göreme tarihi milli parkında alan yönetimi ve yönetim etkinliği

GÖREME TARİHİ MİLLİ PARKINDA ALAN YÖNETİMİ VE YÖNETİM ETKİNLİĞİ
Milli Parklar Dairesi Başkanlığı
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü1
Orta Anadolu’nun Aksaray’daki Hasan Dağı ile Kayseri’deki Erciyes Dağı volkanik bölgesinde
Nevşehir il sınırları içinde yer içinde 1 ilçe merkezi (Ürgüp), 3 kasaba (Uçhisar, Ortahisar,
Göreme) ve 2 köy (Çavuşin, Aktepe) de dahil olmak üzere jeomorfolojik, doğal ve kültürel
değerleri ihtiva eden 9.614 hektarlık alan Bakanlar Kurulu Kararı ile 1986 yılında “Göreme
Tarihi Milli Parkı” olarak ilan edilmiştir. Birleşmiş Milletler Eğitim - Bilim ve Kültür Teşkilatı
(UNESCO) tarafından 6.12.1985 tarihinde 357. sırada “Göreme Tarihi Milli Parkı ve
Kapadokya’nın Kayalık Alanları” adıyla Dünya Doğal ve Kültürel Mirası Listesine alınmış olup
ülkemizde bu listede bulunan 9 yerden birisidir.
Göreme Tarihi Milli Parkı
Erciyes Yanardağının püskürttüğü Miosen devrindeki bazalt lavları ile Pliosen devrindeki
lavlar ve etrafı kaplayan volkanik küllerin sel suları ve rüzgârın etkisiyle sürekli değişime
uğrayan arazide de ilginç oluşumlar ortaya çıkmıştır.
Tüften oluşan yumuşak tabakanın daha kolay aşınması, üstte kalan bazaltlı tabakanın ise
daha zor aşınması sonucunda “peribacaları” denilen şekiller oluşmuştur.
Göreme Tarihi Milli Parkı’nın fiziki yapısı ise sadece peribacalarından ibaret değildir.
Peribacalarının yanında platolar, glasiler ve kırgıbayırları da bulunur. Dünyaca ünlü
peribacaları yanında kayalık alanlar ve bu kayalık alanların arasında yeşil vadiler bulunur.
Milli Park, doğal değerlerinin yanı sıra Hıristiyanlığın gelişmeye başladığı ilk dönemleri ve
manastır hayatını anlatan kiliseler, şapeller ve diğer kaya oyma mekanlar gibi kültürel
Dr. Nihan YNİLMEZ ARPA, Neşe ERSÖZ, S. Serhat ARDA, Serpil ŞAHİN, Suzan SAYILGAN, ZERRİN KARAARSLAN,
Abdulsamet HAÇAT, Erkan BOZKURT
1
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
değerleri de ihtiva etmektedir. Bu bölgede manastır hayatı 3. yüzyıl sonları ile 4. yüzyıl
başlarında başlamış ve hızla yayılmıştır.
Manastırlar, kiliseler, şapeller, yemekhaneler ve keşiş hücreleri, depo ve şarap yapım yerleri
bulunan mekanlar oyulmuş, duvar resimleri ile süslenmiştir.
Göreme Tarihi Milli Parkı Ziyaretçi Merkezi
Göreme Tarihi Milli Parkı sınırları içinde; 30,25 hektarı 1. derece, 26,88 hektarı 3. Derece
olmak üzere toplam 57,13 hektar arkeolojik SİT alanı bulunur. Ayrıca 1815 hektar alanda 1.
derece doğal SİT ve 1. derece arkeolojik SİT alanları da bir aradadır.
Geleneksel konut dokusu, bu doku içerisinde yaşayan halkın örf ve adetleri, üretim şekilleri
ve el sanatları milli markın diğer kültürel zenginliklerini oluşturur. Kaya oyma mekanların
oluşturduğu tarihi yerleşimler Kapadokya mimarisini yansıtırken, topoğrafyaya uyumlu
sokaklar ve yapıların bu sokaklarla ilişkileri ise geleneksel Anadolu konut dokusunun
en güzel örneklerini sunar. Bu konut dokusu içinde günümüzde dahi halen devam eden
bağcılık; bağcılığın birer sonucu olarak geleneksel yöntemlerle üzümden pekmez, şarap
yapımı, ayrıca oniks taşının işlenmesi, dokumacılık ve Kapadokya’nın simgelerinden birisi
durumuna gelen çömlekçilik milli parkın yerel kültürünü yansıtan diğer etkinliklerdir.
Anket ve Arazi Çalışması
2
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
MİLLİ PARKIN ZİYARETÇİ PROFİLİ VE ALAN KULLANIM DURUMU
Milli Park; ulusal ve uluslar arası düzeyde yerli ve yabancı pek çok ziyaretçi tarafından ziyaret
edilmektedir. Yıllık olarak alana gelen ziyaretçi sayısı ……………….(KTB verileri). Ziyaretçiler
bireysel olarak geldikleri gibi çoğunlukla turlarla başka bir etkinliğin parçası olarak sahaya
gelmektedirler.
Özellikle;
- Yürüyüş grupları ve kültür-inanç turlarına gelenler tercih etmektedir.
- Balon turları da andaki önemli etkinliklerden birisidir. Bölgede 15 kadar balon şirketi
bulunmaktadır. Balon turları her geçen gün yoğunlaşmaktadır.
- Kalış süreleri azami 2 (iki) gündür.
- Kasım-Mart ayları ziyaret yoğunluğu daha az, Temmuz-Ağustos ayları ziyaretçi
yoğunluğu artmaktadır.
- Temmuz-Ağustos döneminde İtalya, Fransız ve yerli ziyaretçiler gelmekte, Japon
gruplar ise daha çok sonbahar-kış dönemini tercih etmektedirler.
- Yürüyüş gruplarında daha çok Fransızlar yer alırken, bunları Kore, Japon ve Çinliler
takip etmektedir.
- Yerli ziyaretçiler özellikle hafta sonlarını tercih etmektedir.
- Gelen ziyaretçilerin büyük bölümü alanın milli park olduğunun farkında değildir.
Mart 2013 tarihinde Milli Parkta Ankara Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü öğrencileri ve
öğretim elemanlarına yapılan bir anket çalışmasında; alanın koruma statüsünün ne olması
gerektiği sorulmuş ve katılımcıların tamamı milli park olmalı üzerinde odaklanmıştır (Şekil 1.).
Bu alanın koruma statüsü Mili
Park olmalı mıdır?
evet
hayır
fikri yok
100%
Şekil 1. Alanın koruma statüsü durumu
Korunan alanlardaki uygulamalara yönelik yapılan sorgulamada; katılımcıların %90’ı korunan
alanlarda yasaklama getirilmesi gerektiği yönünde fikir beyan etmiştir (Şekil 2).
3
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
Korunan alanlarda kullanımlara
yönelik sınırlama ya da yasaklama
getirilmeli midir?
2%
8%
evet
hayır
fikri yok
90%
Şekil 2. Korunan alana yönelik sınırlama ve yasaklama durumu
Milli parka geliş amacına yönelik yapılan sorgulamada; eğitim ve inceleme, peyzajı izleme,
kültürel ve tarihi alanları ziyaret öncelikli olarak belirtilmiştir (Şekil 3).
Milli Parka geliş amacı
60
Peyzajı izleme
50
Doğa yürüyüşleri, doğa
gözlemciliği
40
30
Eğitim ve inceleme
20
10
Yöresel ürünleri satın alma,
yöresel yiyecek ve içecekleri
tüketme
0
1.öncelik
2.öncelik
3.öncelik
Şekil 3. Milli parka geliş amacı
Milli Parkta hangi faaliyetlerin yapılmasının uygun olacağı sorgulanmış ve konu ile ilgili olarak
katılımcıların büyük bir bölümü tarafından tarihi ve kültürel turların yapılmasının uygun
olacağı öngörülmüştür. Foto safari ve trekking etkinliği de milli parkta yapılabilecek uygun
faaliyetler olarak tanımlanmıştır (Şekil 4).
4
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
Milli Parkta yapılması uygun olan faaliyetler
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Şekil 4. Milli parkta yapılabilecek faaliyetler
Milli parkın peyzaj açısından kaynak değerlerinin ortaya konmasına yönelik yapılan
sorgulamada; katılımcıların tamamına yakını peri bacaları, jeomorfolojik oluşumlar ve
topoğrafk yapının alanın temel peyzaj değerlerini oluşturduğu görülmüştür (Şekil 5).
Göreme Tarihi Milli Parkı’nın peyzaj açısından
ana kaynak değeri
2
Peri bacaları,
jeomorfolojik oluşumlar
ve topoğrafya
6
Flora
Diğer,fikrim yok
112
Şekil 5. Milli Parkın kaynak değerleri
Milli parkta görülen sorunların değerlendirilmesine yönelik yapılan sorgulamada; özellikle
alanda ziyaretçi hizmet ve tesislerinin (bilgilendirme, tanıtım, yönlendirme levhaları,broşür,
satış üniteleri,yol, otopark) yetersiz olduğu vurgulanmış; alanın yönetsel (plan, personel
güvenlik) olarak da durumunun zayıf görüldüğü vurgulanmıştır. Her türlü kirliliğin (hava, katı
atık, gürültü), yapılaşmanın ve ziyaretçilerin kaynaklara olan olumsuz etkilerinin de alana
zarar verdiği belirtilmiştir (Şekil 6).
5
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
Milli Parkın sorunları
120
100
80
60
40
20
0
Şekil 6. Milli parkın sorunları
Milli park alanında ziyaretçilere yönelik ne tür hizmet ve tesislere ihtiyaç olduğu konusunda
yapılan sorgulamada; ziyaretçi merkezi, rehberlik hizmetleri, yönlendirme-bilgilendirme
levha ve tabelaları, broşür-afiş vb. basılı materyaller, giriş kapısı ve müzenin olması gerektiği
vurgulanmıştır (Şekil 7).
Milli Parkta ziyaretçiler için olması gereken
hizmet ve tesisler
Ziyaretçi merkezi
Giriş kapısı
Piknik alanları
Restoranlar
Yöresel misafirhaneler
Kamping alanları
Müze
Yönlendirme levhaları
Broşür ve tanıtıma yönelik araçlar
Rehberlik hizmetleri
17%
18%
16%
1%
16%
12%
2%
8%
1%
9%
Şekil 7. Ziyaretçi hizmet ve tesisleri
Mili parkın kaynak değerlerinin etkin yönetimi ve korunmasında özellikle korunan alanın
sahip olduğu uzun devreli gelişme planının uygulanmasının etkili olacağı belirtilmiştir. Milli
park alanında yaşayan yöre halkının ve alana gelen ziyaretçilerin farkındalığının arttırılması,
korunan alan ile ilgili tarafların süreçlere etkin katılımının sağlanması ve milli park için
6
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
çalışacak personel sayısı ve kapasitesinin güçlendirilmesinin de önemli olduğu vurgulanmıştır
(şekil 8).
Milli Parkın ana kaynak değerlerinin etkin korunması
Planın iyi bir
nasıl sağlanabilir?
biçimde
Alanı insanlara
kapatalım ya da
kendi haine
bırakalım
2%
uygulanması(gerek
li kısıt ve
yasakların
getirilmesi vb)
29%
Fikrim yok
17%
Ziyaretçi ve yöre
halkının
bilinçlendirilmesi
25%
Tüm tarafların
etkin
katılımıyla
alanın birlikte
yönetimi
14%
Personelin sayı ve
kapasitesinin
artması,güvenlik
önlemleri
13%
Şekil 8. Milli parkın etkinliğine yönelik yapılabilecek uygulamalar
Araştırmada milli parkın görsel değerlerini olumsuz etkileyen unsurların neler olduğuna
yönelik de bir sorgulama yapılmış; plansız yapılaşma, ticari faaliyetler(seyyar satıcılar ve satış
stantlarının düzensizliği) ve görsel kirliliğin (atv araçları,balon, tur otobüsleri,levhalar,çöpler
vb.) olduğu belirtilmiştir (Şekil 9).
Milli Parkın görsel kalitesi üzerinde olumsuz etki yapan
unsurlar
50
0
Şekil 9. Milli Parktaki sorunlar
Göreme Tarihi Milli Parkı denildiğinde akla gelen ilk özelliğin ne olduğu konusuna
katılımcıların tamamına yakını peri bacası cevabını vermiştir (Şekil 10).
7
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
Göreme TMP denince akla ilk gelen nedir?
5%
Peri bacaları
Diğer
95%
Şekil 10. Göreme denildiğinde ilk akla gelen özellik
Çalışmaya katılanlara yöneltilen sorulardan birisi de Milli pak için çalışma yapıp-yapmak
istemedikleri olmuş ve katılımcılar genellikle alan için çalışma yapabileceklerini
belirtmişlerdir (Şekil 11). Özellikle milli parkta planlama ve araştırma faaliyetlerine katılım
sağlanabileceği, alanın tanıtımına katkıda bulunulabilineceği belirtilmiştir (Şekil 12).
Alan için çalışma yapmak ister
misiniz?
21%
2%
Ne yapabilirsiniz?
Tanıtım,bilgilendirme
,reklam,koruma
20%
evet
6%
hayır
77%
fikri yok
Elimden gelen
herşeyi yapabilirim
22%
52%
Planlama çalışmaları
ve araştırma
konularında çalışarak
Diğerleri
Şekil 11-12
Ziyaretçi Merkezi’nin Etkinliğinin Değerlendirilmesi Toplantısı
8
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
GÖREME TARİHİ MİLLİ PARKININ YÖNETİM ETKİNLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Korunan alanlar, biyolojik çeşitliliğin korunması için en etkin ve yaygın uygulamalardan
biridir. Korunan alanların sayısı ve dünya üzerinde kapladıkları yüzölçümleri artarken
yönetimleri ve uygulamaların izlenmesinde aynı hızda ilerleme kaydedilmemektedir.
Hâlbuki izleme ile hem alanlardaki kaynak değerlerinin durumu ve hem de yönetsel etkinliği
ortaya konabilmektedir. Zira son 10 yıldır korunan alanların yönetim etkinliğinin
değerlendirilmesi uluslararası önem kazanmıştır.
Korunan alanlarda yönetim etkinliğini izleme sistemi korunan alanların ne kadar iyi
yönetildiğini gösteren değerlendirmelerin düzenli olarak uygulanmasıdır.
Bu değerlendirme, korunan alanın değerlerinin ne kadar korunduğunu, yönetim ve koruma
hedef ve amaçlarına ulaşılmasında ne kadar yol alındığını yani korunan alanların değerini ve
başarısını ortaya koymaktadır.
Ülkemizde yönetim etkinliği izleme sistemi uygulaması ile 2873 sayılı Milli Parklar Kanununa
tabi alanların daha etkin yönetilmesi, insan gücü ve kaynaklarının daha etkili kullanılması,
yönetim etkinliğini azaltan nedenlere zamanında doğru teşhis konması ve buna yönelik
doğru ve etkin politikaların geliştirilmesi amacıyla 2012yılında başlatılmış ve 2013 yılında da
devam etmektedir.
Genel Müdürlüğümüz Milli Parklar Dairesi Başkanlığı Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
tarafından Milli Park ve Tabiat Parklarında;
-
Mevcut durumun,
-
Korunan alanın değerlerinin ne kadar korunduğunun,
-
Yönetim ve koruma hedef ve amaçlarına ulaşılmasında ne kadar yol alındığının
ortaya konulması ile
-
2873 sayılı Milli Parklar Kanununa tabi alanların daha etkin yönetilmesi,
-
İnsan gücü ve kaynaklarının daha etkili kullanılması,
-
Yönetim etkinliğini azaltan nedenlere zamanında doğru teşhis konulması ve
-
Buna yönelik doğru ve etkin politikaların geliştirilmesi
9
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
amacıyla yönetim etkinliği izleme sistemi uygulamasına yönelik olarak gerekli denetim ve
kontrol çalışmaları gerçekleştirilmektedir.
İzleme sürecinde 66 Tabiat Parkı’nda Çevre Temizliği ve Genel Bakım Denetlemesi, 18 Milli
Park’ta, 2 Tabiat Parkında Yönetim Etkinliğinin İzlenmesi (METT) ve değerlendirilmesi
çalışmaları yapılmıştır.
IUCN (Dünya Doğa Koruma birliği), WCPA (Korunan Alanlar çalışma Grubu) tarafından
önerilen çerçeveye göre etkin bir korunan alan yönetiminin izlenmesi için altı aşama dikkate
alınmaktadır. Bu çerçeve; ortam, planlama, girdiler, süreçler, çıktılar olarak tanımlanmıştır.
Göreme Tarihi Milli Parkı’nın değerlendirilmesi sonucu aldığı puanlar ve ideal puanları
gösterir tablo (Tablo 13) aşağıda verilmiştir.
Toplam Kategori Puanları
Kategori
Alan Puanı
Ortam
3
İdeal Puan
3
Planlama
7
21
Girdiler
8
18
Süreçler
13
33
Çıktılar
5
12
Sonuçlar
3
9
39
96
Toplam Puan
Şekil 13. Göreme TMP. Değerlendirme puanı ve ideal puan karşılaştırması
Göreme Tarihi Milli Parkı korunan alanında yönetim etkinliği grafik 1 ve 2’de
gösterilmektedir.
10
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
3
Ortam
15
10
Sonuçlar
Planlama
5
3
7
Alan Puanı
0
Çıktılar
Girdiler
8
5
Süreçler
13
Grafik 1. Göreme Tarihi Milli Parkı Yönetim Etkinliği Grafiği - 1
40
35
30
25
Puan 20
15
3
10
5
3
0
Ortam
33
21
18
12
7
8
Planlama Girdiler
13
5
Süreçler
İdeal Puan
Alan Puanı
9
3
Çıktılar Sonuçlar
Grafik 2. Göreme Tarihi Milli Parkı Yönetim Etkinliği Grafiği - 2
Korunan alanın kategorilere göre aldığı puanın ideal puan’dan düşük olmasının en
önemli nedenleri şunlardır:
11
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
Ortam: Bu kategoride korunan alan puanı ideal puana ulaşmıştır. Alan 1986 yılında
Milli Park olarak ilan edilmiş olup, aynı zamanda UNESCO tarafından “Dünya Kültür Miras
Listesine” dahil edilmiştir.
Planlama: Korunan alanın 1971 tarihli yönetim planı (Uzun Devreli Gelişme Planı)
mevcut olup, bu planın günümüz koşullarına revize edilmesine yönelik çalışmalar
tamamlanmıştır. Revize plan Koruma Kurulu tarafından da uygun bulunmuş olup, Bakanlık
tarafından onay aşamasındadır. Gerek 1971 gerekse revize planda korunan alanın
yönetimine ilişkin kararlaştırılmış amaçlar bulunmakta ancak, bunların etkin bir şekilde
uygulanmasında bazı eksiklikler mevcuttur. Özellikle maddi kısıtlar ile eleman ve teçhizat
eksikliği gibi diğer problemler nedeniyle alana ilişkin yönetimim planı kısmen
uygulanabilmektedir.
Korunan alanda uygun olmayan arazi kullanımı ve faaliyetlerin kontrol edilmesine
yönelik düzenlemeler mevcut olup, bunların etkin olarak uygulanmasında ciddi zayıflıklar
bulunmaktadır.
Alanın yönetim faaliyetleri performans yönünden bir ölçüde geçici olarak izleme ve
değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Ancak konu ile ilgili olarak bütüncül bir strateji
bulunmamaktadır ve sonuçlar düzenli olarak toplanmamaktadır.
Korunan alanın büyüklüğü (tasarımı), korumadaki ana amaçların gerçekleştirilmesini
önemli ölçüde
kısıtlamamaktadır. Ancak
daha
büyük
ölçekli ekolojik
süreçlerle
karşılaştırıldığında tasarımın yeniden gözden geçirilerek iyileştirilebileceği sonucu ortaya
çıkmaktadır.
Sahanın yönetilmesine ilişkin düzenli bir çalışma planı oluşturulmaktadır. Ancak
yukarıda bahsedilen sebeplerle çok azı uygulanabilmektedir.
Komşu arazi ve su kullanım planlaması korunan alanın ihtiyaçlarını dikkate almamakta
ve etkinlikleri/politikaları alanın yaşamını sürdürmesine zarar vermektedir. Özellikle sahaya
yakın bölgede bulunan barajın iklimsel etkisi peri bacaları üzerinde olumsuz etkiler
yaratmaktadır.
Girdiler: Personelin, korunan alan mevzuatını ve yönetmeliklerini uygulamak için
kabul edilebilir bir kapasiteye ve kaynaklara sahiptir ancak bazı eksiklikler vardır.
Korunan alandaki önemli habitatlar, türler ve kültürel değerler hakkındaki bilgi çok
azdır.
Alan Nevşehir İlinden yönetilmekte olup, yerinde personel yoktur. Bu durum sahanın
koruma, kontrol ve yönetim faaliyetleri için bir engel olarak karşımıza çıkmaktadır.
12
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
Korunan alana ve yönetim ihtiyacını karşılamaya yetecek ölçüde garanti edilmiş bir
bütçe vardır. Sahaya yönelik mevcut bütçe kabul edilebilir düzeydedir ancak, etkin yönetimi
tam olarak gerçekleştirmek için daha da iyileştirilebilir.
Milli parkta bir ölçüde teçhizat ve tesis vardır fakat bunlar tümüyle yetersizdir.
Milli parka gelen ziyaretçilerden ücret tahsil edilmektedir ve bu ücretin korunan alana
ve çevresine biraz katkısı olmaktadır.
Süreçler: Milli parkın sınırları, yönetim makamı tarafından bilinmekte, ancak yöre
sakinleri/komşu arazi kullanıcıları tarafından bilinmemektedir.
Milli parkta kaynakların kullanımını kontrol eden koruma sistemleri, kaynakların
kullanımını ve kaynaklara erişimi kontrol etmekte kısmen etkilidir.
Milli parkta önemli miktarda etüt ve araştırma yapılmakta ama bunlar korunan alan
yönetiminin ihtiyaçlarına yönelik değildir. Alanla ilgili olarak üniversitelerin ve Sivil Toplum
Kuruluşlarının projeleri mevcuttur. Alanda yapılan bilimsel çalışmaların sonuçlarında milli
parka bir dönüş olmamaktadır.
Kritik düzeyde önemli habitatlar, türler, ekolojik süreçler ve kültürel değerlerle ilgili
aktif yönetim gereksinimlerinin çok azı uygulanmaktadır.
Alan Nevşehir’den yönetilmekle beraber, personelin eğitim ve beceri düzeyi
yeterlidir; ancak yönetim amaçlarının tam olarak gerçekleştirilmesi için daha da
iyileştirilebilir. Bunun için kaynak aktarımı ile birlikte personele yönelik eğitim programlarının
yapılması ve belli periyotlarda bu eğitimlerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Milli Parkın bütçesi, kritik yönetim ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde yönetilmekte olup,
bütçe yönetimi yeterlidir fakat iyileştirilebilir.
Alana yönelik yönetim ihtiyaçları için bir ölçüde teçhizat ve tesis bulunmaktadır; fakat
bunlar tümüyle yetersiz olup, teçhizat ve tesislerin bakımı belli bir ölçüde ve düzenli olmayan
bir şekilde yapılmaktadır.
Milli park yetkilileri ile milli parka komşu resmi ve tüzel arazi ve su kullanıcıları
arasında ilişki vardır ancak yönetimde işbirliği yok denecek kadar az olup, yöre halkı
yönetime ilişkin tartışmalara bir miktar katkı sağlamaktadır. Ancak yönetime doğrudan
katılamamaktadır.
Alanın yönetim faaliyetleri performans yönünden bir ölçüde geçici olarak izleme ve
değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Ancak konu ile ilgili olarak bütüncül bir strateji
bulunmamaktadır ve sonuçlar düzenli olarak toplanmamaktadır.
13
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
Turizm operatörleri ile yetkililer arasında bir ilişki vardır ancak bu büyük ölçüde idari
ve düzenleyici konularla sınırlıdır.
Çıktı: Sahanın yönetilmesine ilişkin düzenli bir çalışma planı oluşturulmaktadır. Ancak
yukarıda bahsedilen sebeplerle çok azı uygulanabilmektedir.
Milli parkta kaynakların kullanımını kontrol eden koruma sistemleri, kaynakların
kullanımını ve kaynaklara erişimi kontrol etmekte kısmen etkilidir.
Alan Nevşehir’den yönetilmekle beraber, personelin eğitim ve beceri düzeyi
yeterlidir; ancak yönetim amaçlarının tam olarak gerçekleştirilmesi için daha da
iyileştirilebilir.
Ziyaretçi tesisleri ve hizmetlerinin mevcut ihtiyaçlara cevap vermek açısından uygun
değildir. UDGP’nin de önerdiği üzere, mevcut ziyaretçi merkezinin ivedilikle düzenlenmesi ve
kullanıma açılması, yine planın öngördüğü gibi milli parkın değişik noktalarında tanıtım
birimlerinin oluşturulması gerekmektedir.
Sonuçlar: Milli park alanı içinde düzenlenen satış birimleri ile turizm aktivitelerinden
kaynaklı, yöre halkına bir miktar ekonomik fayda akışı bulunmaktadır.
Korunan alanın önemli değerleri başlangıçtaki halleri ile karşılaştırıldıklarında önemli
biyolojik çeşitlilik, ekolojik ve kültürel değerlerin bir kısmının ciddi biçimde bozulduğu
görülmektedir. Özellikle alana gelen ziyaretçilerin bilinçsiz bir şekilde peri bacalarının
üzerlerine çıkarak resim çektirmeleri, alan dışında bulunan barajın iklimsel etkileri gibi, insan
faaliyetleri nedeniyle bazı peri bacalarında ciddi bozulmalar meydana gelmekte, bu durum
peri bacalarının doğal aşınma sürecini hızlandırmakta ve ömrünü kısaltmaktadır.
Göreme Tarihi Milli Parkı’nın yönetim etkinliğinin izlenmesine yönelik diğer bir
değerlendirme formu da Orta Amerika Korunan Alan ve Ormancılık Konseyi Genel
Sekreterliğinin koordinasyonunda yürütülen bir çalıştay sonucunda hazırlanmış olan
“Korunan alan izleme sistemi formu” da doldurulmuştur.
Form; sade ve anlaşılır olmasının yanı sıra uygulama maliyetinin düşük, veri elde edilmesine
yönelik sürecin kısa olması ve korunan alanların yönetim etkinliğini değerlendirmeye yönelik
temel ilkeleri verebilmesi nedeniyle uygulanabilir görülmüştür.
Form;
 Korunan alan için arzu edilen ideal koşulları
 Alan analizleri
 Alanın karakterini belirleyen değerleri,
14
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
 Her bir değere yönelik temel kriterleri,
 Her bir kriter için belirlenen göstergeleri kapsamaktadır.
Formda korunan alanlar;
SOSYAL
İDARİ
DOĞAL VE KÜLTÜREL KAYNAK
DEĞERLERİ
YASAL VE POLİTİK DURUM
EKONOMİK VE FİNANSAL DURUM
İletişim, katılım, arazi kullanım hakkı, ziyaretçi
yönetimi
Altyapı, personel, planlama
Kullanım durumu, korunması, kaynaklara ilişkin veri
durumu,)
Yasal çerçeve, kurumsal çerçeve
Öz yeterlilik, mal ve hizmet üretimi, korunan alandan
sağlanan faydalar) açısından değerlendirilmiştir.
Elde edilen değerlendirme sonuçları grafik 3 ve 4’te verilmiştir.
Sosyal
Değerlendirme
40
11
30
Ekonomik ve
Finansal
Değerlendirme
20
İdari 33
Değerlendirme
10
Alan Puanı
0
11
Yasal ve Politik
Değerlendirme
13
Doğal ve
Kültürel
Kaynakların
Değerlendirmesi
32
Grafik 3. Göreme Tarihi Milli Parkı Yönetim Etkinliği Grafiği - 1
15
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü
80
60
40
20
0
İdeal Puan
Alan Puanı
Sosyal
Değerlendirme
İdari
Değerlendirme
Alan Puanı
11
33
İdeal Puan
25
75
Doğal ve Kültürel
Yasal ve Politik
Kaynakların
Değerlendirme
Değerlendirmesi
32
13
60
Ekonomik ve
Finansal
Değerlendirme
11
20
20
Grafik 4. Göreme Tarihi Milli Parkı Yönetim Etkinliği Grafiği - 2
C. Alanla İlgili Öneriler
- Teknik personel ve diğer yardımcı personel eksikliklerinin giderilmesi,
- Araç ve ekipman noksanlıklarının giderilmesi,
- Alan yönetim stratejilerinin geliştirilmesi,
- Bütçenin iyileştirilmesi,
- Döner sermayenin oluşturulması olarak tespit edilmiştir.
16
Alan Yönetimi Şube Müdürlüğü