Yanma - Laboratuvar Güvenliği

Kaynak: Forum Media Yayıncılık; İş Sağlığı ve Güvenliği için Eğitim Seti
YANMA NEDİR ?
I SI
OK
SİJ
EN
Yanma;Yanıcı maddenin, ısı ve oksijenle birleşmesi sonucu oluşan
kimyasal bir olaydır.
Yanma olayının oluşabilmesi için aşağıdaki yanıcı madde, ısı ve oksijenin
bir arada bulunması gerekir. Bu olaya “Yangın Üçgeni” adı verilir.
Yangın
üçgeni
YANICI MADDE
EN
EN
YA
NI
CI
MA
DD
E
Sİ J
Sİ J
ISI
YA
NI
CI
MA
DD
E
EN
EN
Sİ J
Sİ J
OK
OK
ISI
Oksijen yoktur veya yeterli
miktarda değildir.
Yanma da yoktur.
Yanıcı madde yoktur.
Yanma yoktur.
ISI
ISI
Her üç şart bir arada ve yeter
miktardadır. O halde yanma
olayı vardır.
YA
NI
CI
MA
DD
E
OK
OK
YA
NI
CI
MA
DD
E
YANMA KOŞULLARI
Isı yoktur veya yeterli değildir .
Yanma yine yoktur.
Yararlanmak amacı ile yakılan ateş dışında
kontrol edilemeyerek zararlı hale dönüşen
yanma olayına yangın denir.
YANGIN NEDENLERİ
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Korunma Önlemlerinin Alınmaması
Bilgisizlik
İhmal
Kazalar
Sıçrama
Sabotaj
Doğa Olayları
KÖMÜR %1
BACA %8,3
SİGARA %40
COCUKLAR %3,9
KIVILCIM %4,5
LPG %3
DİĞER %17,3
ELEKTRİK %21
BENZİN %0,6
İstanbul’a ait itfaiye verisidir. YANGININ NEDENLERİ
KORUNMA ÖNLEMLERİNİN ALINMAMASI ¾ En önemli nedendir. Yangın, elektrik kontağı, ısıtma sistemleri, LPG tüpleri, parlayıcı–patlayıcı
maddelerin yeterince korunmaya alınmamasından doğmaktadır.
¾ Elektrik enerjisi aksamının teknik koşullara göre yapılması, LPG tüplerinin doğru kullanılması, bacaların temizlenmesi ve parlayıcı–patlayıcı
maddeler için gerekli önlemin alınması halinde yangın afetinde büyük ölçüde azalma olacaktır.
YANGININ NEDENLERİ
BİLGİSİZLİK ¾ Yangına karşı önlemlerin nasıl alınacağını
bilmek gerekir. Elektrikli aletlerin doğru kullanımını bilmemek, soba ve kalorifer sistemlerini yanlış yerleştirmek, tavan arasına ve çatıya kolay tutuşabilecek eşyalar koymak yangını davet eder.
¾ Yangının oluşumunu önlemek ve yangını
söndürmek için, yangın olayının mekanizmasını öğrenmemiz gereklidir.
YANGININ NEDENLERİ
İHMAL ¾ Yangın konusunda bilgili olmak yetmez. Söndürülmeden atılan bir kibrit veya sigara izmariti, kapatmayı unuttuğunuz elektrikli çay makinesi, LPG tüpü, ateşi söndürülmemiş ocak, fişi prizde unutulan her türlü elektrikli cihaz; sebebiyle büyük yangınlar çıkabilir. ¾ Bu nedenle, yangına karşı daha dikkatli ve titiz olmamız gerekir.
YANGININ NEDENLERİ
KAZALAR
¾ İstem dışı oluşan olaylardan bazıları
da (kalorifer kazanının patlaması, elektrik kontağı gibi) yangına neden olmaktadır. Ancak kendiliğinden gelişen bütün olaylar, başlangıçta yeterli önlemlerin alınması sonucu olabildiği gibi bilgisizliğin de rol oynadığını görebiliyoruz.
YANGININ NEDENLERİ
SIÇRAMA
¾ Kontrol altındaki bir ateşin, ihmal veya bilgisizlik sonucu yayılarak veyahut parlayıp–patlayarak sıçraması her zaman mümkündür.
YANGININ NEDENLERİ
SABOTAJ ¾ Bazı insanlar, çeşitli amaç ve kazanç uğruna kasıtlı olarak yangın çıkarırlar. Bu tür olaylara karşı gerekli önlem alınmalıdır.
YANGININ NEDENLERİ
DOĞAL OLAYLAR
¾ Rüzgarlı havalarda kuru dalların birbirine sürtmesi sonucu, yıldırım düşmesi, deprem ve benzeri doğa olayları sonucu yangınlar çıkabilir.
İŞYERİNDE
Kaynak ve kesme işlerinde çok dikkatli olunuz.
İŞYERİNDE
Temiz ve düzenli işyerlerinde daha az yangın riski vardır. İŞYERİNDE
Sigara içilmemesi gereken yerlerde aksini yapmak intihar etmek demektir.
İŞYERİNDE
Yangınla mücadele vasıtalarını temiz ve bakımlı bulundurunuz.
İŞYERİNDE
Elektrik donanımına ehliyetsiz kimseler el sürmemelidir.
İŞYERİNDE
Kusurlu ve etrafı yanabilir maddelerle dolu ısıtma kazanları tehlikeli olabilir.
İŞYERİNDE
Kıvılcım çıkaran işlerin yanında ve
civarda yanabilir madde bulundurmayınız.
İŞYERİNDE
Yangın ihbarını işittiğinizde ne
yapacağınızı önceden öğreniniz.
YANGINLARIN
SINIFLANDIRILMASI
Katı Madde (tahta, kağıt pamuk v.s. ) yangınlarıdır.
Yanabilen sıvılar bu sınıfa girer (Benzin, benzol, yağlar, yağlı boyalar, katran v.s.).
Yanıcı gaz maddeler yangınıdır. (Metan, propan, LPG, asetilen havagazı v.b.)
Yanabilen hafif metal yangınları bu sınıfa girer (Sodyum, Potasyum, Titanyum, Magnezyum gibi.). Soğutma ve yanıcı maddenin uzaklaştırılması ile söndürülür ve kontrol edilir.
Soğutma (sis halinde su) boğma (karbondioksit, köpük, kuru kimyevi toz ) ile petrol türevleri, alkol, yağlı
boya, tiner yangınları
söndürülebilir. Kuru kimyevi toz, halon 1301, halon 1211 kullanarak söndürme gerçekleşir. Elektrikli makine yangınlarını da bu sınıfa dahil edebiliriz. Kuru kimyevi tozlar bu yangınları
söndürmede kullanılır. YANGINLARIN
SINIFLANDIRILMASI
A Sınıfı Yangınlar :
Katı madde (tahta, kağıt, pamuk vs.) yangınlarıdır. YANGINLARIN
SINIFLANDIRILMASI
B Sınıfı Yangınlar :
Yanabilen sıvılar bu sınıfa girer. Benzin, benzol, yağlar,
yağlı boyalar, katran vs. yangınlarıdır.
Dikkat : B Sınıfı Yangınların Üzerine Su atmayın. Atılan sular, yanıcı
maddelerin çevreye akmasına ve yayılmasına neden olur.
YANGINLARIN
SINIFLANDIRILMASI
C Sınıfı Yangınlar : Likit petrol gazı, havagazı, hidrojen gibi yanabilen çeşitli gazların yanmasıyla oluşan yangınlardır. YANGINLARIN
SINIFLANDIRILMASI
X D Sınıfı Yangınlar :
Yanabilen hafif metaller yangını; Sodyum, Potasyum, Titanyum, Alüminyum, Magnezyum vb. gibi hafif metallerin ve alaşımların yanması ile oluşan yangınlardır. YANMA ÇEŞİTLERİ
1. YAVAŞ YANMA
2. KENDİ KENDİNE YANMA
3. HIZLI YANMA
4. PARLAMA – PATLAMA ŞEKLİNDE
YANMA
5. DETONASYON
YAVAŞ YANMA
Yavaş yanma şu durumlarda meydana gelir.
¾
Yanıcı maddenin bünyesi itibarıyla, yanıcı buhar veya gaz meydana getiremediği halde;
¾
Yeterli ısının olmaması halinde;
¾
Yeterli oksijenin olmaması halinde; yavaş yanma meydana gelmektedir. YAVAŞ YANMA
Örneğin; demir (Fe), bakır (Cu), gibi metallerin havadaki oksijen ve hava ısısıyla oksitlenmesi olayında olduğu gibi.
Yanıcı madde buhar veya gaz çıkaramamakta dolayısıyla demir oksit (FeO) veya bakır oksit (CuO) oluşmaktadır. Bir başka örnek ise yeterli oksijen olmaması
durumunda
canlıların solunum olayı da bir nevi yavaş yanma
olayıdır.
KENDİ KENDİNE YANMA
¾
Yavaş yanmanın zamanla hızlı yanmaya dönüşmesidir. ¾
Özellikle bitkisel kökenli yağlı maddeler normal hava ısısı ve oksijeni, içinde kolaylıkla oksitlenmekte ve bu oksitlenme sırasında gittikçe artan ısı bir süre sonra alevlenmeye yetecek dereceyi bularak maddenin kendiliğinden tutuşmasına neden olmaktadır. ¾
Örneğin bezir yağına bulaştırılmış
parçası. bez HIZLI YANMA
¾
ALEVLİ YANMA: yanmanın bütün belirtileri (alev, ısı, ışık, korlaşma) ile oluştuğu bir olaydır. Meydana gelen yanıcı buhar ve gazlar oksijenle birleşirken alev meydana getirirler.
¾
KORLAŞMA : Katı maddelerde yangının son evresinde meydana gelen yüksek ısıdaki alevsiz yanma şeklidir.
(Gazı alınmış kok ve odun kömürleri, sigaranın yanışı gibi)
PARLAMA – PATLAMA ŞEKLİNDE
YANMA
¾
PARLAMA ŞEKLİNDE YANMA; Düşük sıcaklıklarda buharlaşan maddelerde görülen yanma şekli. (Benzin)
¾
PATLAMA ŞEKLİNDE YANMA; Düşük sıcaklıkta buharlaşan sıvılar ile gazların serbest kaldıklarında bulundukları
hacmin tamamını
kaplamaları neticesinde alt ve üst patlama limitleri arasında, bir ısı
kaynağı ile karşılaşmaları halinde meydana gelen yanma şekli. DETONASYON
¾
Önceden sıkıştırılmış karışımların ses hızının üstünde ve çarpma dalgasıyla meydana gelen birkaç bin m/sn hızla yanabilen alev reaksiyonudur. (Dinamit Patlaması) MADDE
HALLERİ
YANMA ŞEKLİ
MADDE
ÖZELLİĞİ
GAZ
Yalnız alevli
Hidrojen, Bütan,
Propan vs.
SIVI
Gaz haline geldikten sonra yalnız
alevli
Benzin, Fuel-oil, Eter
vs.
Yalnız korla
Alüminyum, Sodyum,
Magnezyum vs.
Yalnız alevle.
(Eğer bu maddeler yanmadan önce,
ısıtılarak önce sıvı, daha sonrada gaz
haline getirilirse.)
Zift, Katı Yağlar vs.
Alev ve kor halinde.
Bileşiklerinde parçalanma olur ve gaz
üretmeye başlarlarsa)
Odun, Kömür,
Kumaş vs.
KATI
YANGININ FARKEDİLMESİNDEKİ OLUŞUM
SAFHALARI
İlk aşamasında, KOKU,
İkinci aşamasında, DUMAN,
Üçüncü aşamasında, ALEV görülür. YANMA ÜRÜNLERİ
1. Duman
2. Zehirli ve Boğucu Gazlar a : Karbonmonoksit (CO)
b : Karbondioksit (CO2)
e : Amonyak (NH3)
f : Hidrojen Siyanür (HCN)
c : Kükürtdioksit (SO2)
g : Akrolein (C3H4O)
d : Kükürtlü Hidrojen (H2S)
3. Isı
4. Alev YANGINI BAŞLATAN
ETKENLER
¾ Sigara ve kibrit.
¾ Soba ve bacalar.
¾ Elektrik.
¾ Bazı kimyasal karışımlar. Örnek : Asitle su karışımı, yanıcılarla tutuşturucuların karışımı.
¾ Kıvılcımlar.
¾ Doğal etkenler.
YANGINI BAŞLATAN
ETKENLER
ELEKTRİK:
¾ Elektrik enerjisi normal ve dikkatli kullanıldığında ne kadar yararlı ise yanlış ve dikkatsiz kullanılması halinde de o derece zararlıdır. Elektrik enerjisinden elde edilen ısı, akımı nakleden tesisat ve malzemede olan bozukluklar yangınlara neden olmaktadırlar. ¾ Isı elde etmek amacıyla kullanılan elektrikli cihazlarda zaman faktörü büyük rol oynamaktadır. (Direnci 10 Ohm olan bir elektrik sobasından 5 amperlik akım geçirilerek 10 dakika çalıştırılırsa ısıya dönen enerji 3600 kaloridir. Direnç ve akım sabit kalarak soba 20 dakika çalıştırılırsa ortaya çıkan enerji 7200 kalori olacaktır. ¾ Bu ısı da kolay tutuşabilen maddelerle temas ha linde olursa kolayca yangın ortaya çıkabilmektedir.) Elektrikten çıkan yangınların nedenlerini genel olarak iki ana gurupta toplayarak izah edebiliriz. Elektrik enerjisini kullananların ihmal ve dikkatsizliğinden kaynaklanan yangınlar ve Elektrik tesisatından kaynaklanan yangınlar.
YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER
¾ Yangının Büyüme Hızı,
¾ Yüksek Sıcaklık Tehlikesi,
¾ Yangın Bileşenlerinin Yangının Yayılmasına Etkileri,
¾ Yangının Safhalarındaki Tehlikeler,
¾ Zehirli Gazların Oluşturduğu Solunum Zorluğu Tehlikesi,
¾ Patlama Tehlikesi,
¾ Çökme Tehlikesi,
¾ Elektrik Tehlikesi,
¾ Kimyasal Tehlike.
YANGININ BÜYÜME HIZI
Yangın geometrik olarak büyür. Başlangıcında bir bardak su ile söndürülebilecek bir yangın, ikinci dakikada bir kova su ile, üçüncü
dakikada bir fıçı su ile ancak söndürülebilir.
Yangın için alınan bütün güvenlik önlemleri sürekli kontrol edilmeli ve her an kullanıma hazır tutulmalıdır. YANGININ BÜYÜME HIZI
ATEŞİN BÜYÜKLÜĞÜ
YANAN MADDENİN
OKSİJENLE TEMAS ALANINA BAĞLIDIR
YANGININ BÜYÜKLÜĞÜ
OKSİJENLE İRTİBAT ALANINA BAĞLIDIR
10 LİTRE
10 LİTRE
YANGININ ŞİDDETİ
YAKIT(ASETİLEN)
OKSİJEN
YAKIT( ASETİLEN)
OKSİJEN ORANINA BAĞLIDIR
YÜKSEK SICAKLIK TEHLİKESİ
Yangın yerinde sıcaklık çok hızlı bir şekilde yükselir. Sıcaklık 5 dakika sonra 555 oC, 10 dakika sonra 660 oC, 15 dakika sonra 720 oC, yarım saat sonra 820 oC, bir saat sonra 927 oC’ a yükselmektedir. Görüldüğü gibi en büyük sıcaklık artışı ilk beş dakikada olmaktadır.
İnsan vücudu ve solunum sistemleri 65 oC
sıcaklığa sınırlı bir süre, 120 oC sıcaklığa 15 dakika, 143 oC sıcaklığa 5 dakika 177 oC
sıcaklığa ise 1 dakika dayanabilir.
ENDÜSTRİDE KULLANILAN ANA HAM
MADDELER VE MAMÜLLERDEN
BAZILARININ TUTUŞMA SICAKLIĞI
Pamuk
Pamuklu Kumaş (Ham bez)
Pamuklu Kumaş
(Aprelenmiş)
400° C
225° C
275° C
Yün
600° C
425° C (160 - 260° C’ da
erir)
240 - 270° C (Çam: 260° C
230° C
Naylon 6,66
Tahta
Gazete Kağıdı
YANIKLAR
Yangın yerinde oluşan kızgın hava kısa sürede olsa solunduğunda, solunum alanlarında
yanmaya neden olmaktadır. İç yanık denilen bu hadise burun kıllarının yanmış olması ile teşhis edilmekte ve bu yanık karşısında tıbben yapabilecek bir şey kalmamaktadır.
YANIKLAR
1.Derece yanık; Derinin güneş yanığı gibi yanması, deride kızarıklık biçiminde görülen yanıktır.Önemli kabul edilmez.
2.Derece yanık; Su toplanarak derinin kabarcıklaşması biçiminde meydana gelen yanıktır. Acı verir. 3.Derece yanık; Su toplayan kabarcıkların patlaması ve çukurlukların kemiğe doğru genişleyen boşluklar oluşturması ve daha ileri safhada ise Derinin kömürleşecek derecede kavrulması biçiminde meydana gelen yanıktır.