hücre #1 - Selin Hoca

HÜCRE #1
SELİN HOCA

Canlıların en küçük yapı birimine HÜCRE denir.

Tüm canlılar hücrelerden oluşmuşlardır.

Tarihte birçok bilim adamı hücre ile ilgili çalışmalar yapmıştır.
Hücre İle İlgili Yapılan Çalışmalar
ROBERT HOOK
Yapmış olduğu mikroskopla mantar
tıpasını incelemiş ve hücrenin keşfini
yapmıştır.
ANTON VAN LEEUWENHOEK
Yapmış olduğu mikroskop ile tek hücreli canlıları keşfetmiştir.
MATTHİAS SCHLEİDEN-THEODORE SCHWANN
Matthias SCHLEİDEN bitkilerle ilgili çalışma yapmıştır. Bitkilerin hücrelerden
oluştuğunu keşfetmiştir.
Theodore SCHWANN hayvanlarla ilgili çalışmalar yapmıştır. Hayvanların
hücrelerden oluştuğunu keşfetmiştir.
Hücre teorisinin öncüsü olmuşlardır.
RUDOLF VİRCHOW
Yapmış olduğu çalışmalar sonucunda var olan hücrelerin
daha önceki hücrelerin bölünmesi ile oluştuğunu keşfetti.
HÜCRE TEORİSİ

Tüm canlılar hücrelerden oluşmuştur.

Bazı canlılar tek hücrelidir; bazıları ise çok hücrelidir.

Hücre canlının en küçük yapı birimidir.

Yeni hücreler var olan hücrelerin bölünmesi ile oluşur.
Canlılar içerdikleri hücre sayısına göre
sınıflandırılırlar.
Tek hücreli
Çok hücreli
Vücutları tek hücreden oluşmuştur. Çok
hücrelilere göre daha ilkel canlılardır.
Vücutları birden fazla hücreden
oluşmuştur.
Bakteriler
Bazı protistalar
Arkeler
Bazı mantarlar
Bazı protistalar (amip, öğlena,
plasmodium, alg, paramecium…)
Bitkiler
Bazı mantarlar (maya mantarı)
Hayvanlar
Hücrenin Kısımları
Hücre temel olarak 3 kısımdan oluşur.
1.
Hücre Zarı
2.
Sitoplazma
3.
Çekirdek
Bütün hücreler bu temel kısımları içermez. Temel kısımlarını içerip
içermemesine göre hücreler ikiye ayrılır.
1.
Prokaryot Hücre
2.
Ökaryot Hücre
PROKARYOT HÜCRE
Genetik maddesi sitoplazma içinde olan, ribozom hariç
organelleri bulunmayan hücrelerdir.
Dünyadaki tüm prokaryotlar tek hücrelidir.
Bakteri
Arke
Mavi-yeşil alg (siyanobakteri) prokaryot canlılardır.
Hücre duvarı
Hücre zarı
Kamçı
Sil
Sitoplazma
DNA
RNA
Ribozom
Mezozom
ÖKARYOT HÜCRE
Genetik maddesi çekirdek içinde bulunan,
zarlı organellere sahip olan hücrelerdir.
Tek hücreli ya da çok hücreli olabilirler.
Protistalar
Mantarlar
Bitkiler
Hayvanlar
1) HÜCRE ZARI
Hücrenin içeriğini dış ortamdan ayıran zardır.
GÖREVLERİ
1.
Hücreyi dış etkilerden korur.
2.
Hücreye şekil verir.
3.
Hücre içeriğinin dağılmasını önler.
4.
Hücrenin madde alışverişi yapmasını sağlar.
5.
Bazı prokaryotlarda fotosentez ve solunuma
yardım eder.
Hücre zarının yapısı ile ilgili birçok model geliştirilmiştir. Singer ve Nicolson yaptıkları
araştırmalar sonucunda günümüzde kullanılan hücre zar modelini oluşturmuşlardır. Bu model
AKICI-MOZAİK ZAR MODELİ dir.
Bu modele göre;
Hücre zarı , çift katlı fosfolipit tabakasından oluşmuştur. Proteinler bu tabakanın içine
tamamen ya da yarı gömülü olarak bulunmaktadır. Karbonhidratlar ise fosfolipitlere ya da
proteinlere bağlanmış durumdadır. Bazı hayvan hücrelerinde ise fosfolipitler arasında
kolesterol bulunur.
Proteinlere karbonhidratların bağlanması ile
GLİKOPROTEİN; fosfolipitlere
karbonhidratların bağlanması İle GLİKOLİPİT
molekülleri oluşur. Bu moleküllerin hücre
zarında dağılışı ve sayısı hücreye özgüdür.
GLİKOPROTEİNLER;
1.
Hücre zarına seçici-geçirgenlik özelliği
kazandırır.
2.
Hücrelerin birbirini tanımasını sağlar.
3.
Hücrelerin hormon gibi sinyal
moleküllerine cevap vermesini sağlar.
ÖZELLİKLERİ
1.
Canlıdır.
2.
Seçici-geçirgendir.
3.
Esnektir.
4.
Karbonhidrat, lipit ve protein
moleküllerinden oluşmuştur.
5.
Akıcıdır.
6.
Mozaiktir.
7.
Yapısında por denilen delikler bulunur.
HÜCRE ZARININ FARKLILAŞMASI İLE OLUŞAN
YAPILAR;
1.
SİL: Hücreden çıkan kısa uzantılardır. Çok
sayıdadır. Hücrenin bir yer tutunmasının
sağlar.
2.
KAMÇI: Hücreden çıkan uzun uzantılardır. Az
sayıdadır. Hücrenin hareket etmesini sağlar.
3.
MİKROVİLLUS: hücre zarının dışa doğru girinti
ve çıkıntı oluşturması ile oluşur. Bağırsak
hücrelerinde emilim yüzeyini artırır.
4.
YALANCI AYAK: Hücrenin fagositoz yapmasını
ya da hareket etmesini sağlayan çıkıntılardır.
HÜCRE DUVARI (ÇEPERİ)
GÖREVLERİ
ÖZELLİKLERİ
1.
Hücreyi dış etkilerden korur.
1.
Ölüdür.
2.
Hücreye şekil veriri.
2.
Tam-geçirgendir.
3.
Serttir.
4.
Yapısında geçit denilen boşluklar
bulunur.
5.
Her hücrede bulunmaz.
6.
Yapısı hücrelere göre değişebilir.

Arke: Sahte peptidoglikan

Bakteri: Peptidoglikan

Mantar: Kitin

Bitki: Selüloz
HÜCRE #2
SELİN HOCA
2) SİTOPLAZMA
Hücrenin içini dolduran yoğun sıvıdır. Hücredeki
tüm hayatsal faaliyetler sitoplazma içinde
gerçekleşir. İki şekilde incelenir.
SİTOZOL: Sitoplazmanın sıvı kısmıdır. İçinde
organik ve inorganik maddeler bulunur.
(su,mineral,asit baz tuz, karbonhidrat, lipit,
protein, vitamin, enzim, DNA, RNA, ATP)
Ökaryotik hücrelerin sitoplazmasında DNA
bulunamaz. Sitozol içinde en fazla su bulunur.
ORGANELLER: Sitoplazma içinde farkı görevleri
gerçekleştirebilmek için özelleşmiş özel yapılardır.
Her organelin görevi farklıdır.
SİTOPLAZMA
SİTOZOL
ORGANELLER
ORGANELLER
Organeller, içerdikleri zar sayısına göre sınıflandırılırlar.
ORGANELLER
ZARSIZ
ORGANELLER
RİBOZOM
SENTROZOM
ÇİFT ZARLI
ORGANELLER
TEK ZARLI
ORGANELLER
ENDOPLAZMİK
RETİKULUM
GOLGİ
CİSİMCİĞİ
(AYGITI)
LİZOZOM
KOFUL
PLASTİDLER
MİTOKONDRİ
KLOROPLAST
KROMOPLAST
LÖKOPLAST
ZARSIZ ORGANELLER
1) RİBOZOM

Tüm canlılarda bulunur.

Zarsız bir organeldir.

En küçük organeldir.

Protein sentezi yapar.

Küçük ve büyük olmak üzere iki alt birimden oluşur. Pasif
haldeyken alt birimler birbirinden ayrıdır. Protein sentezi
sırasında alt birimler birleşir ve ribozom görevini yerine getirir.

Ribozomun bulunduğu yerler;


Sitoplazmada serbest halde,

Başka bir organelin içinde (kloroplast,mitokondri)

Endoplazmik retikulumun üzerinde

Çekirdek zarının üzerinde bulunabilir.
Protein sentezi sırasında bazen tek bir proteinin
üretiminde birden fazla ribozom aynı anda çalışabilir.
Bu şekilde birden fazla ribozomun bir araya gelmesiyle
oluşan yapıya polizom denir.
ZARSIZ ORGANELLER
2) SENTROZOM

Hücre bölünmesi sırasında iğ iplikleri oluşturarak
hücre bölünmesine yardım eder.

Bitki hücrelerinde görülmez. Hayvan
hücrelerinin de sadece bölünebilenlerinde
bulunur. Mantar hücrelerinde vardır. Sperm
hücrelerinde bulunur. Yumurta hücrelerinde
ise bulunmaz.
Not: sperm içinde bulunan sentrozom döllenme sırasında zigotun
sentrozomu haline gelir. Bu nedenle vücudumuzda bulunan tüm
sentrozomlar babamızın spermi içindeki sentrozomdan kopya alınarak
üretilmiştir.

Bir sentrozom iki tane sentriyolden oluşmuştur. Bu sentriyollerin yapısında
ise mikrotübüller vardır.

Görev yapmaya başlamadan kısa bir süre önce kendini eşleyerek
görevini gerçekleştirir.
TEK ZARLI OGANELLER
1) ENDOPLAZMİK RETİKULUM

Hücre zarı ile çekirdek zarı arasında oluşmuş kanalcıklardır.

Yumurta hücresi , embriyonik hücreler ve eritrositler(alyuvar) hariç tüm ökaryotik hücrelerde bulunur.

Görevleri

Hücre içerisinde madde alışverişini sağlar.

Hücreye mekanik destek sağlar.

Golgi aygıtı ile birlikte çalışarak salgı üretiminde görev alır.

Çekirdek zarının oluşumunda görev alır.

İlaçların zararlı etkilerini yok eder.

İki çeşit endoplazmik retikulum vardır.

Granüllü endoplazmik retikulum (GER): Üzerinde ribozom bulunan
endoplazmik retikulumdur. Proteinli moleküllerin golgi aygıtına taşınmasında ve üretiminde sorumludur. Bol miktarda
enzim , hormon ve diğer salgıları üreten hücrelerde çok fazla bulunur.

Granülsüz endoplazmik retikulum (DER): üzerinde ribozom olmayan endoplazmik retikulumdur. Yağ içeren
moleküllerin üretilmesinde ve taşınmasından sorumludur. Ayrıca bazı minerallerin hücre dışına salgılanması için de
önemlidir. Kas hücrelerinde mide hücrelerinde steroid hormon sentezi yapan hücrelerde bol miktarda bulunur.

Not: GER ve DER aynı hücrede beraberce bulunabilirler.
TEK ZARLI ORGANELLER
2) GOLGİ AYGITI(CİSİMCİĞİ)

Yassılaşmış keseciklerden oluşmuş organeldir. Yassı keseciklerin uçlarında
tomurcuklanarak oluşmuş küçük keseler vardır.

Görevleri


Hücreye özgü salgıların üretilmesini ve ekzositozla atılacak olan salgı
keseciğinin oluşturulmasını sağlar.

Lizozom ve koful gibi organellerin üretilmesini sağlar.

Kompeks organik maddelerin üretilmesini sağlar. (glikoprotein,glikolipit,
fosfolipit…)

Hücre zarının üretilmesinde görev alır.
Endoplazmik retikulum ile beraber çalışırlar. Genellikle birbirlerine yakın
konumlanmışlardır. Golgi aygıtının endoplazmik retikulüme bakan
yüzeyine bağlanan kesecikler içeriğini boşaltarak golgi aygıtının
yapısına katılır. Golgi aygıtı Endoplazmik retikulümden gelen bu
kesecikler vasıtasıyla gelişir. Golgiye gelen maddeler golgi kanalları
boyunca ilerlerken değişikliğe uğratılarak yapısı geliştirilir.Golgide bu
moleküllere yağ, şeker, fosfat ve sülfat grupları eklendiği gibi bazı
moleküllerde çıkarılarak molekülün ana yapısı değiştirilebilir. Son halini
alan molekül golginin hücre zarına bakan yüzeyinden kesecikler
halinde salınır.

Not: Hücre zarının üretiminde görev alan organeller ve görev alma
sıraları
1.
Ribozom
2.
Endoplazmik retikulum
3.
Golgi aygıtı
TEK ZARLI ORGANELLER
3) LİZOZOM

Golgi tarafından oluşturulan içinde sindirim (hidroliz)enzimleri bulunan
organeldir.

Hücre içi sindirim de görev alır.

Bitki hücrelerinde bulunmaz. Özellikle pinositoz ve fagositoz yapan
hücrelerde bol miktarda bulunur.

İçeriğinde bulunan enzimler lizozom içindeyken pasif haldedir. Görevini yaptığı
sırada aktif hale geçmektedir.

Görevleri

Hücre içi sindirim yapar. Fagositoz ve pinositozla içeri alınan besin kofunun etrafını sararak içeriğin
sinidirilmesini sağlar. Fagositozla içeri alınan molekül besin dışında bir mikroorganizma olabilir.

Yaşlanmış ya da fonksiyonu bozulmuş organelleri parçalar.

Gerektiğinde kendini patlatır. İçeriğinde bulunan enzimler sitoplazmaya yayılır
ve hücre kendini sindirir. Bu olaya otoliz denir. Bu durum hücre
yaşlandığında ya da planlanmış hücre ölümleri mekanizması için gereklidir.

Lizozom aktivitesinin azalması bazı hastalıklara ,ve deri hücrelerinde
lekelenmelere sebep olabilmektedir.
TEK ZARLI ORGANELLER
4) KOFUL (VEZİKÜL) (VAKUOL)

Hücre içerisinde çeşitli görevleri bulunan organeldir.

Genel olarak hayvan hücrelerinde çok sayıda küçük küçük ;bitki hücrelerinde ise
az sayıda büyük büyük kofullar bulunur.

Bitki hücreleri yaşlandıkça koful büyüklükleri artar merkezde bulunan en büyük
kofula merkezi koful denir. Bu koful bitki hücresi aşırı yaşlandığında diğer
organelleri sıkıştırır ve hücrenin ölmesine neden olur.

Görevlerine göre kofullar;

Depo kofulu: Genellikle bitki hücrelerinde bulunur. Atık maddelerin depolanmasını sağlar.

Besin kofulu: Endositozla içeri alınan besini taşıyan kofuldur.

Boşaltım kofulu: Ekzositozla dışarı atılacak maddeyi taşıyan kofuldur.

Salgı kofulu: Salgılanacak maddeyi taşıyan kofuldur.

Sindirim kofulu: Besin kofulunun lizozomla birleşmiş halidir.

Kontraktil koful: Tatlı sularda yaşayan tek hücreli canlılarda hücre içine giren fazla
suyun aktif taşıma ile dışarı atılmasını sağlayan kofuldur.
ÇİFT ZARLI ORGANELLER
1)MİTOKONDRİ

Oksijenli solunum ile enerji üretiminin yapıldığı organeldir.

Çok fazla enerji harcayan hücrelerde bol miktarda bulunur.
(sinir hücresi , kas hücresi gibi..)

İç ve dış olmak üzere iki zarı vardır. İç zar kıvrımlıdır. Bu kıvrımlara krista
denir. Krista mitokondrinin yüzey alanını artırarak daha verimle
çalışmasını sağlar.

İçini dolduran sıvıya matriks denir. Matriks sitoplazma benzeri bir sıvıdır ve içerisinde inorganik ve
organik maddeler bulunur. Matriks içerisinde ribozom organeli, DNA ve RNA molekülleri vardır.

Kendini çoğaltabilir.

Protein sentezi yapabilir.
ÇİFT ZARLI ORGANELLER
2) PLASTİDLER

Bitki hücrelerinde ve alg hücrelerinde bulunan; bulunduğu hücreye renk verebilen ve çeşitli
görevleri olan organellerdir.

İç ve dış olmak üzere çift zarlıdırlar.

İçerdikleri renk maddelerine (pigment) göre üç
çeşit plastid vardır.
ÇİFT ZARLI ORGANELLER
2)PLASTİD
A)KLOROPLAST

İçerisinde yeşil renk veren pigment bulunan (klorofil) plastidlerdir.

Fotosentez ile besin üretiminden sorumludur.

Bulunduğu hücreye yeşil renk verir. Fotosentez
yapabilen tüm ökaryotik hücrelerde bulunur.

İç ve dış olmak üzere iki zarlıdır.

İçindeki sıvıya stroma denir. Bu sıvı sitoplazmaya benzer ve içerisinde inorganik ve organik maddeler
bulunur. Ayrıca içinde ribozom organeli, DNA ve RNA
molekülleri bulunur.

Kloroplast içinde üçüncü bir zar sistemi vardır. Bu yapıya
tilakoit zar sistemi denir. İçerisinde grana (granum) denilen
yapılar vardır. Klorofil pigmentleri bu yapıların içinde bulunur.
Granumların zarına tilakoit zar denir. Granalar birbirine tilakoit
ara lameller ile bağlanır. Bu lameler kloroplastın yüzey alanını
artırır. Kloroplastın daha verimle çalışmasını sağlar.

Kendini çoğaltabilir.

Protein sentezi yapabilir.
ÇİFT ZARLI ORGANELLER
2)PLASTİD
B)KROMOPLAST

KROMOPLAST:

Yeşil hariç renk pigmentlerini taşıyan plastidlerdir.


Kırmızı: Likopen

Sarı: Ksantofil

Turuncu: Karoten
Bitkilerin çiçek, yaprak ve kök gibi yapılarında bulunur.
ÇİFT ZARLI ORGANELLER
2)PLASTİD
C)LÖKOPLAST

Pigmenti içermeyen plastidlerdir.

Işık görmeyen kısımlarda bulunur.

Bulunduğu hücreye göre farklı besin maddelerinin depolanmasını sağlar.

Bitkilerin depo organlarının hücrelerinde bol miktarda bulunur.

Patateste ve pirinçte nişasta, zeytinde yağ, baklagillerde protein depolar.
Not: Gerekli çevre şartları sağlandığında plastidler birbirlerine dönüşebilirler.
Örn: Olgunlaşan domatesin kırmızı olması (kloroplast- kromoplast)
Patatesin güneşte bekletildiğinde yeşile dönmesi (lökoplast-kloroplast)
HÜCRE #3
SELİN HOCA