BARBAROS HAYRETTİN PAŞA Mehmet ÖNCEL1 Beşiktaş

BARBAROS HAYRETTİN PAŞA
Mehmet ÖNCEL1
Beşiktaş, ekonomi, tarih, kültür ve sanat anlamında hem İstanbul hem tüm Türkiye için
önemli bir yere sahiptir. Beşiktaş’ın sahip olduğu önemin diğer bir sebebi tarihte önemli
olaylara ve kişilere ev sahipliği yapmasından kaynaklanır.
Dolmabahçe, Yıldız ve Çırağan gibi en önemli zamanlarında Osmanlı Devletine yönetim
merkezliği yapmış olan sarayları bünyesinde barındıran Beşiktaş, bunun yanında devlet
yönetiminde bulunan kişilerin kullandığı kasırlara ve köşkler ev sahipliği yapmıştır.
Günümüzde Beşiktaş aralarında Türkiye’nin dünyaca meşhur üniversitelerinin de bulunduğu
8 üniversiteye, Başbakanlık Çalışma Ofisi’ne ve Uluslararası toplantılara ev sahipliği yapan
mekanlara sahiptir.
Beşiktaş’ta, sahip olduğu bu mekânlar yanında tarihe mal olmuş şahsiyetlerin türbeleri
de bulunmaktadır. Yahya Efendi, yine Yahya Efendi Dergahı şeyhlerinden Abdülhay Efendi
Hazretleri, Ertuğrul Tekkesi, Şeyh Ahmed Devrana gibi zatların türbeleri bulunmaktadır.
Evliya Çelebi, Yahya Efendi’den şu satırlarla söz açıyor: “Denize karşı yüksek bir dağın
tepesinde, yüksek bir kubbenin içinde yatmaktadır. Kendileri Trabzonlu olup, orada dünyaya
gelen Süleyman Han Gazi’nin sütkardeşleri idi. Hayatlarında, gömülü bulundukları tepe
üzerinde her Cuma gecesi Hızır Peygamber ile buluşup ilm- i lüdünnü öğrenirlermiş. Nurlu
mezarı hâlâ ziyaret edilir.”
Beşiktaş’ta türbesi bulunan bir Türk büyüğü de Ünlü Türk denizcisi Barbaros Hayrettin
Paşa’dır. (ö. 953/1546) Ünlü Türk denizci ve kaptan-ı deryasıdır.
Günümüzde Beşiktaş merkezde bulunan Kadıköy- Üsküdar vapurlarının hareket ettiği
meydandadır. Bu hali ile türbe, hem Kabataş Sarıyer, Kabataş Levent hattı üzerindedir, hem
de Üsküdar ve Kadıköy’den deniz araçları ile kolaylıkla ulaşılabilecek bir merkezdedir.
*Rahmi Kirişçioğlu İlköğretim Okulu Müdürü
Barbaros Hayrettin Paşa Fatih dönemi sipahilerinden Yakup ağanın oğludur. Aslen
Vardar yenicesinden olan babası Yakup Ağa, bir Osmanlı sipahisiydi ve 1461 yılında
Midilli’nin fethi sırasında Fatih Sultan Mehmed ile birlikteydi.
1470 yılında Midilli adasında doğduğu tahmin edilen Barbaros Hayrettin Paşa, 1546
yılında İstanbul’da vefat etmiştir. Yakup ağanın 4 oğlundan birisi olan Barbaros Hayrettin
Paşa diğer kardeşleri gibi denizcidir.
Asıl adı Hızır olduğu halde Batılılar havuç rengine çalan kırmızı sakalından dolayı
ağabeyi Oruç'a verdikleri "Barbarossa" adını daha sonra Hızır için de kul landıklarından
1
Beşiktaş Rah mi Kirişçioğlu İlköğretim Okulu
Barbaros diye tanınmış, Hayreddin lakabını ise kendisine Yavuz Sultan Selim takmıştır.
Barbaros’a özellikle kardeşi Oruç Reis ile beraber Türk tarihinin önemli denizcilerinden
birisidir. Dört kardeşin en küçüğü olan Hızır gençliğinde yaptırdığı bir gemiyle Midilli,
Selanik ve Eğriboz arasında ticarete başladı. Rodos şövalyelerine esir düşen ağabeyi Oruç'un
kurtarılmasından sonra ise iki kardeş Şehzade Korkutun himayesine girdiler. Bu sıralarda
İspanyol- lar'in Batı Akdeniz'e hâkim olma gayretleriyle Endülüs'te yaptıkları zulümler yüzünden buradan ayrılmak zorunda kalan Müslümanların göçleri bölgedeki eski dengeyi
bozdu: bunun üzerine Oruç ve Hızır kardeşler Batı Akdeniz'e yöne lerek 1504'ten sonra Kuzey
Afrika sahillerinde görünmeye başladılar.
Bir ara sıla için Midilli'ye dönen Barbaros kardeşler, Yavuz Sultan Selim'in himayesine
girmek amacıyla Muhiddin Reis'i seren yüklü bir barca ve değerli hediyelerle İstanbul'a
gönderdiler (1515). Böylece Osmanlı desteğini de sağlayan Barbaroslar Bicâye'yi aldıkları
gibi Katolik Ferdinand'ın ölümünden (İ516) faydalanarak İspanyol İşgalinden kurtulmak
isteyen Cezayir şehrinin yardımına da koştular. Barboros Hayrettin Paşa Osmanlı Devleti
hizmetine girmeden önce ünlü korsan olan ağabeyi Oruç Reis ile beraber yerli arap emirleri
ve şeyhlerinin yanında Akdeniz ve Kuzey Afrika bölgesinde sömürgeleri b ulunan İspanyaVenedik gibi denizcilikte ilerlemiş devletlerle başarılı mücadeleler vererek Cezayir'de bir
devlet kurmuşlardır.
1518'de Oruç Reis’in İspanyollar tarafından şehit edilmesiyle yalnız kalan Hızır Osmanlı
desteğini güçlendirmek için adamlarından Hacı Hüseyin'i, Cezayir halkının Ekim 1519 tarihli
arîzası ve kırk esirle birlikte Osmanlı padişahına gönderdi. Afrika'da olup bitenleri öğrenen
Yavuz Sultan Selim, "Hızır Reis nasrüddîn-dir, hayrüddîndir" diye memnuniyetini ifade
ederek onun Cezayir hâkimi olarak tanındığını belirten bir hatt- ı şerif gönderdi.
Barbaros mevcudu otuz beş gemiye yükselen filosu ile İtalya'dan sonra İspanya
sahillerini de tehdide başladı. Çeşitli baskı ve zulümlere uğrayan Gırnata Müslümanların
Barbaros'un şahsında büyük bir destek buldular. Yurtlarından ayrılmak zorunda kalan bu
Müslümanlar (Moriscos) Türk gemileriyle Afrika sahillerine taşındı. Cezayir'e getirilen
Endülüs Müslümanlarının sayısı 70.000'i buldu. Ayrıca ele geçirilen ganimetlerle Cezayir
şehri zenginleşti ve Türkler'in Hindistanı {veya Meksikası) diye şöhret kazandı.
Barbaros’un Türk Tarihi açısından meşhur olmasına sebep olan en önemli olaylardan
birisi, Preveze Deniz Savaşıdır. 246 gemiden oluşan Andre Dorya’ya karşı 122 gemi ile
savaşan Barbaros gemlerinin küçük fakat manevra kabliyetlerinin yüksek olması ile Preveze
deniz savaşını büyük bir galibiyetle kazanmıştır. Nice seferi Barbaros'un son büyük seferidir.
Bundan sonra daha çok tersane işleriyle meşgul olan Barbaros, 6 Cemâziyelevvel 953'te kısa
bir hastalıktan sonra vefat etti ve sağlığında Beşiktaş'ta yaptırdığı medresenin yanındaki
türbesine defnedildi. Ölümüne "Mâte reîsü'!-bahr" (denizin reisi öldü) sözü tarih
düşürülmüştür. Barbaros Hayreddin Paşa zamanında Osmanlı denizciliği gücünün zirvesine
ulaşmış, onun mektebinde yetişen değerli denizciler ve teşkilâtlı tersane sayesinde bu güç
varlığını bir süre daha devam ettirmiştir.
Çağdaş kaynaklara göre Barbaros iri yapılı, kumral tenli idi. Saçı. sakalı, kaş ları ve
kirpikleri çok gürdü. Ömrü denizlerde geçtiğinden Rumca, Arapça, İspanyolca, İtalyanca ve
Fransızca gibi Akdeniz dillerini iyi bilirdi. Ayrıca mûsikiyi de seviyordu. Cezayir'de
yaptırdığı caminin kitabesinde unvanı "es-Sultânü'l- mücâhid mevlânâ Hayreddin ibn el-emîr
eş-şehîr el- mücâhid Ebî Yûsuf Ya'küb et-Türkî" şeklinde gösterilmiştir. Daha sonraki
devirlerde, Ege'ye açılacak donanmanın Beşiktaş'taki Hayreddin İskelesi'nde demirlemesi
gelenek olmuştur. Osmanlı Devleti'nin kaptan paşaları, hil'atlerini Barbaros'un Beşiktaş'taki
türbesinde giyerlerdi, bu törende dua edilir ve fakir fukaraya yemek verilirdi. Sefere çıkan
veya tatbikata giden Türk gemileri, günümüzde dahi bu türbenin önünden geçerken
Barbaros'u top atışıyla selamlarlar.
BARBAROS HAYREDDİN PAŞA TÜRBESİ
İstanbul Beşiktaş'ta Sinan Paşa Camii karşısında Deniz Müzesi'nin yanında yer alan
türbe. Mimar Sinan'ın eseri olan türbe. XVI. yüzyılın ünlü denizci ve kaptan- ı deryası
Barbaros Hayreddin Paşa için yaptırılmıştır. Kitabesine göre 948'de (1541-42) yapılan türbe
dıştan oldukça sade bir görünüme sahiptir. Türbe girişinin üzerindeki kitabede "Hazâ türbe- i
fâtih- i Cezayir ve Tunus merhum gazi kapudan Hayreddin Paşa rahmetullâhi aleyh-sene 948"
yazılıdır. Kitabe üstündeki kemerin arasında ise celî-sülüsle "Allâ-hümme'ftah lehû ebvâbe
rahmetike" (yâ rab, ona rahmet kapılarını aç) ibaresi vardır.
Türbe içindeki dört sandukada Cafer Paşa. Barbaros Hayreddin Paşa. Cezayirli Hasan
Paşa ve Barbaros'un hanımı Bâlâ Hatun bulunmaktadır. Türbe dışındaki hazîrede ise
Barbaros'un yakınları vardı. Türbe içinde sandukalar dışında iki büyük şamdan, bir ahşap
Kur'an mahfazası, bir sakal- ı şerif ve arabesk süslemeli bir metal vazo İle 1816 tarihli Seyyid
İbrahim imzalı bir hat levhası vardır.
1944 yılında heykeltıraş Zühtü Müridoğlu ve Ali Hadi Bara tarafından bu anıt, zamanın
parası ile 52 bin liraya yapılmıştır. Uzun Çalışmalar sonucunda bu güzel anıt inşa edilmiştir.
Anıtın altında Yahya Kemal'in mısraları vardır:
"Deniz ufkunda bu top sesleri nereden geliyor ?
Barbaros belki donanmayla seferden geliyor
Adalardan mı? Tunus'tan mı? Cezayir'den mi?
Hür ufuklarda donanmış iki yüz pare gemi
‘Yeni doğmuş ay’ı gördükleri yerden geliyor.
Ol mübarek gemiler hangi seherden geliyor ?
Anıtın tümü 11,50 metredir. Bronz dökülen kısmı 6 ton 900 kilodur. Bronz işlerini Yusuf
Akpınar ve Ali Haydar Seymen yapmışlardır.
Beşiktaş'taki Kadıköy iskelesine Beşiktaş Barbaros Hayrettin Paşa İskelesi adı verildi
ve mimarlar Erkan İnce ile M. Hilmi Şenalp tarafından Osmanlı Mimarisi tarzında yenilendi.
Kanuni Sultan Süleyman bir gün Barbaros Hayreddin'i huzuruna çağırmış ve ferman
etmiş:" Bre Hayrettin bir kulun ömrüne bu kadar az zamanda bu kadar çok fütuhat düşmez.
Bana ister manzum ister mensur bir eser yaz ben de haine-i amiremde saklayayım ki bizden
sonra gelecek nesillere ibret ve ders olsun. " Bu ferman üzerine kendi söylemiş, Seyyid
Muradi yazmıştır. Seyyid Muradi'ye yazdırdığı ve “Gazavat- ı Hayrettin Paşa” ismini alan bu
kitap Türk Edebiyat tarihinin ilk otobiyografi denemesidir.
Uzun dönem dünya siyasetinde etkin olmuş olan Osmanlı Devleti bu hükümranlığını
dirayetli, kişilikli ve inançlı devlet adamları vasıtası ile ortaya koymuştur. Dünya hakimiyeti
kurmada bütün tarih boyunca hakim rolü deniz gücünün oynadığını rol çok önemli o lmuştur.
Bunu tespit ve tatbik eden ülkeler her zaman dünya hâkimiyetinde söz sahibi olmuşlardır.
Çünkü, ülkede refh ve emniyetini mümkün olan en yüksek seviyeye çıkarmak ve dünya
siyasetinde söz sahibi olmak arzusunda olan her devlet için deniz hakimiyet ini elde etmek
esas olmuştur.
Devlet-i Ebed Müddet anlayışını kendilerine yol gösterici bir kural olarak gören bu devlet
adamları hem kendi milletlerini refah içinde yaşatmışlar hem de diğer inanç ve milletlere ait
olan insanlara da huzur ve adalet getirmişlerdir. M. Kemal Atatürk’ün “Türk çocuğu ecdadını
tanıdıkça daha büyük işler yapmak için kendisinde güç bulacaktır” sözü Kanuni Sultan
Süleyman, Yavuz Sultan Selim gibi padişahları; Oruç Reis ve Barbaros gibi devlet adamlarını
tanıyan Türk Gençliğine ayrı bir moral ve şevk olacaktır.
Kaynakça
http://www.bilg icik.co m/yazi/barbaros -hayrettin-pasa-biyografi-hayati-kim-kimd ir/ (Erişim Tarihi 01/08/2012)
http://www.denizcigunlugu.com/sikca-sorulan-sorular/628-kaptan-i-derya-h izir-barbaros-hayrettin-pasa.html
(Erişim Tarihi 01/08/2012)
İslam Ansiklopedisi, 3. Cilt, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1999.
Robert B. Downs, Dünyayı Değiştiren Kitaplar, Çev. Ero l Güngör, Ötüken Yayın ları, İstanbul, 1997.
Yılmaz Öztuna, Türk Tarihinden Portreler, Ötüken Yay ınları, İstanbul, 1998
Yılmaz Öztuna, Türk Tarihinden Yapraklar, MEGSB Bilim ve Kü ltür Eserleri Dizisi, İstanbul, 1985