilmekte olan kontraseptiflerin neler oldu u, ne zaman ve nasıl
kullanılabilecekleri, 2. Var olan kontraseptiflerin kullanımının iyile tirilmesi için neler
yapılması gerekti i hakkında ilgililerin farkındalık kazanması .
Milyonlarca çiftin ya amını etkileyen kontraseptif uygulamalarda temel destek olan, ilk
basamak sa lık sisteminde söz sahibi hekimlerin yararlanaca ı bir kaynakta öncelik,
var olan hizmetleri yeni bakı açıları kazanarak zenginle tirmek olmalı. Ancak yeni
geli tirilen kontraseptiflere ili kin özet bilgi de bu çerçeve içinde gerekli.
Önyargıların olumsuzluklarından kurtulma
Türkiye’de 1965 yılından bu yana geçen kırk yılda Rahim çi Araç (R A), do um kontrol
hapları (OKS) ve kılıf (prezervatif, kondom) Sa lık Bakanlı ı terefından ücretsiz
sunulsa da ba langıçtan beri R A uygulamaları a ırlıklı olarak desteklenmi tir.
Anılarımda kalan yıllar önce, Çankırı’nın bir sa lık oca ında genç doktorun “kılıf
isteyenlere, varsa da, bitti; hap isteyenlere de, do ru de ilse de, kanser yapabilir
diyorum. Tüm gelenler R A taktırıyor mecburen” ifadesi bu politikanın bir uzantısı idi…
Kadınların hap kullanamayacak kadar özensiz ve cahil oldu u, erkeklerin kılıfı
sevmedi i eskiden beri var olan yaygın bir önyargı.
Belki de bu nedenle, Türkiye, Çin’den sonra R A kullanımının en yaygın oldu u ikinci
ülke. Türkiye’nin bu alanda ba ka bir özelli i de var. R A di er tıbbi yöntemler arasında
uzak arayla birincili i ta ıyor. Oysa Çin’de R A’ ya benzer bir oranda cerrahi
sterilizasyon uygulaması var. R A’nın en çok kullanıldı ı ülkelerden biri de Finlandiya.
Ancak orada hap da R A kadar çok kullanılmakta.
Kadınların kullanıcının davranı özelliklerine ba lı olmayan ve uzun süre etkisi olan
R A ile korunmaları olumlu bir do urganlı ı düzenleme davranı ı. Bunun için ne kadar
sevinsek azdır ama uzun yıllar neredeyse yalnızca R A uygulamalarının desteklenmesi
biz sa lık çalı anları ve potansiyel kullanıcıların di er yöntemlere mesafe ile
yakla malarına neden olmu olabilir.
Bu bir yenilik de il ama:
“Tüm tıbbi hizmetler için oldu u gibi, kontraseptif sunumunda, sa lık çalı anının
benimsemesi gereken ilk tutum, ön yargısız olarak kadın-erkek-genç-ya lı herkese ve
her yönteme e it ve tarafsız yakla abilmedir.”
Var olan tüm yöntemlere ula abilme
Türkiye’de 1965 den sonra uygulan üç temel yönteme, 1983’de yapılan yasal
düzenlemede cerrahi sterilizasyon yöntemleri de eklenmi tir. Daha önce tüp ligasyonu
ve vazektomi iste e ba lı olarak yapılabilen uygulamalar de ildi. Günümüzde, ne yazık
ki hala kolay ula ılan yöntemler de iller.
Spermisit tabletler eskiden beri piyasada bulunan, Sa lık Bakanlı ının az da olsa, da
sa ladı ı bir yöntemdi. Depo progestin enjeksiyonu 1990 ların ba ında, önce büyük
ehirlerde daha sonra yaygın olarak, uygulamaya katıldı. Son yıllarda sentetik östrojen
ve progestin kombinasyonu içeren aylık enjeksiyonlar da kullanılmakta. Bir ara Ankara,
*
X.Pratisyen Hekimlik Kongresi’nde sunuldu, Antalya, Kasım 2005.
60
stanbul, zmir ve Eski ehir’de bazı merkezlerde Norplant uygulamaları olduysa da, bu
yöntem ülkede bulunmuyor artık. Yerine yalnızca eczanelerden sa lanabilen Implanon
kullanılıyor. Levonorgestrel türü progestin içeren hormonlu R A ve kadın kondomu
eczanelerde bulunan yeni kontraseptifler. Son yıllarda ülkemizde eczanelere katılan en
yeni yöntem acil kontrasepsiyon hapları...
Dünya Sa lık Örgütünce 1994-95 yıllarında desteklenen, ülkede Diyafram yönteminin
kabul edilebilirlik ve etkinli ini ölçmek için katıldı ımız bir hizmet ara tırmasında
stanbul, zmir ve Denizli’de, çok merkezli olarak Diyafram, di er kontraseptif yöntemler
arasında sunuldu. Pazarlama için çekici özellikleri olmadı ından ve de, yönetici ve
i letmecilerin ön yargılarına ba lı olsa gerek, Diyafram eczanelerde hala satılmıyor.
Doktorlar da ön yargılı olarak diyaframa mesafeliydiler ama severek kullanan kadınlar
Diyaframdan memnun oldular.
Eskiden beri, Türkiye’de gebelikten korunmanın yasal olmadı ı zamanlarda bile çiftlerin
be te birinin kullandı ını söyledi i coitus interruptus ve tarih boyunca Dünya
demografisine önemli katkısı olmu emzirme ile tıbbi kontraseptifler geli tirilmeden çok
önce ovülasyon günlerini hesaplama ile ço umuzun “takvim yöntemi” adıyla bildi i
periyodik korunma da ülkemizde kullanılan yöntemler arasında. Hakkında en az
ara tırma yapılmı yöntemlerden biri olan coitus interruptus e lerin onayı, belki de
fedakarlı ı ile, di er yöntemlerin istenmeyen etkilerinden uzak, hizmet almak için bir
yere ba vurmadan ba arı ile kullanılabilen bir yöntem.
Uygunluk bilgilerini yenileme
Dünya Sa lık Örgütü (DSÖ) bu alanda sunulan hizmetlerin niteli ini artırmak için
kullanılan tüm yöntemlere ili kin kullanım kurallarını yeniden belirledi. “Medical
Eligibility Criteria for Contraseptive Use- Kontraseptif Kullanmada Tıbbi Uygunluk
Kriterleri” adıyla, üçüncü baskısı 2004 yılında yapılan bu rehberde kullanıcılarda
bulunan özelliklere göre yöntemlerin kullanıma durumu, “uygunluk kriterleri” olarak
ifade edilebilecek 4 ba lıkta gruplanmı tır (http://www.who.int/reproductivehealth/publications/spr/spr_method_of_work.html)
Kontraseptif yöntemleri kullanmada:
Yöntemi kullanması hiç bir çekince olmayan durumlar
Yöntem için uygun olan ancak ba ka yöntemler için daha uygun olacak durumlar
Ba ka yöntem kullanılsa daha da iyi olacak sakıncalı durumlar
Bu yöntemin kesinlikle kullanılmaması gereken durumlar belirtilmi tir.
Örne in; rehberde angina pektoris ve migren acil kontraseptif kullanma için çok uygun
olmayan durumlar (2). Do urganlık bilinci ve cerrahi sterilizasyonlar için hemen kabul
edilen, ku ku duyulan durumlar ve var olan sorun geçene kadar kullanılmaması
gereken haller belirtilmi , laktasyon amenoresi ve coitus interruptus için ise özel bilgiler
içermekte. Coitus interruptusun kullanmak için çok motive ve yöntemi etkili olarak
kullanabilenler, dini ya da özel bir dü ünceye ba lı olarak ba ka yöntem istemeyen,
beklenmedik bir ili ki oldu unda ba ka bir alternatif bulunmadı ında, seyrek cinsel ili ki
olanlarda ve ba ka bir yöntem kullanmayı bekleyen çiftler için uygun bir yöntem.
(http://www.who.int/reproductive-health/publications/mec/mec.pdf) ...
“Dünya Sa lık Örgütü, kombine oral kontraseptifler, kombine enjeksiyonlar, yalnız
progestin içeren oral kontraseptifler, acil kontrasepsiyon hapları, R A lar, acil R A,
bariyer yöntemler, do urganlık bilincine dayanan yöntemler, laktasyon amenoresi,
coitus interruptus yöntemlerinin farklı kullanıcı özelliklerine göre uygun olarak
seçildi inde güven içinde kullanılabileceklerini öngörüyor”.
Etkinlik bilgilerini yenileme
61
Kullanılan yöntemlerin ba arısı, yani 100 çift için ilk yılda sürekli kullanımda kar ıla ılan
istenmeyen (kaza) gebeliklerin sayısı teorik ve uygulamalı olarak iki farklı ekilde
yorumlanıyor. DSÖ’nün uygunluk rehberinde yöntemlerin istenmeyen gebeli e yol
açma durumları a a ıda, tabloda görüldü ü gibi belirtilmi :
Tablo- lk yılda sürekli kullanım sırasında beklenmeyen gebeli i olan kadınların yüzdesi
Yöntem
Tipik kullanım
Mükemmel
kullanım
lk yılda sürekli
kullanan
kadın
yüzdesi
Yöntemsiz
85
85
Spermisit
29
18
42
Coitus interruptus
27
4
43
Periyodik abstinens
25
51
Takvim
9
Ovülasyon
3
Sempto-termal
2
Ovülasyon sonrası
1
Servikal ba lık
Do um yapan kadınlar
32
26
46
Do um yapmayanlar
16
9
57
Sünger
Do um yapan kadınlar
32
20
46
Do um yapmayanlar
16
9
57
Diyafram
16
6
57
Kondom
Kadın
21
5
49
Erkek
15
2
53
Kombine hap ve mini hap
8
0.3
68
Kombine hormon plasteri
8
0.3
68
Kombine hormonlu vajinal 8
0.3
68
halka
DMPA (Depo-Provera)
3
0.3
56
Kombine enjeksiyon
3
0.05
56
Rahim içi araçlar
Bakırlı
0.8
0.6
78
LNG içeren
0.1
0.1
81
LNG Implantlar
0.05
0.05
84
Tüp ligasyonu
0.5
0.5
100
Vazektomi
0.15
0.10
100
Acil kontraseptif hap: Korunmasız ili kiden sonra ilk 72 saatte kullanılırsa gebelik
riskini %75 azaltır.
Laktasyon amenoresi metodu: LAM çok etkili, geçici bir kontraseptif. Do um sonrası
emzirirken menstruasyon ba layınca, emzirme sıklı ı azalınca, bebek ba ka besinlerle
beslendi inde ve 6 aylık olunca ba ka bir yöntem kullanılmalı.
“Her yöntem, kullanırken kendini mutlu hisseden, etkili biçimde kullanan ve kullanırken
zarar görmeyenler için en iyi yöntemdir”.
Hizmet sunanların ve kullanıcıların bireysel yeteneklerini-yeterliklerini geli tirme
Kontraseptif sunumu programlarında, aydınlanmı onam, nitelikli hizmetin temel
ö eleri, yöntem uygulanmadan önce gerekli olan tarama süreçleri, uygulayıcıların
e itim düzeyi ve becerileri, sevk ve izlemler programın ayrılmaz parçaları.
62
Kullanıcılara yöntemlerini istekle seçebilmeleri için üreme fizyolojisi ve anatomisi ile
yöntemler hakkında ayrıntılı bilgilendirme yapılması en temel gereksinim. Çiftlerin
kadında ovulasyon belirtilerini farketmeleri için bilgilendirilmeleri üreme organlarını ve
i levlerini tanıyarak do urganlık sorumlulu u kazandırmada ba arılı bir araç olabilir
(http://www.woomb.org/ ). Yöntemin nasıl ve ne derece koruyaca ı, do ru kullanımı,
beklenen etkileri, risk ve yararları, klinikte kontrol edilmesi gereken durumlar, yöntem
bırakıldı ında do urganlı ın geri dönü ü ve cinsel yolla bula an enfeksiyonlardan
(CYBE) koruma etkisi hakkında ayrıntılı bilgilendirme yapılmalı.
Cerrahi giri im ve uygulama, takma-çıkartma gereken yöntemler için; uygulayıcıların
yeterince e itilmi , enfeksiyon kontrolüne duyarlı ve her tür malzeme-araç ve gerece
sahip olmaları yöntemlerin kullanımının sürdürülmesinde özellikle önemlidir. Klinik
uygulamaları kolayla tıran rehberler, uygunluk tarama süreçleri kullanıcıları ve
uygulayıcıları riskli durumlardan koruyucu yararlı önlemler.
Yöntemleri sunan sa lık çalı anlarının, bireylerin do urganlıkları üzerinde özgür seçim
yapmalarını sa lamak için yeterince danı manlık vermeleri yöntemlerin seçimi ve
kullanımını sürdürmede önemli bir temel. Danı man yalnızca kendi kurulu undaki
yöntemleri de il, tüm yöntemleri ve nerede bulunduklarını da açıklamalıdır. Cinsellik ve
CYBE lar hakkında tüm soruların cevaplanması; cinsellik ve üreme haklarına
duyarlılıkla ergenler, kronik hastalı ı ve sakatlı ı olanların, gerekti inde bunların
vasileri ve bakımcıları aracılı ıyla hizmetlerden di erleri gibi tam olarak
yararlanmalarının sa lanması özellikle önemli
“Hizmet sunumunda uluslararası standartlar kaliteyi sa lamada temel bir yakla ımsa
da, her bireyin toplumsal, kültürel konumu ve davranı örüntüsünü dikkate almak ayrıca
önem ta ır. Dünya’da yaygın olarak görülen CYBE ve HIV/AIDS riski kar ısında,
istenmeyen gebeliklerden korunma kadar, cinsel yolla bula an enfeksiyonların
bula masını önlemek için de önlem almak gerekmekte. Bu nedenle ili kilerde kondom
kullanmak “Dual protection-çift korunma” kazanılması gereken önemli bir davranı ”.
Dünya Sa lık Örgütü, kontraseptiflerin do ru kullanılmaları ve kullanırken
kar ıla abilecekleri durumlarda en uygun yakla ımların neler oldu unu tanımlayan bir
ba ka rehber yayınladı: “Selected Practice Recommendations for Contraceptive UseKontraseptif Kullanmada Pratik Öneriler ” ba lıklı rehberin 2005 yılında yayınlanan
ikinci baskısında yöntemlere yeni ba lama ve sürdürme için gerekli bilgiler, yanlı
kullanımlar, kullanım sırasında kar ıla ılan sorunlar, hizmet programı için ayrıntılar var.
Üstelik tüm bu öneriler, kanıt düzeyleri ile birlikte sunuluyor. Rehberde önerilerin
yalnızca klinik gözlemlerden mi, yoksa en az bir randomize kar ıla tırmalı ara tırma
sonucu mu elde edildi i; do rudan bu konuda yapılan ara tırmalardan mı, dolaylı
olarak ba ka ara tırmalardan mı ö renildi i, kaynakları da verilerek belirtiliyor.
Örne in; yalnız progestin içeren hap, enjeksiyon ya da implant kullanırken olu an
amenore için herhangi bir tedavi gerekmez, danı manlık yeterlidir (Bu konuda
do rudan yapılmı randomize ara tırmalar var. Ancak implant için yapılan ara tırmanın
sonucu di erlerine göre daha güçlü vb. gibi )
Üreme sa lı ı hizmetlerinde tıbbi uygulamaların kanıta dayalı olup olmadıklarını
de erlendirme DSÖ için özellikle önem ta ıyor. Bu alanda 1998 yılından beri çalı an bir
özel grup var. Kontraseptifler ve di er uygulamalar hakkında yapılan de erlendirmelere
- Reproductive Health Library- Üreme Sa lı ı Kütüphanesi adı altında elektronik olarak
ula ılabilir (http://www.rhlibrary.org/). Kontraseptiflerde yenilikler yanı sıra pek çok
konuda özet, toplu bilgi “Progress” ba lıklı bültenlerinden sa lanabilir (http://
www.who.int/reproductive-health/hrp/progress/
Yeni kurallar, yeni uygulamalar
63
Yeni geli melerden bazıları a a ıda sıralanmı tır:
Hap kullanmaya ilk be günden sonra ba landı ında 7 gün ba ka bir korunma da
uygulanmalı ya da abstinens olmalı.
0.30-0.35 mg. EE içeren haplardan bir ya da iki tane unutuldu unda hatırlanınca
hemen bir hap içilmeli, sonra günlük olarak devam edilmeli.
Üç ya da daha fazla hap unutuldu unda hemen bir hap içilmeli, sonra günlük devam
edilmeli ancak 7 gün süre ile ba ka bir yöntem ya da abstinensle korunmalı. Unutma
üçüncü hafta içindeyse, yeni bir paket kullanılmaya ba lanmalı.
0.20 mg ya da daha az EE içeren haplardan bir hap unutuldu unda hemen bir hap
alınmalı, sonra hergün devam edilmeli. ki ya da daha fazla unutuldu unda hemen bir
hap içilmeli ve di erleri günlük olarak sürüdürülmeli ve 7 gün süre ile ba ka bir yöntem
ya da abstinensle korunmalı. Unutma üçüncü hafta içindeyse yeni bir paket kullanmaya
ba lamalı.
Latex kondomlar enfeksiyonlara kar ı daha koruyucu.
Artık non-oxynol-9 spermisit içeren kondomlar kullanılmayacak. Yine de kondomsuz
kalmak yerine kullanılabilirler.
Kadın kondomu dezenfekte edilerek tekrar kullanılabilir.
Implanon derialtında tek silikon kanalla 3 yıl etkili kontrasepsiyon sa lıyor.
Daha az sayıda R A uygulanması, ya amboyu pelvik enfeksiyon riskini azaltıyor.
R A’lar menstruasyon ba langıcını izleyen ilk 12 gün içinde takılabilir.
R A’lar gebelik olmadı ından emin olunan herhangi bir gün uygulanabilir.
R A’lar de i tirilirken ara vermek gerekmez.
Mikrobisit-spermisitler (60 dan fazla bile ik deneniyor) CYBE ve HIV/AIDS’e kar ı
korunmak için geli tirilmekte olan yenilikler.
Testoteron undecanoate 500 mg. (TU) altı hafta arayla enjeksiyonla uygulandı ında
erkeklerde sperm konsantrasyonunu sıfıra dü ürüyor. Çin’de güvenlik ve etkinlik
ara tırmaları sürüyor. Libido artı ına yol açıyor.
Sperm ve testis fizyolojsi ara tırmaları sürüyor. Acrosom ve flajel formu sperm-spesifik
proteinler, sperm i levini etkileyen özgün hücre içi yollar ve olaylar inceleniyor.
Progestin-östrojen emdirilmi silikon Vajinal Halka bir yıl süre ile etkin kontrasepsiyon
sa lıyor.
Anti-HCG a ısı kadınlarda yakla ık 6 ay süreli kontrasepsiyon sa lıyor. Güvenlik
ara tırmaları sürüyor.
Tek doz 1,5 mg. Levonorgestrel ya da 10 mg. Mifepriston, ili ki sonrası 120 saat içinde
acil kontrasepsiyon sa lıyor. Yine de erken ba layanlarda etkinlik daha fazla.
Kontrasepsiyonlar hakkında basit kullanıcı bilgisi olarak hazırlanmı ITF Kadın ve
Çocuk
Sa lı ı
Birimi
bro ürlerine
ula abilirsiniz:
http://www.istanbul.edu.tr/istanbultip/kadin/bhb.html
Kontraseptifler
konusunda
daha
ayrıntılı
bilgiyi
DSÖ’den
alabilirsiniz:
http://whqlibdoc.who.int/hq/2002/a76149_disclaimer.pdf
64
TÜRK YE’DE A ILAMA H ZMETLER NDE YEN L KLER
Prof. Dr. Ufuk BEYAZOVA
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk Sa lı ı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
2006 yılında Türkiye’de uzun yıllardır uygulamada olan a ı takviminde bazı
yenilikler gündeme geldi, rutin a ı takviminde yer almamakla birlikte bazı yeni a ılar da
satı a ve uygulamaya sunuldu. Bu de i iklikler bu a ılarla ilgili bazı bilgileri gözden
geçirme gere ini do urdu.
Kızamık-Kızamıkcık-Kabakulak karma a ısı:
Üç bula ıcı hastalı a kar ı ba ı ıklık sa layabilen bu a ı ülkemizde
2006 yılının ikinci yarısında rutin a ılama programı içinde uygulanmaya ba lanacaktır.
Bu karma a ının uygulamaya girmesiyle a ılanma ya ı da 9. aydan 12. aya alınmı tır.
Bilindi i gibi ülkemizde 1985 yılından bu yana düzenli olarak 9. ayını bitiren bebeklere
kızamık a ısı uygulanmaktaydı. Anneden geçen antikorların nötralizan etkisi nedeniyle
bir ya ından önce yapılan a ının koruyucu de erinin ancak %85 kadar olaca ının
bilinmesine kar ın bu yıllarda a ının erken ya ta uygulanmasının temel nedeni kızamık
hastalı ının ülkemizde salgınlar yapıyor olması ve bir ya ından erken hastalı a
yakalanan bebeklerde ölüm ve komplikasyon oranlarının yüksek olması idi. Zaman
içinde a ının tek dozunun uzun süre yeterli koruyuculuk sa lamadı ının anla ılması
üzerine dünyada ikinci doz a ı uygulamaları gündeme geldi. Ülkemizde de 1998
yılından bu yana 6. ya ta ikinci doz kızamık a ı uygulaması ba latıldı. “Kızamık
Eliminasyon Programı” uygulamaları kapsamında 2003 yılında 6-14 ya gurubuna,
2004 yılında 9ay-5ya grubuna ba arılı a ı uygulama kampanyalarından sonra
hastalı ın görülme hızındaki belirgin dü meler küçük bebeklerin mortalitenin yüksek
oldu u erken ya larda hastalanma olasılı ını çok azalttı. Bu durum ülkemizde de
a ılanma ya ının daha ileri çekilmesine olanak verdi. 12. ayda yapılması planlanan
kızamık a ısının kabakulak ve kızamıkcık a ıları ile karma olan biçimde yapılması için
ekonomik olanaklar da bulununca a ı programı birinci ya ın bitiminde karma olarak
ba latıldı ve ikinci dozunun yine karma olarak 6. ya ta ilkokul birinci sınıfta
yapılmasının sürdürülmesine karar verildi. lk dozun 12. ayda yapılması koruyucu
de erini %95 oranına çıkarabilecektir.
Kızamık ve Kızamıkcıktan korunabilmek için bir ya ından sonra en az 4 hafta
ara ile iki doz a ılanmı olmak gerekmektedir. 12 aydan önce yapılan a ılar yapılması
gereken iki doz’un dı ında sayılır. Kabakulak a ısının tek dozunun yeterli ba ı ıklık
sa layabildi i bilinmektedir.
lkö retim ilk yılında ilk kez kızamıkçık a ısı olan, okul öncesi dönemde bu a ıyı
yaptırmamı çocukları kızamıkcıktan koruyabilmek için, a ılanmı ku aklar ilkö retime
ba layıncaya dek 8 yıl boyunca ilkö retim son sınıfta bir doz kızamıkcık a ısı
uygulanacaktır.
Temas sonrası 72 saat içinde yapılan a ı koruyucu olabildi i için okul ve kre
salgınlarında a ısız çocuklar kar ıla madan sonra a ılanmalıdır.
Kızamık geçirmemi ve a ısız ergen ve genç eri kinler de a ılanmalıdır.
Ülkemizde askere alınan gençler a ılanmaktadır.
A ılananların %5-15’inde 6-12 gün sonra yüksek ate görülebilir, bir iki günde
geçer bazen 5 güne dek sürebilir. Febril konvülsiyonu olan çocuklarda a ı sonrası
konvülsiyon görülebilirse de bu çocukların a ılanması ertelenmemelidir. .%5 olguda
döküntü olu abilir. Trombositopeni a ıdan sonra iki aya dek görülebilir. Ensefalit ve
ensefalopati riski milyonda birdir. A ılanan toplumlarda subakut sklerozan panensefalit
riski çok azalmı tır. Otizm ve inflamatuvar barsak hastalı ı ile a ı arasında ili ki
olmadı ı gösterilmi tir. Yan etkiler ikinci doz a ıdan sonra daha seyrek görülür.
Anaflaksi çok seyrektir. Yumurta allerjisi olan çocuklara kızamık içeren a ılar yapılabilir,
ancak alerji anaflaksi biçimindeyse a ı yapılamaz. . lk doz a ıdan sonra ciddi a ırı
duyarlılık reaksiyonu olan çocuklar yeterli antikor olu umu yönünden de erlendirilmeli,
65
ba ı ık olanlara ikinci a ı yapılmamalıdır. Ba ı ık olmayanlar deri testi yapılabilecek bir
alerji merkezine yönlendirilmelidir. A ı canlı virus içerdi inden ba ı ıklık yetersizli i
olanlara ya da ba ı ıklı ı baskılayan tedavi görenlere yapılamaz. Malnütrüsyonda
a ının ba ı ıklık yanıtı yeterli bulunmu tur. Hafif enfeksiyonu olan çocuklarda a ılama
ertelenmez.
.
Hemophilus Influenza b a ısı
Ülkemizde 2006 da uygulamaya konulan ikinci a ı Hib a ısıdır. Hemophilus
nfluenza’nın olu turdu u hastalıkların ba ında otitis media, sinüzit, bron it,
konjunktivit, pnömoni ve idrar yolu enfeksiyonu gelir. Bu enfeksiyonlarda etken sıklıkla
tiplendirilemeyen su lardır. Hemofilus influenza tip b (Hib) ise daha çok menenjit,
bakteriyemi, epiglottit, pnömoni, septik artrit, perikardit, osteomiyelit ve sellülit gibi a ır
hastalıklara yol açar. .H. influenza tip b hastalı ı görülen olguların % 85’i 5 ya altındaki
çocuklardır. Hastalık 6–12 aylık çocuklarda en yüksektir görülme hızı 2 ya ından sonra
azalır. Ülkemizde H. nfluenza enfeksiyonlarının sıklı ı ve varsa etkiledi i ya grubunun
erken ya lar olup olmadı ı bilinmemektedir.
Günümüzde 4 farklı konjuge Hib a ısı kullanılmaktadır. Hepsinde PRP
bulunmaktadır ancak ta ıyıcı protein olarak tetanoz, difteri toksoidleri ya da
meningokok dı membran proteini kullanılmı tır. 6 aydan önce H. influenza b. hastalı ı
riskinin yüksek oldu u ya da 6 aya kadar tam a ılanamayacak bebeklerde, 2. aydan
sonra tek doz ile en iyi ba ı ıklık sa ladı ı için PRP-OMP a ısının daha avantajlı
oldu u gösterilmi se de tam a ılı çocuklarda son ba ı ıklık düzeyleri farketmemektedir.
Ülkemizde bu a ılardan tetanoz toksoidi ile konjuge olan a ı (PRP-T) kullanılmaktadır.
DBT ve IPV ile birlikte 5 li karma olarak bulunmakla birlikte rutin uygulamada
Hib a ısı tek olarak yapılacaktır. Bazı çalı malarda PRP-T a ısının DTB a ısı ile birlikte
karma olarak uygulanması durumunda immün yanıtın yetersiz oldu u gösterilmi tir, Hib
içeren bu a ı karma a ıların tek enjeksiyonla yapılma avantajını ta ır.
Rutin uygulamada 2.,3.,ve 4., aylarda tek doz olarak uygulanacak a ının 18.
ayda peki tirme dozu yapılacaktır. A ılar arasındaki süre 1 ay olabilir, ancak 2 ay ara
ile yapılan a ıların daha iyi yanıt olu turdukları bilinmektedir DBT a ılama programına
uydurmak açısından ülkemizde aynı aralıklarla yapılacaktır. Hastalık riski çok azaldı ı
için a ı 5. ya tan sonra önerilmez. A ılama 6-12 aylarda ba larsa toplam 3 doz, 12-15.
aylarda ba larsa 2 doz, 15 aydan sonra tek doz a ı yeterli olmaktadır.
A ının ciddi bir yan etkisi yoktur. Hepatit B, Suçiçe i ve Kızamık-KızamıkcıkKabakulak a ıları ile aynı anda uygulanabilir. A ılananların %4-10’unda ate görülebilir.
Hib a ıları immün sistemi bozuk ya da baskılanmı çocuklarda ve di er yüksek riskli
bireylerde de uygulanır, ancak bu durumda a ının koruyuculu u sınırlı olabilir.
Asellüler Bo maca a ısı (DTaB)
Ülkemizde Difteri ve Tetanoz a ıları ile 3 lü, IPV ve Hib a ılarının da eklenmesiyle 5
li karma biçimleri bulunmaktadır. Tam hücreli bo maca a ısının yan etkilerinin
gözlenmesi, B. Pertusis’in bazı immünojenik proteinlerinin purifiye edilmesiyle elde
edilen ve tüm hücreyi içermeyen “asellüler” a ının geli tirmesine yol açmı tır.
çerdi i antijenler, pertusis toksin, filamentöz hemaglütünin, fimbrial proteinler
(aglütinojenler) ve pertaktindir. Bu antijenlerin 3 lü, 4lü ya da 5 li olarak kullanıldı ı
a ılar vardır, hepsi tam hücreli a ıya göre, daha az yan etkiye yol açmaktadırlar.
.Antikor yanıtları ise en az tam hücreli a ılardaki gibi olmaktadır.
A ılama 2. ayda ba lar. Yedi ya ve üzerindeki çocuklara bo maca a ılaması
önerilmemektedir.
Hem DTB hem DTaB sonrası, görülen en sık yan etkiler enjeksiyon yerinde
kızarıklık, ödem, endurasyon ve duyarlılıktır. Halsizlik, i tahsızlık, kusma, a lama ve
hafif-orta derecede ate de görülebilir. Bu yerel ve sistemik tepkiler a ı sonrası
66
birkaç saatte geli ip, kısa sürede düzelir. DTaB a ısının peki tirme dozlarından
sonra %1-4 oranında, tüm bacakta i lik, eritem, a rı ve ate olabilmektedir.
Özellikle be inci DTaB dozlarınından sonra geli en bu tablonun, patogenezi
bilinmemektedir, ancak kendi kendine düzelmektedir. Asellüler a ılama sonrası
görülen yerel ve sistemik yan etkiler tam hücreli a ıya göre belirgin olarak azdır.
Tam hücre a ısının yüksek ate ve yerel yan etkileri en yüksek olarak 4. dozda
gözlendi inden DBT a ısı ile a ılamaya ba lanan çocuklarda, DTaB ile a ılama
tamamlanabilir.
DBT yerine DTaB yapılması gereken durumlar unlardır:
1. lk 48 saat içinde görülen 40.5 C ve üzerindeki ate
2. lk 48 saat içinde görülen ve üç saatten fazla süren ısrarlı a lamalar
3. lk 48 saat içinde görülen ok ve kollaps benzeri tablolar
4. lk 48 saat içinde görülen hipotonik-hiporefleksik sendrom
5. lk üç gün içinde görülen febril ve afebril konvülziyonlar
Konvülziyon geçirme öyküsü olan, ailesinde nöbet öyküsü bulunan çocuklarda
da DTaB seçilebilir.
A ılama sonrası ilk yedi gün içinde çıkan ensefalopati durumunda (ba ka
nedenlerle açıklanamayan, belirgin bilinç de i ikleri ya da jeneralize ya da fokal
konvülziyonlarla giden akut santral sinir sistemi bozuklu u) bo maca a ısı, a ı
takviminden çıkarılıp; a ılamanın DT karması ile sürdürülmesi gerekir. Nörolojik
bulgularla giden ilerleyici nörolojik bozukluklar olması durumunda da bo maca a ısı
yapılmaz.
Geli imsel geçikme ya da serebral palsi gibi dura an nörolojik durumlar,
prematürite a ılama için sakınca olu turmaz.
Bo maca a ıları ile geli imsel geçikme, ö renme ve davranı sal sorunlar,
infantil spazm gibi ciddi reaksiyonlar geli ti i ortaya atılsa da bir neden sonuç ili kisi
gösterilmemi tir
Son yıllarda, eri kin ve ergenlerde ba ı ıklı ın giderek azalması, B.Pertusis’in
özelliklerinin de i mesi gibi nedenlerle bo maca görülme hızlarının arttı ı
gözlenmektedir. Bu nedenle DTaB ile peki tirme dozları tartı ılmaktadır.
Hepatit A a ısı
Ülkemizde Havrix (GlaxoSmithKline) HM175 su undan ve AVAXIM (Aventis
Pasteur) GBM su undan inaktive edilen antijenlerden elde edilmi iki farklı Hepatit A
a ısı bulunmaktadır. Bu a ılar adjuvan olarak aliminyum hidroksit içerir. Hepatit A ve B
a ılarını bir arada bulunduran Twinrix (GlaxoSmithKline) eri kinde ve çocukta
kullanılmak üzere iki farklı biçimde hazırlanmı tır. A ıların tümü kas içine
uygulanmaktadır.
Annesi Hepatit A enfeksiyonu geçirmi olan bebeklerde, anneden geçen
antikorlar a ı antijenini nötralize edebilece i için Hepatit A a ılamasına 2 ya tan sonra
ba lanması önerilmektedir. A ı 6-12 ay ara ile kas içine 2 doz uygulanır.
A ının ilk dozu uygulandıktan 4 hafta sonra ortaya çıkan immün yanıt, %95–100
koruyucudur. .Peki tirme dozu, immünitenin uzun sürmesini sa lar. Eri kinlerden elde
edilen verilerle yapılan kinetik modeller tam a ılanmı larda antikorların 20 yıldan uzun
süre koruyucu düzeyde kalabilece ini dü ündürmektedir A ı ile olu an antikor düzeyi
do al enfeksiyona göre 10–100 kat daha dü üktür.
Çocuk bakım evlerinde, hastanede, yiyecek hazırlanma ve sunumunda çalı an
ki iler Hepatit A enfeksiyonu salgınlarına aracı olabilirler ancak bu ki ilere rutin a ı
uygulaması yerine hijyenik önlemler önerilmektedir.
A rı, duyarlılık ve eritem gibi hafif ve geçici belirtilerin sıklı ı
dir. Halsizlik, ate , ishal ve kusma gibi sistemik yan etkiler % 5,
oranında görülür. A ı yapılan ki ilerde seyrek olarak senkop,
multiforme, anaflaksi, brakial pleksus nöropatisi, transvers miyelit,
istenmeyen etkiler de bildirilmi tir.
67
çocuklarda % 20
ba a rısı %2-9
sarılık, eritema
ensefalopati gibi
Suçiçe i A ısı
Suçiçe i çocukluk ça ının sık görülen bir bula ıcı hastalı ıdır.Türkiye’nin farklı
bölgelerini kapsayan bir çalı mada suçiçe i enfeksiyonu sıklı ının 4-6 ya grubunda %
59, 7-9 ya grubunda % 81, 10-14 ya grubunda ise % 88 oldu u saptanmı tır
Suçiçe i a ısı 1974 yılında VZV’nin hücre kültürlerinde attenüasyonu ile elde
edilen bir canlı a ıdır.Rutin uygulanan di er çocukluk ça ı a ıları ile e zamanlı olarak,
farklı yerlerden uygulanabilir. Kızamık–Kızamıkçık-Kabakulak (KKK) a ısı ile e
zamanlı ancak farklı yerlerden uygulanması sonucu her 4 a ıya kar ı immün yanıtın
yeterli bulunmu tur. Suçiçe i a ısı KKK ile e zamanlı uygulanamayacaksa iki a ı
arasında en az 28 gün olması gerekir. Canlı polio, Haemophilus influanzae tip b ve
Hepatit B a ıları ile e zamanlı uygulandı ında etkin ve güvenilirdir.
lk ya tan sonra uygulanması önerilen a ının serokonversiyon hızı çocuklarda
% 96, 13–17 ya grubu ergenlerde ise % 79 dur. A ılanma sonrası olu an
antikordüzeyi do al enfeksiyon sonucu olu an antikor düzeyinden 10–30 kat daha
dü üktür. 12 ya ından büyük çocuklar ve eri kinlerde serokonversiyon hızının %
90’dan daha fazla olması için 2 doz a ı uygulanması önerilmi tir. Hastalıkla
kar ıla madan sonraki ilk 3 gün içinde a ılanan çocukların büyük bir kısmında
suçiçe inin geli medi i gösterilmi tir.
A ılanmadan sonra ba ı ıklı ın ne kadar sürece i konusu henüz kesin olarak
bilinmemektedir. Sa lıklı çocuklarda antikor düzeyleri dü mü olsa bile hastalıkla
kar ıla mada immunolojik bellek yardımıyla antikor düzeylerinin yeniden yükselece i
dü ünülmektedir. Günümüzde a ının tek doz uygulanması önerilmekle birlikte
gelecekte bir peki tirme dozun gerekebilece i de dü ünülmektedir
Eri kinlerde suçiçe i çocuklara göre daha a ır gidi gösterdi inden suçiçe i
geçirmemi ve özellikle VZV ile kar ıla ma olasılı ı yüksek olan hastane çalı anları,
ö retmenler ve küçük çocukların bakımı ile u ra an ki ilere suçiçe i a ısı ile yapılması
önerilir. Bu ki ilere a ı 4–8 hafta ara ile 2 doz uygulanmalıdır.
Canlı, attenüe suçiçe i a ısının immun yetmezli i olan çocuklara yapılması
uygun de ildir. Lösemik çocuklarda 1 yıllık remisyon sonunda uygulanabilece i
belirtilmektedir. 14 gün ve daha uzun süredir yüksek doz sistemik kortikosteriod (2
mg/kg/gün ve üzerinde prednison) tedavisi alan çocuklara uygulanmamalıdır. A ı
yapılmadan en az 1 ay önce kortikosteriod tedavinin kesilmi olması gerekir A ı
yapıldıktan sonra 6 hafta süresince salisilat tedavisinin kesilmesini önermektedir.
Gebelikte a ı yapılmamalıdır. A ı virüsü anne sütüne geçmedi i için emzikli anneye a ı
yapılabilir.
Suçiçe i a ısından sonra a ı yerinde hafif a rı ve kızarıklık (%15–20), ate
(%14) ve hafif döküntü (% 3 - 5) geli ebilir. Döküntü genellikle 7–21 gün sonra ve çok
az miktarda (10 lezyondan az) ortaya çıkmaktadır. Sa lıklı bir çocukta a ılamadan
sonra ortaya çıkan vesikül sayısı 30 dan fazla ise çocu un yaban varisella virusu ile
hastalandı ı dü ünülmelidir. A ı sonrası ortaya çıkan herpes zoster sıklı ı do al
enfeksiyona göre daha azdır.
Konjuge Pnömokok a ısı
Bu a ı bakterinin özellikle Amerika ve Avrupa’da daha sık görülen 7 tipine (4,
6B, 9V, 14, 18C, 19F, 23F) ili kin arıla tırılmı kapsüler polisakkaritin difteri toksinine
ba lanması ile elde edilmi tir. Polisakkarit, bir proteine ba landı ı için iki ya ından
küçük çocukların da immunolojik yanıt verebilme olana ı do mu tur. A ı 0.5 ml olarak
68
kas içine uygulanır. A ının içindeki serotiplere ba lı yayılmacı pnömokok hastalı ına
kar ı koruyuculuk % 70- 97 arasında de i mektedir. Preterm ve dü ük do um a ırlıklı
bebeklerde de ciddi hastalı a kar ı a ı etkinli i yüksektir 24 aydan küçük bebeklerde
pnömoni sıklı ını belirgin biçimde azalttı ını, akut otitis media sıklı ını ise bir miktar
dü ürdü ünü gösteren çalı malar bulunmaktadır. Konjuge pnömokok a ısının
uygulandı ı topluluklarda a ıda bulunmayan serotiplerin sıklı ında artma saptandı ı
gözlenmi tir.
A ı sa lıklı bebeklerde 2. 4. 6. ve 12-15 aylar arasında olmak üzere 4 doz
uygulanır. Di er çocukluk ça ı a ıları ile e zamanlı olarak yapılabilir. lk 6 ayda
a ılanmamı bebekler için ilk doz 7–11 aylar arasında yapılırsa, 2 doz ve ilk dozdan 12
-15 ay sonra 1 peki tirme dozu yeterlidir. E er ilk doz 12–24 aylar arasında yapılmı
ise 6–8 hafta ara ile 2 doz yapılır, ancak peki tirme dozuna gerek yoktur.2–5 ya
arasında, daha önce hiç konjuge pnömokok a ısı uygulanmamı çocuklarda tek doz
uygulanabilir, ancak bu ya grubundaki çocuklara rutin olarak önerilmemektedir Pahalı
bir a ıdır. Dünyada 1-2 ülke dı ında rutin kullanımı yoktur. Daha çok risk gruplarına
önerilir. Herhangi bir nedenle splenektomi yapılacak veya immün sistemi baskılayan
tedavi
alacak çocukların a ılanması bu uygulamalardan en az 2 hafta önce
tamamlanmalıdır .
Konjuge a ı 5 ya ından büyük çocuklar ve eri kinler için de güvenilir ve etkili olsa
da polisakkarit a ı daha fazla sayıda serotip içerdi i için 5 ya üzerindeki riskli
çocuklara konjuge yerine polisakkarit a ının kullanılması önerilmektedir.
Konjuge pnömokok a ısı güvenlidir. A ı uygulanan çocukların %10–20’ sinde ate ,
kızarıklık, a rı ve i lik biçiminde hafif yerel yan etki görülebilir. Büyük çocuklarda ve
eri kinde yerel yan etki sıklı ı daha yüksektir. A ının yineleyen dozları ile yan etki
sıklı ı artmaz.
KAYNAKLAR
1. Watson BM, Laufer DS, Kuter BJ, Staehle B, White CJ, Starr SE. Safety and
immunogenecity of a combined live attenuated measles, mumps, rubella and
varicella vaccine (MMR11V) in healthy children. J Infect Dis 1996;173:731-734.
2. Red Book 2003. Report of The Committee on Infectious Diseases. American
Academy of Pediatrics. 26th Ed. pp 422-429.
3. Redd SC, Markowitz LE, Katz SL. Measles Vaccine. In: Plotkin S, Orenstein
WA (Eds) Vaccines. 3rd ed.WB Saunders Company, 1999, pp 222-266.
4. Heath PT.Haemophilus influenzae type b conjugate vaccines: a review of
efficacy data. Pediatr Infect Dis J. 1998 Sep;17(9 Suppl):S117-22.
5. Swingler G, Fransman D, Hussey G.Conjugate vaccines for preventing
Haemophilus influenzae type b infections. Cochrane Database Syst Rev.
2003;(4):CD001729.
6. Lolekha S, Hiranchote A, Simasathien S.Safety and immunogenicity of
combined or associated administration of PRP-T vaccine with diphtheria,
tetanus and pertussis vaccine in Thai children. J Trop Pediatr. 2001
Feb;47(1):24-9.
7. Peter SS, Waıgstaff AJ.Acellular pertussis vaccine:a review of its
imunogenicity, protective efficacy and tolerabilty in the prevention of
Bordotella pertussis infection. Drugs 1996;52:254-75.
8. Edwards KM, Decker MD. Acellular pertussis vaccines for infants. N Eng J
Med 1996; 334: 391.
9. .Eskola J, Ward J, Dagan R, Goldblatt D, Zepp F, Siegrist CA. Combined
vaccination of Haemophilus Influenzae type b conjugate and diphtheriatetanus-pertussis containing acellular pertusis. Lancet 1999;354:2063-68.
69
10. Bell BP, Feinstone SM. Hepatitis A vaccine. In: Vaccines, Ed. byPlotkin SA,
Orenstein WA, 4th ed. Elsevier Inc. 2004; 269-297
11. .Red Book, 2003 Report of the Committee on Infectious Disease, 26th ed.
American Academy of Pediatrics. 2003; 309-318
12. Usonis V, Bakasenas V, Valentelis R, Katiliene G, Vidzeniene D, Herzog
C.Antibody titres after primary and booster vaccination of infants and young
children
with
a
virosomal
hepatitis
A
vaccine(Epaxal).Vaccine.2003.Nov.7;21(31):4588-92.
13. . G. Kanra, S. Tezcan, S. Badur, Turkish National Study Team. Varicella
seroprevalence in a random sample of the Turkish population. Vaccine 20
(2002) 1425–1428
14. Gershon AA.Varicella Vaccine—Are Two Doses Better Than One? N Eng J
Med. 2002, Dec, 12, Volume 347:1962-1963
15. An Advisory Committee Statement (ACS) National Advisory Committee on
Immunization (NACI). Statement on recommended use of varıcella vırus
vaccıne. Canada Communicable Disease Report Vol. 25 (ACS-1) 1 May 1999
16. Pneumococcal polysaccharide vaccine; What you need to know. CDC,
National Immunization Program, Vaccine Information Statement,
Pneumococcal - 7/29/97
17. Notice to Readers: Updated Recommendations on the Use of Pneumococcal
Conjugate Vaccine: Suspension of Recommendation for Third and Fourth
Dose, MMWR, March 05, 2004 / 53(08);177-178
18. Pneumococcal vaccine for children. Infectious Diseases and Immunization
Committee, Canadian Paediatric Society (CPS) Paediatrics & Child Health
2002; 6(4): 214-7.
70
TEMEL SA LIK H ZMETLER NDE HEK M N YASAL SORUMLULU U
Yrd. Doç.Dr. Nezih VAROL
Halk Sa lı ı ve Adli Tıp Uzmanı
Marmara Üniversitesi Sa lık E itim Fakültesi
“ Hekimlik bir sanattır.”
Hekimlik hizmetinin icrası bir sanattır ki, bu sadece hastalara kar ı gösterilmesi
gereken bir unsur olmayıp tüm toplumu ilgilendirir.
Sa lık hizmetlerinin sunumunda, sa lık ortamının süreklili i ile tedaviyi belirleyen ki i
olarak hekimlerin toplum kar ısındaki sorumlulu u, her zaman en yüksek düzeyde
olmak zorundadır. Sorumlulu un nasıl de erlendirilece i ve yaptırımları, toplumsal
düzen kuralları çerçevesinde yasalarla belirlenmi tir.
Bu nedenle de hekim-toplum ili kisinde hekim sorumlulu u, ça lar boyunca eskiye
dayanır. Prof. Dr. Nevzat EREN’in “Ça lar Boyunca Toplum, Sa lık ve nsan”
ili kilerini konu aldı ı kitabında bu konuda var olan bilgileri çok güzel özetlemi tir.
Mezopotamya uygarlı ından günümüze yazılı belge olarak gelen Hammurabi Yasaları
bu sorumlulu u gösteren ilk yazılı yapıtlardır.
Bu yasanın 219. maddesinde; “hekimin hastasını öldürmesi yada tehlikeli bir ekilde
yaralaması halinde iki elinin de kesilece i” anlatılmı tır.
Hindistan’da Manu ve Zoroastra Kanunlarında, doktorun sorumlulu unun bir jüri
tarafından saptanan kusura dayandırılaca ı bildirilmi tir.
Mısır’da ise doktor kurallara uymadı ı takdirde sorumlu tutulmu tur.
Eski Yunan’da Hipokrat ve onu izleyen dü ünürler tarafından hekim sorumlu unun ilk
temelleri ortaya atılmı , “tıp kurallarına uyulmama” kusur olarak kabul edilmi tir.
Günümüzde ise tanı ve tedavide yüksek teknolojinin kullanılması, sorumlulu un
payla ılmasına neden olmu sa da, gerçek sorumlunun kim oldu u ve varsa kusurun
derecesi önemli olmaktadır.
“ Hekim hasta arası ili ki be eri ve insani bir ili ki ile çok özeldir.”
Toplum halinde ya ayan insanların, toplum içinde yerine getirmek zorunda oldukları ve
kullanacakları yetkileri belirleyen kurallar vardır ki, bir hekiminde toplum dı ında
bireysel ya aması dü ünülemeyece ine göre, toplumsal düzen kurallarına sıkı sıkıya
ba lıdır. Hekim hasta arası ili kide, her iki tarafında yerine getirmek zorunda oldukları
ve ki iliklerini belirleyen özel bir ili ki vardır.
Ki ilik haklarına en saygılı davranan meslek biriminde olan hekimler, toplumsal düzen
kuralları olarak bilenen, din kurallarını, ahlak kurallarını, görgü kurallarını ve hukuk
kurallarını dikkate almak zorundadırlar.
Ki iler ve toplumlar arasında de i iklik gösteren bu kurallar içinde hukuk kuralları
de i meyen tek yazılı kuraldır.
Sa lık çalı anlarının topluma verdi i hizmetlerin ba ında “Temel Sa lık Hizmetleri”
gelir. Bu hizmetin verilmesinde toplumun sa lık hakkı vardır ki, ço u zaman bu hak
sa lık çalı anlarınca istenmeden topluma, zorla verilir.
Bilindi i gibi, Temel sa lık hizmetleri;
1. Koruyucu Sa lık Hizmetleri
2. lk Yardım Hizmetleri;
3. Acil Yardım Hizmetleri;
4. Evde - Ayakta Bakım ve Tedavi Hizmetleri;
5. Hasta Sevk ve Sonuçlarını zleme Hizmetleri;
6. Adli Hizmetler;
7. Yönetimsel Hizmetler olarak yedi ana ba lık altında verilir.
71
Sa lık çalı anlarınca, topluma verilen bir di er önemli hizmet ise “Tedavi Edici Sa lık
Hizmetleri” dir. Bu hizmetler, toplumun hasta hakkı çerçevesinde verilmesi gereken
hizmetleridir ki, toplum bu hakkı yasalardan aldı ı güçle de çok iyi istemektedir.
Bu nedenle görünen/istenen hizmet hep bu olmu tur.
Sa lık ve toplum ili kisini, haklar çerçevesinde ematik olarak gösterirsek;
SA LIK - TOPLUM
L KS
emadan da görüldü ü, hizmetlerin haklar çerçevesinde verilebilmesinde, sa lık
çalı anının haklarının da güvencede olmasına sıkı sıkıya ba lıdır.
Hekimler, haklarını ne kadar güvence altına alıyorlar?
Toplum/ devlet, hekimlerin haklarını ne kadar güvence altında tutuyor?
Bu soruların yanıtı için ö renilmesi gereken kavramlar vardır.
Hekim Kimdir?
Toplumumuzda bran larına göre tanınan hekimler zaman zaman kısaltılmı adlarla
anılarlar. Röntgenci “radyoloji uzmanı”, kulakçı “kulak burun bo az hastalıkları uzmanı,
kadın do umcu “kadın hastalıkları ve do um uzmanı, ölü kesici “adli tıp uzmanı”
bunlara verebilece imiz birkaç örnektir.
Hekimler meslekleri gere i insan ve toplum sa lı ı üzerinde söz sahibi olan baskın bir
kimliktedirler. Ki iler kendi yetkin olmadıkları konularda uzmanlıkları nedeniyle
hekimlere güvenerek hayat ve ya amlarını emanet ederler.
Buna göre “Hekim”; Fiziksel, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hali
sa larken, iyilik hali bozulmu olanların da, acısını azaltmak, ömrünü uzatmak,
durumunu düzeltmek, amacını güden ki idir.
Bu amacı gerçekle tirmek için hukuk kuralları kapsamında sorumluluk bilinci ile hareket
etmek zorundadırlar.
“Sorumluluk Bilinci”
hem meslek sahibinin kendisi, hem de toplum için, do al ve güçlü bir güvencedir.
Kendi mesle ine saygı duyan bir hekime kar ı toplumda var olan saygı ça lar boyunca
sürmü tür. Bu bakımdan hekimlere kutsal bir i yaptıkları ifade edilmi tir.
“Do al Ve Güçlü Güvence” sa lık çalı anının çok riskli bir alanda çok yüksek özen
gösterme gere ine dayanır. Burada ifade edilen özen, hekimin bilgi ve becerisini hasta
yararına ortaya koymasıdır. Bilgisizlik veya bilgiyi uygulamada gösterilecek özensizlik,
hukuk incelemelerinde kusur için yeterli görülmekte, derecesi önemli tutulmamaktadır.
Do al ve güçlü güvenceye ba lı olarak ortaya çıkan güven’e dayalı “rıza” hekim ile
hasta/toplum arasında ili ki kurulmasını sa lar.
72
te bu güvene dayalı ili kiye VEKALET SÖZLE MES denir.
“ Vekalet Sözle mesi”
Vekalet, ki iler arasında yapılan bir akittir. Genel olarak, bir hukuki i lemi veya hukuki
i lem benzerlerini yapmakta yahut maddi bir eylemin gerçekle tirilmesinde, bilgi ve
beceri bakımından kendisini yeterli görmeyen, zaman ve mekan itibariyle zorlanan ve
imkansızlıkla kar ı kar ıya olan, ya da herhangi bir nedenle söz konusu i lem ve
eylemleri bizzat yapmak istemeyen ki i, bunları güvendi i bir kimseye yaptırma yoluna
gitmekte, o i lem veya maddi eylemi yapmayı kabul eden de kendisine verilen i ve
hizmetleri verenin iradesine, amacına ve talimatlarına uygun bir biçimde onun yararına
yapma borcu altına girmekte, böylece vekil eden, vekil aracılı ı ile ekonomik ve ya
hukukun korudu u bir amaca kavu maktadır.
Vekalet ile, hastanın yararına ve onun iradesine uygun, bir sonuca yönelinir, bir i
görülür, risk üstlenilir.
Böylece hekim ile özellikle ba ta hastalar olmak üzere toplum arasında mesle in
gere i ile ortaya çıkan bu sözle me ili kisindeki hekimin yapması gereken
davranı ın/borcun niteli i, Borçlar Kanunu kapsamında ele alınmak zorundadır.
743 sayılı Borçlar Kanununun 1. maddesinde iki taraf, kar ılıklı ve birbirine uygun
olarak onamlarını bildirince, sözle me yapılmı olur der. Onamın bildirilmesi açıkça
olabilece i gibi üstü kapalıca da olabilir diyerek hekim hasta arasındaki vekalet
sözle mesinin yazılı yada yazısız olabilece ine i aret edilmi tir.
Vekalet sözle mesi, öncelikle hukuksal niteli i ile sa lık çalı anı ile toplum arasındaki
kuralları ortaya koyar.
Vekalet Sözle mesinin Hukuksal Nitelikleri
1. görme (hizmet) unsuru
2. in, vekil edenin (hastanın) yararına ve iste ine uygun yapılması
3.Sonucun elde edilememe rizikosunun bulunmaması
4. in süreye ba lı olmaması
5.Ücretin zorunlu ko ul olmaması
6.Tarafların sözle meden vazgeçmeleri
7.Nisbi ba ımlılık
görme (hizmet) unsuru;
Buna göre öncelikle i görme olarak ele alınan hekimin edimi bir borç oldu u
bilindi inde bu unsuru, borçlar kanunun 386/1. maddesi ile açıklayabiliriz. Hekim
sözle me uyarınca kendisine yükletilen i in yürütülmesini, veya üzerine aldı ı i in
yerine getirilmesini borçlanır.
Böylece, hekimin hastasına kar ı vermeleri gereken sa altıcı hekimlik hizmetini yerine
getirmek, aslında yazılı bir borçtur.
Temel sa lık hizmetlerinde ise bu görev, devlet tarafından ifa için sa lık çalı anına
memur adı altında yükletilmi bir sa lık hakkı kapsamında sosyal devlet görevidir.
Bu bakımdan borç ili kisinin kayna ı; sözle me, haksız eylem ve nedensiz
zenginle meye dayanır ki, hekim hakkında yapılan soru turmaların dayana ı bu
unsurlara ba lıdır.
Sözle me olarak ele alınan unsur buradan da anla ılaca ı üzere, hastaya ait tıbbi
kayıtlar ve hasta mü ahede dosyalarıdır.
Borç ili kisinin temellerinden biri de sorumluluktur.
SORUMLULUK; uyulması gerekli davranı (hukuk) kurallarına aykırı dü menin
hesabını verme durumudur. Genelde hekimler adli konularda verdikleri ifadelerde
73
sorumsuz yada sorumlu olmadıkları eklinde beyanlarda bulunurlar. Halbuki tanımdan
da
anla ılaca ı üzere hekimler verdikleri hizmeti yasalara uygun ve haklar
kapsamında verdikleri takdirde sorumlu tutulamayacakları yani hesap verme
durumunda olmadıkları anla ılmaktadır.
Yeni Türk Ceza Yasasında da bu unsur özellikle ele alınmı ve “hakkın kullanılması ve
ilgilinin rızası” ba lıklı 26. maddesinde, hakkını kullanan kimseye ceza verilmez, ki inin
üzerinde mutlak surette tasarruf edebilece i bir hakkına ili kin olmak üzere, açıkladı ı
rızası çerçevesinde i lenen fiilden dolayı kimseye ceza verilmez, denilmi tir.
Bir hekim, hekimlik hakkını kullandı ını ortaya koyabildi i ölçüde, temel sa lık hakkını
yerine getirdi ini ispat edebildi i, hastasını bilgilendirdi i ve tedavi i lemleriyle ilgili
aydınlatılmı onamı aldı ı sürece, mesle inin gere i ta ıdı ı riskten rahatsızlık
duymaz.
Adli olgularda bilirki iye önemli bir görev dü mekte, söz konusu ikayetlerde bu
hakların yarı ması gerekçeli olarak yapılmak zorundadır.
1. Sözle meden do an sorumlulu un tespiti,
2. Haksız eylemin tespiti,Nedensiz zenginle menin varlı ının tespiti,
in, vekil edenin (hastanın) yararına ve iste ine uygun yapılması;
Hekimler, mesleki bilgi ve tecrübeleri gere i önce hasta yararına sonra hasta iste ine
uygun davranırlar.
Örne in, bir tedavi hem medikal, hem de cerrahi olabilece inden, hasta bunlardan
birini seçerek hsatanın iradesini göstermesini istemelidir. Hekimin burada belirleyici rolü
sadece hasta yararının üstün oldu u durumdadır.
Sonucun elde edilememe rizikosunun bulunmaması
Hekimler içinde do al ve güçlü güvence olan sorumluluk kurallarına dayalı vekalet
sözle mesinin hekim yararına en önemli unsurudur.
Hekimler sanat icra ederken birçok sa lık riski ile kar ı kar ıyadırlar.
Hastalarına veya hastalı a ba lı istenmeyen ve beklenmeyen bir çok komplikasyon
ortaya çıkabilir. Bunu hastalarına anlatan ve tüm i lemlerde aydınlatılmı onam alan bir
hekim için ortaya çıkan tüm komplikasyonlarda, haksız eylemin varlı ı dı ındaki özen
eksikli inde kusur ortadan kalkabilmektedir.
görmeden do an sonuç ve bunun tehlikesi (rizikosu) hekime de il hastaya ait olur.
Vekalet sözle mesinin bu özelli i, hüküm ve sonuçları, istisna ve hizmet
sözle melerinden farkı göz önüne alındı ında bu unsur ö retide ortakla a kabul edilir.
Vekalet sözle mesinin ayrıca tıbbi mesleki etik de erlere göre ö eleri vardır. Bunlar;
Vekalet Sözle mesinin Tıbbi Ö eleri
1.Özen yükümlülü ü
2.Hastanın kabul edilmesi
3.Tanı yükümlülü ü
4.Hastanın aydınlatılması
5.Tedavi yöntem ve usulünde yükümlülük
6.Tedavi süresince kontrollerde yükümlülük
7.Hekimin kendini geli tirmesi, yardımcılarını aydınlatma yükümlülü ü
8.Meslek sırrı
olarak ifade edilebilmektedir.
Özen Yükümlülü ü; Meslek sanatının icrasında her zaman öne çıkan bir unsurdur.
Bu ö enin iyi ifadesi için yine Borçlar Kanunun 390. maddesinden yararlanabiliriz.
74
Buna göre; Sadakat ve Özen Borcu, sonuca mutlak ula mak (iyile tirmek) de il,
sonucun ba arılı olması için her türlü gayreti ve çabayı göstermektir.
Örne in; bir hastanın ameliyat sonrası sadece pansumanlarını yapılması, ziyaret
edilmesi özen için yeterli olmayıp, istenmeyen ve beklenmeyen komplikasyonlara kar ı
gerekli incelemelerin ve tetkiklerin yapılmı olması bu borcun yerine getirilip
getirilmedi ini gösterir.
Tüm bu özellikler dikkate alındı ında; hekimlik mesle inin icrasında beklenen
davranı ın Esası;
•Yasalara uygun,
•Yönetmeliklerde belirtilmi ekilde,
•Meslek anlayı ının gerektirdi i inisiyatifi kullanarak,
•Di er hizmet birimlerince de aynı davranı ları bekleyerek, ekip çalı ması halinde
yapmaya dayanır.
Anayasamızın temel bir kuralı vardır ki; “Her Türk vatanda ının bu anayasadaki temel
hak ve hürriyetlerden e itlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak milli kültür,
medeniyet ve hukuk düzeni içinde onurlu bir hayat sürdürme ve maddi ve manevi
varlı ını bu yönden geli tirme hak ve yetkisine do u tan sahiptir.” denir.
Bu meslek olarak hekimler için daha önemlidir. Hekimler onurlu bir meslek icra etmek
için gerekli temel iç güdüyü anayasanın bu maddesinden alırlar.
Sa lık hizmetlerinden do an haklar, hizmetin esası, ana ö esi ile ilgilidir.
Sa lık hakkı; sa lık personelinin sorumlulu unda verilmesi gereken haklar
kapsamındadır. Bu nedenle de; sa lık hakkından yararlanma, yararlandırma ile birlikte
dü ünülmelidir.
Kimi zaman haklar, yitirilen de erler sonrası anla ılmaktadır:
“ Hekim Sorumlulu u ”
Bu bilgiler ı ı ında hekimin sorumlulu u birkaç yönden irdelenmelidir.
1. Mesleki Sorumluluk; Hastasına ve toplum sa lı ına kar ı yeterince mesleki etik
kurallara ba lı olmadan gösterdi i davranı kar ısındaki sorumluluk.
Bu sorumluluk 13.01.1960 tarihli “Tıbbi Deontoloji Nizamnamesinde”, belirtildi i ekilde
irdelenmektedir. Bu mevzuatın 44. maddesinde; yasaya aykırı hareket eden hekimlerin,
6023 sayılı Türk Tabipleri Birli i Kanununun 30. maddesi kapsamında ba lı oldukları
Tabip Odası yönetim kurulu tarafından, Onur Kuruluna sevk edilece i bildirilmi tir.
Kısaca bu u anlama gelmektedir ki mesleki sorumlulu un tespiti ve de erlendirilmesi
Tabip Odaları Onur Kurullarına bırakılmı tır.
2. Ceza sorumlulu u; Ceza yasalarına göre sorumlulu u varlı ıdır.
Türk Ceza Kanunun amacı, ki i hak ve özgürlüklerini, kamu düzen ve güvenli ini,
hukuk devletini, kamu sa lı ını ve çevreyi, toplum barı ını korumak, suç i lenmesini
önlemektir.
TCK’da ceza sorumlulu unun temel esasları, suçlar, ceza ve güvenlik tedbirlerinin
türleri düzenlenmi tir.Hekimlik sanatı açısından TCK’nın amacı ve içeri i suç ve ceza
kavramının hukuki niteli inden ayrı dü ünülemez. Çünkü hekim, sanatını toplum ve
hasta yararına yapar. Ancak ortaya çıkan sorun (komplikasyon) ve yanlı lık hasta
zararına ise burada hekimin kastı, dolaylı kastı ve taksirli durumu ara tırılır. Bu
sistemde bilirki ilik kurumu çok önemli duruma gelmektedir.
3. Tazminat sorumlulu u; Neden oldu u zarar yönünden sorumluluktur. E er hekim
bir ki iye ve hastaya zarar verirse, zararı gidermekle yükümlüdür. Kusurun derecesine
göre ortaya çıkan bu sorumlulukta sorumluluk kuralları i letilmelidir.
SONUÇ;
75
Hekimler sanatlarını icra ederken, yasal düzenlemeleri bilmeli, kendilerine verilen
yükümlülükleri yerine getirmeli, bunun içinde sorumluluk
duygusu ile hareket
etmelidirler.
Yasal düzenlemeler, sa lık hizmetlerinin sunumunda sa lık ve hasta hakkını korumak
için hekimlerin yanında olmalıdır. Hekimlerin sanatlarını icrada zorlandırıcı olmamalıdır.
Hasta hekim ili kisindeki güveni, sarsacak nitelikten ziyada güçlendirmelidir.
Özellikle temel sa lık hizmetlerinin verilmesinde, görev bir sosyal devlet hizmeti olarak
ele alındı ında hekimin rolü “sosyal hekimli i” savunan çerçevede olmalıdır.
Yararlanılan Kaynaklar,
1. EREN, Nevzat; Prof.Dr.; Ça lar Boyunca Toplum, Sa lık ve nsan; Somgür
E tim Hiz. Yayıncılık; Ankara 1996,
2. AYAN, Mehmet; Doç.Dr.; Temel Hukuk Bilgisi, Mimoza Yayınları; Konya, 1998
3. A ÇIO LU, Çetin; Tıbbi Yardım ve El Atmalardan Do an Sorumluluklar,
Doktorların, Devletin ve Özel Hastanelerin Sorumlulu u, (Ceza-i ve Hukuki),
Tekı ık Ofset Tesisleri, stanbul, 1993
4. ÖZKAYA, Eraslan; Vekalet Sözle mesi;
5. VEL DEDEO LU, Hıfzı Veldet; Borçlar Kanunu,
6. KARAHASAN, Mustafa Re it; Sorumluluk Hukuku; Beta Yayıncılık, stanbul,
1995
7. ATABEK, E.; GÖRKEY, .; Ba langıcından Rönesansa Kadar Tıp Tarihi;
.Ü.Cerrahpa a Tıp Fakültesi Yayınları ; ISBN: 975-404-532-1 stanbul, 1998.
8. VAROL, N; Tıp Hukuk Mu Sa lık Hukuk Mu? 1.Ulusal Sa lık daresi Yüksek
Okulu Kongresi Mayıs, Ankara
9. TA KIN, A; Organ ve Doku Nakillerinde Hekimin Ceza Sorumlulu u, Adil
Yayınevi; 1998.
10. Hatemi,H; Medikal Etik (Kuram ve Uygulamalı Sorunları), Yüce Yayınları;
stanbul 1999.
11. HAYRAN, O; SUR, H (ed); Sa lık Hizmetleri Yönetimi El kitabı; Nobel Yayınevi;
stanbul, 1998
76
TÜRK YE’DE UYGULAMAYA KONULMAYA ÇALI ILAN B Ç M LE A LE
HEK ML
NEREYE G D YOR?
Kayıhan Pala
Doç.Dr., Uluda Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD Ö retim Üyesi.
Bilindi i gibi, 80’li yılların ortasından sonra “Sa lıkta Reform” adıyla Türkiye’de
uygulamaya konulmaya çalı ılan neoliberal sa lık politikaları, 58.Hükümetle birlikte
2003 yılından bu yana “Sa lıkta Dönü üm” adıyla anılmaktadır. Sa lıkta Dönü üm
Projesi incelendi i zaman sa lık sistemini olu turan üç temel alana müdahale etmenin
hedeflendi i anla ılmaktadır :
1.Sa lık hizmetlerinin örgütlenmesi,
2.Sa lık hizmetlerinin finansmanı, ve
3.Sa lık hizmetlerinin sunumu.
Sa lık hizmetlerinin örgütlenmesine yapılacak müdahale ile 224 Sayılı Sa lık
Hizmetlerinin Sosyalle tirilmesine li kin Yasa ile getirilen ve ça da sa lık
hizmetlerinin sunulması için önemli bir ilke olarak kabul edilen nüfus bazlı örgütlenme
yapısı ortadan kaldırılarak, temel sa lık hizmeti yönelimli sa lık hizmeti sunma anlayı ı
yok edilmeye çalı ılmaktadır. Örgütlenmede co rafi sınır yerine, serbest piyasa
ekonomisinin “Sunu/ stem” dengesi gözetilmektedir. Topluma “Hekim seçme
özgürlü ü” olarak tanıtılan bu uygulamanın içinde aynı co rafi alanda ya ayanların
farklı hekimlerden hizmet almaları yakla ımı nedeniyle toplumu etkileyen ba ta bula ıcı
hastalıklar olmak üzere önemli halk sa lı ı sorunlarının izlenmesinde yaratabilece i
sıkıntılar gibi pek çok sorunu barındırdı ı bilinmektedir.
Finansmana müdahale ise, projenin “Olmazsa olmazı” diye tanıtılan en sıkıntılı
bölümüdür. Çünkü prim toplamaya dayalı bir sosyal sa lık sigortası, Genel Sa lık
Sigortası (GSS) adıyla kurulmaya çalı ılmaktadır. GSS bir yandan ek bir sa lık vergisi
anlamına gelirken, bir yandan da özellikle “Kullanıcı ödentisi” kavramıyla toplumun
yoksul ve dar gelirli kesimlerinin sa lık hizmetlerine eri mesinde önemli bir engel
anlamına gelmektedir.
Sa lık hizmetlerinin sunumuna müdahale çok açık bir biçimde, devletin sa lık
hizmeti sunmaktan el çektirilmesini ve sa lık alanının özel sektörün insafına terk
edilmesini hedeflemektedir. T.B.M.M’de kabul edilen Kamu Yönetiminin Temel lkeleri
ve Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun’da (15 Temmuz 2004’te kabul edildi, 3
A ustos 2004’te Cumhurba kanı tarafından geri gönderildi) Sa lık Bakanlı ı'
nın ta ra
örgütünün kapatılmasının yasala tırılmak istenmesi, konunun önemini gözler önüne
sermektedir.
Bu yazıda, Sa lık Bakanlı ı tarafından aile hekimli i sistemine geçi döneminde
yayınlanan mevzuat yalnızca öne çıkan noktalarıyla ana hatlarıyla de erlendirilmeye
çalı ılacak, ayrıntılara girilmeyecektir.
Birinci basamak sa lık hizmetlerinin özelle tirilmesi: Aile doktorlu u sistemine
geçi …
Sa lık Bakanlı ı sa lıkta dönü ümün bile enlerinden birisi olarak, birinci basamak
sa lık hizmetlerinin özelle tirilmesini sa lamak üzere ilk zamanlarda “Aile doktorlu u”
adıyla anılan, daha sonra “Aile Hekimli i” olarak ortaya koydu u giri imini bir yasa, iki
yönetmelik ve yönerge yayınlayarak belli bir noktaya getirmi bulunmaktadır. Bunlardan
Aile Hekimli i Pilot Uygulaması Hakkında Kanun 9 Aralık 2004’te, Aile Hekimli i Pilot
Uygulaması Hakkında Yönetmelik 6 Temmuz 2005’te, Aile Hekimli i Pilot Uygulaması
Kapsamında Sa lık Bakanlı ınca Çalı tırılan Personele Yapılacak Ödemeler ve
Sözle me artları Hakkında Yönetmelik 12 A ustos 2005’te ve Aile Hekimli inin Pilot
Uygulandı ı llerde Toplum Sa lı ı Merkezleri Kurulması ve Çalı tırılmasına Dair
Yönerge 15 Eylül 2005’te yayınlanarak yürürlü e girmi bulunmaktadır.
1. Aile Hekimli i Pilot Uygulaması Hakkında Kanun
Aile Hekimli i Pilot Uygulaması Hakkında Kanun’un 2.maddesinde aile hekimi “ Ki iye
yönelik koruyucu sa lık hizmetleri ile birinci basamak te his, tedavi ve rehabilite edici
77
sa lık hizmetlerini ya , cinsiyet ve hastalık ayrımı yapmaksızın her ki iye kapsamlı ve
devamlı olarak belli bir mekânda vermekle yükümlü, gerekti i ölçüde gezici sa lık
hizmeti veren ve tam gün esasına göre çalı an aile hekimli i uzmanı veya Sa lık
Bakanlı ının öngördü ü e itimleri alan uzman tabip veya tabip”, aile sa lı ı elemanı
ise “Aile hekimi ile birlikte hizmet veren hem ire, ebe, sa lık memuru gibi sa lık
elemanı” olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımdan koruyucu hekimlik kavramının
daraltıldı ı ve temel sa lık hizmetleri ekip üyelerinin lisans e itimi sonunda edindikleri
mesleki ünvanlarının yok sayıldı ı anla ılmaktadır. Bu yakla ımın sa lık çalı anları
açısından bir “De ersizle tirilme” giri imi olarak algılanabilece i göz ardı edilmemelidir.
Yasanın 5.maddesinde “Aile hekimli i uygulamasına geçilen yerlerde ki ilerin aile
hekimine kaydı yapılır. Bakanlıkça belirlenen süre sonunda ki iler aile hekimlerini
de i tirebilirler. Her bir aile hekimi için kayıtlı ki i sayısı; asgarî 1000, azamî 4000'
dir.
Aralıksız iki ayı a mayan süreyle kayıtlı ki i sayısı 1000'
den az olabilir. Aile hekimli i
hizmetleri ücretsizdir; acil haller hariç, haftada kırk saatten az olmamak kaydı ile ilgili
aile hekiminin talebi ve o yerin sa lık idaresince onaylanan çalı ma saatleri içinde
yerine getirilir. Aile hekimli i uygulamasına geçilen yerlerde acil haller ve mücbir
sebepler dı ında, ki i hangi sosyal güvenlik kurulu una tâbi olursa olsun, aile hekiminin
sevki olmaksızın sa lık kurum ve kurulu larına müracaat edenlerden katkı payı alınır”
denerek aile hekimli i ile ilgili temel konularda açıklama yapılmaktadır. Bu
açıklamalardan anla ılanları öyle özetlemek olanaklıdır:
1. Ba langıçta co rafi alana göre da ıtımı yapılan ki iler bir süre sonra kendi
hekimlerini seçeceklerdir.
2. Aile hekimine kayıtlı ki i sayısı 1000’den az, 4000’ten çok olmayacaktır.
3. Aile hekimli i hizmetleri ücretsiz olarak sunulacaktır.
4. Aile hekimi en az haftada 40 saat çalı acaktır, bu süre 40 saati a abilir.
5. Sevk sistemi i letilecektir, ve
6. Sistemde “Katkı payı” alınması yakla ımı bulunmaktadır.
Bütün bunlar, aslında birinci basama ın nasıl kuralsızla tırılmaya do ru götürüldü ünü
göstermesi bakımından önemlidir. Çünkü, co rafi alana ba lı nüfus bazlı
örgütlenmeden vazgeçilmekte, aile hekimli i kayıtlı ki i sayısı çok yüksek tutularak
sunulacak sa lık hizmeti tedavi edici hizmete indirgenmekte, çalı ma süresinin
uzayaca ının i areti verilmekte ve yapısal uyum programlarının vazgeçilmez özelli i
olan katkı payı uygulaması vurgulanmaktadır. Burada ilgi çekici ba ka bir nokta
hizmetin ücretsiz verilece i vurgusudur. Bu yakla ım, GSS ile birlikte dü ünülmelidir.
Çünkü GSS sonrasında sistem dı ında kalacaklar için aile hekimli i hizmetlerinin
ücretsiz verilmesinin hiçbir anlamı olmayacaktır. lginç bir nokta, pilot uygulama ile ilgili
bize önemli bir ipucu vermektedir. Yasada yer almasına kar ın, Düzce’de sevk sistemi
i letilmemektedir. Bunun “ imdilik” toplumun olumsuz tepkisine yol açmamak için
dü ünüldü ü açık olmakla birlikte; yasaya uymamanın nasıl bir yaptırımının olaca ı
merak konusudur.
2. Aile Hekimli i Pilot Uygulaması Hakkında Yönetmelik
Yönetmeli in 4.maddesinde aile hekiminin yükümlülükleri, yetki ve görevleri
sıralanmaktadır.
“Madde 4 — Aile hekimi, aile sa lı ı merkezini yönetmek, birlikte çalı tı ı ekibi
denetlemek, hizmet içi e itimlerini sa lamak ve Bakanlıkça yürütülen özel sa lık
programlarının gerektirdi i ki iye yönelik sa lık hizmetlerini yürütmekle yükümlüdür.
Aile hekimi, kendisine kayıtlı ki ileri bir bütün olarak ele alıp, ki iye yönelik koruyucu,
tedavi ve rehabilite edici sa lık hizmetlerini bir ekip anlayı ı içinde sunar.
Aile hekimi;
a) Çalı tı ı bölgenin sa lık hizmeti planlamasının yapılmasında yerel sa lık idaresi ile
i birli i yapmak,
b) Hekimlik uygulaması sırasında kar ıla tı ı toplum ve çevre sa lı ını ilgilendiren
durumları yerel sa lık idaresine bildirmek,
c) Ki iye yönelik rehberlik, sa lı ı geli tirici ve koruyucu hizmetler ile ana-çocuk sa lı ı
ve aile planlaması hizmetlerini vermek, önemli/sık görülen toplum sa lı ı konularında
78
ki ilerin periyodik muayenelerini (meme kanseri, rahim kanseri taraması ve benzeri),
ruh sa lı ı ve ya lı sa lı ı hizmetlerini yerine getirmek,
d) lk kayıtta ev ziyareti ile kendisine ba lı ki ilerin sa lık durumlarının tespitini yapmak,
e) Çalı tı ı mekanda ve gerekti inde (aile hekiminin ev ziyareti esnasında tespit etti i
evde takibi zorunlu özürlü, ya lı, yatalak ve benzeri durumdaki ki ilere) güvenli i
sa layıcı tedbirlerin alınması kaydı ile evde veya gezici sa lık hizmetlerinin yürütülmesi
sırasında ki iye yönelik birinci basamak koruyucu sa lık, tanı, tedavi, rehabilitasyon ve
danı manlık hizmetlerini vermek,
f) Bakanlıkça belirlenen ve uygulamaya konulan ki iye yönelik özel sa lık programlarını
yürütmek,
g) Tanı ve tedavisi yapılamayan hastaları sevk etmek, sevk edilen hastaların geri
bildirilen muayene, tetkik, tanı, tedavi ve yatı bilgilerini de erlendirmek, ikinci ve
üçüncü basamak tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri ile evde bakım hizmetlerinin
koordinasyonunu yapmak,
h) Temel laboratuvar hizmetlerini vermek veya verilmesini sa lamak,
ı) Verdi i hizmetler ile ilgili sa lık kayıtlarını tutmak ve gerekli bildirimleri yapmak,
i) lk yardım ve acil müdahale hizmetlerini vermek veya verilmesini sa lamak,
j) Gerekti inde ki iyi kısa süreli gözlem altına alarak tetkik ve tedavisini yapmak,
k) Gerekti inde aldı ı uzmanlık e itimi ve bu e itim sırasında yaptı ı rotasyonlar
çerçevesinde hastayı yatırarak tetkik ve tedavisini yapmak,
l) Kronik hastalı ı olan ki ilerin gerekli sıklıkta takibini yapmak,
m) Özürlü ki ilere yönelik sa lık hizmetlerini yürütmek,
n) Do um öncesi, do um sonrası lo usa ve bebe e beraber izlem yapmak,
ile yetkili ve görevlidir.”
Görüldü ü gibi, bir yandan ki iye yönelik sa lık hizmetleri ile ilgili kapsamlı bir çerçeve
çizilirken, bir yandan da aile hekimine (k) bendinde yazıldı ı gibi hastayı yatırmakla ilgili
de bir görev verilmektedir. Bu yakla ımın, sa lık sisteminin nereye do ru
götürüldü ünü göstermesi bakımından tartı ılmasında yarar bulunmaktadır.
Yönetmeli in 6.maddesinde gezici hizmete ili kin açıklamalar yer almaktadır.
“Madde 6 — Aile hekimli ine geçilen illerde gezici sa lık hizmeti bölgeleri, uygulama
ba lamadan önceki iki ay içinde, aile hekimli i uygulamalarına geçildikten sonra
yapılmak istenen de i iklikler ise her yıl Ocak ve Temmuz aylarında il sa lık
müdürlü ünün teklifi ve Bakanlı ın uygun görü üyle tesbit edilir. Gezici sa lık hizmeti
vermekle yükümlü aile hekimleri atama sırasında belirlenir. Gezici sa lık hizmeti veren
aile hekimlerinin, bölgelerindeki da ınık yerle im birimlerine belirli bir plan dâhilinde
periyodik olarak ula maları ve bu ekilde hizmet vermeleri esastır. Bunu sa lamak için
aile hekimi, co rafi durum, iklim ko ulları, ula ım artları ve kendisine ba lı olan
yerle im birimlerinin sayısını dikkate alarak hizmeti aksatmayacak ekilde ziyaret yapar
ve programını köy/mahalle muhtarlar vasıtasıyla en geç bir önceki haftanın son i günü
saat 12.00’ye kadar duyurulmasını sa lar. Bu ziyaretlerin aile sa lı ı elemanının görev
yetki ve sorumlulukları çerçevesinde, aile hekimince uygun görülen kısmı aile sa lı ı
elemanınca da yapılabilir.”
Gezici hizmetin yönetmelikte tanımlanması uygun olmakla birlikte, üç-dört bin ki iye
tedavi hizmeti sunması beklenen bir hekimin gezici hizmete zaman ayırması olanaklı
de ildir.
Yönetmelikte i yeri hekimli i ile ilgili yapılan düzenleme, Türkiye’de i yeri hekimli i
alanını yeniden düzenlemektedir.
“Madde 26 — yeri hekimi, i yerindeki çalı ana sevk, reçete veya rapor gerekti inde
ki iyi bilgilendirir ve bilgilendirme notu ile aile hekimine gönderir. Ki iler aile
hekimlerince takip edilmek durumundadır. yerinde olu acak acil durumlarda hastaya
gerekli müdahale i yeri hekimi tarafından yapılır ve gerekirse hastane acil servisine
sevk edilerek en kısa süre içerisinde aile hekimi bilgilendirilir.
Kurum hekimli inden sa lık hizmetleri alan ki iler, aile hekimine kayıt yaptırarak sa lık
hizmetini alırlar. “
Buna göre, i yeri hekimlerinin tedavi edici hizmet görevleri kaldırılmaktadır.
79
3. Aile Hekimli i Pilot Uygulaması Kapsamında Sa lık Bakanlı ınca Çalı tırılan
Personele Yapılacak Ödemeler ve Sözle me artları Hakkında Yönetmelik
Madde 1’de “ Bu Yönetmelikle, Sa lık Bakanlı ınca aile hekimli i pilot uygulaması
kapsamında sözle me yapmak suretiyle çalı tırılan aile hekimleri ve aile sa lı ı
elemanlarına yapılacak ödemeler ve sözle me esasları ile aile hekimli i uygulamaları
için Sa lık Bakanlı ınca görevlendirilen uzman tabip, tabip ve aile sa lı ı elemanlarına
yapılacak ödemelere ili kin esas ve usullerin belirlenmesi amaçlanmaktadır” denerek
çerçeve çizilmektedir.
Madde 6’ya göre sözle meyle çalı tırılan aile hekimleri ve aile sa lı ı elemanları ile
yapılacak sözle melerin süresi bir yıl olup, bütçe yılı itibarıyla düzenlenecektir. Bu
maddenin yapısal uyum programları ile beklenen “sözle meli” çalı ma ilkesini ya ama
geçirerek, i güvencesini ortadan kaldırdı ı anla ılmaktadır. Buna güzel bir örnek,
hekimin askerlik nedeniyle i inden ayrılması ile olu maktadır. Yönetmelikte “Askerlik
nedeni ile sözle mesini usulünce sona erdirenler terhis tarihinden itibaren bir ay,
do um nedeni ile sözle mesini usulünce sona erdirenler do um nedeniyle kullandı ı
ücretli izin süresinin bitimi tarihinden ba layan bir yıllık süre içerisinde müracaatları
üzerine, ayrılmadan önceki çalı tıkları ilde, ilk bo alacak aile hekimli ine sıralama dı ı
ba latılırlar.” Denerek, i güvencesi olmadan çalı ma yakla ımı tanıtılmaktadır. Aynı
durum gebelik sonrası için de geçerlidir. Ne yazık ki, ilk bo alacak aile hekimli i için
yıllar geçmesinin gerekmesi halinde, aile hekimlerinin ya amlarını nasıl sa layacakları
Bakanlı ın gündeminde bulunmamaktadır.
Madde 7’de kazanç getirici ba ka i yapmak yasaklanmaktadır. Aslında bu yasak 657
sayılı yasada da var oldu u halde, fiilen uygulanmamaktadır. Aynı durumun burada da
kar ımıza çıkması olasıdır.
Yönetmelikte (Madde 17) aile hekimlerinin be kalem üzerinden ücretlendirilmeleri
hedeflenmektedir.
Madde 17A) Kayıtlı ki iler için ödenecek ücret
B) Sosyo-ekonomik geli mi lik düzeyi ücreti
C) Aile sa lı ı merkezi giderleri
D) Gezici sa lık hizmetleri giderleri
E) Tetkik ve sarf malzemeleri giderleri
Bu tip (Ki i ba ı ödeme) ödeme biçimlerinin ki i sayısını artırmak için uygun olmayan
giri imler ve ki i seçme (Kronik hastaların tercih edilmemesi vb) ba ta olmak üzere,
bazı sorunların ya anmasına açık oldu u bilinmektedir. Çe itli giderler için bütçe
sa lamak anlayı ı uygun olmakla birlikte, bu bütçenin gerek sa lanması gerek
harcanması ile ilgili, kaynakların verimli kullanılmasının sa lanması açısından titiz
olunması gerekmektedir. Uygulamada, Düzce’de aile sa lı ı merkezi giderleri için
ödenen paranın belgelendirilmesinin istenmemesi, yalnızca ilk zamanlarda hekimlerin
yüksek ücretle özendirilmesi ba lamında de il, etik sorunların ya anabilmesi olasılı ı
ile birlikte de erlendirilmelidir.
Madde 18’de aile hekimlerinin ücretlerinden yapılması olası kesintiler
tanımlanmaktadır. Buna göre, belli bir sevk oranının üzerinde ya da ki iye yönelik
koruyucu hizmetlerin beklenenin altında gerçekle tirilmesi halinde aile hekimine
ödenecek ücretin kesintiye u ratılaca ı açıklanmaktadır. Bu madde, Düzce’de sevk
zorunlulu unun uygulanmaması nedeniyle inandırıcılı ını yitirmektedir.
4. Aile Hekimli inin Pilot Uygulandı ı llerde Toplum Sa lı ı Merkezleri Kurulması
ve Çalı tırılmasına Dair Yönerge
Bu yönerge Yasa’da her hangi bir yerde geçmemesine kar ın, pilot kanunun
çıkarılmasından yakla ık olarak on ay sonra çıkarılmı tır. Yönerge incelendi i zaman,
aile hekimli i pilot uygulaması ile ilgili olarak gündeme getirilen ele tirileri yanıtlamaya
yönelik olarak hazırlanmı bir düzenleme izlenimi vermektedir.
“Madde 1 Bu yönergenin amacı, aile hekimli i pilot uygulamasının yürütüldü ü illerde
Sa lık Bakanlı ına ba lı, bölgesinde ya ayan ki ilerin ve toplumun sa lık hizmetlerini
organize eden, birinci basamak sa lık hizmeti veren kurumların kendi aralarında ve
80
di er kurumlar arasında e güdümünü sa layan, idari hizmetler ile sa lık e itimi ve
denetim faaliyetlerini de yürüten, Toplum Sa lı ı Merkezleri’nin kurulmasına, fiziki
yapısına, personel kadrosuna, görevlerine, bulundurulması zorunlu alet ve malzemeye,
laboratuvar özelliklerine, personelin görevlerine ili kin usul ve esasları belirlemektir.”
Yönergenin 9.maddesinde toplum sa lı ı merkezlerinin sunması beklenen hizmetler
tanımlanmaktadır.
“Madde 9
Sundu u hizmetlerin ba lıcaları:
a) dari ve mali hizmetler,
b) Çevre sa lı ı hizmetleri
c) Bula ıcı ve kronik hastalıkları izleme ve müdahale hizmetleri,
d) Aile Sa lı ı Merkezleri
i. Koordinasyon hizmetleri ve yapılan i lerin bildirilmesi,
ii. Lojistik hizmetleri,
iii. Görüntüleme ve laboratuvar hizmetleri,
iv. Hizmet içi e itim hizmetleri
v. Kayıtların tutulması ve denetim hizmetleri
e) Acil sa lık hizmetleri
f) Adli Tıbbi hizmetler (ölüm raporu, defin/nakil izni)
g) Okul sa lı ı hizmetleri
h) çi sa lı ı ve i güvenli i hizmetleri
i) Sa lık e itimi hizmetleri
j) Özel sa lık kurulu larının ruhsatlandırma ve denetimi
k) Afet organizasyonu
l) Kurullara ve komisyonlara katılım
m) Ye il Kart hizmetleri
n) Sa lık Müdürlü ünün verdi i di er görevleri yapmaktır.”
Yönergede Madde 9 (b) bendinde, yasalarla Tarım Bakanlı ı ve belediyelere
devredilmi bulunan çevre sa lı ı hizmetlerinin, toplum sa lı ı merkezlerinin görevleri
arasında sayılması dikkat çekicidir. Yine yasa ve yönetmeliklerle nasıl sunulaca ı
belirlenmi olan i çi sa lı ı ve i güvenli i hizmetlerinin bu yönerge ile toplum sa lı ı
merkezlerinin görevleri arasında sayılması, acil sa lık hizmetleri, görüntüleme ve
laboratuar hizmetleri vb hizmetlere ili kin düzenlemeler; bu yönergenin uygulama
dü ünülmeksizin hazırlanmı oldu u izlenimini vermektedir.
Sonuç
Bu yazıda kısaca de inildi i gibi, aile hekimli i pilot uygulaması ile ilgili mevzuat; sa lık
çalı anlarının de ersizle tirilmesine yönelik bir zemin olu turması, bir aile hekimi
tarafından çok yüksek sayıda ki iye hizmet sunmanın planlanması nedeniyle tedavi
edici hizmetlere odaklanması, çalı ma süresinin uzaması, sözle meli çalı ma, i
güvencesinden yoksun çalı ma gibi sorunları barındırmaktadır. Sa lık Bakanlı ı,
Düzce’den sonra on ilde daha aile hekimli i pilot uygulamasını hayata geçirmeye
çalı maktadır. Pilot uygulamanın yaygınla tırılması bu a amada çe itli tehlikeleri de
içermektedir. Çünkü hem mevzuat açısından çe itli sıkıntılar gündemdedir, hem de
Düzce pilot uygulamasının ba arısı bilimsel düzeyde tartı ılmalıdır. En son 11 Mart
2006 tarihinde bölgeye yapılan ziyaret sonrasında halk sa lıkçılarının gözlemleri , pilot
uygulamanın ba arısız oldu unu ortaya koymaktadır.
81
A LE HEK ML G NDE P LOT BÖLGE DÜZCE
Dr. Seyit Çoban
Toplum Sa lı ı Merkezi
2004 Yılı sonbaharında Sa lık Bakanlı ı müste ar yardımcısı Prof. Sebahattin
Aydın’ın düzce ye gelip hekimlerle Sanayi ve Ticaret Odası toplantı salon ununda
yaptı ı 1,5 saatlik bilgilendirme toplantısında aile hekimli i uygulamaları için dü ünülen
pilot illerden birinin Düzce oldu unu ö rendik.
17 A ustos ve 12 Kasım 1999 da iki büyük deprem ya ayan Düzce nin henüz
depremin etkilerini ve yıkımını atlatamadan ,deprem sonrası il olup il olmayı
olu turamamı
personeli yetersiz bir ilin bu pilot uygulama için ne kadar uygun
oldu unu hemen tartı maya ba ladık.
O güne kadar aile hekimli inin ne oldu unu bunu uygulayan ülkelerin hangileri
oldu unu ara tırmaya ve ö renmeye ba ladık. ülkemizin 1.basamak sa lık sorunlarının
çözümüne aile hekimli inin ne gibi katkıları olaca ını Düzce deki Tıp ve sa lık
ortamında tartı maya ve bilgilendirme toplantılarına ba ladık
Düzce 2004 yıl ortası nüfusu 304 000 ,8 ilçesi olan ki i ba ına milli gelirden
payı 1450USD altında ,sa lık düzeyi ölçütleri ülke ortalamasının üzerinde olan
Türkiye nin en genç ili
Düzce nin pilot uygulama için uygun bir il olmadı ı, alt yapısı daha uygun bir
ilin bu uygulamaya seçilmesi için kamuoyu olu turmaya çalı tık.Ancak Düzce de
görevli bazı kamu görevlilerinin Sa lık Bakanlı ı ile ki isel yakınlıkları Düzce nin pilot
iller arasında ön sıralara geçmesini sa ladı.
Bölgede çalı an özellikle 1.basamakta görevli hekimler ba ta olmak üzere TTB
Pratisyen kolu,Pratisyen hekimler Derne i,TTB Pratisyenlik Enstitüsünden birçok hekim
arkada la TTB BOLU-DÜZCE tabip odası temsilcili inde bilgilendirme toplantıları
,toplumu bilgilendirmek için yerel TV kanallarında programlar düzenledik.Yine TTB nin
deste i ile Uluda Üniversitesi Halk Sa lı ı kürsü ba kanı Prof. Dr .Hamdi Aytekin ile
200 sa lık personelin katıldı ı aile hekimli i bilgilendirme toplantısı yaptık, aynı gece
aynı hocanın katıldı ı Yerel tv de soru yanıtlı canlı program yaptırdık.
Ancak bizim bu çabalarımıza ra men 24/11/2004 tarihinde 5258 sayılı Aile Hekimli i
Pilot uygulaması hakkındaki kanun meclisten geçerek 16/12/2004 tarihinde resmi
gazetede yayınlanarak yürürlü e girdi.
2005 Nisan ayında kanunun öngördü ü aile hekimli i uzmanı olmayan ancak
aile hekimli inde görev alacak hekimlere 10’ar günlük uyum e itimi adı altında 3 grup
olarak 120 hekimi TAHUD(Türkiye Aile Hekimli i Uzmanları Derne i) ve Kocaeli
Üniversitesi Aile Hekimli i ABD tarafından sertifikalandırıldı. Bu e itime 1.basamakta
görevli hekimlerin tercihi alınmadan zoraki olarak hepsi ça rıldı.
Bu e itimde pilot olarak uygulanacak aile hekimli i konusunda e itim
verilmedi. sadece1.basamakta iyi hekimlik nasıl yapılır konusunda interaktif 10 günlük
toplantılar yapıldı.Toplantı sonunda da aile hekimli i uygulamaları hakkında fazla bir
bilgi edinemedik.
Bu süreçte Sa lık Bakanlı ından zaman zaman de i ik birimlerden gelen
görevlilerde sa lık personeli ile bilgilendirme toplantıları düzenliyor ve aile hekimli inin
seçilmesi yönünde tehditler yapıyordu. seçmeyenlerin ya görevlendirilece ini yada il
dı ı tayinlerinin yapılaca ı söyleniyordu.
Yine bu süreçte sa lık ocaklarının ETF güncelle tirilmesi ve bilgisayar ortamına
kayıt yapması sa lık bakanlı ı tarafından emrediyor ve sa lık ocaklarına bilgisayarlar
verildi,Internet için alt yapı ve ADSL ‘ba landı.
6 Temmuz 2005 de Aile hekimli i pilot uygulaması hakkında yönetmelik 25867 sayılı
resmi gazetede yayınlanarak yürürlü e girdi.
15 Temmuz 2005 tarihinde Sa lık Bakanı Düzce yi ziyaret etti ve izinde olan
hekimlerde ça rılarak sa lık ocakları hizmetleri durdurularak basına kapalı TSO yemek
salonunda toplantı yapıldı ve 15 EYLÜL 2005 te aile hekimli i uygulamasının
82
ba lanaca ı bildirildi. Bu toplantıya 78 hekim katıldı ve Sa lık Bakanı basit bir anketle
aile hekimli ine bakı ı sorguladı.9hekim uygulamaya kar ı oldu unu,25 hekim
uygulamaya evet ,34 hekiminde bekleyip görmek yönünde görü bildirdi i açıklandı.
Düzce de 15 Eylül 2005 pilot uygulamasının ba laması için 104 aile doktorlu unun
doldurulması ve olu turulacak 8 Toplum sa lı ı merkezi içinde 35 hekim olmak üzere
1.basamak için toplam 140 hekime ihtiyaç vardı.Ancak Düzce de 90 civarında hekim
vardı öncelikle bu hekim sayısının tamamlanması gerekiyordu.Bakanlık bu eksikli i
tamamlamak için Temmuz 2005 te Düzce nin batısındaki illerden tayin olmak 25 kadro
açtı ancak bu kadro ya hiç müracaat olmadı.yine bu kadroları doldurmak üzere bu
sefer de Düzce nin do usundaki illerden tayin olmak üzere 45 kadro açıldı.Bu
kadrolara da 7 müracaat oldu ve bu kadrolar doldurulamadı.
Fakat Sa lık Bakanının Düzce yi ziyareti sırasında vaat edilen 15 Eylülde aile
hekimli ine ba laması için zaman iyice kısalıyordu ve 12A ustos 2005 de bütün sa lık
kurumlarına bir yazı gönderilerek 23 A ustos 2005 tarihine kadar aile hekimli i uyum
e itimi almı hekimlerden aile hekimi olmak isteyenlerin ba vuruları istendi.25-28
A ustos 2005 tarihlerinde çalı acakları aile hekimli i birimleri tercihleri alındı.
Açılan 104 Aile hekimli i biriminden 5 tanesi özel çalı an ve aile hekimlini tercih eden
hekimlere rezerv edildi.Bu durum kamuda çalı an hekimlerin önüne geçildi i için sa lık
müdürlü ü ve bakanlık düzeyinde itirazlar yapıldı ancak sonuç alınamadı,rezervler
devam etti ve 25-26A ustos tarihlerinde 71 hekim aile hekimli i yapaca ı birimlerini
seçti.Bu seçim sıralaması hizmet puanına göre yapıldı.Bütün hekimler Düzce merkezi
ve yakın birimleri seçerek uzak ilçelerdeki birimler bo kaldı.30 Aile hekimli i birimi
doldurulamadı ı için 90bin ki iye aile hekimi atanamadı.
Bir sonraki a amada aile sa lı ı elamanı olarak sözle meli çalı mak isteyen
Hem ire,Ebe,Sa lık memuru tercihleri alındı.180 ki iden 30 ki i gönüllü çalı mak için
ba vuruda bulundu.sayı yetersiz kalınca bu süre 1hafta daha uzatıldı ancak sayı 34
ki iye yükseldi geri kalan 40 ki i görevlendirme ile tamamlandı
Bu hazırlıklara ra men uygulamanın personel eksiklikleri tamamlanmadan
ba lanmaz diye beklerken 7 Eylül de Sa lık Bakanlı ı müste ar yardımcısı gelerek 15
Eylülde bu personel ile aile hekimli ine ba lanacak diyerek sa lık ocaklarından 10
hekimi daha aile hekimli ine görevlendirerek toplam 81 hekimle fiilen aile hekimli i
pilot uygulamasına ba landı.
Aile hekimli ini seçen 71 hekim 15Eylül 2005 tarihi itibarıyla çalı tıkları
kurumlardan ücretsiz izine ayrıldılar ve 2005 yılı sonuna kadar geçerli olmak üzere
sözle me imzaladılar.
Aile hekimli i için sözle me yapan hekimlere sa lık ocakları içindeki demirba larla
beraber kiralanarak Aile hekimli i Merkezlerine dönü türüldü.
Aile hekimli i pilot uygulaması hakkındaki kanunla aile hekimlerine yüklenen
görevlerin tamamının yerine getirilemedi i, bilgisayar ve di er kayıtların çok zaman
aldı ı geri kalan zamanın da te his ve tedaviye ayrıldı ı ,1.basamak di er sa lık
hizmetlerinin aksadı ı görüldü.
Bu uygulamada sa lık hizmetlerinin bir ekip hizmeti oldu u ve ekibin hekim,di
hekimi,sa lık
memuru,ebe,hem ire,çevre
sa lık
teknisyeni,laborant,röntgen
teknisyeni,sekreter. oför ve hizmetliden olu tu u dü ünülürse, sadece hekim ve bir aile
sa lı ı elemanından olu an birimin bu hizmeti veremeyece i kesindir.Yönetmelikte
açıkça belirtildi i gibi aile hekimi ev ziyareti ile kendisine ba lı ki ilerin sa lık
durumlarının tesbitini yapması gerekirken zaman yetmedi inden ev ziyaretleri
yapılmayıp kayıtlar ki iler hastalanıp geldi inde yapılmakta.
Aile hekimli i uygulaması ile sevk kısıtlaması getirildi.Vatanda birinci basama a
u ramadan ikinci ve üçüncü basama a ba vuramaması do ru bir uygulamadır.Ancak
224 sayılı kanunda da sevk zorunlulu u var ve uygulanmıyor. u an Düzce de
uygulanan pilot uygulamada da kanunda ve yönetmelikte olmamasına ra men 6 ay
sevk zorunlulu u uygulanmıyor.Sevk zincirine uyulması do ru bir uygulama olmasına
kar ın hekimlerin sevk yüzdelerine göre ücretlerinden kesinti olması sakıncalıdır.
83
Aile hekimli i uygulamasının hekimler arasında etik ili kiyi bozaca ını
öngörmü tük.Uyguladı ı kısa sürede yanılmadı ımızı gördük.Hekimler arasında
ekonomik kaygılarla vatanda ı sahiplenmede sorunlar ya anmaktadır. 6 Aylık süreç
sonunda vatanda ın hekimi belirleme hakkı olaca ından vatanda a irin görünmek
kaygısıyla etik hiçe sayılmaktadır.Aile hekimli i birimlerinde ortak kulanım giderlerinin
kar ılamasında sıkıntılar ya anmaktadır.Örne in tıbbı malzemeyi daha az kullandım
yada telefonu ,elektri i daha az kullandım daha az ödeyeyim türü tartı malar
ya anmakta.
Aile hekimli i birimlerinde kullanılacak tıbbı malzeme,ilaç gibi sarf malzemelerinin
aile hekimlerine verilen ücretlerden sa lanacak olması daha imdiden vatanda ların
kafasında endi e yaratmı tır.kaliteli ve yeteri kadar malzeme alıp kullanılacak mıdır.?
Aile hekimli i pilot uygulamasında sözle meli çalı an ile geçici görevlendirme ile
çalı tırılan personel arasında ciddi ücret farkları olu maktadır.Bu durumda aynı i i
yapan ki iler arasında ki ücret farkı i barı ını olumsuz etkileyecektir.
Aile hekimli i çalı anları ile toplum sa lı ında çalı anlar arasındaki kutupla maya
giden ili kiler sa lık hizmetlerinin verilmesinde sorun yaratabilir.
SONUÇ olarak Aile hekimli i 40 yıldır bir çok engellemeye ra men ekip
çalı ması olarak ve bölge tabanlı , bir çok ülkeye de örnek olarak gösterilen
Sa lık Ocaklarında bir kamu hizmeti olarak verilen birinci basamak sa lık
hizmetlerinin özele tirilip parası olanların alabildi i veya primini ödeyenlerin
alabildi i ticari bir mala dönü türen bir uygulamadır.
84
85
HEM RELER MEZUN YET SONRASINDA KEND LER N GEL T RMEK Ç N
NELER YAPIYOR?
Emel YILMAZ1, Sultan ÖZKAN2
Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sa lık Yüksekokulu
2
Balıkesir Üniversitesi Bandırma Sa lık Yüksekokulu
1
Amaç: Bu çalı ma; bir ilçede çalı an hem irelerin mezuniyet sonrasında mesleki
geli imleri için neler yaptı ını saptamak amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmı tır.
Gereç ve Yöntem: Ara tırmanın örneklemini; Bandırma Kapıda ve M. Güven
Karahan Devlet hastanelerinde çalı an 204 hem ire olu turmaktaydı. Çalı mada
herhangi bir örnekleme yöntemi kullanılmadan evrenin tamamına ula ılması hedeflendi
ve çalı maya toplam 163 hem ire katıldı (katılım hızı % 80). Veriler, 10 Ocak -10 ubat
2006 tarihleri arasında ara tırmacılar tarafından geli tirilen sosyodemografik özellikler
ve hem irelerin bilimsel yayınları takip, kongrelere katılım, hem irelik derneklerine
üyeliklerine ve internet kullanımına ili kin bilgileri içeren anket formu ile toplanmı tır.
Ara tırma öncesinde kurumlardan izin ve hem irelerden sözel onam alınmı tır. Elde
edilen veriler, SPSS 11.0 bilgisayar istatistik paket programında de erlendirilmi ve
verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler ve ki kare analizi kullanılmı tır.
Bulgular: Ara tırmaya katılan hem irelerin ya
ortalaması 34,51± 6,71’dir.
Hem irelerin % 68.12’si önlisans mezunu, % 82.8’i evli, % 81.5’i çocuk sahibi, % 68.7’i
11 yıl ve üzerinde çalı makta % 46.6’sı sigara ve % 7.4’ü alkol kullanmaktadır.
Ara tırmaya katılan grubun % 20.2’si hem irelikle ilgili yayınları takip etmekte, % 4.9’u
bir dergiye abone, % 5.5’i bir hem irelik derne ine üye, % 8’i hem irelik ile ilgili bir
kongreye katılmı tır. Hem irelerin
% 68.7’si bilgisayar, % 55.2’si internet
kullanmaktadır. Hem irelikle ilgili yayınları takip etme ile ya , e itim durumu, medeni
durum, çalı ılan kurum ve birim arasında fark saptanmazken, dergiye abone olma
durumu ile ya ve medeni durum arasında istatistiksel fark saptanmı tır. nternet
kullanımı ile çocuk sahibi arasında anlamlı bir ili ki bulunmu tur.
Sonuç: Ara tırmadan elde edilen bulgular do rultusunda; mezuniyet sonrasında
hem irelerin bilimsel yayınları takip etme durumu dü ük bulunmu tur. Hem irelerin
mezuniyet sonrası mesleki geli imlerini sürdürmek amacıyla kongrelere gerekli sponsor
deste i sa lanarak gönderilmesi, hem irelik dergilerine ki isel olmasa bile hastanelerin
abone olması, hem irelikle ilgili derneklerin daha iyi tanıtılması önerilmektedir.
Bildiriler
86
S Z SA LIK ÇALI ANLARININ ÖZELL KLER
Dr. Metin PIÇAKÇIEFE1, Yrd. Doç. Dr. Yücel DEM RAL1, Doç. Dr. Alp ERGÖR1
1
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı Anabilim Dalı
Amaç:Bu çalı mada i isteminde bulunan i siz sa lık çalı anlarının sosyodemografik
özellikleri ve çalı ma ya amı özellikleri incelenmi tir.
Gereç ve Yöntem: Kesitsel çalı manın evrenini, zmir
Kurumu’na i isteminde
bulunan 65 i siz sa lık çalı anı olu turmu tur. Ocak- Nisan 2005 aylarında zmir
Kurumu’na i isteminde bulunan 8812 i sizin i istem formları incelenmi tir. ncelenen
8812 i sizin i istem formu içerisinde toplam 65 (%0.7) i siz sa lık çalı anının i istem
formu bulunmu tur.
Bulgular:
isteminde bulunan i siz sa lık çalı anlarının ço unlu u (%80.0) kadın,
%43.1’i 25-29 ya grubunda, ço unlu u (%93.8) yüksekokul/üniversite, %1.6’sı sa lık
koleji, %4.6’sı sa lık meslek lisesi mezunu, ço unlu u (%72.3) evlidir. Meslek
durumlarına bakıldı ında %47.7’i hem ire, %3.1’i hekim, %3.1’i di hekimi, %1.5’i di
protez teknisyeni, %1.5’i diyetisyen, %7.7’i ebe, %6.2’si veteriner, %12.3’ü biyolog,
%3.1’i acil tıp teknikeri, %1.5’i biyomedikal teknikeri, %1.5’i radyoloji teknikeri, %4.6’sı
tıbbi laboratuar teknikeri, %3.1’i tıbbi biyolojik bilimler teknikeri, %1.5’i biyomedikal
cihaz teknikeri, %1.5’i tıbbi dokümantasyon teknikeridir ve tamamı ana mesle ini
okuldan ö renmi tir. siz sa lık çalı anlarının ço unlu u (%87.7) yurt içi, %1.5’i yurt
dı ı, %10.8’i her ikisi i türü isteminde, ço unlu u (%61.5) tam zamanlı, %27.7’si fark
etmez, %6.2’si vardiyalı, %4.6’sı yarı zamanlı çalı ma periyodu isteminde, tamamı
kamu veya özel (her ikisi) sektör isteminde, ço unlu u (%73.8) sürekli, %26.2’si fark
etmez (sürekli veya geçici veya mevsimlik) çalı ma ekli isteminde bulunmu tur. siz
sa lık çalı anlarının ço unlu unun (%78.5) mesleki e itim, ço unlu unun (%76.9) i
gücü yeti tirme e itimi, %3.1’inin kendi i ini kurma e itimi istemi vardır. siz sa lık
çalı anlarının ço unlu u (%81.5) i için kamu sınavına katılmamı tır, ço unlu unun
(%89.2) danı manlık hizmeti istemi yoktur. siz sa lık çalı anlarının ço unlu u
(%63.1) ilk kez i hayatına atılan, %35.4’ü çalı ırken i siz kalan, %1.5’i daha iyi
artlarda i isteyen i gücü durumundadır. siz sa lık çalı anlarının %53.8’i i e
yerle tirilmemi durumundadır.
Sonuç olarak, i siz sa lık çalı anları içerisinde hekimlerin de bulunması ara tırmanın
en çarpıcı bulgusudur. Kadın sa lık çalı anlarının i isteminin daha çok olması, ya
grubunun genç olması, meslek grupları içerisinde hem irelerin ço unlukta olması di er
önemli bulgulardır. Toplum sa lı ının en önemli koruyucusu olan sa lık çalı anlarının
sa lı ı i sizlik risk etmeni ile kar ı kar ıyadır. Toplumsal sa lı ın korunması için sa lık
çalı anlarının istihdamını arttırıcı önlemler alınmalıdır.
Anahtar sözcükler:
sizlik, sa lık çalı anı
Bildiriler
87
MAN SA L MERKEZ VE LÇE MERKEZ SA LIK OCAKLARINDA ÇALI AN
PRAT SYEN HEK MLER N BAKI AÇISIYLA PERFORMANSA DAYALI DÖNER
SERMAYE UYGULAMASI
Nasır Nesanır *, Ali Erem**, Bedri Bilge***, Filiz Karaca****, Ayfer Hardal****
*Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD
** Manisa Salihli Adala Sa lık Oca ı
*** Manisa Merkez 6 no’lu Sa lık Oca ı
****Manisa Tabip Odası Çalı anları
Amaç: Pratisyen hekimlerin performansa dayalı döner sermaye uygulaması hakkındaki
görü lerini saptamak
Gereç ve Yöntem: 1-30 Eylül 2005 tarihleri arasında Manisa Tabip Odası tarafından
Manisa ili merkez ve ilçe merkezi sa lık ocaklarında çalı an tüm pratisyen hekimlere
yönelik yapılan bu kesitsel çalı ma da sa lık ocaklarında çalı an 225 hekimin
%77.7’sine (175 ki i) ula ılmı tır.
Bulgular: Ara tırmaya katılanların % 62.3’ü erkek , %89.1’i evli, evli olanların
%85.9’unun e i çalı ıyor. 175 ki inin %36’sı gelirinin giderinden az, %50.3’ü e it ve
%13.7’isi fazla oldu unu ifade etmi tir. Çalı anlarım %22.9’u ek i yaptı ını, %40’ı
mesle ini sevdi ini belirtmi tir. Ara tırmaya katılanların ya ortalaması 37.4±5.7,
kamuda çalı ma süreleri 12.2±5.5, u an çalı tıkları kurumda çalı ma süreleri ortalama
5.5 ±4.9 yıl ve haftalık ortalama çalı ma süresi 46.1±11.0 saattir. Kurumunda ikinci bir
görevi yürüten hekim oranı %34.9’dur.
Ara tırmaya katılanların %57.7’si ücret artı ının sadece maa ta, %1.7’si döner
sermayede, %40.6’sı hem maa ta hem de döner sermayede olmasını iste ini
belirtmi tir.
%49.1’i performans sisteminin olmaması gerekti ini belirtmi tir.
Performans sisteminde kendisine uygulanan puandan sadece iki ki i memnun
oldu unu,173 ki i ise memnun olmadı ını belirtmi tir. Aldı ı döner sermaye payından
memnun olan altı ki inin be i sorumlu hekimlerdir. Performans ödemesini ki isel
motivasyonları üzerinde olumlu bulanlar %28.0, olumsuz bulanlar %27.4 ve fark
olu turmadı diyenler %44.6’dır. Bu uygulamanın hastalara olumlu yansıdı ını
dü ünenler %26.3, olumsuz yansıdı ını dü ünenler %32.6 ve hiçbir etkisi olmadı ını
dü ünenler %41.1’dir. Uygulama sonrası hekimler arasındaki rekabetin arttı ını
belirtenler %88.6, i lem sayısının arttı ını belirtenler %66.3, hasta sayısının arttı ını
belirtenler %45.1’dir.
Performans sisteminin etik olmayan uygulama yol açtı ını dü ünenler %86.9, çalı ma
arkada ları ile ili kiler üzerine olumlu bir etkisi oldu unu söyleyenler sadece %4.0 ve
mesleki saygınlık ve doyum üzerine olumlu etkisi oldu unu söyleyenler %11.4’tür.
Muayene süresinin arttı ını belirtenler %8.6, a ılama hizmetlerine olumlu etkisi
oldu unu belirtenler %13.7, aile planlaması hizmetlerine olumlu etkisi oldu unu
söyleyenler %15.4’tür. Kurumda ikinci görevi olanlar bu uygulamadan olmayanlara göre
mesleki saygınlık ve doyum(p=0.045) ayrıca aldıkları ücret açısından(p=0.020) daha
çok memnundurlar.
Ankete katılanların %17.7’si ücret ve özlük hakları ile ilgili sorunlarını Türk Tabipleri
Birli inin, %8.6’sı Sa lık Bakanlı ının ve %65.1’i de her iki kurum çözmesini istedi ini
belirtmi lerdir.
Sonuç: Hizmet ba ı ödeme (performansa dayalı uygulama) emekli e yansımayan,
ekip çalı masını ortadan kaldıran, yol açtı ı etik dı ı sonuçlara ve uygulamalara
hekimlerin büyük ço unlu un olumlu bakmadı ı, kamu sosyal güvenlik sistemlerine
mali yük bindiren bir sistemdir. Bu sistemin terk edilmesi ve Sa lık Bakanlı ının Türk
Tabipleri Birli i ile i birli ine giderek hekimlerin ücret sorununu çözmesi gerekmektedir.
Bildiriler
88
MAN SA NURLUPINAR SA LIK OCA I BÖLGES NDE 0-23 AYLIK BEBEKLER N
A ILANMA DURUMU VE A ILANMAYI ETK LEYEN FAKTÖRLER
Pınar BAYSAN ¹, Hayriye CESUR², Çınar AKSOY², Ezgi YILMAZ², Berna DARILMAZ²,
Beyhan ÖZYURT1, Gönül D NÇ¹
¹ Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı Ana Bilim Dalı, MAN SA
² Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem VI Ö rencisi
Amaç: Manisa Nurlupınar sa lık oca ı bölgesindeki 0-23 aylık bebeklerin a ılanma
durumu ve a ılanma durumunu etkileyen faktörlerin incelenmesi amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Çalı ma Ekim 2005’te Manisa Nurlupınar Sa lık Oca ı 1 No’lu
sa lık evi bölgesinde yürütülmü vaka kontrol çalı masıdır. Çalı manın evrenini
Nurlupınar sa lık evi bölgesindeki toplam 199 0-23 aylık bebek olu turmu tur.
Ara tırma evreninden herhangi bir örnek seçilmeden tüm çocuklar çalı maya dahil
edilmi ve bu bebekler vaka ve kontrol grubu olmak üzere iki gruba ayrılmı tır. Vaka
grubunu (toplam 77 bebek) ara tırma sırasında ve ocak kayıtlarında eksik a ısı oldu u
saptanan toplam 28 bebek (sa lık oca ı a ı kayıtlarında eksik a ısı oldu u saptanan
toplam 96 bebekten 28’inin ara tırma sırasında eksik a ılı oldu u saptanıp vaka
grubuna alınmı tır) ve ara tırma sırasında çocuk sahibi olmak istemedikleri halde
herhangi bir aile planlaması yöntemi kullanmayan, etkin olmayan bir aile planlaması
yöntemi kullanıp aile planlaması konusunda yeterli hizmete ula amayan ailelerden
toplam 49 bebek olu turmu tur. Kontrol grubunu da ayına göre tam a ılı olan ve
modern aile planlaması yöntemi kullanan ailelerden toplam 122 bebek olu turmu tur.
Bebeklerin a ı durumunun tanımlanmasında ulusal a ı takvimine göre; bir doz BCG,
dört doz DBT, dört doz polio , üç doz hepatit, bir doz kızamık a ısı olan bebekler tam
a ılı ; bulundu u ya a göre en az bir doz a ısı yapılmamı olan bebekler eksik a ılı;
a ıların hiçbir dozunu yaptırmamı olma a ısız olarak alınmı tır. Veriler olu turulan
anket formu aracılı ıyla annelerden yüz yüze görü me tekni i kullanılarak toplanmı tır.
Ara tırmanın istatistiksel analizleri SPSS 10.0 bilgisayar istatistik paket programında
tanımlayıcı istatistikler ve %95 güven aralı ında tahmini rölatif riskler (odds ratio)
hesaplanarak yapılmı tır.
Bulgular: Çalı mamızda bebeklerin %85.9’ u tam a ılı olarak saptanmı tır. Bebeklerin
%88.4’ünün a ı kartının oldu u saptanmı tır. Sa lık oca ı ve ara tırma verileri
kar ıla tırıldı ında; sa lık oca ı kayıtlarına göre BCG a ısı eksik olarak görülen 9
bebekten 3’ünün, DBT-Polio a ısı eksik olan 121 bebekten 11’inin, Hepatit a ısı eksik
olan 50 bebekten 9’unun, kızamık a ısı eksik olan 26 bebekten 2’sinin ara tırma
sırasında da eksik a ılı oldukları saptanmı tır. Ara tırmaya katılan annelerin %88.4’ü
bebeklerini a ıya kendilerinin götürdüklerini belirtmi lerdir. Annesi okur yazar olmayan,
annesi 30 ya ın üstünde olan, sa lık güvencesi olmayan, babanın i ine göre dü ük
sosyal statüte yer alan, hanede ya ayan ki i sayısı 6 dan fazla olan, annenin ilk
gebeli i 20 ya altında olan ve do um sayısı 3 den fazla olan, gebeli inde hiç
izlenmemi olan, babası a ının gerekli oldu una inanmayan, a ılanma ile ilgili problem
ya ayan, annesi kendi bölgelerine bakan ebenin adını bilmeyen bebeklerde eksik a ık
olma daha yüksek olarak bulunmu tur. Çok de i kenli analizlerde a ılanma sorununu
en çok etkileyen de i kenler ebe adını bilme 4.46 (2.42-8.21), a ıda sorun ya ama
2.21(1.15-4.23) olarak bulunmu tur.
Sonuç: Ara tırma sonucunda sa lık ocaklarında eksik a ılı oldu u saptanan
bebeklerin çalı ma sırasında a ılarının tam olduklarının bulunması sa lık ocak a ı
izlem kayıtlarının düzenli tutulmadı ı dü ündürmektedir. Ailelere a ı sonrasında
ya anabilecek yan etkiler konusunda bilgilendirmede bulunulması a ıda sorun
ya anmasından dolayı olu acak a ı devamsızlı ını da önleyecektir.
Bildiriler
89
SA LIK BAKANLI INA BA LI HASTANELERDE ÇALI AN SA LIK
MEMURLARININ MOT VASYONUNUN DE ERLEND R LMES KONUSUNDA
AFYON’DAN B R KES T
Pakize ÖZYÜREK, Fatma BAYRAM, Gülbahar BE TEPE, Yasemin ULUPINAR,
Ye im CEYLANTEK N, Asuman YILMAZER
Afyon Sa lık Yüksekokulu
Amaç: Sa lık Bakanlı ı’na ba lı hastanelerde çalı an sa lık memurlarının i
motivasyonlarını de erlendirmek amacıyla yapılmı tır.
Gereç ve Yöntem: Ara tırma evrenini Afyon l merkezindeki Sa lık Bakanlı ına Ba lı
Hastanelerde (Afyon Devlet Hastanesi, Kocatepe Devlet Hastanesi, Gö üs Hastalıkları
Hastanesi ve Zübeyde Hanım Do um Ve Çocuk Bakım Evi) çalı an 40 sa lık memuru
(N=40) olu turmu tur. Çalı ma tanımlayıcı nitelikte olup,veri toplamada sa lık
memurlarının
sosyo-demografik özelliklerini, çalı ma motivasyonlarını, çalı ma
ortamlarını ve özelliklerini etkileyen faktörleri belirleyici 35 soruluk anket formu
düzenlenmi tir. Veriler SPSS programı kullanılarak de erlendirilmi tir.
Bulgular: Sa lık memurlarının çalı tıkları ortamla ilgili olarak eleman eksikli inin ve
ileti im bozuklu unun, i lerini zorla tıran faktörler oldu unu ifade etmi lerdir. Çalı ma
eklinin sa lık durumlarına etkisi incelendi inde en sık kar ıla tıkları problemler; uyku
bozuklu u, ekstremite a rıları ve psikolojik problemlerdir. Çalı tıkları birimlerde ekip
çalı masının motivasyonlarını artırdı ı ancak görev tanımlarının olmaması ise yasal
belirsizli e yol açtı ından motivasyonlarını azalttı ını belirtmi lerdir.
Anahtar sözcükler: Motivasyon, Sa lık memuru, Çalı ma motivasyonu,
Bildiriler
doyumu
90
SA LIKTA DÖNÜ ÜM PROJES N N LAÇ VE ECZACILIK VE SA LIK SEKTÖRÜ
ÜZER NE ETK LER
Ö r. Gör. Bülent KIRAN
Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Eczacılık
ZM R
letmecili i Anabilim Dalı,Bornova-
Amaç: Bu ara tırma, Sa lıkta Dönü üm Projesi adı altında gerçekle tirilen
uygulamaların laç-Eczacılık ve Sa lık sistemi üzerinde görülen etkilerini saptamak ve
sonuçları bakımından ta ıdı ı anlamın daha geni bir perspektiften yorumlanabilmesi
amacıyla yapılmı tır.
Gereç ve Yöntem: Bu çalı mada, sosyal güvenlik kurumlarının 2004 ve 2005 yıllarına
ait ilaç harcamalarına ili kin veriler ve aynı yıllara ait ilaç, eczacılık ve sa lık
mevzuatında yapılan yasal düzenlemelere ait veriler, retrospektif yöntemle, kesitsel
olarak incelenerek, tanımlayıcı bir çalı ma yapılmı tır.
Bulgular: Sa lıkta dönü üm projesi kapsamı içinde ülkemizin en büyük sosyal
güvenlik kurumu olan SSK mensuplarının ve ye il kart sahibi vatanda larımızın
ilaçlarının serbest piyasadan sa lanması için yapılan düzenlemelerle Türkiye’de ilaç
tüketiminin %90’ı sosyal güvenlik kurumları üzerinden gerçekle tirilmektedir.
Sosyal Güvenlik Kurumlarının 2004–2005 Yılları laç Harcamalarının Da ılımı:
Sosyal Güvenlik Kurumu
2004 Yılı laç Harcaması
2005 Yılı laç Harcaması
(Milyar YTL)
(Milyar YTL)
SSK
2.7 (60 milyon reçete)
3.5 (90 milyon reçete)
Ba -Kur
2.525
2.055
Emekli Sandı ı
1.810
1.607
Ye il Kart
0.250
0.900
Konsolide Bütçe
1.100
0.950
TOPLAM
8.385
9.012
Üretici fiyatlarıyla 8,9 milyar YTL olan ilaç pazarında, devlet en büyük ilaç alıcısı
konumundadır. Bu olanakların nasıl kullanıldı ını anlamak için yapılan uygulamaların
irdelenmesi gerekmektedir.
Sa lıkta Dönü üm Projesi kapsamında gerçekle tirilen uygulamaların ilaç-eczacılık ve
sa lık sektörü üzerindeki etkileri incelendi inde: laç sektöründe, üretici ve toptan
satıcıların karlılıkları artırılırken, finansal ve i letme yükü eczanelere devredilmi tir.
Büyük ehirlerde, eczaneler, uluslararası sermayeli da ıtım kanallarının elline
geçmi tir. Havaalanı, otogarlar, tren garlarında eczane açılması yasalla tırılarak büyük
sermayenin kullanımına açılmı tır. Resmi hastaların özel hastanelerde muayene ve
tedavi olmalarını sa layacak düzenlemeler yapılarak, özel sa lık sektörünün bütçeden
aldı ı payın büyümesi sa lanmı tır. Sa lıkta dönü üm projesinde, planlanan
hamlelerden birisi Genel Sa lık Sigortasıdır. Öncelikle, tüm vatanda lar sigortalı
yapılacak, süreç içinde genel sa lık sigortası sisteminin kaynak yetersizli ini gerekçe
gösterilerek, pek çok tetkik, tedavi, tıbbi giri im, ortez, protez ve farmasötik ürünlerin
bedeli ödenmeyecek negatif listelere alınacak ve vatanda lar bu hizmetleri alabilmek
için ek maliyetler ödemek zorunda bırakılacaktır.
Sonuç: Sa lıkta dönü üm projesi bugüne kadar yapılan uygulamalardan elde edilen
veriler ı ı ında; tüm sa lık, ilaç ve eczacılık hizmetlerinin büyük sermayeye açılımını
sa layan, sa lı ı sosyal bir devlet hizmeti olmaktan çıkartıp, alınıp satılan bir meta
haline dönü türen, vatanda ı mü teri, sa lık çalı anlarını da büyük sermayenin
emrindeki emekçiler konumuna getiren bir proje oldu u yönündeki savları do rulayan
bir görüntü ortaya koymaktadır.
Bildiriler
91
MAN SA L NDE AYAKTAN TANI, TEDAV VE B R NC BASAMAK KORUYUCU
SA LIK H ZMETLER N N N CEL DE
M VE BU DE
M ETK LEYEN
MÜDAHALELER
3
Erhan ESER¹, Müjde LGÜN ¹, Metin ÖZTÜRK ², smail YILDIRIM
¹ Celal Bayar Üniversitesi Halk Sa lı ı Anabilim Dalı, ² Manisa Merkez 10 No’lu Sa lık Oca ı
3
Amaç: Bu çalı mada, Manisa linde ayaktan tanı tedavi hizmetlerinde ve birinci basamak
koruyucu sa lık hizmetlerinde, hizmet sunumuna yapılan–örgütsel ve finansal-müdahalelerin,
2000-2005 yılları arasında meydana gelen niceliksel de i imlere olan olası etkilerinin
incelenmesi amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Bu ara tırma, ekolojik bir çalı madır ve veri kaynakları unlardır:“Manisa l
Sa lık Müdürlü ü 2004 statistik Yıllı ı”, “Manisa l Sa lık Müdürlü ü 2005 yılı Brifing Raporu”,
“Manisa l Sa lık Müdürlü ü 2000-2005 yılları nüfus bilgileri”, “2000-2005 yılları Birinci Basamak
Sa lık Kurumu Aylık Çalı ma Bildirileri (Form 023)”, “Manisa li Sa lık Müdürlü ü Yataklı Tedavi
Kurumları 2000-2005 yılı yıllık istatistik bilgileri” ve “Manisa Sosyal Sigortalar l Müdürlü ü 20002005 Sigortalılar ve Sa lık Yardımından Yararlanan Sayısı”.
Bu ara tırmada olası etkileri de erlendirilen müdahaleler:15.11.2002 (Birinci Basamakta Döner
Sermaye uygulaması ba latılması); 01.01.2004 (Döner Sermaye koruyucu sa lık hizmetleri ile
ilgili katsayı kriterlerinin de i mesi); 01.01.2004 (Sa lık Bakanlı ı ile Çalı ma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlı ı arasında imzalanan protokol ile Sa lık Bakanlı ının Birinci Basamak Sa lık
Hizmetlerinde sosyal güvencesi “SSK” olan hastaları kabul etmeye ba laması; 01.01.2005
(Sa lık Güvencesi Ye ilkart olan ki ilerin ilaçlarını ücretsiz almaya ba lamaları); 27.05.2005
(Sa lık Güvencesi Ye ilkart olan ki ilerin ilaçlarını almak için %20 katkı payı ödeme
gereklilikleri) ve 19.02.2005 (SSK Birinci ve kinci Basamak Sa lık Kurumlarının Sa lık
Bakanlı ına devredilmesi)’dir.
Bulgular: 2000 yılı sonrasında elde edilen tüm verilerden niceliksel olarak her yıl bir öncekine
göre artı oldu u gözlenmi tir. Ayaktan tanı tedavi hizmeti kullanımında 2000 yılından ba layan
düzenli ama hafif bir do rusal artı a ek olarak, gereç ve yöntemde sözü edilen müdahalelere
denk gelen zamanlarda belirgin artı lar gözlenmektedir. Ancak her müdahaleden sonra ayaktan
tanı tedavi açısından ilk a amada bir dü ü gözlenmekte, bunu düzenli bir artı izlemektedir.
Birinci basamakta döner sermaye uygulamasının ba ladı ı 2002 yılı sonrasında Manisa’da
birinci basamak kurumlara ayaktan tanı tedavi ba vuruları bir artı göstermekle birlikte bu artı
belirli bir plato çizerek stabil hale gelmi tir. Bunu izleyen SSK kapsamındaki nüfusa sa lık
ocaklarından yararlanma olana ının ba ladı ı 2004 ba ında yeni bir artı dalgası gözlenmi tir.
En keskin artı ise SSK hastanelerinin ve dispanserlerinin sa lık bakanlı ına devredilmesi
sonrasında görü mü tür. 2004 yılı ba ından 2005 yılı Haziran ayını içeren, sosyal güvenlik
kurumlarına ait ayrı ayrı yapılan de erlendirme sonucunda, Emekli Sandı ı ve Ba -Kur
kapsamındaki nüfusun ayaktan tanı tedavi kullanımı de i mezken, Ye il Kartlı nüfusta ve
özellikle de SSK kapsamındaki nüfusta çok keskin artı lar gözlenmi tir. Ayaktan tanı tedavideki
artı larda performans uygulaması ile kar ıla tırıldı ında SSK kapsamındaki nüfusun katkısının
daha belirgin oldu u söylenebilir. Ancak SSK hastanelerin devri sonunda izlenen artı ın sadece
bu devire ait olabilece i, birinci basamak performans uygulamasının katkısının bu dönemde
ihmal edilmesi –veya edilmemesi- gerekti i de söylenemez. Manisa li’nde sa lık hizmet
kullanımındaki artı ta etkili oldu u dü ünülen bir di er müdahale de sa lık güvencesi Ye ilkart
olan ki ilerin 2005 yılı ilk ayından itibaren ilaçlarını ücretsiz alabilmeleridir. Ancak bu
müdahalenin etkisini net olarak ortaya koyabilmek için daha ayrıntılı veriye ihtiyaç
duyulmaktadır. Birinci basamakta laboratuar kullanımının da müdahale dönemlerinde keskin
kırılmalara yaparak arttı ı da saptanan bir di er geli medir. Bu artı ta l Sa lık Müdürlü ünün
performans temelli artan lojistik deste inin rolu açıktır.
Birinci basamak Koruyucu hizmet sunumunda genel bir niceliksel artı gözlenirken, özellikle
performans katsayısına katkısı daha büyük olan bebek izlemi, gebe izlemi, fenilketonüri
taraması ve DBT3 a ısı hizmetlerde di erlerine oranla görülen belirgin artı daha ayrıntılı
inceleme ve yorum gerektirmektedir.
Sonuç: “Niceliksel” Sa lık Hizmet kullanımındaki artı tan gerek Sa lık kurumlarına uygulanan
performans uygulaması gerekse SSK’nın devri etkili olurken, bu ikinci olayın katkısın daha
belirgin oldu u saptanmı tır. Hizmet niteli i ile ilgili ayrıntılı ara tırmalar gereklidir.
Anahtar sözcük: Sa lık hizmet sunumu, performans, birinci basamak
Bildiriler
92
YOZGAT L MERKEZ NDE OTURAN ANNELERE VER LEN DO UM ÖNCES
BAKIM KAL TES N N DE ERLEND R LMES
* Mahmut KILIÇ
* Halk Sa lı ı Bilim Uzmanı, Erciyes Üniversitesi Yozgat Sa lık Yüksekokulu
Amaç: Bu ara tırmanın amacı, birinci basamak sa lık hizmeti sunan Sa lık
Ocaklarında görevli Ebeler tarafından verilen do um öncesi bakımın kalitesini ölçerek,
ana çocuk sa lı ı hizmetlerinin kalitesini artırmakla yetkili olan yöneticilere ı ık
tutmaktır.
Gereç ve Yöntem: Bu bir tanımlayıcı ara tırmadır. Veriler, 06 Nisan–19 Mayıs 2005
tarihleri arasında Yozgat l merkezinde bulunan 7 Sa lık Oca ından 3’ü olan 1, 4 ve 5
Nolu Sa lık Oca ı bölgesinde ikamet eden az 8 aylık gebe ve 1 ya ından küçük bebe i
olan tüm annelere (n=315) 48 sorudan olu an bir anket uygulanarak toplandı.
Bulgular: Ara tırmaya katılanların %7,2’si çalı makta, %75,6’sı çekirdek aile
yapısındadır. Hane halkı büyüklü ü ortalaması ise 4,3 ki idir. Do umların %97’si
hastanede, kalanı ise evde ebe yardımıyla ve yine tüm do umların %37’si sezeryanla
olmu tur.
Gebelerin yarısı (% 48,6) son gebeliklerinde Ebeler tarafından evlerinde ziyaret edilmi
ve ziyaret süresi ortalaması ise X = 2,23 dakikadır. Bu süre içersinde gebeye herhangi
bir hizmet verilemez ve de verilmemi tir. Ebelerin ev ziyareti sıklı ı ortalaması X = 1 ve
gebelerin %84,1’i en az bir kez ( X = 3,73 ± 2,71 ) Ebe muayenesi için Sa lık Oca ına
gitmi tir. Hâlbuki bir gebe, gebeli i süresince ortalama olarak 6–8 kez DÖB için Ebeler
tarafından ziyaret edilmelidir.
Do um öncesi bakımın kalitesini gösteren çe itli hizmetlerin Sa lık Oca ında ne
oranda verildi ine bakıldı ında; a ırlık tartımı %78,4, tansiyon ölçümü %57,2, ÇKS
dinleme %64,5, bacaklarda ödem kontrolü %33, idrar tahlili yapma %54,3, kansızlık
tahlili yapma %58,1, gebe tetanos a ısı yapma TT-1 %18,4 ve TT-2 %73,7’dir. Yine
Ebeler tarafından gebelere vermesi gereken e itim ve ö ütleri ise; kan grubunu sorma
62,5, kan uyu mazlı ı hakkında bilgi verme %17,8, hastalık durumunu sorma %44,7,
hastalıklar hakkında bilgi verme %15,8, gebelikte ortaya çıkabilecek sorunlar hakkında
bilgi verme %36,2, gebelik döneminde nelere dikkat etmek gerekti i hakkında bilgi
verme %49,8, gebelik döneminde beslenme hakkında bilgi verme %52,4, do um olayı
hakkında bilgi verme %16,5, lo usalık dönemi ile ilgili bilgi verme %9,5, do um sonrası
bebek bakımı hakkında bilgi verme %17,8, do um sonrasında gebelikten korunma ile
ilgili bilgi verme %20,9 oranındadır. Bu oranlar, gebelere verilen e itim ve ö ütlerin çok
yetersiz oldu unu göstermektedir. Ara tırmaya katılanlar, gebelikle ilgili bilgilerini daha
çok sırayla doktordan, çevredeki ki ilerden ve ebeden (%35,9; 34,9; 14,3) aldıklarını
belirtmi lerdir.
Sonuç: Do um öncesi bakımın kalitesini artırmak için, tüm gebeler en az bir kez
evlerinde olmak üzere 6–8 kez izlenmelidir. Bu izlemlerde gebelerin tam bir muayenesi
ve en az kan ve idrar tahlilleri de yapılarak, sonuçlarına göre gerekli giri imlerin
yapılması gerekti i kanısına varıldı.
Anahtar sözcükler: Gebelik, do um öncesi bakım, kalite.
Bildiriler
93
0-72 AYLIK ÇOCUKLARDA MALNÜTR SYON PREVALANSI; KIRSAL ALAN
ÖRNE
Ö r. Gör. Saliha ALTIPARMAK
Celal Bayar Üniversitesi Sa lık Yüksekokulu
Amaç: Çalı manın amacı 0-72 aylık çocuklarda malnutrisyon sıklı ı ve ili kili faktörleri
belirlemektir.
Gereç ve Yöntem: Ara tırma tanımlayıcı nitelikte kesitsel bir çalı madır. Ara tırmada
herhangi bir örnekleme yöntemi kullanılmayıp 5 nolu Sa lık Oca ı Bölgesi “Bayındırlık
mahallesi” ndeki bütün 0-72 aylık çocuklar ara tırma kapsamına alınmı tır (n= 368).
Malnütrisyon de erlendirmesi için çocukların "ya a göre boy", "boya göre a ırlık" ve
"ya a göre a ırlık" de erleri hesaplanmı tır.
Bulgular: Çocukların 90’ının (%24.5) ya ına göre boyu –2 SD nin altında, 19’unun
(%5.2) boyuna göre a ırlı ı –2 SD nin altında ve 25’inin (6.8) ya ına göre a ırlı ı –2
SD nin altındadır. Bu çalı manın verilerinden hareketle malnütrisyon özellikle kırsal
kesimde önemli bir halk sa lı ı sorunudur. Sorunun önlenmesinde riskli ya grubu olan
0-5 ya çocukların düzenli izlenmesi ve erken tanı ile do ru yönlendirilmesi önemlidir.
Anne sütü, beslenme, malnutrisyon konularında ebeveynler e itilmesi sorunun çözümü
için önemlidir.
Anahtar sözcükler: Bebek, çocuk, malnutrisyon
Bildiriler
94
0–5 AYLIK BEBE
OLAN ANNELERDE S GARA ÇME SIKLI I VE
BEBEKLER N N ETK LEN M
Ay e ÖZEREN1, Gülsenem BUDAK1, Ferhat ISAYEV1, Nuriye KARAKU
BAYDUR2, Türkan GÜNAY3
2
, Hakan
1
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi ntörn Doktor
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD. Ara tırma Görevlisi
3
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD. Ö retim Üyesi
2
Amaç: Nusret Fi ek Sa lık Oca ı Bölgesi’nde 0–5 aylık bebe i olan annelerde sigara
içme sıklı ı ve bunun bebek sa lı ı üzerindeki etkilerini saptamak.
Yöntem: Ara tırma Nusret Fi ek Sa lık Oca ı Bölgesi’nde 0-5 aylık bebe i olan 89
anne üzerinde yürütülen kesitsel bir ara tırmadır. Ara tırmanın ba ımlı de i kenleri;
bebe in do umundan bu yana geçirdi i sa lık sorunları, bebe in beslenme
durumudur. Ba ımsız de i kenler annenin sigara içme durumu, evde anne dı ı sigara
içen ki i varlı ı, bebe in pasif içicilik durumu ve di er sosyodemografik de i kenlerdir.
Veri, yapılandırılmı anket formu yardımıyla yüzyüze görü me ile toplanmı tır. Analizde
Ki-kare testi kullanılmı tır.
Bulgular: Ara tırmada evreninin %96.6’sına ula ılmı tır. Annelerin ya ortalaması
28.2±4.4, %65.1’i lise ve üzeri ö renim düzeyinde, %15’1’i halen çalı makta, ailede ki i
ba ı ortanca gelir düzeyi 250 YTL’dir. Bebeklerin tamamı do umdan sonra anne sütü
almı tır. Ek gıdaya ba lama zamanı ortalaması 3.44±2.03 ay olarak saptanmı tır.
Bebeklerin %40.7’si ek gıda almakta, ek gıdaya ba lama zamanı %42.9’unda 0–3 ay
iken, %57.1’inde 4 ay ve üzeridir.
Annelerin %16.3’ü gebeliklerinde de sigara içmi , %12.3’ü gebe olduklarını
ö renince, %2.3’ü ise gebe kalmaya karar verince sigarayı bırakmı tır. Halen annelerin
%23.3’ü sigara içmekte olup, içilen günlük ortalama sigara adeti 6.5±3.9 dur.
Bebeklerin % 76.7’sinin bulundu u ortamda hiç sigara içilmemekte, %18.6’sının
bulundu u ortamda ara sıra ve %4.7’sinin bulundu u ortamda her zaman sigara
içilmektedir.
Do umdan bu yana bebeklerin %38.4’ü herhangi bir hastalık geçirmi olup, bunların
%72.7’si üst solunum yolu enfeksiyonu, %21.2’si gribal enfeksiyon, %9.1’i akut otitis
media’dır.
Annelerin gelir, ya ve ö renimlerine göre sigara içme durumları arasında
anlamlı bir ili ki saptanmamı tır (p>0.05). Annelerin gelir, ya ve ö renim durumları ile
bebe in ek gıda alımı arasında anlamlı bir ili ki saptanmamı tır (p>0.05). Sigara içen
annelerin %70.0’ının, sigara içmeyen annelerin %31.8’inin bebe i ek gıda almaktadır.
Sigara içen annelerin bebekleri anlamlı olarak daha fazla ek gıda almaktadır (p<0.01).
Annesi sigara içen bebeklerde ve bulundu u ortamda sigara içilen bebeklerde
hastalanma oranı daha fazla saptanmı fakat bu fark anlamlı bulunmamı tır (p>0.05).
Sonuç: Sigara içen annelerin bebekleri içmeyen annelerin bebeklerine göre daha fazla
oranda ek gıda ile beslenmektedir.
Anahtar sözcükler: Anne sigara içimi, bebek ek gıda alımı, bebek hastalanma
durumu.
Bildiriler
95
15-49 YA KADINLARIN A LE PLANLAMASI YÖNTEM N KULLANMA
DURUMLARININ BEL RLENMES
*Miyase AKGÜN, * stem Nur ÖZBÖRÜ, **Hülya BAYBEK, ** Arzu KIVRAK
*Mu la Üniversitesi, Fethiye Sa lık Yüksekokulu, III. Sınıf Hem irelik Ö rencisi
** Mu la Üniversitesi, Fethiye Sa lık Yüksekokulu, Ö retim Elemanı
Amaç:Ara tırma Fethiye ilçesi nlice köyünde ya ayan 15-49 ya kadınların aile
planlaması yöntemini kullanma durumlarını belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak
planlanmı tır.
Gereç ve Yöntem:Fethiye ilçesi nlice köyü Sa lık Oca ı’nda kayıtları bulunan ve
çalı manın evrenini olu turan 15-49 ya arası 50 kadının tamamı çalı maya alınmı tır.
Ara tırmada veriler ara tırmacılar tarafından hazırlanan ve toplam 10 sorudan olu an
anket formunun uygulanması ile elde edilmi tir. Hazırlanan anket formunun ön
denemesi incelenen kadınlar dı ında kalan 10 kadında yapılmı ve anla ılmayan
ifadeler yeniden düzenlenmi tir. Anketler 07.05.2005–08.05.2005 tarihleri arasında
uygulanmı tır. Verilerin de erlendirilmesinde frekans hesaplamaları kullanılmı tır.
Bulgular: Ara tırmada Fethiye ilçesi nlice köyünde ya ayan bayanların %40’nın 15-24
ya grubunda, %88’inin ilkö retim mezunu, %94’ünün ev hanımı oldu u; %86’sının
e lerinin ilkö retim mezunu oldu u tespit edilmi tir.
Çalı mada bayanların %68’nin gebelik sayısının 1-2, %82’sinin çocuk sayısının 1-2,
aile planlaması yöntemi olarak %58’inin prezervatif, %30’unun geri çekme yöntemini
kullandı ı belirlenmi tir. Bayanların daha önce kullandıkları aile planlaması yöntemleri
incelendi inde ise %28’inin Prezervatif, %44’ünün geri çekme yöntemi, %12’sinin ise
yöntem kullanmadı ı belirlenmi tir. Bayanların kullandıkları yöntemi bırakma nedenleri
incelendi inde %68’inin e itimle, %20’sinin ise çocuk istedi inden bıraktı ı
belirlenmi tir.
Kadınların tamamının (%100) aile planlaması hakkında bilgiyi Sa lık Oca ı’ndan
aldıkları tespit edilmi tir.
Bildiriler
96
15-49 YA KADINLARIN KU GR B NE L K N B LG DÜZEY N ETK LEYEN
ETMENLER
Özkan Ba cı1
Kocakaya2
Meryem Çetin2
Hatice Giray1
Mehmet Ali Kurnaz2
Arife Esra
Alp Ergör3
1
Ara tırma Görevlisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD.
Hekim adayı, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi
3
Doç. Dr, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD.
2
Amaç: Güzelbahçe Sa lık Oca ı Çelebi Mahallesi’nde ya ayan 15-49 ya kadınların
ku gribine ili kin bilgi düzeyini ve etkileyen etmenleri belirlemek
Gereç ve Yöntem: Kesitsel-analitik tipteki çalı manın evreni Güzelbahçe Sa lık Oca ı
Çelebi Mahallesi’nde ya ayan 15-49 ya 501 kadındır. %95 güven aralı ında, %50
görülme sıklı ında, %7 sapma ile ula ılması gereken en az örnek sayısı 141 olarak
belirlenmi tir. Kadınlar 15-49 ya kadın fi inden sistematik örnekleme yöntemi
seçilmi tir. Ba ımlı de i ken olan ku gribi hakkında bilgi düzeyi her birinin kar ılı ı bir
puan olan 19 soru ile belirlenmi , bilgi düzeyi grubun ortalama puanı altında puan
alanlar için yetersiz, üzerinde puan alanlar için ise yeterli olarak kabul edilmi tir.
Ba ımsız de i kenler sosyoekonomik özellikler, ku gribine ili kin bilgi alma, bilgi
kaynakları, kanatlı hayvan tüketimi ve evde kanat hayvan besleme durumudur. Veri
anket aracılı ıyla yüz-yüze görü me yöntemi ile toplanmı Ki-Kare Analizi ve t testi ile
çözümlenmi tir.
Bulgular: 141 kadının 120’sine ula ılmı tır (%85.1). Kadınların ortalama ya ı
35.6±8.8(20-49), ortalama geliri 663.2±252.8(200-1500) YTL’dir. %46.7’si ilkokul
mezunu, %87.5’i evlidir. Kadınların %96.7’si bilgisinin yeterli oldu unu belirtirken, bilgi
düzeyini yeterli gören kadınların %54.3’ünün, tüm kadınların %52.5’inin bilgisinin yeterli
oldu u saptanmı tır. Kadınların hepsi de herhangi bir bilgi kayna ından bilgi edinmi tir.
Birinci sıradaki bilgi kayna ı televizyondur (%72.0). Kadınların %1.9’u sa lık
personelinden bilgi almı tır. Ku gribi öncesi tavuk ve tavuk ürünleri tüketen 105
kadının %30.5’inde davranı de i ikli i olmamı , %22.9’’u hiç tüketmemi , %46.6’sı
daha az tüketmi tir. Ku gribine ili kin do ru bilgiye sahip olan grupla olmayan grup
arasında ya ve gelir açısından anlamlı fark yoktur (p=0.123, p=0.375). Do ru bilmeyi
medeni durum(p=1.000), ku gribinden önce tavuk tüketme(p=0.836), tavuk besleme
durumu(p=1.000) etkilememektedir. Ö renim durumu orta ve üzeri olanlarda, ilkokul ve
altı olanlara göre do ru bilme durumu anlamlı olarak daha yüksektir (p<0.001).
Sonuç: Kadınların ancak yarısının bilgi düzeyi yeterlidir ve bilgi düzeyini etkileyen
etmen ö renimin yüksek olmasıdır.
Anahtar sözcükler: Ku Gribi, 15-49 ya kadın, bilgi düzeyi
Bildiriler
97
AVRUPA B RL
2007-2013 PROGRAMLAMA DÖNEM UYUM SÜREC NDE FON
SA LAMA ÇALI MALARI Ç N ESASLAR VE GEÇM BA ARILI AVRUPA ÇEVRE
PROJELER NDEN ÖRNEKLER
Doç.Dr. Ay egül Akbay Yarpuzlu
Sa lık açısından çevre denildi inde; fizik çevre, biyolojik çevre ve sosyal çevre akla
gelir. nsan sa lı ı açısından çevre sorunu; çevrenin do rudan hastalık nedeni
olabilmesi, hastalıklara kolaylık sa laması, hastalı ın seyrini a ırla tırması ve
hastalıkların yayılmasına neden olması olarak özetlenebilir. statistiklere göre; sa lık
harcamalarının % 15’i çevre ile ilintili hastalıklara harcanmaktadır.
Türkiye; Avrupa Birli i üyeli ine adaydır ve üyeli e kabulü için di er alanlarda oldu u
gibi; çevre koruma konusunda da uyumlu çalı malara katılımı gerekmektedir.
Avrupa Birli i hukukunda; çevre koruma; Birincil hukuk, uluslar arası antla malar ve
ikincil hukuk ilgisinde olu turulmaktadır. Avrupa Birli i çevre koruma politikasında karar
verme sürecinde, komisyon, parlamento ve konseyin kendine özgü karar verme ve
tavsiye hak ve yetkileri bulunmaktadır.
Avrupa çevre politikasının temel ilkeleri; çevreye özen gösterme ve koruma,
sürdürülebilir kalkınma, çevre politikasının sektörel politikalarla bütünle tirilmesi,
kaynaktan önleme, kirletenlerin ödemesi ve sorumlulukların payla ılması olarak sayılır.
Bu çizgide dönemsel eylem programları hazırlanmaktadır. Eylem programlarının ilki
1973-1976 yıllarını, 6.sı 2001-2010 yıllarını kapsamaktadır.
Bu konu mada; ülkemizin, Avrupa Birli i (AB)2007-2013 programlama dönemine uyum
sürecinde çevre ile ilgili programlarında AB’den maddi destek de sa layabilmek için
esas alması gereken öncelikler ve geçmi te uygulanmı bazı ba arılı Avrupa çevre
projelerinden örnekler verilecektir (1).
Kaynaklar:
1. EU Funding for Environment. A handbook for the 2007-2013 programming
period. WWF, Frankfurt am Main, Germany,2005, www.panda.org/epo
2. Prof.Dr. Recep Akdur.Avrupa Birli i ve Türkiye’de Çevre Koruma Politikaları
‘Türkiye’nin Avrupa Birli i’ne Uyumu’ Ankara,2005, Ankara Üniversitesi Avrupa
Toplulukları Ara tırma ve Uygulama Merkezi Ara tırma Dizisi:23
Bildiriler
98
BALÇOVA VE GÜZELBAHÇE SA LIK GRUP BA KANLIKLARI BÖLGELER NDE
2005 YILINDA YAPILAN HALK E T MLER N N DE ERLEND R LMES
Berkay Kocasarı*, Engin Kayral**, Seher Demir*, Birsen Küçüköztürk**
Pembe Keskino lu*** Gül Saatlı***
Hakan Baydur*** Hatice Giray***
*Güzelbahçe Sa lık Grup Ba kanlı ı
** Balçova Sa lık Grup Ba kanlı ı
***Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı Anabilim Dalı
Amaç: Balçova ve Güzelbahçe Sa lık Grup Ba kanlı ı ve ba lı birinci basamak
kurumları tarafından yapılan halk e itimlerini var olan kayıtlar üzerinden ve e itim
sorumlusu ki ilerle görü ülerek de erlendirmektir.
Yöntem: Balçova ve Güzelbahçe Sa lık Grup Ba kanlı ında yürütülmü tür.
Tanımlayıcı bir çalı ma yapılmı tır. Ara tırmanın evreni her iki Sa lık Grup
Ba kanlı ı’nda 2005 yılında yapılan halk e itimlerine ait tüm kayıtlar ve e itimden
sorumlu grup ba kan yardımcısı ve e itim sorumlusu hekimlerdir. Örnek seçimi
yapılmamı , 2005 yılına ait tüm kayıtlara ve yetkililere ula ılmaya çalı ılmı tır.
Ara tırmanın De i kenleri: E itimlerin sayısı , konusu, yapıldı ı yer, yapıldı ı tarih
e itimdeki hedef kitle, katılımcı sayısı, e itimcinin özelli i
E itim sorumlusun, Ya , Cinsiyet, Kaç yıldır e itimden sorumlu, E itimle ilgili lisans
üstü ö renimi-kurs ya da hizmet içi e itime katılma durumu, e itimlerin planlaması ile
ilgili görü leri.
Verinin toplanması: Her üç kurumda e itimden sorumlu ki ilerle yüz yüze görü ülerek,
varolan kayıtlar taranarak yapılmı tır.
Bulgular: Bu e itimlerde katılımcı olarak ortalama 25.3 (en az=1, en çok=350) ki i
bulunmaktadır. E itimlerin süre ortalaması 49.5 dk (en az=5, en çok=130)’dır.
Her iki bölgede de e itimlerin yarısında ço u (Balçova %52.9, Güzelbahçe %52.7)
doktorlar tarafından yapılmı tır. Balçova’da 1856, Güzelbahçe’de 3972 ki i e itimlere
katılmı tır.
E itim konular genellikle sa lıkla ilgili özel gün ve haftalardaki konularıdır. Ayrıca Ku
gribi gibi güncel konularda da halk e itimi yapılmı tır. En çok (63 kez) anne sütünün
önemi ve emzirme ile ilgili e itim yapılmı tır. kinci sıklıkta bebek dostu kurum e itimi
(47 kez), kendi kendine meme muayenesi (26 kez) yapılmı tır.
E itim tutanaklarının 62’sinde e itim tekni i belirtilmemi tir. Tekni i belirtilen 304
e itimin %86.2’si sözlü sunum olarak yapılmı tır. Güzelbahçe Sa lık Grup
Ba kanlı ında Barkovizyon bulunmaktadır. 366 e itimin 111’inde e itim verilen hedef
kitle, üreme ça ı kadınlar, gebeler ve emziren annelerden olu maktadır. En sık olan
e itim konuları da bu hedef kitle ile ilgilidir.
Bazı kurumlarda her yılın ba ında e itim konularının belirlenmesi ile ilgili sa lık
ocaklarına yazı geldi i ve sa lık ocaklarının görü ü alındı ı belirtildi. Ancak daha sonra
uygulamada Sa lık Müdürlü ü’nün belirledi i konulara yönelik e itimlerin düzenlendi i
bildirildi. Bazı sa lık ocaklarında ise e itim konularının belirlenmesinde hiç görü leri
alınmadı ı belirtildi.
Ayrıca Grup Ba kanlı ı düzeyinde e itimle çok ilgili ki ilerin bulundu u dönemlerde
e itimlerin daha etkin yapılabildi i belirtildi.
Sonuç: Her iki grup ba kanlı ı bölgesinde halk e itimine önem verilmekte ve bu
konuda çalı malar sürdürülmektedir. Halk e itimi konusunda duyarlı bir yakla ım
olmasına kar ın özellikle son iki yıldaki performansa dayalı sistemin halk e itimini
olumsuz yönde etkiledi i belirtilmi tir.
Bildiriler
99
BALIKES R DEVLET HASTANELER AC L SERV S ÇALI ANLARINDA
NE YARALANMALARININ DE ERLEND R LMES
Nuriye KARADA 1 Murat BEKMEZC 2 Atakan KARAGÖZ2
1
Ö r.Gör.,Balıkesir Ün., Sa lık Yüksekokulu
2
Balıkesir Ün., Sa lık Yüksekokulu Sa . Mem. 4. Sınıf Ö r.
Amaç: Sa lık çalı anları günlük çalı ma ortamında, çe itli mesleki risklere maruz
kalabilmektedir. Kesici-delici cisimlerle olu an yaralanmalar parenteral yolla enfeksiyon
bula ma riskini artırmaları nedeniyle sa lık çalı anları için önemli bir risk
olu turmaktadır. Yapılan çalı malarda i ne batması riski ile HBV’ nin bula ması %1.9 –
40, HCV’ nin %2.7 – 10, HIV’ ın %0.2 – 0.44 oldu u bildirilmektedir. Bu çalı mada
Balıkesir Devlet Hastaneleri Acil Servis çalı anlarında (Doktor, Hem ire, Sa lık
Memuru ve Temizlik Personelinin) i ne yaralanmalarını de erlendirmek amacıyla
yapılmı tır.
Gereç ve Yöntem: Kesitsel nitelikteki bu çalı mada veriler acil servis çalı anlarının
i ne yaralanmalarını de erlendirmek amacıyla hazırlanan anket formu kullanılarak
toplanmı tır. Toplanan veriler bilgisayarda SPSS istatistik programında frekans
da ılımları yapılarak de erlendirildi. Gruplararası kar ıla tırmalarda kikare testi
kullanıldı.
Bulgular: Ara tırma kapsamındaki personelin %79.2’ si yüksek okul mezunu olup
%47.2’ si son bir yıl içinde en az bir kez kesici-delici cisimlerle bir yaralanma geçirdi i ,
%18.1’ i 4 ve daha daha fazla sayıda kesici-delici bir yaralanma geçirdi ini,
yaralanmaların en çok (%16.7) ampul kırarken elini kesme nedeni ile oldu u , %52.9’ u
yaralanmaya neden olan cismin hasta kanı veya vücut sıvısı ile temas etti ini
belirtmektedir. Grubun % 68.1’i hasta ile ilgili i lemlerde eldiven giydi i , %76.1’ i
Hepatit B a ısı oldu unu belirtmektedir.
Sonuç: Sonuç olarak acil servis çalı anlarının %47.2 ‘si son bir yıl içinde en az bir kez
kesici-delici bir yaralanma geçirmi tir. Yaralanmalar en sık ampul kırarken elini kesme
nedeni ile olmaktadır. Yaralanma nedeni olan cisimlerin yakla ık yarısı (%52.9)
hastaların kanı veya vücut sıvılarıyla temas etmi durumdadır. Acil servis çalı anlarının
çalı ma ko ullarından dolayı acilen a ılanmaları önemlidir. Genel enfeksiyonlardan
korunma önlemleri yanı sıra kesici-delici yaralanmalara zemin hazırlayan i lemlerden
kaçınma, a ısı olan hastalıklara kar ı a ılanma, her i lemden önce ve sonra ellerini
yıkama, daha dikkatli çalı ma, ki isel koruyucu malzemeleri kullanmaları konularında
hizmet içi e itim düzenlenmeli,
programların etkinli i belirli aralıklarla kontrol
edilmelidir.
Anahtar sözcükler: Bula ım, acil servis çalı anları, mesleksel kaza.
Bildiriler
100
BALIKES R ’NDE ÖZEL GÜNDÜZ BAKIMEVLER NE (ANAOKULUNA) G DEN 3-6
YA GRUBU ÇOCUKLARIN A LE ÖZELL KLER VE ÇOCUK PS KOLOJ S NE
ETK LER N N NCELENMES
Ö r.Gör.Özcan Özenç
BAÜ.Balıkesir Sa lık Yüksekokulu
Amaç: Ara tırma Balıkesir li’nde bulunan altı tane özel gündüz bakımevine devam
eden 3-6 ya grubundaki çocukların aile özellikleri ve çocuklarda gözlenen problemlere
etkilerini incelemek amacıyla yapılmı tır.
Gereç-Yöntem: Yukarıda belirtilen amaca yönelik olarak Haziran-A ustos 2005
Tarihleri arasında özel gündüz bakımevine devam eden 81 çocuk çalı ma kapsamına
alınmı tır. Ara tırma verileri gündüz bakımevlerinde görevli e itimciler tarafından,
gözlem defterlerine kaydedilen bilgilerden toplanmı tır. Verilerin analizi SPSS 10.0
paket programında yapılmı tır. statistiksel de erlendirmelerde yüzdelik, ki-kare testi
kullanılmı tır.
Bulgular: Anaokuluna devam eden 3-6 ya grubundaki çocukların %37.0’ı 4 ya ında,
%25.9’u 6 ya ındadır. Ya faktörü ile çocuklarda görülen öz bakım problemleri, uyum
problemleri, saldırganlık davranı ları arasında anlamlı bir ili ki olmadı ı saptanmı tır
(p>0,05). Ara tırma kapsamındaki çocukların %48.1’i kız, %51.9’u erkektir. Anaokuluna
giden 3-6 ya grubu çocukların annelerinin ya larına bakıldı ında %56.8’i 29-34 ya
arasında oldu u görülmektedir. Annelerin e itim – ö renim durumları %29.6’sı lise,
%40.7’si ön lisans mezunudur. Anne e itimi ile çocuklarda görülen davranı sorunları
arasındaki ili ki önemli bulunmamı tır (p>0,05). Çocukların babalarının e itim –
ö renim durumları %32.1’i lise, %30.9’u ön lisans, %32.1’i lisans mezunu oldu u tespit
edilmi tir. %97.5’ çocu un babasının hayatta oldu u, %2.5’inin ya amadı ı
bulunmu tur. Anaokuluna giden 3-6 ya çocukların annelerinin %88,9’unun çalı tı ı,
%11.1’inin çalı madı ı görülmektedir. Annenin çalı ma durumu ile çocuklarda görülen
uyku problemi arasındaki ili ki istatistiksel olarak önemli bulunmu tur p<0.05). Annenin
çalı ma durumu ile çocuklarda görülen davranı sorunları arasındaki ili ki anlamlı
bulunmamı tır (p>0.05). Anaokuluna giden 3-6 ya grubu çocuklarda gözlenen öz
bakım problemleri %17.3’ünde yeme i reddetme, %14.8’inde uyku
problemi,
%64.2’sinde öz bakım probleminin olmadı ı tespit edilmi tir. Çocukların, %25.9 a ırı
hareketlilik, %12.3’ünde grup kurallarına uymamak, %4.9’sınıf kurallarına uymamak
gibi sosyal uyum problemlerinin oldu u görülmektedir
Anahtar sözcükler:3-6 ya çocuk, anaokulları, aile özellikleri
Bildiriler
101
BALIKES R MERKEZ 6 NO’LU SA LIK OCA I BÖLGES ’NDE B R GRUP 0-12
AYLIK BEBEK SAH B ANNEN N A I TAKV M NE UYUMUNU ETK LEYEN
FAKTÖRLER N NCELENMES
Nuriye KARADA
1
Özge KIVILCIM2
Tu ba ENGÜL2
1
Ö r.Gör.,Balıkesir Ün., Sa lık Yüksekokulu
Balıkesir Ün., Sa lık Yüksekokulu Ebelik 4. Sınıf Ö r.
2
Amaç: Dünya Sa lık Örgütü, her sene a ılamanın dünyada üç milyonun üzerinde
çocu un hayatını kurtardı ını, yedi yüz elli bin çocu u sakat kalmaktan korudu unu,
böyle oldu u halde iki milyon çocu un mevcut a ılara eri imleri olmadı ı için öldü ünü
tahmin etmektedir. Bu çalı ma Balıkesir Merkez 6 No’lu Sa lık Oca ı Bölgesindeki
herhangi bir sa lık problemi nedeniyle sa lık oca ına ba vuran 0-12 aylık bebek sahibi
annelerin a ı takvimine uyumlarını ve etkileyen faktörleri incelemek amacıyla
planlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Kesitsel nitelikteki bu çalı ma 1 Kasım-31 Aralık tarihleri arasında
sa lık oca ına farklı sa lık sorunlarıyla ba vuran 0-12 aylık bebek sahibi annelere soru
formu uygulanarak gerçekle mi tir. Uygulanan soru formu annelerin ki isel özelliklerine
ili kin sorular yanında a ı takvimine uyumlarını belirlemeye yönelik sorulardan
olu maktadır. Veriler yüz yüze anket yöntemiyle toplanmı , toplanan veriler
bilgisayarda SPSS istatistik programında frekans da ılımları ve ki-kare testi ile
de erlendirilmi tir.
Bulgular: Ara tırma kapsamına alınan annelerin %63.0’ünün ortaokul ve üstünde
e itim aldı ı, %46.0’ sının para getirici bir i te çalı madı ı, %60’ının ye il kartla sa lık
güvencesine sahip oldukları bulunmu tur. Annelerin %84.0’ü sa lık sorunları
oldu unda daha çok sa lık oca ından yararlandıklarını, %73.0’ü ayda bir kez sa lık
oca ına gittiklerini, %94.0’ü çocu unun a ılarını zamanında yaptırdıklarını, %93.0’ü
a ılamanın hastalıklardan korunmada güvenilir bir yöntem oldu unu, %83.0’ü çocu un
a ı zamanı geldi inde sa lık personeli tarafından bilgilendirildi ini, tamamı çocu un
a ılarının zamanını belirten a ı kartı verildi ini belirtmektedir.
Sonuç: Sonuç olarak annelerin büyük ço unlu u çocu unu zamanında a ılatmakta ve
a ılamanın önemini bilmektedir. Geli mekte olan ülkelerde, sa lık hizmeti sunumunda
kaynakların sınırlı olması nedeniyle yüksek riskli gruplar ve özellikle gelece in teminatı
olan çocukların sa lı ına yönelik alınacak önlem ve yapılacak çalı malar büyük önem
ta ımaktadır. Çocuklar enfeksiyonlara duyarlı bireyler oldu undan a ılama oranlarının
artması ile, özellikle ya amın ilk yılındaki çocuklarda yüksek morbidite ve özellikle
mortatite hızlarında dü me sa lanacaktır.
Anahtar sözcükler: A ılama, 0-12 aylık bebekler, sa lık oca ı.
Bildiriler
102
BALIKES R MERKEZ 6 NO’LU SA LIK OCA I BÖLGES NDEK 15 YA ÜZER
KADINLARIN A LE PLANLAMASI H ZMETLER N KULLANMA VE H ZMETLERDEN
MEMNUN YET DURUMLARI
Nuriye KARADA 1
Nurgül KÜLAHLI2
Ö retim Gör., BAÜ, Balıkesir Sa lık Yüksekokulu
2
Ebelik 4.Snf Ö r., BAÜ, Balıkesir Sa lık Yüksekokulu
1
Nur AYDINOL2
Amaç: Ülkelerin geli mi lik seviyesini belirleyen en önemli ö e sa lık; sa lı ın en iyi
göstergeleri anne ve çocukların ölüm oranlarıdır. Ölümlerin azaltılması sa lık düzeyinin
yükseltilmesine ba lıdır. Ancak yalnızca sa lık düzeyinin yükseltilmesi ölümleri
azaltmaz. Do urganlık olayı da aynı oranda azalmaz ise toplum hızlı bir nüfus artı ı ve
bunun getirdi i sorunlarla kar ı kar ıya gelir. Bu çalı ma Balıkesir Merkez 6 No’lu
Sa lık Oca ı Bölgesindeki 15 Ya Üzeri Kadınların Aile Planlaması (AP) hizmetlerini
kullanmaları ile hizmetlerden memnuniyet durumlarını belirlemek amacıyla bu çalı ma
planlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Kesitsel nitelikteki çalı ma 1 Kasım-30 Aralık 2005 tarihleri
arasında sa lık oca ına farklı sa lık sorunlarıyla ba vuran kadınlara (n=100) soru
formu uygulanarak gerçekle mi tir. Uygulanan soru formu kadınların ki isel
özelliklerine ili kin sorular yanında uyguladıkları AP yöntemleri ve yöntemlerden
memnuniyet durumlarını belirlemeye yönelik sorulardan olu maktadır. Toplanan veriler
SPSS istatistik programında frekans da ılımları yapılarak de erlendirildi. Gruplar arası
kar ıla tırmalarda kikare testi kullanıldı.
Bulgular: Ara tırma kapsamına alınan kadınların %65.0’inin ortaokul ve üstünde
e itim aldı ı, %67.0’sinin 1-2 çocu a sahip oldu u, %16.0’sının 1-2 kez küretaj
yaptırdı ı, %83.0’ünün AP konusunda e itim aldı ı, %56.0’sının etkili AP yöntemleri
(spiral;hap, kondom) kullandıkları, AP yöntemi kullandı ını belirten kadınların
%40.0’ının 4 yıl ve daha uzun süreden beri bu yöntemi kullandıkları saptanmı tır.
E itim düzeyinin yükselmesi ile gebelik ve çocuk sayısının azaldı ı (p<0.05), küretaj
sayısının de i medi i (p>0.05) bulunmu tur. Ya ın kullandıkları AP yöntemini
etkilemedi i (p>0.05) fakat kullandıkları süreyi etkiledi i (p<0.05) belirlenmi tir.
Sonuç: Bu çalı madan elde edilen sonuçlar, 15 Ya Üzeri Kadınların AP konusundaki
bilgilerinde eksiklikler oldu unu ve e itime ihtiyaçları oldu unu ortaya koymaktadır. Bu
da 1.basamak sa lık hizmetleri kapsamında de erlendirilmelidir. Kadınların
e itimlerinin artmaları ile gebelik ve çocuk sayıları azaldı ı için kadınların e itimlerini
arttırmaya yönelik çalı malar, anne ve çocuk sa lı ını do rudan etkileyerek daha
sa lıklı toplumların olu masını sa layacaktır.
Anahtar sözcükler: Aile Planlaması, 15-49 ya kadın, etkili yöntem kullanımı.
Bildiriler
103
B R LÇEDE ÇALI AN HEM RELER N SA LIK SORUNLARI VE
YA AM ALI KANLIKARININ DE ERLEND R LMES
Sultan ÖZKAN*
Emel YILMAZ**
*Balıkesir Üniversitesi Bandırma Sa lık Yüksekokulu
** Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sa lık Yüksekokulu
Amaç: Bu çalı mada hem irelerin sa lık sorunlarını, kar ıla tıkları sorunları ve ya am
alı kanlıklarını de erlendirmek amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı tipteki bu çalı manın evrenini Bandırma Kapıda ve M.
Güven Karahan Devlet hastanelerinde çalı an 204 hem ire olu turmaktaydı.
Çalı mada herhangi bir örnekleme yöntemi kullanılmadan evrenin tamamına ula ılması
hedeflendi ve çalı maya toplam 163 hem ire katıldı (katılım hızı % 80). Ara tırmanın
verileri 10 Ocak -10 ubat 2006 tarihleri arasında hazırlanan anket formu aracılı ıyla
toplanmı tır. Ara tırmanın yürütülmesi için kurumlardan yazılı izin ve çalı maya katılan
hem irelerden sözel onam alındıktan sonra veri toplama i lemi gerçekle tirilmi tir. Elde
edilen veriler, SPSS 11.0 bilgisayar istatistik paket programında de erlendirilmi ve
verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler ve ki kare analizi kullanılmı tır.
Bulgular: Ara tırmaya katılan hem irelerin ya ortalaması 34,51± 6,71, beden kitle
indeksi ortalaması 24,75±7,90’dır. Grubun % 82.8’i evli, % 81.5’i çocuk sahibi, % 68.1’i
önlisans mezunudur. Hem irelerin % 47.5’inin i inden, % 65’inin ya amdan memnun
oldu unu belirtmi tir. Ara tırma grubunun sa lıklı ya am biçimi davranı ları
incelendi inde; % 4.3 ’ünün düzenli fiziksel egzersiz, % 25.2’sinin diyet yaptı ı,
53.4’ünün sigara içmedi i saptanmı tır. Hem irelerin en sık belirttikleri sa lık sorunları
% 55.8 ba a rısı, % 39.9 bel a rısı, % 30.1 sırt a rısı, % 30.1 mide a rısı, % 33.1
boyun a rısı, % 34.4 uyku bozuklu udur. Ara tırma grubunun % 14.7’sinin hepatit
geçirdi i % 66’sının hepatit, % 64.4’ünün tetanoz a ısı yaptırdı ı, % 48.7’sinin
hastanede iddete maruz kaldı ı saptanmı tır % 46.6’sı hastane enfeksiyonlarından
korunma yöntemlerini uyguladı ı ve % 47.9’unun gerekli uygulamalarda eldiven
kullandı ı tespit edilmi tir.
Sonuç: Ara tırmadan elde edilen sonuçlar do rultusunda; hem ireler çalı tıkları
kurumlarda çe itli sa lık sorunlarıyla kar ı kar ıya kalmaktadırlar. Bu sorunların
azaltılması için çalı an personel sayısının artırılması, hem irelere vücut mekanikleri
konusunda hizmet içi e itim seminerleri uygulanması ve ö rendikleri bilgileri davranı a
dönü türülmesinde yardımcı olunması önerilmektedir.
Bildiriler
104
BR
Hatice Ünal1
YER SA LIK B R M NDE SA LIK E
Ahmet Can Bilgin2
T M H ZMETLER
Yücel Demiral3
1
yeri Hekimi
Kar ıyaka 3 Nolu Sa lık Oca ı Hekimi
3
Yrd. Doç. DEÜ Tıp Fak. Halk Sa lı ı ABD Ö retim Üyesi
2
Amaç: Bir i yerinde Nisan 2004 – Nisan 2006 tarihleri arasında yapılan sa lık
e itimlerinin de erlendirmesini yapmaktır.
Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı bir çalı madır. yerinin sa lık ve e itim birimleri
kayıtlarından yararlanılmı tır. Nisan 2004 – Nisan 2006 tarihleri arasında yapılan sa lık
e itimleri de erlendirilmi tir.
Bulgular: yeri tekstil i kolunda üretim yapan bir fabrikadır. yeri sa lık biriminde 3
i yeri hekimi ve i yeri hem iresi çalı maktadır. yerinde sa lık e itim hizmetleri her yıl
ba ında tasarlanmaktadır. ki yıl içinde verilen e itimler 16 ba lıkta toplanmı tır.
Verilerin de erlendirilmesi sırasında çalı an sayısı 2859 dur. ki yıl boyunca yapılan
e itim sayısı 150, e itimlere katılan sayısı 5789’dur. E itimlere katılanlar
de erlendirildi inde en yüksek katılım sigarayı bırakma konusunda olmu tur (%26.1).
Daha sonra ergonomi (%15.3) ve çi sa lı ı i güvenli i ( S G) (%13.1) izlemektedir.
Yapılan e itimlerin %27.3 ü do um ve aile planlaması ile ilgilidir. E itimlerin 61’ini i yeri
hekimleri, 8’ini endüstri mühendisi, 35’ini i yeri hem ireleri vermi tir. l Sa lık
Müdürlü ü ve Acil Tıp Derne i sertifikalı ilk yardım e itimlerini vermi lerdir. Gürültü ve
hijyen e itimlerinde iki de i ik firmanın e itmenlerinden yararlanılmı tır. Migren, Meme
Hastalıkları, Sigara Bırakma ve ergonomi e itimi içerisindeki Kas skelet Sistemi
hastalıkları e itimlerini Dokuz Eylül Üniversitesi ile Ege Üniversitesi’nden ö retim
üyeleri sunmu lardır. Dokuz Eylül Üniversitesi Hem irelik Yüksek Okulu ö retim üyeleri
ve stajyer hem ireler meme muayenesi e itimlerinde destek olmu lardır. Uyu turucu
e itimi Emniyet Müdürlü ü tarafından verilmi tir. Toplam 26 e itim uygulamalı olmu
bu e itimlere 912 ki i katılmı tır. E itim araçları olarak bilgisayar, barkovizyon, CD’ler,
bro ürler, maketler, duvar panoları kullanılmı tır. Fabrika içinde yayın yapan radyodan
da i sa lı ı e itiminde yararlanılmaktadır. Ayrıca fabrikanın yayın organında düzenli
olarak sa lıkla ilgili bilgiler sunulmaktadır. 53 e itimin geri bildirimi alınmı tır. Bunların
de erlendirilmesi sonucu ortalama e itim ve e itici puanları sırasıyla 95.9 ve 97.1
bulunmu tur.
Bu çalı ma i yeri sa lık birimlerinin, uygun ko ullar sa landı ında, birinci basamak
sa lık hizmetlerinin önemli bir bile eni olan e itim hizmetlerinin sunumunda etkili
olabilece ini göstermektedir.
Bildiriler
105
B R NC BASAMAK SA LIK H ZMETLER NDE ÇALI AN EBE VE HEM RELER N
Z H NSEL ENGELL ÇOCUKLARLA LG L B LG -TUTUM VE DAVRANI LARI
*Ö r. Gör. Hatice SARI
**Ö r. Gör. Saliha ALTIPARMAK
* Dokuz Eylül Üniversitesi Hem irelik Yüksekokulu
**Celal Bayar Üniversitesi Sa lık Yüksekokulu
Amaç: Birinci basamak sa lık hizmetlerinde çalı an ebe ve hem irelerin zihinsel
engelin nedenleri ve zihinsel engelli çocuklarla ilgili bilgi-tutum ve davranı larının
incelenmesidir.
Gereç-Yöntem: Tanımlayıcı tipteki ara tırmanın evrenini, Manisa il merkezinde
bulunan sa lık ocaklarında çalı an bütün ebe ve hem ireler olu turmu tur (n=107).
Örneklem seçimine gidilmemi , ara tırmaya gönüllü olarak katılmak isteyen bütün ebe
ve hem ireler alınmı tır (katılım yüzdesi %70). Ara tırmada veriler 1-15 Haziran 2005
tarihleri arasında toplanmı tır. Verilerin toplanmasında ara tırmacılar tarafından
hazırlanan ve ebe hem irelerin sosyodemo rafik özellikleri ve zihinsel engelliler ile ilgili
bilgi-tutum-davranı ını sorgulayan anket formu kullanılmı tır. Elde edilen veriler SPSS
10.0 ile analiz edilmi tir. Ara tırmanın analizlerinde tanımlayıcı istatistikler ve ki-kare
testi kullanılmı tır.
Bulgular: Ebe ve hem irelerin %77.1’i zihinsel engelli çocukla çalı mak istediklerini
ifade etmi lerdir. Ebe ve hem ireler, zihinsel engel nedeninin en fazla nedenini akraba
evlili i (%92.9) oldu unu, ya a uygun mental-motor becerileri yerine getirememe
durumunda zihinsel engelden
üpheleneceklerini (%90), zihinsel engelden
üphelendikleri
çocukları
büyük
oranda
çocuk
hastanesine
(%45.7)
yönlendirebileceklerini belirtmi lerdir. Ebe ve hem ireler zihinsel engelli çocuk ve
ailesine verdikleri/verebilecekleri bakımda en çok zihinsel engelli çocukla ileti im
kurmada (%64.3) güçlük çektiklerini/çekebileceklerini ifade etmi lerdir.
Sonuç: Sonuç olarak birinci basamak sa lık hizmetlerinde çalı an ebe ve hem irelerin
zihinsel engelli çocukların erken tanısı, zihinsel engelli çocukların bakımında
planlanacak hizmetler konusundaki bilgileri sınırlıdır. Bu nedenle birinci basamakta
görevli sa lık çalı anlarının zihinsel engelli bireylere daha iyi hizmet verebilmeleri için
e itsel çalı malar planlanmalıdır.
Anahtar sözcükler: Zihinsel engel, çocuk, ebe-hem ire
Bildiriler
106
BURDUR ANA ÇOCUK SA LI I MERKEZ NE EK M 2005’TE BA VURAN 62 EVL
KADININ DO URGANLIK ÖZELL KLER VE GEBEL
ÖNLEY C YÖNTEM
KULLANIMLARI
Ö r.Gör.Gürsel Kılınç1 Ö r.Gör.Ay e Dericio ulları2 Ö r.Gör. evkinaz Do an
Konak3 Ö r.Gör.Leyla Muslu4 Ö r.Gör.Senan Ergin5
1
SDÜ Burdur Sa lık Yüksekokulu, Do um ve Kadın Hastalıkları Hem ireli i ABD
SDÜ Burdur Sa lık Yüksekokulu, Çocuk Sa lı ı ve Hastalıkları Hem ireli i ABD
3
SDÜ Burdur Sa lık Yüksekokulu, Sa lık Memurlu u Bölümü
4
AÜ Antalya Sa lık Yüksekokulu, Halk Sa lı ı Hem ireli i ABD
5
SDÜ Burdur Sa lık Yüksekokulu, Cerrahi Hastalıkları Hem ireli i ABD
2
Amaç: Bu çalı manın amacı Burdur Ana Çocuk Sa lı ı Merkezi’ne ba vuran evli
kadınların do urganlık özelliklerini ve gebeli i önleyici yöntem kullanma düzeylerini
saptamaktır.
Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı nitelikteki bu ara tırmaya, Ekim 2005 tarihinde Burdur
Ana Çocuk Sa lı ı Merkezi’ne ba vuran 62 evli kadın katılmı tır. Ara tırma kapsamına
alınan kadınlar; AÇS Merkezi’ne sa lık kontrolü yaptırmak ya da çocuklarını muayene
ettirmek için ba vurduklarında,
konuyla ilgili hazırlanan anket formu kendileri
tarafından doldurulmu tur.
Bulgular: Ara tırma kapsamına giren kadınların %33,9’u 23-27 ya ları arasındaydı.
Ortalama canlı do um sayısı 1,8 ve ortalama ya ayan çocuk sayısı 1,7. Kadınların,
%88,7'
si modern, %3,2’si geleneksel olmak üzere toplam %91,9’u gebeli i önleyici bir
yöntem kullanmaktaydı. Kullanılan yöntemler sırayla kondom (%38,7), RIA (%32,3),
hap (%16,1), geri çekme (%3,2), cerrahi yöntem (%1,6) idi.
Sonuç: Burdur Ana Çocuk Sa lı ı Merkezi’ne ba vuran 62 evli kadın arasında
gebeli i önleyici yöntem kullanımı ve modern yöntem kullanımı yaygın bulunmu tur.
Ancak ara tırma kapsamına alınan kadınlar AÇS Merkezi’ne ba vuran ve Burdur
li’nde ya ayan tüm kadınları temsil etmemektedir.
Anahtar sözcükler: Gebeli i önleyici yöntem, aile planlaması, evli kadın, do urganlık.
Bildiriler
107
ESENTEPE SA LIK OCA I BÖLGES NDE 0-11 AYLIK ÇOCUKLARDA
UZAMI SARILIK GÖRÜLME SIKLI I VE NEDENLER
Ali Ekber Ata *
Güzelsa altıcı*
Seda Köse*
Nezaket Koçak*
Cevdet
Pembe Keskino lu** Hakan Baydur** Reyhan Uçku**
*Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi 6.Sınıf Ö rencisi
** Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı Anabilim Dalı
Amaç: 0-11 aylık bebeklerin yeni do an döneminde uzamı sarılık sıklı ını saptamak
ve etkileyen nedenleri belirlemektir.
Yöntem: Ara tırma bölgesi Esentepe Sa lık Oca ı Bölgesi kentsel yerle im alanıdır ve
6 ebe bölgesinden yalnızca biri gecekondu yerle im alanıdır. ubat 2005’te bu bölgede
amaca yönelik kesitsel bir çalı ma yapılmı tır.
Ara tırmanın evreni, Esentepe Sa lık Oca ı Bölgesi’nde ya ayan 0- 11 aylık 146
bebektir. Örnek seçilmeyip tüm bebeklere ula mak hedeflenmi tir.
Ara tırmanın ba ımlı de i keni uzamı sarılıktır ve matür doa an bebeklerde 2 hafta
ve üzeri, prematür do an bebeklerde 3 hafta ve üzeri süren sarılıklar uzamı sarılık
olarak alınmı tır.
Bebek ve ailenin sosyo-demografik, ekonomik özellikleri, annenin gebeli i ve do um
ile ilgili özellikler, do um sonrası bebe in sa lı ı ile ilgili sorunlar ba ımsız de i kenler
olarak belirlenmi tir. Veri sa lık oca ının kayıtlarından adresleri alınan bebeklerin
evlerine gidilerek anne ile yüz yüze görü ülerek toplanmı tır. Ki-kare analizi
çözümlenmi ve 98 bebe e (%67.1) ula ılmı tır. Bebeklerin adres bilgileri ile alandaki
adres do rulamanın uyumlu olmaması nedeni ile ula ma oranının dü ük çıkmı tır.
Bulgular: Bebeklerin ya ortalaması 5.8 ± 3.0 aydır, %60.3’ü erkektir. Annelerin
%62.3’ü lise ve üzeri e itimli, ailelerin %52.0’ı SSK’lıdır, ki i ba ı aylık gelir ortalaması
252 YTL’dir. Annelerinin %9.0’ı bu bebe in gebeli ini 35 ya ve üzerinde geçirmi tir,
%13.3’ü gebeli i boyunca altı kez den daha az izlenmi tir, %10.2’si gebeli inde 9 kg
altında kilo almı tır, %22.4’ü gebelikte sigara kullanmı tır, %18.4’ü önemli bir sa lık
sorunu ya amı tır, %7.1’inde anne-baba kan uyu mazlı ı oldu u bildirilmi tir.
Bebeklerin %10.2’si 2500 gr ve altında, %16.0’ı 38 hafta altında do mu tur,
%68.3’ünün do umu sırasında epidural anestezi uygulanmı tır. Bebeklerin %37.8’inde
sarılık görülmü tür. Onbe bebek (%15.3) uzamı sarılık geçirmi tir. Dokuz bebek
fototerapi almı tır.
Anne ya ının gebelik sırasında 35 ya ve üzerinde olması uzamı sarılık görülme
sıklı ını anlamlı olarak arttırmı tır (p=0.026). Di er özelliklerin uzamı sarılık görülme
sıklı ını anlamlı olarak arttırmadı ı saptanmı tır.
Sonuç: Esentepe Bölgesi’nde 0-11 aylık bebeklerde, uzamı sarılık sıklı ı çok yüksek
bulunmamı tır. Uzamı sarılı ı olan bebeklerin hepsinin gereken tanı ve sa altım
olanaklarını uygun zamanında kullanabildi i saptanmı tır. Bu nedenlerle bu sa lık
oca ı bölgesinde uzamı sarılı ın kontrol edilebilen bir çocuk sa lı ı sorunu oldu u
dü ünülmü tür.
Bildiriler
108
FETH YE VEREM SAVA D SPANSER ’NDE 2000–2004 YILLARI ARASINDA
BEL RLENEN TÜBERKÜLOZ VAKALARININ DE ERLEND R LMES
* Feri tah KAYA
**Hülya BAYBEK
**Arzu KIVRAK
*Mu la Üniversitesi Fethiye Sa lık Yüksekokulu, III. Sınıf Hem irelik Ö rencisi
**Mu la Üniversitesi Fethiye Sa lık Yüksekokulu, Ö retim Elemanı
Amaç: Çalı ma Fethiye Verem Sava Dispanserinde 2000-2004 yılları arasındaki
kayıtlı tüberküloz vaklarının sosyo-demografik özelliklerinin incelenmesi amacıyla
retrospektif ve kesitsel olarak planlamı tır.
Gereç ve Yöntem: Çalı manın evrenini 2000-2004 tarihleri arasında Fethiye Verem
Sava
Dispanserine ba vuran 100 tüberküloz vakasının dispanser kayıtları
olu turmu tur. Ara tırmada kayıt tarama yöntemi kullanılmı tır. Fethiye Sa lık Grup
Ba kanlı ı’ndan yazılı izin alınmı tır. Ara tırmada hasta isimleri dikkate alınmamı tır.
Veri frekans hesaplamaları yapılarak de erlendirilmi tir
Bulgular: Ara tırmada vakaların yıllara göre da ılımı incelendi inde, 2000 yılında
%24, 2001 yılında %19, 2002 yılında %20, 2003 yılında %14, 2004 yılında ise %23
oranlarında da ıldı ı tespit edilmi tir. Çalı mada vakaların en fazla 41-50 ya
grubunda (%27) olmak üzere, %21’inin 21-30 ya grubu ve %17’sinin 31-40 ya
grubunda oldu u; hastalarının %68’inin erkek oldu u; %16’sının Fethiye ilçe
merkezinde, %12’sinin Günlükba ı dolayında, %8 Kemer, %8 Karaçulha ve %8 E en
mevkiinde ikamet etti i belirlenmi tir. Ara tırmada hastaların mesleklerinin da ılımı
incelendi inde %26’sının ev hanımı, %23’ünün serbest meslek sahibi, %14’ünün çiftçi
oldu u tespit edilmi tir. Yıllara göre meslek da ılımına bakıldı ında 2000 yılında %25
ile ev hanımı, 2201 yılında %47.37 ile serbest meslek sahibi, 2002 yılında %35 ile ev
hanımı, 2003 yılında %28.57 ile ev hanımı, 2004 yılında %26.08 oranıyla ev hanımı ve
serbest meslek sahiplerinde daha fazla görüldü ü belirlenmi tir.
Ara tırmada en fazla %37 oranında kavitesiz lezyon ve %35 oranında kaviteli lezyona
rastlandı ı, %10’unun periferik adenopati, %6’sının plevra tüberkülozu, %4’ünün kemik
ve eklem tüberkülozu, %6’sının di er organ tüberkülozu, %2’sinin ise parankim
tüberkülozu tanısı aldıkları; sosyal güvence da ılımlarının incelenmesinde ise
hastaların %21’inin sosyal güvenceye sahip olmadı ı, %25’inin SSK’lı, %23’ünün ye il
kartlı oldu u tespit edilmi tir.
Bildiriler
109
FIRAT ÜN VERS TES AKADEM K PERSONEL NDE SA LIKLI YA AM B Ç M
DAVRANI LARININ NCELENMES
Yrd.Doç.Dr.Edibe P R NÇC * Ö r.Gör.Süheyla RAHMAN* Ö r.Gör Birsen
DURMU *
*Fırat Üniversitesi Sa lık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
Amaç: Bu çalı ma Fırat Üniversitesinde görev yapan akademik personelin
sosyodemografik özellikleri ile sa lıklı ya am biçimi davranı ları arasındaki ili kinin
incelenmesi amacıyla yapılmı tır.
Gereç ve Yöntem: Fırat Üniversitesindeki merkezde çalı an 1209 akademik
personelden 509 (%42.1) ki iye uygulanan kesitsel bir çalı madır. Anket 2006 yılı
Ocak ayında uygulanmı tır. Ankette ara tırmaya katılan bireylerin sosyodemografik
özellikleri sorgulanmı , sa lı ı geli tirici ya am biçimlerini belirlemek üzere Pender ve
arkada ları tarafından geli tirilen ve Esin tarafından Türkçe’ye uyarlanan Sa lıklı
Ya am Biçimi Davranı ları Ölçe i (HPLP) uygulanmı tır. Ölçe in Alpha güvenirlik
katsayısı 0.92, alt faktörlerinin Alpha güvenirlik katsayısı 0.72-0.88 arasında
de i mektedir. Veriler SPSS paket programda de erlendirilmi tir. Verilerin
de erlendirilmesinde ki-kare, t testi, Mann-Whitney U testi uygulanmı tır.
Bulgular: Ara tırmaya katılanların %70.9’u erkek, %29.1’i kadındır.Ya ortalaması
36.53±8.08’dir. Ara tırma grubunun %79.6’sı evlidir. Çalı maya katılanların %42.6’sı
sa lık bilimleri (Tıp Fak., Veteriner Fak., Sa lık Yüksekokulu, Beden E itimi ve Spor
Yüksekokulu Sa lık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu) ve %57.4’ü ise di er bilimlerden
(Fen-Edebiyat Fak., Mühendislik Fak., lahiyat Fak., E itim Fak., Konservatuar , Teknik
E itim ve Meslek Yüksekokulu) olu maktadır. Ara tırmaya katılanların %47.9’u ö retim
üyesi iken %52.1’i ö retim görevlisi, okutman, ara tırma görevlisi ve uzmandır.
Ara tırmaya katılan bayanların kilo ortalaması 61.24±8.29 kg iken erkeklerin kilo
ortalaması 79.75±10.77 kg dır. Bayanların Beden Kitle ndeksi 22.54±2.79 kg/m²iken,
erkeklerin 25.40±3.01 kg/m² dir. Sistolik kan basınçları ortalaması bayanlarda 113.85
±15.14 mm Hg iken, erkeklerde 118.25±10.48 mm Hg dir. Diastol kan basınçları
ortalaması ise bayanlarda 71.41±9.36 iken erkeklerde 73.87±7.30 dur. Ara tırmaya
katılanların %31.6’sı) sigara kullanırken, %6.5’ ide alkol kullanmaktadır. Erkeklerin
%35.2’si sigara içmekte iken kadınlarda bu oran %23.0 dir (p<0.05). Erkeklerin %7.2’si
kadınların ise %4.7’si alkol almaktadır (p>0.05). Ara tırma grubunun %19.3’ü diyet
yapmaktadır. Ara tırmaya katılanların %16.7’si herhangi bir sistemik hastalı ı oldu u
için sürekli olarak ilaç kullanmaktadır. HPLP ölçe i puan ortalama da ılımı ise toplam
puan 129.23±18.78, alt ölçeklerden beslenme 17.77±3.47, kendini gerçekle tirme
38.81±5.81, sa lık sorumlulu u 24.50±6.38, egzersiz 10.29±3.82, ki iler arası destek
20.61±3.37, stres yönetimi 17.23±3.83 olarak bulunmu tur. Cinsiyetlerine göre toplam
puan erkeklerde128.97±19.06 iken kadınlarda 129.87±18.14’ dür (t:0.62
p>0.05).
Ö retim üyelerinde toplam puan 131.87±19.09 iken di er elemanlarda 126.80±18.20
olarak bulunmu tur (t:3.06
p<0.05). Çalı mamızda evli olanların toplam puanı
130.38±18.60 iken bekar olanlarda toplam puan 124.76±18.93 dür (t:2.73 p<0.05).
Sonuç: Fırat Üniversitesinde görev yapan akademik personelin bazı sosyodemografik
özellikleri ile sa lı ı geli tirici ya am biçimi davranı larıyla ili kili oldu u görülmektedir.
Anahtar sözcükler: sa lıklı ya am biçimi, ölçek, akademik personel
Bildiriler
110
GEBELERDE DRAR YOLU ENFEKS YONU VARLI I VE ETK LEYEN ETMENLER
Çetin GÜNDO DU*
Hatice G RAY**
Emrah AKBAY*
Guljan DÖNMEZ**
Hakan AKYOL*
Alp ERGÖR***
enay ÖZF DAN*
*Hekim adayı, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi
**Ara tırma Görevlisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD.
*** Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD.
Amaç: Çalı manın amacı Esentepe Sa lık Oca ı Bölgesi’nde gebelerde idrar yolu
enfeksiyonu ( YE) varlı ı ve etkileyen etmenleri saptamaktır.
Gereç ve Yöntem: Kesitsel-analitik tipteki ara tırma zmir Konak Sa lık Grup
Ba kanlı ı’na ba lı Esentepe Sa lık Oca ı Bölgesi’nde yapılmı tır. Çalı manın
evrenini Esentepe Sa lık Oca ı Bölgesi’nde Aralık 2005’te gebe olan 68 kadın
olu turmaktadır. Örnek seçilmeyip evrendeki tüm gebeler örne e alınmı tır. Ba ımlı
de i ken idrar yolu enfeksiyonu varlı ıdır ve sa lık oca ı laboratuvarında mikroskobik
olarak, Thoma lamında idrarın mm3 ünde 10 ve daha fazla lökosit görülmesi ko ulunda
idrar yolu enfeksiyonu var olarak kabul edilmi tir. drarı Thoma lamında de erlendiren
hekim adayları çalı ma öncesi bu uygulamaya ili kin olarak Dokuz Eylül Üniversitesi
Tıp Fakültesi (DEÜTF) Enfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı ara tırma görevlilerinden
uygulamalı e itim almı tır. Çalı manın ba ımsız de i kenleri kadına ili kin
sosyodemografik, daha önceki ve bu gebelik sürecine, do um öncesi bakıma ve idrar
yolu enfeksiyonuna ve hijyen davranı larına ili kin özelliklerdir. Örne i olu turan
gebelere gebe izlem fi lerinden ula ılmı ve gebeler telefonla sa lık oca ına
ça rılmı tır. Sa lık oca ına gelen gebelere yüz-yüze görü me yöntemi ile bir anket
uygulanmı , idrarları mikroskobik olarak incelenmi tir. Veri de erlendirmesi Ki-kare
Testi ile yapılmı tır.
Bulgular: 68 gebe kadından 57’sine ula ılmı tır (% 83.8). Kadınların ortalama ya ı
28.3±5.1 (20-41)’dir. Kadınların % 36.8’i ilkokul mezunu, %68.4’ü ev kadını, %56.1’i
SSK’lıdır. Kadınların ortalama gebelik sayıları 1.96±1.2 (1-6), ortalama gebelik haftası
22.5±10.1 (4-39)’dir. Kadınların %21.1’i daha önce YE’ye ili kin e itim almı tır.
%87.7’sinin bu gebeliklerinde YE bulgusu vardır. Mikroskobik olarak %22.8’ine YE
tanısı konmu tur. Tuvalet sonrası kadınların %68.4’ü genital bölge temizli ini önden
arkaya yapmakta, %87.7’si kurulanmaktadır. %42.1’i vajinal du almaktadır. Tek
de i kenli analizlerde YE varlı ını kadınların ya ı, ö renimi, i i, sa lık güvencesi, e in
ö renimi, ki i ba ı gelir, gebelik sayısı, gebelik haftası, gebelik dı ı dönemde YE
geçirme, YE’ye ili kin e itim alma ve hijyen özellikleri etkilememi tir. Göç öyküsü olan
kadınlarda olmayanlara göre YE varlı ı anlamlı olarak daha fazladır (p=0.02).
Sonuç: Gebelerde YE yüksek bulunmu tur. YE varlı ını etkileyen etmen göç
varlı ıdır. Gebelerin gebelik dönemlerinde YE’den korunma ve bulgularına ili kin
e itim verilmesi ve mikroskobik olarak idrar incelemesinin yapılması önemlidir.
Çalı ma yapılırken hekim adayları tarafından bir ebeye Thoma lamında idrar
de erlendirilmesine, gebelere de YE’den korunmaya ve bulgularına ili kin hem bro ür
hazırlanarak, hem de sözel olarak e itim verilmi tir. Sa lık ocaklarının
laboratuvarlarının kullanılabilir duruma getirilmesi ve personelin bu yönde e itilmesi ve
güdülenmesi gereklidir.
Anahtar sözcükler: gebe, idrar yolu enfeksiyonu, Thoma lamı
Te ekkür: Çalı maya katkıları nedeniyle öncelikle Dr. Hatice Korkmaz olmak üzere
Esentepe Sa lık Oca ı ve Konak Sa lık Grup Ba kanlı ı’nın tüm çalı anlarına
te ekkür ederiz.
Bildiriler
111
HEM RELER N YA AM KO ULLARININ MESLEKLER ÜZER NE OLAN ETK LER
Yrd. Doç. Dr. Tümer Pala1, ükran Olgun1, Elvan Elvan1, Nilüfer Döner1, Hatice
Kuyucak1, Nurdan Güzle1
1
Celal Bayar Üniversitesi Sa lık Yüksek Okulu
Amaç: nsanların hayatlarında ya adıkları olaylar mesleki verimi azaltabilir. Ya am
kalitesinin yükseltilmesi mesleki verimin artmasına neden olacaktır.
Hem irelik de; mesleki açıdan sorumlulukları fazla, toplumumuzda bazen haketti i
de eri göremeyen, stresli bir meslek olup mesleki doyumun her zaman ya anamadı ı
bir i tir. Bu nedenle verilen e itimde sa lık personelinin bir ekip çalı ması içinde olması
gerekti i herkesin kendi i ini profesyonel bir anlayı içinde yapması, ekip üyelerinin
birbirini tamamlayan ve ancak bir araya geldi inde bir bütünü olu turan görevlerinin
oldu u vurgulanmaktadır.
Meslek verimini arttırmak için; mesle in isteyerek seçilmesi, uygun ekonomik ko ullar
gibi, bir çok faktör vardır. Bu çalı mayla bu ko ulların mesleki doyuma olan etkilerinin
ortaya çıkartılması amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Bu amaçla 2003 yılı Nisan – Mayıs aylarında Manisa kent
merkezinde yer alan; Celal Bayar Üniversitesi Hastanesi ve Moris inasi Çocuk
hastanesi’nde çalı an hem irelerle görü ülmü ve anket uygulanmı tır.
Anket
formlarıyla, i yerlerinden ve mesleklerinden memnuniyetleri yanında ya am ko ulları
ve demografik özellikleri ile ilgili bilgiler alınmı tır.
Bulgular: Her iki hastanede toplam 117 hem ireyle görü ülmü tür. Görü ülen
hem irelerin % 33’ü sa lık meslek lisesi, % 19,7’si ön lisans, % 47’si yüksek okul
mezunudur. % 35’i ayda be gün, % 22’si dört gün, % 17’si altı gün, % 8’i sekiz gün
nöbet tutmaktadır. % 85’i Emekli Sandı ı, % 25’i SSK mensubudur. Hem irelerin %
44’ü gelirinin yetersiz oldu unu belirtmi tir ve tüm görü ülenlerin % 31’i ekonomik
destek almaktadır. % 65’i kirada, % 35’i kendi evinde oturmaktadır. Yalnızca % 61’i
mesle ini isteyerek seçti ini ve tümünün % 52’si mesle inden memnun olmadı ını
söylemektedir.
Sonuç: Yapılan analizlerde; mesle i isteyerek seçmenin mesleki memnuniyeti olumlu
yönde etkiledi i görülmü tür. Ancak; mesleki e itim düzeyi, gelir düzeyi, mesleki
deneyim ve di er de i kenlerle memnuniyet arasında bir ili ki saptanamamı tır.
Bildiriler
112
HER GÜN SA LIK OCA I POL KL N NE GELEN D YABET HASTALARI
NELER DÜ ÜNÜYOR?
Dr. Sema lhan*
Dr. Sevtap Kocasarı*
TTB Genel Pratisyenlik Enstitüsü E iticisi ve Kronik Hastalık Modülü Hazırlık Grubu
Üyesi
Amaç: Bu ara tırma özellikle çe itli nedenlerle konuyla ilgili e itim etkinliklerinin
yapıldı ı Grup Ba kanlıklarında hastaların dü ünce ve deneyimlerini saptamak
amacıyla yürütülmü tür.
Gereç ve Yöntem: Ekim 2005 tarihinde 3 grup ba kanlı ına (SGB)
(Balçova,Güzelbahçe ve Konak) ba lı, kronik hastalıkların yo un oldu u 13 kentsel
sa lık oca ı seçilerek yapılmı tır.Ekim ayı boyunca ba vuran hastalara kendilerince
yanıtlamaları iste i ile verilerek toplanmı tır. Hastaların 213 tanesinin yanıtları
de erlendirmeye alınmı tır.
Bulgular: Hastaların ya ortalaması 58.7 olup %69’u kadın, %38.1’i erkektir. Ortalama
eker hastalı ı yılı
8.9 tür. Sosyal güvence durumu: SSK:%36.98, Emekli
Sandı ı:%38.49, Ba Kur %24.88,Ye il kart %1.88 ,di er %2.77 dir. lk ba vuru
kurumu sa lık oca ı, ikinci sırada devlet hastanesi iken tanı konan kurum
soruldu unda devlet hastanesi birinci sırayı almaktadır. Anket yapılan hastaların en çok
ba vurdu u yer s.o olup, tercih nedeni ise sırasıyla: eve yakın olması, aynı hekimi
görebilme, sosyal güvenlik, hekim ile ileti iminin iyi olması, fazla beklememe gibi
faktörler etkili olmaktadır. Takiplerin gereklili ini %82.15’ i bilirken, %80’ninin düzenli
yaptırdı ı görülmü tür. lerleyen sorularımızdan da anla ılaca ı üzere bu takiplerin
olması gereken sıklıkta yapılmadı ı tespit edilmi tir. Diyabet konusunda %61.5’i e itim
almı ,e itim aldı ı yer sorusuna sa lık oca ı ve devlet hastanesini ilk sıralarda
söylemi lerdir. Sa lık oca ından aldı ı e itimler sorgulandı ında en fazla ilaç kullanımı
konusunda en az ise egzersiz konusunda e itim aldıkları görülmü tür. Kan ekeri
ölçümlerinin % 36.86 ‘sı kabul edilebilir sıklıktadır. En az bir kez tokluk kan ekeri
ölçümü yapan % 83.8, kan ya ları ölçümü % 86, HbA1c %40.4 oranında iken kabul
edilebilir takip sıklı ı ise her üçünde de dü üktür. En az bir kez kardiyolojik muayene
yaptırma %54, 24 saatlik idrarda protein bakısı % 54, göz dibi bakısı ise %51.2’dir.
Ayakta yara sorunu ya ayan diyabetli hasta oranı %15.2 iken %70.4’ü üniversitede bir
diyabetik ayak poliklini i bulundu unu bilmemektedir. Bir çok hasta kullandı ı ilaçların
isimlerini bilmemekte ve hastalıklarına kar ı edilgen hasta davranı ı sergilemektedirler.
Hastalı ı ile ilgili ya adıkları sorunlara ise bir kısım hasta hiçbir sorun ya amıyorum
eklinde bir eker hastasının söylemesi pek mümkün olmayan cevaplar vermi tir. Bu
hastaların hastalıkları ile ilgili yeterli bilgiye sahip olmadıklarını ve/veya ciddiye
almadıklarını dü ündürmü tür. Sıkıntıları soruldu unda ise ilk sıraları doktorla ileti im
kuramamak, tetkiklerini düzenli yaptıramamak, istedi i yer ve zamanda muayene
olamamak gibi yanıtlamı lardır.
Sonuç: Önerileri ise kolay ula abildikleri, aynı doktorları görebildikleri, öncelik
tanınabilen, laboratuar imkanlarının iyi oldu u, e itim ve yeniliklerden haberdar
olabilecekleri yerlerde muayene ve takip edilmek idi. Sa lık Ocakları bu tanımlamaya
uymaktadır.
Anahtar sözcükler:Sa lık oca ı,diyabetli hasta takibi.
Bildiriler
113
NÖNÜ SA LIK OCA I BÖLGES NDE ENJEKS YON YÖNTEM LE KORUNAN
KADINLARIN ÖZELL KLER , B LG DÜZEYLER VE ENJEKS YON YÖNTEM
KULLANIMINI ETK LEYEN ETMENLER N BEL RLENMES
Faruk AYKANAT1, Özlem ÇET N1, Ay en ÖZKARA1, irin BAKTI1, Özkan BA CI2,
Gül SAATLI2, Reyhan UÇKU2
1
2
Dokuz Eylül Üniversitesi 2005-2006 dönemi intörn doktor
Dokuz Eylül Üniversitesi Halk Sa lı ı AD
Amaç: nönü Sa lık Oca ı bölgesinde enjeksiyon yöntemiyle korunan kadınların
özellikleri, bilgi düzeyleri ve kullanımı etkileyen etmenlerin belirlenmesidir.
Gereç ve Yöntem: Bu ara tırma tanımlayıcı ve analitik bir çalı madır. Ara tırmanın
evreni nönü Sa lık Oca ı bölgesinde, son bir yıl içinde enjeksiyon yöntemiyle korunan
123 evli kadındır. Bu ara tırmada örnek seçimi uygulanmaksızın evrenin tamamına
ula ılması hedeflenmi tir. Kadınların belirtilen adreste bulunmamaları, görü menin
reddedilmesi, vb. nedenlerle 92 kadına ula ılmı tır. Ara tırmada kadınların
sosyodemografik ve do urganlıkla ilgili özellikleri, enjeksiyon ile ilgili bilgi düzeyi ve
enjeksiyon yöntemi kullanma durumu de erlendirilmi tir. Veriler yüzyüze görü ülerek
anket yöntemi ile toplanmı tır. Veri çözümlemesi Statcalc programında ki-kare yöntemi
ile yapılmı tır. Yöntemle ilgili bilgi puanı, ortalama üzerinden de erlendirilmi ve
ortalamanın üzerinde puan alanların bilgi düzeyi yeterli kabul edilmi tir.
Bulgular: Kadınların ya ortalaması 30.1’dir, %54.3’ü ilkokul mezunudur, %22.8’inin
sosyal güvencesi bulunmamakta ve %77.1’nin geliri giderinden azdır. Ara tırmaya
katılanların ço u (%85.8) yöntemle ilgili bilgi almı tır. %88.6’sı bu bilgiyi sa lık oca ı
çalı anlarından aldı ını belirtmi tir. Kadınların %46.7’si ara tırmanın yapıldı ı sırada
enjeksiyon yöntemi kullanmaktadır ve ço unlu u (%22.1) sa lık personelinin
yönlendirmesiyle bu yöntemi kullandı ını belirtmi tir. Kadınların %51.1’nin enjeksiyon
yöntemiyle ilgili bilgi düzeyi yeterli bulunmu tur. 1 aylık yönteme devam edenlerin
oranı, 3 aylık yöntem kullananlardan yüksektir ancak bu fark istatistiksel olarak anlamlı
bulunmamı tır. En fazla kar ıla tıkları yan etki adet düzensizli i (%45.9) ve kilo artı ıdır
(%25.9). Kadınların yönteme ara vermesindeki en önemli neden yöntemin yan
etkileridir (%37.9). Ara tırmaya katılanların ço unlu u (%43.2) ara verdi i dönemde
R A kullanmı tır.
Sonuç: Enjeksiyon kullananlarda bu yönteme devam oranı dü ük bulunmu tur. TNSA
2003 verilerine göre en fazla bırakılan yöntemin enjeksiyon yöntemi olması (%78.6) bu
bulguyu desteklemektedir. Enjeksiyon yöntemini kullanan kadınların bu yönteme
devam etmelerindeki etkenler; etki süresinin uzun olması, etkili bir koruma sa laması,
bırakıldı ında do urganlı ın geri dönmesi ve cinsel ili ki sürecinden ba ımsız
olmasıdır. Adet düzensizli i ve kilo artı ı ise yöntemin bırakılmasının temel nedenleri
olmakla birlikte bu sonuçlar istatistiksel olarak anlamlı bulunmamı tır. Bunun nedeninin
ara tırmaya katılan kadın sayısının az olması oldu u dü ünülmektedir. Sosyal
güvencesi olmayan ve gelir düzeyi dü ük olanlarda 1 aylık enjeksiyon yöntemi
kullanmaya devam etme oranının daha yüksek bulunmasının nedeni ise, bu hizmetin
sa lık oca ı tarafından ücretsiz olarak sunulmasıdır. Kadınların enjeksiyon yöntemine
ili kin bilgi düzeyi ile bu yöntemi kullanma durumu arasında anlamlı bir ili ki
bulunamamı tır. Sonuç olarak do urgan ça daki kadınlara enjeksiyon yöntemi
konusunda danı manlık yapılmalıdır.
Anahtar sözcükler: Aile planlaması, enjeksiyon yöntemi.
Bildiriler
114
KASTAMONU L NDE A LE PLANLAMASI H ZMETLER NDE ANA ÇOCUK SA LI I
MERKEZ ’N N YER
Betül YILDIRIM
MÜFTÜO LU
Ye im BA
Hanife TURAN
Gamze AY
Evrin
Kastamonu Ana Çocuk Sa lı ı ve Aile Planlaması Merkezi
Amaç: Kastamonu AÇSAP Merkezi 2005 yılı çalı malarının de erlendirilmesi, aile
planlaması hizmetlerinde Ana Çocuk Sa lı ı Merkezi’nin durumunu saptamaktır.
Gereç ve Yöntem: Sa lık Bakanlı ı tarafından hazırlanan ve Sa lık Ocaklarının aylık
çalı malarının bildirimimde kullanılan 102 ve 102 A no’lu Aile Planlaması formlarındaki
bilgiler derlenerek gerçekle tirilmi tir.
Bulgular: Kastamonu ili 2005 Yılı 15-49 ya nüfusu 55.090’dır. Nüfusun %49.0’u
modern yöntemlerle korunmakta, %24.0’ü herhangi bir yöntem uygulamamakta,
%18.0’i etkisiz yöntemle korunmaktadır. %3.0’ü gebe, %2.0’si emziklidir.
Aile planlamasında (AP) kullanılan modern yöntemler arasında %22.0 ile kondom ilk
sırayı almakta, %18.0 ile R A bunu izlemektedir. Hap kullanımı %6.0, tüp ligasyonu
oranı %3.0’tür. lde vazektomi olan ki i sayısı n=2’dir.
2005 Yılında R A uygulanan ki i sayısı 1242’dir. Uygulamaların %64.6’sı AÇSAP
Merkezi’nde yapılmı olup kalanların %27.7’si Sa lık Ocaklarında, %6.1’i Devlet
Hastanelerinde, %0.4’ü Özel Hastanelerde uygulanmı tır.
2005 Yılında da ıtılan kondom sayısı 13.593’dür.
Bunların %62.0’si Sa lık
Ocaklarından, %37.7’si AÇSAP Merkezi’nden, %0.4’ü Devlet Hastanelerinden
da ıtılmı tır.
2004 yılında da ıtılan hap sayısı %17.4 artarak 2005 yılında 8369 ki iye ula mı olup,
da ıtımın %73.9’u Sa lık Ocaklarından %24.2’si AÇSAP Merkezi’nden, %1.9’u Devlet
Hastanelerinden yapılmı tır.
Kastamonu’da 2005 yılında 16 sa lık personeline R A uygulama ve AP e itimi verilmi
olup, bunların %18.75‘i atama dolayısıyla yerlerinden ayrılmı tır. Halen 81 sa lık
oca ından 22’sinde e itimli personel bulunmaktadır. AP konusunda hizmet içi
e itimlerin arttırılması, e itim alan personelin belli sürelerde il dı ına atamalarının
engellenmesi, ayrılacak personelin yerine yeni personelin e itilmesi ile hizmette
devamlılı ın sa lanması uygun olacaktır.
Bildiriler
MAN SA L ’NDE A LE PLANLAMASI UYGULAMA H ZMET Ç E
DE ERLEND R LMES , 2005
115
T MLER N N
Deniz BEHREM KAYA¹, Türkan ÇET N¹, Leyla SEYHAN2, Banu DEVEC ², Yeter
BAYDUR², Mürvet BENL ²,
¹ Manisa Do um ve Çocuk Bakımevi Hastanesi
² Manisa Sa lık Müdürlü ü
Amaç: Bu çalı mada Manisa ilinde üreme sa lı ı ve aile planlaması hizmetlerinin
ula ılabilir, etkin, nitelikli, yaygın ve sürekli sunumunu sa lamak amacıyla yürütülen
hizmet içi e itimlerin 2005 yılı için niceliksel olarak de erlendirilmesi yapılmı tır.
Gereç ve Yöntem: 2827 sayılı yasa ve 507 sayılı Yönetmelik uyarınca Manisa ili
Do um ve Çocuk Bakımevi Hastanesi bünyesinde 1985 yılında Aile Planlaması
Uygulama E itim Merkezi açılmı tır. Bu merkezde e itici olarak 1 hekim ve 1 hem ire
görev yapmaktadır. Aile planlaması uygulama becerisinin kazandırıldı ı R A e itimi
hekimler için 3 hafta, ebe ve hem ireler için 4 hafta, hekimlere yönelik yapılan R A+MR
e itiminin süresi 4 haftadır. R A uygulama e itimine katılmı ve sertifikalandırılmı
hekimlerin MR e itimi 10 i günüdür. E itimler için personel seçimi Sa lık Müdürlü ü
AÇS-AP ubesi tarafından ihtiyaca ve kurumun hizmet verdi i nüfus yo unlu una göre
belirlenmektedir. E itime alınan personel standart soru formu ile ön de erlendirmeye
alınmakta (ön test); kurs süresi boyunca teorik, demonstrasyon ve uygulama e itimi
verilmekte ve son de erlendirme için yine standart soru formu (son test)
kullanılmaktadır. Ayrıca e itime katılanların standart ve kaliteli hizmet verebilmesi için
her kursiyerin; en az 40 do ru pelvik muayene yapması, 20 danı manlık hizmeti
vermesi, 10 ki iye R A uygulaması ve MR e itimlerinde bunların ek olarak 20 rahim
tahliyesi i lemi yapması gerekir. Kurs bitiminde yapılan son de erlendirmede ba arılı
olan kursiyerlere bakanlık tarafından yeterlilik belgesi verilmektedir.
Bu ara tırmada 2005 yılında e itime alının 32 personelin hizmet içi e itim sonuçları
tanımlayıcı ve çözümleyici olarak sunulmu tur. Ara tırmanın verileri Sa lık Müdürlü ü
ve E itim Merkezinin kayıtlarından derlenmi tir. Tanımlayıcı bulgular bireyin ki isel ve
çalı ma alanına özel bilgilerinin sayı ve yüzdeler ile incelenmesi eklindedir. Hizmet içi
e itimin etkinli ini de erlendirmede katılımcılara uygulanan ön test ve son test ba arı
puanları arasındaki farkın anlamlılı ı incelenmi , bunun için “ba ımlı gruplarda t testi”
kullanılmı tır. Veriler SPSS 11.0 for Windows programında i lenmi ve analiz edilmi tir.
Bulgular: 2005 yılında Aile Planlaması Uygulama E itimi’ne (R A) alınan 32 sa lık
personelinden %93.8’i kadın; %81.3’ü ebe ve %18.7’si hekimdir. Katılımcıların %90.6’sı
Sa lık Oca ında, %6.3 hastanede, %3.1 AÇS-AP Merkezi’nde; %46.9’u ilçe
merkezinde, %43.8’i köy/kasabada ve %9.4’ü il merkezinde çalı maktadır. Kursiyerlerin
uygulanan ön testten aldıkları puan ortalaması 66.8±7.0; son testten aldıkları puan
ortalaması 91.3±5.6’dır. Yapılan ön-son test kar ıla tırması sonucunda katılımcıların
yüksek oranda ba arı sa ladı ı ve bu ba arı artı ının anlamlı oldu u belirlenmi tir (t=19.5, p=0.000).
Sonuç: Hizmet içi e itimin nitelik ve niceliksel de erlendirmesi incelendi inde e itime
alınan bireylerin yerle im yeri ve kuruma göre da ılımlarının; bu hizmete ula ımı
arttıracak ekilde planlandı ını göstermektedir. Di er taraftan e itime alınanların
yüksek oranda ebe olmasının bu hizmetin amacı ile uyumlu bir ekilde planlandı ını;
elde edilen yüksek ba arı durumu ile e itimin iyi yürütüldü ü görülmektedir. Manisa
ilinde 2000 yılında etkili yöntem kullanma oranı % 36.5 iken 2005 yılında bu oranın %
39.3’e çıkmasında Aile Planlaması Uygulama E itimlerinin katkısı oldu u
dü ünülmektedir.
Anahtar sözcükler: Aile planlaması, Hizmet içi e itim
Bildiriler
116
MAN SA L ’NDE HEMOGLOP NOPAT KONTROL PROGRAMI KAPSAMINDA
YÜRÜTÜLEN ÇALI MALAR, 2005
Tülay LAGARLI¹, Dilaver ÖNER¹, Ziya TAY2, Leyla SEYHAN2, Banu DEVEC ², Yeter
BAYDUR², Ertan ÖZMEN2
Manisa Hemoglobinopati Tanı Merkezi¹
Manisa Sa lık Müdürlü ü²
Amaç: limizde 2004 yılında Hemoglobinopati Tanı Merkezi açılmı tır. Program
kapsamında; evlilik öncesi tarama testleriyle toplumdaki ta ıyıcıların tespiti ve
hemoglobinopatilerin kontrol altına alınması hedeflenmektir.
Gereç-Yöntem: 2005 yılı içerisinde il merkezi ve yedi ilçemizde, evlilik öncesi
ba vuran çiftlere ve anemi ön tanısı ile merkezimize sevk edilen ahıslara HPLC
elektroforez yöntemi ile tarama testi uygulanmı ve sonuçları de erlendirilmi tir.
Tarama testi için ba vuran her bireye standardize edilmi bilgilendirme e itimi de
verilmektedir.
Bulgular: 2005 yılında Hemoglobinopati Tanı Merkezi’nde; il merkezi, Saruhanlı,
Akhisar, Gölmarmara, Gördes, Salihli, Turgutlu ve Ahmetli ilçelerinden anemi ön
tanısıyla ve evlilik öncesi tarama amacıyla gönderilen 13.421 kan örne i incelenmi tir.
Bunlardan 12.591’i evlilik öncesi tarama testi, 830’u anemi ön tanısı ile gönderilen kan
örneklerinden olu maktadır. HPLC elektroforez yöntemi ile yapılan inceleme sonucu; 1
Beta Talasemi Major, 495 Beta Talasemi Minör, 8 Hb C Varyant Hemoglobinopati, 14
Hb D Varyant Hemoglobinopati, 8 Hb E Varyant Hemoglobinopati, 23 Heterozigot Hb S
Varyant Hemoglobinopati olgusu tespit edilmi tir. Hemoglobinopati tespit edilen
ki ilere; ta ıyıcılık ve hastalık hakkında bilgilendirme e itimleri yapılmı tır. 2005 yılında;
evlilik öncesi tarama testlerinde; her iki e te de hemoglobinopati tespit edilen 13 riskli
çift saptanmı ve çiftlerin genetik danı manlık amacıyla sevkleri yapılmı tır.
Sonuç: limizde evlilik öncesi tüm çiftlere tarama testi uygulanması ve süreklili inin
sa lanması en önemli hedeflerimizdendir. Böylece erken dönemde riskli
hemoglobinopatili çiftlerin saptanarak gerekli önlemlerin alınması mümkün olacaktır.
Toplumda kalıtsal kan hastalıklarının önlenmesi açısından; e itim ve tarama
faaliyetlerinin birlikte yürütülmesi gerekmektedir.
Anahtar sözcükler: Hemoglobinopati, Evlilik Öncesi Tarama Testleri
Bildiriler
117
MAN SA L ’NDE NEONATAL RESÜS TASYON PROGRAMI ÇERÇEVES NDE
YAPILAN E T M ÇALI MALARI
Sedat ULUSOY1, Leyla SEYHAN2, Nermin TANSU
Yeter BAYDUR2
3
, Ziya TAY2, Banu DEVEC 2,
1
Manisa Çocuk Hastanesi
3
CBÜ Pediatri ABD
2
Amaç: Bu çalı manın amacı Manisa ilinde yürütülen NRP e itimlerinin ve izleme
çalı malarının niteliksel ve niceliksel olarak de erlendirilmesidir.
Gereç ve Yöntem: zmir Tabip Odasının hizmet içi e itimi olarak ba layan e itimler
Sa lık Bakanlı ı AÇSAP Genel Müdürlü ünün çalı maları ile Ulusal Sa lık E itim
programı haline gelmi ve tüm yurtta yapılmaya ba lanmı tır. limizde NRP Uygulayıcı
Kursları Manisa Sa lık Müdürlü ü, Celal Bayar Üniversitesi ve Manisa Tabip Odası
i birli i ile 1999 yılında ba lamı tır. Kurslar standart modül e itim eklinde, interaktif
yöntemlerle verilen teorik dersler ve maket üzerinde gerçekle tirilen uygulamalardan
olu maktadır. NRP kursları AÇSAP Genel Müdürlü ü’nün koordinasyonunda ilimiz
e itimcileri ve kurs yöneticileri ile yapılmaktadır. limizde 12 e itimci ve 3 kurs
sorumlusu bulunmaktadır. 2005 yılından itibaren; 2 yıl ve daha uzun süre önce
uygulayıcı kursu almı sa lık çalı anlarına yönelik, teorik ve uygulama derslerinden
olu an 1 günlük Güncelleme Kursları düzenlenmektedir.
Bu NRP e itim ve güncelleme kurslarından elde edilen bulguların de erlendirildi i
ara tırma tanımlayıcı bir çalı madır. NRP e itim ve izleme çalı malarından elde edilen
bulgular sayı ve yüzdeler ile gösterilmi tir.
Bulgular: 1999-2005 yılları arasında Manisa ili Sa lık Müdürlü ü AÇSAP ubesinin
organize etti i 20 NRP uygulayıcı kursu, 2 e itici kursu ve 2 güncelleme kursu
yapılmı tır. Uygulayıcı kurslarında 88 uzman hekim, 139 pratisyen hekim, 39 asistan
hekim, 80 hem ire, 196 ebe, 15 sa lık memuru, 70 anestezi teknisyeni ve 2 ATT olmak
üzere toplam 629 sa lık personeli e itim almı tır. Do um salonunda çalı anlara a ırlık
verilmekle beraber çocuk servisi, acil ve 112 çalı anlarına da kurs verilmektedir.
limizde do um olayında rolü olan 407 sa lık personelinin 264’ü (%65) NRP Uygulayıcı
Kursu almı tır. Güncelleme kurslarına katılan 57 sa lık personeline son dönemdeki
bilgi de i imleri aktarılmı tır. E itim sonrası do um salonu ziyaretleri yapılarak hizmet
kalitesinin arttırılması sa lanmaktadır. lde do um yapılan toplam 19 hastanenin
do um salonlarına radyant ısıtıcı yerle tirilmi ve 8 hastanede de transport küvözü
hazır bulunmaktadır.
Sonuç: Manisa ilinde 2005 yılı sonu itibariyle NRP kurslu sa lık personeli olmayan
do um salonu kalmamı tır. E itim hedefimiz do um salonlarında çalı an tüm
personelin NRP Uygulayıcı Kursu almasıdır. 1998 de %0 8,36 olan erken neonatal
bebek ölüm hızının 2005 de %0 5,52’ye dü mesinde bu çalı maların katkısı oldu u
dü ünülmektedir.
Anahtar sözcükler: Yenido an, Canlandırma, Kurs
Bildiriler
118
MAN SA KENT MERKEZ NDE ÇALI AN EBELER N
Seval CAMBAZ*
DOYUMU
Pınar ERBAY DÜNDAR**
*Celal Bayar Üniversitesi Sa lık Yüksek Okulu,Ebelik Bölümü
** Celal Bayar Üniversitesi Halk Sa lı ı Anabilim Dalı
Amaç: Bu çalı mada, Manisa kent merkezinde çalı an ebelerin i doyumu düzeyini ve
i doyumundaki kurumsal farklılı ı de erlendirmek amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Kesitsel tipteki bu ara tırmanın evrenini Manisa kent merkezinde
çalı an ebeler (sa lık ocakları, hastaneler ve Sa lık Müdürlü ü’nde çalı an toplam 233
ebe) olu turmu tur. Ara tırmada örneklem yöntemi kullanılmaksızın tüm evrene
ula ılması hedeflenmi ,
çalı maya 217 ebe katılmı tır (katılım hızı %93.1).
Ara tırmanın verileri iki bölümden olu an anket formu aracılı ıyla ebelerin
kurumlarında gözlem altında anket tekni i aracılı ıyla toplanmı tır. Anket formu
sosyodemografik bilgiler ve i doyumu ölçe inden olu mu tur. Çalı mamızda ebelerin
i doyumunu belirlemek üzere kullanılan i doyumu ölçe i 10 alt alandan ve toplam 70
sorudan olu an, geçerlili i ve güvenilirli i Ege Üniversitesi Psikoloji Bölümü tarafından
yapılmı bir ölçektir. Veriler SPSS 10.0 bilgisayar istatistik paket programı ile analiz
edilmi tir. statistiksel de erlendirmelerde tek de i kenli risk analizleri ve lojistik
regresyon analizi kullanılmı tır.
Bulgular: Ara tırmaya katılan ebelerin ya ortalaması 32.7±5.40’dır. Ebelerin %53.5’i
1. Basamakta, %38.2’si 2.Basamakta ve %8.3’ü Sa lık Müdürlü ü’nde çalı maktaydı.
Ebelerin en yüksek puan aldıkları alt ölçek “çalı ma ortamındaki ili kiler” ve en dü ük
alt ölçek ise “çalı ma ko ulları” olarak bulunmu tur. Çok de i kenli analizlerde ebelerin
i doyumu ile sosyodemografik faktörler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ili ki
saptanmamı tır. Gecekondu bölgesinde çalı mak, birinci basamakta çalı an ebelerin i
doyumunu azaltan faktörlerdendir. Hastanede çalı an ebelerin i doyumu ise “çalı ma
ortamından beklentiler” ve “toplam i doyumu” alt ölçe inde daha kötü olarak
bulunmu tur.
Sonuç: Çalı mada ebelerin %50.4’ünün “toplam i doyumu” yetersiz olarak
bulunmu tur. Hastanede çalı an ebelerin i doyumu Sa lık Oca ı ve Sa lık
Müdürlü ü’nde çalı an ebelerden daha dü üktür.
Bildiriler
119
MAN SA MURAD YE SA LIK OCA I BÖLGES NDEK 0-59 AYLIK ÇOCUKLARDA
MALNÜTR SYON SIKLI I VE MALNÜTR SYONLA L K L FAKTÖRLER N
ARA TIRILMASI
ÖZYURT Beyhan1, CAMBAZ Seval2, VURAL aylan3, BOGL Leonie4, ÖZTÜRK
Ferdi5, ÖZTÜRK Tülay5, ERGÜL Fatma5, ÜSTÜNO LU Safiye5, KARATA Dilek5
1
Uzman Doktor, Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı Anabilim Dalı
Ö retim Görevlisi, Celal Bayar Üniversitesi Sa lık Yüksekokulu Ebelik Bölümü
3
Doktor, Manisa Muradiye Sa lık Oca ı Sorumlu Hekimi
4
Avusturya Viyana Üniversitesi Beslenme Bölümü
5
ntern Doktor, Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem VI.Ö rencisi
2
Amaç: Bu çalı mada Muradiye Sa lık Oca ı Bölgesindeki 0-59 aylık çocuklarda
malnutrisyonun yaygınlı ını ve malnutrisyonla ili kili faktörleri incelemek amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Ara tırma A ustos 2005’ de Muradiye Sa lık Oca ı Bölgesi’nde
yürütülmü kesitsel bir çalı madır. Ara tırmanın evrenini sa lık oca ı bölgesindeki
toplam 570 0-59 aylık çocuk olu turmu tur.Ara tırma için gerekli minumum örnek
büyüklü ü aynı bölgede yürütülen çalı malarda bulunan malnutrisyon sıklı ına göre
hesaplanmı ve 264 çocuk olarak bulunmu tur. Ara tırmada tabakalı sistematik
örneklem yöntemi kullanılmı tır. Her bir tabakadan örne e girecek çocuk sayısı
belirlendikten sonra, örne e girecek çocuklar sistematik örnekleme yöntemi ile sa lık
oca ı ev halkı tespit fi i(ETF) kayıtlarından rastgele olarak belirlenmi tir. Veriler
olu turulan anket formu aracılı ıyla çocukların evlerinde anneleriyle yüzyüze
görü ülerek toplanmı tır. Görü me sırasında çocukların boyları 1mm’ye kadar hassas
mezura kullanılarak, kiloları 50 gr’a kadar hassas dijital bebek tartıları kullanılarak
ölçülmü tür. Boy ve kilo verilerinden EPI INFO bilgisayar paket programı kullanılarak z
skor de erleri hesaplanmı tır. Ara tırmanın ba ımlı de i kenleri, çocu un boy ve kilo
verisinden hesaplanan dü ük kiloluluk(ya a göre a ırlı ı dü ük), bodurluk(ya a göre
boyu kısa), zayıflık(boya göre kilosu az)’olarak belirlenmi tir. Veri analizi SPSS 11.0
paket programı aracılı ıyla ki kare testi ve Fisher’in kesin ki kare testi kullanılarak
yapılmı tır.
Bulgular: Muradiye sa lık oca ı bölgesinde 0-59 ay çocuklarda bodurluk %13.6,
dü ük kiloluluk %7.6, zayıflık %2.3 olarak saptanmı tır. Anne ya ı 30’dan fazla olan,
evde sa lık personeli yardımı olmadan do an, müstakil evde, tuvalet atıkları
kanalizasyona atılmayan, çekirdek ailede ya ayan, gebeli inde demir ve vitamin
deste i almayan, 3 ve üzeri do um yapan annelerin çocuklarında, miadından önce
do an, dü ük do um a ırlı ına sahip, 4 aydan az anne sütü alan ve ek gıdaya 4 aydan
önce ba lanan çocuklarda malnutrisyon sıklı ı daha yüksek olarak bulunmu tur.
Sonuç: Ara tırma bölgesinde malnutrisyonun yaygın bir sorun oldu u saptanmı tır.
Malnutrisyonla ili kili bulunan faktörler göz önüne alındı ında özellikle risk altında olan
bebek ve çocukların malnutrisyon açısından daha iyi izlenmeleri ve güncel
de erlendirme kriterlerine göre malnutrisyonun erken tanınması uygun olacaktır.
Anahtar sözcükler: Malnütrisyon, bodurluk, kavrukluk, dü ük kiloluluk
Bildiriler
120
MAN SA’DA YA AYAN 15-49 YA GRUBU EVL KADINLARDA
A LE PLANLAMASI YÖNTEMLER LE LG L B LG , TUTUM VE DAVRANI LARI;
KIRSAL ALAN ÖRNE
*Saliha ALTIPARMAK, **Zeynep ADIGÜZEL
* Celal Bayar Üniversitesi Sa lık Yüksekokulu
** Celal Bayar Üniversitesi E itim ve Ara tırma Hastanesi
Amaç: Çalı manın amacı, Manisa Be Nolu Sa lık Oca ı Bölgesindeki 15-49 ya
grubu evli kadınların aile planlaması yöntemleri konusunda bilgi, tutum ve
davranı larını de erlendirmektir.
Gereç ve Yöntem: Kesitsel, tanımlayıcı tipteki ara tırma Mayıs - Haziran 2004 tarihleri
arasında yapılmı tır. Küme örnekleme yöntemi ile ara tırmaya 300 kadın alınmı tır.
Kartlardan kadınların adresleri alınmı , ev ziyaretleri yapılarak yüzyüze tekni i ile
kadınlarla görü ülmü tür. Toplanan veriler SPSS 10.0 paket programında
de erlendirilmi tir. statistiksel analizlerde Ki-kare, yüzde ve ortalama analizi
uygulanmı tır.
Bulgular: Kadınların %94’ü ilkö retim mezunu, 3.3’ü çalı an kadın, 56.3’ünün
ekonomik durumu orta, % 78.3’ünün çocu u bulunmaktadır. Çocuk sayısı ortalaması
2.4±2.0’dır. Çalı mamızda kadınların en çok bildi i 3 yöntem, Ria, hap ve kondomdur.
En fazla kullanılan yöntemler geri çekme, kondom ve R A’dır. Çalı ma grubunda yer
alan kadınların 297 (%99.0)’ ının herhangi bir aile planlaması yöntemi bildi i
saptanmı tır. Ara tırma grubundaki kadınların %97.3’ü herhangi bir modern yöntem,
%96.6’sı herhangi bir geleneksel yöntem bilmektedir. Kadınların %50.3’ü herhangi bir
modern yöntem, %22.0’ı herhangi bir geleneksel yöntem kullanmaktadır. En fazla
bilinen yöntemler R A, oral kontraseptif ve kondomdur. En fazla kullanılan yöntemler
geri çekme, kondom ve R A’dır. Aile planlamsı yöntem temininde %78.1 devlet
sektöründen yaralanılmaktadır. Kadınların en güvenilir ve kullanımını kolay buldukları
yöntem R A’dır. Aile planlaması yöntem kullanımını kadınların 53 (%17.7)’si dine aykırı
bulurken erkeklerin 13 (%4.3)ü dine aykırı bulmaktadır. Ya , kadın e itimi ve koca
e itimi ile modern ve geleneksel yöntem kullanma sıklı ı açısından istatistiksel olarak
anlamlı bir fark bulunamamı tır (p>0.05).
Anahtar sözcükler: Aile planlaması, kontrasepsiyon, kadın.
Bildiriler
121
MEME KANSER KONTROL PROGRAMI
“KEND KEND NE MEME MUAYENES E T M ”
smet DEDE1
1
Kanserle Sava Daire Ba kanlı ı, Sa lık Bakanlı ı
Amaç: Meme kanseri ülkemizde kadın kanserleri arasında birinci sırada yer
almaktadır. Toplumun meme kanseri konusunda e itim yoluyla bilgi düzeyinin
arttırılması ve riskli ya gruplarına mamografi uygulanması sonucu meme kanserinin
topluma getirdi i yük azaltılabilmektedir. 30 ilde 15-49 ya grubu kadınlara Bu
çalı mayla; meme kanseri konusundaki farkındalıklarını artırmak, Erken evrede
yakalanan meme kanseri olgularının toplam meme kanseri içindeki yüzdesini arttırmak,
Kadınları tarama programlarına yönlendirmek suretiyle meme kanserinden ölümleri
azaltmak amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem
1.A ama (2001) 2.A ama (2002-2003)
E itici E itimi
(Dr. Ebe veya
Hem.)
Saha Pers. E it.
(Dr. Ebe veya
Hem.)
3. A ama (2003-2004)
Halk E itimi
* Ba langıçta 1
defa ebeler
tarafından
kadınların e itimi
*15-30 ya
bilgilendirme e itim
*20-49 ya uygulamalı
e itim
4. A ama(2004-2005)
zlem:
Ebe tarafından 6. Ay
sonunda 1. Kontrol
her 6 ayda bir defa da
bilgilendirme
Bulgular:
SP: Kendi Kendine Meme Muayenesi E itimi verilmi Sa lık Personeli Sayısı 10.672
KS: Kendi Kendine Meme Muayenesi E itimi verilmi 15-49 ya Kadın Sayısı
1.583.717
TEKS: Muayeneler sırasında Memede Tespit Edilen Kitle Sayısı 2259
Sonuçlar: Kanser konusunda 15-49 ya kadınların farkındalı ının arttırılması, 18 yeni
Kanser Erken Te his ve Tarama Merkezi’nin açılması (11 lde AB Projesi deste iyle),
Kansersiz ya am Projesi kapsamında 14 ilde daha KETEM açılı i lemlerinin
ba latılması, Kanser Erken Te his ve Tarama Merkezlerinden yararlanma yüzdelerinin
arttırılması, Erken evre kanser tanısı konulabilmesi
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
*KANSER-Temel Bilgiler Korunma Tanı Tedavi (ANKARA -1988 Basımı)
*Dünya Sa lık Raporu-DSÖ
(CENEVRE-1998 Basımı)
*Uluslararası Katılımlı BESLENME, ÇEVRE ve KANSER SEMPOZYUMU-2002)
*Kanser Konusunda Genel Bilgiler
(ANKARA- 1998)
*Kanserle Sava Politikası ve Kanser Verileri
(ANKARA -2002)
*Uluslararası Katılımlı Ulusal Kanser Haftası
(ANKARA- 2005)
*Hem ireler için Kanser El Kitabı
(AMER KAN KANSER B RL
-1998)
Bildiriler
122
MENOPOZDAK KADINLARDA HORMON REPLASMAN TEDAV S KULLANIMI VE
YA AM KAL TES
*Doç Dr. Semra ORUÇ KOLTAN
**Doç Dr. Gülten KARADEN Z
**Ö r. Gör. Saliha ALTIPARMAK
** Uzm. Öznur Karaer Bozkurt
*Celal Bayar Üniversitesi E itim ve Ara tırma Hastanesi
** Celal Bayar Üniversitesi Sa lık Yüksekokulu
***Serbest Kadın Do um Uzmanı
Amaç: Bu ara tırma, menapoz döneminde HRT kullanan kadınlarda, HRT kullanımı ile
ya am kalitesi arasındaki ili kiyi belirlemek amacıyla yapılan analitik bir ara tırmadır.
Gereç ve Yöntem: Ara tırmanın evrenini Celal Bayar Üniversitesi E itim ve Ara tırma
Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Do um Poliklini ine Ocak 2003-Haziran 2003 tarihleri
arasında ba vuran menopoz dönemindeki HRT alan ve almayan kadınlar olu turmu ,
örneklemi ise random olarak seçilen 164 kadın olu turmu tur (n=164). Verilerin
toplanmasında kadınlara ait sosyodemografik bilgiler, menopoz dönemi ile ilgili
yakınmaları de erlendirme formu ve WHOQOL- BREEF ya am kalitesi ölçe i
kullanılmı tır. Verilerin istatistiksel de erlendirilmesinde Student T-Test, Mann WhitneyU Test ve tanımlayıcı istatistikler kullanılmı tır.
Bulgular: Kadınların ya ortalaması 54.81±6.57 (43-75)’dır. Kadınların ya ları arttıkça
ya am kalitesi bedensel, sosyal ve çevre alan puanları dü mektedir (p< 0.05).
Menapoz Ya am kalitesi alan puanları menopoz ile ilgili yakınmalar arttıkça
dü mektedir (p<0.05).
Sonuç: Bu ara tırmanın bulgularına göre kadınlarda HRT(hormon replasman tedavisi)
kullanımının, ya am kalitesi üzerine olumlu etkisi oldu u söylenemez.
Anahtar sözcükler: Menopoz, kadın, HRT
Bildiriler
123
MU KÖY H ZMETLER L MÜDÜRLÜ Ü’NDE ÇALI AN PERSONEL N YER LE
LG L SORUNLARI, ALI KANLIKLARI VE A LE PLANLAMASI HAKKINDAK B LG
VE TUTUMLARI
Yrd. Doç. Dr. Edibe P R NÇC *
Yrd. Doç. Dr. Ferdane O UZÖNCÜL**
* Fırat Üniversitesi Sa lık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
** Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı Anabilim Dalı
Amaç: Bu ara tırma Mu Köy Hizmetleri l Müdürlü ünde görev yapan personelin
demografik özellikleri, i yerleri ile ilgili sorunları, alı kanlıkları ve aile planlaması
hakkındaki bilgilerini saptamak ve de erlendirmek amacıyla yapılmı tır.
Yöntem: Bu kesitsel bir ara tırma olup 343 personelden 330’ una (%96.2) ula ılmı tır.
Anket 2005 yılı Ocak ayında uygulanmı tır. SPSS yazılım programı kullanılarak veri
bilgisayara girilmi , tablola tırılmı ve analiz edilmi tir. Önemlilik testi olarak ki-kare
testi kullanılmı tır.
Bulgular: Ara tırmaya katılanların % 99.1 erkek, %0.09 kadındır. Ya ortalaması
44.80±7.47 dır. %96.7’si evlidir. Çalı anların %91.8’i i çi, %8.2’si memurdur. %50.3’ü
ilkokul mezunudur. Çalı maya katılanların %82.7’sinin hizmet süresi 11 yıl ve
üstündedir. %4.2’si i kazası geçirmi olup, %3.9’unda kalıcı sakatlık meydana
gelmi tir.
kazası yapanların %3.6’sı bir kez, %0.3’ü iki kez, %0.3’ü de üç kez
geçirmi tir. Halen sigara içenlerin oranı %67.0’dır. Çalı anların e itim durumuna göre
sigara içme oranlarına bakıldı ında; ilk-ortaokul mezunu olanların sigara içme oranı
%72.4 iken, üniversite mezunlarında bu oran %6.3 olarak bulunmu tur (p>0.05). Yine
e itim durumlarına göre günde içilen sigara miktarına bakıldı ında; ilkokul mezunu
olanların 20 adet ve daha fazla sigara içme oranı % 57.1 iken üniversite mezunlarında
bu oran %4.1’dir (p<0.05). Alkolü en az bir kez deneyenlerin oranı %23.3’tür. Halen
alkol kullananların oranı %10.9’dur. Sigara içenlerin alkol kullanma oranı %88.9 dur
(p<0.05). Ara tırmaya katılanların %17.3’ünde
kronik hastalık mevcuttur. Aile
planlamasına kar ı olmayanların oranı %76.4’tür. Aile planlaması yöntemi kullananların
oranı %64.5’tir. Bunların %50.2’ si hap, %22.5’i rahim içi araç, %17.8’i kondom, %2.8’i
tüp ligasyonu, %0.9’u i ne, %5.2’si geri çekme, %0.5’i takvim yöntemi kullanmaktadır.
Sonuç: Mu Köy Hizmetlerinde çalı an personelin i kazasından korunmada ve aile
planlaması konusunda bilgi eksi i vardır. Sigara içme oranı da yüksek bulunmu tur.
Anahtar sözcükler: i çi, aile planlaması, sigara, alkol
Bildiriler
124
N LÜFER HALK SA LI I E T M VE ARA TIRMA BÖLGES NDE YAPILAN
H ZMET Ç E T MLER N DE ERLEND RMES
Nalan Akı , Kayıhan Pala
Amaç: Nilüfer Halk Sa lı ı E itim ve Ara tırma Bölgesinde (NHSEAB) yapılan hizmet
içi e itimlerin de erlendirilmesi
Gereç ve Yöntem: NHSEAB, Uluda Üniversitesi ile Nilüfer Belediyesi arasında
30.10.2001 tarihinde imzalanan bir protokolle kurulmu , 1. basamak sa lık
hizmetlerinin verildi i ve aynı zamanda Tıp Fakültesi 6. sınıf ö rencilerinin Halk Sa lı ı
stajını yaptı ı 6 Halk Sa lı ı E itim ve Ara tırma Merkezi ve bu merkezlere ba lı 6
Halk Sa lı ı Merkezinden olu maktadır. Bölgede 20’si ebe-hem ire; 20’si hekim olmak
üzere toplam 83 personel çalı maktadır. Bu çalı ma 2002-2005 yılları arasında ebehem irelere verilen e itim etkinliklerinin de erlendirilmesiyle amacıyla, NHSEAB
kayıtlarından yararlanılarak yapılmı tır.
Bulgular: Bölgede yürütülen hizmet içi e itim etkinlikleri yalnızca ebe/hem irelere
yönelik ve tüm personele yönelik olmak üzere iki grupta yapılmaktadır. Gerekti inde
yalnızca hekimlere yönelik e itimler de yapılmaktadır. E itimler planlanırken personelin
talep etti i konular göz önünde bulundurulmaktadır.
Bölgede 2002-2005 yılları arasında toplam 58 e itim yapılmı tır. Bu e itimlerden 30’u
(%51.7) yalnızca ebe- hem irelere, 28’i (%48.3) ise tüm sa lık personeline yönelik
yapılmı tır. Bu e itimlerin yıllara göre da ılımı Tablo 1’de sunulmu tur.
Tablo 1. NHSEAB’de gerçekle tirilen e itimlerin konu ba lıklarına göre da ılımı
Konu
2002 2003 2004 2005 Toplam
Ana ve çocuk sa lı ı
4
3
10
7
24
Mesleki esas ve teknikleri
1
1
2
2
6
Çevre sa lı ı
1
1
Mikrobiyoloji ve ba ı ıklama
1
1
4
6
Bula ıcı hastalıklar ve epidemiyolojisi
1
1
3
5
Beslenme
2
2
4
Kronik hastalıklar
2
1
3
Sa lık yönetimi
3
2
5
Di er*
2
2
4
Toplam
8
7
25
17
58
*: Konu ma bozuklukları, di sa lı ı, tütünün sosyal boyutu, ev kazaları
Bölgede çalı an ebe- hem ireler, 2003 yılında U. Ü. Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD
tarafından düzenlenen, 3 günlük aile planlaması danı manlı ı ve rahim içi araç e itim
kursuna katılmı lar; bu kursun bitiminde Bursa Zübeyde Hanım Do umevi ve 1 No’lu
Ana Çocuk Sa lı ı Merkezine giderek uygulama yapmı lardır. Bölgede çalı an
ebe/hem irelerin halk e itimleri yaptıkları göz önünde bulundurularak, etkili sunum
yapabilmeleri amacıyla 2004 yılında Halk Sa lı ı AD tarafından 3 gün süren ‘sunum
becerileri kursu’ düzenlenmi tir.
Hekimlere yönelik olarak 2002 yılında U. Ü. Tıp Fakültesi Anestezi ve Reanimasyon
AD tarafından 2 gün süreli ‘acil tıbbi giri imler’ konulu uygulamalı e itim, U. Ü. Tıp
Fakültesi Halk Sa lı ı AD tarafından 3 gün süreli ‘e iticilerin e itimi’ kursu; bir
radyolog tarafından ‘1. basamakta radyoloji‘ konulu yarım gün süren uygulamalı e itim
yapılmı tır.
Sonuç: Bölgede gereksinime dönük olarak en fazla e itimin ana-çocuk sa lı ı
konusunda yapıldı ı görülmektedir. Bunun nedeni ebe/ hem irelerin gebe, 15-49 ya
evli kadın, 0-6 ya çocuk izlemleri sırasında kar ıla tıkları sorunların çözümüne yönelik
bilgilenme istekleri olabilir.
Bildiriler
ÖDEM
125
LÇES ’NDEK 0–12 AYLIK BEBEKLER N ZLEM SIKLIKLARININ
NCELENMES
*Tülay SA KAL, *Aysun ÇELEB O LU, **Serap Ç NKILIÇ
* E.Ü. Ödemi Sa lık Yüksekokulu Ö r. Gör. ** E.Ü. Ödemi Sa lık Yüksekokulu Ö r.
([email protected], [email protected])
Amaç: Bu çalı mada, zmir li Ödemi
lçesi’nde 2001–2002 yıllarında sa lık
ocaklarına ba lı olan 0–12 aylık bebeklerin, izlem sıklıklarının ideal bebek izlem
sayılarına ula ıp ula ılmadı ını ölçmek, bebeklerin a ılanma durumlarını saptamak, bu
hizmetin hangi sa lık personelleri tarafından verildi ini belirlemek ve annelerin sosyodemografik özelliklerine göre bebeklerini sa lık ocaklarına ne sıklıkla getirdiklerini
saptamak amaçlanmı tır.
Gereç-Yöntem : Bu çalı ma, sa lık oca ı kayıtlarından olan Bebek zlem Kartlarına
dayalı olarak yapılmı retrospektif bir ara tırmadır. Ödemi lçesindeki 1 No’lu, 2 No’lu,
4 No’lu ve 5 No’lu Sa lık Ocaklarına ba lı 0–12 aylık 902 bebekten 100 bebe in ve
annelerinin sosyo-demografik özellikleri, bebeklerin izlem sıklıkları ve a ılanma
durumları ile ilgili veriler bebek izlem kartları incelenerek toplanmı tır. Her sa lık
oca ından 25 bebek rasgele sayılar tablosundan yararlanılarak seçilmi tir. 1 No’lu ve 2
No’lu Sa lık Ocakları sosyo-ekonomik durumu iyi, 4 No’lu ve 5 No’lu Sa lık Ocakları
ise sosyo-ekonomik durumu orta ve dü ük düzeyli ailelerden olu mu tur. Veriler SPSS
10,0 istatistik programında de erlendirilmi tir.
Bulgular : Annelerin, % 80’inin 20–35 ya ve %63’ünün ise ilkokul mezunu oldu u ve
%61’inin sosyal güvencelerinin olmadı ı saptanmı tır. Ayrıca, izlemlerin tümünün ebehem ireler tarafından yapıldı ı, bebeklerin %89’unun 5 ve daha çok sayıda izlendi i,
evde yapılan izlemlerin yetersiz oldu u (%7), ilk 48 saatteki izlemin %90 oranında
yapılmadı ı, ilk 3 ayda bebeklerin %53’ünün 4–5 kez izlendi i, 4–12. aylar arasında ise
bebeklerin sadece %8’inin yeterli sayıda (6–7 kez) izlendi i, bebeklerin %82’sinin kilo
izlemlerinin yeterli düzeyde yapıldı ı ve bebeklerin tümüne DBT ve OPV a ılarının
yapıldı ı saptanmı tır.
zlem sıklıkları kar ıla tırıldı ında; 2 No’lu Sa lık Oca ında pozitif yönde anlamlı bir
fark bulunmu tur (X2=21.33, SD=6, P<0.05). BCG a ısının yapılması açısından sa lık
ocakları arasında fark bulunmu tur (X2=7.607, SD=3, P<0.05). Bu fark negatif yönde 4
No’lu Sa lık Oca ından kaynaklanmı tır. Annelerin ö renim durumu ile bebek izlem
sıklıkları kar ıla tırıldı ında, annelerin ö renim düzeyleri yükseldikçe, izlem sayıları
daha dü ük bulunmu tur (X2=5.334, SD=2, P<0.05). Annelerin ya grupları ve
bebeklerin izlem sıklıkları incelendi inde; 20 ya ın altındaki annelerin bebeklerin
izlemlerinin daha az sayıda oldu u tespit edilmi tir (X2=16.312, SD=4, P<0.05).
Sonuç: Birinci Basamak Sa lık Hizmetlerinde bebeklerin 12. aya kadar yeterli düzeyde
izlenmesi ve a ılanması için sa lık çalı anlarına ve topluma e itimler yapılması, sa lık
ocaklarında verilen hizmetlerin iyile tirilmesi ve 0–12 aylık bebeklerin sa lık
ocaklarından yararlanma oranlarının yükseltilmesi gereklili i saptanmı tır.
Anahtar Sözcükler: Birinci Basamak Sa lık Hizmetleri, 0–12 aylık bebek
izlemleri, a ılanma durumu
Bildiriler
126
ÖRGÜN E
T MDE B R GRUP Ö RENC N N B LG SAYAR KULLANMA
DURUMLARININ NCELENMES
H.Nurcan EK*, Nimet KILIÇ*, Perihan Ö DÜM*
*Adnan Menderes Üniversitesi Aydın Sa lık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, AYDIN
Amaç: Mezuniyet sonrası sa lık alanında çalı acak olan ö rencilerin bilgi teknolojileri
kullanım düzeyleri ve buna etki eden faktörlerin belirlenmesi amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Anket ubat-mart 2006 tarihlerinde 252 Aydın Sa lık Yüksekokulu
ile 52 Aydın Sa lık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu ö rencisine uygulanmı tır. Anket
ö rencilerin sosyo-ekonomik düzeylerini, bilgisayar kullanma düzeyleri ile internet
kullanma durumları ve hangi alanlarda faydalandıklarını sorgulayan üç bölümden
olu mu tur.
Bulgular: Anketi 300 kız (%95.5), 14 erkek (%4.5) toplam 314 ö renci yanıtlamı tır.
Yanıtlayanların ya ortalamasının 20.9 ±2.08 oldu u gözlenmi tir. Ö rencilerin 188’nin
(%59.9) sosyo-ekonomik düzeyi orta ailelerden geldi i saptanmı tır.
Ö rencilerin 166’sı (%52.9 ) Genel Lise, 89’u (% 28.3) Anadolu ve Yabancı Dil A ırlıklı
Lise, 55’i (% 17.5) Sa lık Meslek Lisesi mezunudur. Ö rencilerin 216’sı (% 69.2) orta
ö renimde bilgisayar dersi almadı ı, 96’sının(% 30.8) aldı ı saptanmı tır. Mezun olunan
lise programı ile bilgisayar dersi alma arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı
bulunmu tur (p=0.000).
Ö rencilerin 266’sı (% 85.8) bilgisayar kullanımını az çok bildi i, 44’ünün (% 14.2)
ise bilgisayar kullanmayı bilmedi i saptanmı tır. Ö rencilerin 161’i (%54) bilgisayar
kullanmayı bilgisayar dersinde,100’ ü (% 33.6) kendi kendine, 28’i (% 9.4) ise kursa
giderek ö rendiklerini belirtmi lerdir.
Bilgisayar kullanımına beceri düzeyinde bakıldı ında 236’sı(% 75.2) MS kelime
i lemcisini, 184’ü (%59.9) görüntülü sunu programını kullandıklarını belirtirken,
159’unun(% 51.8)grafik ve tablo programları ile, 209’u (% 68.5) ise çizim programını
kullanmadıklarını ifade etmi lerdir.
Ö rencilerin bilgisayar kullanma amacına baktı ımızda % 30.58’sinin internete
ba lanmak için, % 21.76’ sının ödev hazırlamak için, % 15.73’ünün müzik dinlemek için
oldu u saptanmı tır.
nterneti en çok % 11.5’inin mesleki konularda ara tırmak için, % 10.7’sinin hobileri
için, %10.5’inin e-mail için tercih ettikleri saptanmı tır.
Ö rencilerin 293’ü (% 93.3) meslek hayatı boyunca bilgisayar bilgisinin kendileri için
gerekli oldu unu ifade etmi tir.
Bilgisayar kullanımı yetisinin geli meme sebepleri arasında
120’sinin(%49.8)
imkansızlık, 89’unun (% 36)ö reticinin olmaması, 29’unun (%12) bilgisayara kar ı
ilgisinin olmadı ı eklinde saptanmı tır.
Sonuç: Ö rencilerimizin ço u bilgi teknolojilerini büyük oranda kullanmaktadırlar. Beceri
seviyesinde bu oranın dü ük olması e itim sistemimizdeki imkansızlıklar ve yeterli
e itmenlerin olmayı ından kaynaklanmaktadır. Ö rencilerimizin büyük ço unlu unun
mesleki hayatta bilgisayar kullanımının gereklili ine inanması sa lık alanında teknolojik
geli meleri takip edecek duyarlılıklarının olması bakımından sevindiricidir.
Anahtar sözcükler: Örgün E itim Ö renci Bilgisayar Kullanma
Bildiriler
127
POSTPARTUM DÖNEMDEK ANNELER N ANNE SÜTÜNÜN ÖNEM HAKKINDAK
B LG DÜZEYLER N N NCELENMES
Fatma BAYRAM1
Nihal CENG Z2
1
Ö retim Görevlisi, Afyon Sa lık Yüksek Okulu
2
Yrd.Doç.Dr., U ak Sa lık Yüksek Okulu
Amaç: Annelerin bebek beslenmesi konularındaki yetersizliklerini gidermek ve
hazırlanacak yeni e itim programlarına rehber olabilmek için, postpartum dönemdeki
annelerin emzirmeye ili kin bilgi düzeylerinin belirlenmesi amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Ara tırma, Afyon ili belediye sınırları içinde bulunan üç hastanedeki
(Afyon Zübeyde Hanım Do um ve Çocuk Bakımevi, Afyon SSK ile Afyon Kocatepe
Üniversitesi Ahmet Necdet Sezer Uygulama ve Ara tırma Hastaneleri) do um
servislerinde yapılmı tır. Ara tırma, 1 Nisan ve 15 Mayıs 2005 tarihleri arasında, yüz
yüze görü me yöntemi ile anket formu uygulanarak, tanımlayıcı nitelikte
gerçekle tirilmi tir. Veriler SPSS for Windows 11.0 programında de erlendirilmi tir.
Bulgular: Annelerin % 11’inin 19 ya ve altında, %40.2’sinin 20-24 ya , %30.6’sının
25-29 ya grubunda oldukları, %5.7’sinin okur-yazar olmadıkları, %76.1’inin ilkö retim,
%14.8’inin lise, %3.3’ünün üniversite mezunu olarak bulunmu tur. Annelerin sadece
%4.3’ü herhangi bir i te çalı ırken (memur, esnaf, i çi), %95.7’si ev hanımı idi.
E lerinin; %58.9’u serbest meslek sahibi ve ya çiftçi iken, %25.4’ünün i çi, %9.6’sının
memur ve %6.2’sinin i siz oldukları tespit edilmi tir. Anne ve e lerinin i leri ile toplam
puanları arasında yapılan istatistiksel de erlendirme anlamlı bulunmu tur (p<0.005).
Emzirme puan ortalamalarına bakıldı ında okur-yazar olmayanların bilgi puan
ortalaması 74.33 iken, üniversite mezunlarının puan ortalaması 92.0 olarak
bulunmu tur (P<0.000). Çalı an annelerin bilgi puanları ortalaması 90.6, ev hanımı
olan annelerin ise 82.62 olarak saptanmı tır (P<0.001). ehir merkezinde oturmakta
olan annelerin emzirme puan ortalaması 86.02, ilçede oturanların 81.14, köyde
oturanların ise 80.08 oldu u tespit edilmi tir (P<0.000). Gebelik ve do um sayıları ve
toplam puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı ili ki bulunamazken (P>0.005) en
yüksek puanları ikinci ve üçüncü gebeli i olan anneler almı lardır. Özellikle gebelik
takipleri esnasında emzirme ve anne sütünün öneminin vurgulanması, bebe inden ayrı
kalmak zorunda olan veya çalı an annelere süt sa ma ve saklama ko ullarının
ö retilmesi ve i yerlerinde buna uygun ortamın sa lanması gereklili i önem
ta ımaktadır.
Anahtar sözcükler: Postpartum, anne, beslenme, anne sütü.
Bildiriler
128
PRAT SYEN HEK MLER D YABETL HASTA ZLEM HAKKINDA NELER
DÜ ÜNÜYOR VE ÖNER YORLAR?
Dr. Sema lhan*
Dr. Sevtap Kocasarı *
*TTB Genel Pratisyenlik Enstitüsü E iticisi ve Kronik Hastalık Modülü Hazırlık Grubu
Üyesi
Amaç: Bu ara tırma özellikle geçmi te konuyla ilgili e itim etkinliklerinin yapıldı ı Grup
Ba kanlıklarında (SGB) hekimlerin dü ünce ve deneyimlerini saptamak amacıyla
yürütülmü tür.
Yöntem: Ekim 2005 tarihinde 3 SGB’dan 13 sa lık oca ında; Balçova ve Güzelbahçe
sa lık ocaklarının tümünde ve Konak SGB’da kronik hastaların yo un oldu u kentsel
sa lık ocakları seçilerek yapılmı tır. Bu kurumlarda çalı makta olan 76 hekimden 60
tanesi ankete yanıt vermi tir (%78,9).
Bulgular: Hekimlerin %32,8’i 35 ya altında, %55,2’si 36-45 ya arasında ve %6,9’u
46 ve üstündedir (n:58) ve %74,1’i kadın, % 25;9’u erkektir. (n:58) %64,4’ü 11-20 yıl
önce ve %8,5’u 21 yıl ve daha önce mezun olmu tur.
%80’i Diyabetli hasta takibi yaptı ını belirtmekte %64,6’sı mezuniyetinden bu yana ,
%35,4’ü e itim aldı ından bu yana hastaları izlemektedir. %33,3’ü hala e itim
almamı tır. %76,6’sı mezun oldu u okuldan, %61,7’si üniversitelerin ve %61,7’si ilaç
firmalarının ,% 48,9’u SGB’dan, %21,3’ü Tabip Odasının, %14,9’u Sa lık
Müdürlü ünün e itimlerine katılmı tır. %94,5’i diyabeti hastaların takibinde zorlukla
kar ıla maktadır.
Gestasyonel diyabet taraması yapanların oranı %72,7’dir. Diyabet e itimi almak
isteyenler %89,7’dir. Sizce sa lık oca ında diyabetli hasta takibi yapılmalı mı?
sorusuna hekimler %91,7 oranında evet demi tir.
Diyabetli hasta takibindeki zorlukları unlardır: Hastalar hastalıklarının ciddiyetinin
farkında de il, yeterli e itim alamamaları nedeniyle hasta hekim ili kisi kurulamıyor,
tahliller rahat yapılamıyor, hastaya ayrı bir yer ayrılamıyor, hasta sıklı ı ve dönü ümlü
poliklinik yapılması nedeniyle takip zor, yardımcı sa lık personeli bilgi açısından
yetersiz, sayıca eksik, kayıt sistemi kullanılamıyor.
Diyabetli hastaların izlemi için önerileri ise unlardır: Hasta her zaman aynı doktor
tarafından izlenmeli, sık sık hizmet içi e itim alan birinci basamak hekimi tarafından
yapılmalı, daha çok poliklinik odası olmalı, hekim ba ına dü en hasta sayısı azaltılmalı,
tüm personelde bilgi e itli i sa lanmalı, Diyetisyene ula abilmeliler, düzenli aralıklarla
davet edilmeli, randevulu olmalı, belli saatler ayrılmalı, laboratuar ve hekim dı ı
personel yeterli olmalı ( Lipid, HgA1C bakılabilmeli), Oftalmoskop olmalı, albuminüri
bakılabilmeli, e itimlerde Pratisyen Hekimlik Derne i aktif rol almalı, kronik hastaya
yakla ım protokolü olu turulmalı ve tüm birinci basamak kurumlarda uygulanmalı,
standart bir kayıt formu geli tirilmeli ve bilgisayara yüklenmeli, sevk zinciri ve geri
bildirimler i ler hale gelmeli yeterli yardımcı sa lık personeli olmalı, döner sermaye
ka ıtlarıyla bu kadar çok u ra ılmamalı, kan ekeri do ru bakılmalı, kendileri de
ölçebilmeli, hastane laboratuarlarından do rudan yararlanabilmeli, hasta yakınları
e itilmeli, multidisipliner yakla ılmalı
Sonuç: Meta analizlerle gösterilen sorunlar ve çözüm önerilerinin bu çalı madaki
hekimlerce de aynı ekilde saptanmı olması pek çok ülkede sorunların ve çözüm
önerilerinin benzer oldu unu göstermi tir.
Anahtar sözcükler: Pratisyen hekim, diyabet
Bildiriler
129
SA LIK
GÜCÜ STEM NDE BULUNAN VERENLER N VE STENEN SA LIK
GÜCÜNÜN ÖZELL KLER
Dr. Metin PIÇAKÇIEFE1
ERGÖR1
1
Yard. Doç. Dr. Yücel DEM RAL1
Doç.
Dr.
Alp
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı Anabilim Dalı
[email protected]
Amaç: Bu çalı mada, sa lık i gücü isteminde bulunan i verenlerin i kolu özellikleri,
istenilen sa lık i gücüne sunulun çalı ma ko ulları ve sa lık i gücünün mesleki
özellikleri incelenmi tir.
Gereç-Yöntem: Kesitsel çalı manın evrenini zmir
Kurumu’na sa lık
isteminde bulunan 14 i veren ve istenilen 48 sa lık i gücü olu turmu tur. 1
Nisan 2005 tarihleri arasında zmir
Kurumu’nda ki i gücü istemi
incelenmi tir. ncelenen toplam 492 i gücü istemi formu içerisinde 14 (%2.8)
gücü istemi formu bulunmu tur.
i gücü
Ocak-30
formları
sa lık i
Bulgular: Sa lık i gücü isteminde bulunan i verenlerin ço unlu u (%85.7) kamu,
%14.3’ü özel kurulu tur.
kolunun tamamı yurtiçinde bulunmaktadır. kolunun
%85.7’si üniversite, %7.1’i medikal, %7.1’i temizlik hizmetleri irketidir. stenilen sa lık
i gücünün %64.3’ü kar ılanmı tır. verenin sa lık i gücünü seçerken %92.9’u sözlü,
%7.1’i sözlü ve yazılı sınav yöntemini kullanmak istedi ini bildirmi tir. stenilen sa lık i
gücünün %77.1’i kadındır. Sa lık i gücünün çalı ma periyodunun %83.3’ü tam
zamanlı, %16.7’si vardiyalı, çalı ma eklinin %95.8’i geçici, %4.2’si sürekli, günlük
çalı ma saatlerinin ise %52.1’i 8.30-17.30 saatleri arasında olması istenmektedir.
Tamamına aylık asgari ücret ödemesi (Brüt: 488.7 YTL) ve sadece %12.5’ine sosyal
ödeme yapılacaktır. stenilen sa lık i gücünün %85.4’ü meslek yüksek okulu/üni.,
%14.6’sı sa lık meslek lisesi mezunudur. stenilen sa lık i gücünün %43.0’ı hem ire,
%21.5’i sa lık teknikeri, %7.1’i radyoloji teknikeri, %7.1’i diyetisyen, %7.1’i tıbbi
laboratuar teknikeri, %7.1’i tıbbi dokümantasyon teknikeri, %7.1’i eczacıdır. Sa lık i
gücünün tamamı mesle i okuldan ö renmi tir.
Sonuç: Sa lık i gücü istemin daha çok kamudan gelmesi, istenilen sa lık i gücünün
önemli bir bölümünün cinsiyetinin kadın olması, yüksek oranda geçici süreli ve dü ük
ücretle çalı tırılacak olması ara tırmanın en önemli sonuçlarıdır. Bu sonuçlar istenilen
sa lık i gücüne sunulan çalı ma ko ullarının iyi bir durumda olmadı ını göstermesi
açısından önemlidir.
Anahtar sözcükler:
sizlik, sa lık i gücü, i veren
Bildiriler
130
SA LIK MEMURLU U Ö RENC LER N N ZOFREN HASTALI I HAKKINDAK
B LG LER VE ZOFRENLERE KAR I TUTUMLARI
Ö r.Gör.Msc.Selma BA KURT
Ebru TUNALILAR
Balıkesir Üniversitesi Balıkesir Sa lık Yüksekokulu
[email protected]
Amaç: izofreni, ki inin duygu dü ünce ve davranı larında önemli de i ikliklere neden
olan, belirtileri ve seyri ki iden ki iye de i iklik gösteren, hastaların bir kısmında
iyile me ile bir kısmında ise toplumsal ili kiler ve entelektüel faaliyetlerde önemli
kayıplara yol açan bir ruhsal hastalıktır. Sa lık memurlu u bölümünde okuyan
ö rencilerinin izofreni hastalı ı ve izofrenler hakkındaki tutumlarını belirlemek
amacıyla yapılmı tır.
Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı ve kesitsel nitelikteki bu çalı ma Mayıs 2004 ile Aralık
2005 tarihleri arasında Balıkesir Üniversitesi Sa lık Yüksekokulu sa lık memurlu u
bölümünde e itim gören son sınıf ve 3. sınıf 63 ö renci ile yapılmı tır. Çalı ma için okul
idaresinden yazılı, ö rencilerden sözlü izin alınmı tır. Ki isel bilgilerden, izofren vaka
örne inden ve izofreni hastalı ı hakkındaki sorulardan olu mu anket formu
hazırlanmı . Ö rencilere 5 grupta sorular sorulmu ve likert tipi bir derecelendirme
sistemiyle hangi cümleye katıldıklarını belirtmeleri istenmi tir. Veriler SPSS istatistik
paket programında frekans da ılımları, aritmetik ortalama, standart sapma, ki-kare
testleri ile de erlendirilmi tir.
Bulgular: Çalı maya katılan 63 ö rencinin ya larının aritmetik ortalaması ve standart
sapması 22,92+1,48 dir. Cinsiyetlerine bakıldı ında %17,5’inin kız, %82,5’inin erkek
oldu u, %49,2’sinin son sınıf, %50,8’inin 3. sınıf ö rencileri oldukları saptanmı tır.
Ö rencilerin %76,2’sinin sa lık meslek lisesi mezunu, %84,1’i evde arkada ları ile
kalmaktadır. Ö rencilerin %76,2’sinin mesleklerini sevdikleri, %52,4’ünün okudukları
okulu sevdikleri tespit edilmi tir. Kendilerinde belirlenen ruhsal bir hastalık oldu unu
ifade edenlerin oranı %7,9 iken ailelerinde veya yakın akrabalarında ruhsal rahatsızlık
oldu unu belirtenler %9,5’dur. “ izofreni olanlar akıl hastasıdır.” cümlesine ö rencilerin
%28,6’sı çok katıldıklarını, %42,9’u katıldıklarını, %15,9’u pek katılmadıklarını, %12,7’si
katılmadıklarını belirtmi lerdir. “Hacı veya hocalar izofreninin geçmesini sa layabilir”
cümlesine katılımcıların %4,8’i katılmakta, %25,4’ü pek katılmamakta, %69,8’ı
katılmamaktadır. izofren bir ki i ile evlenebilirim.” cümlesine katılımcıların %1,6’sı çok
katılmakta, %15,9’u katılmakta, %11,1’ı pek katılmamakta, %71,42’ü katılmamaktadır.
“ izofren bir kom um olması beni rahatsız etmez.” cümlesine katılımcıların %1,6’sı çok
katılmakta, %36,5’ı katılmakta, %25,4’ü pek katılmamakta, %36,5’ı katılmamaktadır.
“ izofreni ilaçla tedavi edilebilen bir hastalıktır” cümlesine ö rencilerin %6,3’ü çok
katılmakta, %28,6’sı katılmakta, %38,1’i pek katılmamakta, %27,0’ı katılmamaktadır.
“Gitmesi gereken doktor” sorusuna ö rencilerin %1,6’sı sa lık oca ı doktoru, %96,8’i
psikiyatri doktoru eklinde yanıtlarken, %1,6’sı da doktora gitmesini gerektiren bir
durumun olmadı ını belirmi tir. Kendilerinde belirlenen ruhsal bir hastalık durumları ile
izofreninin ki ilik zayıflı ından kaynaklanması arasında istatistiksel olarak anlamlılık
saptanmı tır. Ruhsal bir hastalı ı olmadı ını belirten ö renciler
izofreninin zayıf
ki ilik yapısından kaynaklandı ına katılmamaktadır. p<0,05 (fisher’s exact test)
Ö rencilerin sınıfları ile izofren bir ki i ile evlenme durumları arasında istatistiksel
olarak anlamlılık saptanmı tır. Son sınıfların ço u
izofren bir ki i ile
evlenemeyeceklerini belirtmi lerdir p<0,05 ( fisher’s exact test ).
Sonuç: Ö rencilerin izofrenlere kar ı tutumlarının olumlu oldu u saptanmı tır.
Bildiriler
131
SA LIK OCA I BÖLGES NDE GEBELERDE DRAR YOLU ENFEKS YONUNU
BEL RLEME
Çetin GÜNDO DU* Emrah AKBAY*
Hakan AKYOL*
enay ÖZF DAN*
Hatice G RAY**
Guljan DÖNMEZ**
Alp ERGÖR***
*Hekim adayı, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi
**Ara tırma Görevlisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD.
*** Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı AD.
Amaç: Sosyoekonomik düzeyi dü ük bir bölgedeki gebe kadınlarda idrar yolu
enfeksiyonu sıklı ını, risk etmenlerini ve seçilen tanı yöntemlerinin tutarlılı ını
saptamaktır.
Gereç ve Yöntem: zmir li Uzundere Sa lık Oca ı Bölgesi’nde kesitsel analitik bir
çalı ma yapılmı tır. Ara tırmanın evreni Haziran-2005’te sa lık oca ı bölgesinde
ya ayan 73 gebedir. Tüm gebeler çalı maya alınmı , 66 (%90.4) gebeye ula ılmı tır.
YE varlı ı klinik belirti, piyüri varlı ı ve daldırma çubu u ile idrarda nitrit ve lökosit
esteraz pozitifli i bulgularının üçünün birden pozitif olması ile saptanmı tır. Seçilen
tanı yöntemine göre her bir bulgunun tutarlılı ı ara tırılmı tır. Veri Ki-kare testi
kullanılarak çözümlenmi , p< 0.05 anlamlı kabul edilmi tir.
Bulgular: Gebelerin %80.3’ü 20–34 ya grubunda, %80.2’si ilkö retimi bitirmi ,
%18.2’si resmi olarak evli de il, %98.5’i ev kadınıdır. %42.6’sının hane geliri asgari
ücret ve altındadır. %63.6’sı istemli gebeliktir, %31.8’inin ilk gebeli idir, %89.4’ü
gebelikte sa lık kontrollerine düzenli gitmektedir, %36.4’ü gebeli inde sigara
içmektedir, %48.5’inin gebeli inde en az bir sa lık sorunu olmu tur. Bu gebeli inde
antibiyotik kullanan 16 (%24.2) gebenin, 13’ü (%19.7) YE nedeni ile kullanmı tır. Tanı
koydurucu üç bulgunun pozitifli i ile (klinik belirti, nitrit-lökosit esteraz pozitifli i, piyüri
varlı ına) 31 (%47.0) gebede YE saptanmı tır. u anki gebeli i ilk gebelik olan, evlilik
süresi 1 yıl ve altında olan gebelerde YE sıklı ı anlamlı olarak daha yüksektir. Di er
özelliklerin YE varlı ını etkilemedi i saptanmı tır. Her üç bulgunun birlikte pozitifli i
tanı koydurucu olarak alınarak, klinik belirti, nitrit-lökosit esteraz pozitifli i ve piyüri
bulgularının duyarlılı ı sırayla yüzde 62.8, yüzde 92.9, yüzde 79.5; seçicili i yüzde
86.3, yüzde 86.8, yüzde 100.0 bulunmu tur.
Sonuç: Gebelerde idrar yolu enfeksiyonu sıklı ı yüksektir. Sa lık ocaklarında özellikle
ilk kez gebe olan yeni evli kadınlar erken dönemde enfeksiyon için ara tırılmalıdır.
Bakteriyolojik inceleme pahalı ve zaman kaybettirici oldu undan gebelerin klinik
belirtilerinin saptanması ve idrar analizlerinin yapılması sa lık oca ı ko ullarında yeterli
ve yararlıdır.
Anahtar sözcükler: gebe kadınlar, idrar yolu enfeksiyonu, görülme sıklı ı, idrar
mikroskopisi, daldırma çubu u
Bildiriler
132
SA LIK OCA INA BA VURAN 0-6 YA GRUBU ÇOCUKLARIN KAYITLARININ
NCELENMES ; FETH YE I NO’LU SA LIK OCA I ÖRNE
*Hülya BAYBEK
ENOL
*Arzu KIVRAK
** brahim KILIÇ
** Turgay
* Mu la Üniversitesi, Fethiye Sa lık Yüksekokulu, Ö retim Elemanı
**Mu la Üniversitesi, Fethiye Sa lık Yüksekokulu, III. Sınıf Sa lık Memurlu u Ö rencisi
Amaç: Ara tırma Temel Sa lık Hizmetlerine ba vuran 0-6 ya grubu çocukların
hastalık tanılarının incelenmesi amacıyla tanımlayıcı ve kesitsel olarak planlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Çalı manın evrenini Fethiye I. No’lu Sa lık Oca ına ba vuran 0-6
ya grubu çocukların poliklinik kayıtları olu turmu ; kesitsel örneklem belirleme metodu
kullanılarak 1 Mart 2005 ve 31 Mart 2005 tarihleri arasında ba vuran 178 çocuk
örnekleme alınmı tır. Ara tırmadan önce kurum yetkililerinden yazılı izin alınmı tır.
Ara tırmada kayıt tarama yöntemi kullanılmı tır. Veri bilgisayar ortamında SPSS 10.0
paket programı kullanılarak frekans hesaplamaları yapılarak de erlendirilmi tir.
Bulgular: Çalı mada hastaların %51.1’inin kız oldu u; çocukların ya larının en fazla
(%21.3) 1-2 ya , en az (%1.1) 0-1 ay grubunda oldu u; %93.8’inin Fethiye merkezde
ikamet etti i belirlenmi tir. Hastaların te hisleri incelendi inde birinci sırada %46.1 oran
ile Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu (ÜSYE) tanısı ikinci sırada ise %9 oran ile Alt
Solunum Yolu Enfeksiyonu (ASYE) tanısı aldıkları tespit edilmi tir. Kontrol amacıyla
Sa lık Oca ına ba vurma oranı ise %4.5 olarak belirlenmi tir. Hastalık tanılarının
cinsiyetlere göre da ılımın incelenmesinde ÜSYE’nin %53.6 oranında kızlarda, %46.4
oranında erkeklerde görüldü ü; ASYE ise %68.75 oranında kızlarda, %31.25 oranında
erkeklerde görüldü ü tespit edilmi tir. Hastalık tanılarının ya alara göre da ılımın
incelenmesinde ÜSYE’nin ve ASYE’nin 1 ya ına kadar olan dönemde daha az oranda
görüldü ü belirlenmi tir. Hastaların sosyal güvence da ılımları incelendi inde en fazla
(%28.7) Emekli Sandı ı güvencelerinin bulundu u, hiçbir sosyal güvencenin
bulunmama oranının ise %15.2 oldu u tespit edilmi tir.
Bildiriler
133
SA LIK OCAKLARINDA ORTAMI VE
YA AMINA A T R SKLER N
DE ERLEND R LMES
Nurcan Kolaç
Marmara
Ay e Yıldız
Üniversitesi
Saime Erol
Hem irelik
Yüksekokulu
Sultan Babayi it
Halk
Sa lı ı
AD
Amaç: Tunceli l Merkezi’nde bulunan Sa lık Ocakları ve AÇSAP Merkezlerinde
çalı an personelin son bir yıl içinde i ortamı ve i ya amına ait en sık kar ıla tıkları
riskler ve sa lık sorunlarının tanımlamak amacıyla yapılmı kesitsel türde bir
çalı madır.
Gereç ve Yöntem: Ara tırma, Tunceli l Merkezi’nde bulunan Merkez, Atatürk,
Cumhuriyet Sa lık Ocakları ile Ana Çocuk Sa lı ı ve Aile Planlaması merkezinde
çalı an tüm sa lık personeli ve di er çalı anlarından 74 ki iyi kapsamaktadır. Evrenin
tamamına ula ılması hedeflenmi tir. Ancak çalı manın yapıldı ı 2004 yılı yaz
aylarında personelin senelik izinde bulunması nedeniyle evrenin tamamına
ula ılamamı tır. Sa lık ocaklarında 42, AÇSAP Merkezinde ise 18 ki i olmak üzere
toplam 60 ki i çalı manın örneklemini olu turmu tur.Veri anket formu ile toplanmı tır.
Çalı anların sosyodemografik özelliklerini tanımlamak için 5, çalı ma çalı ma ortamına
ait riskler için 11, çalı ma ya amına ait riskler için15, son bir yıl içinde bula ıcı
hastalı a yakalanma durumları, kullandıkları ki isel koruyucular dinlenme süreleri ve
mesleki risklere yönelik e itim alma durumlarını içeren toplam 36 soru yer almı tır.
Anket formları sa lık personelinden izin alındıktan sonra da ıtılmı ve 1-2 hafta sonra
toplanmı tır. Ara tırmanın ba ımlı de i keni çalı ma ortamı ve çalı ma ya amına ait
riskler ve bunlarla kar ıla ma durumlarıdır. Ba ımsız de i kenler ise sa lık
çalı anlarının ya , cinsiyet, meslek, medeni durum ve meslekte çalı ma süresi olarak
belirlenmi tir. Veri SPSS 13.0 paket programında de erlendirilmi tir. statistiksel
de erlendirmede yüzdelik ve ki-kare testleri kullanılmı tır.
Bulgular: Ara tırmaya katılanların %80 '
i kadındır .%48.3 '
ü 35ya ve üstündedir.
%78.3'
ü 10 yıldan daha uzun süredir meslekte görev yapmakta olup %85'
i evlidir.
Çalı anların %45'
i ebe, %26.7 si hem ire, %10.7'
si sa lık memuru %6.7 '
si doktor
%10.0 ise di er sa lık çalı anlarıdır. Çalı anların i yeri ortamında son bir yılda
kar ıla tıkları risk ve sa lık sorunları de erlendirildi inde %58.3'
ü hasta yakınları
tarafından sözlü saldırıya, %13.3'
ü hasta yakınları tarafından fiziksel saldırıya, %15 '
i
çalı ma arkada ları tarafında sözlü iddete, %5.0 ise çalı ma arkada ları tarafında
fiziksel iddete maruz kalmı tır. Çalı anların %55'
i ev ziyaretleri sırasında ya da
meslekle ilgili bir görev sırasında karda dü me ve kayma riski ya amı tır. %26.7'
si
mesleki çalı ma sırasında so ukta kalma, %8.3'
ü kırık, burkulma gibi yaralanmalar,
%51.7'
si
ev
ziyaretleri
sırasında
hayvan
saldırısına
maruz
kalmı tır.
Sa lık çalı anlarının %38.3'
ü i sırasında ilaç ve bazı kimyasal maddelerin
vücut alanlarına sıçradı ını ,%31.7'
si batıcı delici aletlerle yaralandı ını ifade
etmi tir.Çalı anların çalı ma ya amında en sık kar ıla tıkları risk ve sa lık sorunlarının
ba ında %71.7 ile stres gelmektedir. %70'
i monoton çalı ma, %46.7'
si bula ıcı hastalık
, %51.7'
si so ukta çalı ma, %45'
i sıcakta çalı ma, %33.3'
ü ya murlu, havalarda
çalı ma, %30'
u uzun süre yaya yürüme, %25'
i ergonomik olmayan i araçlarını
kullanmak %18.3'
ü iddet saldırı gibi risklerle sık kar ıla tıklarını ifade etmi lerdir.
Çalı anların %11.7 '
si mesle e ba lı olarak bula ıcı hastalık geçirmi tir. Bula ıcı
hastalık geçirdi ini ifade edenler arasında hepatit geçirenlerin oranı %6.7’dir.
Sonuçlar: Sa lık Oca ı ve AÇSP merkezlerinde çalı an personelin mesleki risk ve
sa lık sorunlarının yüksek sıklıkta saptanmı olması bu konuda yapılacak daha geni
ara tırmalar
sonucunda
sa lı ın
korunması
ve
geli tirilmesi gereklili ini
dü ündürmü tür.
Anahtar sözcük: Sa lık oca ı, çalı ma ya amı, risk
Bildiriler
134
SA LIK YÜKSEKOKULU 1. VE 4. SINIF Ö RENC LER N N LET M BECER LER
VE STRESE KAR I GÖSTERD KLER TEPK LER ARASINDAK L K N N
DE ERLEND R LMES
*Saba YALÇIN
* nci AÇIKGÖZ
**Nezihe Nuray ERDO AN
*Ankara Üniversitesi Cebeci Sa lık Yüksekokulu Ö retim Elemanları
**Ankara Üniversitesi Cebeci Sa lık Yüksekokulu 3.Sınıf Ö rencisi
Amaç:E itim, sa lıklı psikolojik geli im ile bir bütündür. E itimde ba arı için etkili
ileti im kurmanın ve stresle ba etmenin önemi büyüktür. Stres yönetiminde pozitif
dü ünme ve ileti imde empatik anlayı ı sa layan aktif dinlemenin esas alındı ı açık ve
saygılı etkile im kurmak temel faktörlerdir. Okula yeni ba layan 1. sınıf ö rencilerinde
yeni bir çevreye uyum, mezuniyet a amasına gelen son sınıf ö rencilerinde ise
gelecekle ilgili kaygılar yo un ya andı ından, bu sınıflarda ö renim gören ö rencilerin
ileti im becerileri ve strese kar ı gösterdikleri tepkilerin incelenmesi önemlidir.
Ara tırma, bu nedenle sa lık yüksekokulu 1. ve 4. sınıf ö rencilerinin ileti im
becerilerini belirleyerek, kurdukları etkile im tarzları ile stres yönetimi yakla ımları
arasındaki ili kiyi de erlendirmek amacıyla yapılmı tır.
Gereç ve Yöntem: Ara tırmaya, Ankara Üniversitesi Cebeci Sa lık Yüksekokulu’nda
2004 - 2005 e itim-ö retim yılında, 1. ve 4. sınıf hem irelik ve ebelik bölümlerinde
ö renim gören 170 ö renci katılmı tır. Kendine güvenli, iyimser, güvensiz, boyun e ici
ve sosyal deste e ba lı yakla ımlardan hangisinin kullanıldı ını ölçen stresle ba etme
ölçe i “30” sorudan olu maktadır. 31 sorudan meydana gelen ki iler arası ölçe i ise
açık, saygılı, ben-merkezli ve küçümseyici ileti im becerilerini ölçmektedir. ki sınıf
arasındaki farklılı ı belirlemek için “t” testi, de i kenler arasındaki ili kiyi
de erlendirmek için korelasyon analizi kullanılmı tır.
Bulgular: Ö rencilerin %88.82’si kendine güvenli, %81.76’sı iyimser, %82.35’i sosyal
deste e ba lı ileti imleri kullanmaktadır. %87.65’i açık, %85.29’u saygılı, % 0.58’i benmerkezli, %3.52’si küçümseyici ileti im kurmaktadır. Sosyal destek arama ve saygılı
ileti im bakımından 1. ve 4. sınıf arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark
bulunmu tur( p< 0.05 ).
Ayrıca kendine güvenli ve iyimser yakla ım ( r =0.51 , p < 0.05 ), kendine güven ve
boyun e ici yakla ım ( r = - 0.20 , p < 0.05 ), iyimser ve kendine güvensiz yakla ım ( r
= - 0.36 , p <0.05 ), kendine güvensiz ve boyun e ici yakla ım ( r = 0.40 , p < 0.05 )
arasında anlamlı bir ili ki elde edilmi tir.
Sonuç: 1. ve 4. sınıf ö rencileri arasında görülen anlamlı farlılık, 1. sınıftan itibaren
dersler ve seminerlerde, ba arının temelinde pozitif dü ünmenin yer aldı ını
ö renmelerine, stres kar ısında kendine güvenli olmanın,ileti imde saygılı olmanın
önemini anlamı olmalarına ba lanabilir.
Bu etkinliklerin yo unla tırılarak sürdürülmesi, ö rencilerin ruh sa lı ı ve e itimde
ba arının sa lanması bakımından çok önemlidir.
Bildiriler
135
SA LIK YÜKSEKOKULU HEM REL K/EBEL K BÖLÜMÜ Ö RENC LER N N
S GARA KULLANMA DURUMLARI VE BUNU ETK LEYEN ETMENLER N
BEL RLENMES
Doç.Dr.Yurdagül Erdem*, Ö r.Gör. nci Açıkgöz*, Ö r.Fatma Polat*, Ö r.N.Nuray
Erdo an*
*Ankara Üniversitesi Cebeci Sa lık Yüksekokulu
Amaç: Toplumda yaygın olan sigara kullanma alı kanlı ının üniversiteye yeni gelen
birinci sınıf ö rencileri ve dört yıl sa lık e itimi almı son sınıf ö rencilerinin sigara
kullanma durumu ve bunu etkileyen etmenlerin belirlenmesi amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Ara tırma, Ankara Üniversitesi Cebeci Sa lık Yüksekokulu 110
birinci sınıf ö rencisinin 97’si ve 125 son sınıf ö rencisinin 88’i olmak üzere toplam 185
ö renci üzerinde yapılmı tır. Veri ara tırmacılar tarafından olu turulan 19 sorulu anket
formu ile toplanmı tır. Verilerin de erlendirilmesinde tanımlayıcı istatistikler ve ki-kare
testleri kullanılmı tır.
Bulgular: Ara tırmaya katılan ö rencilerin, tamamı kız olup, %52.4’ünü birinci sınıf,
%47.6’sını son sınıf ö rencileri olu turmu tur. Birinci sınıf ö rencilerinin %15.5’i
(n=15); son sınıfların %22.7’si (n=20) halen sigara kullanmaktadır. Son be yıldır
birlerin %10.3’ü (n=10), son sınıftakilerin %19.3’ü (n=17) sigara içmektedir. Sigara içen
ö rencilerin %8’i 15-17 ya ları arasında, %11.9’u 18 ya sonrası sigara içmeye
ba lamı lardır. Ö rencilerin %24.3’ü çevre etkisi, %10.4’ü bir gruba ait olma, %8.3’ü
merak, %6.9’u ailede sigara içenlerin olması, %17.4’ü sıkıntılarını giderme, %12.5’i
çalı ma hayatı ile okul e itimini bir arada yürütme stresi, %6.9’u kurallara kar ı gelme
nedeniyle sigara içmeye ba lamı lardır. Birinci sınıfta olan ö rencilerin %15.8’i (n=2)
sigarayı ilk fırsatta bırakmayı dü ünürken, son sınıfların, %33.3’ü (n=7) bırakmayı
dü ünmektedir. Birlerin %84.9’u (n=82), son sınıfların %75.7 (n=67) sa lıkla ilgili bir
okulda okuyor olmalarının sigara kullanma durumlarını etkilemedi ini belirtmi lerdir.
Tüm ö rencilerin %14’ünün annesi, %43.8’inin babası, %30.3’nün karde i sigara
içmektedir. %55.7’si “Tütün ve tütün mamullerinin zararlarının önlenmesi”ne ili kin
yasayı bilmekte ve %76.2’si yasanın etkili olmadı ını dü ünmektedirler. Ö rencilerin
%88.6’sı sigara paketleri üzerindeki yazıların caydırıcı etkisi olmadı ını
belirtmektedirler. Sa lıkla ilgili bir okulda okuma ile son 5 yıldır sigara kullanma
arasında; sigaraya ba lama ya ı ile sigaraya ba lama etkenleri arasında; sigara
kullananlar ile kaldıkları yer arasında; bo zaman u ra ıları ile son 5 yıldır sigara
kullanma durumları arasında; sınıflar ile son 5 yıldır sigara kullanmaları arasında farkın
anlamlı oldu u bulunmu tur(p<0.05).
Sonuçlar: Tüm ö rencilerin %38.3’ü (n=35) halen sigara kullanmaktadır. Ö rencilerin
%29.6 ‘sı son 5 yıldır sigara içmektedir. Bu bulgu ö rencilerin lise yıllarında sigara
içmeye ba ladıkları ve halen sürdürdüklerini göstermektedir. Zaten birinci sınıf
ö rencilerinin %84.9’u, son sınıf ö rencilerinin %75.7’si sa lıkla ilgili bir okulda okuyor
olmalarının sigara kullanma durumlarını etkilemedi ini belirtmi lerdir. Bu durumda
sigara ile ilgili e itim çalı malarının ortaö retim döneminden ba layarak yapılması
gereklidir.
Anahtar sözcükler: Sigara, adölesan, hem irelik, ebelik
Bildiriler
136
SA LIK YÜKSEKOKULU Ö RENC LER N N SÜREKL E T ME L K N
GÖRÜ VE DÜ ÜNCELER N N BEL RLENMES
Yrd.Doç.Dr. Zeliha KOÇ
Ö r.Gör.Zeynep SA LAM
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sinop Sa lık Yüksekokulu
Amaç: Bu çalı ma e itim süreci içerisindeki hem ire ö rencilerin
mezuniyet
sonrasında yapılacak olan sürekli e itim çalı malarına ili kin görü ve dü üncelerini
belirlemek amacıyla gerçekle tirilmi tir.
Gereç ve Yöntem: Ara tırma 1-28 ubat 2006 tarihleri arasında gerçekle tirilmi tir.
Çalı manın örneklemini Sa lık Yüksekokulunda okumakta olan toplam 146 hem irelik
ö rencisi olu turmu tur. Veriler ara tırmacılar tarafından geli tirilen bir anket formu
aracılı ı ile toplanmı tır. Anket formunda ö rencilerin sosyo-demografik özelliklerini
belirlemeye yönelik sorular ile sürekli e itime ili kin dü üncelerini belirlemeye yönelik
30 ifadeye yer verilmi tir. Elde edilen veriler yüzdeleme yöntemi
kullanılarak
de erlendirilmi tir.
Bulgular:Ö rencilerin %43.2’sinin sürekli e itimi ya am boyu e itim olarak
tanımladıkları, %83.6’sının sürekli e itimin tüm sa lık bakım profesyonellerine
uygulanmasını istedikleri, %98.6’sının sa lık alanında sürekli e itimin zorunlu olmasını
gerekti ini dü ündükleri ve bunun nedeni olarak da %69.2’sinin bilgilerin bilimsel ve
teknolojik ilerlemelere ba lı olarak geçerlili ini yitirdi ini belirttikleri, %99.3’ünün
mezuniyet sonrasında mesleki kongre, sempozyum ve seminerlere katılmayı
istediklerini, %95.9’unun mezuniyet sonrasında mesleki bir dergiye abone olmayı
istediklerini ifade ettikleri ve %100’ünün de mezuniyet sonrasında ara tırma yapmak
istedikleri ortaya çıkarılmı tır. Ayrıca ö rencilere sürekli e itimle ilgili olarak 30 ifade
verilmi ve ifadelere verilen cevaplar do rultusunda ö rencilerin %82.2’sinin sürekli
e itimin hızlı de i en sa lık bakım sistemlerinde geli en rollere uyumu hızlandırdı ı,
%82.9’unun geli en teknolojiye, toplumun ihtiyaçlarına göre bilginin geli tirilmesini
sa ladı ı, %89.0’ının bilinçli meslek üyelerinin yeti tirilmesini destekledi i, %78.8’inin
mesleki alanda ara tırma ve incelemeye yönelik çalı malara kar ı ilgi uyandırdı ı,
%83.6’sının da verilen hizmetin kalitesini yükseltti i görü lerine tamamen katıldıkları
saptanmı tır.
Sonuç: Elde edilen veriler do rultusunda sa lık yüksek okulu ö rencilerinin büyük
ço unlu unun temel e itim sürecinden sonra kongre, sempozyum, seminer ve
kurslara katılmayı dü ündükleri, yüksek lisans ve doktora yapmak istedikleri, u anda
ö rencilerin çok az bir bölümünün mesleki bir dergiye abone olmalarına kar ın mezun
olduktan sonra yarıdan fazlasının mesleki bir dergiye abone olmayı dü ündü ü ve
sürekli e itime ili kin dü üncelerinin de olumlu oldu u belirlenmi tir.
Bildiriler
137
SA LIK YÜKSEKOKULUNDA Ö REN M GÖREN Ö RENC LER N MENSTRUAL
H JYEN LE LG L B LG VE TUTUMLARININ BEL RLENMES
*Gülten Yazıcı
*Semra Kocaöz
**Sinem Güven
**Cemile Kırkpınar
**Gül ah Karaduman
**Yıldız Çetinta
*Ankara Üniversitesi Cebeci Sa lık Yüksekokulu Ö retim Elemanları
**Ankara Üniversitesi Cebeci Sa lık Yüksekokulu Ebelik Programı 4.Sınıf Ö rencileri
Amaç: Ankara Üniversitesi Sa lık Yüksekokulunun kadın-do um dersini almamı
ö rencilerinde, menstrual hijyen konusunda bilgi ve tutumlarını de erlendirmek
amacıyla tanımlayıcı olarak planlanmı tır.
Yöntem: Veri, ara tırmacılarca geli tirilen 38 sorulu açık uçlu ve çoktan seçmeli
soruların yer aldı ı anket formu ile toplanmı tır. Ankette, sosyo-demografik özellikler,
kadın genital organları, menstrual siklus ve mensrual hijyene ili kin bilgi ve tutumlarını
içeren sorular yer almaktadır. Veriler bilgisayarda sıklık, ki-kare testleri kullanılarak
analiz edilmi tir.
Bulgular: Ara tırmaya katılan ö rencilerin %70.2’si birinci sınıf olup, %59.7’si 19 ya ın
altındadır. %84.7’sinin annesi ev hanımı ve annelerinin %56.5’i ilkokul mezunudur.
%95.2’si menstruasyonla ilgili bilgi almı ve %76.3’ünde bu bilgi menstruasyon
görmeden önce verilmi tir. %74.6 anne ya da kız karde tarafından,%14.4’ü okul,
%8.5’i ise arkada ları tarafından bilgilendirilmi tir. Menarj gördüklerinde %60.8’i
normal kar ıladıklarını %16.5’i korktuklarını belirtmi tir. %39.1’i kadın genital
organlarının isimlerini, %85.5’i ovulasyonun overlerde oldu unu, %54’ü ovülasyon
zamanını, %58.1’i adet kanamasının vücudun hangi organında oldu unu, %95.2’si kaç
günde bir adet görüldü ünü do ru olarak yanıtlamı tır. Menstruasyon sırasında 87.1’i
ayakta du
eklinde banyo yapması, %86.3’ü pamuklu iç çama ırı kullanması
gerekti ini belirtmektedir. Taharetlenme eklini %35.5’i, menstruasyon sırasında ped
de i imini %67.6’ı, iç çama ırlarını de i tirme sıklı ını %53.2’i bilmemekte ve %59.7’i
genital bölge hijyeni için sabun kullandıklarını belirtmektedirler. Ö rencilerin
% 80.6’ı akıntı nedeni ile en az bir sorun ya adı ını belirtmesine ra men, %72.6’sı bu
soruna yönelik herhangi bir ey yapmadıklarını belirtmi lerdir. Ö rencilerin % 76.3’ü
mentruasyon görmeden önce bilgilendirilmi olmalarına ra men taharetlenme eklini,
mentruasyon sırasında ped de i im sıklı ını, iç çama ırlarını de i im sıklı ını
bilmemektedir. Büyük bir ço unlu u akıntı nedeni ile en az bir sorun ya amasına
ra men soruna yönelik herhangi bir ey yapmadıklarını (%72.6) belirtmi tir.
Ö rencilerin istendik davranı larının desteklenmesi, eksik bildikleri konularda da
e itilmeleri önerilebilir.
Bildiriler
138
SALGINLARDA SA LIK ÇALI ANLARININ VE D ER KAMU GÖREVL LER N N
E T M ; KASTAMONU DENEY M
Esin Kulaç*
Cengiz Büyükkapucu*
Ahmet Can Bilgin*** Vedat Dilsizo lu*
Bülent ahin**
Özkan Boyraz*
Mustafa Tekin*
*Kastamonu l Sa lık Müdürlü ü, **Kastamonu Münif slamo lu Devlet Hastanesi,
*** zmir Kar ıyaka 3 No’lu Sa lık Oca ı
Amaç: Bu çalı mada, 2005–2006 yılları arasında Kastamonu li’nde kar ıla ılan
zoonotik salgın hastalıklarda yürütülen e itim çalı maları irdelenmi tir.
Gereç ve Yöntem:
1. E itimlerin yapılaca ı gruplar belirlendi.
Sa lık Personeli: üpheli/kesin insan ve hayvan olgularının bulundu u bölgelerde
sa lık oca ı ve ikinci basamak sa lık personeli öncelendi. Hekimlere ve yardımcı
sa lık personeline, e itimlerin içeri inin farklı olması gerekti i dü üncesiyle ayrı
oturumlar yapıldı. Di er Kamu Görevlileri: Kaymakamlar, belediye ba kanları,
muhtarlar, yerel medya çalı anları
2. E itim yöntemine ve e itim araçlarına karar verildi
l merkezinde yapılacak e itimlerde konferans ve serbest tartı ma, yerinde e itimlerde
grup e itimi yapıldı.
3. E itim içerikleri belirlendi
Gruplar için ayrı ayrı mesajlar ve bu mesajlar do rultusunda e itim içerikleri belirlendi.
Her bir grubun sorumlulukları, önce ilgili mevzuatlara göz atılarak son söz olarak not
edildi.
Sa lık personeli e itimi: Sa lık grup ba kanlarına yapılan e itimlerde; sa lık
kurumlarında alınması gereken önlemler, bildirim sisteminin önemi, sa lık ocaklarının
gereksinimlerinin yakın takibi, üpheli ve kesin olguların yakınlarının sa lık ocakları
tarafından bilgilendirilmesi ve ate açısından yakın takibinin sa lanmasının önemi
vurgulandı.
Di er sa lık personeline yapılan e itimlerde; (hekimlere yapılan e itimlerde daha
ayrıntılı olmak üzere) hastalı ın ayrıntılı tanıtımı, tanı ve laboratuarda özellikle tanı için
örneklerin alınmasında dikkat edilmesi gereken noktalar, spesifite/ sensitivite
kavramlarının aktarılması, kayna ın belirlenmesi için ayrıntılı epidemiyolojik öykünün
önemi, hastalarla temas sonrası alınması gereken önlemler vurgulandı.
Di er kamu personeli e itimi: Bu e itimlerde kontrollü panik olu turulmaya çalı ıldı.
Kaymakamlara yapılan e itimlerde; her ilçede ilçe hıfzıssıhha kurullarının toplanması, il
çapındaki tüm muhtarların katılaca ı muhtarlara yönelik bilgilendirme toplantısına tam
katılımın sa lanması vurgulandı.
Muhtarlara yapılan e itimlerde; halka bilgi verilmesi, halka yönelik bro ürlerin da ıtımı,
yakınması olan kimselerin sa lık ocaklarına ba vurunun sa lanması vurgulandı.
Belediye ba kanlarına yapılan e itimlerde; hayvan pazarlarına hayvan giri leri
sırasında ilaçlamanın yapılması ve denetimi, suların klorlanmasına gerekli özenin
gösterilmesi vurgulandı. Yerel medyaya yapılan e itimde; ilimizdeki son durum ve
basına dü en görevler vurgulandı.
4. E itimi verecek ekip belirlendi
Tüm e itimlerde, halk sa lı ı uzmanı, enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji
uzmanı, bula ıcı hastalıklar ube müdürü, istatistik ube müdürü yer aldı.
Sonuç: Bu dönemde ilimizde kar ıla tı ımız tüm salgınlarda, nicel olarak e it kalitede
e itim verilememi tir. Asıl sorun, genel olarak ola an dı ı durumlara hazırlıklı olup
olmamaktan kaynaklanmaktadır. Özelde salgın hastalıklara genelde ise tüm ola andı ı
durumlara hazırlıklı olmak, bu alanda yeti mi ve yerinde müdahale yapabilecek insan
gücüne ve yerel olanaklara ba lıdır.
Anahtar sözcükler: salgın, e itim
Bildiriler
139
MAN SA L SPORCU E T M MERKEZ NDE Ö REN M GÖREN JUDOCU Ö RENC LER N
BESLENME VE SA LIK DURUMLARININ GEL T R LMES PROJES , 2005
*Saime ERLER,*Cansel SAVRAN ORAL,*Tuncay ÖZER, *Elif ÖZCAN,**Zülal ÇÖLLÜ, Ahmet
Turan KARAKU , ***Sıdıka ÇINAR
*Manisa Sa lık Müdürlü ü E itim ubesi
** Manisa Moris inasi Uluslararası Çocuk Hastanesi
*** Manisa Ruh Sa lı ı ve Hastalıkları Hastanesi
AMAÇ:. Proje Manisa ilinde Sporcu E itim Merkezinde ö renim gören judocu ö rencilerin
beslenme ve sa lık durumlarının geli tirmeyi amaçlamaktadır.
YÖNTEM: Sa lık Bakanlı ı ve Gençlik Spor Genel Müdürlü ü arasında gerçekle tirilen protokol
gere i sporcu e itim merkezlerinde ö renim gören sporcu ö rencilerin beslenme ve sa lık
durumlarının geli tirilmesi amacı ile bir proje ba latılmı tır. l Sa lık Müdür Yardımcısı ve
Diyetisyenden olu turulan bir ekip Sa lık Bakanlı ı ve Gençlik Spor Genel Müdürlü ü
tarafından Ankara ve Mu la illerinde düzenlenen toplantılara katılmı ve sonrasında, Sa lık
Müdür Yardımcısı, E itim ube Müdürü, Psikolog, Diyetisyen ve Hem ireden olu an bir il e itim
ekibi olu turmu lardır. ldeki Sporcu E itim Merkezi gündüzlü olup, 35 adet judocu ö renci
bulunmaktadır. E itim ekibi 11.03.05 tarihinde lde yapılan judo kar ıla malarına gidip
ö rencilerin aktivite durumlarını gözlemi ve judo sporu hakkında bilgi edinmi lerdir. 28.03.0515.04.05 tarihleri arasında sporcu ö rencilerin gereksinimleri do rultusunda diyetisyenler
tarafından 5 ayrı modül halinde Beslenme E itim Sunumları hazırlanmı tır. 19.04.05 tarihinde
ö rencilerin fiziksel muayeneleri, di muayeneleri ve kan ve idrar tetkikleri Manisa Merkez 9
Numaralı Sa lık Oca ında, gaita tetkikleri ise Manisa Moris inasi Çocuk Hastanesinde
yapılmı tır. 22.04.05 tarihinde sporcu ö rencilerin aileleri Gençlik Spor l Müdürlü ünde
düzenlenen bir toplantıya davet edilmi , aynı gün içerisinde e itim ekibi tarafından ö rencilere
psikolojik testler ve besin tüketim anketleri uygulanmı , her ö rencinin ailesi ile tek tek
görü ülerek konunun önemi ve uygulanacak proje ailelere anlatılmı tır. Ö rencilerin
Antrepometrik (deri kıvrım ölçüleri) ölçümleri ise 03.05.05-04.05.05 tarihlerinde Celal Bayar
Üniversitesi Beden E itimi ve Spor Yüksek Okulunda yaptırılmı tır. 11.05.05 tarihinde sporcu
ö rencilere “Sporcularda Yeterli ve Dengeli Beslenme” konulu I.E itim Modülü, performanslarını
arttırtmak için nasıl sa lıklı beslenmeleri gerekti ini ö retmek amacı ile; 18.05.05 tarihinde
“Sporcularda Besin Ö eleri Gereksinimleri ve levleri” konulu ve hangi besin ö elerini ne
miktarda tüketeceklerini ve i levlerini ö retmeyi amaçlayan II. E itim Modülü; 25.05.05 tarihinde
“Sporcularda Sıvı Tüketimi” konulu ve sıvı tüketiminin önemini anlatmayı amaçlayan III.E itim
Modülü; 01.06.05 tarihinde “Müsabaka Dönemi Beslenme” konulu ve yarı ma öncesi, sırası ve
sonrası beslenme özelliklerini anlatmayı amaçlayan IV.E itim Modülü; 08.06.05 tarihinde ise
“Sporcu Çocuklarda Vücut A ırlı ının Denetimi” konulu ve uygun vücut a ırlı ının korunmasının
önemini kavratmayı amaçlayan V.E itim Modülü anlatılmı tır. E itimler interaktif e itim teknikleri
kullanılarak gerçekle tirilmi ve her modülün ba ında ön test ve sonunda son test uygulanarak
e itimin verimlili i de erlendirilmi tir. E itimler öncesi ve sonrası bir günü hafta sonuna gelecek
ekilde üç günlük besin tüketim sıklı ı formları ö rencilere doldurtulmu tur.
BULGULAR: E itimlere sporcu ö rencilerin tamamı katılmı tır. Ö rencilerin %57’si kız,%43’ü
erkek olup, %23’ü 16-14 ya grubunda, %66’sı 13-11 ya grubunda ve %11’i 10-8 ya
grubundadır. I.modülün ön test ba arı ortalaması %64.8, son test ba arı ortalaması %63.4; II.
modülün ön test ba arı ortalaması %69.1, son test ba arı ortalaması %89,1; III. modülün ön test
ba arı ortalaması %77.5, son test ba arı ortalaması %94.2; IV. modülün ön test ba arı
ortalaması %75.8, son test ba arı ortalaması %94.5 ve V.modülün ön test ba arı ortalaması
%75.5, son test ba arı ortalaması %96.2 olarak bulunmu tur.
SONUÇ: E itimlere ba lamadan önce yapılan testlerde gelece in milli sporcularının beslenme
alı kanlıklarının yeterli olmadı ı, ihtiyaçları do rultusunda beslenmedikleri ve dengeli beslenme
konusunda bilgi sahibi olmadıkları gözlenmi tir. E itimler sonrasında yapılan testlerde sporcu
çocukların birço unun beslenme alı kanlıklarının de i tirdikleri ve aktivite durumlarına göre
beslenmeye özen gösterdikleri tespit edilmi tir. Sporcu çocukların beslenme alı kanlıklarına,
ailelerin sosyoekonomik ve sosyokültürel durumlarının etkili oldu u görülmü tür Bu çocuklara
devlet tarafından bir fon ayrıldı ında spor dallarında ve fiziksel olarak geli imlerinin daha iyi
olaca ı dü ünülmektedir.
Bildiriler
140
KEND KEND NE MEME MUAYENES UYGULAMA H ZMET Ç VE HALK
E T MLER N N DE ERLEND R LMES , MAN SA 2002-2003
*Cansel SAVRAN ORAL
*Saime EM RLER
*Manisa Sa lık Müdürlü ü E itim ubesi
*Elif ÖZCAN *Tuncay ÖZER
Amaç: Çalı mamızda Manisa linde meme kanserinin erken te hisinin sa lanmak, ilde
bulunan sa lık çalı anlarını ve 15-49 ya kadınları bilgilendirmek, farkındalıklarını
artırmak ve kadınlara kendi kendine meme muayenesini(KKMM) ö retmek
amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Çalı manın evreni olarak kabul edilen Manisa li 15-49 ya kadın
sayısı, 2002 yılı için 344 463 olarak belirlenmi , 2002 yılının Nisan ayında, birinci
basamak sa lık kurumlarımızda çalı an 1 hekim ve 2 ebe konunun uzmanları
tarafından“Yeti kin E itimi”, “Meme Kanseri, KKMM ” “KKMM E itim ve Kontrol
Programı (planlama, uygulama, de erlendirme ve bildirim)”konularında e itime
alınmı lar ve ardından Mayıs 2002 tarihinde çalı ma ba latılmı tır.
E itime katılan toplam150 hekim ve 262 ebe tarafından kurumlarında çalı an sa lık
çalı anlarına KKMM E itim Programı uygulanmı tır. E zamanlı olarak Devlet
Hastanelerinde çalı an hizmet içi e itim hem irelerine de benzer ekilde e itim verilmi
ve kendi hastanelerinde görev yapan sa lık çalı anlarına KKMM e itimi vermeleri
istenmi tir. E itim hem ireleri, hastanelere ba vuran 15-49 ya kadın nüfusuna kanser,
meme kanseri, meme kanseri risk grupları gibi konularda bilgi ve e itim verilmi tir.
Kanserle Sava Dairesi Ba kanlı ı tarafından gönderilen KKMM E itim materyalleri
ço altılarak tüm sa lık kurumlarımıza birer adet gönderilmi ve e itim alan kadınlara
verilmesi sa lanmı ve konu ile ilgili afi ler il çapında görülebilir yerlere asılmı tır.
E itim materyalinin bir örne i ve l Sa lık Müdürlü ü E itim ubesi tarafından
hazırlanan e itim klipleri ildeki yerel televizyonlarda yayınlanmı , konu ile ilgili
televizyon ve radyo programları düzenlenmi , yerel gazetelerde bilgilendirme haberleri
yayınlanarak halkın bilgilendirilmesi sa lanmı tır.
Mayıs 2002-Aralık 2003 tarihleri arasında ilde 3 dönem süresince toplam 267 016, 1549 ya kadın KKMM E itimi almı tır.
Bulgular: Birinci dönem süresince (Mayıs-Haziran-Temmuz 2002) toplam 83 425 1549 ya kadın, her bir kadın 3 defa olmak üzere KKMM e itimi almı ve e itim verilen
kadın yüzdesi 24.2 olarak bulunmu tur.
kinci dönem süresince (A ustos-Eylül-Ekim 2002) tarihinde 53 439 15-49 ya kadına
ilk KKMM e itimleri verilmi ve e itim verilen kadın yüzdesi 15.5olarak bulunmu tur.
Aynı dönem içerisinde ayrıca e itim verilen kadınlar, her kadın 3 defa olmak üzere
tekrar ziyaret edilmi ve KKMM uygulamasının do rulu u her kadında onaylanmı tır.
Üçüncü dönemde (Kasım-Aralık 2002 ve Ocak 2003) 57 736 15-49 ya kadına ilk
KKMM e itimleri verilmi tir. E itim verilen 15-49 ya kadın yüzdesi 16.7’dir. Yine bu
dönem içerisinde ikinci dönemde KKMM e itimi verilen her kadın 3’er kez ziyaret
edilmi ve KKMM uygulaması her kadına sa lık çalı anları gözetiminde yaptırılmı tır.
2002 yılı sonunda ildeki 344 463 15-49 ya kadından 139 471’i (% 40.5) KKMM e itimi
almı tır. Çalı malar 2003 yılında da devam etmi ve 2003 yılı sonunda ildeki 15-49 ya
kadınların % 89.1’ine KKMM e itimi verilmi tir.
E itim süreci boyunca toplam 516 kadın hastaneye sevk edilmi , 311’inde kitle
görülmü , 34’üne Meme Ca te hisi konulmu ve 24‘üne Mastektomi yapılmı tır. lde
KKMM çalı maları 2004 yılı sonuna gelindi inde 15-49 ya kadın nüfusunun % 96.1’nin
e itimleri tamamlanmı tır.
Sonuç: u anda KKMM E itimi rutin olarak 15-49 ya kadın izlemlerine alınmı ve 6
ayda bir yapılmaktadır. KKMM meme kanserinin erken tanısında oldukça önemlidir.
Bildiriler
141
MURAD YE SA LIK OCA I BÖLGES NDEK LKÖ RET M OKULLARI 3.-4.-5.
SINIF Ö RENC LER N N, A LELER N N S GARAYA KAR I TUTUM VE
DAVRANI LARI, ÇOCUKLARIN PAS F Ç C L K MARUZ YETLER
1
Beyhan ÖZYURT
2
Do u TÜRKYILMAZ
2
Sibel LGÜN
2
Bumin ÖRS
2
Aslı ARSLAN
3
Tümer PALA
1
Uzman Doktor, Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sa lı ı A.D
ntern Doktor, Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem VI. Ö rencisi
3
Yrd. Doç.Doktor, Celal Bayar Üniversitesi Sa lık Yüksekokulu Sa lık Memurlu u Bölümü
2
Giri :
Pasif içicilik, sigara kullanmadıkları halde (yada kullanıyorlarsa bile istemedikleri
zamanlarda) sigara dumanına maruz kalarak sigara kullananlarla aynı hava ortamını solumak
suretiyle bireysel olarak sigara içiyormu gibi etkilenme durumudur. Yapılan çalı malarda
özellikle çocukların sigara içilen ortamlarda bulunmalarının sa lıklarını olumsuz yönde etkiledi i
bulunmu tur. Bu çalı mada Muradiye Sa lık Oca ı Bölgesindeki ilkö retim okullarının 3,4,5.
sınıf ö rencileri ve ailelerinin sigara konusundaki tutum ve davranı larının saptaması ve
ailesinde sigara içen ebeveyn veya yakınının bulundu u çocuklarda
pasif içicilik
maruziyetlerinin belirlenmesi amaçlanmı tır.
Gereç-Yöntem: Çalı ma Muradiye Merkez Sa lık Oca ı bölgesinde Aralık 2005 de yürütülmü
tanımlayıcı-kesitsel çalı madır.Çalı mamızın evrenini Muradiye bölgesindeki tüm ilkö retim
okullarının (Atatürk ÖO, Cumhuriyet ÖO) 3-4- ve 5. sınıf ö rencileri ve aile reisleri (toplam 312)
olu turmu tur. Çalı mamızda örnek büyüklü ü hesaplanmadan ve örneklem yöntemi
kullanılmadan evrenin tamamına ula ılması hedeflenmi tir. Çalı maya iki okuldan toplam 305
ö renci (katılım hızı %97,7) ve 277 aile reisi
(katılım hızı %88,7) katılmı tır.Okul
yönetimlerinden gerekli izinler alınıp, ara tırma verilerinin
çocukların birbirlerinden
etkilenmemesi için aynı ders saatinde toplanması kararla tırıldı. Çalı manın verileri olu turulan
çocuk ve aile reisi anketi aracılı ıyla toplandı. Çocuk anketleri sınıflarda gözetim altında anket
tekni i aracılı ıyla, aile reisi anketi ise çocukların soruları görmesine izin vermeyecek ekilde
zarf içinde ailelere gönderilerek toplandı. Anket formlarında çocukların ve aile reislerinin isim
bilgisi anket formlarının do ru cevaplanması için yer almadı.Bunun yerine numaralama
sistemine gidildi, tek kör bir çalı ma hedeflendi. statistiksel analizler SPSS 10.0 bilgisayar paket
programında tanımlayıcı istatistikler, ki kare, kappa testi kullanılarak yapıldı.
Bulgular: Çalı maya katılan çocukların ya ortalaması 10.00+0,98, aile reisinin ya ortalaması
ise 40.00+7.47 di. Aile reisinin %61.9’unun ilkokul mezunu, %28.3’ünün çiftçi, %26.7’sinin
sa lık güvencesi olmadı ı saptandı. Çocukların %71.9’u evde sigara içen yeti kin oldu unu,
%74.7’si babasının, %34.5’i annesinin sigara içti ini, %68.0’i evde yanında sigara içildi ini ve
%78.9’u sigara dumanından rahatsız oldu unu belirtti. Çocukların %20.9’u pasif içicili in ne
demek oldu unu bildi ini ve %94.0’ü sigara içilen yerde bulunmanın sa lı a zararlı oldu unu
belirtti. Çocukların %58.0’i evde sigara içenleri uyardıklarını belirttiler.Sigaranın neden oldu u
hastalıklar sorusuna ise çocukların %37.0’si akci er hastalı ı olarak cevap verdiler. Çocukların
%71.3’ü evdeki büyükler tarafından sigara almaya gönderildiklerini belirttiler. Çalı maya katılan
çocukların %16.6’sı hayatlarında en az bir kez sigarayı denediklerini belirttiler. Aile reislerinin
%61.7’si sigara içti ini, %71.8’i evde sigara içti ini, %46.0’ı çocu unun yanında sigara içti ini,
%52.0’ı evde en sık oturma odasında sigara içti ini, %34.5’i eve gelen misafirlerinden sigara
içmemesini istedi ini belirtti. Aile reislerinin %81.4’ü çocu unun sigara içmesine izin
vermeyece ini belirtti. Aile reislerinin %20.1’i son bir yılda çocu unun en az bir kez solunum
yolu rahatsızlı ı geçirdi ini belirttiler.
Sonuç: Ara tırma bulgularına göre pasif içiçilik maruziyetinin çocukların yakla ık yarısını
etkileyen önemli bir sorun oldu u görülmektedir. Özellikle solunum sistemi rahatsızlı ı nedeniyle
sa lık kurulu una götürülen çocukların ailelerinde pasif içicilik dikkatle sorgulanmalı, sa lık
personeli tarafından ailelere bu konuda gerekli uyarılarda bulunulmalıdır.
Anahtar sözcük: sigara,pasif içicilik, sigara maruziyeti
Bildiriler
142
TEMEL SA LIK GÖSTERGELER AÇISINDAN TÜRK YE VE KAZAK STAN
Kaan TURHAN
Ankara Üniversitesi Sa lık E itim Fakültesi Sa lık Yönetimi Bölümü Yüksek Lisans
Ö rencisi.
Amaç: Temel sa lık göstergeleri açısından Türkiye’nin ve Kazakistan’ın
kar ıla tırılması yoluyla iki ülke arasındaki TSH sunumuna ve yararlanılmasına ili kin
verileri saptamak ve de erlendirmektir. Çalı mada kar ıla tırma için Kazakistan’ın
seçilmesinin nedeni: TSH’de Kazakistan’ın göstergelerinin oldukça beklenen/istenen
düzeyde olmasıdır.
Gereç ve Yöntem: Veri derleme yoluyla de erlendirilmi tir. Ba lıca kaynaklar, UNICEF
Dünya Çocuklarının Durumu 2004 Raporu, DSÖ statistikleri, Türkiye statistik Yıllı ı
2004’tür. Elde edilen veriler kar ıla tırmalı biçimde de erlendirilmi tir.
Bulgular: Türkiye’nin 1980 darbesiyle gerileyen toplumcu hizmet anlayı ına ve
Kazakistan’ın ba ımsızlık sonrası ekonomik darbo azlara ko ut olarak sa lık hizmetleri
de yeni liberal akımın etkisinde kalmı tır. “Ekonomik darbo azlar nedeniyle, ülkeler
etkin ve yeterli sa lık hizmetleri vermenin yollarını aramak zorunda kalırken, temel
sa lık hizmetlerinin durumunu da de erlendirmek konumunda kalmı lardır. Kaynakların
özellikle temel sa lık hizmetleri alanına kaydırılması istenen bir geli me olarak
de erlendirilebilir. Kazakistan’ın 1994 yılı ithalatı 3.561 milyon dolarken, 2004 yılında
12.781 milyon dolara yükselmi tir. Türkiye’deyse ithalat 1994 yılında 23.270 milyon
dolarken, 2004 yılında 97.540’a yükselmi tir. Örne in Kazakistan’da 250 – 300 milyon
dolar ilaç pazarı bulunmakta; talebin % 80’lik bölümü ithalat yoluyla kar ılanmaktadır.
Bu ithalatta Türkiye’nin payı da 3 milyon dolar olarak saptanmı tır. laçta temel olarak
ithalata dayalı bir politika izlendi i anla ılmaktadır. “1980’li yılların sonunda sosyalist
anlayı ın iflas etmesi ve Rusya etrafında kümelenmi olan merkezi planlama
ekonomilerinin piyasa ekonomisine dönü me sürecine girmeleriyle birlikte,”
Kazakistan’da, “ekonomik ve sosyal ya amın her alanında sancılı ve varı noktası tam
olarak kestirilemeyen bir dönem ba lamı tır.” Kazakistan ve Türkiye arasında yapılan
kar ıla tırmalar sonucunda TSH süreçlerine ili kin u saptamalar genel olarak ifade
edilebilir: her iki ülke de yeni liberal akım etkisiyle kamu sa lık politikalarında gerileme
olmu ve buna ko ut olarak sa lık hizmetlerinde koruyucu öncelik zayıflamı , tedavi
edici hizmetler a ırlık kazanmı tır. TSH’nin temel felsefesini yansıtan ve tanımlayan
toplumcu politikalar körelmi tir. Bu do rultuda “herkes için sa lık” hedefi, ülkelerin
e itim düzeyleri, sa lık politikaları ve uluslararası geli meler kar ısında sapmı , toplum
merkezli hizmet sunum anlayı ı, yeni liberal akım kar ısında özel sektör lehinde
farklıla mı tır.
Bildiriler
143
TOPLUM DUYARLILI I OLU TURMA ÇALI MASI:ORGAN BA I I
Dilek Özmen*
Aynur Ç.Çetinkaya*
Bahar Sarızeybek**
Ay e Zeybek**
*Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sa lık Yüksekokulu Halk Sa lı ı Hem ireli i A.D.,
MAN SA
**Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sa lık Yüksekokulu Hem irelik Bölümü 4. Sınıf
Ö rencisi
Amaç: Organ ba ı ının önemi konusunda Sa lık Yüksekokulu ö rencilerinin bilinç
düzeyini arttırırken, aynı zamanda toplumsal duyarlılı ı da arttırmaktır.
Gereç ve Yöntem:
a-Tamamlanan Eylemler:
1- 02-03 Ocak 2006 tarihlerinde Sa lık Yüksekokulu konferans salonunda 100
ö rencinin katılımı ile zmir UKS (Ulusal Organ ve Doku Nakli Koordinasyon Merkezi)
doktorlarından Dr. Engin Çelik, Dr. Serdar Aksünger, Dr. Süleyman Tifil ve Hem ire
Kadriye Onursal’ın katılımı ile iki konferans düzenlendi.
2- Sa lık Yüksekokulu giri inde konu ile ilgili bir pano olu turuldu ve organ ba ı ında
bulunmak isteyenler için ba vuru yeri belirtildi.
3- Yapılan çalı malar basına aktarıldı ve bunun sonucunda bir yerel televizyon
kanalında, 6 yerel gazete ve 2 bölgesel gazetede, çalı malar ile ilgili haberler ve
resimler yer aldı.
b-Sürdürülecek Eylemler:
1- zmir UKS bölgesinin deste i ile her yıl Halk Sa lı ı dersi içinde ö rencilerin organ
ba ı ı konusunda duyarlılıklarını arttırmaya yönelik e itim verilecek.
2- Halk Sa lı ı hem ireli i dersi uygulamalarında ailelere yapılan ziyaretlerde, ailelere
konu ile ilgili e itimler verilecek.
3- Çe itli meslek gruplarına toplu e itimler düzenlenecek.
4- C.B.Ü.’nin fakülte ve yüksekokullarında okuyan ö rencilere e itimler verilecek.
5- Manisa’da büyük alı veri merkezlerinde standlar açılarak e itimler verilecek.
Sonuç: Bu eylemler sonucunda tüm dünyada sorun olan organ ba ı ının yetersizli i
konusunda, toplumsal duyarlılık yaratılması beklenmektedir.
Anahtar Sözcükler: Toplumsal Duyarlılık, Üniversite Ö rencileri, Organ Ba ı ı
Bildiriler
144
TÜRK YE'DE A LE PLANLAMASI H ZMET VE E
T M NE GENEL BAKI
Yılmaz TD1, Baran E1, Akdur R2
1
2
AÜTF Halk Sa lı ı Ara tırma Görevlisi
AÜTF Halk Sa lı ı Profesör Doktor
Amaç: Bu ara tırmada Türkiye’de hekim, hem ire ve ebelere yönelik olarak verilen aile
planlaması (AP) e itiminin geçmi i, bugünü ve gelece inin aile planlaması hizmetini
de kapsayacak ekilde de erlendirilmesi amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Bu ara tırmada Sa lık Bakanlı ı’nın veri ve çalı maları ayrıca
Türkiye Nüfus ve Sa lık Ara tırması verileri de erlendirilmi tir. De erlendirmede tek
de i kenli düzenlerde Ki-Kare Testi kullanılmı tır.
Bulgular: 2001-2005 yılları arasında rahim içi araç (R A) e itimi alan doktor ve intern
sayılarına baktı ımızda yıllar arasında anlamlı farklılıklar (azalma) gözlenmi tir (KiKare= 108.14,
p< 0.05). 2001-2005 yılları arasında R A e itimi alan ebe,
hem ire, ebe-hem ire sayılarına baktı ımızda yıllar arasında anlamlı farklılıklar
gözlenmi tir (Ki-Kare=33.93, p< 0.05). Türkiye’de yıllara göre etkili yöntem kullanımı
(TNSA 1988-2003) artmı tır. Etkisiz yöntem kullanımı ise de i kenlik göstermekle
birlikte azalmı tır.
Sonuç: TNSA verilerine göre Türkiye’de yıllara göre etkili yöntem kullanımı artmasıyla
birlikte henüz istenilen düzeye ula ılamamı tır. Ek bir maliyet yaratmadan tasarruf
tedbirlerine uyularak rutin sa lık hizmetlerinin güçlendirilmesi, aile planlaması e itimi
alan personel sayılarının arttırılması (özellikle AP e itimi alan hekim sayılarının
arttırılması) ve her türlü kitle ileti im araçları kullanılarak vatanda larımızın
bilgilendirilmesi, sa lık bilinci olu turulması ve talep yaratmak suretiyle aile planlaması
sa lık hizmetlerinden daha fazla yararlanmalarını sa lanabilir.
Anahtar sözcükler: Aile planlaması e itimi, aile planlaması kullanımı, R A
Bildiriler
145
SA LIK YÜKSEKOKULU HEM REL K/EBEL K BÖLÜMÜ Ö RENC LER N N
S GARA KULLANMA DURUMLARI VE BUNU ETK LEYEN ETMENLER N
BEL RLENMES *
Doç.Dr.Yurdagül Erdem*, Ö r.Gör. nci Açıkgöz*, Ö r. Fatma Polat*,
Ö r. N.Nuray Erdo an*
*Ankara Üniversitesi Cebeci Sa lık Yüksekokulu
Amaç: Toplumda yaygın olan sigara kullanma alı kanlı ının üniversiteye yeni gelen
birinci sınıf ö rencileri ve dört yıl sa lık e itimi almı son sınıf ö rencilerinin sigara
kullanma durumu ve bunu etkileyen etmenlerin belirlenmesi amaçlanmı tır.
Gereç ve Yöntem: Ara tırma, Ankara Üniversitesi Cebeci Sa lık Yüksekokulu 110
birinci sınıf ö rencisinin 97’si ve 125 son sınıf ö rencisinin 88’i olmak üzere toplam 185
ö renci üzerinde yapılmı tır. Veri ara tırmacılar tarafından olu turulan 19 sorulu anket
formu ile toplanmı tır. Verilerin de erlendirilmesinde tanımlayıcı istatistikler ve ki-kare
testleri kullanılmı tır.
Bulgular: Ara tırmaya katılan ö rencilerin, tamamı kız olup, %52.4’ünü birinci sınıf,
%47.6’sını son sınıf ö rencileri olu turmu tur. Birinci sınıf ö rencilerinin %15.5’i
(n=15); son sınıfların %22.7’si (n=20) halen sigara kullanmaktadır. Son be yıldır
birlerin %10.3’ü (n=10), son sınıftakilerin %19.3’ü (n=17) sigara içmektedir. Sigara içen
ö rencilerin %8’i 15-17 ya ları arasında, %11.9’u 18 ya sonrası sigara içmeye
ba lamı lardır. Ö rencilerin %24.3’ü çevre etkisi, %10.4’ü bir gruba ait olma, %8.3’ü
merak, %6.9’u ailede sigara içenlerin olması, %17.4’ü sıkıntılarını giderme, %12.5’i
çalı ma hayatı ile okul e itimini bir arada yürütme stresi, %6.9’u kurallara kar ı gelme
nedeniyle sigara içmeye ba lamı lardır. Birinci sınıfta olan ö rencilerin %15.8’i (n=2)
sigarayı ilk fırsatta bırakmayı dü ünürken, son sınıfların, %33.3’ü (n=7) bırakmayı
dü ünmektedir. Birlerin %84.9’u (n=82), son sınıfların %75.7 (n=67) sa lıkla ilgili bir
okulda okuyor olmalarının sigara kullanma durumlarını etkilemedi ini belirtmi lerdir.
Tüm ö rencilerin %14’ünün annesi, %43.8’inin babası, %30.3’nün karde i sigara
içmektedir. %55.7’si “Tütün ve tütün mamullerinin zararlarının önlenmesi”ne ili kin
yasayı bilmekte ve %76.2’si yasanın etkili olmadı ını dü ünmektedirler. Ö rencilerin
%88.6’sı sigara paketleri üzerindeki yazıların caydırıcı etkisi olmadı ını
belirtmektedirler. Sa lıkla ilgili bir okulda okuma ile son 5 yıldır sigara kullanma
arasında; sigaraya ba lama ya ı ile sigaraya ba lama etkenleri arasında; sigara
kullananlar ile kaldıkları yer arasında; bo zaman u ra ıları ile son 5 yıldır sigara
kullanma durumları arasında; sınıflar ile son 5 yıldır sigara kullanmaları arasında farkın
anlamlı oldu u bulunmu tur(p<0.05).
Sonuçlar: Tüm ö rencilerin %38.3’ü (n=35) halen sigara kullanmaktadır. Ö rencilerin
%29.6 ‘sı son 5 yıldır sigara içmektedir. Bu bulgu ö rencilerin lise yıllarında sigara
içmeye ba ladıkları ve halen sürdürdüklerini göstermektedir. Zaten birinci sınıf
ö rencilerinin %84.9’u, son sınıf ö rencilerinin %75.7’si sa lıkla ilgili bir okulda okuyor
olmalarının sigara kullanma durumlarını etkilemedi ini belirtmi lerdir. Bu durumda
sigara ile ilgili e itim çalı malarının ortaö retim döneminden ba layarak yapılması
gereklidir.
Anahtar sözcükler: Sigara, adölesan, hem irelik, ebelik
Bildiriler
146
YA LILARDA H PERTANS YON PREVALANSI: MAN SA ÖRNE
*Ö r. Gör. Saliha ALTIPARMAK
Müzeyyen Ataseven
*Doç Dr. Gülten Karadeniz *Ö r.
*Ö r. Rahime ahin
* Celal Bayar Üniversitesi Sa lık Yüksekokulu
Amaç: Çalı ma kesitsel analitik yöntemle, 1 Nisan-1 Haziran 2005 tarihlerinde Manisa
l Merkezi’ndeki 65 ya ve üzerindeki bireylerde hipertansiyon prevalansını ve risk
faktörlerini saptamak amacıyla planlandı.
Gereç ve Yöntem: Sistematik örnekleme yöntemi ile seçilen 340 ya lı katılımcının
arteriyel kan basınçları ve boy-kilo ölçümleri alındı. Sosyodemografik özellikleri, diyet
yapma ve uyku sorunlarını sorgulayan bir anket yüz yüze görü me yöntemi ile
uygulandı.
Bulgular: Anket bilgilerine göre %49.7 olan hipertansiyon bulgusuna kar ın
çalı mamızda 65 ya ve üzerindeki bireylerde hipertansiyon sıklı ı % 61.8 bulundu.
Bireylerin % 26.2’si normotansif idi. % 27.1’inde sistolik hipertansiyon, % 6.8’inde
diastolik hipertansiyon, % 26.2’sinde sistolo-diastolik hipertansiyon ve % 1.8’ inde
malign hipertansiyon vardı. Hipertansiyonlu olanlar ya , cinsiyet, e itim durumu,
medeni durum, diyet yapma ve uyku bozuklu u açısından hipertansiyonu olmayanlarla
kar ıla tırıldı ında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamadı (p> 0.05). BK ’ne
göre i man olanlarda normal olanlara göre 2.38 kat daha fazla hipertansiyon görülme
riski oldu u belirlendi. Sonuç olarak çalı ma bölgemizde ya lılarda hipertansiyon
prevalansı yüksekti. Bu bulgu ya lı nüfusta hipertansiyon taramalarının yapılmasının
gere ine ve yeterli ve dengeli beslenmenin önemine dikkat çekiyordu.
Anahtar sözcükler: Ya lılık, hipertansiyon, tarama, BK
Bildiriler

E-Kitabi indir - Halk Sagligi Okulu ve E

Transkript

Benzer belgeler

Your health, your safety: A guide for workers

Kanserle savas¸ta üzerimize düs¸enler - EPF

Uyuz Scabiës - Gent Gezonde Stad

Avrupa eczacılık sistemine yeni bir bakıs - EPF