Arı Ürünleri Tüketim Davranışları

ARI ÜRÜNLERİ TÜKETİM DAVRANIŞLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
Ulviye KUMOVA (1)
(1)
(2)
Ali KORKMAZ (2)
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Balcalı / ADANA
Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Erdemli / İÇEL
Özet
Araştırma, Adana ve İçel illerinde arı ürünlerini kullanan kişilerin tüketim davranışlarını belirlemek
amacıyla yürütülmüştür. Araştırmada 15-55 yaşları arasında farklı eğitim düzeyli erkek ve bayan katılımcılar
üzerinde anket çalışması yapılarak, sonuçlar bilgisayar ortamında değerlendirilmiştir.
Katılımcıların %77 'si memur, işçi ve serbest meslek sahibidir. Eğitim düzeyleri ise %17 'si ilkokul,
%45 'i orta öğretim ve %37 'si yüksekokul/fakülte mezunudur. Araştırma sonuçlarına göre 414 adet katılımcının
%87 'si sürekli olarak arı ürünleri tüketmekte olup bunların %91 'i beslenme, %9 'u tedavi amaçlı tüketimde
bulunmaktadırlar. Tüketicilerin %49 'u balı arı yetiştiricisinden %45 'i marketlerden sağlamaktadır. Arı
yetiştiricisinden sağlanan bala %94 oranında kalite güveni duyulmaktadır. Kişisel bal tüketimi %39 oranında 2
kg/yıl, %40 oranında 2-5 kg/yıl ‘dır.
Sürekli polen ve diğer arı ürünlerini tüketen katılımcılar %13 düzeyindedir. Arı yetiştiricileri ile
marketlerde satılan polene kalite güveni üst düzeydedir. Arı sütü tüketim eğilimi son yıllarda hızla
yükselmektedir. Ancak Apiterapi konusunda bilinçlenme ve gelişim istenilen düzeylere ulaşamamıştır.
1. GİRİŞ
Ülkemiz 4.002.302 adet koloni varlığı ve 63.319 ton bal üretimi ile önemli bir arıcılık potansiyeline
sahiptir /1/. Flora ve ikliminin arıcılığa uygun olmasına karşın arı hastalık ve parazitlerinin yaygın olması, teknik
bilgi ve organizasyon eksikliği gibi bir çok önemli etkenleri aşamamamız nedeniyle koloni başına arı ürünleri
veriminde, arıcılıkta gelişme kaydeden ülkelere oranla önemli ölçüde kaybın olduğu görülmektedir. Bu verim
kaybına ek olarak arı ürünlerinin tüketim düzeyinin ve kullanım bilincinin de aynı ülkelerle nitelik ve nicelik
bakımından çok farklı bir yapı sergilediği görülmektedir /2/.
Bugün bir çok Amerika, Avrupa ve Asya ülkesinde 1970 yılından bu yana arı ürünlerinin üretimi ve
tüketimi konusunda üretici ve tüketici yeterli bilince ulaşarak arıcılık önemli bir tarım sektörü durumuna
getirilmiştir. Ancak arıcılığın ülkemizde büyük bir tarımsal potansiyeli bulunmasına karşın, arı ürünlerinin
üretimi ve tüketimi konusunda gösterdiği çeşitliliğin, sektörel bazda bir bilinçlenme olgusu içerisinde
değerlendirilememesi oldukça büyük bir ekonomik kayıptır. Çin, Japonya, Yeni Zelanda, Polonya, Macaristan,
gibi bir çok ülkede arı ürünleri beslenme amaçlı tüketimleri yanında çeşitli hastalıkların tedavi ve
iyileştirilmesinde, ilaç, gıda, kozmetik ve içki endüstrilerinde yaygın olarak kullanılmakta, bu konuda her biri
ayrı bir sektör oluşturarak her geçen gün artan bir hızla gelişme potansiyeli göstermektedir /3/. Bal arılarının
doğadan toplayarak oluşturdukları arı ürünlerinin tıbbi kullanımı olan 'apiterapi' dünyanın hemen her yöresinde
uygulama alanı bulurken, ülkemizde üretim düzeyi konusunda istatistiklere girmeyen polen, arı sütü, arı zehiri,
propolis gibi arı ürünlerinin bu yönde kullanımında da ciddi gelişmelerin yaşanması söz konusu olmamaktadır.
Ülkemizde arı ürünlerinin tüketiminde temel amaç beslenme olmaktan ileri gidemediği gibi olay ürün bazında
değerlendirildiğinde bal dışında diğer arı ürünlerinin, üretim, tüketim ve ticari kullanım tekniklerinin yetersiz
kaldığı görülmektedir. Bu nedenle üretici, tüketici ve ticari yatırımcıların bu konularda bilinçlendirilmesi ve
potansiyelin belirlenmesi üzerinde önemle durulması gerekmektedir.
İnsanların beslenmesinde büyük önemi bulunan ve sağlıklı bir yaşam için gerekli olan bir çok
hayvansal ürünlerin tüketim düzeyi ve bilinci ile tüketicinin davranışları üzerine pek çok çalışma değişik bölge
koşullarında örnekleme yöntemine göre yapılmıştır. Bu tür çalışmalarda 300 aile ile görüşülerek ürünün tüketimi
hakkında sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır /4,5/. Ancak ülkemizde arı ürünlerinin tüketimi ve bilinç düzeyinin
belirlenmesi konusunda günümüze kadar yapılan her hangi bir çalışma bulunmamaktadır.
Bu çalışmada örnek bölge olarak ele alınan Adana ve İçel illeri, ülkemiz arı varlığının %7.05’ini, bal
üretiminin %6.93’ünü, balmumu üretiminin %5.71’ini karşılamaktadır. Ayrıca bölgenin flora ve ikliminin arı
kolonilerinin kışlatılma, ilkbahar gelişimi ile bakım ve besleme işlemlerinin yapılmasına son derece elverişli
olması nedeniyle, gezginci arıcılık yapan arı yetiştiricileri tarafından özellikle tercih edilmektedir /6/.
Adana ve İçel’de arıcılığın bu kadar yaygın olarak yapılması ve bilinmesi, ülkemiz arı ürünlerinin
tüketim düzeyinin ve bilincinin belirlenmesinde yapılacak çalışmalara önemli ipuçları verebilmesi açısından
önem taşımaktadır. Bir ürünün çeşitli amaçlarla kullanımının yaygınlaştırılabilmesi ve tanıtılması için önce var
olan durumun saptanması gerekmektedir. Bu nedenle arı ürünleri hakkında detaylı bir şekilde tüketicinin tercihi,
görüşleri ve tüketim alışkanlıklarını belirlemek, geleceğe yönelik tüketimi artıracak çalışmalara temel teşkil
edecek verileri hazırlamak amacıyla bu çalışma yürütülmüştür. Elde edilen bulguların ışığında arı ürünleri
tüketiminde tüketici tercihlerinin değiştirilmesi sonucu tüketicinin bal dışındaki diğer ürünlere yönlendirilmesi,
arı üreticisinin yeni ürünlerin üretimine başlaması, arı ürünlerinin tıbbi, kozmetik, ilaç ve içki alanlarında
kullanım tekniklerinin geliştirilmesi ülke ekonomisine önemli bir oranda girdi sağlayacak niteliktedir.
2. MATERYAL VE METOT
Araştırma materyalini Adana ve İçel illerinde tesadüfi olarak anket yapılan 414 kişi oluşturmuştur.
Anket çalışmaları Mart-Temmuz 1999 tarihleri arasında yapılmıştır. Anket çalışmasında görüşülen kişilere
mesleği, eğitim düzeyi, yaşı ve cinsiyeti gibi yapısal özelliklerinin yanı sıra her hangi bir arı ürünü tüketip
tüketmediği, tüketiyorsa hangi amaçla ve ne kadar tükettiği, tedavi amaçlı ise hangi hastalığın tedavisinde
kullandığı ve ne kadar zamandır tükettiği, yararını görüp görmediği ile tedavi amaçlı olarak kim tarafından
önerildiği soruları yöneltilmiştir. Elde edilen anket verileri SPSS 8.0 for Windows Paket Programı kullanılarak
değerlendirilmiştir.
3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA
3.1. Ankete Katılan Kişilerin Yapısı
Adana ve İçel illerinde görüşülen kişilerin yaş, meslek grubu ve eğitim düzeyine göre dağılım ve oranı
Çizelge 1, 2 ve 3’de verilmiştir. Ankete katılanların 252’si (%60.87) erkek, 162’si (%39.13) ise kadındır.
Çizelge 1. Ankete Katılan Kişilerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Yaş Grubu
15-25
26-35
36-45
46-55
56+
Toplam
Sayısı (ad)
142
100
115
53
4
414
Oranı (%)
34.30
24.16
27.78
12.80
0.96
100.00
Çizelge 2. Ankete Katılan Kişilerin Meslek Gruplarına Göre Dağılımı
Meslek Grubu
Öğrenci
Çiftçi
Memur
İşçi
Emekli
Serbest Meslek
Ev Hanımı
Toplam
Sayısı (ad)
56
9
151
95
8
77
18
414
Oranı (%)
13.53
2.17
36.47
22.95
1.93
18.60
4.35
100.00
Çizelge 3. Ankete Katılan Kişilerin Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı
Eğitim Düzeyi
Okuryazar
İlkokul
Ortaokul
Lise
Yüksekokul/Fakülte
Toplam
Sayısı (ad)
1
69
31
161
152
414
Oranı (%)
0.25
16.67
7.48
38.88
36.72
100.00
3.2. Arı Ürünleri Tüketim Davranışı
Ankete katılan kişilerin 361 adedi (%87.20) herhangi bir arı ürününden en az birini kullanmakta, 53
adedi (%12.80) ise hiçbir arı ürünü kullanmamaktadır. Arı ürünleri tüketimine en çok etki eden faktör olan
eğitim düzeyine göre herhangi bir arı ürününün tüketim davranışının dağılımı Çizelge 4’de verilmiştir.
Çizelge 4. Herhangi Bir Arı Ürününü Tüketen Kişilerin Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı
Eğitim Düzeyi
Okuryazar
İlkokul
Ortaokul
Lise
Yüksekokul/Fakülte
Toplam
Tüketenler (ad)
1
59
27
130
144
361
Tüketmeyenler (ad)
10
4
31
8
53
Toplam
1
69
31
161
152
414
Ankete katılan kişiler tek bir arı ürününü kullandığı gibi bazıları da birden fazla arı ürünü
kullanmaktadırlar. Tek ürün bazında değerlendirildiğinde 361 kişi (%87.20) bal, 54 kişi (%13.05) polen, 48 kişi
(%11.60) arı sütü, 2 kişi balmumu (%0.49) ve 2 kişi propolis (%0.49) tüketmektedir.
3.2.1. Tüketicilerin Bal Tüketim Tercihleri
Anket yapılan illerde tüketiciler bal gereksinimini arı yetiştiricisinden temin ederek giderme eğilimi
içerisindedir. Böylece aldığı balın kalitesine daha fazla güvenmektedir (Çizelge 5).
Çizelge 5. Tüketicilerin Bal Aldıkları Yer ve Balın Kalitesine Olan Güven Durumları
Bal Alınan Yer
Sayısı (ad)
Oranı (%)
178
49.31
165
45.71
18
4.98
361
100.00
Arı Yetiştiricisi
Market
Kendi Üretimi
Toplam
Kalitesine Güvenenler
Sayısı (ad)
Oranı (%)
167
93.82
63
38.19
18
100.00
248
68.70
Arı ürünlerinden en fazla tüketilen bal, dış ülkelerde pek çok hastalığın tedavisinde kullanılmaktadır
/3/. Ülkemizde ise bu bilince erişilmemiş, tüketiciler daha çok kulaktan dolma bilgilerle ve oldukça düşük
düzeyde tedavi amacıyla bal tüketmektedirler. Özellikle eğitim düzeyinin yükselmesine koşut olarak yapay
ilaçlardan doğal besin maddelerine yöneliş olurken bu yapı henüz yeterince gelişmemiştir (Çizelge 6).
Çizelge 6. Tüketicilerin Bal Tüketim Amaçlarının Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı
Eğitim Düzeyi
Okuryazar
İlkokul
Ortaokul
Lise
Yüksekokul/Fakülte
Toplam
Oranı (%)
Beslenme
1
57
24
112
133
327
90.59
Tedavi
3
3
16
12
34
9.41
Toplam
1
60
27
128
145
361
100.00
Ankete katılan kişilerin önemli bir kısmı (% 90.59) balı sadece beslenme, çok az bir kısmı (% 9.41)
ise tedavi amacıyla tüketmektedir. Beslenme ve tedavi amacıyla arı ürünleri tüketimi eğitim düzeyi yükseldikçe
artış göstermekte, tedavi için kullanımda dost ve arı yetiştiricisinin önerilerinin önemli bir yeri bulunmaktadır.
Balı tedavi amacıyla önerenlerin ve tüketicilerin eğitim düzeyi Çizelge 7’de verilmiştir.
Çizelge 7. Balı Tedavi Amacıyla Önerenler ile Tüketenlerin Eğitim Düzeyi
Öneren
Ş. B. Kitabı
Tıp Doktoru
Aktarlar
Arıcılar
Deneyim
Makaleler
Dostlar
Toplam
O.yazar
-
İlkokul
1
1
1
3
Ortaokul
1
2
3
Lise
1
2
1
1
3
2
5
15
Yük./Fak.
1
2
1
2
3
3
12
Toplam
3
5
2
2
5
5
11
33
Oranı (%)
9.09
15.15
6.06
6.06
15.15
15.15
33.34
100.00
Tedavi için bal kullanan toplam 33 kişiden 5’i (%15.16) 1 yıldan az, 9’u (%27.28) 1-2 yıl arası ve
19’u (%57.56) ise 2 yıldan fazla süredir tedavi amacıyla kullanmaktadır. Ayrıca balı tedavi için kullananların
tümü yararını gördüklerini belirtmişlerdir. Kişi başına yıllık bal tüketim miktarı Çizelge 8’de verilmiştir.
Çizelge 8. Bal Tüketenlerin Kişi Başına Yıllık Bal Tüketim Miktarı
Tüketim Miktarı
2 kg/yıl’dan az
2-5 kg/yıl arası
5 kg/yıl’dan fazla
Toplam
Sayısı (ad)
139
144
78
361
Oranı (%)
38.51
39.89
21.60
100.00
3.2.2. Tüketicilerin Polen Tüketim Tercihleri
Anket yapılan illerde tüketiciler polen gereksinimini arı yetiştiricisi ve marketten temin ederek
giderme eğilimi içerisindedirler. Ancak bal ile karşılaştırıldığında taklit edilme özelliğinin fazla olmaması
nedeniyle gerek arı yetiştiricisinden gerekse marketten alınan polenlere önemli oranda bir güvenin söz konusu
olduğu görülmektedir (Çizelge 9).
Çizelge 9. Tüketicilerin Polen Aldıkları Yer ve Polenin Kalitesine Göre Güven Durumları
Polen Alınan Yer
Sayısı (ad)
Oranı (%)
24
44.45
23
42.60
7
12.95
54
100.00
Arı Yetiştiricisi
Market
Kendi Üretimi
Toplam
Kalitesine Güvenenler
Sayısı (ad)
Oranı (%)
21
87.50
18
78.26
7
100.00
46
Ankete katılan kişilerin çoğunluğu poleni beslenme amacıyla tükettiği ancak bal ile kıyaslandığında
önemli bir kısmının (%35.18) tedavi amaçlı kullandığı ortaya çıkmaktadır. Tedavi amacıyla polen kullanımı,
eğitim düzeyi yükseldikçe artmakla birlikte (Çizelge 10) bu kullanımda dost ve arı yetiştiricisi önerilerinin
önemli bir yeri bulunmaktadır (Çizelge11).
Çizelge 10. Tüketicilerin Polen Tüketim Amaçlarının Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı
Eğitim Düzeyi
Okuryazar
İlkokul
Ortaokul
Lise
Yüksekokul/Fakülte
Toplam
Oranı (%)
Beslenme
3
5
12
15
35
64.82
Tedavi
Toplam
5
6
19
24
54
100.00
2
1
7
9
19
35.18
Çizelge 11. Tedavi Amacıyla Polen Tüketenlerin Eğitim Düzeyi ve Öneride Bulunanlar
Öneren
Ş. B. Kitabı
Tıp Doktoru
Aktarlar
Arıcılar
Deneyim
Makaleler
Dostlar
Toplam
O.yazar
-
İlkokul
1
1
2
Ortaokul
1
1
Lise
1
1
2
3
7
Yük./Fak.
2
5
1
1
9
Toplam
2
3
6
2
1
5
19
Oranı (%)
10.53
15.78
31.58
10.53
5.26
26.32
100.00
Tedavi için polen kullanan toplam 19 kişiden 8’i (%42.11) 1 yıldan az, 2’si (%10.53) 1-2 yıl arası ve
9’u (%47.36) ise 2 yıldan fazla süre tedavi amacıyla kullanmaktadır. Poleni tedavi için kullananların 15’i
(%78.95) yararını gördüklerini belirtirken 4’ü (%21.05) herhangi bir yararını görmediklerini belirtmişlerdir. Kişi
başına yıllık polen tüketim miktarını gösteren veriler Çizelge 12’de verilmiştir.
Çizelge 12. Polen Tüketenlerin Kişi Başına Yıllık Polen Tüketim Miktarı
Tüketim Miktarı
250 g/yıl’dan az
250-500 g/yıl arası
500 g/yıl’dan fazla
Toplam
Sayısı (ad)
37
13
4
54
Oranı (%)
68.52
24.08
7.40
100.00
3.2.3. Tüketicilerin Arı Sütü Tüketim Tercihleri
Anket yapılan illerde tüketiciler arı sütü gereksinimini polende olduğu gibi marketlerden ve arı
yetiştiricisinden temin ederek giderme eğilimi içerisindedir. Fakat arı yetiştiricisinden aldığı arı sütünün
kalitesine marketlerden alınana göre daha fazla güvenmektedir (Çizelge 13).
Çizelge 13. Tüketicilerin Arı Sütü Aldıkları Yer ve Arı Sütü Kalitesine Güven Durumları
Arı Yetiştiricisi
Market
Kendi Üretimi
Toplam
Arı Sütü Alınan Yer
Sayısı (ad)
Oranı (%)
16
33.34
23
47.92
9
18.74
48
100.00
Kalitesine Güvenenler
Sayısı (ad)
Oranı (%)
14
87.50
9
39.13
9
100.00
32
66.67
Ankete katılan kişilerden bir kısmı arı sütünü beslenme amacıyla (%65.96) tüketmekte, bal ile
kıyaslandığında önemli bir kısmı (%34.04) yaklaşık olarak polen tüketenler ile aynı oranda tedavi amacıyla
tüketmektedir (Çizelge 14). Tedavi amacıyla arı sütü kullanımı eğitim düzeyi yükseldikçe artmakla birlikte bu
kullanımda şifalı bitkiler kitabı ve bilimsel makalelerin önemli bir yeri bulunmaktadır (Çizelge 15).
Çizelge 14. Tüketicilerin Arı Sütü Tüketim Amaçlarının Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı
Eğitim Düzeyi
Okuryazar
İlkokul
Ortaokul
Lise
Yüksekokul/Fakülte
Toplam
Oranı (%)
Beslenme
4
2
10
15
31
65.96
Tedavi
1
1
9
6
17
34.04
Toplam
5
3
19
21
48
100.00
Tedavi için arı sütü kullanan toplam 17 kişiden 5’i (%29.41) 1 yıldan az, 7’si (%41.18) 1-2 yıl arası ve
5’i (%29.41) ise 2 yıldan fazla süredir tedavi amacıyla kullanmaktadır. Arı sütünü tedavi için kullananların 16’sı
(%94.12) yararını gördüklerini belirtirken 1’i (%5.88) herhangi bir yararını görmediğini belirtmiştir (Çizelge 16).
Çizelge 15. Tedavi Amacıyla Arı Sütü Tüketenlerin Eğitim Düzeyi ve Öneride Bulunanlar
Öneren
Ş. B. Kitabı
Tıp Doktoru
Aktarlar
Arıcılar
Deneyim
Makaleler
Dostlar
Toplam
O.yazar
-
İlkokul
1
1
Ortaokul
1
1
Lise
1
1
2
3
1
8
Yük./Fak.
2
1
1
2
1
7
Toplam
4
1
1
1
3
5
2
17
Oranı (%)
23.53
5.88
5.88
5.88
17.65
29.42
11.76
100.00
Çizelge 16. Arı Sütü Tüketenlerin Kişi Başına Yıllık Arı Sütü Tüketim Miktarı
Tüketim Miktarı
50 g/yıl’dan az
51-100 g/yıl arası
101 g/yıl’dan fazla
Toplam
Sayısı (ad)
36
11
1
48
Oranı (%)
75.00
22.92
2.08
100.00
3.2.4. Tüketicilerin Diğer Arı Ürünlerini Tüketim Tercihleri
Diğer arı ürünlerinden olan balmumu, propolis ve arı zehiri tüketimi ülkemizde yok denecek
düzeydedir. Ayrıca bu konuda ülkemizdeki üretim ve tüketim miktarını gösterecek herhangi bir istatistiksel bilgi
de bulunmamaktadır.
Anket sonucunda kişilerden elde edilen sonuçlara göre biri kozmetik diğeri tedavi amaçlı olarak
kullanmak üzere 2 kişi balmumu tüketmektedir. Tüketiciler balmumunu ya kendileri temin etmekte ya da
arıcılardan almaktadırlar. Tedavi amaçlı olarak balmumu kullanan kişi bunu bir dost önerisi ile kullanmaya
başladığını ve yararını gördüğünü belirtmiştir. Balmumu kullananlar 101-200 g/yıl arasında tüketmektedirler.
Propolis kullanan iki kişi tedavi amaçlı olarak yılda 100 gramdan az miktarda tükettiğini ve yararını
gördüğünü belirtmektedir. Yüksekokul/fakülte mezunu olup bu kişilere propolisle tedaviyi önerenler ise arı
yetiştiricisi ve dost önerisinde bulunanlardır.
Arı zehirini herhangi bir şekilde kullanan kişiye bu çalışmada rastlanmamıştır.
3.2.5. Tedavisinde Arı Ürünlerinin Kullanıldığı Belirtilen Hastalıklar
Anket yapılan kişilerin bir kısmı çeşitli kişilerin yapmış olduğu öneriler veya kendi deneyimleri ile arı
ürünlerini bazı hastalıklarının tedavisinde kullanmaktadırlar (Çizelge 17).
Çizelge 17. Tedavisinde Arı Ürünlerinin Kullanıldığı Belirtilen Hastalıklar
Ürün Adı
Tedavisinde Kullanılan Hastalık Adı
Farenjit, Ülser, Gastrit, Soğuk algınlığı, Anjin, Şeker hastalığı, Astım, Bronşit, Kanser, Kondisyon
Bal
artırma, Omurilik zedelenmesi
Tansiyon, Ülser, Kolit, Hepatit B, İştahsızlık, Vücut gelişimi, Vitamin desteği, Saç dökülmesi,
Alerji, Astım, Bronşit, Prostat, Hipertansiyon, Omurilik zedelenmesi, İştahsızlık, Kansızlık,
Polen
Sindirim sistemi rahatsızlığı
Kansızlık, Akciğer kanseri, Yorgunluk giderici, Tansiyon, Damar sertliği, Zayıflık, Omurilik
Arı Sütü
zedelenmesi
Balmumu Kemik kırığı
Propolis Ergenlik sivilcesi
4. SONUÇ
Ankete konu olan Adana ve İçel illerinde tüketiciler çoğunlukla bal tüketmektedirler. Balı satın
alırken üreticiden almaya özen göstermekte ve bal kalitesi açısından arı yetiştiricisine güven duymakta,
marketten aldığında ise duymamaktadır. Ayrıca eğitim düzeyi yükseldikçe bal tüketenlerin sayısında da artma
olmaktadır. Beslenme için kullanımının yanı sıra çeşitli hastalıkların tedavisinde de bal kullanılmaktadır.
Tüketici, baldan sonra en fazla polen tüketmektedir. Poleni market ve arı yetiştiricisinden almakta,
aldığı polenin kalitesine bala göre daha fazla oranda güvenmektedir. Eğitim düzeyi yükseldikçe polen kullanan
tüketici sayısı da artmaktadır. Tedavi amacıyla polen tüketimi konusunda arı yetiştiricileri ve dostların önerileri
bulunmaktadır.
Polen kullananlarla hemen hemen aynı orana sahip olan arı sütü tüketicileri ise çoğunlukla marketten
temin etmelerine rağmen kalite konusunda marketlere güvenmemektedirler. Eğitim düzeyi yükseldikçe arı sütü
tüketici sayısı da artmaktadır. Tedavi amacıyla kullanımı konusunda şifalı bitkiler kitabı ve bilimsel makaleler
öneride bulunmaktadır. Arı sütü, polende olduğu gibi genellikle tedavi amacıyla tüketilmektedir.
Balmumu ve propolis kullanımı ise oldukça düşük miktarda olup ticari değeri olmayacak düzeydedir.
Arı zehiri ise tüketiciler tarafından kullanılmadığı gibi kullanım şekli hakkında da bilgi sahibi değillerdir.
Sonuç olarak tüketicinin bal, polen ve arı sütünü genellikle beslenme amaçlı kullandığı, eğitim düzeyi
arttıkça tedavi amaçlı kullanımın artış gösterdiği saptanmıştır. Tüketicilerin bu ürünleri tedavi amaçlı
kullanımlarda arı yetiştiricileri ve dost önerilerini dikkate aldığı belirlenmiştir. Balmumu, propolis çok az, arı
zehirinin ise hiç kullanılmadığı, tüketicilerin herhangi bir arı ürününü alırken genelde arı yetiştiricisine daha
fazla güvendiği ortaya çıkmıştır.
Kaynaklar
1- DİE 1997. Tarımsal Yapı ve Üretim. Yayın No: 2234. Ankara.
2- Kumova, U. 1995. Türkiye'de Arıcılığın Yapısı Sorunları ve Çözüm Yolları. Selçuk Üniversitesi Yayınları.
No: 132. 93-99. Konya.
3- Krell, R., 1996. Value-Added Products from Beekeeping. FAO Agricultural Services Bulletin. No:124.
4- Gül, A., Şahin, K. 1988. Adana İlinde Ailelerin Tavuk Eti Alım ve Tüketimi Üzerine Bir Araştırma. ÇÜZF
Dergisi, 13 (1):71-80.
5- Şahin, K., Gül, A. 1988. Adana İlinde Ailelerin Yumurta Satın Alma ve Tüketim Davranışları Üzerine Bir
Araştırma. ÇÜZF Dergisi, 13 (1):91-100.
6- Akdemir, Ş., Kumova, U., Yurdakul, O., Kaftanoğlu, O. 1990. Adana İlinde Arı Yetiştiriciliğinin Ekonomik
Yapısı. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 5(1), 123-136, Adana.
Kumova, U., Korkmaz, A., 2000. Arı Ürünleri Tüketim Davranışları Üzerine Bir Araştırma.
Türkiye’de Arıcılık Sorunları ve I. Ulusal Arıcılık Sempozyumu. 28-30 Eylül
1999. Kemaliye/Erzincan.