Osmanli Istanbulu III

O S M A N LI İ S TA N B U LU
III
e d i tö r l e r
Feridun M. Emecen
Ali Akyıldız
Emrah Safa Gürkan
İstanbul 29 May ıs Üniversitesi Yay ınlar ı
O S M A N LI İ S TA N B U LU
III
I I I. U l u s l a r a r a s ı O s m a n l ı İ s t a n b u l u S e m p o z y u mu B i l d i r i l e r i
25-26 May ıs 2015, İstanbul 29 May ıs Üniversitesi
e d i tö r l e r
Feridun M. Emecen
Ali Akyıldız
Emrah Safa Gürkan
OSM ANLI İSTAN BU LU
III. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu, Bildiriler
proje yönetimi
İbrahim Kâfi Dönmez
düzenleme kurulu
Feridun M. Emecen (başkan), Ali Akyıldız (başkan yardımcısı),
Emrah Safa Gürkan (akademik sekreter), Cengiz Yolcu (akademik sekreter)
Mehmet Yılmaz (idari sekreter), Alphan Akgül, Ertuğrul Ökten,
Mehmet Ş. Yılmaz, Özlem Çaykent
editörler
Feridun M. Emecen
Ali Akyıldız
Emrah Safa Gürkan
yayın koordinasyonu
Mehmet Yılmaz
grafik tasarım
Ender Boztürk
kapak tasarımı
Ümit Ünal
basım tarihi
2015
ISBN 978-605-65277-4-6
Gök Matbaacılık Promosyon Reklam ve Tekstil San.Tic. Ltd. Şti.
Tevfik Bey Mah. Halkalı Cad. No. 162/7 Sefaköy / Küçükçekmece-İstanbul
Sertifika No. 33157
Emecen, Feridun M. (ed.)
Osmanlı İstanbulu-III / Feridun M. Emecen, Ali Akyıldız, Emrah Safa Gürkan (ed.). İstanbul : İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi; İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2015.
840 s. ; res. ; 24 cm.
ISBN 978-605-65277-4-6
1. İstanbul (Türkiye)_Tarihçe 2. Osmanlı İmparatorluğu_Tarihçe
956.21 DC 20
İçindekiler
9-11
Tak d im
13-14
Kadir Topbaş, İBB Başkanı
15-17
İbrahim Kâfi Dönmez, Rektör
19-52
Hans-Georg Majer
Bavyera ve İstanbul’da İzleri Olan Bir Osmanlı Sadrıazamı:
Sarı Süleyman Paşa
53-90
Sadık Müfit Bilge
15.-18. Yüzyıllarda İstanbul ve Kafkasya İskeleleri Arasında
Deniz Ticareti: Tâcirler, Gemiciler, Köylüler
91-132
Margarita Dobreva
Sofya’ya Vagonlardan: 1820’li - 1870’li Yıllarda İstanbul’da Açılan
Osmanlı Okullarıyla İlgili Belgeler
133-162
Zekeriya Türkmen
XIX. Yüzyıl Askerî Yenileşme Devri Eğitim-Öğretim
Kurumlarından Mekteb-i Harbiye-i Şahane (Sultan II.
Mahmut ve Sultan Abdülmecit Dönemleri)
163-182
Orlin Sabev
Boğaziçi Kıyılarında Hayata Hazırlanmak: Osmanlı
İstanbulu’nda Okumuş Bulgarlar Üzerine Bazı Gözlemler
5
183-194
Oleksandr Sereda
Odessa Bilim Kütüphanelerindeki 18. ve 19. Yüzyıllara Ait
İstanbul Tasvirleri
195-210
Dorina Arapi
Visual Representations of Constantinople/Istanbul and Other
Images in Mural Paintings and Artifacts of the Late Ottoman
Centuries in Albania
211-218
Gayane Ayvazyan
The Perception of the City in Topographic Works of
Yeremia Chelebi Qyomurtchyan
219-242
Kemalettin Kuzucu
Macarların 1892 Yılındaki İstanbul Ziyaretleri
243-288
Cengiz Yolcu
Bulgar Çarı “Çarlar Kenti”nde
289-330 Ümran Ay
15-16. Yüzyıllar Tarihî-Menkıbevî Mesnevîlerde
İstanbul’a Dair Ayrıntılar
331-352
Yalçın Gezer
Yazma Eserler Işığında Patrona Halil İsyanı Hakkında
Yeni Bir Değerlendirme
353-364
Klara VolariĆ
“Diplomatic Memories” of Alka Nestoroff
365-370
Hakan Özoğlu
Living Conditions of Ottoman Istanbul under Occupation at
the End of World War I
371-378
Jean-Louis Bacqué-Grammont
Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi’ne Göre İstanbul’un Kuruluşunda
Yerleştirilmiş Olan Atmeydanı Tılsımları
379-442 Murat Yıldız
Bahçeden Kışlaya Üsküdar Bahçesi
443-476 Yüksel Çelik
Mit ve Gerçek Arasında: Taksim Topçu Kışlası (Beyoğlu Kışla-i
Hümâyûnu)
6
477-494 Sabit Duman
Paris Barış Konferansında İstanbul
495-520
Özde Çeliktemel-Thomen
Hayal Hakikat Olursa: Osmanlı İstanbulu’nda Filmler,
Gösterimler, İzlenimler (1896-1909)
521-534
M. Sinan Genim
İstanbul’da Kayık
535-546
Murat Uluskan
İstanbul Balıkhanesi ve Balıkhane Mukataası (1550-1735)
547-566
Feray Coşkun
Osmanlı İstanbulu’nda Müstesnâ bir Ziyâretgâh:
Eyüp Sultân Türbesi
567-582
Mustafa L. Bilge
Topkapı Sarayı’nda İç Güvenlik Kuralları: III. Ahmed Dönemi
(1115-1143/1703-1730)
583-596
Ali Akyıldız
II. Abdülhamid’in İlginç Bir Girişimi:
Hanedan Teavün Sandığı
597-622
Tuğba Yalçın Aydeniz
Osmanlı’da İlk Vaiz Yüksek Okulu: Medresetü’l-Vâizîn
623-650
Marloes Cornelissen
The Trials and Tribulations of a Dutch Merchant in Istanbul:
Auctions at the Dutch Embassy in the Eighteenth-Century
Ottoman Capital
651-666
Milena Koleva-Zvancharova
To the History of Guilds in Istanbul According to a
19th-century Register
667-706 Fahri Maden
Büyük Abdullah Baba Tekkesi ve Vakfiyesi
707-748
Muharrem Varol
Oryantalist İmgelemin İnşasında İstanbullu Bir Tekke:
Rifâi Âsitânesi
7
749-760 Ziver Huseynli
Osmanlı İstanbulu’nda Safevi Edipleri
761-768
Olena Bachynska
XVII. Yüzyılın Başlarında Ukrayna Kazaklarının “İstanbul”
Seferleri (XIX. Yüzyıl Sonu – XX. Yüzyıl Başlangıcına Ait
Bilimsel Yayınlar Üzerine)
769-779 Alaaddin Tok
İmparatorluğun Son Döneminde İstanbul’da Tuğla Üretimi
ve Ticareti (1839-1914)
781-805
Nurettin Gemici
Mehmed Atıf Bey’in Hatırâtı Işığında İstanbul
807-840 E d e b i y a t ç ı l a r ı n G ö z ü y l e İ s t a n b u l
İskender Pala (oturum başkanı)
Ahmet Ümit
Beşir Ayvazoğlu
Mario Levi
Selim İleri
8
Takdim
Feridun M. Emecen
Ali Akyıldız
Emrah Safa Gürkan
Editörler
İçinde yaşadığımız bu güzide şehrin özellikle Osmanlı dönemindeki tarihini ve kültürünü incelemeyi kendisine misyon edinmiş
olan İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, bu amaçla bilimsel sempozyum,
panel ve seminerler düzenlemektedir. Bu faaliyetlerin motivasyon ve
gerekçesini, antik çağlara kadar uzanan uzun bir tarihsel arka plana sahip bulunan İstanbul’un bir Türk-İslam şehri haline geldikten
sonraki dönemi üzerine yapılan çalışmaların görece az ve bu şehrin Osmanlılar tarafından fethi sonrasında Türk ve İslami motiflerle
bezenerek geçirdiği değişimin yeterince incelenmemiş olması teşkil
etmektedir. Öte yandan şehrin 19. yüzyılda geçirdiği sancılı Batılılaşma ve modernleşme süreçleri de tarihçilerin dikkatli araştırmalarına muhtaç olduğu açıktır.
Üniversitemiz, bu alanlardaki boşluğu doldurmak amacıyla
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin sponsorluğunda 2013 yılından
itibaren periyodik olarak uluslararası bir sempozyum düzenlemektedir. İlki 29 Mayıs – 1 Haziran 2013 tarihleri arasında gerçekleşen
ve İstanbul’un beş asırlık Osmanlı dönemi üzerine yoğunlaşan bu
9
OSMANLI İSTANBULU III
sempozyumlarda sunulan tebliğlerden seçilen bir kısmı makale formatında yayına hazırlanmaktadır. İlk iki sempozyumun tebliğleri
Osmanlı İstanbulu I ve Osmanlı İstanbulu II başlıklarıyla İstanbul 29
Mayıs Üniversitesi tarafından 2014 yılında yayımlanmış ve araştırmacıların istifadesine sunulmuştur.
Elinizdeki kitap Türkiye ve dünyanın önde gelen üniversitelerinden bilim adamlarının katılımıyla 25-26 Mayıs 2015 tarihlerinde
İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Altunizade kampüsünde düzenlenen
üçüncü sempozyumda sunulan bildiriler arasından seçilmiş 32 makaleden oluşmaktadır. Ünlü Alman oryantalist Hans-Georg Majer’in Sadrazam Sarı Süleyman Paşa’nın Bavyera ve İstanbul arasında
geçen kariyeri üzerine Türkçe yaptığı açılış konuşmasının metnini,
İngilizce ve Türkçe olarak kaleme alınan makaleler takip etmektedir.
Makaleler okunduğunda da görüleceği üzere, çok çeşitli tarihsel kaynaklar ve metodolojik araçlar kullanılarak İstanbul’un siyasi, iktisadi,
idari, sosyal ve kültürel tarihiyle ilgili elde edilen en son veriler, akademisyen, entelektüel ve tarih severlerin hizmetine sunulmaktadır.
Makalelerde Osmanlı İstanbulu’ndaki pek çok tarihi yapı ele
alınmış; Topkapı Sarayı ve Topçu Kışlası (Beyoğlu Kışla-i Hümayunu) gibi devlet binalarının yanı sıra tekke ve türbe gibi dini yapılar
ve Üsküdar Bahçesi ile At Meydanı gibi şehrin yaşamsal alanları da
çeşitli yönleriyle incelenmiş; şehrin sosyal ve ekonomik hayatı üzerine yazılan makalelerde ise tacirler, gemiciler, köylüler gibi meslek
grupları, İstanbul Balıkhanesi ve Mukataası, 19. yüzyılda İstanbul
loncaları, Hanedan Teavün Sandığı gibi çeşitli iktisadi kurum ve uygulamalar, işgal İstanbulu’nda yaşam şartları ve 18. yüzyılda yaşayan
Hollandalı tüccarların lüks ve tüketim alışkanlıkları gibi konular değerlendirilmiş; Patrona Halil İsyanı ve Ukrayna Kazaklarının İstanbul seferlerinin yanı sıra, modernleşme sürecinde askeri, idari ve dini
amaçlarla kurulan çeşitli okullar ve bu okullarda okuyan Müslim ve
gayrimüslim öğrenciler incelenmiştir. Kültür ve sanat alanında ise ilk
film gösterimleri ve yeniçağ İstanbulu’nda yaşayan Safevi edipleri ele
alınmıştır.
Kitapta Osmanlı başkentinin çeşitli kültür ve sanat eserlerindeki yansımaları üzerine de beş makale bulunmaktadır. Odessa
10
AÇILIŞ OTURUMU
Bilim Kütüphanesindeki eserler, Arnavutluk’taki duvar resimleri, XV.
ve XVI. yüzyıllarda yazılmış tarihî-menkıbevî Mesnevîler ve Yeremia
Kömürcüyan’ın yapıtlarında İstanbul’un nasıl lanse edildiğini inceleyen bu makalelere ek olarak, şehri ziyaret eden yabancı hükümdar,
diplomat ve seyyahların gözlem ve tecrübeleri de incelenmektedir.
Artık sempozyumla bütünleşen ve hayli ilgi çeken sempozyumun son
oturumu ise ilk iki sempozyumda olduğu gibi, yaşayanların gözüyle
İstanbul değerlendirmelerine ayrılmış; İskender Pala’nın moderatörlüğünde gerçekleşen bu oturumda, değerli yazarlarımız Ahmet Ümit,
Beşir Ayvazoğlu, Mario Levi ve Selim İleri’nin bakış açısıyla İstanbul değerlendirilmiştir.
Her biri yeni bilgileri ve İstanbul’un uzun tarihine önemli katkıları ihtiva eden bu yazılar kitapta konu bütünlüklerine göre
sıralanmıştır. Ufak tashihlerin dışında yazarlardan gelen metinlere
herhangi bir müdahalede bulunulmamıştır. İstanbul’un Osmanlı
dönemi tarihine yeni katkılar sunacağını düşündüğümüz bu kitabın
hazırlanmasında emeği geçen İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi’nden
Mehmet Yılmaz, Alphan Akgül, Özlem Çaykent, Mehmet Şakir
Yılmaz, Ertuğrul Ökten, Cem Keskin, Davut Erkan, Abdullah Güllüoğlu, Fatma Nur Zağralı, Cengiz Yolcu’ya ve sempozyumun gerçekleşmesinde cömert katkılarını esirgemeyen İstanbul Büyükşehir
Belediyesi yetkililerine teşekkür ederiz.
11