Central Asian Studies - IACD(Institute of Asian Culture

Central Asian Studies - IACD(Institute of Asian Culture

ISSN 1226-4490
International
Journal of
Central
Asian Studies
Volume 7 2002
Editor in Chief
Choi Han-Woo
Institute of Asian Culture and Development
Bir Kore Halk Hikayesindeki Geyik Motifi
Üzerine
Hyo-Joung Kim
Pusan University of Foreign Studies
Republic of Korea
Korelilerin menşei ve Korecenin hangi dil grubuna ait
olduğu konusunda birçok araştırmacı tarafından çalışmalar
yapılmış, fakat sonuç kesin bir şekilde ortaya konamamıştır.
Korelilerin menşei sorununun çözülmesi konusunda lengüistik,
arkeoloji, etnoloji, folklor vb. gibi birçok bilim alanından yapılan
çeşitli çalışmaları ile bir sonuca varılabilir. Korecenin Altay dil
grubundan olabileceği fikrini ortaya atan Altay dil teorisinin
kurucusu olan Ramstedit’tir.1) Fakat onun Altay dilleri teorisi ve
Korecenin Altay dilleri ile olan akrabalığı görüşü hala bütün bilim
dünyası taraqfından kabul edilmiş durumda değildir. Durum
böyleyken söz konusu olan Altay etnik grubunun halk edebiyatı
ile Kore halk edebiyatı arasında karşılaştırmalı çalışmaların
yapılmasının önemi ortadadır.
Kore halk edebiyatında hayvan motifi içeren hikayeler
çoktur. Bu hayvan motiflerinin sadece hikayenin gerektirdiği
sıradan kahramanlara ait olmayip derin anlamlar taşıdığı
düşünülüyor. Ayrıca Altay halklarının yaşadığı Orta Asy’nın
birçok yerinde de hayvan motifili halk edebiyatı görülür.
Ögel(1971)’in hacimli çalışmasında Türk halk edebiyatlarındaki
hayvan
motifleri
Türk
mitolojik
unsurları
olarak
nitelendirilmiştir.2) Altay halk edebiyatları ile Kore halk edebiyatı
karışlaştırıldığında ortak hayvan motifleri görülür. Bu ortak
1)
2)
Ramstedt, G.J., “Remarks on the Korean Languages”, MSFOu 58, s.441-453.
Ögel, B., Türk Mitolojisi I, 1971, 1989.
88
Hyo-Joung Kim
hayvan motifleri Koreliler ile Altay halklar arasında bağlantı
olduğu konusunda belki bir ipucu verebilir.
Burada Kore halk edebiyatından geyik motifi içeren bir
hikaye tanıtılacaktır. Bu hikayedeki geyik motifinin Türk
mitolojisinde de görülen geyik motifi ile ilgili olabileceği konusu
ele alınacaktır.
Bir Kore Halk Hikayesi - Oduncu ile Peri Kızı :
Bir zamanlar ormanda, yaşlanmış annesi ile yaşayan
fakir bir oduncu varmış. Bir gün oduncu ormanda odun
keserken avcıdan kaçan bir geyik gelir ve kendisi
saklanması için yardım ister. Oduncu geyiğe acıyarak
onu bir yere saklar. Biraz sonra avcı gelip geyiğin bu
tarafa geldiğini söyler ve nereye gittiğini sorar. Oduncu
uzaklara gittiğini söyleyerek geyiği kurtarır. Geyik
avcının gitmesinden sonra oduncuya teşekkür ederek
onun isteğini sorar. Oduncu da fakirlikten hala
evlenemediğini ve bir eşe ihtiyacı olduğunu söyler.
Geyik oduncuya şöyle bir yol gösterir. Dolunay gecesi
falanca gölde yıkanmak için gökten periler ineceğini ve
o zaman bir peri kızının uçan elbisesini saklamasını
söyler. Oduncu geyiğin dediklerini yerine getirir ve
uçan elbisesini kaybeden peri kızıyla evlenir. Zamanla
peri kızı iki çocuk doğurur. Bir gün oduncu gökteki
dünyayı özleyip ağlayan peri kızına acır. Elbiseye
sadece bakacağı sözünü alarak uçan elbiseyi peri
kızına gösterir. Fakat uçan elbiseyi görür görmez peri
kızı hemen uçan elbiseyi giyer ve çocuklarını alıp göğe
yükselir. Oduncu üzülerek günlerini geçirirken o
geyiğe rastlar ve geyik çözüm yolunu gösterir. İlk
dolunay gecesinde su almak için gökten büyük bir
kabın ineceğini ve o kaba binerek göğe çıkabileceğini
söyler. Ve geyiğin dediklerine uyarak oduncu peri
kızıyla kendi çocuklarına kavuşur.
Bir Kore Halk Hikayesindeki Geyik Motifi Üzerine
89
Geyik, Türk mitolojisinde kökleri mezolitik devre kadar
inen ve en erken hayvan motiflerinden birini oluşturan kutsal bir
hayvandır.3) Orta Asya sanatının en başta gelen motifi de
geyiktir.4) Ayrıca, Cengiz Han’ın ilk ataları ile ilgili efsanede ve
Fin-Ugorların efsanelerinde de geyik motifi vardır.5) Kurtla
birlikte Türklerin bir totemi olduğu sanılan bu hayvan Orta
Asyanın çok çeşitli yerlerde görülür: Moğolistan’ın Agrin Brigad
bölgesinde, Hun devrine ait taş üzerinde geyik kabartması,6)
geyikli heykel,7) geyik motifili kadınların saç süsü veya tacı,8)
geyikli kaya resimleri, geyik maskı9) vs. Orta Asya’daki Türkler
arasında önemli bir yer olan geyik motifi Anadolu Türklerinde de
bu önemini sürdürmüştür. 15 yüzyılda İspanya elçisi Clavijo,
sayahetnamesinde Erzurum bölgesindeki bir derviş köyünü tasvir
ederken evlerin önlerinde asılmış siyah bayrağın altında geyik,
koç ve teke boynuzları da asılı bulunduğunu zikreder.10)
İnan(1962:19-20), bu geyik, koç ve teke boynuzlarının
şamanizmin bir unsuru olduğunu söyler. Geyik boynuzu takma
adeti ise Yenisey nehri kenarında yaşayan Ostiyak şamanlarında
da görülür.11) Şamanların elbisesinde ve şamanın ayın yaparken
kullandığı davulunda geyik derisi bulunur.12) Ögel(1971:37-38)
bunun Orta Asya Türklerinin ‘Hayvan-Ata’sı ile ilgili olduğunu
belirtmiştir. Holmberg ise şaman elbisesini totemizmin en gerçek
izi olarak göstermiştir.13)
Çoruhlu, Y., Türk Mitolojisinin ABC’si, 1999, s. 158.
Ögel, B., Türk Mitolojisi I, 1971,1989, s. 573.
5)
Ögel, B., a.e., s.573-577. I
6)
Çoruhlu, Y., a.g.e., s.57.
7)
Esin, İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş, 1978, s.17.
8)
Деревянко, А. П., Феномен Алтаских Мумий, 2000, s.77-78.
9)
Türk Dünyası Kültür Atlası, 1997, s.210-215.
10)
Clavijo seyahetnamesi, Rus İlimler Akademisi yayımı, 1881, s.151-152., İnan, A.,
Hurafeler ve menşeleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1962. s.15-16.
11)
Anuçin, V.I., Oçerk Şamanstva u Yeniseyskih Ostyakov, SMAE, II, 2.; Gmelin, Reise
II, Ögel, B., Türk Mitolojisi II, 1989, 38.
12)
İnan, A., Şamanizm, 1954, s. 91-96.
13)
Homberg, U., “The Saman Costume and its Significance”, AUFA, 1922, s. 28.; Ögel,
B., Türk Mitolojisi II, 1989, s. 34.
3)
4)
90
Hyo-Joung Kim
Kore kültüründe de geyikle ilgili kalıntılar vardır: Bronz
devrine ait bir kılıçta ve kaya resimlerinde geyik motifleri vardır.
Eski Kore kırallıklarından Şilla devletinin altın tacında geyik
boynuzu şekli vardır. Bu Şilla kırallığındaki geyik boynuzlu altın
taç ise dünya ağacı ve kuş gibi şamanizmin önemli kavramlarını
içeren motiflerle oluşmaktadır. Akişev, bu taçtaki motiflerin
İskitlerindeki(Saka)
hayvan
motifleriyle
ilgili
olduğunu
belirtmiştir.14) Bu ağaç ile kuş motiflerine dikkat ederek inceleme
yapan Kim(1998), bunların Orta Asya’daki Altay etnik
gruplarında da görülen totemizmin ya da şamanizmin izleri
olduğunu belirtmiştir. Ve Orta Asya Altay etnik grupları ile eski
Kore halklarının menşe bakımından bağlantılı olduğunu gösteren
ortak bir delil olarak kabul etmiştir.
Ayrıca, Eski Kore devletlerinden biri olan ‘Puyeo’nun
manası da geyiktir.15) Eski Kore devletinin yüksek makamlarını
inceleyen Choi(1994:42-46) şöyle bir yorum yapmıştır: Altay
etnik gruplarında olduğu gibi Eski Kore devletinde de kabilenin
kendisinden türediğine inanılan hayvanın adı devlet ya da makam
adı olarak konulmuştur.16) Bu, hayvan adının kabile adı olarak
kullanılması adeti ise Yakut Türkleri arasında hala
yaşamaktadır.17)
Hayvan motifinin bir totemizim ya da şamanizm izi
oluğunu göz önünde bulundurarak yukarıda gösterilen ‘Oduncu ve
Peri kızı’ndaki geyik motifini şöyle yorumlayabiliriz: Geyik Orta
Asyada çok sık görülen bir mitolojik hayvan motifidir. Bu motif
eski totemizmin izi olarak Kore halk edebiyatında ve kültüründe
şamanizm yoluyla yaşatılmıştır. Bu hikayedeki geyik şamanın
rolünü üstlenmiştir. Geyik avcının ihtiyaçları ve istekleri ile
ilgilenip çözüm yolu bulan bir şamanın görevindedir. Şaman
insanın ihtiyacını yerine getirmek için ayın yapar ve ayında
kurban gerekir. Hikayedeki kurban ise ölmek üzereyken avcı
Акишев, А. К., Искусство и Мифология Саков, с. 24-25.
Lee, B. D., Hanguk Kodaesa Yongu, 1976, s. 226.
16)
Choi, H. W., “Notes on Some Titles of Paekje”, Altai Hakpo, 1994, s.41-47.
17)
Harva, U., Die religiösen Vorsellungen der altaischen Völker, 1938, s. 469-470.
14)
15)
Bir Kore Halk Hikayesindeki Geyik Motifi Üzerine
91
tarafından kurtulan geyiğin kendisidir. Yine su almak için gökten
inen kap da şamanizmde sık sık görülen bir motiftir. Demek
oluyor ki bu hikaye Orta Asyanın mitolojik hayvan motifi olan
geyiği konu edinmiş ve Orta Asya Altay halklarının önemli
inançlar arasında yer alan şamanizm görüşü ile meydana gelmiş
bir halk hikayesidir.
Kaynakça
Choi, H. W., “Notes on Some Titles of Paekje”, Altai Hakpo,
Seoul, 1994.
Çoruhlu, Y., Türk Mitolojisinin ABC’si, İstanbul, 1999.
Esin, E., İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş,
İstanbul, 1978.
Harva, U., Die religiösen Vorsellungen der altaischen Völker,
Helsinki, 1938.
Homberg, U., “The Saman Costume and its Significance”, AUFA,
1922.
İnan, A., Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara, 1954.
……, Hurafeler ve menşeleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,
1962.
Lee, B. D., Hanguk Kodaesa Yongu, Seoul, 1976.
Ögel, B., Türk Mitolojisi I, TTK, Ankara, 1971,1989.
……., Türk Mitolojisi II, TTK, Ankara, 1995.
92
Hyo-Joung Kim
Ramstedt, G.J., “Remarks on the Korean Languages”, MSFOu 58,
1928.
Türk Dünyası Kültür Atlası, İstanbul, 1997.
Деревянко, А. П., Феномен Алтайских Мумий, 2000.