hrryt ynlsalıskan kap - Aile İçi Şiddete Son
Transkript
hrryt ynlsalıskan kap - Aile İçi Şiddete Son
HRRYT YNLSALISKAN KAP 06.05.2005 13:24 Page 1 C M Y CM MY CY CMY K YANLIfi ‹NANIfiLAR Efller Arası ‹liflkiler Destek Programı ve Gönüllü Program› - Tel: 0212 361 51 52 www.aileicisiddeteson.com Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 1 C YANLIfi ‹NANIfiLAR Yazanlar Psikolog Dr. Nevin Dölek Uzman Psikolojik Danıflman Neylan Özdemir Editörler Emel Armutçu Elvan Omay Tasarım Rafineri ‹llüstrasyonlar: Bora Baflkan Baskı Ofset Yap›mevi Mayıs 2005 Composite M Y CM MY CY CMY K HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 2 C 2 Composite M Y CM MY CY CMY K HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:59 Page 3 C M Y CM MY CY CMY K ‹Ç‹NDEK‹LER BÖLÜM 1 A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET NED‹R 5 BÖLÜM 4 S‹Z DE fi‹DDETE U⁄RUYOR OLAB‹L‹RS‹N‹Z • Dünyada aile içi fliddet • Türkiye'de aile içi fliddet • Kad›nlara yönelik fliddet • Çocuklara yönelik fliddet • Erkeklere yönelik fliddet • Yafll›lara yönelik fliddet BÖLÜM 2 A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET HAKKINDA YANLIfi ‹NANIfiLAR 11 • “fiiddet sadece yoksul ve e¤itimsiz ailelerde yayg›nd›r.” • “Aile içi fliddet san›ld›¤› kadar yayg›n de¤ildir.” • “Aile içi fliddet sadece fiziksel oldu¤u zaman fliddettir.” • “Aile içinde fliddet sadece kad›nlara yöneliktir.” • “fiiddetten sonra özür dilenirse her fley unutulur. • “Aile bireylerinin birbirine sevgisi ve ba¤l›l›¤› öylesine yüksektir ki, aile içi fliddet önemli zararlar vermez.” • “Ma¤dur fliddeti istemese, kabullenmese evini terk eder ya da kanuni haklar›n› kullan›r!” • “K›zg›nl›k kontrol edilemez ve fliddete yol açar.” • “Aile içi fliddetin nedeni alkoldür.” • “fiiddet uygulayan kifli duygusuzdur.” • “Aile içinde fliddetten kurtulufl yoktur.” • “Aile içinde fliddetle bafl edilemez.” • Aile içinde fliddet görüyorsan›z • Yasal haklar›n›z› ö¤renin • Evlili¤inizi devam ettirmek istiyorsan›z • Tehlikedeyseniz • Asla kabul etmeyin • Ayr›lmay› planl›yorsan›z • Efliniz tehditlerini sürdürüyorsa BÖLÜM 5 ÇOCUKLARA NELER OLUYOR 39 • Yak›nlar›n›zdan bir çocuk aile içinde fliddete u¤ruyorsa • Aile içi fliddetin çocuklar üzerindeki etkilerini nas›l azaltabilirsiniz BÖLÜM 6 A‹LE ‹Ç‹NDE fi‹DDET GÖREN YAKININIZA NASIL YARDIMCI OLAB‹L‹RS‹N‹Z 42 • Nas›l anlayacaks›n›z • Nas›l davranacaks›n›z BÖLÜM 7 A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET KONUSUNDA DESTEK ALINAB‹LECEK KURULUfiLAR BÖLÜM 3 21 fi‹DDETE BAfiVURMADAN ÇATIfiMALARI ÇÖZMEK 44 • Siz ne yapabilirsiniz EK 1 Aile ‹çi fiiddete Son! Kampanyas› EfiLER ARASI ‹L‹fiK‹LER DESTEK PROGRAMI ANKET‹ • fiiddet göstermeye neden olan duygular› anlamak ve fark etmek • Gerginli¤i azaltma becerilerini ö¤renmek ve kullanmak • K›zg›nl›k duygusunu anlamak ve kontrol etmek • fiiddete baflvurmadan k›zg›nl›¤› yaflamak • Farkl› düflünce yap›lar›n› da de¤erlendirmek • Sorunlar› çözmek EK 2 fiiddetin nedenleri YANLIfiLAR DO⁄RULAR EK 3 Uluslararas› Sözleflmeler’in Aile ‹çi fiiddetle ‹lgili Maddeleri YARARLANILAN KAYNAKLAR 3 Composite 32 53 HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 4 C M Y CM MY CY CMY K G‹R‹fi Dünyada her dört kad›ndan ve her alt› erkekten biri aile içi fliddeti yafl›yor. Her üç aileden birinde daya¤›n, her iki aileden birinde sözlü fliddetin var oldu¤u Türkiye’de de, dünyada oldu¤u gibi en tehlikeli fliddet davran›fllar›n›n kurban› kad›nlar ve çocuklar. Ancak fliddet ço¤u zaman a盤a ç›km›yor. Toplumda kad›n ve erkek rolleriyle ilgili olarak benimsenen geleneksel de¤erler, kad›n›n ekonomik ve sosyal destekten yoksun oluflu ve fliddetin yaratt›¤› psikolojik etkiler evdeki fliddetin gizli kalmas›na, “aile meselesi” olarak görülmesine ve hatta do¤al bir olaym›fl gibi kabul edilmesine sebep oluyor. 1998 y›l›nda yürürlü¤e giren Ailenin Korunmas›na Dair Kanun, özellikle kad›nlar› fliddetten koruma konusunda çok önemli bir ad›m olmakla birlikte, kanunun uygulanmas›n› engelleyen bilgisizlik ve ihmalin afl›lmas›, fliddete maruz kalan kad›n ve çocuklara s›¤›nak, psikolojik ve ekonomik destek sa¤lanmas› ve belki de esas olarak evdeki fliddeti “hofl gören” anlay›fl›n ve aile içi fliddet hakk›ndaki yanl›fl inan›fllar›n de¤iflmesi, fliddetin ortadan kald›r›lmas›nda öncelikli rol oynuyor. Aile ‹çi fiiddet Hakk›nda Yanl›fl ‹nan›fllar kitap盤›, evdeki fliddetle ilgili “gerçekleri” hat›rlatmak ve fliddetle bafla ç›kma konusunda aile bireylerine öneriler sunmak amac›yla, Hürriyet’in CNN TÜRK, Ça¤dafl E¤itim Vakf› ve ‹stanbul Valili¤i ile iflbirli¤i içinde bafllatt›¤› Aile ‹çi fiiddete Son! Kampanyas› kapsam›nda haz›rland›. Kitapç›k, ‹stanbul Kad›n Kurulufllar› Birli¤i Baflkan› Nazan Moro¤lu, ‹stanbul Valili¤i ‹nsan Haklar› ‹l Masas› Baflkan› Avukat Vildan Yirmibeflo¤lu, ÇEV’den Projeler Dan›flman› Bike Karaduman, Psikolog Dr. Nevin Dölek, Uzman Psikolojik Dan›flman Neylan Özdemir ve Hürriyet Gazetesi’nden Elvan Omay’dan oluflan Dan›flma Kurulu’nun katk› ve önerileriyle Dr. Nevin Dölek ve Neylan Özdemir taraf›ndan kaleme al›nd›. Kampanya kapsam›nda bir e¤itim projesi ve bir gönüllü program› eflzamanl› olarak hayata geçiriliyor. Efller Aras› ‹liflkiler Destek Program› adl› e¤itim projesinde uzman psikologlar gezici bir otobüste hem kad›nlara hem de erkeklere, fliddetin aile bireyleri üzerindeki etkileri, kad›n ve erkek aras›ndaki farkl›l›klar, çat›flmalar› fliddete baflvurmadan çözme yöntemleri, iyi ve güçlü efl/baba kavram›, k›zg›nl›k kontrolü, Ailenin Korunmas›na Dair Kanun ve fliddetle bafl etme yollar›n› anlat›yor. ‹lk etab› Ekim–Aral›k 2004’te ‹stanbul’da pilot bölge olarak seçilen Gaziosmanpafla, Ka¤›thane, Ümraniye ve Bak›rköy ilçelerinde gerçeklefltirilen e¤itimler 1500 kifliye ulaflt›. E¤itimler 2005’te farkl› duraklarda devam ediyor. Hürriyet, CNN TÜRK, Ça¤dafl E¤itim Vakf› ve ‹stanbul Valili¤i, aile içi fliddetin hiçbir sebeple hofl görülemeyece¤ine, ola¤an kabul edilemeyece¤ine ve bedelini çok uzun y›llar tüm aile bireylerinin ödedi¤i çok önemli bir toplumsal sorun oldu¤una inan›yor. Bu düflünceden do¤an Aile ‹çi fiiddete Son! Kampanyas›’n›n amac›; evdeki fliddetin, baflta fliddete ço¤unlukla maruz kalan kad›nlar ve çocuklar olmak üzere, tüm aile fertleri üzerindeki y›k›c› ve kal›c› etkilerini ortaya koymay› ve fliddetin hakim olmad›¤› aileler oluflmas›na katk›da bulunmay› amaçl›yor. Herkesi “Aile ‹çi fiiddete Son!” demeye ça¤›r›yoruz. Hürriyet, CNN TÜRK, ÇEV, ‹stanbul Valili¤i May›s 2005 4 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 5 C M Y CM MY CY CMY K BÖLÜM 1 A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET NED‹R? Aile içi fliddet; bir kiflinin efline, çocuklar›na, anne babas›na, kardefllerine ve/veya yak›n akrabalar›na uygulad›¤› her türlü sald›rgan davran›flt›r. Bu tan›ma sadece kaba kuvvet içeren davran›fllar de¤il, afla¤›lamak, tehdit etmek, ekonomik özgürlü¤ünü k›s›tlamak gibi fliddet gören kiflinin kendisine olan sayg›s›n›, kendisine ve çevresine olan güvenini azaltan, korku duymas›na sebep olan pek çok davran›fl da girer. fiiddete sadece ayn› evde oturan kifliler de¤il, eski efl, k›z/erkek arkadafl veya niflanl› da maruz kalabilir. DÜNYADA A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET • Dünya genelinde her dört kad›ndan ve her alt› erkekten biri yaflamlar›n›n bir döneminde aile içi fliddete u¤ruyor. (Council of Europe, 2002; BMA, 1998; British Home Office Research Study, 1999) • Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün (WHO) 2002 y›l› raporlar›nda belirtilen tahminlere göre tüm dünyada üç kad›ndan biri yaflamlar›n›n bir döneminde dövülüyor, cinsel iliflkiye zorlan›yor ve di¤er yollarla taciz ediliyor. Tacizi yapan kifli genellikle kendi ailesinden biri ya da tan›d›¤› bir kifli! • Japonya’da, istismar yaflam›fl 613 kad›n›n yüzde 57'sinin fiziksel, duygusal ve cinsel fliddetin hepsine maruz kald›¤› görüldü. • Koreli kad›nlar›n üçte ikisi efllerinden düzenli olarak dayak yiyor. • Kenya'da 1990 y›l›nda yap›lan bir araflt›rmada kad›nlar›n yüzde 41'inin kocalar›ndan düzenli olarak dayak yedi¤i saptand›. • 1992 y›l›nda fiili'de cinsel suç iflleyenlerin yüzde 72'sinin, bu suçu yak›ndan tan›d›klar› kiflilere karfl› iflledi¤i ortaya ç›kt›. • 1993 y›l›nda M›s›r'›n ‹skenderiye kentinde öldürülen kad›nlar›n yüzde 47,1'i akrabalar› taraf›ndan tecavüze u¤rad›ktan sonra öldürüldü. • Dünya genelinde her dört kad›ndan biri hamilelik s›ras›nda, istememesine ra¤men, efli taraf›ndan cinsel iliflkiye zorlan›yor. • Öldürülen kad›nlar›n yüzde 40 ila 70'i yak›n iliflki içinde oldu¤u partneri taraf›ndan öldürülüyor. 1989-1996 y›llar› aras›nda Avustralya'da cinayete kurban giden kiflilerin yüzde 43'ü; Bangladefl'te yüzde 50'si; Zimbabwe'de yüzde 60'›; Papua-Yeni Gine'de yüzde 73'ü eflleri taraf›ndan öldürüldü. 2000-2001 y›llar›nda ‹ngiltere ve Galler'de öldürülen kad›nlar›n yüzde 42'sinin, erkeklerin ise yüzde 4'ünün katili eflleriydi. (WHO, 2002; Australian Institute of Criminology, 1998; Crime in England and Wales, Home Office, July 2002) • 2001-2002 Britanya suç araflt›rmas› sonuçlar›na göre, ‹ngiltere ve Galler'de, fliddet içeren suçlar›n yaklafl›k dörtte biri aile içinde ifllendi. Efller aras›ndaki fliddetin kurbanlar›n›n yüzde 81'i kad›n, yüzde 18'i ise erkekti. (Crime in England and Wales, Home Office, July 2002) • Aile içi fliddete u¤rayanlar›n ancak yüzde 35'i bu durumu baflkalar›na söyleyebiliyor. (Crime in England and Wales, Home Office, July 2002; Home Office Research Study, 1999) 5 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 6 C 6 Composite M Y CM MY CY CMY K HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 7 C M Y CM MY CY CMY K TÜRK‹YE’DE A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET “21 y›ll›k evlili¤imiz boyunca bana fliddet uygulad›, kaç kez büyük o¤lum beni onun elinden kurtard›...” (Bir davan›n bilirkifli raporundan) • T.C. Baflbakanl›k Aile Araflt›rma Kurumu'nun yapt›¤› araflt›rma sonuçlar›na göre, aile içi fliddet ülkemizde de çok yayg›n. Ülkemizdeki ailelerin yüzde 34'ünde fiziksel fliddete, yüzde 53'ünde sözlü fliddete rastlan›yor. Çocuklara yönelik fiziksel fliddete rastlanma oran› yüzde 46. Ailelerde cinsel fliddet ve tacize rastlanma oran› yüzde 9. fiiddete maruz kalanlar›n yüzde 80'i yapacak fazla bir fley olmad›¤›na inan›yor. Bu durum çaresizli¤in kabulü anlam›na geliyor ve fliddete maruz kalan›n pasif davranmas›na yol aç›yor. (T.C. Baflbakanl›k Aile Araflt›rma Kurumu, 1995) • Kad›n Dayan›flma Vakf›'n›n 1995'te Baflkent Ankara'daki gecekondularda yaflayan kad›nlar üzerinde yapt›¤› bir araflt›rma, kad›nlar›n yüzde 97'sinin kocalar›n›n sald›r›s›na u¤rad›¤›n› ortaya koyuyor. (Baflbakanl›k Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü, 2001) • Ankara Tabip Odas›’n›n 2002’de yapt›¤› araflt›rma, kad›nlar›n yüzde 58'inin yaln›zca kocalar›, niflanl›lar›, erkek arkadafllar› ve erkek kardeflleri de¤il, kad›n akrabalar da dahil olmak üzere, kocalar›n›n ailesi taraf›ndan da fliddete maruz kald›¤›n› gösteriyor. • Bir araflt›rmaya göre; fliddet sonucu ölen 40 kad›ndan 34'ü evinde öldü, 20'si as›ld› ya da zehirlendi, di¤er 20'sinde de öldürüldüklerine dair kesin belirtiler görüldü ve 10'u da ölmeden önce aile içi fliddete maruz kald›. (Bütün, Sözen & Tok, 2003) • Türkiye'nin do¤u ve güneydo¤usundaki çeflitli kentlerde yap›lan bir araflt›rma, kad›nlar›n yüzde 45,7'sine kocalar›n›n seçiminde dan›fl›lmad›¤›n› ve yüzde 50,8'inin r›zalar› olmadan evlendirildi¤ini ortaya koyuyor. (‹lkkaracan, 2000) • Bir baflka araflt›rma için görüflülen 695 kad›n›n yüzde 54'ü, ailelerinde fliddet gördüklerini söylüyor. Bunlar›n yüzde 35,2'si en az 4 y›l ve daha fazla zamand›r fliddete maruz kald›¤›n› anlat›yor. Yüzde 42,3'ü dayak, yüzde 40,1'i tehdit ve küfür, yüzde 12,6's› yaralanma, yüzde 3,2'si cinsel taciz ve tecavüz, yüzde 1,4'ü eve kapatma ve yüzde 0,4'ü öldürülme tehdidi fleklinde fliddet gördü¤ünü belirtiyor. Bu grubun yüzde 40,4 'ünün de çocuklar›na karfl› fliddet uygulad›¤› araflt›rman›n sonuçlar›ndan. (Kocac›k, 2004) • 112 kad›nla görüflülen bir di¤er araflt›rma, fliddete u¤rayan kad›nlar›n yüzde 91,1'inin kocalar›ndan , yüzde 8,9'unun babalar›ndan fliddet gördü¤ünü ortaya ç›kar›yor. fiiddete u¤rayan kad›nlar›n bedensel flikayetleri flöyle: yüzde 43,4’le morarma, yaralanma, çürük; yüzde 44,3’le hastanelik dereceye gelme (k›r›k, a¤›r yaralanma); yüzde 13’le çocuk düflürme... fiiddetin devam etti¤i süre ise, fliddete u¤rayanlar›n yüzde 37,5'inde 11 y›ldan fazla; yüzde 28,6's›nda 6-10 y›l; yüzde 23'ünde ise 1-5 y›l. (Y›ld›r›m, 1998) • Ve bir baflka araflt›rman›n sonucu: Görüflülen kad›nlar›n yüzde 39'u fiziksel fliddete maruz kalm›fl, yüzde 2'si ölüm tehdidi alm›fl. (Vatandafl, 2003) • Aile Araflt›rma Kurumu ve Mor Çat› Kad›n S›¤›na¤› Vakf›'n›n 1997'de birlikte yapt›¤› araflt›rmaya göre kad›nlar›n, yüzde 45,8'i balay› döneminin sonunda, yüzde 1,3'ü ilk çocuklar›na hamileliklerinde ve yüzde 9,9'u do¤umdan sonra fliddete maruz kald›klar›n› belirtiyorlar. 7 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 8 C M Y CM MY CY CMY K KADINLARA YÖNEL‹K fi‹DDET Tehlike Evin ‹çinde Birleflmifl Milletler Kad›nlara Yönelik fiiddetin Önlenmesi Bildirgesi’nin birinci maddesi kad›nlara yönelik fliddeti flöyle tan›ml›yor: “‹ster kamusal, ister özel yaflamda meydana gelsin; kad›nlara fiziksel, cinsel, psikolojik ac› veya ›st›rap veren/verebilecek olan, cinsiyete dayanan bir eylemle ya da bu tür eylemlerle tehdit etme, zorlama veya keyfi olarak özgürlükten yoksun b›rakma...” Bu tan›ma son olarak, “kurban› ekonomik ihtiyaçlardan yoksun b›rakma” da eklendi. Erke¤e yönelik fliddet genellikle evin d›fl›ndan gelirken, kad›nlar daha çok aile bireylerinin ya da efllerinin uygulad›¤› fliddete maruz kal›yorlar. Yani kad›nlar ço¤unlukla kendilerini istismar edenlere duygusal ve ekonomik olarak ba¤›ml›lar. “Eve giderken o gün kavga ve dayak olmas›n diye dua ederdim.” (Aile Mahkemesi bilirkifli raporundan) Töre Namus K›skac› Türkiye’de aile üyelerinin kad›nlara uygulad›¤› fliddet, hakaretten, ekonomik ihtiyaçlardan yoksun b›rakmaktan daya¤a, cinsel fliddete, cinayete kadar genifl bir yelpazeye yay›l›yor. Bu fliddetin en uç noktas› ise, namus ve töre cinayetleri. Türk Ceza Kanunu’nda yap›lan son de¤iflikliklerle, töre cinayetleri “nitelikli adam öldürme” kapsam›na al›nd› ve daha önce bu maddelerde bulunan ceza indirimleri kald›r›ld›. Ancak töre cinayetleri, namus cinayetleri tan›m›n› içermedi¤i için namus cinayetlerinde indirim uygulanmas› hala söz konusu ve bu uygulama kad›n örgütleri ve hukukçular taraf›ndan çok elefltiriliyor. Kad›n›n e¤itim haklar›n›n k›s›tlanmas› da kad›na yönelik bir istismar türü. Birleflmifl Milletler Çocuklara Yard›m Fonu UNICEF’in 2004 bulgular›na göre Türkiye’de 640 bin k›z, zorunlu olan ilkö¤retim e¤itimini göremiyor. 15 yafl üstündekilerin okuma yazma bilme oran› kad›nlarda yüzde 75, erkeklerde ise yüzde 93. 8 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 9 C M Y CM MY CY CMY K ÇOCUKLARA YÖNEL‹K fi‹DDET Çocu¤a yönelik fliddet için yayg›n olarak kullan›lan terim “çocuk istismar›”. Bu tan›m, ailesi ya da yak›nlar› taraf›ndan çocu¤a karfl› uygulanan fiziksel, psikolojik veya cinsel kötü davran›fllar›n tümünü kaps›yor. Çocuk istismar›; çocu¤u dövme, tekmeleme, ›s›rma, aç b›rakma, bir odaya kilitleme, yak›c› nesnelerle da¤lama, cinsel sald›r›, duygusal olarak afla¤›lama gibi suçlar› içeriyor. Çocu¤un sa¤l›¤›na, beslenmesine, giyimine, e¤itimine ve sosyalleflmesine gereken dikkat ve özenin gösterilmedi¤i anne baba davran›fllar› ise çocuk ihmali olarak niteleniyor. Dünyada çocuk istismar›n›n görülme s›kl›¤›n› belirten kapsaml› bilimsel veriler yok. Bunun bir nedeni de hemen bütün zamanlarda ve tüm toplumlarda çocu¤a yönelik fiziksel fliddetin “terbiye etme” gerekçesiyle onaylanm›fl olmas›. ‹stismar ve disiplin aras›ndaki ince s›n›r toplumdan topluma de¤ifliyor. Haklar› Var Ama... Türkiye’nin de 1994 y›l›nda imzalad›¤› Birleflmifl Milletler Çocuk Haklar› Sözleflmesi’ne göre, çocuklar do¤ufltan flu haklara sahip: fiiddetten ar›nd›r›lm›fl güvenli evlerde yaflama, kendilerine adil ve sayg›l› bir flekilde davran›lmas›, sevgiyle ilgilenen kiflilerle büyüme, e¤itim görme, evde ve okulda güvende olma, tehlike ve istismardan korunma. Buna ra¤men T.C. Baflbakanl›k Aile Araflt›rma Kurumu’nun 1995 verilerine göre ülkemizde, özellikle 4 yafl›ndan itibaren, çocuklar fazla miktarda dayak yiyor ve bunun sonucunda hem bedensel, hem de ruhsal sorunlar yafl›yorlar. Baflka bir araflt›rmaya göre çocuklar›n u¤rad›klar› fiziksel fliddetin yüzde 69’unun faili çocukla ayn› evde yaflayan di¤er aile bireyleri, özellikle de anne babalar! Çocuklar›n fiziksel istismar› sonucunda meydana gelen ölümler, 1-4 yafl aras›nda oluflan ölümlerin yüzde 3’ünü oluflturuyor. Ancak Türkiye’de çocuk istismar› ço¤unlukla gizli kal›yor, kay›tlara geçen ya da mahkemelere yans›yan fliddet olaylar› çok az oluyor. Çocuk istismar›, sonraki nesillerde de kal›c› izler b›rakabilecek önemli bir sosyal sorun olmaya devam ediyor. Ayr›ca, kendilerine do¤rudan fliddet uygulanmasa bile evde fliddete tan›k olan çocuklar da önemli risk alt›nda. ERKEKLERE YÖNEL‹K fi‹DDET Baflbakanl›k Aile Araflt›rma Kurumu taraf›ndan 1998 y›l›nda Türkiye genelinde yap›lan araflt›rmada, erkeklerin yüzde 2,1'inin s›k s›k, yüzde 1,2'sinin ara s›ra eflleri taraf›ndan dövüldüklerini söylemeleri ilginç. Yine Türkiye genelinde, kentsel ve k›rsal olmak üzere toplam 271 yerleflim biriminde 5385 kifli üzerinde yap›lan bir araflt›rmada, erkeklerin kad›nlara oranla efllerinin sözlü fliddetine daha çok maruz kald›klar› saptand›. Araflt›rman›n bulgular›na göre erkeklerin yüzde 69’u, kad›nlar›n ise yüzde 73,2’si efllerine de¤iflik s›kl›klarda hakaret, küfür, alaya alma, afla¤›lama gibi kaba söz veya ifadelerle sözlü fliddet uyguluyorlar. Aile içi fliddetle ilgili araflt›rmalar, erke¤in iliflkide “kontrolü uzun süreli olarak elinde tutmak” için fliddet uygulad›¤›n›, kad›n›n ise “anl›k çat›flmalar› kontrol alt›na almak” için fliddete baflvurdu¤unu gösteriyor. Bu nedenle erke¤in uygulad›¤› fliddetin yaratt›¤› korku daha uzun süreli oluyor. Araflt›rmalar›n büyük bir bölümü, özellikle fiziksel fliddet uygulayan kad›n›n, kendisinin de fiziksel fliddete maruz kald›¤›na ve kad›n›n fliddetten korunmak için fliddete baflvurdu¤una iflaret ediyor. 9 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 10 C M Y CM MY CY CMY K YAfiLILARA YÖNEL‹K fi‹DDET “Yafll›l›kta insan hayat arkadafl› istiyor. Tan›d›klar bana bir han›m buldu. Benden 20 yafl küçük. Evlendikten iki ay sonra hakaret etmeye bafllad›, bana ‘moruk’ dedi. Üzerine ev yapt›m ama yetmedi. K›zd›¤›nda bana sald›r›yor, yüzümü gözümü t›rmal›yor. Gücüm yetmedi¤i için karfl›l›k veremiyorum. Geçen gün banyoda itti, duvara çarpt›m, bir taraf›m boydan boya mosmor. K›z›m geldi¤inde gösterdim, beni ald› evine götürdü.” (Erkek, 78 yafl›nda) Aile içi fliddete maruz kalma riski tafl›yan di¤er bir grup da yafll›lar. Yafll›lar da di¤er aile bireyleri gibi çeflitli boyutlarda fliddet görebiliyor. Mesela ekonomik fliddet, yafll›ya ait paran›n gasp edilmesi ve onun izni olmadan di¤er aile bireyleri taraf›ndan kullan›lmas› veya yafll›ya ait malvarl›klar›n›n onun r›zas› olmadan elinden al›nmas› ve kullan›lmas› fleklinde yaflan›yor. Duygusal/sözlü/sosyal fliddet, yafll›n›n sözle küçük düflürülmesi, haklar›n›n yok say›lmas›, çeflitli olanaklardan yoksun b›rak›lmas› olarak ortaya ç›k›yor. Fiziksel fliddet ise yafll›n›n dövülmesi, cinsel taciz veya tecavüze u¤ramas›, aç b›rak›lmas› fleklinde meydana geliyor. En Yayg›n›: ‹hmal Etme Yafll›lara en s›k uygulanan fliddet biçimi ise yafll›n›n ihmal edilmesi. Bu, yaflamak için baflkalar›n›n bak›m ve yard›m›na ihtiyac› olan bir insan›n bu yard›m› alamamas›, kendi bafl›na ve yapayaln›z b›rak›lmas› anlam›na geliyor. Yafll›lara yönelik fliddetin yayg›nl›¤› hakk›nda güvenilir bilgiler bulunmasa da zihinsel olarak kötü durumda olan yafll›lar›n daha s›k olarak fliddete maruz kald›¤›n› biliyoruz. fiiddet kurban› olan yafll›lar›n tipik özelli¤i, sa¤l›klar›n›n kötü oluflu ve yaflamak için baflkalar›na muhtaç olmalar›. fiiddeti uygulayan kifli ise genellikle y›llardan beri ona bakan bir akrabas› oluyor. 10 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 11 C M Y CM MY CY CMY K BÖLÜM 2 A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET HAKKINDA YANLIfi ‹NANIfiLAR Yanl›fl inan›fl: “fiiddet sadece yoksul ve e¤itimsiz ailelerde yayg›nd›r.” GERÇEK: fiiddet, e¤itimli ve ekonomik geliri yüksek ailelerde de görülür. Aile içinde fliddet uygulayanlara da, fliddet ma¤durlar›na da toplumun her kesiminde rastlan›r. Sadece, yüksek ekonomik düzeydeki ve e¤itimli ailelerde fliddetin varl›¤›n› saklama e¤ilimi daha yüksektir. Aile Araflt›rma Kurumu’nun 1993’te 2479 kad›n üzerinde yapt›¤› araflt›rmada sözlü fliddet s›kl›¤› kentsel bölgede yüzde 62, k›rsal alanda ise yüzde 49 olarak saptand›. Ülkemizde yap›lan bir di¤er araflt›rmada ise bir grup orta ve üst s›n›f kad›n›n yüzde 63,5’inin cinsel tacizin bir türüne maruz kald›¤› görüldü. 2004 y›l›nda, tesadüfen seçilmifl dört ilden (Sivas, Ad›yaman, Denizli, K›rklareli) 695 kad›nla görüflülerek yap›lan bir araflt›rmada, efli okur-yazar olmayan kad›nlar›n yüksek oranda aile içi fliddete u¤ramas›n›n yan› s›ra, kocan›n orta okul/lise ya da yüksek okul/üniversite mezunu oldu¤u ailelerde de yüksek oranda fliddet oldu¤u görüldü. Araflt›rmada, e¤itim düzeyi yükseldikçe fliddetin azald›¤› varsay›m› do¤rulanmakla birlikte, e¤itim düzeyi yüksek olanlarda görülen fliddetin de yüzde 79,5 (orta-lise) ve yüzde 77,3 (yüksek okul-üniversite) gibi yüksek oranlarda ç›kmas› flafl›rt›c›yd›. Ayn› araflt›rmada ailenin ayl›k gelir düzeyi yükseldikçe kad›na yönelik fliddette azalma görüldü¤ü de tespit edilmiflti. “Beni özellikle evin d›fl›nda dövüyor, sanki cümle aleme göstermek ister gibi. Büyük o¤lum da babas›n› model al›yor, bana ba¤›r›p ça¤›r›p el kald›r›yor.” (Bir dava bilirkifli raporundan) Bir baflka araflt›rmada, kad›na yönelik fiziksel fliddetle ilgili tutumlar incelendi. Hem kad›nlarda, hem erkeklerde, “bir erkek gerekti¤inde kar›s›n› dövebilir” diyenlerin oran› e¤itim düzeyi yükseldikçe belirgin bir flekilde azal›yordu. Öte yandan yine bu araflt›rmada, üniversiteli kad›nlar içinde eflinin fiziksel fliddetine "bazen” maruz kalanlar›n oran›n›n, liseli olup da eflinin fiziksel fliddetine maruz kalanlar›n oran›ndan yüksek oldu¤u görüldü. 11 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 12 C M REKTÖRLER DE DÖVER “Acaba onurumdan m› sustum, yoksa onursuzlu¤umdan m›, hâlâ karar veremiyorum. Evlili¤imin ikinci ay›ndan itibaren bafllayan dayak ve sözlü fliddet 25 y›l devam etti. ‹lk do¤umumu bir dayak sonras›nda yapt›m, hamileliklerimde yedi¤im dayaklar›n haddi hesab› yok. Neden b›rakmad›m? Üstelik çal›fl›yordum da. Beni, ayr›l›rsam çocuklar›m› göstermemekle tehdit ediyordu. Babam yoktu, annemin evi ve geliri yoktu, üstelik geleneksel bir anlay›fl içinde, ayr›l›rsam bafl›ma kötü fleyler gelebilece¤i anlay›fl›yla büyütülmüfltüm. En önemlisi kendime güvenim yoktu... Dayak yemek için neden çoktu, bir pijama dü¤mesinin çapraz dikilmemesi bile fliddeti do¤uruyordu, çünkü do¤rular onun do¤rular›yd›. Zamanla fleker hastas› oldum, hipertansiyon bafllad›, iki kez bafl bölgemden oldukça önemli operasyon geçirdim. Ameliyatl›yken de dayak yedim. Eflim bir e¤itim görevlisi olarak en üst düzeye gelmiflti, hiç böyle bir koca b›rak›l›r m›yd›? Yasalar ayr›ld›¤›m zaman eflimin bana nafaka ya da tazminat vermesini, elimde bir mesle¤im oldu¤u için gerekli görmüyor. Sonuç olarak y›llarca yapt›¤›m fedakarl›klar sonucu en üst düzeyde yaflama kavuflturdu¤uma inand›¤›m eflim neredeyse benden ev kiras› isteyecek. Oysa eflim, alt›ndaki makam arabalar›, ayr›l›rken götürdü¤ü birikimlerimiz, yeni bir yaflam kurma projeleri ile oldukça mutlu görünüyor; say›n bakanlar›n aras›nda.” (Duygu Asena. Nisan 2000, Milliyet Gazetesi,) 12 Composite Y CM MY CY CMY K HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 13 C M Y CM MY CY CMY K Yanl›fl inan›fl: “Aile içi fliddet san›ld›¤› kadar yayg›n de¤ildir.” GERÇEK: Dünya üzerinde her ›rk ve ülkede, dört aileden birinde aile içi fliddet görülüyor. Baflbakanl›k Aile Araflt›rma Kurumu’nun yapt›rd›¤› bir araflt›rma sonucuna göre Türkiye’deki ailelerin yüzde 34’ünde fiziksel fliddet, yüzde 53’ünde sözlü fliddet uygulan›yor ve ev içi fliddet yo¤un olarak yaflan›yor. Yanl›fl inan›fl: “Aile içi fliddet sadece fiziksel oldu¤u zaman fliddettir.” GERÇEK: Pek çok kifli fliddeti sadece dayak veya vurmak olarak alg›lar. Oysa fliddetin pek çok türü vard›r. Kiflinin kar›s›n›/kocas›n› afla¤›lamas›, kar›s›na/kocas›na ve çocuklar›na küfretmesi, onu eve kilitlemesi, cinsel olarak zorlamas› da fliddettir. fiiddetin pek çok türü vard›r: Fiziksel fiiddet: ‹tmek, tokat atmak, tekmelemek, tükürmek, yumruklamak, kol k›v›rmak, kol-bacak k›rmak, saç›ndan sürüklemek, temel ihtiyaçlar›n› esirgemek (su, yemek, uyku, tuvalete gitmek, vs.), gerekti¤i halde t›bbi tedavi almas›n› engellemek, silahla yaralamak, öldürmek... Sözlü fiiddet: Sürekli elefltirmek, afla¤›lamak, küfür etmek, tehdit etmek, kararlara kat›l›m›n› engellemek, sorguya çekmek, s›k s›k ba¤›rmak, afla¤›lay›c› isim takmak, alay etmek, dini veya etnik kimli¤ine yönelik hakaret etmek, görüfllerini ve çal›flmalar›n› küçümsemek... Toplumsal ‹liflkileri S›n›rlay›c› fiiddet: Ailesi, arkadafllar›, komflular› ile görüflmesini, evden d›flar› ç›kmas›n› yasaklamak, gitti¤i her yerde takip etmek, baflkalar›n›n önünde afla¤›lamak, sözünü kesmek, özel yaflam ve mahremiyet hakk› tan›mamak, zorla evlendirmek, namus ve töre nedeniyle bask› uygulamak... Cinsel fiiddet: ‹stemedi¤i cinsel iliflkiye zorlamak, tecavüz, baflka kiflilerle cinsel iliflkiye zorlamak, cinsel olarak korkutan ve k›ran davran›fllarda bulunmak, sürekli kad›nl›¤›n›/erkekli¤ini afla¤›lamak, telefonla/mektupla veya sözlü olarak sürekli cinsel içerikli tacizlerde bulunmak, cinsel organlara zarar vermek... “Eflim hamileli¤im boyunca da beni afl›r› cinsel iliflkiye zorlad›. Sekiz ayl›k hamile iken afl›r› fliflmifltim, buna ra¤men cinsel iliflkiye girmek istemedi¤im için beni dövdü. Bunun üzerine karakola baflvurdum, kap›y› kilitleyip polis gelince açt›m. Polisler beni hastaneye götürdü ve doktor erken do¤uma karar verdi. O¤lum, eflimin daya¤› nedeniyle bir ay erken do¤du.” (27 yafl›nda, üniversite mezunu, muhasebeci) Ekonomik fiiddet: Paras›n› almak ve geri vermemek, zorla istemedi¤i bir iflte çal›flt›rmak, istedi¤i halde çal›flt›rmamak/ifle yollamamak, paras›z b›rakmak... “Eflim çal›flt›¤›m sürece maafl›m› elimden ald›. Bana verdi¤i harçl›klar› bile bazen geri isterdi. Asl›nda eflim hakk›nda fazla bir fley bilmiyorum; örne¤in malvarl›¤›n›n tam olarak nelerden olufltu¤unu bilmem. Bir ara çekmecede Alanya’da bir evin tapusunu görmüfltüm. Kendi üzerime hiçbir mal yok. Bir gün beni evden atsa, nereye giderim bilmem.” (Kad›n, 44 yafl›nda) 13 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 14 C M Y CM MY CY CMY K DAYAK YEMED‹M AMA K‹ML‹⁄‹M‹ KAYBETT‹M “Eflimle nispeten geç bir yaflta, 29 yafl›nda evlendim. Bir flirkette çal›fl›yordum ve baflar›l›yd›m. Eflim ise baflka bir flirkette bölüm yöneticisiydi. Bizim evlili¤imiz mant›k evlili¤i oldu. Eflim paraya düflkün biriydi, benden iyi kazan›yordu ve kendisine çok önemli vas›flar atfediyordu. Bana s›k s›k macerac› bir ruhu oldu¤unu ve çekip Avustralya’ya gidece¤ini söylerdi. Eflini ve çocuklar›n› b›rak›p baflkalar›yla evlenen kad›nlar› örnek verirdi. Birkaç kez de kavga ettikten sonra evden gitti ve bir süre gelmedi. Bu adam beni her an terk edebilir kayg›s›n› çok s›k yaflad›m. Kendisini baflkalar›na sevimli göstermeye ve onlar› etkilemeye çabalard› ama asl›nda güvensiz biriydi. Beni hep küçük görürdü, bana: ‘Sen hiçbir fley de¤ilsin’ derdi. Evlili¤imiz boyunca çal›flt›¤›m flirketi, baflar›lar›m›, kazanc›m›, anneli¤imi, kad›nl›¤›m› afla¤›lad›, bedenimi be¤enmedi¤ini söyledi. Bir süre sonra afla¤›lamalar›na al›flt›m, hatta bunlar› kabul eder bir hale geldim ve kendime güvenimi kaybettim. Ondan iyi sözler duymak, kendimi ona be¤endirmek için sürekli çaba sarf etmeye bafllad›m. Zay›flay›p 46 kiloya indim. Gö¤üs büyütme ameliyat› oldum. Evdeki s›k›nt›larla birlikte iflteki s›k›nt›lar›n da artmas› sonucu bir ara panik atak ve depresyon yaflad›m. Bu nedenle bana: ‘manyak, ruh hastas›’ demeye bafllad›. Sordu¤um sorulara cevap vermez, ’Sen sus. Git ilac›n› iç. Odana git’ derdi. Kimli¤ini kaybetmifl bir insan haline geldim. Evlili¤imizde dayak, içki, aldatma gibi a¤›r sorunlar yaflamad›k ama çok yo¤un psikolojik ezilme gördüm.” 14 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 15 C M Y CM MY CY CMY K Yanl›fl inan›fl: “Aile içinde fliddet sadece kad›nlara yöneliktir.” GERÇEK: Dünyada ve Türkiye’de yap›lan araflt›rmalar aile içi fliddete maruz kalanlar›n çok büyük bir bölümünün kad›nlar oldu¤unu ortaya koymakla birlikte erkeklerin de aile içinde fiziksel ve sözlü fliddete u¤rad›¤› görülüyor. Ayr›ca çocuklar ve yafll›lar da yayg›n bir flekilde aile içi fliddetin hedefi oluyor. Yanl›fl inan›fl: “fiiddetten sonra özür dilenirse her fley unutulur.” GERÇEK: E¤er bir önlem al›nmazsa, fliddet tekrarlanabilir. Aile fertleri fliddet uygulayan kifliyi affetmifl görünseler veya kendilerini affetmek zorunda hissetseler de fliddetin etkileri kal›c› olabilir. fiiddet çemberi birbirini takip eden üç aflamadan oluflur: • Gerginli¤in artmas› • Patlama • Özür Bu, sonuçlar› yaralanmalara hatta ölümlere yol açabilecek bir k›s›rdöngüdür. Gerginli¤in artmas› evresinde kifli k›zg›nl›¤›n› kontrol edememe yönünde sinyaller verir ve karfl›s›ndaki, bir fleylerin yolunda gitmemeye bafllad›¤›n› hisseder. Patlama evresinde fliddet uygulayan kifli sözlü, fiziksel ya da cinsel olarak karfl›s›ndakine sald›r›r. Bu süre k›sa veya uzun olabilir, hatta günler sürebilir. Özür evresinde ise fliddet uygulayan kifli di¤erinden özür diler, affedilmek ister, bir daha olmayaca¤›na dair sözler verir. Bazen özür evresi yaflanmayabilir ve gerginli¤in artmas›-patlama ikilemi devam edip gider. Baz› kiflilerin ise fliddeti ne zaman uygulayacaklar› belli olmaz, beklenmedik bir zamanda ön belirti vermeden patlayabilirler. Gerginli¤in artmas› döneminde her iki taraf da çat›flma çözme yöntemlerine baflvurursa bu k›s›rdöngü k›r›labilir. ÖZÜR D‹LEME GERG‹NL‹⁄‹N ARTMASI PATLAMA 15 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 16 C M Y CM MY CY CMY K BABAM PATLAYINCA “Babam›n ne zaman patlayaca¤›n› bilirdik. Önce çenesi gerilir, sonra b›y›klar› titremeye bafllard›. Bu durumda korunma pozisyonu al›rd›k. Ben ellerimle bafl›m› kapat›rd›m, ablam oturdu¤u yerde büzülür ve k›vr›l›rd›. En küçü¤ümüz ise divan›n alt›na girerdi. Bir keresinde o kadar uzun süre divan›n alt›nda kalm›fl ki, alt›na kakas›n› yapm›fl sonra da uyumufl.” NE ZAMAN ANNEM‹ DÖVSE “Babam ne zaman annemi dövse hepimizi karfl›s›na al›r saatlerce tek tek tüm hatalar›m›z› sayar ve neden böyle davranmak zorunda kald›¤›n› anlat›rd›. ‹nsan›n içini tafllaflt›racak kadar uzun konuflurdu. Zamanla onu dinlememeyi ö¤rendim. ‹ki oyun uydurmufltum. Biri kulakl›¤› kapama oyunu; babam›n sesini k›st›¤›m› ve onu art›k duymad›¤›m› hayal ederdim ve gerçekten duymazd›m da. ‹kinci oyun gözleri aç›k uyuma oyunuydu. Babam konuflurken uyudu¤umu hayal ederdim hatta galiba gerçekten gözlerim aç›k uyurdum, çünkü birkaç kez rüya gördü¤ümü hat›rl›yorum.” Yanl›fl inan›fl: “Aile bireylerinin birbirine sevgisi ve ba¤l›l›¤› öylesine yüksektir ki, aile içi fliddet önemli zararlar vermez.” GERÇEK: Aile içi fliddet, gerek efllerin birbirine duyduklar› sevgi ve sayg›y›, gerekse aile fertlerinin fiziksel ve ruhsal sa¤l›¤›n› ciddi bir flekilde zedeler. Araflt›rmalar, fliddetin hedefi olan kiflilerde afla¤›daki tepkilerin do¤du¤unu gösteriyor: Afl›r› korku ve titreme krizi, ani seslere karfl› afl›r› tepki, çarp›nt›, öfke patlamalar›, içten içe afl›r› k›zg›nl›k ve intikam alma iste¤i, ürkeklik, sessizlik, çekingenlik, uyku sorunlar›, korkulu rüyalar görme, halsizlik, bitkinlik, bafl dönmesi, ayakta duramama, unutkanl›k, umutsuzluk, çaresizlik duygusu, gelece¤e yönelik plan yapamama, karar verme güçlü¤ü, afl›r› mutsuzluk, yaflamdan zevk alamama, perdeleri açma korkusu, soka¤a yaln›z ç›kamama, güvensizlik, kendini sevmeme, kendinde bir sorun oldu¤una inanma, her fley için baflkalar›n› suçlama, düzgün cümleler kurmakta zorlanma, konuflurken göz iletiflimi kuramama, donuk bakma, s›k a¤lama krizleri, suçluluk duygular›, ani duygu de¤iflimleri, kar›fl›k duygular, u¤rad›¤› fliddeti gizleme ya da daha önemsiz gösterme... Yanl›fl inan›fl: “Ma¤dur fliddeti istemese/kabullenmese evini terk eder ya da kanuni haklar›n› kullan›r!” GERÇEK: Pek çok ma¤dur, ekonomik nedenler, toplumsal bask›lar, çocuklar›n› zor durumda b›rakmama, çaresizlik, nas›l yard›m alaca¤›n› bilememe gibi nedenlerle evini terk edemez. 14 Ocak 1998 tarihinde aile içi fliddete u¤rayanlar›n korunmas› amac›yla kabul edilen ve k›saca “Korunma Emri” olarak tan›mlanan 4320 say›l› Ailenin Korunmas›na Dair Kanun, aile içi fliddetin önlenmesi aç›s›ndan önemli bir ad›md›r. Ancak bu kanundan haberdar olanlar›n ve faydalananlar›n oran› hâlâ oldukça düflüktür. Bunun neden böyle oldu¤una bak›ld›¤›nda, fliddete maruz kalan kad›n›n ekonomik bak›mdan güçsüz olmas› sebebiyle cesaretinin olmad›¤›, iddias›n›n ciddiye al›nmayaca¤› korkusunu tafl›d›¤› ya da sald›rgan›n cezaland›r›lmayaca¤› ve fliddetin tekrarlanaca¤› endiflesine sahip oldu¤u görülür. Tabii karakol ya da savc›l›k mensuplar›n›n da kendi toplumsal de¤erleri nedeniyle ya da henüz yeterince bilmediklerinden bu kanunu gerekti¤i gibi uygulamamas›n›n da bunda etkisi vard›r. 16 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 17 C M Y CM MY CY CMY K “Uzun süredir boflanmay› arzu ediyorum. Her güne bu evlili¤i bitirece¤im diye yemin ederek bafll›yorum ama maddi imkans›zl›klar ve çocuklar nedeniyle boflanma baflvurusu yapamad›m. Ona boflanmak istedi¤imi söyledi¤imde güldü. Alayc› bir flekilde ‘sana kimse flahit olmaz, sen boflanmay› bile beceremezsin’ dedi.” (Bir bilirkifli raporundan) Baflbakanl›k Aile Araflt›rma Kurumu’nun araflt›rma sonuçlar›na göre de aile içi fliddete maruz kalanlar›n yüzde 80'i “yapacak fazla bir fley olmad›¤›na” inan›yor. Çaresizli¤in kabulü anlam›na gelen bu durum, ülkemizde aile içi fliddete maruz kalanlar›n yeterli ekonomik ve sosyal destekten ne derece yoksun oldu¤unu göstermenin yan› s›ra fliddetin yol açt›¤› psikolojik etkileri de ortaya koyuyor. 17 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 18 C M Y CM MY CY CMY K fi‹DDET GÖREN KADIN... Korkar: Korku, fliddet ma¤duru kad›n›n en bask›n duygusudur. Korku uyku düzenini etkiler; uykusuzluk ve kabuslara yol açar. Bu safhada kad›n yard›m almay› ister ama erke¤in fliddetinin daha da artaca¤›ndan ya da müdahale eden kiflilere de zarar verece¤inden korktu¤u için fliddeti gizleme e¤ilimine girer. "Herkesi bana karfl› çevirdi. Arkadafl›m, sosyal hayat›m, deste¤im kalmad›. Çocuklar›ma, o yokken neler yapt›¤›m›, kimlerle konufltu¤umu kendisine anlatmalar›n› tembihledi. Peflimi hiç b›rakmayaca¤›n› biliyordum.” Kendine sayg›s›n› yitirir: Sürekli fliddete u¤raman›n en belirgin sonucu kendine sayg›n›n azalmas›d›r. Kad›n kendisine tak›lan “çirkin, aptal, beceriksiz, kötü anne, pasakl› …” gibi s›fatlar› benimsemeye bafllar. Yaflam› üzerinde kontrolü kaybetme duygusu yaflar ve karar vermekte zorlan›r. “Beni be¤enmiyor. Ne yapaca¤›m› bilemiyorum. Giyimimi de¤ifltirmeye çal›flt›m, ama bir yarar› olmad›. Kocam daha bak›ml› kad›nlardan hofllan›yor. Sen kad›n m›s›n ki, diyor. Bazen pasakl› oldu¤umu ve çocuklara iyi bakmad›¤›m› söylüyor. Ben de kendimi be¤enmiyorum.” Bask›y› içsellefltirir: Bir kiflinin kendisinin daha önemsiz oldu¤una ve kötü davran›lmay› hak etti¤ine inanmas›, karfl›s›ndaki kiflinin fliddet uygulamaya devam etmesini kolaylaflt›r›r. Bu durumda kad›n kendisinde bir hata oldu¤unu kabullenir. Kendini suçlar: Kad›n s›kl›kla kendini suçlar ve erke¤i fliddet uygulamas› için tahrik etti¤ine inan›r. fiiddet uygulayan erkeklerin neredeyse tamam›n›n iddias› da budur: “Neden ille dayak aran›yorsun?”, “Dedi¤imi yapsayd›n da daya¤› yemeseydin.” Kad›n elinden geldi¤ince erke¤in istedi¤i gibi davranmaya gayret eder. Oysa fliddetin, kad›n›n davran›fllar› ya da kiflili¤iyle bir ilgisi yoktur. "Y›llarca bunun benim hatalar›mdan kaynakland›¤›n› sand›m. Bana aptal oldu¤umu, çirkin oldu¤umu ve daya¤› hak edecek fleyler yapt›¤›m› söyleyip durdu. Zaman içinde ben de buna inand›m. Korkuyordum. Onsuz yapamayaca¤›m› ve kimsenin bana ifl vermeyece¤ini düflündüm...” 18 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 19 C M Y CM MY CY CMY K Karmafl›k duygular hisseder: Sald›rgan efl her zaman sald›rmaz. Uzun süre sevecen ve ilgili bir koca olabilir. Bu durum kad›nda karmafl›k duygulara yol açar. fiiddet yüzünden evlili¤ini bitirmek istemez. Öte yandan gelecek kayg›s› da duyar. Yaln›zl›k çeker: Çocuklar›n›n ve yak›nlar›n›n güvenli¤i için sessiz kalmay› tercih edebilir. ‹çinde bulundu¤u durumdan utan›r ve baflkalar›ndan yard›m isteyemez. Ayr›ca kocas› arkadafllar› ve ailesi ile görüflmelerini de kontrol etti¤i için toplumsal deste¤i azal›r. ‹çine düfltü¤ü yal›t›lm›fll›k duygusu, durumunu gerçekçi bir gözle de¤erlendirmesini engeller. Böylece erke¤e olan ba¤›ml›l›¤› artar. Eflinden umudunu kesmez: Sürekli, erke¤inin bir gün de¤iflece¤i ve hayal etti¤i gibi biri olaca¤› umudunu tafl›r. "Onu sevdim ve hâlâ seviyorum. Beni iki kez döverek hastanelik etti ama her ikisinde de a¤lad›¤›n› gördüm, dayanamay›p affettim. Beni çok sevdi¤i için dövdü¤ünü san›yordum. De¤iflece¤im dedi¤inde ona hep inand›m.” Duygulan›m bozuklu¤u yaflar: fiiddet ma¤duru kad›nda, a¤larken gülme, gülerken öfke patlamas› gibi ani duygu de¤iflimlerine s›k rastlan›r. K›zg›nd›r: K›zg›nl›¤›n› genellikle fliddet kayna¤›na de¤il, baflkalar›na -örne¤in çocuklar›na- yöneltir. fiiddetin gerçekleflti¤i anlardan y›llar sonra bile içindeki k›zg›nl›k canl›l›¤›n› koruyabilir ve hafif bir k›flk›rtmayla öfkesini baflkalar›ndan ç›karabilir. Kad›n›n intikam alma iste¤i öylesine güçlü bir hal al›r ki, tüm yaflam›n› bir bulut gibi kaplayabilir. Sözü edilen etkilere, fliddete maruz kalan erkeklerde ve çocuklarda da rastlanabilir. Yanl›fl inan›fl: “K›zg›nl›k kontrol edilemez ve fliddete yol açar.” GERÇEK: fiiddet uygulayan kifliler kendilerini flöyle savunurlar: “Zarar vermek istemezdim ama k›zg›nl›ktan gözüm hiçbir fley görmedi.” “Kendimi kaybettim, dövdüm.” K›zg›nl›k kontrol edilmezse fliddete yol açabilir. Ancak normal, sa¤l›kl› bir duygu olan k›zg›nl›¤› kontrol etmek mümkündür. Yanl›fl inan›fl: “Aile içi fliddetin nedeni alkoldür.” GERÇEK: fiiddet uygulayan erkeklerin önemli bir k›sm› “Ay›kken dövmem” ya da “Çok içkiliydim, ne yapt›¤›m› bilmiyordum” gibi ifadeler kullan›rlar. Oysa alkol kullanmay› fliddete gerekçe göstermek, fliddet içeren davran›flla ilgili sorumluluk almay› reddetmektir. Alkol, fliddet kullan›m›n› art›rabilir; ama ikisi farkl› sorunlard›r. Birinin tedavisi, di¤er sorunu ortadan kald›rmayabilir. Yanl›fl inan›fl: “fiiddet uygulayan kifli duygusuzdur.” GERÇEK: fiiddete baflvuran kiflilerde s›k s›k flu özellikler görülür: • • • • • • K›skançl›k Kaybetme korkusu Baflkalar›n›n davran›fllar›n› kontrol etme iste¤i ‹stekleri yerine gelmedi¤inde afl›r› tepki Kendi ihtiyaçlar›, duygular› ve isteklerinin daha önemli oldu¤una inanma Gerçekçi olmayan beklentiler 19 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 20 C M Y CM MY CY CMY K • Afl›r› al›nganl›k • Düflük benlik sayg›s› (d›flar›ya karfl› afl›r› güvenli bir görünüm verebilirler, hatta buna kendileri de inanabilirler ama gerçekte olumsuz benlik alg›s›na sahiptirler) • Sorunlar› için baflkalar›n› suçlama e¤ilimi • Ani duygu de¤iflimleri • Davran›fllar›n›n baflkalar› -özellikle fliddet uygulad›klar› kifliler- üzerindeki olumsuz etkilerini görmezden gelme ve kabul etmeme • Aile kurumu içindeki veya toplumdaki cinsiyet ay›r›mc›l›¤› kal›plar›ndan yararlanma • fiiddeti art›rabilecek di¤er etkenlerden birine sahip olma: Alkol veya madde ba¤›ml›l›¤›, ruhsal rahats›zl›klar gibi. Aile içi fliddetin ve çocuk istismar›n›n, fliddete baflvuran kifliler üzerinde de etkileri vard›r. Kar›s›na s›k s›k hakaret eden bir koca veya çocuklar›n› döven bir anne-baba, yapt›¤› bu iflten utan›r, suçluluk hisseder. Duygular›n› ve davran›fllar›n› kontrol edemedi¤i için kendini cezaland›rmaya çal›fl›r, piflmanl›k duyar, özgüvenini yitirebilir. fiiddet uygulayan kiflinin de yard›ma ihtiyac› vard›r. Piflmanl›klar›n› dile getirip af dileseler de bir süre sonra yeniden fliddet davran›fllar› gösterebilirler. Bu kiflilerin mutlaka bir psikolojik tedaviye ve deste¤e ihtiyaçlar› vard›r. ABLACI⁄IM BENDE BOZUKLUK MU VAR? “Ablac›¤›m ben gönlü genifl, iyilik yandafl› evli bir erke¤im. Ama nedense bazen olur olmaz sebeplerle agresif davranabiliyorum. Evlilik hayat›mda gerçekten mutluyum. Ama örne¤in eflim lens takmak ister: Kavga! Kendine biraz aç›kça bir elbise yak›flt›rm›fl: Kavga! Kar›flmayay›m diyorum, olmuyor. Ne yapmam laz›m bilemiyorum. Acaba bende psikolojik bir sorun mu var? Kendimi düzeltmek ve hiç sinirlenmemek, hayat›n tad›n› ç›karmak, gerçekten mutlu olmak istiyorum. Rumuz: Kavgac›” (Hürriyet Gazetesi, Güzin Abla köflesine yollanan bir mektup) Yanl›fl inan›fl: “Aile içinde fliddetten kurtulufl yoktur.” GERÇEK: Aile içinde fliddet gören kifliler yasalar taraf›ndan korunmaktad›r. fiiddete u¤rayanlar kendi güçlerini fark ettiklerinde, toplumda ve çevrelerinde var olan kaynaklardan (akrabalar, arkadafllar, komflular, adli makamlar, kad›n s›¤›nma evleri, dan›flmanl›k merkezleri) destek alabilirler. Yanl›fl inan›fl: “Aile içinde fliddetle bafl edilemez.” GERÇEK: Efllerin anlaflmazl›klar›n› fliddet kullanmadan çözmeyi ö¤renmeleri mümkündür. “Art›k bu dayak üzerine dayanamay›p a¤abeyimin evine gittim. Bana, seni tavuk gibi kesece¤im, diye tehditler yollad›. Ailemi inand›ramad›m, alt› ay çocuklar›m› göremedim. Sonra bir flirkete temizlik görevlisi olarak girdim. Yafll› halamla bir bodrum kat› tuttuk. Zamanla çocuklar›m yan›ma yerleflti. En küçük o¤lum bu sene üniversite s›nav›na girecek.” (Kad›n, 39 yafl›nda, ilkokul mezunu) 20 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 21 C M Y CM MY CY CMY K BÖLÜM 3 ÇATIfiMALARI fi‹DDETE BAfiVURMADAN ÇÖZMEK fiiddete dayal› davran›fllar› ortadan kald›rmak için öncelikle aile birli¤inin huzurlu ve düzenli olmas›n› istemek, önerilen yollar› ö¤renmek, ö¤renilenleri uygulamak gerekir. fiiddete dayal› davran›fllar› ortadan kald›rmay› • ‹steyin • Ö¤renin • Deneyin Önerilen yollar aras›nda flunlar bulunur: • fiiddet göstermeye neden olan duygular› fark etmek, anlamak • Gerginli¤i azaltmay› ö¤renmek ve uygulamak • K›zg›nl›k duygusunu anlamak ve kontrol etmek • fiiddet davran›fl›na neden olan düflünce yap›s›na bakmak ve gerekirse farkl› düflünce yap›lar›n› da de¤erlendirmek • fiiddetten baflka çözüm yollar› üzerinde çal›flmak için sorunlar› çözme yöntemini ö¤renmek ve denemek... 21 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 22 C M Y CM MY CY CMY K fi‹DDET GÖSTERMEYE NEDEN OLAN DUYGULARI ANLAMAK VE FARK ETMEK Aile içindeki çat›flmalar bize bir fleylerin istedi¤imiz gibi olmad›¤›n› anlat›r. Böyle durumlarda da k›zg›nl›k, nefret gibi duygular yaflayabiliriz. Duygular hakk›nda bilgi edinmek duygular› fark ve ifade etmek bizi rahatlat›r. Örne¤in fliddet davran›fl›na neden olan duygumuzu anlar (k›skançl›k, hiçe say›lma gibi) ve fark edersek davran›fl›m›z› kontrol etmek daha kolay olacakt›r. DUYGULAR HAKKINDA HER fiEY‹ B‹L‹YOR MUSUNUZ? • Duygular normaldir, herkes her duyguyu yaflar • Duygular kifliyi iyi ya da kötü hissettirir ama iyi ya da kötü insan yapmaz • Duygular birden oluflur ve nedeni yoktur • Duygular, dakikadan dakikaya, kifliden kifliye, yerden yere de¤iflir. Her an ayn› duygular içinde olmay›z • Duygular görülmez ve duyulmaz; içimizdedir • Duygular›m›z vücudumuzdad›r. Kafam›zda de¤il. Örne¤in korkunca titreriz, kalbimiz çarpar, karn›m›z a¤r›r • Düflünceler duygularla ayn› de¤ildir. Düflünceler bilgiyle, olaylarla ilgilidir. Duygular ise gerçeklere ba¤l› de¤ildir, kimse yaflanan duygular›n yanl›fl oldu¤unu tart›flamaz, ispat edemez. DUYGULARINIZI NASIL ‹FADE ED‹YORSUNUZ? Duygular›n›z› k›zg›nl›¤a, öfkeye dönüflmeden önce ifade edin. Bunu yaparken olumsuz duygular›n yan›nda yeri geldikçe olumlular› da söyleyin. Karfl›n›zdaki kiflinin davran›fl›n›n, size olumlu ya da olumsuz hangi duygular› yaflatt›¤›n› anlamaya çal›fl›n. Sonra bu duyguyu size bu duyguyu yaflatan davran›flla birlikte iletmeyi deneyin. 22 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 23 C M Y CM MY CY CMY K Mesela, Eve geldi¤imde benimle suçlay›c› konuflman beni sinirlendiriyor. davran›fl duygu Bir fley anlatmaya çal›flt›¤›mda sözümü kesmen beni k›r›yor. davran›fl duygu Bunun yan›nda olumlu duygular›n›z› da iletmeniz yararl› olur. Ben geldi¤imde hat›r›m› sorman beni mutlu ediyor. Senin kimlerle oldu¤unu merak ediyorum. Ben yokken ne yapt›¤›n› bilince huzurlu oluyorum. Bir sorunun oldu¤u zaman bunu benimle paylaflman hofluma gidiyor. Benimle ba¤›rmadan konufltu¤unda seni daha iyi anl›yorum ve daha huzurlu oluyorum. Duygular›n›z› aktar›rken, eflinizin sizi rahats›z eden davran›fl›n› söylerken suçlay›c› olmay›n. “Senin sorumsuz davran›fl›n…” demek yerine “Eve gelece¤in saati söylemedi¤inde …” deyin. GERG‹NL‹⁄‹ AZALTMAYI Ö⁄RENMEK VE UYGULAMAK Genellikle, hoflumuza gitmeyen bir davran›flla karfl›laflt›¤›m›zda gerginlik yaflar›z. Zihnimizdeki olumsuz düflünceler de gerginli¤i art›r›r ve vücudumuz kaslara daha fazla oksijen gitmesini sa¤lamak için kendili¤inden önlemler al›r. Daha s›k nefes al›p vermeye bafllar›z, kalbimiz daha h›zl› çarpar, rengimiz de¤iflir, vücudumuzun çeflitli yerlerinde gerginlik hissederiz ve bedenimizi kontrol etmekte zorlan›r›z. Bedensel ve düflünsel rahatlama teknikleri stresli durumlar karfl›s›nda bedenimizin gösterdi¤i tepkileri azaltmaya yard›mc› olur. Gerginli¤i azalt›c› rahatlama teknikleri • Bedensel rahatlama • Düflünsel rahatlama 23 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 24 C M Y CM MY CY CMY K BEDENSEL RAHATLAMA Nefes kontrolü: Nefes alma düzeninizin fark›nda olmaya çal›fl›n. H›zl› nefes ald›¤›n›z› fark eder etmez nefes kontrolü yap›n. Nefes kontrolü • H›zl› nefes almay› durdurma • Karbondioksit (Co2) miktar›n› yeniden dengeleme Nefesinizi kontrol etmek için: 1- Sakin bir yer bulup oturun 2- Gözünüzü kapay›p, “sakin ol“ kelimesini akl›n›zdan geçirin 3- Karn›n›zdan mümkün oldu¤u kadar uzun ve derin bir nefes al›n 4- A¤z›n›zdan nefes verin 5- Nefes verirken yaln›zca nefesinize konsantre olun Kaslar›n gevfletilmesi: Bu teknikle kaslardaki gerginli¤in azalt›lmas› amaçlan›r. Mümkün oldu¤unca rahat bir flekilde oturarak afla¤›daki dört ad›m›, s›rayla boyun, omuzlar, kollar, eller, s›rt, kar›n, bacak ve ayak bölgeleri için uygulay›n: 1- Befl saniye kas›n 2- Konsantre olup kas›lan bölgeyi hissedin 3- Sonra 5 saniye kas› gevfletin 4- Gevfleme hareketine odaklan›p gevflemeyi hissedin Her kas bölgesi için en az iki kez bu ad›mlar› tekrarlamak yararl› olacakt›r. Ayr›ca, yürüyüfl yapmak, bir sporla u¤raflmak, bedensel hareketlere dayal› herhangi bir ifl yapmak gibi aktiviteler de gerginli¤i azaltmaya yard›mc› olur. 24 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 25 C M Y CM MY CY CMY K DÜfiÜNSEL RAHATLAMA Hayal kurmak: • Kendinizi güvenli, rahat ve huzurlu hissetti¤iniz bir ortamda hayal edin • Bir süre o ortamda dolafl›p orada bulunan her fleyi inceleyin ve isterseniz orada hoflunuza giden bir fleyi yan›n›za ald›¤›n›z› düflünün • Hayalinizden uzaklafl›p gerçekte bulundu¤unuz yere gelin • Gergin bir durumla karfl›laflt›¤›n›zda k›sa da olsa bu yere yine hayali bir ziyaret yapabilirsiniz Sözlü telkinde bulunmak: Olumsuz düflünceler, olumsuz davran›fllar› do¤urur. Dolay›s›yla bir davran›fl›n›z› de¤ifltirmek istedi¤inizde, kendinize olumlu telkinde bulunmak daha iyi sonuç verir. Örne¤in, “Ben bu problemi fliddete baflvurmadan çözebilirim” gibi. Bunun için, 1- Durum karfl›s›nda yapt›¤›n›z iç konuflmalar›n›z› fark edin. 2- Olumsuz olan düflünceleri olumluya çevirin. Olumsuz düflünceyi olumlu düflünceye çevirmede 3 aflama vard›r: Haz›rl›k Olmas›n› bekledi¤iniz durumdan önceki zaman haz›rl›k aflamas›d›r. Haz›rl›k aflamas› için olumlu düflüncelere örnek: “Düflündü¤üm kadar kötü olmayacak” “Daha önce bafl ettim” “Denersem hofllanabilirim” “Olumsuz duygular›m olursa bunun uzun sürmeyece¤ini biliyorum” Bafl etme Olmas›n› bekledi¤iniz durum bafl etme aflamas›d›r. Bafl etme aflamas› için olumlu düflüncelere örnek: “Bu sadece bir k›zg›nl›k, bana zarar vermez” “Rahatlama ve sakin düflünceler olumsuz düflünceleri uzaklaflt›racak” “Sakin ol, baflka çözüm yollar› üret” Takdir Durum sonras›ndaki zaman takdir aflamas›d›r. Takdir aflamas› için olumlu düflüncelere örnek: “Harika, baflard›m” ”Gittikçe daha iyi oluyorum, kontrol ediyorum“ “Gerçekten yapt›m“ “Bafl edebildim“ Bedensel ve düflünsel rahatlama teknikleri bu konuda uzman psikolog ve psikolojik dan›flmanlar taraf›ndan da ö¤retilmektedir. 25 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 26 C M Y CM MY CY CMY K KIZGINLIK DUYGUSUNU ANLAMAK VE KONTROL ETMEK KIZGINLIK NORMALD‹R AMA KONTROLDEN ÇIKMAMALIDIR Öfke ve k›zg›nl›k, çok k›sa sürse bile, ortaya ç›kt›¤› andan itibaren öfkeli kifliyi ve kiflinin çevresindekileri olumsuz etkiler. Örne¤in aile içinde biri k›zg›nl›¤›n› sözlü ya da fiziksel sald›r›yla ortaya koyarsa bu durum di¤er bireyler için yaralay›c›, y›ld›r›c› ve tehdit edici olacakt›r. Bu da aile bireylerinin do¤al davranmas›n› engelleyecektir. Aile bireyleri k›zg›nl›¤›n› bu biçimde gösteren kifliden uzaklaflacak, ayn› durum yaflanmas›n diye duygu ve düflüncelerini söylemeye çekinecektir. K›zg›nl›k normal, sa¤l›kl› ve insani bir duygudur. Ancak kontrolden ç›kt›¤› ve y›k›c› oldu¤u zaman birçok probleme neden olur. K›zg›nl›¤›n bizim düflman›m›z m› yoksa dostumuz mu olaca¤› onu nas›l ifade etti¤imize ba¤l›d›r. Sald›rgan davran›fl, k›zg›nl›¤›n afl›r› uçtaki ifadesidir. Öte yandan e¤er k›zg›nl›¤›m›z› bast›r›r, hiç ifade etmezsek, k›zg›nl›k giderek büyür ve ileride daha fliddetli tepki vermemize ya da vücudumuzda sa¤l›ks›z de¤iflimlere neden olur. ‹fade edilmemifl k›zg›nl›k düflmanca tav›rlara dönüflebilir; korku, suçluluk hissi, öç alma iste¤i, içine kapanma gibi duygular ortaya ç›karabilir. K›zg›nl›k duygusunun alt›nda incinme, hayal k›r›kl›¤›, utanma, korku, varl›¤›m›z›n tehdit alt›nda oldu¤unu hissetme gibi baflka duygular vard›r. Bu duygular›n varl›¤›n› kabul etmekte zorlan›yor ya da göstermemeye çal›fl›yor olabiliriz. Her iki durumda da k›zg›nl›k yaflar›z. K›zg›nl›k bir çeflit tav›rd›r. Örne¤in eflimizin bizi terk etmesinden ya da bizi ifle yaramaz biri olarak de¤erlendirmesinden korkuyor olabiliriz. Bu duygular› kendimize bile itiraf etmek kolay de¤ildir. Ac› veren duygudan uzaklaflmak için k›zg›nl›¤› bir tav›r olarak ortaya koyar›z ama asl›nda k›zg›nl›¤›n alt›ndaki ac›n›n bu flekilde yok olmayaca¤›n› bilmeliyiz. K›zg›nl›k duygusundan kaçamay›z ama k›zg›nl›kla nas›l bafl edece¤imizi ö¤renebiliriz. Aile birli¤inin olumsuz etkilenmemesi için öfkeyi kontrol etmeyi ve daha verimli flekilde ifade etmeyi ö¤renebiliriz. 26 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 27 C 27 Composite M Y CM MY CY CMY K HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 28 C M Y CM MY CY CMY K fi‹DDETE BAfiVURMADAN KIZGINLI⁄I YAfiAMAK ‹Ç‹N: KAPLUMBA⁄A TEKN‹⁄‹N‹ DENEY‹N • K›zg›nl›k kendi kendine oluflmaz. Önce k›zg›nl›¤a neden olan ipuçlar› oluflur. Bu ipuçlar›n› önceden fark etmeye çal›fl›n. • Sald›rganl›¤a dönüflen k›zg›nl›¤›n hem sizde hem de k›zg›nl›¤›n›z› yöneltti¤iniz kiflilerde yol açabilece¤i 10 olumsuz etkiyi listeleyin. Örne¤in: - çocuklara olumsuz model olma, - kendinize sayg›n›z›n azalmas›, - aile üyelerinin sayg›s›n› kaybetme, gibi. • K›zg›n hissetti¤inizde durup düflünün. Biraz bekleyip kendinize zaman tan›y›n. Akl›n›za ilk geleni söylemeyin. Baflka nas›l tepkiler gösterebilece¤inizi düflünmeye çal›fl›n. Durup düflünmeye vakit ay›rd›¤›m›zda olaylara daha farkl› bakabiliriz. Piflman olaca¤›n›z davran›fllar› yapmadan önce kendinize kaplumba¤a tekni¤ini uygulay›n; yani k›zd›¤›n›zda, sakinleflinceye kadar kabu¤unuza çekilin. • Kendinizi karfl›n›zdaki kiflinin yerine koyun ve k›zman›za neden olan durumu bir de o gözle de¤erlendirin. Örne¤in: “Beni hiçe sayd›¤› için dedi¤imi yapm›yor” yerine “fiu anda kendisi için daha önemli bir ifli yetifltirmek zorunda” diye düflünebilirsiniz. • K›zg›nl›¤›n›z› öfkeli “ç›k›fllar” yerine neden böyle hissetti¤inizi aç›klayarak ifade etmeye çal›fl›n. “Ben …… yapt›¤›n için k›zd›m” gibi. • Sald›rgan davran›fllar›n sizi yak›nlar›n›zdan uzaklaflt›rd›¤›n› bilin. Hangi k›zg›nl›k ifadelerinin di¤erleri taraf›ndan tehditkâr ve sayg›s›z olarak alg›land›¤›n› anlamaya çal›fl›n. • Yukar›daki bölümde belirtilen rahatlama teknikleri k›zg›nl›¤›n azalmas›na yard›m eder. K›zg›nl›k anlar› d›fl›nda da yapaca¤›n›z al›flt›rmalarla bu teknikleri uygulamadaki ustal›¤›n›z› gelifltirin. • Geçmiflte k›zg›nl›¤›n›z› uygun yollarla ifade etti¤iniz ve olumlu sonuçlar ald›¤›n›z durumlar› hat›rlay›n. Benzerini yapmaya çal›fl›n. • K›zg›nl›¤›n›z› kontrol etmek için aile bireylerinden destek isteyin. Onlara k›zg›nl›¤›n›zla bafl etme çaban›zdan ve burada anlat›lan yollardan bahsederseniz daha kolay ve içtenlikle destek vermelerini sa¤layabilirsiniz. • K›zg›nl›¤a neden olan konu ya da olay›, olay›n hemen sonras›nda de¤il de farkl› bir zaman ve ortamda tart›fl›n. • Baflkas›n›n fliddetine maruz kal›rsan›z ne yapaca¤›n›z› ve haklar›n›z› ö¤renin. • Bu önerileri denedi¤iniz halde k›zg›nl›¤›n›z zararl› sonuçlara neden oluyor ve kontrol etmekte zorlan›yorsan›z ya da bu önerleri tek bafl›n›za hayata geçiremiyorsan›z uzmanlardan yard›m al›n. 28 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 29 C M Y CM MY CY CMY K FARKLI DÜfiÜNCE YAPILARINI DA DE⁄ERLEND‹RMEK KADINLARIN SÖZÜ D‹NLENMEZ M‹? EV‹ ERKEK M‹ GEÇ‹ND‹R‹R? fiiddet ö¤renilmifl bir davran›flt›r. • Daha önceki deneyimlerimiz • Geleneklerimiz • Ailede ö¤rendiklerimiz ve • Önyarg›lar›m›z düflüncelerimizi etkiler. Bu durumda, fliddet davran›fl›n› azaltman›n ve ortadan kald›rman›n bir yolu da bu davran›fllar yerine yeni bir düflünce yap›s›yla ilgili davran›fllar› ö¤renmeye aç›k olmakt›r. Düflüncelerin davran›fllar› nas›l etkiledi¤ini anlamaya çal›flmak fliddet yaratan düflüncelerle bafl etmemize yard›mc› olabilir. Örne¤in; “kad›nlar›n sözü dinlenmez” ya da “evi erkek geçindirir“ düflüncesine sahipsek ve eflimiz çal›flmak, eve katk›da bulunmak istiyorsa, bu iste¤ini kabul etmeyiz ve do¤al olarak bu durum ailede sorunlar ve anlaflmazl›klar yaflanmas›na neden olur. Kifliler birbirlerine karfl› olumsuz duygular yaflar. Buna karfl›l›k “Evde herkesin sözü geçer” ya da “Eve herkesin katk›s› kutsald›r” bak›fl›n› benimseyen bir kiflinin ailesinde ayn› sorun, büyük ihtimalle yaflanmayacakt›r. Daha kolay çözüm yollar›na ulafl›lacakt›r. • Problemlerin do¤mas›nda düflüncelerinizin, daha önce ö¤rendiklerinizin etkisini bulmaya çal›fl›n. Sahip oldu¤unuz de¤er yarg›lar›n› ve karfl›n›zdaki kiflinin de¤er yarg›lar›n› anlamaya gayret gösterin. Yeni bir fleyler denemek ve yeni düflünceler oluflturmak için cesur olun. Bunu yaparken hangi düflünce kal›plar›n›z›n sizi sald›rgan davran›fllara yönlendirdi¤ini anlamaya çal›fl›n. Bunun yerine hangi düflünceleri koyabilece¤inizi bulmaya çal›fl›n. • “Yanl›fll›k nerede? Yap›lanlar neden ifle yaram›yor? Neden sorunsuz bir aile olam›yoruz?” diye düflünmek farkl› çözüm yollar› üretmenize yard›m eder. “Bazen bir kufl olsam da kocam›n omzuna konsam, duygular›n›, vicdan›ndan geçenleri ö¤rensem diye düflünüyorum. Nas›l böyle duyars›z oldu¤unu anlayam›yorum.” (Bir bilirkifli raporundan) 29 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 30 C M Y CM MY CY CMY K SORUNLARI ÇÖZMEK fi‹DDET ÇÖZÜM DE⁄‹L, YEN‹ B‹R PROBLEMD‹R Çat›flmal› durumlarda duygular çok yo¤un oldu¤u için iliflki daha kolay zedelenir. Aile içinde bir problem yafland›¤›nda fliddete baflvurmak problemleri art›r›r. Bu davran›fllar yerine yeni yarat›c› çözüm yollar› bulmaya çal›flmak, problem çözme aflamalar›n› ö¤renmek ve uygulamak çat›flmalar›n kavgas›z çözülmesine yard›mc› olur. ‹yi bir problem çözücü daha sosyal, daha sakin ve daha temkinlidir. Belli aflamalar› takip ederek çözüme odaklan›r. Bu da düflünmeden karar vermeyi engeller. Sorunlar›n›za çözüm yollar› üretirken afla¤›daki aflamalar› uygulayabilirsiniz: 1-Sorununun ne oldu¤unu ve ihtiyaçlar›n›z› belirleyin Yap›lacak ilk ifl, bir sorun yaflad›¤›n›z› kabul etmektir. Baz› problemler büyük ve kaç›n›lmazd›r; ailede maddi koflullar›n de¤iflmesi nedeniyle de¤iflimler yaflanmas› gibi. Baz›lar› süreklidir; eflin sorumluluklar›n› ihmal etmesi gibi. Baz› problemler ise geçici ve küçüktür; “Bu akflam ne piflirsem” gibi. Sorunun ne oldu¤unu belirlemek için kendinize afla¤›daki sorular› sorun. a. Neden bu bizim için bir sorun oldu? Hangimizin ne gibi ihtiyaçlar› karfl›lanm›yor? b. Sorun daha çok nerede yaflan›yor? c. Nas›l oluyor? d. Ne zaman oluyor? e. Kiminle oluyor? (burada probleme dahil olan kiflileri belirlerken kiflileri suçlamamaya dikkat edin) f. Neden oluyor? g. Problemi tarif eden birkaç cümle yaz›n. Bu sorular›n cevaplar› verildi¤inde bazen birden fazla problem oldu¤u fark edilir. Bu durumda en öncelikli problemi belirlemek, ilgili di¤er problemler için de ayn› çal›flmay› yapmak önerilir. 2- Problemli durum hakk›nda probleme dahil olan kiflilerle konuflup onlar›n bak›fl aç›s›n› ö¤renin, bilgilerinizi geniflletin • Problemin olas› nedenlerine ve sonuçlar›na bak›n. • Bu aflamada kiflileri yarg›lamadan, suçlamadan dinleyin. • Probleme dahil olan herkesin ihtiyaçlar›n› belirleyin. 30 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 31 C M Y CM MY CY CMY K 3- Çözümler üretin • Toplanan bilgiler do¤rultusunda olabilecek çözüm yollar›n› s›ralay›n. • Bu çözüm yollar›n› üretirken di¤er aile bireylerini de iflin içine kat›n. • Üretilen çözüm yollar› uygun olmasa da onlar› engellemeyin. Ne kadar çok çözüm yolu üretilirse aradan seçmek o kadar kolay olur. • Bu aflamada gerçekleflmesi kolay m› zor mu diye bakmadan çok say›da çözüm listeleyin. 4- Çözümler üzerinde karar verin • Çözüm yollar›na tek tek bakarak olabilecek sonuçlar› düflünün. • Karfl›laflabilece¤iniz engelleri s›ralay›n ve bu engellerle nas›l bafl edece¤inizi düflünün. • Yaln›z bir kifliye de¤il problemden etkilenen herkese uyabilecek çözüm yollar› üzerinde durun ve bunlardan bir tanesini seçin. • En iyi çözümü seçmeye çal›fl›rken flu sorulara cevap vermeye çal›fl›n: - Hangi çözüm uzun vadede de ifle yarar? - Hangi çözüm en gerçekçi? - Bu çözümü gerçeklefltirmek için gerekli kaynaklar var m›? - Her bir çözüm yolunun riskleri neler? - Hangi çözümler herkesin ihtiyac›n› karfl›l›yor? 5- Seçti¤iniz çözüm yolu için yap›lacaklar› planlay›n • Problemin çözümünde kimin nas›l rol alaca¤›n› belirleyin ve yap›lacaklar› s›ralay›n. • Problemin çözülmüfl oldu¤unu nas›l anlayaca¤›n›z› belirleyin. • Yap›lacaklar› gerçeklefltirmek için sistemde ve kurallarda yapman›z gereken de¤ifliklikleri s›ralay›n. • Size gerekli zaman› belirleyin. 6- Seçilen çözüm yolunu uygulad›ktan sonra sonuçlar› de¤erlendirin • Çal›flmalar›n planlanan flekilde yürütülüp yürütülmedi¤ini gözden geçirin. • ‹stedi¤iniz sonuçlara ulafl›p ulaflamad›¤›n›z› tespit edin. E¤er istedi¤iniz sonuçlara ulaflamad›ysan›z, planda gerekli de¤ifliklikleri yap›n. 31 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 32 C M Y CM MY CY CMY K BÖLÜM 4 S‹Z DE fi‹DDETE U⁄RUYOR OLAB‹L‹RS‹N‹Z! TEST‹ YAPIN ANLAYIN Sizinle arkadafllar›n›z, aileniz, çocuklar›n›z›n önünde alay ediyor mu? Baz› arkadafllar›n›z› görmenizi yasakl›yor veya engelliyor mu? Sizi rahats›z eden isimlerle hitapta bulunuyor mu? Eflyan›z› k›rd›¤›, y›rtt›¤›, parçalad›¤› oldu mu? ‹stemedi¤iniz fleyler yapman›z için zorluyor mu? Onunla seviflmek istemedi¤inizde veya cinsel birlikteli¤inizde istedi¤i fleyleri yapmad›¤›n›zda size kötü davran›yor mu? Cinsel birlikteli¤iniz s›ras›nda can›n›z› yakan, sizi korkutan veya hiç hofllanmad›¤›n›z fleyleri yapman›z için ›srarc› m›? Bir kiflinin efline vurmas›n›, korkutmas›n› do¤al karfl›lad›¤›n› söylüyor mu? Ona karfl› gelmeye veya farkl› düflündü¤ünüzü söylemeye korkuyor musunuz? Onun yan›nda kendinizi tedirgin, huzursuz ve ne söyleyece¤ini bilmez hissediyor musunuz? Her dakika ne yapt›¤›n›z› ve nerede oldu¤unuzu takip etmek istiyor mu? Sizin müzik, giysi, dizi film gibi seçimlerinizi afla¤›l›yor mu? ‹çkili oldu¤unda size karfl› kolayca sald›rganlafl›yor mu? Size veya çocuklar›n›za vurdu mu? Sizi tehdit etti mi? S›k s›k kendinizi ona karfl› savunuyor musunuz? Siz baflka türlü düflünseniz de sizin ne giyece¤inizi, ne giyemeyece¤inizi o mu belirliyor? O yokken asl›nda yanl›fl yapmad›¤›n›z› düflündü¤ünüz baz› durumlar› ona nas›l aç›klayaca¤›n›z› düflünerek zaman geçiriyor musunuz? Onunla yaln›z konuflmak sizde gerginlik yarat›yor mu? Onunla ayn› fikirde olmad›¤›n›z› söylerken kalbiniz çarp›yor, çeneniz titriyor, gözlerinizden yafl boflan›r gibi oluyor mu? Onu k›zd›rmamak için her fleyi yapmaya raz› m›s›n›z? Çocuklar›n›za onu k›zd›rmamalar›n› tembih edip onlar› sürekli kontrol alt›nda tutma ihtiyac› duyuyor musunuz? Onunla birlikteyken veya o gelmeden ya da gittikten sonra bafl, kar›n, boyun a¤r›s› gibi a¤r›lar, titreme, elinizin aya¤›n›z›n boflalmas›, afl›r› yorgunluk ya da gerginlik hissediyor musunuz? O yokken siz ve çocuklar›n›z kendinizi daha rahat, mutlu, huzurlu hissediyor musunuz? Sizi s›k s›k bencil, aptalca, cahilce, çocukça, k›skanç, tutucu, yanl›fl davranmakla suçluyor mu? Onun istemedi¤i bir fleyi yapt›¤›n›zda size çok uzun sürelerle ve s›k s›k küsüyor mu? 32 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 33 C M Y CM MY CY CMY K Size k›zd›¤› zaman s›k s›k sizinle vakit geçirmek veya birlikte olmak istemedi¤ini söylüyor veya hissettiriyor mu? Onu b›rakacak olursan›z size, çocuklar›n›za veya kendisine zarar verece¤ini söylüyor mu? Sizi s›k s›k kendisinden para istemek zorunda b›rak›yor mu? Paran›z› elinizden al›yor mu? Size s›k s›k kendi paras›na ihtiyaç duydu¤unuzu hat›rlat›yor mu? Ailenize ve size ait bütçenin nas›l yap›laca¤›n›, paran›z›n nereye ve nas›l harcanaca¤›n› o mu belirliyor? Çal›flman›z› engelliyor mu? Sizi sevdi¤iniz bir iflten zorla ç›kard› m›? Ya da istemedi¤iniz bir iflte çal›flman›z için size bask› yap›yor mu? Sizi s›k s›k suçluyor mu? Siz de onun suçlamalar›n› kabul eder ve onu hakl› bulur bir hale geldiniz mi? Onun suçlamalar›n› kabul edip kendinizden utanmaya m› bafllad›n›z? Size, kendisine hizmet etmekle yükümlü olan biriymiflsiniz gibi davran›yor mu? Görüfllerinizi, inanc›n›z› küçümsüyor mu? S›k s›k sözünüzü kesip, söylemek istedi¤iniz fleyleri söylemenizi engelliyor mu? Tart›flmak istedi¤inizde “seninle tart›flm›yorum” diyor mu? Ne kadar direnseniz de önünde sonunda ifller onun istedi¤i flekilde mi gerçeklefliyor? Kendinizi, istemeseniz de onun taleplerini yerine getirirken buluyor musunuz? Onun elefltirileri karfl›s›nda sizi siz yapan davran›fllar›n›zdan, al›flkanl›klar›n›zdan, tutumlar›n›zdan, zevklerinizden utan›r hale mi geldiniz? Çocuklar›n›z›, arkadafllar›n›z›, yak›nlar›n›z› kendi yan›na çekmeye çal›fl›p, sizi onlara flikayet ediyor mu? K›zd›¤›nda kap›lar› çarp›yor, cam çerçeve k›r›yor, eflya f›rlat›yor mu? Onunla baflkalar›n›n yan›nda birlikteyken ne dedi¤inize, nas›l oturdu¤unuza, nas›l güldü¤ünüze sürekli dikkat etmek zorunda hissediyor musunuz? Yak›nlar›n›za yüzünüzde, kollar›n›zda, bacaklar›n›zda oluflan çürük veya kesikleri aç›klamakta zorluk çekiyor musunuz? Sizi ›ss›z, tehlikeli olabilecek yerlerde yaln›z b›rak›p gitti mi? Kad›nl›¤›n›z veya erkekli¤inizle ilgili afla¤›lay›c› sözler kullan›yor mu? Size s›k s›k “Beni k›zd›rma!” diye ba¤›r›yor mu? Nedenini anlayamad›¤›n›z flekilde, haftada birkaç kez size ba¤›r›yor, söyleniyor veya küsüyor mu? Ona duygular›n›z› anlatmaya çal›flt›¤›n›zda kendinizi daha da k›r›lm›fl, anlafl›lmam›fl, afla¤›lanm›fl hissediyor musunuz? Yukar›daki kutulardan en az beflini iflaretlediyseniz, iliflkinizde fiziksel, sözel, sosyal veya ekonomik fliddet türlerinden birine u¤ruyor olma ihtimaliniz bulunuyor... 33 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 34 C M Y CM MY CY CMY K A‹LE ‹Ç‹NDE fi‹DDET GÖRÜYORSANIZ YASAL HAKLARINIZ Ailenin Korunmas›na Dair Kanun (Korunma Emri) Aile içi fliddet sorununun çözümü için haz›rlanan ve 14 Ocak 1998 tarihinde kabul edilen 4320 Say›l› Ailenin Korunmas›na Dair Kanun, aile üyelerine ailenin di¤er bir üyesi taraf›ndan fliddet uygulanmas› halinde birtak›m özel tedbirler al›nmas›n› içerir. Aile içi fliddete maruz kalan efl veya aile bireylerinden biri ya da olaya tan›k olan 3. bir kifli polise, en yak›n adliyedeki Aile Mahkemesi’ne veya savc›l›¤a baflvurabilir. Baflvuru için harç ödemek gerekli de¤ildir. Polis veya savc›l›¤a baflvuruldu¤u takdirde olay Aile Mahkemesi’ne yönlendirilir. Baflvuru üzerine Aile Mahkemesi hakimi olay›n niteliklerini göz önünde bulundurarak kanunda yaz›l› tedbirlerin birine, birkaç›na veya hepsine birden gecikmeksizin hükmeder. Bu tedbirler kusurlu eflin; a) fiiddete veya korkuya yönelik davran›fllarda bulunmamas›, b) Müflterek evden uzaklaflt›r›lmas›, evin (aile konutunun) fliddete u¤rayan efle ve çocuklar›na tahsis edilmesi, fliddet uygulayan eflin eve yaklaflmamas›, c) Ev eflyalar›na zarar vermemesi, d) Aile bireylerini iletiflim vas›talar›yla rahats›z etmemesi, e) Varsa silah ve benzeri araçlar›n› zab›taya teslim etmesi, f) Alkollü veya herhangi bir uyuflturucu madde kullanm›fl olarak ortak konuta gelmemesi, fleklinde olabilir. Hakim bu tedbirlere en çok 6 ay süre için hükmedebilir. Kusurlu efle, kararda hükmolunan tedbirlere uymazsa tutuklanaca¤› ve tedbir süresinin hapis cezas›na dönüflece¤i ihtar edilir. Hakim, fliddete u¤rayan›n yaflam düzeyine uygun bir tedbir nafakas›na da karar verebilir. Koruma karar›n›n bir örne¤i Aile Mahkemesi’nce Cumhuriyet Baflsavc›l›¤›’na iletilir. Savc›l›k karar›n uygulanmas›n› zab›ta (ve gerekti¤inde psikolog, sosyal çal›flmac› gibi uzman kifliler) arac›l›¤›yla izler. fiiddete baflvuran eflin karara uymamas› halinde, zab›ta ma¤durun flikayetine gerek kalmaks›z›n evrak› savc›l›¤a iletir. Savc› da karara uymayan kusurlu efl hakk›nda Sulh Ceza Mahkemesi’nde kamu davas› açar. Örne¤in; evden uzaklaflt›r›lan kifli eve yaklafl›r, iletiflim araçlar›yla ma¤duru rahats›z ederse, alkollü bir flekilde kap›ya dayan›rsa, hakim uzaklaflt›rma cezas›n› hapis cezas›na çevirebilir. KANUN GEREKT‹⁄‹ G‹B‹ UYGULANMALI Kanunun pratikte uygulanmas›nda en çok flikayet edilen konulardan biri, fliddete u¤rayan kad›nlar›n baflvuru s›ras›nda karfl›laflt›klar› zorluklard›r. ‹lk baflvurusunu genellikle karakola yapan bir kad›n, polisin gösterdi¤i olumsuz ve ters davran›fllar karfl›s›nda, kendini ikinci kez fliddete u¤ram›fl hisseder. Özellikle semt karakollar›ndaki polislerin Ailenin Korunmas›na Dair Kanun hakk›nda daha fazla bilgilendirilmesi ve fliddet iddialar› karfl›s›nda kanunun gere¤ince uygulanmas› için derhal ve etkin flekilde harekete geçmesi önemlidir. 34 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 35 C M Y CM MY CY CMY K EVL‹L‹⁄‹N‹Z‹ DEVAM ETT‹RMEK ‹ST‹YORSANIZ KORUNUN, ÖNLEM ALIN, YALNIZLI⁄INIZI KIRIN Aile içi fliddet suçtur ve herkesin fliddetten ar›nm›fl bir yaflam sürdürme hakk› vard›r. Yine de fliddet görmenize ra¤men evlili¤inizi devam ettirme karar› alm›fl olabilirsiniz. Bunun için çeflitli nedenleriniz olabilir; belki çocuklar›n›z›n biraz daha büyümesini beklemek istiyorsunuzdur ya da ekonomik koflullar›n›z uygunsuzlu¤u, toplumsal deste¤inizin olmamas› evlili¤inizi devam ettirmenizi zorunlu k›l›yordur. Evlili¤i sürdürme nedenleriniz ne olursa olsun, kendinizi ve çocuklar›n›z› evlilik içinde daha güvenli k›lman›n yollar› vard›r. Korunun: Evde kavga s›ras›nda saklanabilece¤iniz güvenli bir yer belirleyin. Ç›k›fl› olmayan odalardan (banyo, tuvalet) ve tehlikeli alet bulunan yerlerden (mutfak) kaç›n›n.Evden ayr›lman›z gerekirse, kimlere s›¤›nabilece¤inize karar verin ve bu kiflilerle önceden konuflun. Çocuklar›n›z› da bu kiflilerden haberdar edin. Kimliklerinizin ve di¤er belgelerinizin fotokopisini bir yak›n›n›za verin. Sakin kal›n ve sakinlefltirin: Efliniz sald›rganlaflt›¤›nda onu hangi sözlerinizin ve davran›fllar›n›z›n sakinlefltirdi¤ini ya da sald›rganl›¤›n› art›rd›¤›n› belirleyin. Yaln›zl›¤›n›z› k›r›n: Güvendi¤iniz bir yak›n›n›z, arkadafl›n›z ya da komflunuzla s›k›nt›n›z› konuflmay› deneyin. Aile büyüklerinizden veya eflinizin ve sizin güvendi¤iniz, uzlaflt›rma becerileri oldu¤unu bildi¤iniz bir tan›d›¤›n›zdan destek isteyin. S›n›rlar›n›z› ve sorunlarla bafl etme gücünüzü belirleyin: Eflinizi siz de¤ifltiremezsiniz, de¤iflmeyi kendisi istemelidir. Öte yandan siz ona karfl› olan davran›fllar›n›z› de¤ifltirebilirsiniz. Hiç kimse canavar de¤ildir. Onun kayg› ve korkular›n› fark eder, duygular›n› anlad›¤›n›z› belirtir, kendi duygular›n›z›, ihtiyaçlar›n›z› ve s›n›rlar›n›z› aç›kça ama sakin bir flekilde anlat›rsan›z efliniz de size karfl› davran›fllar›n› de¤ifltirebilir. 35 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 36 C M Y CM MY CY CMY K Aile içi fliddetle bafl etme sürecinin bir yolu ihtiyaçlar›n›z› ve s›n›rlar›n›z› belirlemek ve sorunlarla bafl etme gücünüzü fark etmektir. • Eflinizden neler bekliyorsunuz? Size nas›l davranmas›n› isterdiniz? • Eflinizin sizde ne gibi davran›fl de¤ifliklikleri bekliyor? • Bu iliflkide hiç kabullenemeyece¤iniz davran›fllar neler? • Bu iliflkide eflinizin hiç kabullenemeyece¤i davran›fllar neler? • Eflinizle iyi geçindi¤iniz zamanlarda birbirinize nas›l davran›yorsunuz? Bu davran›fllar› daha s›k göstermeniz mümkün mü? • Bir mucize olsayd› ve flu anki fliddet ve geçimsizlik sorununuz ortadan kalksayd›, eflinize nas›l davran›yor olurdunuz? Bu davran›fllar› flimdiden göstermeniz mümkün mü? E¤er efliniz de kendi davran›fllar›ndan flikayetçi ise birlikte bir psikolojik dan›flmanl›k hizmeti almaktan çekinmeyin. Bafl›n›z a¤r›d›¤›nda veya midenizde bir sorun oldu¤unda nas›l bir hekime görünmeniz öneriliyorsa, iliflki sorunlar› veya duygusal s›k›nt›lar yaflad›¤›n›zda da tedavi almak do¤ru olur. TEHL‹KEDEYSEN‹Z YARDIM ‹STEY‹N • 155 Polis ‹mdat telefonunu aray›n. • Yak›n bir karakola giderek flikayette bulunun. Karakolda flikayetinizin tutana¤a geçmesinde ›srarc› olun. Tutana¤› okuduktan sonra imzalay›p mümkünse bir örne¤ini, de¤ilse tarih ve numaras›n› al›n. • Karakol sizi hekime gönderecektir. Hekim, ya Hükümet Tabibi ya da Adli T›p’tan bir görevli olacakt›r. Oradan da bir rapor al›n. • Herhangi bir adliyede Aile Mahkemesi’ne veya Cumhuriyet Savc›l›¤›’na baflvurup, Ailenin Korunmas›na Dair Kanun uyar›nca korunma talebinde bulunun. • Yaflad›¤›n›z fliddete tan›k olan veya fliddetten haberi olan aile dostu ya da aile üyesi kifliler de sizin ad›n›za karakola, Aile Mahkemesi’ne veya Cumhuriyet Savc›l›¤›’na telefonla veya flahsen baflvurabilir. 36 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 37 C M Y CM MY CY CMY K “Bu evlilikte kendimi yaln›z ve desteksiz hissettim.” ASLA KABUL ETMEY‹N Nedeni ne olursa olsun eflinizin fliddet içeren davran›fllar›n› kabul etmemelisiniz. Hamilelik karar›n›z› gözden geçirin Yeni bir bebe¤in fliddet içeren sa¤l›ks›z bir evlili¤i düzeltti¤i çok nadir görülür. Efliniz, hamileli¤iniz s›ras›nda ve çocu¤unuz do¤duktan sonra da fliddet kullanmaya devam edebilir. ‹ntihar çözüm de¤ildir fiiddet gören bir kiflinin yo¤un mutsuzluk ve duygusal çökküntü yaflamas› normaldir. Ama unutmay›n ki baflka çözüm yollar› da bulunmaktad›r. ‹ntihar etme e¤iliminizden güvendi¤iniz bir kifliye söz edin ve birlikte psikolojik destek için bir sa¤l›k merkezine baflvurun. E¤er istedi¤iniz yard›m size hemen verilmezse baflvurular›n›za devam edin ya da baflka yerler aray›n. Mesleki beceriler edinin E¤er bir ifliniz olursa veya ifl edinebilmek için bir beceriniz var ise gelecek daha az ürkütücü görünür. E¤er herhangi bir ifl beceriniz yoksa ilinizdeki Halk E¤itim Merkezleri, belediyeler ya da çeflitli kurulufllar›n açm›fl oldu¤u meslek edindirme kurslar›n› araflt›r›n ve ilk f›rsatta uygun buldu¤unuza kay›t olun. Üniversitelerin yaflam boyu e¤itim programlar›na kat›l›n. Çocu¤unuzun okulundaki Okul Aile Birli¤i’nin etkinliklerinde veya sivil toplum kurulufllar›n›n çal›flmalar›nda gönüllü olun. Böylece çevreniz genifller ve kendinize güveniniz artar. 37 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 38 C M Y CM MY CY CMY K PLANLIYORSANIZ Evlili¤iniz hakk›nda karar vermeden önce eflinizden en az›ndan geçici olarak ayr›lmay› düflünebilirsiniz. E¤er mümkünse eflinize evden ayr›lmas›n› önerin. Sizin çocuklar›n›zla birlikte kalacak bir yer bulman›z daha zor olabilir. fiiddet uygulayan kifliler genellikle efllerinin kendilerini terk etmesine dayanamazlar ve afl›r› sald›rganlaflabilirler. Bu nedenle ayr›l›¤›n mümkün oldu¤unca güvenli bir flekilde gerçekleflmesi için bir plan yap›n. • Eflinizle ayr›l›k ya da boflanma konusunu güvenli bir flekilde nas›l konuflabilece¤inizi planlay›n. • Evden ayr›l›rken çocuklar›n›z› da yan›n›zda götürmeye çal›fl›n. • Evden eflinizin olmad›¤› ve birkaç saat dönmeyece¤i bir zamanda ayr›l›n. • Kimin yan›nda kalaca¤›n›z› planlay›n, bu kiflilerle önceden konuflun ve niyetinizi aç›klay›n. • Yasal yollara baflvurabilmek için yan›n›za size ve gerekiyorsa çocuklar›n›za ait kimlik, pasaport, evlilik cüzdan›, varsa sa¤l›k karnesi, banka hesap cüzdan›, alm›fl oldu¤unuz e¤itimlerle ilgili diploma veya sertifikalar› ve varsa daha önceki fliddet olaylar› sonras› ald›¤›n›z Hükümet Tabibi ya da Adli T›p raporlar›n› al›n. “Kendi annem de boflanmam› istemiyor. Bu konuda kocamla iflbirli¤i halindeler. Hatta ifl bulmak için baflvurdu¤um kiflileri aray›p ‘e¤er bir ifle girerse eflinden boflanacak, destek olmay›n ki efline dönsün’ diyormufl.” (Bir bilirkifli raporundan) Efi‹N‹Z TEHD‹TLER‹N‹ SÜRDÜRÜYORSA • Gerekirse evinizin kilidini de¤ifltirin. • Evde yaln›z kalmamaya dikkat edin. • Onunla karfl›laflacak olursan›z nas›l kaçabilece¤inizi planlay›n. • Yak›nlar›n›za, komflular›n›za, ifl arkadafllar›n›za, eflinizi evinizin ya da iflyerinizin yak›n›nda gördüklerinde size haber vermelerini söyleyin. • Eski eflinizle buluflman›z gerekti¤inde mümkün oldu¤unca toplu yerlerde görüflün. • Eski eflinizin sald›rganl›¤›n› art›rd›¤›n› bildi¤iniz sözlerle konuflmamaya dikkat edin. • Her zaman kulland›¤›n›z güzergâhlar› s›k s›k de¤ifltirin. • Çocu¤unuzun okulunu veya ifl yerinizi endiflelerinizden haberdar edin. • Efliniz sizi rahats›z etmeye devam ederse polise baflvurun. • Ailenin Korunmas›na Dair Kanun uyar›nca haklar›n›z› kullan›n. 38 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 39 C M Y CM MY CY CMY K BÖLÜM 5 ÇOCUKLARA NELER OLUYOR Yanl›fl inan›fl: “Aile içi fliddet çocuk terbiyesinin kaç›n›lmaz bir ö¤esidir.” “K›z›n› dövmeyen dizini döver!“ Anne ya da babalar “ders vermek için” döverler! GERÇEK: Hem fliddete do¤rudan maruz kalan, hem de annesinin, babas›n›n veya kardefllerinin s›k s›k küçük düflürüldü¤üne, tehdit edildi¤ine ya da dayak yedi¤ine flahit olan çocuklar fliddetten olumsuz etkilenir. Her iki durumda da çocu¤un kendine sayg›s›, büyüklere duydu¤u güven duygusu ve yaflam sevinci yara al›r. Aile içi fliddetin çocuk üzerindeki etkisi çocu¤un yafl›na, fliddete maruz kald›¤› ya da flahit oldu¤u süreye, çevresindeki akraba-arkadafl-yetiflkin çemberinde fliddetin nas›l yorumlad›¤›na göre farkl›l›k gösterir. Evlerinde fliddetle iç içe yaflayan çocuklarda s›k s›k flu tepkiler görülür: Duygusal: Ailede yaflanan fliddet ve fliddeti durduramamak ile ilgili suçluluk duygular›, ailesi ad›na üzüntü, anne babas›na karfl› duygular›nda kar›fl›kl›k (sevgi ve nefreti ayn› anda hissetme), terk edilmekten korkma, duygular›n› ifade etmekten korkma, yaralanmaktan korkma, yaflam›ndaki fliddet ve karmafla nedeni ile k›zg›nl›k duyma, depresyon (afl›r› mutsuzluk), çaresiz ve güçsüz hissetme, evde olan bitenlerden utanma gibi. Biliflsel: fiiddetin sorumlulu¤unun kendinde oldu¤unu düflünme, kendi davran›fllar› için baflkalar›n› suçlama, istedi¤ini yapt›rmak, k›zg›nl›¤›n› belirtmek, güçlü hissetmek ve ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için sevdi¤i insanlara vurman›n normal oldu¤una inanma, ailede fliddetle ba¤lant›l› olarak düflük benlik sayg›s›, istediklerini ve ihtiyaçlar›n› belirtememe, verilenle yetinme, baflkalar›na güvenmeme, k›zg›nl›¤›n kötü bir fley oldu¤una ve k›zg›n insan›n baflkalar›na zarar verece¤ine inanma, rollerle ilgili kat› yarg›lara sahip olma (kad›nlar flöyle davran›r, k›zlar böyle yapar, o¤lanlar böyle davranmal›d›r...) gibi. Davran›flsal: Afl›r› h›rç›n davranma ve isyankarl›k, içine kapanma, okulda baflar›s›zl›k veya baflar› için afl›r› gayret, okula gitmeyi reddetme, baflkalar›n› memnun etmek için afl›r› çaba gösterme, sald›rganl›k ya da afl›r› pasiflik, bahaneler bulma, kendini savunma gayretleri, alayc› yaklafl›mlar, duygusuz davranma, donukluk, her fleyi “siyah ya da beyaz” görme, afl›r› ilgi çekme davran›fllar›, yalan söyleme, uyku sorunlar›, kabuslar, alt›n› ›slatma, kontrol edilememe, s›n›rlar›n› bilmeme, yönergeleri yerine getirememe gibi. Toplumsal: Arkadafllar›ndan ve akrabalar›ndan uzak durma, iliflkilerinde genellikle kavgac› olma, çok çabuk arkadafl olup arkadafll›klar›n› aniden bitirme, baflkalar›na güvenmekte (özellikle yetiflkinlere) zorluk çekme, k›zg›nl›¤›n› kontrol edememe, uzlaflma becerileri gösterememe, evden uzaklaflma, afl›r› sosyal yaflant›, arkadafllar›na zorbal›k yapma ya da kendini ezdirme, fliddet içeren iliflkiler içine girme ve bu iliflkilerde ezen ya da ezilen taraf olma, arkadafllarla afl›r› sert oyunlar oynama gibi. Fiziksel: Bafl a¤r›s›, kar›n a¤r›s› gibi a¤r› flikayetleri, sinirlilik, gerginlik, k›sa dikkat, yorgunluk ya da afl›r› enerji, s›k hastalanma, kiflisel temizli¤ine dikkat etmeme, geliflimsel gerileme, yafl›ndan küçük davran›fllara geri dönme (yatak ›slatma, parmak emme gibi), ac›ya karfl› duyars›zl›k, tehlikeli oyunlar oynama ve etkinliklerde bulunma, kendine zarar verme (bilerek bir yerini kesme, yakma, kafas›n› vurma) gibi. 39 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 40 C M Y CM MY CY CMY K A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET‹N YAfiANDI⁄I EVLERDE... • Çocuklar anne baba aras›ndaki gerginli¤e yol açmakla suçlan›rlar • Çocuk evin içinde korku duyarak dolafl›r • Evdeki mutsuzluk nedeniyle çocu¤un yeme, içme, bak›m ve temizlik ihtiyaçlar› ihmal edilebilir, okul durumu takip edilmez veya çocu¤un uykular› bölünür, ders çal›flamaz • Çocu¤un duygusal ihtiyaçlar› karfl›lanamaz; üzüntüsü, sevinci, korkusu, endiflesi yetiflkinler taraf›ndan fark edilmez • Çocu¤un kavgalar s›ras›nda taraf tutmas› istenir • Çocu¤un fliddet gören kifliyi korumas›, rahatlamas› veya fliddet gösteren kifliyi sakinlefltirmesi beklenir • fiiddet gösteren ebeveyn s›k s›k çocu¤a kendisinin ne kadar hakl› oldu¤unu anlatmaya çal›fl›r ve çocu¤un kafas› kar›fl›r • Çocuk fliddet an›nda annesini ve kardefllerini korumaya çal›fl›r • Çocuk afla¤›lamalar›, hakaretleri duymak ve daya¤a seyirci olmak veya bunlar› kendisi yaflamak zorunda kal›r. fiiddet olan evlerde büyüyen çocuklar güçlü olan›n güçsüz olana vurma hakk› oldu¤unu, fliddet yoluyla istediklerini elde etmenin mümkün oldu¤unu ö¤renir. YAKINLARINIZDAN B‹R ÇOCUK A‹LE ‹Ç‹NDE fi‹DDETE U⁄RUYORSA Yan›nda güvende olabilece¤i bir akrabas›n› bulup çocu¤u korumas›n› isteyin. En yak›n karakola, Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu’na veya do¤rudan herhangi bir adliyede Aile Mahkemesi’ne baflvurarak ihbarda bulunabilirsiniz. (Ayn› baflvurular› ailesinde fliddet gördü¤ünü bildi¤iniz bir yafll› için de yapabilirsiniz.) 40 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 41 C M Y CM MY CY CMY K A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET‹N ÇOCUKLAR ÜZER‹NDEK‹ ETK‹LER‹N‹ NASIL AZALTAB‹L‹RS‹N‹Z? Çocu¤unuzun her fleyin fark›nda oldu¤unu bilin Çocuklar kendilerine fliddet uygulanmasa veya fliddet onlar›n yan›nda gerçekleflmese bile evdeki fliddeti hissederler ve bundan olumsuz olarak çok etkilenirler. Çocu¤unuzla fliddeti konuflun Çocu¤unuzla fliddet konusunda konuflmaya karar verdi¤inizde onun sizinle bu konuyu konuflmak istemeyebilece¤ini veya cevaplamakta oldukça zorlanaca¤›n›z sorular sorabilece¤ini bafltan kabul edin. K›saca durumu ve ailenin bu durumdan nas›l etkilendi¤ini anlat›n Sorular›na aç›k ve do¤ru cevap verin. Detaylara girmeyin. Baz› çocuklar sizi üzmemek için fliddet hakk›nda konuflmak istemezler ve üzüntülerini, korkular›n›, k›zg›nl›klar›n› içlerine atarlar. Sizinle duygular›n› paylaflmas› için onu cesaretlendirin ama konuflmak istemiyorsa zorlamay›n. Onu dinleyin ve duygular›n› kabul edin Çocu¤unuz sizinle duygular›n› paylafl›rsa onu ilgi ve anlay›flla dinleyin. Yarg›lamay›n, elefltirmeyin ve duygular›n› geçifltirmeye çal›flmay›n. Çocuklar genellikle evdeki fliddetten kendilerini sorumlu tutarlar. Suçluluk duygusu çocu¤u derinden yaralayabilir. Çocu¤unuza bunun onun suçu olmad›¤›n› aç›k bir flekilde belirtin. Çocu¤unuz fliddet nedeniyle size de k›zg›n olabilir ve sizi suçlayabilir. Bu normal bir tepkidir. Savunmaya geçmeden dinlemeye çal›fl›n. Söylediklerini dikkate alaca¤›n›z› ama fliddetin, nedeni ne olursa olsun kesinlikle yanl›fl bir davran›fl oldu¤unu belirtin. fiiddet kullanman›n yanl›fl oldu¤unu ö¤retin Baz› çocuklar fliddet uygulayan ebeveyni taraf›ndan fliddet kullanmaya teflvik edilir. Onlara fliddet kullanmamay› ö¤retmek önemlidir. Çocu¤unuza fliddetin kabul edilemez ve yanl›fl bir davran›fl oldu¤unu anlat›r, k›z ve erkek çocuklar›n›z aras›nda ay›r›m yapmayarak ona kad›n ve erkek rolleriyle ilgili sa¤l›kl› bir bak›fl aç›s› kazand›r›r, k›zg›nl›¤›n›z› ondan ç›kartmaya kalk›flmazsan›z onun da fliddeti do¤al bir olaym›fl gibi görmesinin önüne geçebilirsiniz. Örne¤in çocu¤unuza, onlar büyürken anne-babalar›n baz› s›n›rlamalar getirebilece¤ini, ancak k›zlar›n da ayn› erkekler gibi kendi davran›fllar›ndan sorumlu oldu¤unu anlatabilirsiniz. Çocu¤u arac› olarak kullanmay›n Çocu¤unuzun sizinle efliniz aras›nda arabuluculuk yapmas›n› ya da taraf tutmas›n› istemeyin. Arabuluculuk küçük bir çocuk için oldukça a¤›r bir görevdir. Efller kendi aralar›nda anlaflamasa bile çocuk her iki ebeveynini de sever. E¤er kendisi tercih ederse ve güvenli bulursa bu konuda yaflad›¤› üzüntü, gerginlik ve di¤er duygular› fliddet gösteren ebeveynine anlatabilir. Bu konuda çocu¤unuzu siz zorlamay›n. fiiddete maruz kal›rsan›z çocu¤unuzun sizi korumas›n› istemeyin Kendinizi korumak sizin görevinizdir. fiiddet s›ras›nda çocu¤unuz da yaralanabilir. Ayr›ca sizi koruyamad›¤›n› düflünürse suçluluk duyabilir. Güven verin Çocu¤unuza evde yaflanan fliddet hakk›nda yard›m alabilece¤iniz kifliler oldu¤unu ve gerekirse yasal yollara baflvurabilece¤inizi anlatarak, güven verin. Gerekti¤inde ö¤retmeniyle konuflun Ö¤retmen fliddetin etkileriyle bafl etmesinde çocu¤unuza destek ve anlay›fl gösterebilir, e¤er varsa okuldaki psikolojik dan›flma ve rehberlik servisine yönlendirebilir. Ayr›ca en yak›ndaki Rehberlik Araflt›rma Merkezi ve destek verebilecek kurulufllar hakk›nda size bilgi verebilir. Evdeki fliddet nedeniyle çocu¤unuzun okuldaki davran›fllar› da de¤iflmifl olabilir. Ö¤retmen, durumdan haberdar olursa çocu¤unuzun davran›fllar›yla ilgili daha do¤ru bir anlay›fl gelifltirebilir. Çocu¤unuza konuyu ö¤retmeniyle konufltu¤unuzu söylemeniz ise ondaki fliddeti gizli tutman›n yol açabilece¤i gerginli¤i azaltabilir. Korunmay› ö¤retin Çocu¤unuza evdeki fliddet tehlikeli boyutlara varacak olursa neler yapmas› gerekti¤ini ö¤retin (saklanmak, polise haber vermek, komflunun ya da akrabalardan birinin evine kaçmak gibi). 41 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 42 C M Y CM MY CY CMY K BÖLÜM 6 A‹LE ‹Ç‹NDE fi‹DDET GÖREN YAKININIZA NASIL YARDIMCI OLAB‹L‹RS‹N‹Z? “A‹LE MESELES‹” DE⁄‹L, SUÇ! Aile içi fliddet sadece bir “aile meselesi” de¤ildir. fiiddet suçtur. ‹lgisiz veya sessiz kalman›z, fliddete u¤rayan yak›n›n›z için tehlike yaratabilir. Aile içinde fliddete u¤rayan bir tan›d›¤›n›za (komflunuz, arkadafl›n›z, iflyerinden bir tan›d›¤›n›z, akraban›z, ö¤renciniz, veliniz...) verece¤iniz destek çok de¤erlidir. Bu kiflinin size aile s›rlar›n› açmas› gerekmez. Yaln›zl›¤›n› ve çaresizli¤ini onu dinleyerek, fliddet hakk›nda bilgi vererek, çözüm yollar›n› düflünmesine yard›mc› olarak azaltabilirsiniz. NASIL ANLAYACAKSINIZ? • Tan›d›¤›n›z›n yüzünde, s›rt›nda, kollar› veya bacaklar›nda belirgin morluklar, yaralar, k›r›klar var m›? S›k s›k “Merdivenden düfltüm”, “Kap›ya çarpt›m” gibi çeflitli kaza bahaneleriyle ifle -e¤er ö¤renci ise okula- geliyor mu? • Tan›d›¤›n›z›n efli onu s›k s›k herkesin içinde azarl›yor, ona hakaret ediyor veya tehditler savuruyor mu? • Tan›d›¤›n›z›n efli onu çok s›k› kontrol ediyor mu? Örne¤in onun ne giyece¤ine, nereye gidece¤ine, kiminle konuflaca¤›na, ailesi ile görüflüp görüflmeyece¤ine efli mi karar veriyor? • Tan›d›¤›n›z›n davran›fllar›nda bir de¤ifliklik var m›? Örne¤in, ürkmüfl, bitkin, uykusuz, gergin, sinirli ya da a¤lamakl› görünüyor mu? Çocuklar› s›k s›k a¤lay›p, huysuzluk yap›yorlar m›? Eskiden farkl› olarak okul baflar›lar› düfltü mü? NASIL DAVRANACAKSINIZ? Sizinle konuflmas›n› sa¤lay›n Ona, size güvenebilece¤ini, onun için endiflelendi¤inizi söyleyin ve sizinle maruz kald›¤› fliddet hakk›nda konuflup konuflamayaca¤›n› sorun. Sizin de elinizden fazla bir fley gelmeyebilir. Her sorunun cevab›n› bilemeyebilirsiniz. Yine de ona yard›mc› olmak istedi¤inizi belirtin. Bu onun yaln›zl›k ve çaresizlik duygusunu azaltacakt›r. Tan›d›¤›n›zla efli yokken, yaln›zken görüflün. Dinleyin Dinlemek ona yapaca¤›n›z en de¤erli yard›md›r. Onu konuflmak için zorlamay›n, ayr›nt›l› sorular sormay›n. B›rak›n size kendi istedi¤i kadar aç›ls›n. Hiçbir zaman onu suçlamay›n ve korkusunu küçümsemeyin. Söylediklerine inan›n. Yarg›lamay›n, elefltirmeyin, olaylar› hafife alan veya alayc› yorumlar yapmay›n. ‹lgilenin Tan›d›¤›n›z› s›k s›k ziyaret edin veya evinize davet edin. Onunla ba¤lant›n›z› koparmay›n. Kendisini daha iyi hissetmesini sa¤lay›n. E¤er evde afla¤›lan›yorsa büyük bir ihtimalle kendine güveni zay›flam›flt›r. Ona de¤er verdi¤inizi, dostlu¤unu önemsedi¤inizi hissettirin. Onun güçlü yanlar›n›, be¤endi¤iniz özelliklerini belirtin. Yapt›klar›n› övün. 42 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 43 C M Y CM MY CY CMY K Yard›m almas› için destek olun Ona yard›mc› olabilecek yak›nlar›n›n olup olmad›¤›n› sorun. Gerekirse ona evini açabilecek akrabalar› var m›? Efline sözü geçen bir aile büyü¤ü, eflinin bir yak›n›, arkadafl› var m›? Bu kifliden efliyle konuflmas› için yard›m istenebilir mi? Bilgi verin Bu kitapç›kta da yer alan ve fliddete u¤rayan kiflilere destek verebilecek kurulufllar› araflt›r›n ve bu bilgileri tan›d›¤›n›za verin. Ona Ailenin Korunmas›na Dair Kanun’dan söz edin. Kararlar›na sayg› gösterin Ona evlili¤iyle ilgili ne yapmas› gerekti¤ini siz söylemeyin. Onun kendisi veya çocuklar› için ne yapabilece¤ine karar vermesine yard›mc› olun. E¤er tan›d›¤›n›z eflinden ayr›lmak istemiyorsa ve eflini affetmeye haz›rsa, onun bu karar›na sayg› gösterin ama fliddet göstermenin yanl›fl bir fley oldu¤unu ve suç say›ld›¤›n› vurgulay›n. E¤er tan›d›¤›n›z eflinden ayr›lmaya karar verdiyse ona fliddete katlanmaya devam etmesini önermeyin. Unutmay›n; siz tan›d›¤›n›za destek olmak istiyorsunuz. Korunmas›na yard›mc› olun E¤er efli, tan›d›¤›n›z› (veya bir anne/ baba çocu¤unu) sizin önünüzde azarl›yor veya afla¤›l›yor veya ona vuruyor ise bunu onaylamad›¤›n›z› aç›k bir flekilde belirtin. Kendinizin de güvenli¤ini önemseyin Buna öncelik verin. fiiddete baflvuran kifli sizin müdahalenizden hofllanmay›p daha da sald›rganlaflabilir. Bir flifre belirleyin Tan›d›¤›n›z›n acil durumda size haber verebilmesi için mümkünse bir sinyal veya flifre belirleyin; ona kendisinin ve çocuklar›n›n önemli evraklar›n›n bir fotokopisini size vermesini önerin. Lütfen unutmay›n Aile içi fliddet ciddi yaralanmalar, hatta ölümle sonuçlanabilir. E¤er fliddete flahit olursan›z ya da 盤l›klar› iflitiyorsan›z derhal polisi ya da jandarmay› (155 -156) arayabilir ya da savc›l›k veya Aile Mahkemesi’ne olay› ihbar ederek Ailenin Korunmas›na Dair Kanun uyar›nca tedbir al›nmas›n› isteyebilirsiniz. 43 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 44 C M Y CM MY CY CMY K BÖLÜM 7 A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET KONUSUNDA DESTEK ALINAB‹LECEK BAZI KURULUfiLAR YARDIM ‹Ç‹N BAfiVURULAB‹LECEK TELEFONLAR ‹stanbul Barosu Kad›n Haklar› Uygulama Merkezi ‹stanbul Üniversitesi Çapa Eriflkin Psikiyatri ‹stanbul Üniversitesi Çapa Çocuk Psikiyatri SHÇEK ‹stanbul ‹l Sosyal Hizmetler Müdürlü¤ü SHÇEK ‹stanbul Gazi Mahallesi Toplum Merkezi SHÇEK ‹stanbul Ba¤c›lar-Evren Toplum Merkezi SHÇEK ‹stanbul Kocamustafapafla Toplum Merkezi SHÇEK ‹stanbul Sultanbeyli Toplum Merkezi SHÇEK ‹stanbul Yakac›k Toplum Merkezi SHÇEK ‹stanbul Mustafa Kemal Toplum Merkezi SHÇEK ‹stanbul Zeytinburnu Toplum Merkezi Küçükçekmece Belediyesi Kad›n Konukevi Kad›köy Belediyesi Kad›n Konukevi Alia¤a Belediyesi Kad›n Dayan›flma Merkezi Ankara Kad›n Dayan›flma Vakf› ‹zmir Bornova Belediyesi Kad›n Dan›flma Merkezi Kad›n›n Statüsü Genel Müdürlü¤ü Diyarbak›r KA-MER 0212 292 77 39 0212 414 24 10 0212 414 20 00 - dahili 1390 0212 511 42 75 (5 hat) 0212 650 33 21 0212 489 09 41 0212 632 00 17 0216 496 45 99 0216 309 91 25 0216 472 72 99 0212 416 25 53 0212 411 06 00-41 0216 414 38 61-62 0232 616 19 80 - dahili 42 0312 430 40 05-06 0232 461 47 94 0312 419 29 64 0412 228 10 53 Tehlikedeyseniz 155 Polis ‹mdat'› aray›n. Özellikle çocuklara yönelik fliddet ve istismarla ilgili baflvurulabilecek baz› kurulufllar ise flunlard›r: Sosyal Hizmet ‹l Müdürlükleri Emniyet Müdürlükleri Küçükleri Koruma fiubesi ‹stanbul Barosu Çocuk Haklar› Komisyonu Çocuk Mahkemeleri Cumhuriyet Savc›l›¤› Türkiye’de fliddet gören aile bireylerine, özellikle kad›nlara, dan›flma, telefonla acil yard›m, s›¤›nma, psikolojik yard›m anlam›nda destek veren kurulufllar›n say›s› ve yayg›nl›¤› halen çok s›n›rl›d›r. 44 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 45 C M Y CM MY CY CMY K Kad›na yönelik fliddet konusunda devletin sundu¤u hizmetler ve kad›na iliflkin politikalar Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlü¤ü ile Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan planlan›r. Avrupa Birli¤i raporuna göre, her 10 bin kifli için bir s›¤›nma evi kurulmas› gerekirken, 70 milyonluk Türkiye'de devlet eliyle iflletilen yaklafl›k 14 konukevi ve fliddete u¤rayan kad›nlara destek veren birçok sivil toplum örgütü bulunmaktad›r. Ancak var olanlar›n ço¤u son derece güç koflullar alt›nda çal›flmaktad›r ve ihtiyac› karfl›lamaktan uzakt›r. Belediyeler taraf›ndan aç›lan ço¤u s›¤›nma evi ise zaman içinde kapat›lm›flt›r. Toplumda bu konudaki bilinç, az da olsa yükselmeye devam ediyor. Kad›na yönelik fliddete karfl› kimi sivil kad›n kurulufllar›n›n yan› s›ra, Türk Kad›nlar Birli¤i, Türk Anneler Derne¤i, Ça¤dafl E¤itim Vakf›, Ana Çocuk E¤itim Vakf›, Ça¤dafl Yaflam› Destekleme Derne¤i, Kad›n Eme¤ini De¤erlendirme Vakf›, Türkiye Aile Sa¤l›¤› ve Planlama Vakf›, Rotaryenler, Lions ve Soroptimistler’in kad›n komisyonlar› ve çeflitli dernekler de özellikle son y›llarda kad›na yönelik fliddetle ilgili toplant›, e¤itim gruplar› ve konferanslar düzenliyor. Ankara Üniversitesi, At›l›m Üniversitesi, Çankaya Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi, Ege Üniversitesi, Eskiflehir Anadolu Üniversitesi, Gaziantep Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, ‹stanbul Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Mersin Üniversitesi, Orta Do¤u Teknik Üniversitesi, Yüzüncü Y›l Üniversitesi’nde Kad›n Sorunlar›n› Araflt›rma ve Uygulama Merkezleri bulunuyor. fi‹DDET‹N HOfi GÖRÜLMED‹⁄‹ B‹R TOPLUM fi‹DDET‹N HAK‹M OLMADI⁄I A‹LELER ‹Ç‹N S‹Z NE YAPAB‹L‹RS‹N‹Z Aile içi fliddet toplumsal bir sorundur ve her kesimden insan›n bafl›na gelebilir. fiiddetin hofl görülmedi¤i bir toplum ve fliddetin hakim olmad›¤› aileler oluflmas› için her birimiz bireysel olarak katk›da bulunabiliriz: • Çevrenizdeki aile içi fliddete u¤rayan kiflileri dinleyebilir ve onlara kitapç›kta önerilenler ›fl›¤›nda yard›mc› olmaya çal›flabilirsiniz. • Onlara fliddetin sorumlusu olmad›klar›n›, yaln›z hissetmemelerini söyleyebilirsiniz. • Ailenin Korunmas›na Dair Kanun’dan söz edebilirsiniz. • Gerekti¤inde baflvurabilecekleri kurulufllar›n isimlerini söyleyebilirsiniz. • Bu kitapç›kta ö¤rendiklerinizi üç kad›n ve üç erkek tan›d›¤›n›za anlatabilirsiniz. • fiiddete baflvurdu¤unu bildi¤iniz bir tan›d›¤›n›z varsa onunla konuflabilirsiniz. • Çocu¤unuza, özellikle o¤lunuza kad›n ve erke¤in eflit oldu¤unu, erke¤in kad›na fliddet uygulama hakk› olmad›¤›n› ö¤retebilirsiniz. • Eflinizle anlaflmazl›klar›n›z›, çat›flma çözme yöntemleriyle çözmeye gayret edip çocuklar›n›za fliddet içermeyen bir iliflki modeli oluflturabilirsiniz. • S›¤›nma evlerinin aç›lmas› ve yayg›nlaflt›r›lmas› için yürütülen kampanyalara destek verebilirsiniz. • www.aileicisiddeteson.com adresine gidip (e¤er istemezseniz isminizi vermeden) kiflisel hikayenizi yazabilirsiniz. Böylece sizin deneyimleriniz baflkalar›na da ›fl›k tutabilir. 45 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 46 C M Y CM MY CY CMY K EK 1 A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDETE SON KAMPANYASI EfiLER ARASI ‹L‹fiK‹LER DESTEK PROGRAMI ANKET‹ Ankete kat›lanlar›n DÖRTTE B‹R‹ haftada birkaç kez, ONDA B‹R‹NDEN FAZLASI her gün fliddet görüyor. Aile ‹çi fiiddete Son Kampanyas› kapsam›nda, Uzman Psikolojik Dan›flman Neylan Özdemir ve Psikolog Nevin Dölek taraf›ndan, 2004’ün Ekim-Aral›k aylar›nda ‹stanbul’da Gaziosmanpafla, Ümraniye, Ka¤›thane ve Bak›rköy ilçelerini dolaflan kampanya e¤itim otobüslerinde gerçeklefltirilen Efller Aras› ‹liflkiler Destek Program› s›ras›nda bir de anket yap›ld›. Bir anlamda kampanya çal›flmalar›n›n ilk sonuçlar› niteli¤inde olan bu ankete göre, kat›l›mc›lar›n önem verdi¤i ilk üç konu s›ras›yla flöyle: • fiiddetten korunma yollar›, yard›m kurulufllar›, yasal haklar ve kanunlar, • fiiddetin yanl›fll›¤› ve zararlar›, • Aile içi iletiflimin önemi. E¤itimcilerden gelen de¤erlendirme sonuçlar› da bu önceliklere benziyor. E¤itimciler de yukar›daki konulara ek olarak aile içi ihtiyaçlar, fliddetle bafl etme ve kontrol etme yollar› ve fliddet çeflitleri konular›n›n ilgi çekti¤ini belirtiyorlar. ÇARPICI SONUÇLAR Anketin en çarp›c› sonuçlar› ise flunlar oldu: Anketi cevaplayanlar›n neredeyse hepsinin ailesinde, aile içi fliddet yaflan›yor. fiiddet sadece fiziksel oldu¤u zaman fliddet olarak alg›lan›yor, sözel, duygusal, cinsel fliddet gibi baz› fliddet türleri fliddet uygulama olarak kabul edilmiyor. Kad›nlar, kendileri de fliddet görmelerine ra¤men çocuklar›na fliddet uyguluyor. Hemen tamam› fliddete karfl› olduklar›n› söyledikleri halde yar›ya yak›n› yard›m almak istemiyor. Genç yafltaki kad›nlar›n fliddet görme nedenleri ev içi ve kifliyi kontrol etmeyle ilgiliyken, yafl ilerledikçe ev d›fl› nedenler a¤›rl›k kazan›yor. fiöyle: 18-25 yafl “Çal›flmak istedi¤im için” (yüzde 20) 26-30 yafl “Eflim ev görevlerini yerine getirmedi¤imi söylüyor” (yüzde 20) ve “Eflim cinsel isteklerini yerine getirmedi¤imi söylüyor” (yüzde 20) 31-40 yafl “Eflimden izinsiz bir yere gitti¤im için" (yüzde 23,26) 41 yafl ve üzeri “Ev d›fl›, iflle ilgili s›k›nt›lar.” F‹Z‹KSEL OLMAYAN fi‹DDET, fi‹DDET SAYILMIYOR Anket sorular›n›, kampanya e¤itimine kat›lanlardan 684'ü cevaplamay› kabul etti. E¤itimlere kat›lan erkek say›s› çok k›s›tl› oldu¤u için anketi cevaplayanlar›n da büyük bir ço¤unlu¤u kad›nlard› (yüzde 90,18). 46 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 47 C M Y CM MY CY CMY K fi‹DDET‹N TÜRLER‹NE GÖRE DA⁄ILIMI Kad›nlar›n aile içinde efl, baba, anne veya kardefllerinden gördü¤ü fliddetin türleri ve oranlar› ise flöyle: Küfür ve azar yüzde 26,01 Alay ve hakaret yüzde 22,74 Dövme, tokat, tekme yüzde 22,16 Yak›nlar› ve ailesiyle görüflmesini yasaklama yüzde 8,29 Eve kapama yüzde 5,40 Cinsel zorlama yüzde 4,62 fi‹DDET‹N GÖRÜLME SIKLI⁄I Anket sorular›n› cevaplayan kad›nlar›n yüzde 26,21'i haftada birkaç kez, yüzde 23,30'u ayda birkaç kez, yüzde 22,33'ü y›lda birkaç kez, yüzde 12,62'si ise her gün fliddet gördü¤ünü söyledi. En çok fliddet gördükleri kifli eflleriydi (yüzde 40,63). Çal›flmaya kat›lan 18 yafl›ndan küçük kad›nlar›n ço¤unlu¤u ise anne ve erkek kardefl/a¤abeylerinden fliddet gördüklerini ifade ettiler. Kad›nlar›n küçük de olsa bir bölümü o¤ullar›ndan (yüzde 6,63) veya k›zlar›ndan (yüzde 3,46) fliddet gördü¤ünü belirtti. YAfiADIKLARI fi‹DDET‹ NASIL DE⁄ERLEND‹R‹YORLAR “Sizce fliddet do¤ru bir davran›fl m›d›r?” sorusuna kad›nlar›n yüzde 91,58'i, erkeklerin yüzde 87,04'ü “hay›r” cevab›n› verdi. Anketi cevaplayan kad›nlar›n, fliddeti onaylamalar› ile e¤itim durumlar› aras›nda iliflki yok. Hangi e¤itim düzeyinde olursa olsun kad›nlar›n neredeyse tamam› fliddeti onaylam›yor. YARDIM ALIYORLAR MI "fiimdiye kadar fliddet görme konusunda ne tür yard›m almaya çal›flt›n›z?" sorusunu cevaplayan 492 kad›n›n üçte birden fazlas› (yüzde 35,98) hiçbir fley yapmad›¤›n› belirtti. Yüzde 21,14'ü "eflimle konufltum", yüzde 18,09'u "anne babama veya di¤er büyüklerime anlatt›m", yüzde 15,04 'ü "komflular›ma veya arkadafllar›ma anlatt›m" fl›klar›n› iflaretledi. Yüzde 3,46's› ise karakola, yüzde 3,05'i mahkemeye veya savc›l›¤a baflvurdu¤unu belirtti. 47 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 48 C M Y CM MY CY CMY K fi‹DDETE NASIL KARfiILIK VER‹YORLAR “fiiddet gördü¤ünüzde nas›l karfl›l›k verirsiniz?” sorusunu cevaplayan 348 kad›n›n yüzde 38,51 “ba¤›r›r›m”, yüzde 16,38'i “a¤›r fleyler söylerim”, yüzde 9,20'si “vururum” derken, yüzde 31,03'ü “karfl›l›k vermem”, yüzde 4,89’u “a¤lar›m” fl›kk›n› iflaretledi. 18’den küçük ve "hiçbir fley yapmam" fl›kk›n› iflaretleyen kad›nlar›n oran›, yüzde 54,17. 26-30 yafllar›ndaki kad›nlarda bu oran 25,81. E⁄‹T‹M DÜZEY‹ DÜfiTÜKÇE KARfiILIK VERME ORANI DA DÜfiÜYOR fiiddet gören okur yazar kad›nlar›n yüzde 70,91’i hiçbir fley yapm›yor. ‹lkokul mezunu (yüzde 29,92), ortaokul mezunu (yüzde 40,91) ve lise mezunu (yüzde 31,52) kad›nlar›n da en belirgin davran›fl flekli hiçbir fley yapmamak. Üniversite mezunu kad›nlar›n yüzde 29,63’ü ise kocalar›yla konuflmay› birinci davran›fl flekli olarak benimsiyor. K‹M YARDIM ALMAK ‹ST‹YOR Kad›nlar›n yar›dan fazlas› (yüzde 53,20) erkeklerin de yar›ya yak›n› (yüzde 41,67) “fiiddetle ilgili daha fazla yard›m almak ister misiniz?" sorusuna “evet” cevab› veriyor. Okur yazar (yüzde 56,25) ve ilkokul mezunu (yüzde 60,87) kad›nlar›n, ortaokul mezunlar› (yüzde 48,21), lise mezunlar› (yüzde 47,27) ve üniversite mezunlar›ndan (yüzde 14,29) daha fazla yard›m almay› istemekte oluflu da dikkat çekici. EK 2 fi‹DDET‹N NEDENLER‹, YANLIfiLAR-DO⁄RULAR fi‹DDET‹N ARKASINDA YATAN NEDENLERLE ‹LG‹L‹ PEK ÇOK FARKLI BAKIfi AÇISI BULUNUYOR: B‹YOLOJ‹K NEDENLER • Erkekli¤in do¤as›: Sald›rgan yani fliddeti uygulayan aile bireylerinin büyük oranlarda erkek oluflu erkeklik hormonlar›n›n fliddet davran›fl›nda etkili oldu¤unu düflündürmektedir. Artan yaflla birlikte erkeklerde sald›rganl›¤›n azald›¤› saptamas› bunu desteklemekle birlikte, bu görüflün kesin do¤rulu¤unu kan›tlayan veriler bulunmamaktad›r. • Patoloji: fiiddet uygulayanlar›n dengesiz veya ruhsal bozuklu¤u olan kifliler oldu¤u düflünülür. Kabul görmeyen bu yaklafl›ma göre fliddet olaylar› sadece “normal” olmayan bireyler aras›nda ortaya ç›kmaktad›r. Oysa fliddet kullananlar›n sadece yüzde 10’unda ruhsal bozuklu¤a rastlanmaktad›r. 48 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 49 C M Y CM MY CY CMY K • Uyuflturucu ve alkol kullan›m›: Alkol ve madde ba¤›ml›l›¤› olan kifliler kulland›klar› maddelerin neden oldu¤u ruhsal etkiler sonucunda fliddet uygulamaya daha yatk›nd›rlar. Ancak alkol fliddetin esas nedeni olarak de¤erlendirilmemektedir. • Kendini kaybetme: fiiddeti, davran›fllar›n kontrolünün kaybedilmesi ile aç›klayan yaklafl›m kabul görmemektedir. Sald›rgan kiflilerin sadece belli yerlerde ve belli kiflilere karfl› fliddet kulland›¤› görülür. Örne¤in bu kifliler evde efllerini döverken, ne kadar k›zg›n olurlarsa olsunlar patronlar›na veya bir polise sald›rmaya kalk›flmazlar. Ayr›ca ailede fliddet kullananlar fliddet taktiklerini de dikkatlice seçerler. Efllerini s›kl›kla etrafta baflkalar› yokken belirgin bir iz b›rakmayacak flekilde dövme gibi tutumlar fliddet kullananlar›n asl›nda davran›fllar›n› kontrol edebildiklerini göstermektedir. Ö⁄RENMEYLE ‹LG‹L‹ NEDENLER • Ailede fliddet görme: Kiflinin çocukluk ve gençlik dönemlerinde, aile içi fliddetin var oldu¤u bir ortamda yetiflmesi veya fliddete maruz kalmas› yetiflkinlikte fliddete baflvurma olas›l›¤›n› art›rmaktad›r. ‹stismara u¤rayan çocuklar›n yüzde 30’u yetiflkinli¤inde fliddet uygularken, u¤ramayanlarda bu risk sadece yüzde 2-4’tür (Gelles,1995). Öte yandan ailede istismara u¤rad›¤› veya fliddete tan›k oldu¤u halde yetiflkinli¤inde fliddete baflvurmayan pek çok kifli bulunmaktad›r. • fiiddet kullanmay› ö¤renme: Sosyal ö¤renme kuram›na göre, fliddet taklit yoluyla ö¤renilen bir davran›flt›r. En önemli ö¤renme kayna¤› ise fliddeti uygulayan kiflinin kendi ailesidir. Çocuk istediklerini elde etmek için fliddetin etkin bir araç oldu¤unu ö¤renir. Baz› ailelerde yetiflkinler, davran›fllar›yla sadece çocu¤a model olmakla kalmaz. Özellikle erkek çocu¤un k›z kardefllerine hatta annesine fliddet kullanmas› hofl görülür, hatta kimi durumlarda ödüllendirilir. Erkek çocuklar ayr›ca kahve, sokak gibi ev d›fl›ndaki ortamlarda da kad›n›n kontrol edilebilmesi için erke¤in fliddete baflvurabilece¤i bilgisini edinir. Her ne kadar yap›lan araflt›rmalar, babas›n›n annesini dövdü¤ünü gören erkek çocuklar›n kendi efllerini dövme ihtimalinin yedi kat artt›¤›na iflaret etse de (Schecter,1982), fliddet gören k›zlar›n ilerde de fliddet uygulayaca¤› veya fliddete u¤ramay› kabul edece¤ine dair anlaml› bir sonuç bulunamam›flt›r. Araflt›rmalar ayr›ca bas›nda ve televizyonda yay›nlanan sald›rgan davran›fl örneklerinin çocuklar üzerinde yapt›klar› etkiye de dikkat çekmektedir. • fiiddetin bir e¤itim arac› olarak kullan›m›: fiiddetin ö¤renilmifl bir davran›fl oldu¤unu savunan bak›fl aç›s› fliddetin ayn› zamanda bir ö¤retme tekni¤i olarak kullan›ld›¤›na da dikkat çeker. Dayak kimi ailelerde çocu¤u e¤itme arac› olarak görülmektedir. Evde ve okulda disiplini sa¤lamak üzere fliddet kullan›m›na tan›k olan çocuk, yetiflkinli¤inde bunu sorun çözmede do¤al bir seçenek olarak görmektedir. Kad›n›n da “terbiye edilmesi” gerekti¤i inanc›n›n yayg›n oldu¤u ve erke¤e de kad›n› terbiye etme görevinin verildi¤i toplumlarda dayak, çocu¤un yan› s›ra kad›n› da terbiye etme arac› olarak kullan›lmaktad›r. TOPLUMSAL NEDENLER • Toplumda fliddetin hofl görülmesi ve paylafl›lan bir de¤er olmas›: Bu bak›fla göre, aile içi fliddetin nas›l alg›land›¤›n› ve tan›mland›¤›n› toplumun ve bireylerin kültürel de¤erleri belirler. fiiddetin belli durumlarda ve belli kiflilere karfl› kullan›m› kabul görür ve kuflaktan kufla¤a aktar›l›r. Örne¤in, “maçoluk” ço¤u zaman hofl görülür ve di¤er erkekler için model olmaya devam eder. 49 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 50 C M Y CM MY CY CMY K Toplumun fliddeti bir sorun çözme yöntemi olarak benimsemesinin de aile içi fliddetin artmas›nda önemli rol oynad›¤› düflünülmektedir. Ayr›ca toplumun ailede fliddete verdi¤i tepki, yak›n iliflkilerde de fliddetin kabul edilip edilmeyece¤ini belirler. Baz› toplumlar konuya aile içi özel mesele gözüyle bakar. Koruyucu toplumsal örgütlerin çabas› da s›n›rl›d›r. • Cinsiyet rolleri: Kad›na yönelik fliddetin, kad›n›n toplumda geleneksel olarak benimsenen rolüyle ba¤lant›s› vard›r. Feminist bak›fl aç›s›na göre kad›na yönelik fliddet; kad›n› mal, köle, terbiye edilmesi gereken yarat›k gibi gören toplumlar›n erkek egemen yap›s›ndan kaynaklanmaktad›r. Bu modele göre erkekler, kad›nlar üzerindeki haklar›n›n tehdit alt›nda oldu¤unu düflündüklerinde ya da kad›nlar›n evdeki sorumluluklar›n› yerine getirmemeleri durumunda fliddete baflvurmaktad›rlar. Kad›nlar gerek fiziksel, gerekse ekonomik aç›dan yetersiz olduklar›ndan buna karfl› koyamazlar. Kad›n-erkek eflitli¤inin olmad›¤›, kad›n›n daha edilgen oldu¤unun kabul edildi¤i toplumlarda erkek fliddeti kültürel kurumlar, siyasi ve ekonomik düzen taraf›ndan pekifltirilir ve hofl görülür. Erke¤in korku, çaresizlik, üzüntü gibi duygular›n› belli etmesini yetersizlik olarak gören, k›zg›nl›¤›n fliddet yoluyla ifade edilmesini erke¤e daha fazla yak›flt›ran kültürlerde erkek sald›rganl›¤› özendirilir. Sald›rganl›¤›n erkeklerde cesaret, güçlü olma, enerji, atakl›k anlam›na geldi¤i, erke¤e baflar› ve üstünlük sa¤lad›¤›na inan›l›r. Öte yandan toplum kad›n sald›rganl›¤›n› olumsuz karfl›lamakta; sald›rgan kad›nlar düflmanca duygulara sahip ve kavgac› kifliler olarak de¤erlendirilmektedir. • Yaflam s›k›nt›lar›: Hayat karfl›s›nda flanss›z olmak, beklentilerin ve kazan›lm›fl niteliklerin yoksunlu¤u gibi sosyo-ekonomik bask› unsurlar› da gerginlik ve kayg› yaratabilir. ‹flsizlik veya düflük gelir düzeyi, beraberinde yaflanan stres ve imkanlar›n k›s›tl›l›¤› fliddet uygulama riskini art›rabilir. K‹fi‹LER ARASI ETK‹LEfi‹M ‹LE ‹LG‹L‹ NEDENLER • fiiddetin getirdi¤i kazanç: Bu yaklafl›m, kiflilerin fliddet sonucunda elde edeceklerinin kâr ve zarar hesab›n› yaparak bu tür davran›fllara yöneldiklerini öne sürer. Erkekler için efllerini dövmenin kazançlar› aras›nda, yo¤un duygular için bir ç›k›fl yolu bulmak ve kendi isteklerinin gerçekleflmesini garanti alt›na almak say›labilir. fiiddete baflvuran kiflinin karfl›laflabilece¤i en yüksek maliyet, eflini boflanma yoluyla kaybetmesidir ki, bu da ço¤u kez fliddetin art›r›lmas› yoluyla kontrol alt›na al›n›r. • Güç ve Kontrol Sa¤lama: fiiddet, güçlüden güçsüze do¤ru uygulanmaktad›r. Efller aras›ndaki ya da ebeveynler ve çocuklar aras›ndaki güç iliflkisi genel toplumsal güç iliflkilerinin bir yans›mas› olarak görülebilir ve böyle bak›ld›¤›nda kocalar›n kad›nlardan, ebeveynlerin de çocuklardan daha güçlü oldu¤u varsay›labilir. fiiddetin amac› bir baflka kifli üzerinde denetim sa¤lamakt›r. fiiddet uygulayan kifli beklentileri karfl›lanmad›¤›nda bilinçli olarak kurban›n›n kendisine boyun e¤mesini sa¤layacak taktikler kullan›r. • Ba¤›ml›/muhtaç olma: Aile içi fliddetin kurban› olan kiflilerin ço¤u, fliddet kullanan kifliye özellikle ekonomik aç›dan ba¤›ml›d›r. Araflt›rmac›lar fliddete maruz kalan kad›nlar›n büyük bir bölümünün yaflam›n›n tamamen erke¤in isteklerini yerine getirecek flekilde kontrol edildi¤ine iflaret etmektedirler. Fiziksel fliddet, ekonomik ba¤›ml›l›k, tehditler, yaln›zlaflt›r›lma gibi davran›fl denetimi taktikleriyle kad›n›n ba¤›ml›l›¤› pekifltirilir. • Aile sistemi yaklafl›m›: Aile sistemi yaklafl›m› fliddetin anlafl›labilmesi için özellikle aile içi güç dengelerinin araflt›r›lmas› gereklili¤ini vurgular. fiiddetin ve sald›rganl›¤›n belirli durumlarda olufltu¤unu, sald›rgan ve kurban olarak niteledi¤imiz 50 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 51 C M Y CM MY CY CMY K taraflar› karfl› karfl›ya getirdi¤ini, bunlar›n sald›r› ve fliddet olaylar›nda oynad›klar› "kurban ve sald›rgan" rolleriyle birbirlerini karfl›l›kl› olarak koflulland›rd›klar›n› öne sürer. Böylece fliddet bir dizi tahrik edici davran›fl ve sözler sonucunda ortaya ç›kabilir. Aile, kimi durumlarda fliddete yatakl›k edebilecek özellikleri olan bir sosyal iliflki sistemidir. Örne¤in aile üyeleri zamanlar›n›n önemli bir bölümünü birlikte geçirirler, birbirleriyle etkileflimleri yo¤undur, dolay›s›yla birbirlerine yönelik k›zg›nl›klar› da yo¤un yaflayabilirler; bir aile üyesinin yaflam›nda oluflan bir de¤ifliklik di¤er aile üyelerini de do¤rudan etkiler; birbirlerinin zay›f yanlar›n›, k›r›lganl›k noktalar›n› iyi bilirler; aile meseleleri özel kabul edildi¤i için d›flar›dan bir müdahale veya destek sa¤lanmas› kolay de¤ildir. Ayn› zamanda aile içindeki yo¤un sevgi, karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k b›rak›p gitmeyi zorlaflt›r›r. Ayr›ca kimi zaman fliddete ailenin varl›¤›n› sürdürmesi, bir arada tutulmas› ya da ailenin onurunun korunmas› ad›na baflvurulur. Ayr›ca d›flar›dan kifliler, polis dahil, fliddeti bir aile meselesi olarak görmekte ve müdahale etmemeyi tercih etmektedirler. Benzer bir flekilde ailenin akrabalar› ya da komflular›, ma¤duru korumak için yap›lacak giriflimlerin veya yasal yollara baflvurman›n ailenin y›k›lmas›na neden olabilece¤inden endiflelenirler. Oysa aile içi dayan›flma ve akrabalarla bir araya gelip yard›mlaflma azald›kça aile içi fliddetin yükseldi¤i görülmektedir. Bir baflka önemli olgu da ailedeki karar alma süreçlerine kat›l›md›r. Ailede karar alma süreçlerinin ortaklaflmas› sonucunda efllerin duygu ve düflüncelerinin paylafl›m› ve uyumlu iliflki olas›l›¤› artmakta; ayn› flekilde efller aras›ndaki fliddet de gerilemektedir. Ailedeki karar alma süreçlerinin ortaklaflmas› evde çocuklar›n dövülmesini de azaltmaktad›r. • ‹letiflim ve çat›flma çözme becerileri: ‹nsanlar anlaflmazl›klar›n› konuflarak çözme yetene¤inden yoksun olduklar› için fliddete yönelirler. Kiflilerin, insanlar aras› iliflkiler, etkin iletiflim becerileri, k›zg›nl›k kontrolü ile k›zg›nl›¤›n etkin ifadesi ve çat›flma çözme becerileri konusunda e¤itilmesi aile içi fliddetin önlenmesine katk›da bulunabilir. EK 3: ULUSLARARASI SÖZLEfiMELER‹N A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDETLE ‹LG‹L‹ MADDELER‹ ‹NSAN HAKLARI B‹LD‹RGES‹ 1948’de Birleflmifl Milletler Genel Kurulu’nda kabul edilen ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi, herkesin hiçbir ayr›ma u¤ramadan insan haklar›ndan yararlanaca¤›n› (2. Madde) belirterek, “Yaflam, özgürlük ve kifli güvenli¤i her insan›n hakk›d›r” (3. Madde) ve “Hiç kimseye iflkence ve zulüm uygulanamaz, insanl›k d›fl› ya da onur k›r›c› biçimde davran›lamaz, ceza verilemez” (5. Madde) demifltir. 51 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 52 C M Y CM MY CY CMY K CEDAW 1979’da kabul edilen ve Türkiye’nin de taraf oldu¤u BM Kad›nlara Karfl› Her Türlü Ayr›mc›l›¤›n Önlenmesi Sözleflmesi (CEDAW-Kad›n Haklar› Sözleflmesi), taraf devletlerin kad›nlarla erkekler aras›nda eflitli¤i sa¤lama ve kad›nlara yönelik ayr›mc›l›¤› yasaklama konusundaki yükümlülüklerini ayr›nt›yla ortaya koyar. Taraf devletlerden “herhangi bir kifli, örgüt ya da kurulufl taraf›ndan kad›nlara karfl› uygulanan ayr›mc›l›¤› ortadan kald›rmak için gereken tüm önlemleri alma”lar›n› (2. Madde) aç›k bir ifadeyle talep eder. ÇOCUK HAKLARI SÖZLEfiMES‹ 1989’da kabul edilen ve Türkiye’nin de taraf oldu¤u BM Çocuk Haklar› Sözleflmesi, 18 yafl›n alt›ndakileri çocuk olarak tan›mlamaktad›r. Bu sözleflme, devletlerin “çocu¤un ana-babas›n›n ya da onlardan yaln›zca birinin, yasal vasi veya vasilerinin ya da bak›m›n› üstlenen herhangi bir kiflinin yan›nda iken bedensel veya zihinsel sald›r›, fliddet veya suistimale, ihmal ya da ihmalkâr muameleye, ›rza geçme dahil her türlü istismar ve kötü muameleye karfl› korunmas›” (Madde 19/1) ve çocuklar›n sa¤l›¤› için zararl› geleneksel uygulamalar›n kald›r›lmas› (Madde 24) için etkili ve uygun tüm önlemleri almalar›n› talep etmektedir. Ayr›ca taraf devletleri, çocuklar› her türlü cinsel sömürü ve tacizden (34. Madde), iflkence ve di¤er kötü muameleden (Madde 37/1) koruma yükümlülü¤ü alt›na da sokmaktad›r. KADINLARA YÖNEL‹K fi‹DDET‹N ÖNLENMES‹ B‹LD‹RGES‹ 1993’te Birleflmifl Milletler’in sponsorlu¤unda Viyana’da toplanan Dünya ‹nsan Haklar› Konferans›, kad›nlara yönelik fliddetin acil ve derhal ele al›nmas› gereken bir insan haklar› ihlali oldu¤unu ilan etmifltir. Ayn› y›l içinde BM Kad›nlara Yönelik fiiddetin Önlenmesi Bildirgesi Genel Kurul taraf›ndan kabul edilmifltir. SADECE KADININ KONUSU DE⁄‹L 1998’de benimsenen Uluslararas› Ceza Mahkemesi Roma Tüzü¤ü, tecavüz ve öteki a¤›r cinsel fliddet biçimleri de dahil olmak üzere kad›nlara yönelik çeflitli fliddet biçimlerini savafl suçlar› ve insanl›¤a karfl› ifllenen suçlar olarak tan›mlamaktad›r: “Kad›n›n ilerlemesi ve kad›n-erkek eflitli¤inin sa¤lanmas› bir insan haklar› sorunudur, toplumsal adaletin olmazsa olmaz bir kofluludur; bu nedenle sadece bir kad›n konusu olarak görülmemelidir. Bunlar, sürdürülebilir, adil ve kalk›nm›fl bir toplum infla etmenin tek yoludur. Kad›n›n güçlendirilmesi ve kad›n – erkek eflitli¤i, bütün insanlar için politik, sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel güvenli¤i baflarman›n ön kofluludur.” (Haziran 2000 Pekin+5 Siyasi Deklarasyonu ve Sonuç Belgesi) 52 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 53 C M Y CM MY CY CMY K YARARLANILAN KAYNAKLAR Albert. E. (1993) Anger: How to Live With and Without It. Citadel Press, New York Arat N. (1995) Türkiye’de Kad›n Olmak. Say Yay›nlar›, ‹stanbul Bilir fi., Ar› M., Dönmez N., Güneysu S. (1991) 4-12 Yafllar› Aras›nda 16100 Çocukta, Örselenme Durumlar› ile ‹lgili Bir ‹nceleme. Çocuk ‹stismar› ve ‹hmali, Çocuklar›n Kötü Muameleden Korunmas› I. Ulusal Kongresi 12-14 Haziran 1989 Kitab›, Ankara Bütün, C., Sözen, S. & M. Tok (2003) Evaluation of violence against women resulting in death (Ölümle sonuçlanan kad›nlara yönelik fliddetin de¤erlendirilmesi). Konferans Tebli¤leri, Adli T›p Enstitüsü, ‹stanbul Cowey. S.R. (1997).Etkili Ailelerin 7 Al›flkanl›¤›. Beyaz Yay›nlar›, ‹stanbul Datillo, M.F., Jongsma, E.A. (2000) The Family Therapy Treatment Planner. John W›ley&Sons,Inc., New York Davis L.V. ve Hagen, J.L. (1992) The Problem of Wife Abuse: The Interrelationship of Social Policy and Social Work Practice, Social Work. 1992; 37:15-26 Dünya Sa¤l›k Örgütü (2002) World Report on Violence and Health. Cenevre. Fagan J. ( 1988) Contributions of Family Violence Research to Criminal Justice Policy on Wife Abuse: Paradigms of Science and Social Control, Violence and Victims. 1988; 3:159-85 Gladding. S.T. (2002) Family Therapy. Merril Printice Hall, New York Gelles RJ. (1993) Through A Sociological Lens: Social Structure and Family Violence, RJ. Gelles ve DR Loseke (Editörler), Current Controversies On Family Violence. Sage Publications, California Gordon, T. ( 1997) Kat›l›mc› Yönetimin Temeli. Sistem Yay›nc›l›k, ‹stanbul Gordon, T. ( 1997) Etkili ‹letiflim E¤itimi. Sistem Yay›nc›l›k, ‹stanbul Griscom J.L. ( 1992) Women and Power: Definition, Dualism, and Difference. Psychology of Women Quarterly. 1992;16:389-413 Heise LL. (1994) Violence Against Women: The Hidden Health Burden. The World Bank, Washington D.C. ‹lkkaracan, P. (2000) Women and Sexuality in Muslim Societies (Müslüman Toplumlarda Kad›n ve Cinsellik) içinde, P. ‹lkkaracan (Ed.), Kad›n›n ‹nsan Haklar› ‹çin Kad›nlar. ‹stanbul, (Türkçe bas›m, ‹letiflim Y. 2003) ‹stanbul Barosu Kad›n Haklar› Komisyonu (2004) Aile Mahkemeleri Yasal Çerçevesi (Yay›na Haz›rlayan: Nazan Moro¤lu). ‹stanbul Barosu Yay›nlar›, ‹stanbul Kocac›k, F. (2004) Aile ‹çi ‹liflkilerde Kad›na Yönelik fiiddet. Cumhuriyet Üniversitesi Yay›nlar›, Sivas Kozcu, fi. (1991) “Çocuk ‹stismar› ve ‹hmali” Aile Yaz›lar›. T.C. Baflbakanl›k Aile Araflt›rma Kurumu, Ankara Kurz D. (1989) Social Science Perspective in Wife Abuse: Current Debates and Future Directions. Gender and Society 1989; 3:489-505 53 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 54 C M Y CM MY CY CMY K Loseke D.R. (1989) "Violence" is "Violence"...Or is It? The Social Construction of "Wife Abuse" and Public Policy. J. Best (Editör). Images of Issues: Typifying Contemporary Social Problems içinde. Aldine De Gruyter, New York Lupri, E. (1992 ). Why Does Family Violence Occur, Everyday Life, Lorne Tepperman and James Curtis (Editörler). McGraw-Hill Ryerson, Toronto Mor Çat› Kad›n S›¤›na¤› Vakf› (1997) Gelece¤im Elimde, ‹stanbul. Moro¤lu, N. (2004) Kad›na Yönelik fiiddet ve Ailenin Korunmas›na Dair Kanun, Aile Mahkemeleri, ‹stanbul Barosu Yay›nlar›, ‹stanbul Moro¤lu, N. (1998) Kad›nlar›m›zla Birlikte On Y›l, ‹stanbul Say›n Ü. Ziyalar, N. & ‹. Kahya, (2003) Sexual Behaviour ‹n Educated Turkish Women (E¤itimli Türk Kad›nlar›nda Cinsel Davran›fl). Konferans Tebli¤leri, Adli T›p Enstitüsü, ‹stanbul Schecter S. (1982). Women and Male Violence. South End Press, Massachusetts T.C. Aile Araflt›rma Kurumu Baflkanl›¤› (1994). Aile ‹çinde fiiddetin Boyutlar›, Nedenleri, Sonuçlar› ve Oluflum Sürecinin Analizi. Ankara T.C. Baflbakanl›k Aile Araflt›rma Kurumu Baflkanl›¤› (1995) Aile ‹çi fiiddetin Sebep ve Sonuçlar›. Ankara T.C. Aile Araflt›rma Kurumu Baflkanl›¤› (1997) Aile ‹çinde ve Toplumsal Alanda fiiddet. Ankara T.C. Baflbakanl›k Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü (2001) Türkiye'de Kad›n 2001. Ankara Tekeli fi. (1993) Kad›n Bak›fl Aç›s›ndan Kad›nlar. ‹letiflim Yay›nlar›, ‹stanbul Toner, R.P. (1993) Stres Management and Self-esteem Activities. The Center for Applied Research, New York Topp›ng. J.K. (1986) Parents as Educators. Brookline Books, Cambridge Ünsal, A. (1966) Geniflletilmifl Bir fiiddet Tipolojisi. Cogito, Say› 6-7 K›fl-Bahar 29-36. Vatandafl, C. (2003) Aile ve fiiddet Türkiye’de Efller Aras› fiiddet. Kocatepe Üniversitesi, Afyon Violence and Health (2000) Proceedings of a WHO Glabal Symposium, WHO/WKC/SYM/00.1. WHO, 2000 Y›ld›r›m, A. (1998) S›radan fiiddet. Boyut Yay›nlar›, ‹stanbul ‹nternet Siteleri http://www.aile.gov.tr (T.C. Baflbakanl›k Aile Araflt›rma Kurumu) http://www.die.gov.tr/tkba/tkba_tr.htm (Türkiye’de Kad›n Bilgi A¤›) http://www.kssgm.gov.tr/duyuru.html (T.C. Baflbakanl›k Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü) http://www.aile.gov.tr/gelismeler.html (T.C. Aile Kurumu Baflkanl›¤›-Aile ile ‹lgili Yasal Düzenlemeler) http://www.shcek.gov.tr (T.C. Baflbakanl›k Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu) 54 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 55 C M Y CM MY CY CMY K http://www.shcek.gov.tr/portal/dosyalar/shcek/kuruluslar/krl_list/tablo_topmerk.asp (T.C. Baflbakanl›k Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Toplum Merkezleri listesi) http://www.dunyaonline.com/7282.asp (Dünya Online Kad›n ‹stanbul, Ankara, ‹zmir, Antalya, Diyarbak›r’daki Kad›n Derneklerinin listesi ve adresleri) http://www.forsnet.com.tr/tkdf (Türkiye Kad›n Dernekleri Federasyonu Genel Baflkanl›¤›) http://www.soc.metu.edu.tr/yildizecevit (Türkiye'de Kad›n Çal›flmalar›nda Kim Kimdir?) http://www.huksam.hacettepe.edu.tr/linkler.shtml (Hacettepe Üniversitesi Kad›n Sorunlar› Uygulama ve Araflt›rma Merkezi-Türkiye'deki Di¤er Kad›n Araflt›rma Merkezleri listesi) http://www.amnesty-turkiye.org/sindex.php3?sindex=ozdais0206200401 (Uluslararas› Af Örgütü, Türkiye: fiiddet ailede bafll›yor bas›n duyuru no: 131) http://www.amnesty-turkiye.org/sindex.php3?sindex=vifois1812200301 (Uluslararas› Af Örgütü, Türkiye-Kad›nlara yönelik gözalt›nda cinsel fliddete son!) http://www.hukukcu.com/bilimsel/genelkanunlar/4320.html (Ailenin Korunmas›na Dair Kanun) http://www.hukukcu.com (Hukukçu: Türkiye’nin Hukuk Portal›) www.kriminoloji.com (fiiddet-Prof. Dr. O¤uz Polat) http://europa.eu.int/comm/employment_social/equ_opp/violence_en.html (European Commission- Gender Equality: European Campaign to Raise Awareness of Violence against Women http://www.unifem.org/ (UNIFEM: United Nations Development Fund for Women) http://www.unicef.org/gender/index.html (UN‹CEF- Gender Equality) http://www.unicef.org/sowc04/sowc04_chapters.html (UNICEF, State of the World’s Children 2004) http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/ (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women) http://www.bbc.co.uk/health/hh/what.shtml (BBC–Health & Relationships: Hitting Home - Domestic Violence) http://www.ci.kent.wa.us/DomesticViolence/GeneralInfo/WhatisDomesticViolence.htm (Kent Washington: Domestic Violence http://www.domesticviolence.com.au/ (Domestic Violence Service Gold Coast, Avustralya) http://www.hc-sc.gc.ca/hppb/familyviolence/index.html (Health Canada) http://www.endvaw.org/ (Johns Hopkins Üniversitesi- End Violence Against Women) www.homeoffice.gov.uk/rds/violencewomen.html (Home Office Research Develepment Statitic, Violence, Violence against Women) 55 Composite HRRYT YNLSALISKAN 06.05.2005 13:15 Page 56 C Composite M Y CM MY CY CMY K