docdualar - Denizli Koruyucu Aile Derneği
download 
Şikayet Transkript
dualar - Denizli Koruyucu Aile Derneği
1 “Küçük hanımlar , Küçük beyler ! Sizler hepiniz geleceğin bir gülü,yıldızı, birer mutluluk parıltısısınız. Memleketi asıl aydınlığa boğacak sizsiniz. Kendinizin ne kadar önemli, değerli olduğunu düĢünerek,ona göre çalıĢınız. Sizlerden çok Ģey bekliyoruz .” 2 "Sevginizi Ertelemeyin" 1.ULUSAL KORUYUCU AĠLE ÇALIġTAYI Çocukluk sürecinde,sevgiden uzak düĢenlere armağan edilmiĢtir. Ġçindeki çocuğu yitirmeden,bizimle birlikte olan tüm çocuk dostlarına, katılımcılarımıza ve destekçilerimize yürekten teĢekkürler.... Mayıs-2011-Denizli 3 Yayına Hazırlayan : Denizli Koruyucu Aile Derneği Kapak Tasarımı : Leyla ÜSTÜN Sayfa Tasarımı : Hüseyin Avni DÜLGEROĞLU Baskı : Bilal OFSET Denizli Koruyucu Aile Derneği: GSM 0 505 395 66 25 Altıntop Mahallesi, Delikliçınar Meydanı Köseer 2 Apt. No: 187 Kat:1 www.koruyucuaile.org.tr [email protected] 4 ONLAR Kız ve erkektiler, Küçücük, mahsun ve ürkek Mavi, yeĢil, kara gözlerinde, Ġncecik boyunlarına ve bedenlerine yakıĢmayan Bir yalnızlık yüklüydüler. KarĢılaĢtık bir sabah ya da bir öğle vakti, Merhaba dedik onlara… Merhaba! Biz bir oda verdik, Onlar birer dünya sundu. Biz bir tabak yemek koyduk, Onlar, toprağın bereketini taĢıdı sofralarımıza… Biz bir kere kokladık, Onlar baharın tüm kokularını saçtı evimize. Biz ellerini tuttuk, Onlar, yaĢamı armağan etti bizlere… Kimimizin göz pınarında bir damla yaĢ, Kimimizin yüreğinde kıpırdayan bir sızı… Uzattığımız eli tutan her çocuk, Avuçlarımıza güneĢin sıcaklığını bıraktı. Artık öylesine sıcak ki avuçlarımız, BaĢka ellere ulaĢmak gerek… Yakmadan ısıtan bu sevgiden Ġnsan olan herkese bir tutam sunmak gerek. Denizli Koruyucu Aile Derneği üyesi (Koruyucu anne, ġefika Yıldız ) 5 1.ULUSAL KORUYUCU AĠLE ÇALIġTAYI DÜZENLEME KURULU Ayfer DOĞAN - Denizli Koruyucu Aile Derneği BaĢkanı Bilgin VURAL- PAÜ. Öğr. Gör. Dr. Sağlık Hizmetleri M.Y.O. Betül ASAN - PAÜ Üniversite Sanayii ĠĢbirliği Koordinatörü Gülbanu ZENCĠR - PAÜ Öğr. Gör. Sağlık Hizmetleri M.Y.O. Hatice BÖBECĠ - Koruyucu Aile Derneği BaĢkan Yardımcısı Özlem KÖRÜKÇÜ- PAÜ Öğr. Gör. Dr. Sağlık Hizm.M .Y.O. ġefika YILDIZ - Denizli Koruyucu Aile Derneği üyesi Leyla ÜSTÜN - Grafik- Tasarım-(Joker DanıĢmanlık) 6 ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ………………………………………………………8-10 Ayfer DOĞAN (Denizli Koruyucu Aile Derneği BaĢkanı) Murat ALTUĞGĠL (Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Genel BaĢkanı) KONFERANS SUNUMLARI…………………………….11-49 Krista TELEMANS (Pleegzorg Vlaanderen – Koordinatör) (Avrupa‟da Koruyucu Aile Hizmet Modelinin ĠĢleyiĢi) Haluk KAYA ( Sosyal Pedagog-Frankfurt/ Almanya) (Almanya‟da Uygulanan Koruyucu Aile ve Çocuk Koruma Hizmetleri) Cansu VAROL (Ank. Ünv. Sağlık Bilimleri Fak. Sos.Hizm.Böl.) (Bireyler Arası ĠliĢkilerde Kabul ve Red) PANEL SUNUMLARI…………………………………..50-105 Murat ALTUĞGĠL (Sosyal Hizmet Uzm.Derneği Genel BaĢk.) (Türk Toplumunun BakıĢ Açısı, Hizmetin YaygınlaĢtırılması,Öneriler) Av. Türkay ASMA(Çocuk Ġstismarınıve Ġhmalini ÖnlemeDer.BĢk.) (Koruyucu Aile Hizmet Modelinin Hukuk Sistemimizdeki Yeri) Prof. Dr. NeĢe EROL (Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi) (Koruyucu Aile ve Çocuk ĠletiĢimi, Sorunlar ve Çözüm Önerileri) Ceyda DEDEOĞLU (Unicef Çocuk Koruma Program Sorumlusu) (Unicef Çocuk Koruma Programı Ġçerisinde K.ile Hizmet Modeli) DEMOSTRATĠF GRUP ÇALIġMASI SUNUMU………106-109 Nevzat GÜRSOY(Sosyal Hizmet Uzmanı Sanat Terapisti) (Koruyucu Aile Türkiye Modeli ArayıĢ ÇalıĢması) ÇALIġTAY SONUÇ BĠLDĠRGESĠ………………………111-120 ÇOCUKLARIMIZIN SESĠ……………………………….121-126 Hatice BÖBECĠ( Denizli Koruyucu Aile Derneği BaĢk.Yard.) SONSÖZ YERĠNE…………………………………………127-136 7 Merhaba….. Merhaba diyerek baĢlamak istiyorum sesleniĢime. Kaldığımız yerden devam edercesine… Aceleciyiz demiĢtim ÇalıĢtay açılıĢında… Aceleciyiz çünkü çocuklarımız hızla büyüyor. ÇalıĢtayın yapıldığı gün doğan bir çocuk, sizler bu sunumu okurken en az bir kaç aylık olacak. Yani anne sütüne, anne kucağına, baba omzuna ihtiyaç duyduğu tam sevilme çağlarında. ÇalıĢtay‟ın en temel gerekçelerinden biriydi bizim için hak temelli, aile içinde büyüme hakkı. ÇalıĢtay süreci içindeki pek çok sunu BM. Çocuk Haklarında vurgulanan aile içinde büyüme hakkının Korunmaya Muhtaç Çocuklar için de öncelikli olarak kullanımının sağlanmasının devletin sorumlulukları arasında olduğunu vurguluyor. Bu sorumluluğun Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Genel Müdürlüğü aracılığıyla yerine getirilmeye çalıĢıldığını biliyoruz. SHÇEK‟in hizmet modellerinden biri olan Koruyucu Aile Hizmet modelinin ne yazık ki ülkemizde istenilen düzeye gelememiĢ olması aceleciliğimizin bir baĢka nedeni. Çocukluk bir süreçtir. YaĢamın en özel süreçlerinden biridir üstelik. Bu sürecin nitelikli, sağlıklı ailelerce desteklenmesi durumunda çocuklar, sorgulayan, kendi yaĢamının öznesi olan, sorumluluk alabilen bireyler olarak topluma katılma Ģansını elde ederler. “Çocuklar geleceğimizdir”. Gibi çok bilinen bir sözü yaĢamın gerçekliğine indirmek istiyorsak; onların hakkı olan aile içinde büyüme hakkının sağlanabilmesi için Koruyucu Aile Hizmet modelini bir an önce geliĢtirmeli, toplumsal farkındalığı arttırmalı, aceleci, ancak dikkatli davranarak, çocuk öncelikli bir yaĢamın oluĢmasını sağlamalıyız. Çocuk öncelikli bir yaĢamın ilk adımlarını atan biz Koruyucu Aileler adına, tüm okurların yaĢamlarının çocuk gülüĢü güzelliğinde geçmesini dilerim. Bir sonraki çalıĢtayda bir basamak daha ilerlemiĢ olabilmek dileklerimle… Ayfer DOĞAN Denizli Koruyucu Aile Derneği BaĢk. 8 Çocukların en sağlıklı büyüyebilecekleri ortam aile ortamıdır. Hızla değiĢen toplumsal yapıda, değiĢimden olumsuz yönde etkilenebilen ve bununla baĢ edemeyen aileler vardır. Bu bağlamda, psiko – sosyal ve ekonomik nedenlerle çocuklarının sağlıklı biçimde yetiĢtirilmelerini olumsuz yönde etkileyebilecek birçok sorunla karĢılaĢan ailelerin güçlendirilmesi ve aile ortamının çocuk açısından sağlıklı bir ortam haline gelebilmesi için profesyonel müdahalelere gerek vardır. Bu profesyonel müdahaleler genellikle, aile içi ve dıĢı iliĢkilerin düzenlenmesi, aile içi çatıĢmaların ve sorunların çözülmesi, ekonomik yönden ailenin desteklenmesi ve çocuğun yetiĢtirilmesi için aile ortamının sağlıklı hale getirilmesi gibi amaçlara sahiptir. Fakat anne baba kaybı, ev ortamının çocuk açısından ciddi riskler taĢıması, ihmal, istismar, yoksulluk, terk edilme gibi öyle durumlar vardır ki çocuğun koruma altına alınması gerekir. Bu durumda da koruma altına alınan çocuğun özel durumuna uygun bakım modelinin nasıl olması gerektiği önem kazanır. Korunmaya muhtaç çocuklara yönelik sosyal hizmetler ve çeĢitli bakım modelleri uzun yıllardır tartıĢılmaktadır. Korunmaya muhtaç çocuklar için uygun ve sağlıklı olabilecek farklı bakım modelleri dünyanın her yerinde denenmektedir. Ülkemizde de bu hizmetler Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) tarafından yürütülmektedir. 11–13 Mayıs 2011 tarihleri arasında Denizli Koruyucu Aile Derneği ve Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Genel Merkezi‟nin ortak çalıĢması ile “1. Ulusal Koruyucu Aile ÇalıĢtayı” gerçekleĢtirilmiĢtir. ÇalıĢtay‟da “çalıĢma grupları”nın yanı sıra “Koruyucu Aile Hizmet Modeli”nin tartıĢıldığı bir panel yapılmıĢtır. ÇalıĢtay‟da çalıĢma grupları ve panelistlerin konu ile ilgili bilgi paylaĢımı heyecanları unutulmazdı. Denizli‟de bulunan koruyucu aileler, alanın profesyonelleri ile biraraya büyük bir heyecan ile geldiler. ÇalıĢtay boyunca oldukça emek harcadılar. Pamukkale Üniversitesinde okuyan gençlerin yardım ve desteği de bir baĢka güzellik idi. Koruyucu aileler ile alanın profesyonellerinden olan 9 sosyal hizmet uzmanlarının heyecanı, çalıĢma azmi ve gayreti çalıĢtay sonunda anlamlı sonuçlara ulaĢılmasına neden oldu. Bilime inanan, bilimsel bilgiden yararlanan, insana, insanla, insanca hizmet eden Türkiye „nin sosyal hizmet uzmanları tüm yüreklerini bu çalıĢmada ortaya koyan Denizli Koruyucu Aile Derneği çok değerli baĢkanı Sayın Ayfer Doğan ve ekibine, Pamukkale Üniversitesi‟ne, Pamukkale Üniversitesi sevgili öğrencilerine ve Denizli Valiliği‟ne teĢekkür eder. Bunun yanında çok sevgili hocam Sayın Prof. Dr. Beril TUFAN, Sayın Av. Türkay ASMA‟ya, Sayın Prof.Dr. NeĢe EROL‟a, Sayın Unicef temsilcisi Ceyda DEDEOĞLU‟na ve çalıĢtaya ülkenin dört bir yanından yıllık izinlerini alarak katılan sevgili sosyal hizmet uzmanlarına meslek örgütümüz adına teĢekkür ederim. Murat ALTUĞGĠL Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Genel BaĢkanı *** Eğer yüreğinizde sevgi varsa paylaĢabileceğiniz, Emek vermeyi de göze alabiliyorsanız, Sevginizi ertelemeyin… Diğer elini siz tutun O‟nun koruyucu ailesi olun. 10 Krista TELEMANS Flanders Koruyucu Ailelik Koordinatörü Koruyucu aile çalıĢtayı düzenlediğiniz ve beni bu çalıĢtaya davet ettiğiniz için teĢekkür ederim. Çocukların kendilerini evde, güvende, seviliyor olduklarını hissedebilmeleri için bir aileye ihtiyacı olduklarını bilen kiĢilerle tanıĢmaktan hep mutluluk duymuĢumdur. Çocukların yaĢamı, çevresini ve dünyayı seven bir yetiĢkin olmaları için içerisinde oyun oynayıp öğrenebilecekleri bir eve ihtiyaçları vardır. Bu sayede, iyi bir arkadaĢ, iyi bir eĢ ve yetiĢtirecekleri çocuklara iyi bir ebeveyn olabilirler. Size Flanders‟taki koruyucu ailelikten bahsedeceğim. Adım Krista Telemans. Flanders Koruyucu Ailelik‟in, bizim deyiĢimizle Pleegzorg Vlaanderen‟ın, koordinatörüyüm. Flanders Koruyucu Ailelik çatı bir kuruluĢ. Üyeleri, Flanders‟ ta koruyucu ailelik hizmeti veren yapılar. Koruyucu ailelik ile ilgili çalıĢan 25 dernek/STK var. Bunların hepsi özel kuruluĢlar ve hepsi de Flaman hükümeti tarafından sübvanse ediliyor. 11 Flanders Koruyucu Ailelik çatı bir kuruluĢ, STK‟lar ve hükümet arasında aracı olarak hizmet veriyoruz. Belçika‟da 11.000.000 nüfuslu bir ülke, Flanders‟ ta 6.000.000‟dan fazla insan yaĢıyor. Yanılmıyorsam, Türkiye‟nin nüfusu 60.000.000. Bu yüzden verdiğim tüm rakamlarda ülkenizdeki 60.000.000 ve Flanders‟taki 6.000.000 üzerinden düĢünmeniz gerekecek. Koruyucu aileliği ilgilendiren dört alan var: 1. Bugünlerde daha çok insan özel bakıma ihtiyaç duymaya baĢladı. 10 yılda yardım talebi % 65 arttı. Bu yüksek bir oran. 2009‟da 18 (bazen de 20) yaĢ altında 24.500 çocuğun profesyonel yardıma ihtiyacı vardı. Bu çocukların büyük bir kısmı, %85‟i, problemli bir eğitim hayatı olduğu için; diğerleri, %15‟i ise bir suç iĢledikleri için profesyonel yardıma ihtiyaç duydu. Suç iĢleyen çocuklar koruyucu aile hizmeti alamıyor fakat bazı istisnai durumlar da var. Bu çocukların tümü bizim Özel Gençlik Refahı dediğimiz kuruluĢtan profesyonel rehberlik hizmeti alıyor. Profesyonel yardım yatılı yurtları, Tüm bunlar STK‟lar tarafından sağlanıyor. Flanders‟ ta 4.800 çocuk koruyucu aile yanında yaĢıyor. 2. Ġkinci alan engelli kiĢilerle ilgili. 2009‟da 34.500 çocuk ve yetiĢkin engelleri nedeniyle profesyonel yardım alıyordu. 16.500 çocuk ve yetiĢkin yatılı yurtlarda yaĢıyor. Bu yurtlarda kalan çocuklar genellikle hafta sonları ailelerinin yanına gidiyor. YetiĢkinler ise bu yurtlarda daimi olarak kalıyor. Engelli olan diğer kimseler ise evde yardım alıyorlar. Profesyonel rehberlik sayesinde aileleriyle birlikte veya tek baĢlarına yaĢıyorlar. 300 çocuk ve 700 yetiĢkin engelli, bir koruyucu aile ile yaĢıyor. Bu Türkiye‟de var mı bilemiyorum ama Flanders‟ta engelli yetiĢkinler koruyucu aile ile yaĢayabiliyor. Avrupa‟da yetiĢkinlerin koruyucu aile yanında yaĢayabildiği sadece birkaç ülke var. Ġngiltere, Ġsveç, Finlandiya‟yı bu ülkeler arasında saymak mümkün. 3. Üçüncü alan. Flanders ‟ta psikiyatrik yardıma ihtiyacınız olduğunda da koruyucu aile ile yaĢayabiliyorsunuz. Psikiyatrik hastalığı olan 400 kiĢi koruyucu aile ile yaĢıyor, bunların tümü de yetiĢkin. ġu anda psikiyatrik hastalığı olan çocukların koruyucu 12 aile yanında yaĢaması için yürütülen bir proje var ama sadece 5 çocuk bu projeye dâhil. 4. Dördüncü alan önlenebilecek durumları kapsıyor. 0 ile 12 yaĢ arası çocuklar birkaç günlüğüne veya birkaç aylığına koruyucu aile yanında kalabiliyor. Bu dönemde ebeveynlerine profesyonel yardım veriliyor ki çocuk en kısa zamanda evine geri dönsün, aile de sorunlarını halledebilir hale gelsin. Buna da Aile Destek Koruyucu Hizmeti diyoruz. Burada da yılda neredeyse 400 çocukla karĢılaĢıyoruz. Tüm bu rakamlara bakarsak, 5.500 çocuk ve 1.100 yetiĢkinin koruyucu aileyle yaĢadığını görürüz. Uzun bir bekleyenler listemiz de var. Koruyucu aile yetersizliğinden ötürü ihtiyacı olan her üç çocuktan ikisi koruyucu aile yanında yaĢayamıyor. Bu çalıĢtay koruyucu aileyle yaĢayan çocuklar hakkında. Bu yüzden bundan sonra koruyucu aile ile yaĢayan çocuklar hakkında konuĢacağım ve sormazsanız koruyucu aile yanındaki yetiĢkinlerden bahsetmeyeceğim. Organizatörlere ne hakkında konuĢmamı istediklerini sordum bana altı madde önerdiler. Daha detaylı bilgi almak isterseniz lütfen soru sormaktan çekinmeyin. * Kurum bakımı altındaki çocuklara bakım yöntemleri: Çocukların ailelerine ait olduklarına inanıyoruz. Bir sorun varsa önce evde bakımdan faydalanarak sorunları çözmeye çalıĢıyoruz. Evde bakımın da pek çok dereceleri var. Evde bakım iĢe yaramazsa, çocuklar gereken bakımı alamadıkları için tehlikedeyse, ailelerle çocukların ailelerinden alınmasına dair konuĢmak gerekir. KonuĢmak iĢe yaramazsa, çocukları ailelerinden alırız. Bu bir ceza değil, çocuk için en iyi olan Ģey olduğu için böyle yapılır. Vakaların yarısında ebeveynler çocuğun evden ayrılmasını onaylar. Sorunu çözemediklerini fark ederler. Diğer durumlarda ebeveynler fikir birliğine varamaz. O zaman konu çocuk mahkemesine taĢınır. Çocuğun daha fazla zarar görmesini engellemek için ne yapılması gerektiğine mahkeme karar verir. Çocuk aileden alınınca ya koruyucu aile yanına gider ya da yatılı bir yurda yerleĢtirilir. 13 Farklı yurt türleri var. Tüm çocuklar 6-10 kiĢilik küçük gruplar halinde yaĢarlar. Bazen yaĢları neredeyse aynıdır, bazen de farklı. Kızlarla erkekler karma olarak yaĢarlar. Bu gruplarda aile yaĢamı taklit edilir, çocuklar civardaki okullara giderler. Flanders Koruyucu Ailelik 1998‟de koruyucu ailelikle ilgili kayıt tutmaya baĢladı. 1998‟de 3.400 çocuk (20 yaĢa kadar) koruyucu aile yaĢıyordu, 2010‟da bu sayı 5.500‟e çıktı. Neden 20 yaĢ deyip duruyorum? Genç bakımı 18‟e kadar sürer. Belçika‟da 18 yaĢında yetiĢkin olursunuz fakat pek çok genç 18 yaĢından sonra okula devam etmektedir, pek çoğu da tek baĢlarına yaĢayamayacak kadar küçüktür. Böyle durumlarda bu gençler hükümetten 20 yaĢına kadar koruyucu aile yanında kalmak için izin isteyebilirler. Böylece 20 yaĢına dek koruyucu ailesiyle kalabilir, kendisine ayrılan ödeneği alabilir, rehberlik hizmetinden de faydalanabilir. Koruyucu ailelik daima geçici bir süreye dayanır. Birkaç gün de olabilir, 20 yıl da. Koruyucu ailelikte genelde uzun dönem görülmektedir. Bazen sorunun çözümünün uzun zaman alıp almayacağını veya kısa bir ara vermenin ebeveynleri rahatlatacağını biliriz. Fakat her zaman böyle olmaz. Bazen koruyucu ailelik birkaç aylık olarak düĢünülür ama farklı nedenlerden ötürü çocuk koruyucu aile yanında yıllarca kalabilir. Her yıl bir değerlendirme yapılır. Bu belirsiz dönem ebeveyn için de koruyucu aile için de zor olabilir. Fakat biz bu durumda çocuk için endiĢeleniriz. Gelecek ay, gelecek yıl nerede yaĢayacağını bilmezse çocuk nasıl kendisini evde ve güvende hissedebilir ki? Bu yüzden, bu mesele hakkında bir tartıĢma baĢlatılması gerekir. Çocuğun menfaati açısından, koruyucu aile yanında kalıp kalmayacağını belirlemek çok önemlidir. Böylelikle her altı ayda bir, “Eve mi dönecek yoksa genç bakımında mı kalacak?” diye sorulmaz. Çocuğun menfaati açısından en iyisi bir karar verilmesidir. Bu durum ebeveynlerle sorun yaratabilir çünkü çocuk koruyucu aile yanında kalacak dediğinizde bu ebeveynlere „çocuğunuza bakamıyorsunuz‟ demiĢ oluyoruz. * Avrupa‟da koruyucu aile metodu nasıl iĢliyor ve STK‟ların bu süreçte rolü: 14 Her koruyucu ailenin bireysel bir danıĢmanı var. Bu danıĢman, koruyucu aile ile görüĢme yapmak için randevu alır. Gereken durumlarda her ay ya da daha sık görüĢür aileyle. Her Ģey yolundaysa koruyucu aileyi yılda birkaç kere ziyaret eder. GörüĢmelerin çoğu koruyucu ailenin evinde olur. GörüĢmelerin bazıları sadece yetiĢkinlerle, bazıları sadece çocukla olur. Ailedeki diğer çocukların da farkında olmak gerekir çünkü baĢka bir çocuk bu aileyle birlikte yaĢamaya baĢladığında o çocukların da hayatı değiĢir. Bu yüzden çocukların da sürece dâhil edilmesi çok önemlidir. Bir çocuk koruyucu aile yanına verildiğinde, o ilk soğukluğu kıran genelde o ailenin çocukları olur. Koruyucu aile yanına verilen çocukla iletiĢime ilk geçen de genellikle çocuklar olur. Onların da yeni bir denge bulması, kafalarındaki “Masada nerede oturacağım? En sevdiğim TV programını hâlâ seyredebilir miyim? Oyuncaklarımı paylaĢmak zorunda mıyım? Annem beni seviyor mu? Annem beni de bir gün gönderir mi?” gibi soruları yanıtlamaları gerekir. DanıĢmanın görevi koruyucu aileliğin baĢarıya ulaĢmasını sağlamaktır. Dolayısıyla durumu önceden tahmin edebilmeli, desteklemeli ve takdir edebilmelidir. Gerekirse diğer sosyal hizmetleri de dahil etmelidir. Çocuğun okuluna gidip oradakilerle veya koruyucu aileyle kalan çocuğun yakınındaki önemli kiĢilerle de görüĢebilir. DanıĢman, ebeveynlerle de çalıĢır. Bazı STK‟ların ebeveynler için özel eğitim programları vardır. Ebeveyn çocuğuna bakamasa da o çocuğun ebeveynidir, bu yüzden onunla çocuk hakkında konuĢmak önemlidir. Çocuğun ebeveynini tanımaya ve onlarla görüĢmeye hakkı vardır. Bu durum sorunlara yol açabilir de açmayabilir de. Bazen ebeveynlerle buluĢmak sorunlara neden olabilir çünkü çocukların kafası karıĢır. Çocukla ebeveyninin görüĢüp görüĢmeyeceğine ve bunun süresine ne koruyucu aile kuruluĢları, ne ebeveyn, ne koruyucu aile, ne de çocuk karar verir. Çocuklar çocuk mahkemesince yerleĢtirilmiĢlerse kararı yargıç verir. Çocuklar Özel Gençlik Refahı komitesince yerleĢtirilmiĢse kararı bu komite verir. 15 * Avrupa‟daki koruyucu ailelerin özellikleri, koruyucu aile seçilme kriterleri: Belçika‟da koruyucu aile baba, anne, çocuklardan (çocuk olmayabilir de) oluĢan klasik bir aile olabilir. Fakat tek bir ebeveyn, boĢanmıĢ veya dul bir ebeveyn de koruyucu aile olabilir. Kendi çocuğu olmayan bir kiĢi de koruyucu aile olabilir. Aynı cinsiyetten iki kiĢiden meydana gelen çiftler de koruyucu aile olabilirler. Belçika‟da koruyucu ailelik yapan gey veya lezbiyen çiftler var. KiĢi koruyucu aile olmak istediğinde koruyucu aile örgütlerinden biriyle iletiĢime geçmelidir. Bu örgüt bu kiĢiyi koruyucu aile adayları için özel olarak düzenlenen bir geceye davet eder. Böylelikle adaylar koruyucu ailelikle ilk tanıĢmaları için bir araya getirilmiĢ olur. Bu gecede bir uzman konu hakkında bilgi verir, bunun yanı sıra deneyimli bir koruyucu aile de kendi koruyucu ailelik yaĢamından bahseder. Bu gece herkese açık bir organizasyondur. Herkes istediği kadar soru sorabilir. Gecenin sonunda uzman kimlerin hâlâ koruyucu aile olmak istediğini sorar. Gönüllülere evde doldurmak üzere bir anket verilir. Hâlâ korucu aile olmak istiyorlarsa anketi doldurup geri göndermeleri gerekir. Bundan sonraki adımda adaylar bir seçim kursuna davet edilirler. Bu kurs yedi toplantıdan oluĢur. Bazı toplantılar grup hâlinde, bazıları ise özel olarak yapılır. Grup içi yapılan toplantıların, ebeveyn-koruyucu aile iliĢkisi veya çocukların koruyucu aile yanında yaĢayabilecekleri sorunlar gibi özel temaları vardır. Özel görüĢmeler ise ailenizin birlikteliği ne durumda, eğitim becerileriniz nelerdir, cinsel yaĢamınız ne durumda, herhangi bir Ģekilde yargıç karĢısına çıktınız mı veya hapse girdiniz mi, kendi çocukluk sorunlarınızı kabullendiniz mi, sosyal ağlarınız ne durumda, ailenizdeki herkes koruyucu aile olmak konusunda hemfikir mi gibi son derece kiĢisel meselelere odaklanır. Bir süre sonra vazgeçen adaylar olur çünkü sorumluluğun ne kadar ağır olduğunun farkına varırlar. Bu yedi oturumdan sonra bir değerlendirme oturumu gerçekleĢir. STK ailenin olumlu ve olumsuz özelliklerini, nasıl bir çocuğa bakabileceklerini, daha küçük yaĢta mı yoksa daha büyük bir çocuk mu olacağını, kız mı erkek mi olacağını vs. gösteren bir Ģema hazırlar. Uzman bu Ģema hakkında aday ile 16 görüĢür. Sonuç olumlu olursa aday çocuk almayı bekleyen koruyucu aileler listesine kayıt olur.Size yedi toplantıdan bahsettim. Bu toplantılar bir aileye ihtiyaç duyan herhangi bir çocuğa koruyucu aile olmak isteyen adaylar için geçerlidir. Fakat baĢka durumlar da var. Bir ailede yanlıĢ giden bir Ģeyler varsa genellikle bir anneanne/babaanne, dede, hala/teyze veyahut da öğretmen çocuğu evine alır. Bu hemen her gün karĢılaĢtığımız bir durum, buna enformel bakım diyoruz. Fakat sorun birden fazlaysa ya da çözülmesi zaman alacaksa profesyonel bakımın baĢlaması gereklidir. Dolayısıyla, böyle bir sorunu çözmemiz için yerel bir otoriteden yardım çağrısı alırız. Bu noktada koruyucu aile örgütünün uzmanı destek sağlamaya baĢlar. Sık sık buluĢup sorunu çözmeye çalıĢırlar. Altı ay sonra bir değerlendirme yapılır. Burası çocuğun kalması için en uygun yer midir? Yanıt evet ise koruyucu ailelik devam eder. Fakat burası çocuğun kalması için en uygun yer değilse baĢka bir çözüm aramaya baĢlanır. Belki çocuğa bakabilecek baĢka bir akrabası vardır ya da belki de çocuğun eve dönmesi çocuk için daha iyidir. Belki seçilmiĢ bir koruyucu aile aramamız gereklidir, belki de çocuğun yatılı bir yurtta kalması daha iyidir. Ne yazık ki bazı durumlarda çocuk o kadar zarar görmüĢ ve istismar edilmiĢ oluyor ki hiçbir aileye güvenemiyor ve böyle durumlarda yatılı bir yurtta kalması daha iyi oluyor. Çocuğun bakımını bir akrabası üstlenirse buna akraba koruyucu aile diyoruz. Size seçilmiĢ koruyucu ailelikten ve akraba koruyucu ailelikten bahsettim. Koruyucu ailelerin üçüncü bir kategorisi daha var. Yerel bir otorite bir çocuk için yardım çağrısında bulununca biz her zaman çocuğun kendi çevresini araĢtırırız çünkü bir çocuğun kalacağı en iyi yerin o çocuğun bildiği çevre olduğuna inanıyoruz. Böylelikle çocuk kendi kültürü içinde yaĢayabilir, kendi dilini konuĢabilir, kendi okuluna gidebilir, kendi arkadaĢlarıyla ve onların aileleriyle görüĢebilir. Bu nedenle bir yardım çağrısı aldığımızda çocuğun akrabalarıyla ve okuluyla iletiĢime geçeriz. Böyle durumlarda çocuğu evine almak isteyen biri çıkabilir. Bu kiĢi çocuğun okul arkadaĢının ebeveyni, çocuğun öğretmeni, yetiĢkin ablası veya ağabeyi, anneannesi/babaannesi, dedesi veya 17 çocuğun daha önce tanıdığı herhangi biri olabilir. Çocuğun tanıdıkları arasından çocuğa bakmak isteyen birini bulabilirsek seçilmiĢ koruyucu ailelerde olduğu gibi bir seçim prosedürü baĢlatırız. Nihayetinde, bu çocuğun daha önceden tanıdığı bu kiĢiye koruyucu aile olarak verilip verilmeyeceğine dair karar vermek için bir değerlendirme toplantısı yapılır. Bu da aslında bir tür akraba koruyucu ailelik, sadece baĢlama Ģekli farklı. Flanders‟ ta koruyucu aileleri iki grupta toplarız: SeçilmiĢ koruyucu aileler ve akraba koruyucu aileler. Akraba koruyucu aileler grubunun iki alt grubu vardır: Aileden olanlar ve sosyal ağ içerisinden olanlar. Flanders‟ ta akraba koruyucu ailelik, seçilmiĢ koruyucu ailelikten daha fazla. Ġhtiyacı olan çocuklara koruyucu ailelik yapan kiĢi sayısı 4.000. Bunların %39‟u aileden olan koruyucu aileler, %15‟i sosyal ağ içerisinden olan koruyucu aileler, %46‟sı ise seçilmiĢ koruyucu aileler. Koruyucu aileler yanlarına verilen çocuğun günlük eğitiminden sorumludur fakat bu çocuklar üzerinde ebeveyn olmak gibi bir otoriteleri yoktur. Bununla ne demek istiyorum? Koruyucu aile günlük hayatta gerekli olan her Ģeye dair karar verme hakkına sahiptir fakat pek çok Ģey için de izin almak durumundadır. Birkaç örnek verecek olursak: - Çocuğun hangi okula gideceği, ne tür bir eğitim alacağı - Çocuğun dini - Koruyucu aile çocuğu tatile götürmek istiyorsa - Çocuğun saçı uzun mu kısa mı olacak, piercing (süs amaçlı delerek vücuda takılan metaller) veya dövme yaptırıp yaptırmayacağı - Çocuğun ameliyata alınması durumu. Çocuğun hayatı söz konusuysa ve acilse cerrahi müdahale gerçekleĢir. Buna doktor karar verir. Fakat cerrahi müdahale acil değilse buna yargıç veya çocuğun ebeveyni karar verir. *Avrupa‟da koruyucu aile yöntemine yardımcı olan destekleyici hizmetler nelerdir? (Psikolojik ve toplumsal destek mekanizmaları) 18 STK‟lar koruyucu aileyi destekler. Aile ve ailenin her üyesi bir denge sağlayabilmiĢler midir, özel ihtiyaçlar söz konusu mudur? STK‟lar koruyucu aileyi takdir eder. Sosyal ağa dair tetiktedirler. Yasal ve idari uygulamalarla ilgilenirler. Bazen de çocuğun okulu veya varsa çocuğun terapisti ile iletiĢim içindedirler. Koruyucu aile uzmanı pratik yardımda bulunmaz. Tam zamanlı çalıĢan bir uzman rehber koruyucu aile yanında yaĢayan 35 çocukla ilgilenir. Koruyucu aileler yaptıkları harcamalar için bir ödeme alırlar. Bu ödeme çocuğun durumuna göre değiĢkendir. Çocuk küçükse daha az, çocuk büyükse daha fazla ödeme yapılır. Koruyucu aile yanında yaĢayan çocuk engelli ise bu ödeme biraz daha artar. Bu ödemenin yanı sıra koruyucu aileler Belçika‟daki her ebeveynin aldığı çocuk ödeneğini alırlar. Bu çocuk ödeneği de çocuğun yaĢı, engelli olup olmaması gibi etkenlere göre değiĢkendir. Bazı durumlarda çocuğun çok para eden özel bir ihtiyacı olabilir. Böyle durumlar için ayrılmıĢ özel bir fon vardır. Koruyucu aileler çocuğun ihtiyacı doğrultusunda, örneğin cerrahi bir müdahale, ortodontist veya terapiste gitmek vs., bu fondan yaralanmak için STK‟ya baĢvurabilir. * Koruyucu aile yönteminde çocuk istismarı düzeyi: Bu sıralarda Belçika geçmiĢte olan cinsel istismarlardan ötürü çalkalanıyor. Bu vakaların hiçbirisine koruyucu ailelik adı bir kere bile geçmedi. GeçmiĢte cinsel istismar vakalarının olduğunu biliyoruz. Fakat son on sene içinde ne bize ne de hükümete bu konuda bir Ģikâyette bulunuldu. Çocukların çalıĢtırıldığına veya çocuklara iĢkence edildiğine dair de herhangi bir Ģikâyet almadık. Titiz seçim yöntemimizin ve denetimimizin çocukları koruduğunu umuyorum. Bazen de koruyucu aile, yanına verilen çocuğa zihinsel baskı uygulayabiliyor. Uzman çocuğu bu durumdan koruyamazsa çocuk daha fazla zarar görmeden çocuğu koruyucu aile yanından alır. * Koruyucu aile yönteminin toplumsal algı boyutu: Hükümet de toplum da bir çocuk kendi evinde yaĢayamadığında onun için en iyi seçeneğin koruyucu aile olduğuna inanır. En önemlisi de 0-6 yaĢ arası çocuklar için bu durumun geçerli olma- 19 sıdır. Bu yaĢ grubu çocuğun kiĢiliğinin oluĢtuğu, kendisini bir yere bağlı hissedeceği veya bağlanma bozukluğu geliĢtireceği bir dönemdir. Bu dönem insan yaĢamında çok önemlidir. Toplumun geneline sorarsanız herkes size koruyucu ailelerin yaptıklarına hayran olduğunu söyleyecektir. Koruyucu aileler genelde olumlu tepkiler alır. Fakat dürüst olmak gerekirse koruyucu aile yanına verilen çocuk çok sorun çıkardığında koruyucu aileler “Neden bu çocuğu aldın? Sorun yaratmaktan baĢka bir Ģey yapmıyor. Kendin çöz madem,” Ģeklinde olumsuz tepkilerle karĢılaĢabiliyorlar. Bunları iĢitmek tabii ki çok ağır. Hükümet koruyucu aileliği bir üst seviyeye taĢımak ve desteklemek istiyor. Bu sebeple 3 sene önce koruyucu aileliğe dair farkındalığı arttırmak ve toplumu koruyucu aileliğe duyulan ihtiyaç konusunda ikna etmek için bir proje gerçekleĢtirdik. Geçen sene de hükümet düzenlediğimiz uluslararası koruyucu aile konferansına mali destek sağladı. Son zamanlarda koruyucu aileliği iyileĢtirmek için bir kanun üzerinde çalıĢıyoruz. Size koruyucu ailelik ile ilgili olarak çalıĢan 25 STK‟mız olduğunu söylemiĢtim, bu sayı Flanders gibi küçük bir topluluk için çok fazla. Bu yüzden son dönemde bu örgütleri yeniden yapılandırıp her biri bir bölgeyi kapsayacak Ģekilde 5 büyük örgüt haline getirmek için görüĢmeler yapılıyor. ġu anda bu iĢin bir kısmı gerçekleĢmiĢ durumda. Her bölgedeki tüm örgütler yeni koruyucu aile adayları bulmak, seçmek, hazırlamak ve ihtiyacı olan çocukla eĢleĢtirmek için birlikte çalıĢıyor. * Flanders Koruyucu Ailelik bu alanda bir STK olarak ne yapıyor? Flanders Koruyucu Ailelik pek çok görevi olan çatı bir kuruluĢ. Koruyucu ailelik ile ilgili olarak çalıĢan STK‟lar arasında iletiĢimi sağlamak. Pek çok düzeyde koruyucu ailelik hakkında konuĢmak üzere toplantılar ve çalıĢma grupları düzenliyoruz. Bu çalıĢmalarda esas iĢler olduğu kadar tüzüklerden de bahsetmek mümkün. Gerekli olduğu durumlarda son kararı veren, demokratik yöntemlerle seçilmiĢ bir yönetim kurulumuz da var. 20 1. Hükümetle konuĢabilecek bir pozisyonumuz var. Güvenilir bir iletiĢimimiz var. 2. Koruyucu ailelik konusundaki uzmanlar için eğitim programları düzenliyoruz. 3. Pek çok bilimsel çalıĢmanın ortağıyız. 4. Flanders Koruyucu Ailelik, koruyucu aileler, ebeveynler, koruyucu aile yanında yaĢayan çocuklar ve koruyucu ailelik hizmetleri arasında toplantılar düzenler. Yılda pek çok kez bir araya gelip bazı konuları ve yasaların nasıl daha iyileĢtirilebileceğini tartıĢırız. Koruyucu ailelikte yer alan tüm taraflar arasındaki iyi iliĢki son derece önemlidir. 5. Koruyucu aileliği tanıtmak ve teĢvik etmek için çalıĢıyoruz. Her sene koruyucu ailelik hakkında 700 civarında soru ile karĢılaĢıyoruz. Bu soruların bazıları “Nasıl koruyucu aile olabilirim?” gibi son derece basit sorular oluyor. Bazen de yönetmelikler hakkında son derece karmaĢık sorularla karĢılaĢıyoruz. Ġnsanlar Ģikâyetleri için de bize baĢvuruyor. 2009 ve 2010‟da koruyucu aileliği teĢvik etmek için pek çok Ģey yaptık. Buraya getirdiğim materyaller gerçekleĢtirdiğimiz etkinlikler için hazırlanmıĢtı. ġimdi bundan bahsetmeye vaktim yok. Sözlerime son verirken iki Ģey söylemek istiyorum. Daha çok koruyucu aile bulmak istiyorsanız en iĢe yarayan yöntem insanlarla konuĢmak. Koruyucu aileler koruyucu aileliğin en iyi elçileridir. Ġkinci olarak, basında çıkacak olumlu yazılar da koruyucu ailelik için iyi bir reklam yöntemidir. Beni dinlediğiniz için teĢekkür ederim. Sizlere, korucuyu aile ihtiyacı duyan çocuklar açısında olumlu sonuçlara neden olacak baĢarılı bir çalıĢtay diliyorum. Flanders‟taki koruyucu ailelik veya koruyucu aileler hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz lütfen soru sormaktan çekinmeyin. 21 Haluk KAYA Uzman Pedagog-Sosyal Hizmet Uzmanı Aile DanıĢmanıALMANYA "Almanya'da Uygulanan Koruyucu Aile ve Çocuk Koruma Hizmetleri" GiriĢ Almanya‟da çocuk ve gençleri koruma görevi, devlet birimleri ve sivil toplum kuruluĢları (dernek birlikleri) tarafından yerine getirilmektedir. Alman Sosyal Yasasında Gençlerin Korunması (Çocuk ve Gençlik Yardım Hukuku) Ana metni ile Sosyal Yasa‟nın (SGB / Sozialgesetzbuch) sekizinci kitabına (SGB VIII) da eklenmiĢ bulunan Çocuk ve Gençlik Yardım Yasası (KJHG olarak da bilinir/ Kinder- und Jugendhilfegfesetz), gençlere eğitici ve kollayıcı bir koruma sağlayan çok sayıda düzenleme içermektedir. SGB VIII Madde 1 fıkra 3, bend 3 uyarınca gençlik yardımının amacı, “kendi iyilikleri için çocukları ve gençleri korumaktır”. Bu düzenleme gençle- 22 rin korunmasını gençlik yardımının mutat bir prensibi haline getirirken, SGB VIII Madde 14 uyarınca gençlik yardımının somut görev alanı gençlerin eğitici bir Ģekilde korunmasına iliĢkindir. Bu görev alanının hedef kitlesi bir yandan “kendilerini zararlı etkilerden koruyabilecek” yetkinliğe kavuĢmaları sağlanacak olan ve “eleĢtirel düĢünebilen, karar alabilen ve kendi sorumluluğunu üstlenebilen” kiĢiler haline getirilecek olan genç insanlar (Madde 14, fıkra 2, bend 1) iken diğer yandan da çocuk ve gençleri zararlı etkilerden daha iyi koruyabilecek duruma getirilmeleri gereken velilerdir (Madde 14 Fıkra 2 Bent 2). Çocuk ve gençlerin eğitici bir Ģekilde korunmasına yönelik tedbirlerin alınmasına iliĢkin yaklaĢım, genç insanlarla hayat ve hayatı sürdürmeye dair bakıĢ açılarının ele alınması ve aileler, öğretmenler ve eğitimcilerle baĢarılı bir yetiĢtirmenin koĢul ve kurallarını ilgilendiren sorunların görüĢülmesi ile ilgili bilgilendirici, açıklayıcı ve tartıĢmaya yönelik olanaklarda karĢılığını bulmaktadır. Neden Koruyucu Aile? Koruyucu ailelikte amaç, çocuğun kurum bakımı yerine daha sağlıklı olduğu düĢünülen aile ortamında yaĢamını devam ettirmesidir. Bu süre içinde çocuğun öz ailesi ile de iletiĢiminin devam etmesi, korunma altına alınma nedenleri ortadan kalkması halinde öncelikle öz aileye geri döndürülmesi hedeflenir. Çocukların sağlıklı geliĢebilmeleri için kendilerini koruyacak, sevecek, destekleyecek, güven sağlayacak, sosyal ve maddi gereksinimlerini karıĢlayabilecek sıcak bir aile ortamına ihtiyaçları vardır. KuĢkusuz anne-babalar da çocuklarını en iyi Ģekilde yetiĢtirmek için çaba harcarlar. Ancak yaĢam her zaman düĢünülenler gibi olmayabilir. Bazı aileler zihinsel, bedensel ya da psikolojik sorunları veya ekonomik yetersizlikleri, boĢanma, ölüm, hükümlülük gibi sosyal sorunları nedeniyle bütünlüklerini devam ettiremez ve çocuklarının gereksinimlerini karĢılayamaz hale gelmektedirler. Koruyucu aile bakımının, çocuğa sağladığı aile ortamı çocuğun psiko-sosyal geliĢiminin sağlıklı bir Ģekilde gerçekleĢtirilmesi açısından önem taĢımaktadır. Koruyucu aile hizmetinde amaç, 23 çocuk için karmaĢık ve sorunlu olan bir dönemde özenli davranılarak çocuğun bu dönemi örselenmeden geçirmesini ve normal hayatını devam ettirmesini sağlamaktır.Koruyucu aile çocuklara, öz ailesi, okulu ve çevresiyle iliĢkilerini devam ettirmelerini sağlayarak yardımcı olur. Böylece koruyucu aileler sadece çocuğa yardım etmekle kalmayıp, desteğe gereksinimi olan güç durumdaki aileye de yardım etmiĢ olmaktadırlar.Hastalık, ayrılık veya ekonomik kriz yaĢayan, çok küçük bir evde oturan veya ailesinden destek alamayan kiĢiler, çocukları ile birlikte yasarken müĢkül durumda kalabilirler. Bu nedenler yüzünden, yaĢanan krizlere çözüm bulmak için çoğunlukla dıĢarıdan yardım alınır. Çocuk, gençlik ve aile bölümü, gezici hizmetlerle ailelere destek ve yardım sağlamaktadır. Gençlik Dairesi çocuk ve ailenin birlikte yaĢamlarını kolaylaĢtırabilmek amacıyla aileye danıĢma ve bilgilendirme hizmeti verir. Ancak bu hizmet çocukların sağlıklı bir ortamda yetiĢme ve geliĢmeleri için yeterli gelmezse, ve bu durum çocuklar açısından tehlike teĢkil ediyorsa, çocuk aileden alınır. Böylesi durumlarda Aile Mahkemesine baĢvurulur. Çocuk baskı, ihmal, ilgisizlik, eğitimine özen gösterilmemesi gibi durumları yaĢamıĢ ve yaĢıyor olabilir. Çocuk yaĢına ve kiĢisel ihtiyaçlarına göre, koruyucu bir ailenin ya da koruyucu kiĢinin bakımı altına alınır. Kendisine sağlıklı bir ortamda, olumlu kazanımlar elde etmesi sağlanır. Koruyucu Aile ġekilleri Nelerdir? Süresiz koruyucu bakım Ģekli Burada çocuğa yeni bir yaĢam ortamı ve kendisini rahat hissedeceği bir ev ortamı sunulur. Çocuk sizin yardımınızla zorlukları çözmeye ve olumlu kazanımlar elde etmeye baĢlar. Duruma göre çocuk tekrar ailesinin yanına dönebilir. Ya da sürekli sizin yanınızda kalabilir. Süreli koruyucu bakım Ģekli Çocuk ailesine, tüm sorunlara rağmen düĢkündür ancak ailede çözülmesi gereken sorunlar vardır. Bu süreç içinde çocuğun kiĢiliği, eğitimi ve sağlığı için sizin sunacağınız sağlıklı, uyumlu ortama ihtiyacı vardır. Çocuğun yararı için ailesi ile iliĢki kurabilmelisiniz. 24 Kısa süreli bakım Ģekli Aile, anne veya baba belirli bir süre çocuğa bakacak durumda değillerse, örneğin hastanede tedavi altında iseler, bu süre için siz çocuğun bakımını üstlenip, ailesi ve varsa kardeĢleri ile aralarındaki iletiĢimi sağlamalısınız. Uzman koruyucu aile Bu alana, çocukları ile kriz yasayan fakat çözemeyen ailelerin çocukları girer. Aile için, ya da sadece anne veya baba için geleceğe dair yeni bir bakıĢ açısı ile planlama yapılmalıdır. Bu konuda sizin de katkıda bulunmanız gerekir. Çoğunlukla mahkeme, bilirkiĢi ve tanı koyma yetkisi olan birimler gibi dıĢ kurumlara baĢvurulur. Bu bakım çeĢidinin zamanı sınırlıdır. Böyle bir bakımı üstlenen kiĢi, uzman kiĢi olup mesleki bilgi ve tecrübeye sahip olmalıdır. Nasıl Koruyucu Aile Olunur? Koruyucu Aile olmak için baĢvurular Genclik Dairesine yapılmaktadır. Koruyucu Aile olmak için baĢvuruda bulunan kiĢilerin belirli Ģartları yerine getirmesi gerekmektedir. BaĢvuru sürecinde sağlık dairesi tarafından bir hekim muayenesi ve bir mülakat yapılır. Savcılıktan alınması gereken belgede siciliniz temiz olmalıdır. Geliriniz geçiminizi karĢılamalıdır. Gençlik dairesinin çocuk, gençlik ve aile bölümü ile birlikte çalıĢmak istiyor ve farklı kiĢilerle rahatlıkla iletiĢim kurabiliyor olması gerekiyor. Kendi durumunuzun bilincinde olup, değerlendirmesini yapıp sınırlarınızı belirlemelisiniz, aynı zamanda baĢkalarının da sınırlarını kabullenebilmelisiniz. Ayrıca diğer aile bireylerinin de, baĢka bir çocuğun bakımını üstlenme durumunu, olumlu görmeleri gerekmektedir. Çocuğun koruma, bakım ve eğitimini üstlenen esas kiĢi Almanca konuĢmalıdır. Bakımın çeĢidine göre çocuğun sağlıklı geliĢmesi ve kuvvetlenmesi için bir bağ kurulması veya acil bir durumdan dolayı krize girilmiĢ bir ortamda çocuğa yardımcı olup onu yalnız bırakmamak, bu süreçten geçerken onun yanında olmak gerekir. Ayrıca evde huzurlu bir aile ortamının bulunması ve evin fiziki koĢullarının yeterli olması gerekmektedir. Bu Ģartları karĢılayan koruyucu aile adayları Gençlik Dairesi 25 tarafından düzenlenen, çocuk eğitimi uzmanlarının (Psikolog, Pedagog, Sosyal Hizmet Uzmani) verdiği eğitim programlarını tamamlayarak alacakları egitim ile koruyucu aile olabilmektedir. Yanlarına çocuk verilen koruyucu ailelerin önemli bir sorumluluğu da çocuk ile gerçek anne ve babasının düzenli aralıklarla görüĢmesini sağlamaktır. Bu görüĢmeler bazı durumlarda uzman pedagogların katılımıyla gerçekleĢtirilmektedir. Genel olarak evli, evli olmayan çiftler ve yalnız yaĢayan kiĢiler koruyucu aile olabilirler. Koruyucu aile olmak isteyenle kiĢilerin kendi çocuklarının olup olmaması önemli değildir. Evli çiftlerden birinin anne veya baba rolünü üstelenmesi koruyucu aile olma koĢullarını kolaylaĢtırmaktadır. Anne ve babadan birinin sürekli olarak çocuğun eğitimi, geliĢmesi ve diğer gereksinimlerini yerine getirmesi gerekiyor. Koruyucu aile olmak isteyen kiĢilerin çocuklarla beraber yasamayı bir zevk olarak algılaması ve kabul etmesi ve severek yapması gerekmektedir. Gençlik Dairesi (Jugendamt) koruyucu aile olmak isteyen kiĢilerin, verecekleri bilgileri, bilgi koruma kanununa göre değerlendiriler ve üçüncü kiĢilere verme yetkisi yoktur. Koruyucu Ailelelere Sağlanan Olanaklar - Ön hazırlık için bilgilendirme, baĢvuru süreci ve seminerler, - Çocukla yaĢanacak bu süreç içinde danıĢma hizmeti, seminerler ve çalıĢma grupları ile aileye refakat, - Gerek duyulduğunda yardım planlaması ve süpervizyon, - Çocuğun geçiminin garanti altına alınması için bakım parası, - Koruyucu aileye hizmetinizin takdiri olan bir meblağ, - Asıl bakıcı için kaza sigortası, - YaĢlılık sigortası için parasal katılım, - Koruma altına alınan çocuk, koruyucu ailenin sağlık sigortasından yararlanır. Koruyucu aileye ödenen aylık bakım ücretleri Almanya‟da koruyucu ailelere baktıkları her çocuk için yeterli bakım ücreti ödenir. 26 Çocuğun YaĢı Çocuk için ödenen aylık ücret 0 ile 6 YaĢ Arası Çocuklar Ġçin 630 Euro 7 ile 13 YaĢ Arası Çocuklar Ġçin 693 Euro 14 ile 17 YaĢ Arası Çocuklar 799 Euro Ġçin 18 YaĢindan Yukari Çocuklar 799 Euro Ġçin Her çocuk için öngürülen bakım ücreti gençlik dairesi tarafından doğrudan koruyucu aileye ödenir. KORUYUCU AĠLE BAKIMININ SONA ERDĠRĠLME NEDENLERĠ Koruyucu ailenin yükümlülüklerini yerine getirmemesi, çocukla koruyucu aile arasındaki uyumsuzluğun yapılan çalıĢmalara rağmen giderilememesi, koruyucu ailenin çocuğa istenilen Ģekilde bakmadığının belirlenmesi ve koruyucu aileye yerleĢtirilme nedeninin ortadan kalkması, koruyucu ailenin herhangi bir nedenle koruyucu aile olmaktan vazgeçmesi durumlarında görevli sosyal pedagogların hazırlayacağı sosyal inceleme raporu ile ailenin koruyucu aile sözleĢmesi iptal edilerek çocuk aileden geri alınmaktadır. Sonuç Almanya‟da koruyucu aile sistemi çok geliĢmiĢtir. Devlet koruyucu aile sistemin sivil toplum kuruluĢları ile ortak çalıĢarak geliĢtirmiĢtir ve bu Ģekilde devam ettirmektedir. 27 Cansu Varol Ankara Ünv. Sağlık Bilimleri Fak. Sosyal Hizmet Böl. Koruyucu Ailede YetiĢkinliğe GeçiĢ: Bir TartıĢma GiriĢ Çocukluk ve ergenlik dönemleri aile, sevgi, bakım, yakınlık, güven ve bunlarla iliĢkili diğer faktörlerin tüm yaĢamı etkileyecek derecede büyük rol oynadığı süreçlerdir. Ġdeal olarak özellikle bu süreçlerde çocukların kendi aileleriyle birlikte olmaları gerekmekte, bu BirleĢmiĢ Milletler çocuk hakları sözleĢmesinde bir hak olarak ifade edilmektedir (UNICEF, 2004). Ancak, çocukların kendi ileleri içerisinde yeterli bakımı alamadıkları ya da istismara uğradıkları durumlarda, devletin koruyucu rolü ön plana çıkar ve farklı bakım seçenekleri gündeme gelir (UNICEF, 2004). 28 Bunlar arasında temel olarak kurum bakımı, koruyucu aile bakımı ve evlat edinme sayılabilir. Koruyucu aile bakımı, kurum bakımı ve evlat edinme arasında bir ara bakım modeli gibidir. Resmi olarak Türkiye‟de koruyucu aile olmak süreç ve gereklilikler açısından bir çocuğu evlat edinmekten çok daha kolaydır. Bunun yanında, koruyucu ailelere devlet tarafından çocuğun ihtiyaçlarını karĢılamak üzere maddi bir yardım sağlanır. Ayrıca koruyucu aile bakımındaki çocuklar halen devletin sorumluluğundadır ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu vasıtasıyla sosyal sigorta, eğitim ve iĢ bulma desteklerinden faydalanırlar. Koruyucu ailelikte çocuklar koruyucu aileleriyle birlikte yaĢarlar ancak yasal olarak bu ailenin bir üyesi olmadan aile korumasından faydalanır, aile ortamında yaĢama imkânı bulurlar. Koruyucu ailelik sisteminin, nasıl uygulanması gerektiği, bunun profesyonel bir hizmet olup olmaması konusunda pek çok tartıĢma vardır. Ancak bu çalıĢma bu tartıĢmalara girmekten ziyade, koruyucu ailede yetiĢmenin, bu ailelerle yaĢayan çocukların hayatında ne gibi değiĢimler yarattığını/yaratabildiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu çalıĢmanın amacı, korucuyu ailede yetiĢmiĢ gençlerin, koruyucu ailelikle ilgili algılarını ve deneyimlerini ortaya koymaktır. Bu konudaki bir çok çalıĢma, farklı bakım ortamlarının yarattığı sonuçları ortaya koymakta ve karĢılaĢtırmaktadır. Koruyucu ailede yetiĢmiĢ bireyleri etkileyen hissedilen güven ve istikrar/tutarlılık gibi faktörleri analiz eden pek çok çalıĢma da vardır. KiĢilerarası Kabul – red bir kiĢinin hayatında önemli faktörler olsa da, koruyucu ailede yetiĢmiĢ gençlerin deneyimlerini kiĢilerarası Kabul – red çerçevesinden inceleyen bir çalıĢmaya rastlanmamıĢtır. Ancak PARTeorisi, kiĢilerin kouyucu ailelik deneyimlerini, ve bu deneyimin yarattığı sonuçları anlamamıza ve açıklamamaza yarayacak temel bir çerçeve sunabilir. Bu makalede, hem var olan literatürden hem de PARTeorisinden faydalanarak koruyucu ailede yetiĢmiĢ gençlerin deneyimlerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Ġkinci bölümde, Türkiye‟deki çocuk koruma politikası hakkında kabaca bilgi verilecek, bu konuyla ilgili bazı rakamlar 29 sunulacaktır. Üçüncü bölümde çalıĢmanın metodundan, örnekleminden ve yetersizliklerinden bahsedilecektir. Üç alt bölümden oluĢan üçünkü bölümde ise araĢtırmaya odaklanılacak ve görüĢmecilerin anlatıları üzerinden literature ıĢığında bir tartıĢma yapılacaktır. 1. AraĢtırma Yöntemi ve Örneklem Bu çalıĢma koruyucu ailede yetiĢmiĢ gençlerin deneyimlerine dair çok genel bir resim çizmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla uzun süredir koruyu aile bakımında yaĢayan 8 genç ile açık uçlu derinlemesine görüĢmeler yaptık. Türkiye‟de bu gençlerin iletiĢim bilgilerine SHÇEK yoluyla eriĢmek bürokratik süreçleri gerektirdiği için ve zaman kısıtlamamıĢ dolayısıyla bu gençlere sivil ağlar üzerinden ulaĢmayı denedik, ve Denizli Koruyucu Aile Derneği ile iletiĢime geçtik. Yaptığımız internet taramasında bu örgüt Türkiye‟de bu alanda aktif olarak çalıĢan ve internet üzerinden etkinliklerine dair bilgilere eriĢilebilen tek örgüt olarak karĢımıza çıktı ve ilk aĢamada gençlerle iletiĢim kurmamızda aracı rolünü üstlendi. Telefonla yapılan öngörüĢmelerde görüĢmecilere çalıĢmanın konusu ve amacı hakkında bilgi verilip katılmak isteyip istemeyecekleri soruldu ve öngörüĢme yaptığımız tüm gençler görüĢme yapmayı kabul ettiler. GörüĢmeler en az 20, en çok 65 dakika sürdü. GörüĢmecilerden ikisi erkek, altısı kadındı. Ġkisi lise, dördü üniversite öğrencisi, diğer iki görüĢmeci ise çalıĢıyordu. Koruyucu ailelerinin bulunduğu Ģehirden farklı bir Ģehirde üniversitede okuyan üç görüĢmeci dıĢında diğer görüĢmeciler halen koruyucu aileleriyle yaĢıyorlardı. Farklı Ģehirlerde yaĢayan üniversite öğrencileri de yaz tatillerinde koruyucu aileleriyle birlikte yaĢamaya devam ediyorlardı. Doğal olarak bu çalıĢmanın da pek çok eksik yanları var. Örneklemimiz temsili olamayacak kadar küçük ve görüĢmecilerin coğrafi dağılımı da fazla çeĢitlilik göstermiyor. Diğer yandan görüĢmecilerin yaĢları 25 altıydı dolayısıyla ileri yetiĢkinlik dönemlerine dair veri içermiyor. Ayrıca görüĢmeciler koruyucu aileye 30 verildiklerinde yaĢ olarak oldukça küçük oldukları için kurum bakımına dair deneyimleri ve hatıraları da oldukça kısıtlıydı ve bazı durumlarda iki bakım türü arasında yapılan karĢılaĢtırmalar ilerleyen yaĢlarda kuruma yaptıkları ziyaretler sonucu edindikleri izlenimlerle Ģekillendi. Bu sıkıntıyı aĢmak için koruyucu ailede yetiĢmiĢ bireylerin yanı sıra korumda yetiĢmiĢ bireylerde de görüĢmeler yaparak karĢılaĢtırmalı bir analiz ortaya koymak resmi daha net görmemizi sağlayacaktır. Buy eksikliklere rağmen yapılan görüĢmeler koruyucu ailede yetiĢmiĢ bireylerin deneyimlerine dair bir fikir vermekte ve bazı ortak temalar ortaya çıkmaktadır. 2. Kurum Bakımı & Koruyucu Aile Bakımı: Bulgular ve TartıĢma Bu bölümde literatürle iliĢkili olarak koruyucu ailede yetiĢmiĢ bireylerin yaĢamlarındaki temel süreçler tartıĢılacaktır. Ġlk olarak bireylerin biyolojik ailelerine ve redde iliĢkin deneyimlerine odaklanılacaktır. Ġkinci bölümde, görüĢmecilerin deneyimlerinden yola çıkarak kurum bakımı ortaya konmaya ve kurum bakımı gerçekten etkili bir bakım alternatifi olabilir mi sorusu cevaplanmaya çalıĢılacaktır. Üçüncü bölümde görüĢmecilerin koruyucu aile bakımına iliĢkin deneyimlerine odaklanılacak ve yalnızca koruyucu ailede yetiĢmenin getirdiği sonuçlar değil bu sonuçları doğuran etmenlere de değinilmeye çalıĢılacaktır. 4.1 Biyolojik Aileye ĠliĢkin Deneyimler ve Red Ebeveyn Kabul Red kuramına gore kabul ve red bir süreç gibi kabul edilir. Diğer bir değiĢle kabul ve red bir tür sıcaklık boyutu/düzlemi üzerinde düĢünülebilir ve “ebeveynlerin kendi duygularını ifade etmek için kullandıkları fiziksel, sözel ve sembolik davranıĢlar” ile belirlenir (Rohner, et al, 2009, 5). Ebeveyn Kabulü, çocukların deneyimledikleri sıcaklık, duygusal yakınlık, bakım, rahatlık, ilgi, destek ve sevgiye göre belirlenirken, red “bu duygu ve davranıĢların yokluğu ya da geri çekilmesi, ve fiziksel ve psikolojik olarak zarar verici davranıĢların ve duygulanımların varlığı” ile tanımlanır (Rohner, et al, 2009, 5). Kabul ile iliĢkilendirilen davranıĢlar, öpücük, kucaklama, sarılma, övgü, kompli- 31 man, ve kiĢiye ya da kiĢi ile ilgili güzel sözler söylemektir. Ancak ebeveynler kayıtsızlık/soğukluk, düĢmanlık ve ilgisizlik duyguları içerisindeler ise, çok büyük ihtimalle duygusal yakınlık/sevgi‟den yoksun (dolayısıyla duygusal yakınlıkla iliĢkili öpücük, kucaklama, övgü, iyi sözler söyleme gibi davranıĢların yokluğu), agresif (vurma, çimdikleme, sövme, alaycılık, ve kiĢiye düĢüncesiz ve acımasız sözler söyleme), ya da ihmalkar (ebeveynin fiziksel ya da psikolojik olarak eriĢilebilir olmaması, çocuğun ihtiyaçlarına dikkat sarfetmeme) olacaklardır. Bu duygular ve davranıĢlar ebeveyn reddine iĢaret etmektedir (Rohner, et al, 2009). Ebeveyn Kabul-Red kuramının önemli yanlarından biri, bize kabul ve reddi kiĢinin algıları, algıladığı deneyimler üzerinden çalıĢma imkanı vermesidir. Böylece tarafsız gözlemci rolünün getirdiği bazı kısıtlamalardan azade olmamızı ve kabul ile reddin her bireyin kendi algılarına göre tanımlanabilmesi imkanını yaratarak kültürel farklılıkları da dikkate almamızı sağlamaktadır. (Rohner, et al, 2009). Ancak koruyucu aile bakımı literatüründe kabul ve red kiĢilerin deneyimlerini Ģekillendiren kendine has faktörler olarak ele alınmamıĢ, bunun yerine kabul ve reddin bazı öğeleri/bileĢenleri farklı analizlerde yer almıĢtır. Ancak bir bütün olarak bu kuram, koruyucu ailede yetiĢen bireylerin deneyimlerini anlamada çok kullanıĢlı bir çerçeve sunmaktadır. Yaptığımız görüĢmelerde görüĢmeciler biyolojik ailelerini ve hatta diğer akrabalarını hem fiziksel hem de psikolojik olarak eriĢilemez olduklarını, diğer bir deyiĢle ihmalkâr olduklarını dile getirmiĢlerdir. Çoğu görüĢmeci kurum bakımına ya da koruyucu aileye verildiklerinde çok küçük olduklarını ve kurumda kalma sürelerinin çok kısa olduğunu dile getirdi. GörüĢmecilerden üçü koruyucu aileye verildiklerinde 8-9 yaĢlarında olduklarını söyledi. Bu kiĢilerden yalnızca biri kurumda 3 sene kalmıĢtı. Biri hiç kurumda kalmadan doğrudan aileye verilmiĢ, bir diğeri ise yalnızca 1 ay kurumda kalmıĢ. Diğer üç görüĢmeci kuruma verildiklerinde 4-5 yaĢlarında olduklarını ve yaklaĢık 1 yıl kadar kurumda kaldıklarını dile getirdiler. Diğer iki görüĢmeci kuruma 1-2 32 yaĢlarında veriĢmiĢ ve oldukça kısa süre kurumda kalmıĢlardı. Özetle, örneklemimiz içerisinde koruyucu aileye verilmede en büyük yaĢ 8-9 yaĢtı ve kurumda kalma süresinin ise kurumda 18 yaĢına kadar kalan kiĢiler düĢünüldüğünde görece düĢük olduğu söylenebilir. Bazı görüĢmeciler ailelerin genellikle küçük çocukları ya da bebekleri almayı tercih ettiklerini çünkü ailelerin kurumda uzun süre kalmıĢ bir çocuğu alma durumunda davranıĢlar ve alıĢkanlıklar değiĢmeye baĢladığından sorun yaĢayacaklarını düĢündüklerini dile getirdiler. Tüm görüĢmecilerin ya anneleri ya da babaları ile bir bağlantıları vardı, ve biyolojik ailelerine yönelik tutumları çeĢitlilik gösterse de çoğunluğu biyolojik ailelerine yakın değildi. Sadece bir görüĢmeci konuĢmak konusunda biraz tereddüt etti ve ailesi ile kendi yaĢamından fazla bahsetmedi. Sadece bu görüĢmeci babasının ailesini sıklıkla gördüğünü dile getirdi. Diğer görüĢmeciler, özellikle 5 görüĢmeci görüĢmeler sırasında neredeyse hiç tereddüt yaĢamadılar. GörüĢmecilerden üçü halen biyolojik anneleriyle görüĢtüklerini ancak babalarıyla hiçbir bağlarının olmadığını dile gitirdiler. Ġki görüĢmecinin babaları vefat etmiĢti ve anneleriyle de çok nadiren görüĢüyorlardı. Diğer bir görüĢmeci babasıyla hiçbir bağının olmadığını, arada sırada annesi ile görüĢtüğünü dile getirdi. Özetle görüĢmecilerin ya anne ya da babalarıyla bir bağlantıları vardı. GörüĢme sırasında biyolojik ailesiyle yaĢamamaktan ötürü üzgün olduğunu belirten tek bir görüĢmeci oldu. Diğer görüĢmecilerin durumlarıyla ilgili herhangi bir üzüntüleri yoktu. Kurum bakımına bırakılmalarında bir gerekçe olup olmamasının görüĢmeciler açısından bir önemi yoktu. Her ne kadar ilerleyen zamanlarda biyolojik ailelerinin kendilerine bakacak imkânlardan yoksun olduklarına dair anlatılar dinlemiĢ/duymuĢ olsalar da, görüĢmeciler bu durumun kendileri açısından bir fark yaratmadığını ve red yaĢantılarını değiĢtirmediğini, hangi sebeple olursa olsun reddedildiklerini hissettiklerini dile getirdiler. GörüĢmeciler biyolojik ailelerine karĢı çok olumlu duygular beslemiyorlardı ve hatta bazı durumlarda karĢı-red vardı (Rohner et. al, 2009). Örnek olarak bir görüĢmeci durumu Ģöyle değerlendirdi: 33 “my mother should not have done this, in the end only a child, how can one leave her daughter.” Bir diğer görüĢmeci: “Affedemem (baba tarafından akrabalarını kastederek) hani çünkü durumları vardı, bizi yetiştirebilecek maddi manevi güçleri vardı. Ama cahilliğin de verdiği baz şeyler var tabi onlarda. Gerçi cahillikle hiç alakası yok, sonuçta akraba, insan kendi çocuğu gibi yetiştirebilirdi. Ortada bırakmayabilirdi, ama şu an yapılabilecek bir şey yok. Görüşmek istemiyorum kesinlikle onlarla.” Annesini hiç görmemiĢ diğer bir görüĢmeci: “Ben mesela şimdi babama gideceğim buradan sonra. Ama pek sevmiyorum çünkü o içimdeki nefreti atamadım. Hala suçluyorum onları. Hala suçluyorum. Bir türlü affedemedim. Babam bir derece, babamı bir derece affettim ama anneyi ı-ıh, hiçbir zaman da affetmeyeceğim... Aslında baba da terk eden, hani onun bir süre bakması, sonra mecburiyetten bırakması bana hiç mantıklı gelmiyor. Çünkü aile çok kalabalık.. birileri sahip çıkabilirdi” Kurumda üç yıl kalmıĢ ve 8-9 yaĢlarında koruyucu aileye verilmiĢ diğer bir görüĢmeci annesini yalnızca bir yabancı olarak gördüğünü dile getirdi: “Annem var, babam hayatta değil, ona karşı da pek bir şey hissetmiyorum. Anne bile diyesim gelmiyor ama mecburiyetten artık çıkan bir laf o da. Hani bilmiyorum içimde ona karşı bir his yok, ne nefret ne sevgi, hiçbirşey yok. Yani herhangi bir insan. Öyle fazla samimi olmadığım, tanımadığım bir insan.” Diğer iki görüĢmeci kuruma verildiklerinde çok küçük olduklarını ve o zamanki hislerini hatırlamadıklarını söylediler. Bu 34 görüĢmecilerden birisi annesini ya da babasını suçlamadığını çünkü bunun sadece herkesi “sinir stress sahibi yaptığını” ve durumun buna değmeyeceğini dile getirdi. Aynı görüĢmeci babasını hiç görmediğini annesini ise durumuyla ilgili suçlamadığını çünkü annesinin gerçekten gerekli imkanlardan yoksun olduğunu ancak büyük anne-babasını görmediğini ve görmek istemediğini çünkü onların kendisiyle gerçekten ilgilenmediklerini söyledi. Alıntılarda görüldüğü gibi, her görüĢmecinin ebeveynleri ya da akrabaları tarafından reddedilme hikayesi vardı ve bu kiĢiler öncelikle fiziksel olarak ulaĢılabilir değillerdi. Dolayısıyla bu kiĢilerden ilgi/Ģevkat görme imkanları zaten yoktu. Dolayısıyla doğal olarak biyolojik aileleri tarafından yetiĢtirilmeyi bekledikleri ve bunun gerçekleĢmemesinin hem aileleriyle hem de diğer akrabalarıyla olan iliĢkilerini etkilediği görülmektedir. Ebeveyn kabul red kuramının kiĢilik alt-kuramına göre “yetiĢkinliklerin duygusal güvenlik ve iyilik hisleri yetiĢkin bağlanma figürleriyle olan iliĢkinin algılanan niteliğine bağlı olma eğilimindedir” (Rohner et. al, 2009: 8). Bununla iliĢkili olarak, kiĢilerin kendileri için önemli olan diğer kiĢilere iliĢkin kabul ya da red yaĢantıları ileriki yetiĢkinlik dönemlerinde kiĢiliği ve psikolojik uyumu etkileyen faktörlerdir (Rohner et. al, 2009). Türkiye‟de yetiĢkinlerle yapılan çalıĢmalarda, çocuklukta algılanan ebeveyn kabul/reddinin, yetiĢkinlikte eĢler arası kabul ile iliĢkili olduğu bulunmuĢtur (Varan, 2005; Varan et. al 2008). Ayrıca ebeveyn kabul-reddi yetiĢkinlerin psikolojik uyumlarıyla da iliĢkilidir (Varan et. al, 2008). Aynı çalıĢmaya göre “erkeklerin psikolojik uyumundaki varyansın yaklaĢık olarak %22‟si, kadınlar için ise yaklaĢık %18‟i, algılanan ebeveyn kabulü, hatırlanan anne kabulü, ve hatırlanan baba kabulü bileĢimiyle açıklanabilmektedir” (Varan et. al 2008: 54). Dolayısıyla ebeveyn kabul ve reddi hem eĢ kabul/reddi hem de psikolojik uyum açısından önemlidir. Ebeveyn Kabul Red kuramına göre reddedilmiĢ bireyler büyük oranda endiĢeli, güvensiz, saldırgan, agresif, öz-saygıları zedelenmiĢ, kendilerini değersiz gören, günlük iĢleri yapabilecek ve 35 ihtiyaçlarını karĢılayabilecek yetkinlikten yoksun olduklarını düĢünen, olumsuz dünya görüĢüne sahip, dünyayı güvenilmez, düĢmanca, tehdit edici ve tehlikeli gören kiĢilerdir (Rohner et. al, 2009). Ek olarak “pek çok reddedilmiĢ kiĢi, kendilerini daha fazla reddin getireceği zarardan koruma çabasıyla duygusal olarak içlerine kapanırlar” (Rohner et. al, 2009: 10). GörüĢmecilerin anlatılarında, kurum bakımına dair yaĢantılarını hatırlamaya çalıĢtıklarında reddin beklenen sonuçlarının iĢaretleri görülmektedir. Kurum bakımına dair yaĢantılarla ilgili olarak insanlara güven duymama genel bir eğilim olarak ortaya çıktı ve görüĢmeciler aileyi güven ile iliĢkilendirdi. Ebeveyn kabul red kuramının baĢa çıkma alt kuramı çocukların ebeveyn reddi ile baĢa çıkma yetkinliklerinin, çocuğun bakımı üstlenen ve çocuğa sıcaklık ve ilgi ile yaklaĢan alternartif bir kiĢinin varlığı ile geliĢtiği hipotezini dile getirmektedir. Bundan sonraki bölüm görüĢmecilerin kurum bakımıyla ilgili yaĢantı ve görüĢlerine odaklanmaktadır. 4.2 Kurum Bakımı: “Kabul” yaĢantısı veren bir bakım modeli olabilir mi? Kurum bakımının çocuklar için uygun bakım modeli olup olmadığı, ya da nasıl Ģekillendirilebileceği konusunda tartıĢmalar vardır. GeliĢmiĢ ülkelerde pek çok alternatif bakım modelleri geliĢtirilmiĢ ve kurum bakımının belli bazı dezavantajları olduğu dile getirilmeye baĢlanmıĢtır. Gökçearslan-Çiftçi (2009) yakın zamanda yazdığı makalede Türkiye‟de temel bakım modelinin halen kurum bakımı olduğunu ifade etmektedir. Kurum bakımının çocuklar için uygun olmadığı çünkü Türkiye‟deki kurumlarda, bakım hizmeti veren personelin yeterli olmaması ve bundan ötürü çocukların aidiyet ve bağlanma duygularının yeterince geliĢememesi sebebiyle kurum bakımının uygun bir model olmadığı söylenmektedir (Gökçearslan-Çiftçi, 2009). Cashmore and Paxman (2006) istikrarın, güvende hissetmenin ve sosyal destek seviyesinin diğer sonuçları öngörmede önemli olduğunu söylemektedir. Hissedilen güvenin olumlu sonuçlara yol açan en önemli faktörlerden olduğu dile getirilmektedir. Ġstikrar “çocukların kök sal- 36 masını sağlarken”, “gençler için en önemli faktörler, çocuklukta deneyimlenen istikrar, hissedilen güven ve anlamlı ve güven verici iliĢkilerin geliĢmesidir” (Cashmore & Paxman, 2006: 238). Bu çalıĢmaya göre en önemli noktalardan biri istikrarı hissedilen güvene dönüĢtürebilmektir. Bu da “iliĢkilerin devamlılığı, kabul ve bu gençlerin günlük yaĢamlarının normal seyri” ile baĢarılabilir (Cashmore & Paxman, 2006: 239). Bunların kurum bakımında baĢarılıp baĢarılamayacağı sorusu, ideal bakım modelinin, herhangi bir ihmal ve istismar olmadığı sürece aile bakımı olduğu, ve aile bakımının devletler tarafından da desteklenmesi gerektiği argümanları ile cevaplanmaktadır (Gökçearslan-Çiftçi, 2009; UNICEF, 2004). Kendi aileleri dıĢındaki bakım ortamlarında yetiĢmenin bazı olumsuz taraflarını ortaya koyan çalıĢmalar vardır. Reilly (2003)‟nin iz aile bakımı dıĢında yetiĢmiĢ yetiĢkinlerle ABD‟de yaptığı çalıĢma bu yetiĢkinlerin, ekonomik sıkıntılar yaĢadığını ve yaĢam düzenlerinin değiĢken olduğunu ortaya koymakta, %55‟inin sağlık hizmetlerine eriĢimi olmadığını, %45‟inin ise yasalarla muhalefete düĢtüğünü göstermektedir. Aynı yazar bakım sürecinde değiĢiklikler olmasının da bazı istenmeyen sonuçlar doğurduğunu söylemektedir. Kanada‟da yapılan diğer bir çalıĢma bakım altındaki çocukların, kendi aileleriyle olan çocuklara kıyasla ciddi dezavantalar yaĢadıklarını söylemektedir. Buna ek olarak bakım altındaki çocuklarda dikkatsizlik, duygusal bozukluklar, anksiyete ve malvarlığa karĢı suçlar gibi olumsuz davranıĢların anlamlı olarak daha sık görülmektedir (Flynn & Biro, 1998). Boylamasına yöntemle yapılan geniĢ kapsamlı bir çalıĢma olan Midwest çalıĢmasına dayanan bir diğer çalıĢma da benzer sonuçlar vermektedir (Courtney and Dworsky, 2006). Bakım altında yetiĢen çocukların ciddi eğitim sıkıntıları yaĢadıkları ve onlara güvenlik sağlamayan iĢlerde çalıĢtıkları dile getirilmektedir. Bu örneklemin üçte biri psikolojik sorunlar ve bağımlılık sorunları (alkol ve madde kullanımı) yaĢamakta; 18 yaĢından sonra da bakım altında kalmanın bu gençlerin ekonomik sıkıntı yaĢama ve kanunla muhalefete düĢme riskini azaltarak görece avantajlar sağladığı dile getirilmektedir (Courtney and Dworsky, 2006). Bu çalıĢmalarla ilgili 37 sorun bakım altında olmak kavramının hem, kurum bakımını, hem grup evlerini, hem koruyucu aileliği hem de evlat edinmeyi içermesidir. Bu bahsedilen çalıĢmalar farklı bakım türlerini ayırd etmeden genel sonuçlar vermektedir. Ancak Türkiye‟de kurum bakımı ve koruyucu aile bakımı oldukça farklı bakım sistemleri anlamına gelmektedir. GörüĢmecilerin kurum bakımıyla ilgili yaĢantıları, deneyimleri ve gözlemleri kurum bakımında yaĢamanın getirdiği sonuçlar ile ilgili olmasa da kurum bu sonuçlara sebep olacak faktörler açısından literatürle bazı paralellikler çizmemize olanak tanımaktadır. Genel olarak görüĢmecilerin kurum bakımıyla ilgili olarak hoĢ olmayan anıları vardır. Kurumda az da olsa kalmıĢ ve kurumdaki yaĢantılarını hatırlayan görüĢmecilerden hiçbiri kurum bakımına dair olumlu ifadelerde bulunmamıĢtır. Kurumdaki yaĢantılarını hatırlayanlar sıklıkla kurum içerisinde bir tür Ģiddete ve kötülemeye maruz kalduklarını dile getirdiler. Her ne kadar kurumda herkese dair olumsuz görüĢ belirtmenin mümkün olmadığı dile getirilse de, genel görüĢlerinin olumsuz olduğunu söylemek mümkün. “Bir hiyerarşik düzen var, büyük küçüğü eziyor, öyle bir şey var. Oğlan kardeşim, yani şu an hala psikolojik sorunları devam ediyor orada yaşadıklarından kaynaklanan… kardeşim çok dayak yediğini söyledi, çok hakaret işittiğini söyledi. … her şey böyle kuralla, en ufak bir kurala uymadığın zaman cezalandırma sistemi.” “Biz uyumuyoruz diye hani böyle şiddet görüyorduk… tokat, sarsma… en büyük sorun uyumamamızdı, ve bir de şey, yıkama faslı çok kötüydü.. bizi yıkamaları sinir çıkartması” 1-2 yaĢlarında kurumda çok kısa süre kalmıĢ görüĢmeci Ģunları dile getirdi: “Ben 1 ay orada kalmışım, ama o 1 ay içinde... ben yara bere içinde olmuşum, işte bitlenmişim, yaralar çıkmış… Bakımsızlıktan… Sonuçta çok çocuk olduğundan dolayı ilgilenemiyorlar. Zaten yanılmıyorsam bir odada nerden baksan bir 15- 38 20 tane bebek kalıyor. E bir bebekte bir sorun varsa, dışarıdan geliyorsa, ya da onda bir hastalık varsa muhakkak o yirmi tane bebeğe de bulaşıyor. O bakımsızlıktan...” Kurumda olumsuz bazı tavırlara maruz kalmak kurumla ilgili anlatılan tek problem değildi. Bakımdan ayrılan genç yetiĢkinlerin dezavantajlı konumda olduklarını dile getiren literatürle (Courtney and Dworsky, 2006; Flynn & Biro, 1998; Reilly, 2003) paralel olarak bizim örneklemimizde de görüĢmecilerden ikisi doğrudan kurumda kalmıĢ olsalardı asla eğitimlerine devam etmeyeceklerini dile getirdiler. Ve hemen her görüĢmeci koruyucu ailede yetiĢmiĢ olmanın eğitimlerine devan etmelerindeki rolüne açıkça değindiler. “Ben ailede olmasaydım, kesinlikle ve kesinlikle okumazdım. Kesinlikle ve kesinlikle. Bu kadar üstüne basa basa söylüyorum, asla ve asla okumazdım. Yurttaki o rahatlığa, o umursamazlığa alışsaydım, kimsenin benimle ilgilenmediği durumlara alışsaydım hiçbir şekilde okumazdım. Ama ailede öyle bir şeyin olmayacağını annem gösterdi” ĠĢe girme konusunda, SHÇEK bakımı altında yetiĢmiĢ çocuklara devlet kurumlarında kadrolar açıldığı bilinmektedir. GörüĢme yaptığımız kiĢilerden çalıĢan ikisi bu Ģekilde iĢe yerleĢtirildiklerini dile getirdiler. Hiçbir görüĢmeci kurum olarak SHÇEK bünyesinde olmaktan Ģikatyetçi değildi, ve sağlık, iĢ bulma ve/veya nakdi yardım konusunda kurumdan destek almaktaydılar. Ancak bakım ortamı ve bazı çalıĢanlara yönelik eĢeĢtiriler vardı. Kurum bakımı bu kiĢilere, önemsendiklerini ve değerli olduklarını hissettiren bir ortam sağlayamıyor. GörüĢmecilerden birisi kurumdaki çalıĢanların çok sık değiĢtiğini ve yeni gelen çalıĢanların çocuklar hakkında fazla bilgi sahibi olmadıklarından yanlıĢ kararlar verebildiklerini dile getirdi. Kurumda çok fazla sayıda çocuk ve çocukların anne baba dediği az sayıda çalıĢan olduğu için (KarataĢ, Gökçearslan-Çiftçi, 2009) çocukların aldığı sevgi, yakınlık ve bakım düĢük seviyede kalmakta, çocuklar kendileriy- 39 le ilgilenildiğini ve güvende olduklarını gerçekten hissedememektedir. GörüĢmecilerden birisi koruyucu aileye geldiğinde (4-5 yaĢlarında) hala renklerin isimlerini bilmediğini ve bunları ailesiyle birlikte öğrendiğini dile getirdi. “O zaman küçük olduğum için bana bir şey öğretilmemiş galiba renkleri falan hiçbir şekilde bilmiyordum. Böyle ayıcıklarla etraftaki sevimli figürlerle öğrettiler bana renkleri. Beyaza mavi dediğim oluyordu kırmızıya siyah dediğim oluyordu böyle. Zamanla onları öğrendim ben. Daha sonra sayıları öğrendim bir sürü şey öğrendim” Diğer bir görüĢmeci okulda 2. Sınıfı bitirmesine rağmen hala okumayı sökemediğini ve ancak koruyucu ailesine geldikten sonra ebeveynlerinin büyük çabalarıyla okumayı söktüğünden bahsetti. ”Okula başlamıştım yeni okula, bende bir de çekingenlik var, hani ilk yeni okuluma gittim, hiç konuşamadım. Düşün 3. Sınıftayım okuma yazmayı bilmiyorum. Yani geldiğim günden beri sürekli üstüme düştüler,bir dediğimi iki yapmadılar. Ben onlarla okumayı öğrendim… Artık her akşam böyle bir annemle çalışırdık, artık heceleye heceleye, kitaptan okumaya başlardık bütün şeyleri, annem yorulduğunda babam geçerdi devreye, babamla başlardık bu sefer okumaya, öyle öyle…” Diğer bir görüĢmeci kurum bakımının olumsuz taraflarını Ģöyle özetledi: Bir kere hani yetiştirme yurdundan çıksaydım eğer orda yaşamıma devam etseydim kesinlikle kendime güvensiz bir çocuk olarak çıkardım ordan, hani saldırgan, işte her şeyin şiddetle çözülebileceğini düşünen, kendine güveni olmayan. Kurum yetiĢmenin aynı zamanda bir tür damgalanma getirdiği de belirtildi. Saçlarının çok kısa kesilmesi, benzer giysiler giymek, 40 okula tek bir servisle bırakılıp aynı servisle alınmak kurumda yetiĢen çocukların çok küçük yaĢlarda damganma ile karĢı karĢıya kalmalarına sebep olmaktadır. “Nerede olursak olalım, hangi okulda okursak olalım, aa bunlar yuva çocukları, her şekilde bizi şey yapıyorlar, etiketliyorlar. Saçlarımızı mesela 3e vuruyorlardı, kıyafetlerimiz aynı yerden çıkmış gibi hepimizin aynı. Bir şekilde bunlar yuva çocukları diye göze çarpıyorduk. Dışlanmışlık vardı mesela, diğer çocuklarla yuva çocukları ayrımı vardı” Özetle görüĢmeciler kurumda yetiĢmenin yetiĢkinlikte ne gibi sonuçlar doğurduğuna dair veri sunmasalar da, kurum bakımı deneyimlerinin pek olumluy olmadığı ve yetiĢkinlikte bazı olumsuz sonuçları tetikleyeceği söylenebilir. Biyolojik aileleri tarafından reddedilme deneyimiyle kurum bakımı altında baĢa çıkmak pek mümkün görünmemektedir çünkü bu ortamda görüĢmecilerin alıntılarında bahsettiği gibi çocuklar sevgi, yakınlık, bağlanma gibi ihtiyaçlarını tam olarak karĢılayamamaktadır. Kurumdaki yaĢantıĢarını hatırlayan görüĢmeciler kuruma yönelik bir aidiyet hissetmediklerini belirttiler. ÇalıĢanların yetersiz sayıda olması, sıklıkla değiĢebilmesi ve bazı olumsuz davranıĢlarda bulunmaları sebebiyle kurumda kabul deneyimini yaĢamak, destek ve ilgi görmek oldukça zor görünmektedir. Bu noktada, görüĢmeciler koruyucu aileye gidiĢlerini bir tür kırılma noktası olarak ifade ettiler. Önceden de belitildiği gibi örnkelemimiz oldukça küçük ve temsili değil ancal yine de bu süreçleri yaĢamıĢ kiĢilerin yaĢantılarıyla ilgili fikir vermektedir. Elbette bu anlatılarda yoğunlukla koruyucu ailenin olumlanması, ya da koruyucu ailelere dair birinci elden ihmal ve istismardan bahsedilmemesi koruyucu ailenin kendiliğinden çocukların geliĢimini olumlu etkileyeceği anlamına gelmeyecektir. Ġkinci ağızdan anlatılan bazı olumsuz örnekler de olmuĢtur. Dolayısıyla konuyla ilgili çok daha kapsamlı bir çalıĢma yapılması yerinde olacaktır. Ancak bu noktada görüĢmecilerin anlatıları üzerinden koruyucu ailelerin belki her örnekte değil ama, potansiyel olarak çocukların hayatında yaratabilecekleri olumlu kırılmaya odaklanmak yerinde olacaktır. 41 4.3 Koruyucu Aile Bakımı ve Kabul Bazı çalıĢmalar diğer bakım alternatiflerine kıyasla koruyucu ailede yetiĢmenin olumlu taraflarını göstermektedir. Koruyucu aileyle, kurumda ya da kendi aileleriyle yaĢayan çocukların davranıĢsal ve duygusal problemlerini karĢılaĢtıran Türkiye‟de yapılmıĢ bir çalıĢmada, kurumda yaĢayan çocukların problem puanları hem koruyucu aileyle hem de kendi aileleriyle yaĢayan çocuklarınkine kıyasla anlamlı olarak yüksek bulunmuĢtur (Üstüner et. al, 2005). Her ne kadar koruyucu aileyle yaĢayan çocukların problem puanları kendi aileleriyle yaĢayanlara kıyasla daha yüksek olsa da iki grup arasında anlamlı bir farklılık yoktur. Problemli davranıĢ (anksiyete/depresyon, sosyal içedönüklük, somatik Ģikayetler, sosyal problemler, dikkat problemleri agresif davranıĢlar vb.) gösterme sıklıklarına bakıldığında da kurumda yaĢayan çoçukların bu davranıĢları diğer iki gruba kıyasla daha sık gösterdikleri bulunmuĢtur. Bu çalıĢma koruyucu aileyle birlikte yaĢayan çocukların tamamen problem davranıĢlarından azade olmamakla birlikte, kurumdaki çocuklarla kıyaslandığında bu davranıĢların kurumda yaĢayan çocuklarda anlamlı olarak daha sık görüldüğünü ortaya koymaktadır. Riggs et. al (2009) da koruyucu aile bakımının önemini vurgulamaktadır. Çocukların aidiyet ve bağlanma deneyimlerine bakıldığında, koruyucu ailedeki çocuklarla kurumda yaĢayan çocuklar arasında anlamlı farklar ortaya çıkmaktadır. Koruyucu aile bakımı aile birliği, aile ritüelleri, aile kimliği, aile iliĢkileri ve aile kültürü yoluyla bir aidiyet duygusu yaratabilmekte ve bu Ģekilde çocukların önceki istismar deneyimlerinden kurtulmalarına yardımcı olabilmektedir (Riggs et. al, 2009). Geenen and Powers (2007) tarafından yapılan bir diğer çalıĢmada da katılımcılar uzun süreli ve Ģefkatli iliĢkilerin geçiĢ dönemlerinde onlar için çok önemli olduğunu dile getirmiĢlerdir. ÇalıĢmaya katılan aileler ve uzmanlar da bu iliĢkilerin genç yetiĢkinlerin öz değerlerine katkı sağladığını dile getirmektedir. Özetle bu çalıĢmalar ailenin ve uzun süreli iliĢkilerin önemini göstermektedir. Aynı zamanda koruyucu aileyle uzun süreli yaĢamanın çocukların okul 42 uyumuna ve biliĢsel geliĢimine olumlu katkı sağladığı dile getirilmektedir (Dumaret et. al, 1997). Bizim örneklemimizde de koruyucu ailelerle yaĢamanın getirdiği kabul deneyimi gençlerin önceki red deneyimleriyle baĢa çıkmalarında önemli bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Literatürde de örneklendiği gibi koruyucu aile bakımında gençler/çocuklar kendi aileleriyle yaĢayan çocuklar düzeyinde olumlu davranıĢlar ve hayat deneyimine eriĢemeseler dahi, koruyucu ailenin yarattığı olumlu etki dikkate değerdir. Öncelikli olarak bizim örneklemimizde gençler için aile ve aidiyet kavramları büyük önem taĢıyordu. Gençler koruyucu ailelerine yönelik aidiyet hissettiklerini ve kendilerini bu ailenin gerçek bir parçası olarak gördüklerini dile getirdiler. Aileye gerçekten değer veriyorlardı vew tüm görüĢmeciler biyolojik ailelerini değil koruyucu ailelerini kendi aileleri olarak gördüklerini dile getirdiler. “Koruyucu ailem benim gerçek ailem… annem, anne yani, tamamen, özden öz” ”hani ailem, hiçbir zaman da düşünmedim, koruyucu annem şöyle böyle, öz annem benim başkası, hiç böyle aklıma getirmedim” Çoğu görüĢmeci kendi günlük yaĢamlarında biyolojik ailekoruyucu aile ayrımını düĢünmediklerini, böyle bir ayrımın akıllarına gelmediğini dile getirdiler. Tüm görüĢmeciler koruyucu ailelerinin kendilerine biyolojik çocuklarıymıĢ gibi davrandıklarını ve hiçbir konuda ayrımcılığa maruz kalmadıklarını söylediler. “Ailenin kattıklarını sayarsak bitmez… Benim öz annem öz babam aklımdan çıktı, bugüne kadar hala şu konu konuşulmasa benim aklıma öz babam gelmez. Bu olaylar gelmez aklıma. Hayatta bana daha üvey olduğumu hissettirmediler. Ben daha üvey çocuğum demedim.” 43 Biyolojik ailelerine geri dönmek isteyip istemedikleri sorulduğunda ise tüm görüĢmeciler geri dönmeyeceklerini dile getirdiler, ve özellikle iki sebeple koruyucu ailelerini bırakamayacaklarını söyledirler. Bunlarda ilki duygusal sebeplerdi: Ailelerini çok sevdiklerini ve bundan ötürü ayrılamayacaklarını ifade ettiler. Öne çıkan diğer sebep ise ailelerin kendileri için verdikleri emeğe ve fedakarlıklara karĢı duydukları vicdani sorumluluktu. Örnek olarak bir görüĢmeci durumunu Ģöyle ifade etti: “Bu 12 yıl süreçte bana aşıladıkları, bana gösterdikleri sevgi, hani bana gösterdikleri emek çaba, bunlar bir kere insanı vicdanen bağlıyor önce. Sana bakmış, büyütmüş, senle ağlamış senle gülmüş senle sevinmiş bu insanlar, onu bırakamıyorsun. O duygunun verdiği bir şey. Ailem artık onu öz ailemden daha çok benimsiyorum, öz ailem olmadı hiçbir zaman, onu öz ailen gibi benimsiyorsun. O yüzden hani kopamazsın.” Diğer bir görüĢmeci kendisine biyolojik ailesine dönmeyi aklından geçirip geçirmediği sorulduğunda Ģöyle sevap verdi: “Böyle bir fikir tabii ki de aklımdan geçmedi çünkü yani annem o kadar emek vermiş bakmış bana, şu anda yani bizim ailemizin içinde olsanız zaten bizim ayrılamayacağımızı anlarsınız. Yani nasıl anlatayım, annem bana çok yakındır, öyle böyle değil, bir kardeş gibi davranır. Ne bileyim bir anne gibi. Her şeyimdir o benim yani. Anneden daha fazla. Onun verdiği bu kadar emeğe karşı da ben annemi bırakmam yani. Annemle yaşamaya devam ederim.” Diğer bir görüĢmeci: “Ailemle sık sık telefonlaşıyorum ama bu ailemin yanındayım, bu benim tercih etme şansım var artık. İstesem ailemin yanından gidip kendi hayatımı kurabilirim, reşitim ama bu 44 içten bağlılık yani artık kendi ailem olarak benimsediğim için yapamam yani onlarsız. Şu an düşünemiyorum yani başka bir hayat düşünemiyorum…. Ben hayatımın yarısından fazlasını bu aile ile geçirmişim ve aile kavramını bu ailede öğrenmişim. Kopamazsın. Kopamazsın onlara içten bağlandığın için hiçbir şekilde hiçbir kuvvet şey yapamaz, ayıramaz artık…” Dolayısıyla her ne kadar duygusal bağlılık ve vicdani sorumluluğa iliĢkin sebepler birlikte ortaya çıksa da, burada vicdani sorumluluk onları kalmaya zorlayan bir faktör olarak ortaya çıkmıyor. Bu daha görüĢmecilerin farkında oldukları ve değer verdikleri gönüllü bir sorumluluk olarak ifade ediliyor. Koruyucu aileyle yaĢamanın olumlu ve olumsuz tarafları, ya da genel olarak aileye iliĢkin görüĢleri sorulduğunda koruyucu ailelerine atfettikleri değer ve önem ortaya çıkmaktadır. “Aile deyince hani, bir bütünlük bir paylaşım mesela en ufak bir şeyinde en azından anne benim şu sıkıntım var diyebileceğin bir durum var. Baba benim şuna ihtiyacım var diyebileceğin abi ya da ben böyle bir problem yaşıyorum diyebileceğin insanlar var arkanda. Ne olursa olsun ben hata yapsam da yapmasam da sırtımı dayayabileceğim insanlar var çevremde. Kendimi güvende hissediyorum… bu insana huzur veriyor. Aile bilinci, insanın ailesi olması çok farklı bir şey ya…. Ha ben üniversiteyi bitireceğim seneye, üniversiteden sonra şunu yapıcam, ondan sonra bunu yapıcam, artık ilerisi için hedefler yapmaya başladım geriyi düşünmek ya da yarın için değil artık çok daha ilersi için hedeflerim var kendim için, planlarım var…. Arkam sağlam diye düşünüyorum. Arkamda bir ailem var ve önüm açık gidebildiğim yere kadar gideceğim bundan sonra. Öyle bir güven var hani onların sağladığı. … Kendini sahiplenen seni sahiplenen her zaman yanında olabilecek kişilerin olduğunu bilmek, insana her zaman güven veriyor. 45 Bu görüĢmecinin anlatısı pek çok açıdan oldukça fikir veriyor. Aile her an güvenilebilecek bir destek noktası olarak ortaya çıkıyor. Aile güven sağlamanın yanında rahatlık da sağlıyor. Gençlerin ileriye dönük planlar yapmalarına, önlerine hedefler koymalarına ve bu hedeflere ulaĢmak için çalıĢmalarına yönelik bir zemin oluĢturuyor. Ve bu hedeflere ulaĢulabileceğine dair inancı da geliĢtiriyor. Diğer bir görüĢmeci de benzer Ģekilde fikirlerini Ģöyle dile getirdi: “Yani, arkamda birileri var, yalnız değilsin. Ailen olmasa daha kolay seni böyle harcayabilirler çoğunlukla hani. Daha kolay küçümsenebilirsin falan hani. Ne de olsa bunun destekleyici birisi yok, yalnız başına falan. Hani o hisse kapılmıyorum her zaman arkamda yanımda olan insanlar var. En önemlisi üzgün olduğumda ya da herkes bana yüzünü döndüğünde gidebileceğim bir yer var yani. Bunu biliyorum evim var...” Aileyle ve bu betimlenen ortamlarda yaĢamanın bu gençler için yarattığı olumlu çıktıların baĢında eğitim dile getiriliyor. Eğitime devam etmek koruyucu aileyle yaĢamanın en doğrudan sonucu olarak ortaya çıktı. Sıklıkla kurumda yaĢayan gençlerin okulu bıraktıkları ya da liseden sonra eğitimlerine devam etmedikleri dile getirildi. Ancak koruyucu aile bu açıdan da gençlere imkan sağlıyor. Onu mutlu edicek tek şey benim üniversiteyi kazanıp artık gerçekten kendimi kurtarabileceğim bir yolda ilerlememi görmekti. Bunu ona gösterdiğim için ben bir kere çok mutluyum. Üniversiteyi kazanmak bana çok da şey ifade etmiyordu ama öyle bir aşıladı ki annem, sen bunu kazanırsan böyle olacak, bana örnekler veriyordu işte, o yüzden üniversiteyi kazanman gerekiyor. Hep bu şekilde o yön verdi bana yine.” 46 “Cidden ben bu zamana kadar okuduysam, üniversiteye gittiysem, ben bugün takdir teşekkür onur belgesi aldıysam annemin sayesinde. … benim şu gün eğitim noktasında buraya gelmemin tek nedeni annemdir” Her ne kadar tüm görüĢmecilerin koruyucu aileleriyle ilgili son derece olumlu görüĢleri olsa da, bu görüĢlerin koruyucu ailelik sistemini tamamen kapsadığını söylemek güç. Her ne kadar görüĢmeciler kendileri birebir deneyimlememiĢ olsalar da koruyucu aile uygulamasındaki olumsuz örnekler de zaman zaman dile getirildi. Örnek olarak, bazı ailelerin sağlanan maddi yardımdan yararlanmak için ya da yaĢlandıklarında kendilerine bakacak birisinin olması için koruyucu aile olmak istedikleri dile getirildi. Bu durum koruyucu ailelik uygulamasının yarattığı olumlu sonuçları görmezden gelme gerekçesi yapılamaz ancak çocukların ailelere verilmeden önce ciddi bir araĢtırma yapılması gerektiğini ortaya koyuyor. Buna ek olarak koruyucu ailelik uygulamasının tamamen profesyonel bir gözle ele alınması gerektiği/gerekmediği konusundaki tartıĢmalarda da kiĢilerin deneyimlerini dikkate alma gerekliliğinin önemi ortaya çıkıyor. 3. Sonuç Bu çalıĢmada koruyucu aile uygulamasına ve bu deneyimi yaĢayan gençler gözünden kabul-red teorisi çerçevesinde bakmaya çalıĢtık. Literatürde koruyucu ailelik sıklıkla çalıĢılan bir konu da olsa gençlerin kabul ve red deneyimleri onların ileriki yaĢamlarını etkileyen faktörler olarak ele alınmamıĢtır. Bakımdaki gençler: Bakıma verilen gençler biyolojik ailelerinden ayrılma gerekçeleri ne olursa olsun red deneyimi yaĢamaktadırlar. Kurum bakımı bu açıdan uygun bir bakım modeli değildir çünkü mevcut koĢullarda çocuklara red deneyimiyle baĢa çıkmalarında yardımcı olacak 47 ortamı sağlayamamaktadır. Bu açıdan koruyucu aile bakımının çocukların yararı gözetildiğinde geliĢimlerini olumlu etkileyen daha uygun bir bakım modeli olduğu sonucuna varılabilir ve ciddi olarak denetlendiği takdirde çocuklar için büyük avantajlar yaratabilir. Her ne kadar gençlerle aileler arasındaki bağı oluĢturan temel etken ailelerin emekleri ve sağladıkları destek olarak ortaya çıksa da, ailenin bir üyesi olarak kabul görmek, desteklenmek, Ģevkat görmek gibi faktörler gençlerde olumlu deneyim yaratan ve aileyle iliĢkilendirilen faktörler olarak ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla bu çalıĢma koruyucu aile ortamının gençlerin kabul deneyimi yaĢayabildikleri, sevildiklerini ve güvende olduklarını hissedebildikleri bir ortam sağlamada etkin olduğunu ortaya koymaktadır. KAYNAKÇA Cashmore, J. & Paxman, M. (2006). Predicting after-care outcomes: the importance of „felt‟ security. Child and Family Social Work, 11, 232-241. Courtney, M. E. & Dworsky, A. (2006). Early outcomes for young adults transitioning from out-of-home care in the USA. Child and Family Social Work, 11, 209-219. Dumaret, A-C., Coppel-Batsch, M. & Couraud, S. (1997). Adult outcome of children reared for long-term periods in foster families. Child Abuse & Neglect, 21 (10), 911-927. Erkan, S. & Toran, M. (2004). Alt sosyo-ekonomik düzey annelerin çocuklarını Kabul ve reddetme davranıĢlarının incelenmesi (Diyarbakır ili örneği). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 91-97. Flynn, R. J. & Biro, c. (1998). Comparing developmental outcomes for children in care with those for other children in Canada. Children & Society, 12, 228-233. Gardner, H. (1996). The concept of family: Perceptions of children in family foster care. Child Welfare, 75 (2), 161-182. Geenen, S. & powers, L. E. (2007). “Tomarrow is another problem” The experiences of youth in foster care during their transition into adulthood. Children and Youth Services Review, 29, 1085-1101. Gökçearslan-Çiftçi, E. (2009). Türkiye‟de ve dünyada korunmaya ihtiyacı olan çocuklara yönelik hizmetlerin tarihsel geliĢimi. Aile ve Toplum, 4, 53-65. 48 Hughes, M. M., Blom, M., Rohner, R. P. & Brıtner, P. A. (2005). Bridging parental acceptance-rejection theory and attachment theory in the preschool strange situation. Ethos, 33 (3), 378-401. Iglehart, A. P. & Becerra, R. M. (2002). Hispanic and African American youth: Life after foster care emancipation. Journal of Ethnic & Cultural Diversity in Social Work, 11(1/2), 79-107. KarataĢ, K. (2007). Türkiye‟de çocuk koruma sistemi ve koruyucu aile uygulamaları üzerine bir değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 18 (2), 7-19. Özbesler, C. (2009). Koruyucu aile hizmetlerinde değerlendirme süreci. Aile ve Toplum, 1, 86-94. Reilly, T. (2003). Transition from care: Status and outcomes of youth who age out of foster care. Child Welfare, 82 (6), 727-746. Riggs, D. W., Augoustinos, M. & Delfabbro, P. H. (2009). Role of foster family belonging in recovery from child maltreatment. Australian Psychologist, 44 (3), 166-173. Rohner, R. P., Khaleque, A. & Cournoyer, D. E. (2009, April 10). Introduction to parental acceptance-rejection theory, methods, evidence, and implications. http://www.cspar.uconn.edu/INTRODUCTION%20TO%20PAREN TAL%20ACCEPTANCE_09.pdf UNICEF (2004). Çocuk haklarına dair sözleĢme. http://www.unicef.org/turkey/pdf/_cr23.pdf Üstüner, S., Erol, N. & ġimĢek, Z. (2005). Koruyucu aile bakımı altındaki çocukların davranıĢ ve duygusal sorunları. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 12 (3), 130-140. Varan, A. (2005). Relation between perceived parental acceptance and intimate partner acceptance in Turkey: Does history repeat itself? Ethos, 33 (3), 414-426. Varan, A., Rohner, R. P. & Eryüksel, G. (2008). Intimate partner acceptance, parental acceptance in childhood and psychological adjustment among Turkish adults in ongoing attachment relationships. CrossCultural Rsearch, 42 (1), 46-56. Yolcuoğlu, Ġ. G. (2009). Türkiye‟de çocuk koruma sisteminin genel olarak değerlendirilmesi. Aile ve Toplum, 3, 43-57. 49 Murat ALTUĞGĠL Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Genel BaĢk. *açlık, *yolsuzluk, *iĢsizlik, *yoksulluk, *yoksunluk, *çocuk yoksulluğu. 50 Türk Toplumunun BakıĢ Açısı, Hizmetin YaygınlaĢtırılması ve Öneriler Aile içinde sağlıklı bir ortamda çocuğun yetiĢtirilmesi gerekmektedir. Ancak ekonomik, sosyal ya da psikolojik yönden yardım ve desteğe gereksinimi olan ailelerin güçlendirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda profesyonel müdahalelere gerek vardır. Profesyonel müdahaleler; Aile içi ve dıĢı iliĢkilerin düzenlenmesi, aile içi çatıĢmaların ve sorunların çözülmesi için psiko-sosyal müdahaleler, ekonomik yönden ailenin desteklenmesi ve çocuğun yetiĢtirilmesi için aile ortamının sağlıklı hale getirilmesi gibi amaçlara sahiptir. Anne baba kaybı, ev ortamının çocuk açısından ciddi riskler taĢıması, ihmal, istismar, yoksulluk, yoksunluk, terk edilme gibi psiko-sosyal ve ekonomik riskler çocuğun koruma altına alınmasını gerektirir. Bu durumda da koruma altına alınan çocuğun özel durumuna uygun bakım modelinin nasıl olması gerektiği önem kazanır. Ülkemizde korunmaya muhtaç çocuklara yönelik olarak yürütülen sosyal hizmetlerden Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Genel Müdürlüğü görevli, yetkili ve sorumludur. SHÇEK Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen bu hizmetlere bakıldığında, çocuk yuvaları, yetiĢtirme yurtları gibi kurumlarda bakımın yanı sıra, 8 – 10 ya da daha az sayıda çocuğun bir arada olduğu (bir aile ortamının yapılandırılmaya çalıĢıldığı) sevgi evleri ve çocuk evleri gibi uygulamalarla çocuklara bakım hizmeti verildiği görülmektedir. Bu hizmetlere paralel diğer uygulamalar ise çocuğun, uygun görüldüğü takdirde ayni ve nakdi yardımlarla desteklenerek öz ailesinin yanında bakımının sağlanması, bir koruyucu aile yanına yerleĢtirilmesi veya evlat edindirilmesine iliĢkin uygulamalardır. 1952 – 1953 yıllarında Ankara Özel Ġdaresi‟ne ait lojmanlarda grup evleri kurularak “Profesyonel Koruyucu Ailelik” adı ile bir uygulama yapılmıĢtır. Bu grup evlerinde görev alan anne babalar Hollanda‟da eğitim almıĢ kiĢiler tarafından eğitilmiĢlerdir. Bu uygulamalarda beklenilen baĢarı sağlanamayınca baĢka uygula- 51 malar denenmiĢ ancak yetersiz kalmıĢtır. 1957 yılında kabul edilen 6972 Sayılı Korunmaya Muhtaç Çocuklar Yasası‟nın 2. ve 21. maddelerinde de “korunmaya muhtaç çocukların korunmak ve yetiĢtirilmek üzere bu konuda ehliyetli aileler yanına geçici ya da sürekli olarak verilir” hükmü yer almıĢtır. (4). Ankara‟da 1961 yılında pilot proje olarak baĢlatılan koruyucu aile uygulaması, uzun yıllar evlat edinmedeki kırk yaĢ sınırlaması nedeniyle resmi evlat edinme öncesi bir basamak olarak kullanılmıĢtır (5). Bu pilot uygulamada öz ailesi olmayan veya herhangi bir nedenle onlardan kopmuĢ bulunan çocuklar koruyucu aileye yerleĢtirilmiĢlerdir (6.7.8). Projede koruyucu aile yanında bakım hizmetlerini yürütecek personeli yetiĢtirme amacıyla 4 aylık bir “Koruyucu Aile Semineri” hazırlanmıĢtır. Seminere, üniversite, lise ve kız enstitüsü mezunları katılmıĢlardır. Teorik ve pratik eğitim alan bu elemanlar “Sosyal Yardımcı” unvanı ile çalıĢmıĢlardır. Koruyucu aile hizmetinin uygulaması, 1975 yılında çocuk bakım yurtlarına verilmiĢtir. Böylece bu hizmet çocuk bakım yurtlarında çalıĢan sosyal hizmet uzmanı, psikolog ve çocuk geliĢimi uzmanı gibi profesyoneller tarafından yürütülmüĢtür (4). Türkiye‟deki Sosyal Hizmet politikaları açısından konuya bakıldığında, beĢinci beĢ yıllık kalkınma planına kadar koruyucu aile modelinden söz edilmemiĢtir. BeĢinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı‟nda (1985–1989), bakıma muhtaç çocuklar için koruyucu aile programı ve evlat edinmenin koĢulları konusunda gerekli çalıĢmalar yapılacağı belirtilmiĢtir (9). Altıncı (1990–1994) ve Sekizinci (2000–2005) BeĢ Yıllık Kalkınma Planları‟nda ise sadece korunmaya muhtaç çocuklara yönelik hizmetlerde, kurum bakımı uygulamasından aile içi bakıma geçiĢin söz konusu olacağı belirtilmiĢtir. (10,11). Koruyucu aile hizmetinin geliĢtirilmesi çalıĢmaları 1992 yılında bir proje hazırlığı ile yeniden baĢlamıĢ ve 1993 yılı mayıs ayında belirlenen pilot illerde görev yapan sosyal hizmet uzmanları hizmet içi eğitime alınmıĢlardır (3). 1993 yılına kadar toplam 2771 çocuk koruyucu aile hizmetinden yararlandırılmıĢtır. 1993 yılından itibaren de bu sayı 3987 çocuğa ulaĢmıĢtır (12). 52 Ülkemizde koruyucu aile hizmetine iliĢkin uygulamaların yasal dayanağı, 24.05.1983 tarihli SHÇEK Kanunu‟nun 22. ve 23. maddeleri ile 14.10.1993 tarihinde 21728 sayılı Resmi Gazete‟de yayınlanan Koruyucu Aile Yönetmeliği‟dir. Bugün SHÇEK tarafından yürütülen koruyucu aile hizmetine iliĢkin uygulamalar, yeniden yapılandırılmaya ve güçlendirilmeye gereksinim duymaktadır. Halen Türkiye‟de toplam 1240 çocuk koruyucu aile hizmetinden yararlanmaktadır. Koruyucu aile hizmeti, kurum bakımı, ev tipi bakım gibi bakım modellerine göre oldukça farklı bir uygulamadır. KoĢar (7) koruyucu aileyi, “kurum bakımı ve evlat edinme hizmetlerinde olduğu gibi, çocuğun ailesinin yerine geçerek ebeveynlik rolünün hemen hemen bütün yönleriyle üstlenilmesini içeren bir hizmet türüdür” biçiminde tanımlamaktadır. Koruyucu aile uygulamalarında, birbirinden farklı özellikleri, bilgi ve becerileri bulunan aileler, farklı sorunları, yaĢam öyküleri ve bireysel özellikleri olan korunmaya muhtaç çocuklara çeĢitli amaçlarla bu hizmeti sağlamaktadırlar (13,14). Koruyucu aile hizmetinin esas odağı, çocuğun refahıdır. Koruyucu aile hizmetinde amaç, çocuğun gereksinimlerine, yaĢına, cinsiyetine ve psiko – sosyal durumuna uygun biçimde ele alınabildiği, geliĢiminin uygun biçimde desteklendiği ve bu konuda profesyonel eğitim ve rehberlik ile desteklenen ve denetlenen bir aile ortamında bakılmasını sağlamaktır. Koruyucu aile bakımının kurum bakımından en önemli farkı, topluca bir bakım tarzı olmaması ve seçilmiĢ bir ailenin, çocuğun bakımını üstlenmesidir (7). Koruyucu ailenin seçimi ve çocuğa uygunluğu çok önemli bir konudur. Çocuğun ve ailenin her yönüyle incelenip değerlendirilmesi ve uygunluğun saptanması gerekir (5,16). Seçilen ailenin çocuğun yaĢına, cinsiyetine ve varsa farklı geliĢimsel özelliklerine uygun biçimde ve nitelikli bakım verebilecek özelliklere sahip olması önemli bir boyuttur. Nitelikli bakım verme, çocuğa karĢı duyarlılığı, çocuğun geliĢiminin desteklenmesini, çocuğa olumlu bir gözle bakılmasını, ona bağlanmayı içerir.Koruyucu aile yanına yerleĢtirilen çocuklar, yerleĢtirmeyi izleyen dönemlerde çeĢitli 53 uyum sorunları yaĢayabilmektedirler. Bu uyum sorunları, çocuğun, içinde bulunduğu yaĢ dönemi, bir süre kurumda bakılmıĢ olma, öz ailesi ile iliĢkileri, yerleĢtirildiği ailenin çocuğu ele alma yaklaĢımı ve yerleĢtirilme öncesinde uygun bir hazırlık döneminin yapılandırılmasında eksiklikler gibi durumlarla yakından iliĢkilidir. Koruyucu aile yanına yerleĢtirilen çocukların yaĢadıkları en önemli sorun alanlarından birisi, bağlanma sorunudur. Kurumlarda bir süre yaĢadıktan sonra koruyucu aile yanına yerleĢtirilen ya da evlat edinilen çocuklarda dezorganize ve atipik bağlanma örüntüleri yüksek orandadır (15,19). Bir süre kurumda bakılmıĢ olma, terk edilme, sık sık reddedilme, önemli kayıplar yaĢama gibi durumlar, çocukların bu sorunu yaĢamalarına neden olan önemli faktörlerdir (20,13,15,19). Bir diğer sorun alanı, onlarla bir arada yaĢayanlar açısından oldukça zor olan ve onlara bakım veren ailelerin de sıklıkla belirttikleri gibi davranıĢ sorunlarıdır. Koruyucu aile yanına yerleĢtirilen çocukların benlik saygılarının düĢük olması da diğer bir sorun alanı olarak ifade edilmektedir (13,21). Çünkü bu çocukların daha önce yaĢadıkları ortamlarda değerli olma duygularından yoksun kalmaları, ihmal edilmeleri ve hatta fiziksel, duygusal, cinsel açılardan kötüye kullanılmaları benlik saygılarını olumsuz yönde etkilemektedir. Çocuğun benlik saygısının düĢük olması, koruyucu aile yanına yerleĢtirildikten sonra aileye ve içine girdiği sosyal ortama uyumunu da olumsuz yönde etkileyebilecektir (13,20). Bu çocuklar için koruyucu ailede yaĢama oldukça zordur. YerleĢtirildikleri aileye güvenmeleri zaman alır. Bu nedenle anne babalar ne yaparlarsa yapsınlar çocuklar onları reddederler, kaygılı ve çekingen olabilirler. Sevgisini ve duygularını ifade etmede ve ebeveynden bu duyguları almada sorunu olan çocuklar, ebeveynlerin koyduğu kurallara ve otoriteye karĢı gelme, hatta aile üyelerine fiziksel zararlar verme gibi davranıĢlar sergileyebilirler (22). 54 O HALDE NE YAPMALI? *Hükümetler Uluslar arası Çocuk Hakları SözleĢmesine uygun davranmayı bir yaĢam felsefesi haline getirmelidir. *Ülkemizdeki tüm çocukları kapsayan ve bütüncül bir yaklaĢımla ele alınan “ÜLKE ÇOCUK POLĠTĠKASI” oluĢturulmalıdır. * Çocuk ile ilgili her konuda onun fikirleri alınmalı ve yüksek yararı gözetilerek uygulamalar gerçekleĢtirilmelidir. *Çocuk ile çalıĢan tüm profesyoneller hizmet-içi eğitim programlarından sıkça yararlandırılmalı ve eğitim alan profesyonellerin alanda takibi yapılmalıdır. *Koruyucu aile sayısının arttırılmasına yönelik bugüne kadar yapılan tüm tanıtım etkinliklerine devam edilmelidir. *Koruyucu Ailelere verilen parasal destekler arttırılmalıdır. Kaynaklar 1. Resmi Gazete, Türk Kanunu Medenisi, Kanun no: 743. Kabul Tarihi 17.02.1926, Sayı 339. Tertip :3 Cilt : 7 Sayfa 237. 2. http://www.shcek.gov.tr/hizmetler/cocuk/Koruyucu_Aile_Hizmetleri.asp.Gün cellenme Tarihi: Ocak 2007. 3. Tülay, M. ġ., “Türk Aile Sistemi Ġçinde Koruyucu Ailenin Yeri ve Önemi”, Sosyal Hizmet Dergisi, 8 (5) 1972. 4. Dördüncü Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı. 2000’li Yıllara Doğru Sosyal Devletin Gerçekleştirilmesinde Sosyal Hizmetlerin Yeri ve Önemi. Sosyal Hizmet Uzmanları Genel Merkezi Yayını, Ankara, 1995.5. KoĢar, N. “Korunmaya Muhtaç Çocuklar” H. Ü. Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Dergisi, 5 (1) 69 – 74, 1987. 6. Gökçe, B., Memleketimizde Cumhuriyet Devrinde Kimsesiz Çocuklar Sorunu ile İlgili Tutumun Sosyolojik Mukayeseli Tahlil ve İzahı. T.C.Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 55, 1977. 7. Arnaz, Z. “Koruyucu Aile Bakımındaki Çocuğun GeliĢim Özellikleri” H. Ü. Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Dergisi,1 (2-3) Mayıs – Eylül 111 – 155, 1983. 8. KoĢar, N. Sosyal Hizmetlerde Aile ve Çocuk Refahı Alanı, Gözden geçirilmiĢ 2. Baskı, Kasım 1992. 9. BeĢinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı 1985 – 1989 T.C. BaĢbakanlık Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı, Yayın No: DPY 1974, 1984. 10. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı 1990 – 1994, T.C. BaĢbakanlık Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı, Yayın No, DPY 2174, 1989. 11. Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001 – 2005, Ankara, 2000. 55 Av. Türkay ASMA Çocuk Ġstismarını ve Ġhmalini Önleme Derneği BaĢk. KORUYUCU AĠLE KURUMUNUN HUKUKĠ YAPISI Koruyucu ailelik nedir? Nasıl baĢlamıĢtır? Bu gün ki durumu nedir? Bu soruların yanıtını sizlere vermeye çalıĢacağım. Koruyucu aileliğin uluslararası hukuktaki konumu? Ailesiz çocukların, Ailesi olan, ancak korunma gereksinimi olan çocukların kurum dıĢında bir aile ortamında bakımını sağlayan bir hizmet türüdür. Hizmetin amacı; Çocuğu bir aile ortamında büyütmek, Aileli çocuğa ailesine döndürmenin koĢullarını bu hizmet sağlamaktır. 56 Türkiye‟de ilk kez 1961 yılında Sağlık Bakanlığı UNICEF arasında imzalanan bir protokol ile Ankara‟da uygulamaya sokulmuĢtur. 24.05.1983 tarihli 2828 sayılı SHÇEK Kanunun ardından bu hizmet bu kurumca yürütülmeye baĢlanmıĢtır. Uygulama tarihi oldukça eski olmasına rağmen uygulamanın Türkiye‟de baĢarı ile yürütüldüğünü söylememiz mümkün değildir. Bugün için çocukların koruyucu aile yanına yerleĢtirme oranı Türkiye genelinde %15 olup Dünya da bu oran %77 dir. Bunun nedenlerini; Koruyucu aile hizmetlerinin yasal bir dayanağının bulunmaması, Topluma bu hizmetin yeterince tanıtılmamıĢ oluĢu, Bu hizmeti yürüten kuruma hizmetin gereklerini yerine getirecek ve denetleyecek nitelikte eleman yetiĢtirmemiĢ oluĢu, Bu nedenleri birer birer incelemeye alırsak karĢımıza aĢağıdaki tablo çıkar. Türkiye‟de koruyucu aile hizmeti kurumun tek yönlü düzenlediği 14.10.1993 tarih 21728 sayılı koruyucu aile yönetmeliğiyle yürütülmektedir. Bu yönetmelik her ne kadar 30.12.2006 tarihinde yeniden gözden geçirilerek bazı maddeler değiĢtirilmiĢ ise de bu değiĢikliğin bile çocuğun korunmasına yönelik ülkenin o tarihte kabul etmiĢ olduğu, uluslararası ve ulusal düzenlemelere hiç yer verilmediğini gözlemlemekteyiz. ġöyle ki, korunma gereksinimi olan binlerce çocuğa hizmet sunmak için düzenlenmiĢ bu yönetmelikte çocukların Anayasası olarak nitelendirdiğinin ve bu kurumun koordinatörlüğünde uygulaması sağlanan çocuk hakları sözleĢmesinin temel hak ve hükümlerinden hiç söz edilmediğini görüyoruz. Bu haklardan söz edilmemesinin yanı sıra sözleĢmesinin kabulüne iliĢkin doğru düzgün bir bilginin yönetmelikte yer almadığını üzülerek gözlemliyoruz. Yönetmelik 09.12.1994 tarihinde TBMM‟de onaylanan 27.01.1995 tarihinde Resmi Gazetede yürürlüğe giren Anayasanın 90.maddesi uyarınca artık Anayasa ve yasa üstü bir iç hukuk normu olan bu sözleĢme 02.09.1990 tarihli olduğuna metninde yer vermiĢtir. 57 Bu sözleĢmenin çocuklarımıza tanıdığı hakları ve bu hakların kullanımını ulusal yasamıza dönüĢtüren 2005 yılında yürürlüğe giren ÇKK‟nunda yönetmelikte hiç söz edilmemektedir. Bu durum yönetmeliğin Türkiye‟de çocuklara tanınan yasal düzenlemeleri ciddi bir biçimde incelemeden araĢtırmadan düzenlediğini görmekteyiz. Yönetmelik incelendiğinde kendi içinde uyumsuz ve birbiri ile çeliĢen hükümler içerdiğini görmekteyiz. ġöyle ki, Yönetmelik koruyucu aile hizmetini çeĢitli nedenlerle öz ailesi aynında bakılamayan çocuklara kısa veya uzun süreli bakımlarını üstlenen aile ya da kiĢilerin yanında Devlet denetiminde yetiĢtirilmeleridir, denilerek koruyucu ailenin görevinin sadece çocuğa bakmak olduğunu biyolojik ailesine geri verme koĢulunun yer almadığını görmekteyiz. Ancak yönetmeliğin niçin koruyucu aile diye baĢlayan bölümünde, Koruyucu aile çocuklara öz ailesi, okulu ve çevresiyle iliĢkilerinin devam ettirmelerini sağlayarak yardımcı olur, cümlesini görmekteyiz. Yönetmeliğin, koruyucu ailede hangi çocuklar bakılır, baĢlığı altındaki bölümde ise koruyucu aile yanına yerleĢtirilen çocuklar; Öz ailesi bulunan, Öz ailesince bir süre için bakılamayan, ÇeĢitli nedenlerle evlat edindirme Ģansını yitirmiĢ kız ya da erkek sağlıklı ya da özürlü çocuklar diye ana tanımın dıĢında karmaĢık yeni bir tanım getirilmiĢtir. Yönetmelikte koruyucu aile yanına yerleĢtirilecek çocuk sayısına yer verilmiĢtir. Ancak çocuklarına nitelikleri ve uyumu konusunda bir ilkeyi yer verilmemiĢtir. Yine koruyucu ailenin özellikleri; 25 – 50 yaĢ, Ġlkokul mezunu, T.C VatandaĢı olup, Türkiye‟de sürekli ikamet etme olarak yer almıĢtır. 58 Neden 25 – 50 yaĢ, neden baĢka bir özellik aramıyoruz. Bunlar yönetmelikte yer almamıĢtır. Öz anne - baba – vasi dıĢında herkesin koruyucu aile olabileceğine ver vermiĢtir. VASĠNĠN neden koruyucu aile olamayacağı ise yine anlaĢılamamaktadır. Bekâr kiĢinin koruyucu aile olmasını akraba iliĢkilerine sahip olması koĢulunun güvenirliğinin tartıĢılmadığını gözlemliyoruz. Yönetmeliğe göre kiĢinin baĢvurusu bu baĢvuruya sosyal çalıĢmacının çocuk ve kurum hakkında bilgi vermesi ve bu bilgi verilmesi üzerine de bu kez koruyucu aile adayının aile çevresinde sosyal inceme yapılacağı, bu raporun olumlu olması halinde bir sözleĢme imzalanarak aile koruyucu aile olarak çocuğu teslim almaktadır. Yönetmelikle koruyucu ailenin yükümlülükleri; Çocuğun sağlıklı yetiĢmesini sağlayacak koĢulları sağlamak, Çocuğun öz ailesi ve akrabaları ile uygun görülen Ģeklide ve zamanda görüĢmesini sağlamak, Sosyal çalıĢmanın gerekli koĢulları hazırlamak, Adres ve iĢ yeri değiĢikliklerini bildirmek, Görev ve tatil nedeniyle yurt dıĢına gidilmesi çocuğun veli ve vasisini izni gerektiğin yasal iĢlemlerin tamamlanmasına yetecek süreyi göz önüne alarak Ġl Müdürlüğüne durumu bildirmek, Yönetmelikte bu yükümlülükler ailenin haklarında ne olduğu yönünde en küçük bir bilgiye rastlamıyoruz. Sadece eğer koruyucu aile maddi destek istiyorsa bu desteğin miktarı ve veriliĢ tarzı yönetmelikte yer almıĢtır. Yönetmelik Devletin bakım ve yetiĢtirme görevini üstlendiği çocuğa sana destek olmak istiyorum, bu çocuğa birlikte bakalım senin yükünü hafifleteyim bu çocuğa sağlıklı bir biçimde topluma kazandıralım diyen bu bakıĢ açısını göremiyoruz. Aileye sadece PATRONLUK taslayan, onun haklarının ne olduğunu bu hakların ihlali halinde ailenin kimden ve nasıl destek alacağı ilkesine yer vermiyor. Adeta al çocuğu iyi bak ha yoksa seni döverim anlayıĢı içinde hazırlanmıĢ bir yönetmelikle karĢı karĢıyayız. 59 Yönetmelik ailenin korunmaya muhtaç, çocuğun bakımını üstlenirken ona ne gibi haklar verdiğini, ona nasıl destek olacağını çocukların sorunlarını birlikte nasıl çözeceklerine yer vermediği gibi sonunda koruyucu aileyle sonlandırılması nedenlerini sıralıyor. Bunlar; Koruyucu ailenin yükümlülüklerinin yerine getirmemesi, Çocukla koruyucu aile arasındaki uyumsuzluğun yapılan mesleki çalıĢmalara rağmen giderilememesi, Koruyucu ailenin istenilen Ģekilde çocuğa bakmadığının belirlenmesi, Koruyucu aileye yerleĢtirilmeme nedeninin ortadan kalkması, Koruyucu ailenin vazgeçmesi, Bu koĢullarında son derece geliĢi güzel çocuğun ve ailenin hakları gözetilmeden düzenlendiğini ve adeta ben istersem çocuğu hemen geri alırım mesajını verdiğini görüyoruz. ġöyle ki, koruyucu ailenin yükümlülüklerini yerine getirmemesi ilkesi yönetmeliğin diğer sona erdiren maddelerine de içermektedir. Yönetmelikte yer alan çocukla koruyucu aile arasındaki uyumsuzluğun yapılan mesleki çalıĢmalara rağmen giderilmeme koĢulunda, bu uyumsuzluğun neler olabileceği mesleki çalıĢmama nitelik ve niceliği hangi aĢamalarda ne Ģekilde yapılacağı, ailenin bu çalıĢmalardaki yeri ve konumu çocuğun katılım hakkı gibi yasal ve çocuğun korunmasına yönelik hiçbir belirleyici unsurun yer almadığını görmekteyiz. Yönetmelikte koruyucu aileden geri alınarak çocuğun durumu hakkında ne yapılacağına iliĢkin bir bilgiye rastlayamıyoruz. Sadece çocuğu evlat edinemeyeceğini, koruyucu aileliğin çocuğun öz ailesinin yanına dönmesine olanak sağlayan bir hizmet olduğunu, bu nedenle koruyucu aileliği evlat edinmeye basamak yapılmaması gereği üzerinde durmuĢtur. SHÇEK gerçekten koruyucu aile hizmetini çocuğun biyolojik ailesine dönmek üzere yürütülen bir hizmet modeli olduğuna yönelik bir düzenleme ve çalıĢma içinde midir? Bu sürecin yanıtını da birlikte inceleyelim. 60 SHÇEK koruyucu aile uygulamasında koruyucu aileye yerleĢtirilen çocuklar 2 aile arasında bir uyum sorunu çıkmaz ise koruyucu aile bakımının süresini, çocuğun reĢit olduğu tarihe kadar sürdürmektedir. Oysa geliĢmiĢ ülkelerde %83 ü aĢan oranlarda koruyucu aile bakım süresi ortalama 5 yılın altındadır. Koruyucu aile hizmeti koruma ana hizmet modellerinden biridir. KuruluĢ bakımı, evlat edinme gibi diğer ana hizmet modelleri ile etkileĢim içindedir. Koruyucu aile hizmetleri yukarıda ana fikrini özetlediğimiz yönetmelik esasları çerçevesinde yürütüldüğünde çocukların biyolojik ailelerine döndürülmelerine yönelik hiçbir çalıĢma yapılmamaktadır. Bu nedenle çocukla koruyucu aile arasında bir sorun yaĢandığında çocuk tekrar kurum bakımına dönmektedir. Oysa amacın biyolojik aile ile koruyucu aile arasında bir etkileĢim sağlamak biyolojik aileyi çocuğunu geri almaya, kurumun ailenin de çocuğu biyolojik ailesine teslime hazırlaması gerekmektedir. Oysa kurum koruyucu ailelerin yaĢ ve cinsiyete göre tercihlerini esas alarak çocuğu teslim ettiğinden süreç evlat edinmenin bir alt modeli olarak iĢlemektedir. Ancak burada da anne – babalar çocuğunun baĢkası tarafından bakılıp büyütülmesini daha sonrada 3413 sayılı yasadan yararlanması için hem kendileri almamakta hem de evlat edinmelerine izin verilmemektedir. Bu süreçte kurum çocuğun öncelikli yararını gözetecek yerde ailelerin bu istemine uymakta koruyucu ailenin çocuğun evlat edinmesine izin vermemekte direnen ailenin istekleri doğrultusunda hareket etmektedir. Bu durumda koruyucu aile çocuğun elinden alınacağı korkusunu, çocukta bağlanacağı ve güveneceği bir aile bulamama korkusunu yaĢamakta, koruyucu ailesiyle biyolojik ailesi arasında kalmakta, her iki aileye karĢı suçluluk duygusu yaĢamasına neden olunmaktadır. 61 Oysa amacımız çocuğu sağlıklı yetiĢtirmek olmalı, ona bakan yetiĢtiren aileye çocuğuna karĢı görevlerini yapmayıp ona tanınan haklardan yararlanmayı düĢünen aileye bu olanağı vermemeliyiz. Bu durum aynı zamanda kurumun tüm ana hizmet modellerine ve amaçlarında belirlenen hedeflerine ulaĢmasını da engellemektedir. Bu nedenle koruyucu aile hizmetlerinde iyileĢtirme diğer ana hizmet modelleri olan evlat edinme kurum bakımı gibi diğer hizmet modellerinde de iyileĢtirme sağlayacaktır. Bu nedenle öncelikle bir koruyucu aile yasası çıkarılması için çalıĢmalara yapılmalıdır. Bu çalıĢmalar sürerken de koruyucu aile yönetmeliğinde uluslararası uygulamalar paralelinde değiĢiklikler yapılarak profesyonel koruyucu aile uygulamasına geçiĢin dayanağı oluĢturulmalıdır. Bu çalıĢmada uluslararası düzenlemeler yol gösterici olarak kullanılıp, kendi insanımızın çocuğa bakıĢ alıĢkanlığı yok sayılmamalıdır. Evlat edinme aracılık faaliyetleri tüzüğünün 7.maddesini yerleĢtirilen çocukla koruyucu aile arasında anne – baba – kardeĢ – çocuk iliĢkisi gibi evlat edinmesine olanak ve kolaylık sağlayan hükümler yer almalıdır. Unutulmamalıdır ki, çocuk duyguları olan bağlanma gereksinimi olan canlı bir bireydir. Bir eĢya değildir. Sana ihtiyacın olduğunda bakmayan, ancak Ģimdi isteyen ailene veriyorum Ģu ana kadar sana bakan ailenin benim için bir kıymeti yok, ben sadece soy bağına değer veririm diyemeyiz. Eğer aile gerçekten yoksul ve yoksun olduğu için çocuğuna bakamamıĢ ise kuruma bıraktığı andaki koĢulları kendisinin elinden olmayan nedenlerle olumsuz ise ve bu durumu düzeltip çocuğunu almak için bir çaba sarf etmiĢ ise bu çocuğu koruyucu aileye belirli bir süre ve sınırlı olarak vermeliyiz. Koruyucu aileyi de çocuğu da biyolojik aileyi de bu dönem çocuğun yararına bir geçiĢ dönemi olduğunu anlatarak bilgilendirerek, her üç öğeyi de destekleyerek gerçekleĢtirmeliyiz. Bunun dıĢında sen koruyucu ailesinin benim her istediğimde, çocuğu bana iade edeceksin bakıĢ açısıyla koruyucu ailelik 62 sistemini çoğaltmalıyız. Sorunsuz yürütemeyiz. Çocuğun yararına bir uygulama modeline dönüĢtüremeyiz. AraĢtırmaların toplumun %83 nün koruyucu aile hakkında bilgisi olmadığını göstermektedir. Doğal olarak bu tanıtımı yapacağız. Ancak her isteyenin istediği çocuğu seçip alıp, ben koruyucu aileyim demesinin de önüne geçeceğiz. Öncelikle koruyucu aile olmak isteyen aileleri ciddi bir eğitimden geçirmeliyiz. Bu aileler koruma kararı nedir? Nasıl alınır? Koruma kararı alınan çocuğun yaĢadığı sarsıntı ve bunun sonuçları ile baĢa çıkma becerileri konusunda bilgilendirilip eğitileceklerdir. Bu aileler çocuğun öncelikli yararı; Ayrım yapmama ilkesi, gibi temel ilkelerin yanı sıra ihmal – istismar kavramlarını duygusal – fiziksel cinsel ekonomik istismarın çocuğa vereceği zararları, bunlardan çocuğun korunmasına iliĢkin bilgilerini edinmiĢ olmalarıdır. Yine bu aileler çocuğun yaĢam – geliĢim – koruma ve katılım haklarının bir bütün olduğunu, bunları çocuklara kullandırma zorunlulukları bulunduğu bilgisine ulaĢmalıdırlar. Bu Ģekilde ki bir eğitimden geçen aileler profesyonel koruyucu aile sertifikası alarak kuruma isimlerini bildirebilmelidirler. Kurumda özürlü ve suça itilmiĢ çocuk alacak ailelere ise genel çocuk hakları eğitiminin yanı sıra bu çocukların özellikleri ve hakları hakkında da ayrıntılı eğitim verilmelidir. Bu tür ayrıcalıklı çocukları alacak koruyucu aileye verilecek ücret diğerlerinkinden daha fazla olmalıdır. Kurumda merkezi bir otomasyon sistemi ile bu aile nitelikleri belirlenmelidir. Kurum merkezi sistemle baĢvuruları verilen çocukları ve konumlarını izleyebilmelidir. Bu sistemli çocuğun eğitim durumu ailesiyle iletiĢim durumu, sağlık durumu gibi kiĢisel verileri yer almalıdır. Yasa gereği üç ayda bir denetimi yapılan çocuğun raporu bu tabloda görülmelidir. Oysa bugünkü sistemde çocuğun denetini en erken 1 yılda yapılmakta 4-5 yılda denetim yapılmayan 63 çocuklara rastlanmaktadır. Bu süre çok uzun bir süredir. Sistemin ana yapısına aykırıdır. Yine bu sistemde ne koruyucu aileye nede biyolojik aileye bir eğitim verilmediği gibi koruyucu aileden alınıp biyolojik ailesine ya da kurum bakımına döndürülen çocuğunda bu duruma hazırlatılmadığı gözlemlenmektedir. Koruyucu aileye teslim edilen çocuğun temsil hakkı tümden göz ardı edilmektedir. ġöyle ki, TMK‟nun velayet vesayet ve miras hükümlerinin uygulanmasına yönelik tüzüğünün 13.maddesi, koruma altındaki çocuklara vasi atanmasını düzenlemiĢtir. Buna göre koruma kararı ile birlikte kurum müdürünün ya da onun görevlendirdiği kiĢinin çocuğu vasi olarak atanmasının istenebileceğini, bu çocukların koruyucu aile yanına yerleĢtirilmeleri halinde bu kiĢileri vasi olarak atayabilip, eski vasinin görevine son verileceğine amirdir. Uygulamada vesayet sistemini kurum iĢletmemektedir. Dolayısıyla koruyucu aile çocuğu temsil hakkını yasalara uygun bir biçimde kullanamamaktadır. Bu nedenle koruyucu aileliğin istisnalar dıĢında süreli ve belirli bir takvime bağlı hizmet olarak belirlenmesi; Bu süreçte koruyucu ailenin biyolojik ailenin ve çocuğun biyolojik aileye dönüĢünün kurum tarafından uzmanlarca hazırlatılması, Çocuklarla bu süreçte biyolojik aileleri ile hangi koĢullarda görüĢecekleri, Yine koruyucu ailenin biyolojik aile ile uyumlu bir iletiĢimin koĢullarının yaratılması ve her iki aileye birlikte mutlu ve sağlıklı bir çocuk büyütmenin amacı olduğu bilgisi verilmelidir. Biyolojik ailenin koruyucu aileyi koruyucu ailenin biyolojik aileyi elinden alan kiĢiler ve kurumlar gibi görmesinin önüne geçmelidir. Koruyucu aile seçimi için oluĢturulan, kurulda SHÇEK yetkilisinin ve sosyal çalıĢmacının yanı sıra bir tarafsız koruyucu aile temsilcisi ve bu konuda çalıĢmaları olan STK temsilcisi yer 64 almalıdır. Koyucu aile isteminin reddi halinde bunun gerekçeleri ve nedenleri aileye bildirilmelidir. Ailenin bir üst kurulda ya da yargıda karara itiraz hakkı bulunmalıdır. Ret koĢullarını ortadan kaldıran aile tekrar koruyucu aile olabilmelidir. Yönetmelikte yer alan 25 – 50 yaĢ sınırının nedeni anlaĢılamamıĢtır. Evlat edinmedeki 30 yaĢ ve 18 yaĢ fark koĢulu koruyucu aileye taĢınabilir. Tüm bu eksiklikler giderilmeden ben yaptım olduğu mantığıyla ne koruyucu aile sayısını artırabiliriz nede çocuklarımızı koruyabiliriz. Çocuklarımızın haklarını korumak ve sağlıklı nesiller yetiĢtirmek istiyorsak koruma modellerimizin temeli olan koruyucu aileliği uluslararası standartlara yükseltmeliyiz. Profesyonel koruyucu aile modeli standart eğitimlerle ülkemize getirmeliyiz. Güzel ve çocuklarımızın yararına koruma modellerini üretmek umudu ve dileğiyle saygılarımı sunuyorum. *** Yüreğinizde biriktirdiğiniz onca sevgi Özleminin duyulduğu o küçük yüreklere aksa... Daha çok yakıĢmaz mıyız? Bu çağdaĢ dünyaya. 65 Prof. Dr. Neşe EROL (Klinik Psikolog) Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk/Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları AD Öğretim Üyesi, Koruyucu Aile, Evlat Edinme Derneği Kurucu Başkanı KORUYUCU AĠLE SĠSTEMĠ ve RUH SAĞLIĞI (Koruyucu Aile ve Çocuk ĠletiĢimi, Sorunlar ve Çözüm Önerileri) Çocukların fiziksel, ruhsal ve sosyal açıdan sağlıklı olarak geliĢmeleri için, anne-baba ya da çocuğa bakan kiĢi ile çocuk arasındaki karĢılıklı sevgi bağının kurulmasının önemi yüzyıllardan beri bilinmektedir. Ancak yoksulluk, aile içi sorunlar, anne babada bedensel, ruhsal ya da zihinsel yetersizlikler, annenin ya da babanın ölümü, ihmal ya da istismar, ergen evlilikleri ya da evlilik dıĢı doğumlar sonucu terkler gibi pek çok nedenle ebeveynlerin anne-babalık görevleri yetersiz kalabilmekte ve çocuk korunmasız hale gelebilmektedir. Bu durumda çocuklar devlet tarafından koruma altına alınarak farklı bakım modellerinde bü- 66 yütülmektedir. Günümüzde, koruma altına alınan çocuklara yönelik geliĢtirilen bakım modelleri ülkelerin geliĢmiĢlik düzeyine göre farklılıklar göstermektedir. GeliĢmiĢ ülkelerde, akraba koruması ya da kısa vadede bakımın geçici olarak bir baĢka aileye verilmesi bu sorunun üstesinden gelmek için yaygın kullanılan bir yöntemdir. Avrupa, Avustralya ve Kuzey Amerika‟da genel yaklaĢımın kurum bakımı dıĢındaki modeller olduğu bilinmektedir (Yörükoğlu 2003, ġimĢek 2004, AktaĢ 2004, ÇavuĢoğlu 2004, EkĢi 2004, Erol 2004, ġimĢek 2008). Ülkemizde, BaĢbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından halen 21.158 çocuğun koruma altında olduğu bildirilmektedir. 2011 yılı Mayıs ayı istatistiklerine göre Çocuk Evi, Sevgi Evleri, Çocuk Yuvası, Kız ve Erkek YetiĢtirme Yurdunda kalan 0-18 yaĢ grubu toplam çocuk sayısı 13.363 dür. Koruyucu Aile Sayısı 1.178, Koruyucu Aile Yanında Bakılan Çocuk Sayısı ise 1.269 dur. Evlat Edindirilen Çocuk Sayısı 11.126, aile yanına döndürülen çocuk sayısı ise 7.585 dir. Koruyucu aile sayısının yuva, yurt ve çocuk evleri sayısının çok altında olduğu görülmektedir. Yuva ve yurtlarda yaĢayan çocuk sayısında geçmiĢ yıllara oranla azalma olmakla birlikte halen bu sayının yüksek olduğu dikkati çekmektedir. Aile yanında bakım yerine çocuk evlerinin ve sevgi evlerinin yaygın olarak kullanılan bir yöntem olduğu izlenmektedir. Koruyucu Aile Sistemi Neden Gereklidir? Koruyucu aile sisteminde çocuğa bakım veren kiĢi genelde değiĢmez ve uzun sürelidir. Bu durum çocuk ile bakım veren arasında sağlıklı ve güvene dayalı bir iliĢki oluĢmasını sağlamakta ve çocuğun ruh sağlığını ve geliĢimini olumlu yönde etkilemektedir. Ülkemizde, Arnaz tarafından 1972 yılında yapılan “Koruyucu Aile Bakımındaki Çocuğun GeliĢim Özellikleri” isimli araĢtırmada, anne yoksunluğunun çocuğun geliĢimine etkileri, koruyucu aile bakımı ve kurum bakımı açısından karĢılaĢtırılmıĢ, koruyucu aile bakımındaki çocukların geliĢim özelliklerinin kurum bakımındaki çocuklara göre daha ileri olduğu, ancak biyolojik ailesi yanındaki çocuklara göre geliĢim aĢamalarını daha geç 67 tamamladıkları belirlenmiĢtir. Yine yuvada bulunan çocuklarda görülen geliĢim gerilikleri ve sorunlu davranıĢların bir kısmının koruyucu aile yanında kalan çocuklarda da sürdüğü saptanmıĢtır. Koruyucu aile bakımı ile yuva bakımının karĢılaĢtırılmasına iliĢkin Elhüseyni ve arkadaĢları tarafından (1979) yapılan araĢtırmada ise, yuva çocuklarına göre koruyucu aile yanında kalan çocukların motor, duygusal, fiziksel ve sosyal geliĢimlerinin daha iyi durumda olduğu ortaya konmuĢtur. Koruyucu aile sisteminde çocuk, bakım veren kiĢiye kolaylıkla ulaĢabilirken, kurum bakımında bu durum oldukça zordur. Koruyucu aile hizmetinde çocuğun bakım vereni ebeveyni gibi görmesi için bakım verenle çocuk arasındaki yaĢ farkının az olmamasının çocuğun olumlu duygusal ve cinsel geliĢimi açısından önemli olduğu belirtilmiĢtir (Triseliotis, 2000). Colton (1988), 12 koruyucu aile ve 12 kurum bakımı veren kiĢi ile yaptığı küçük çaplı araĢtırmadan elde ettiği verileri karĢılaĢtırmıĢ, koruyucu aile bakımında çocuk odaklı yapının daha fazla olduğunu, çocukların daha duygusal ve sosyal açıdan daha sağlıklı olduklarını gözlemiĢtir. Yine koruyucu ailelerin kurum bakımı verenlere göre çocukla iliĢkilerinde daha esnek, daha demokratik, ılımlı ve ödüllendirici olduklarını saptamıĢtır. Çocukların koruyucu ailede birebir gözetim altında olduğu, daha sıcak ve samimi bir atmosfer içinde oldukları gözlenmiĢtir. Bununla birlikte Sinclair ve Gibbs (1998) bazı çocukların koruyucu aile bakımından zarar gördüklerini ve bazen koruyucu aile sisteminde çözülmelerin söz konusu olabildiğini belirtmiĢtir. Koruyucu ailenin yanlıĢ seçimi, çocuk ile bakım veren arasındaki uyuĢmazlık ve bunun sonucunda birlikte yaĢayamamanın, koruyucu aile bakımı hizmetinin en birinci risklerinden olduğu üzerinde durulmuĢtur. Uzun süreli koruyucu aile bakımı planlandığı halde iĢlemeyen bu sürecin % 35‟inde, kısa süreli planlanan birlikteliğin ise % 10‟unda kopma olduğu bildirilmiĢtir. Kurum bakımından ayrılan gençlerin, koruyucu aile bakımından ayrılanlara göre bağımsız yaĢama geçmekte ve kendi kendilerine yeterli olma konusunda daha sorun yaĢadıkları saptanmıĢtır. Sürekli ve tutarlı birebir bakım alma, bakım verene 68 bağlanma, değerli olduğunu ve birisinin onu düĢündüğünü hissetmenin olmadığı durumlarda gençler güven duygusu oluĢturmakta sıkıntı yaĢamaktadırlar. Kendilerine destek vermek isteyen insanlara da güvenmekte zorlanmaktadırlar (Jackson ve Martin 1998). Risk ve koruyucu etmenlerle ilgili yapılan araĢtırmalarda da, uzun dönemli koruyucu aile bakımında olan çocukların toplumsal iliĢkilerinde daha baĢarılı oldukları görülmüĢtür. Bu noktada uzun dönemli ve istikrarlı bakım, sürekli ve değiĢmez bir iliĢki, iyi standartta hizmet vermenin önemi ortaya konmuĢtur (Minty, 1999). Herhangi bir nedenle korunma ihtiyacında olan kardeĢler için de en iyi çözümün koruyucu aile bakımı olduğu vurgulanmaktadır. Ailelerinden ayrılmak zorunda kalmıĢ çocuklar için kardeĢler arasındaki bağlılık çok önemlidir. Böyle bir durumda kardeĢlerin ayrılması ikinci bir parçalanma duygusu yaratır. Ancak kardeĢler için koruyucu aile bulmak her zaman kolay değildir. Yine de çocukların yararı gözetilerek, gerekmedikçe kardeĢler ayrılmamalı ve kurum bakımı yerine koruyucu aile bakımı tercih edilmelidir. Özel özen gösterilmesi gereken engelli çocuklar özellikleri nedeniyle korunma ihtiyacında olan çocuklar arasında bir kat daha çaresizdir. Bugün birçok kurumda engelli çocukların çok kötü koĢullarda yaĢamını sürdürdüğü bilinen bir gerçektir. Bu nedenle geliĢmiĢ ülkelerde bu çocukların daha uygun koĢullarda yaĢayabilmesi için istekli ve uygun aileler bulunması amacıyla özel teĢvik edici programlar düzenlenmekte ve bu aileler için yardımcı hizmetler geliĢtirilmektedir. Korunma gereksinmesi olan ve hasta çocuklar için de koruyucu aile bakımı uygun seçeneklerden biridir. ABD‟de ilk olarak 1985 yılında baĢlatılan bir program bu açıdan çok çarpıcıdır. Newyork‟ta çok uzun bir geçmiĢe sahip çocuk koruma örgütü AIDS‟li çocukları koruyucu aile yanına yerleĢtirmeye baĢlamıĢtır. 69 Kurum Bakımı ve Koruyucu Aile Bakım Sistemlerinde DavranıĢ ve Duygusal ĠĢlevlere Yönelik AraĢtırmalar 1. 0-3 YaĢ Bebekler ve Küçük Çocuklara Yönelik ÇalıĢmalar: Anne babalarından ayrı çocuk yuvalarında yaĢamak durumunda olan bebek ve küçük çocuklar geliĢimsel gecikme, fiziksel gecikme, bağlılık geliĢimi ve nöral atrofi açısından büyük risk altındadırlar (Bowbly 1951, Ainsworth 1979). AraĢtırmacılar, çocuklarda psikiyatrik semptomların görülme sıklığının yüksek olduğunu ve ciddi olarak uyaran yoksunluğu çeken bu yaĢ grubu çocuklarda „otizm benzeri‟ davranıĢların da görüldüğünü vurgulamıĢlardır (Ellis ve ark., 2004, Rutter ve ark., 1999). Anne baba yerine geçebilecek süreklilik gösteren ve birebir iliĢkinin olmadığı ortamlarda bebeklerin ve küçük çocukların yaĢadıkları ihmalin Ģiddet ile eĢdeğer olduğu da çalıĢmalarla ortaya konmuĢtur (Balbernie, 2001, Browne, 2002). Bilindiği gibi, bebekler ve küçük çocuklar, onları koru-yan kollayan, öpüp koklayan, kendisiyle konuĢan, sinyallerine, mesajlarına uygun yanıtlar veren, duygusal olarak ulaĢılabilen, duyarlı ve onlar için özel olan bir kiĢiye gereksinim duyarlar. Bu kiĢinin yanında rahatlayacak, kendini güvende hissedecek, çevresini keĢfedecek ve güvenli bağlılıklar geliĢtireceklerdir. Duyarlı bir bakım veren ve güvenli bağlılıkların beyin geliĢimini desteklediği çalıĢmalarla ortaya konulmuĢtur. AraĢtırmalar, beyin geliĢiminin en hızlı ve duyarlı döneminin 0-3 yaĢlar arasında olduğunu vurgulamaktadır (Zeanah CH 2000, Zeanah P 2004). Öte yandan çalıĢmalar, bebeğin sinyallerine anne tarafından verilen uygun tepkiler ve duyarlılık sayesinde bebeğin kendi duygularını düzenlemeyi öğreneceğini ve anlamaya baĢlayacağını da belirtmektedir. Ancak bebeğin sinyallerine, mesajlarına verilen tepkiler düzensiz ise, duyarlılıktan yoksun ise ve süreklilik gösteren bire bir bakım veren kiĢi yok ise bebek güvensiz bağlılıklar geliĢtirecektir. 70 Kurumlarda yaĢayan ya da kurum deneyiminden sonra aile yanına alınan çocuklarda bağlanma bozukluğuna iliĢkin bulgular sıktır. Genel olarak karmaĢık olan aile içi iliĢkiler, kurum ya da koruyucu aile bakımındaki çocuklar için daha farklı bir iliĢki ağı oluĢturmaktadır. Koruyucu aile bakımındaki çocuklar, onlara bakan kiĢilere, onların biyolojik çocuklarına, koruyucu aile bakımındaki ya da kuruluĢlardaki kendi kardeĢlerine ve kendi ailelerine bağlanabilirler. Kurum bakımındaki çocuklar kurumdaki çalıĢanlarla, kendi aileleriyle ve kurumdaki diğer çocuklarla da bu bağı oluĢturabilirler. Bu durum, birden fazla bağlanma örüntülerinin olduğunu ve ikincil bağlanma nesnelerinin de önemini ortaya koymuĢtur. Kurumlardan evlat edinilen çocuklarda dezorganize ve diğer atipik bağlanma örüntüleri yüksek orandadır. BükreĢ Erken GiriĢim Projesi‟nde kurumlarda yaĢayan çocukların bağlanma tipleri, genel örneklemle karĢılaĢtırılmıĢtır. KarĢılaĢtırma sonucunda toplum örneklemindeki çocuklar %70‟in üzerinde güvenli bağlanma gösterirken, kurum çocuklarında güvenli bağlanma oranı %20 olarak saptanmıĢtır (Zeanah, 2004). Güvenli olmayan bağlanmanın ilerideki psikososyal iĢlevler açısından risk faktörü olduğu bilinmektedir. Güvenli bir iliĢkinin geliĢmesi için çocukla koruyucu aile arasında kan bağının önemli mi? Güvenli bir iliĢkinin geliĢmesi için çocukla koruyucu aile arasında kan bağının önemli olup olmadığı sorusu her zaman merak edilmiĢtir. Bu alandaki veriler çoğunlukla evlat edinme ile ilgili çalıĢmalarda ortaya konmuĢtur. Evlat edinen anne ve evlat edinilen bebek çiftinin iliĢki tarzı ile kontrol grubunun iliĢki tarzı birbiri ile benzerlik göstermektedir. Evlat edinilen bebeklerin orta çocukluk dönemlerinde uyum sağlamasıyla biyolojik çocukların uyum sağlaması arasında hiçbir fark bulunmamıĢtır. Bu sonuçlar kan bağının güvenli iliĢkinin oluĢmasında gerekli olmadığını göstermiĢtir. Avrupa Birliği‟nin, Dünya Sağlık Örgütü ve Birmingham Üniversitesi ile 2002/2003 yılları arasında iĢbirliği içinde yürüttüğü ve Türkiye‟nin de içinde bulunduğu 33 Avrupa ülkesini kapsayan Daphne Programında yaklaĢık 23.099 3 yaĢ ve altı 71 çocuğa yuvalarda bakım verildiği saptanmıĢtır. Bu çalıĢma sonunda “ 3 yaĢ ve altında olan HĠÇBĠR çocuğun ona bire bir bakım veren bir kiĢi olmadan yuvada kalmaması gereği” vurgulanmıĢtır. Acil durumlarda 3 aydan fazla olmamak koĢulu ile yüksek-nitelikli yuvaların kullanılabileceği vurgulanmıĢtır (Browne ve ark., 2005). ÇalıĢma sonuçları, mümkün olan en erken dönemden baĢlayarak anne-baba-bebek iliĢkisine ve bağlanma niteliğine önem verilmesinin, ailelerin duyarlı ve yanıtlayıcı olmaları açısından desteklenmesinin ve gerektiğinde müdahale edilmesinin ruhsal sorunlara karĢı potansiyel bir koruyucu yaklaĢım olduğunu ortaya koymaktadır. Anne babalarla bebekleri ve çocukları ile ilgili tasarımlarına iliĢkin görüĢmeler yapılması ve onlara da kendileri ile ilgili gerektiğinde psikolojik destek sağlanmasının önemi göz önünde tutulmalıdır. 2. Okul Öncesi ve Okul Çocuklarının Aileler ya da Bakım Verenler Tarafından Değerlendirilmeleri Ġngiltere‟de Rutter A ölçeği kullanılarak 5-15 yaĢ grubu koruyucu aile yanında yaĢayan çocuklarla yapılan bir araĢtırmada, çocukların % 29‟unda sorun davranıĢ saptanmıĢtır. Yine Ġngiltere‟de yapılan bir çalıĢmada çocukların % 39‟unda sorun davranıĢ saptanmıĢtır. Irak‟ta yapılan bir çalıĢmada kuruluĢta yaĢayan 24 çocuk, koruyucu aile yanında yaĢayan 30 çocukla karĢılaĢtırılmıĢ ve bakım verenlere CBCL ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu ölçekleri uygulanmıĢtır. ÇalıĢma sonucunda sorun davranıĢlar kuruluĢta yaĢayan çocuklarda koruyucu aile yanında yaĢayan çocuklardan daha yüksek bulunmuĢtur. Ayrıca travma sonrası stres bozukluğu da yuva çocuklarında daha sık görülmüĢtür. ÇalıĢma sonucunda koruyucu ailenin tedavi edici etkisinin olduğu vurgulanmıĢtır (Rushton ve ark 2000, Rushton, Minnis 2002). Üstüner, Erol ve ġimĢek (2005) tarafından 6-17 yaĢları arasındaki çocuk ve ergenlerle yapılan bir çalıĢmada, anne babalardan/çocuğa bakım verenlerden elde edilen bilgiler doğrultusunda bakım modellerine göre sorun davranıĢların görülme sıklığı belirlenmiĢtir. AraĢtırmada, biyolojik ailesi yanında yaĢayan çocuklarda sorun davranıĢların görülme sıklığı % 9.7, koruyucu aile yanında yaĢayanlarda % 12.9, kurumda 72 yaĢayan çocuklarda ise % 43.5 olarak saptanmıĢtır. Koruyucu aile ve biyolojik ailesi yanında yaĢayan çocukların sorun davranıĢlarının görülme sıklığı arasında anlamlı bir farklılık bulunmazken (p>0.05), yuva ve yurtta yaĢayan çocukların sorun davranıĢ sıklığının anlamlı olarak yüksek olduğu saptanmıĢtır (p<0.05). Ayrıca çalıĢmada, koruyucu aile yanında yaĢayan çocuklarda Dikkat Sorunları ve DüĢünce Sorunları diğer iki gruba göre anlamlı olarak yüksek bulunmuĢtur. Sosyal Sorunlar alt testi ise hem koruyucu aile, hem de kurumda yaĢayan çocuklarda, aile yanında yaĢayanlardan anlamlı olarak yüksek bulunmuĢtur. Kurallara KarĢı Gelme alt testi kuruluĢta yaĢayan çocuklarda diğer iki gruptan anlamlı olarak yüksek bulunmuĢtur. KıĢla tipi kuruluĢlarda yaĢama ve yetiĢme, çocuğun en temel gereksinmesi olan ilgi, sevgi, sıcaklık, Ģefkat ve disiplin gibi niteliklerden uzak kalmasına neden olmaktadır. Çocuğun yaĢamında gereksinmesi olan süreklilik ve tutarlılık buralarda yoktur. DeğiĢen personel ve politikalarla birlikte kurallar da değiĢmektedir. Bu nedenle Kurallara KarĢı Gelme alt testinin yüksek çıkması anlamlıdır. 3. Okul Çocuklarının Öğretmenler Tarafından Değerlendirilmeleri ġimĢek ve Erol tarafından 2004 yılında yürütülen bir çalıĢmada, 7-12 yaĢları arasında yuvada büyüyen çocukların sorun davranıĢları, ailesinin yanındaki çocukların sorun davranıĢlarıyla karĢılaĢtırılmıĢtır. Bu çalıĢmada her iki grup için de bilgi öğretmenden elde edilmiĢtir. ÇalıĢmada, yuvada büyüyen çocukların kendi ailesi ya da akrabalarıyla düzenli görüĢmesi, çocuğun telefonla aranması ya da ziyaret edilmesi ve çocuğun kurumda kalıĢ süresinin kısalığı ruh sağlığını koruyan faktörler olarak saptanmıĢtır. Berument tarafından (2004) yapılan çalıĢmada da, çocukların gönüllü ailelerinin olmasının ve bu ailelerle düzenli aralıklarla görüĢmesinin çocuğun dayanıklılığını artıran en önemli faktör olduğu saptanmıĢtır. Heath ve arkadaĢları (1994) koruyucu aile yanında kalan çocukların da ciddi sorunları olduğunu, diğer öğrencilerle karĢılaĢtırıldıkları zaman akademik baĢarılarının daha düĢük 73 olduğunu, okulla ilgili uygunsuz davranıĢların daha sık görüldüğünü, okula daha az devam ettiklerini ortaya koymuĢtur. Üstüner, Erol ve ġimĢek (2005) öğretmenlerle yaptıkları araĢtırmada kuruluĢta yaĢayan çocukların, koruyucu aile ile ve biyolojik aile ile yaĢayan çocuklardan daha fazla sorun davranıĢ ortaya koyduklarını saptamıĢtır. Öğretmenler de anneler/bakıcı anneler gibi kuruluĢta yaĢayan çocuklarda diğer iki gruba göre daha fazla sorun bildirmiĢlerdir. Sorunların türüne bakıldığında ise öğretmenler DıĢa Yönelim Sorunlarını, koruyucu aile yanında yaĢayan çocuklarda daha az olmakla birlikte, koruyucu aile ve kuruluĢta yaĢayan çocuklarda aile yanında yaĢayanlardan daha yüksek olarak bildirmiĢtir. Saldırgan DavranıĢlar alt testinden de hem koruyucu aile hem de kuruluĢta yaĢayan çocuklar yüksek puan alırken, Kurallara KarĢı Gelme alt testinden kuruluĢta yaĢayan çocuklar yüksek puan almıĢtır. Sosyal Ġçe Dönüklük ve Somatik Yakınmalar alt testlerinden kuruluĢta yaĢayan çocuklar daha yüksek puan almıĢtır. Çocukların okullarda daha pasif oldukları ve içlerine kapandıkları, kendilerini somatik sorunlarla ifade ettikleri saptanmıĢtır. Öğretmenler, hem koruyucu aile hem de kuruluĢta yaĢayan çocuklarda Dikkat Sorunları belirtmiĢlerdir. Yunanistan‟da 9-11 yaĢ grubu kuruluĢta yaĢayan ve ailesiyle yaĢayan çocukların öğretmen değerlendirmesine göre yapılan karĢılaĢtırmalı çalıĢmada, öğretmenler kuruluĢta yaĢayan çocuklarda daha fazla ruhsal sorun bildirmiĢlerdir. Dikkat eksikliği, hiperaktivite, sınıf aktivitelerine daha az katılım ve davranım bozukluğunun sıklıkla görüldüğünü saptamıĢlardır (Vorria ve ark. 1998). Eğitimin, yüksek risk grubu çocukların ruh sağlığını koruduğu bilinmektedir. Kurum bakımı ve koruyucu aile çocuklarında eğitim beklentisinin ve akademik baĢarı düzeyinin oldukça düĢük olduğu belirtilmektedir (Rushton ve Minnis 2002). KuruluĢ çocuklarında okula devamsızlık ve okul sorunları sık görülmektedir. Oysa, eğitim baĢarısı ruh sağlığı ve yaĢam doyumu ile iliĢkili bulunurken, eğitimsizlik, iĢsizlik, evsizlik ve tek ebeveynlik ile iliĢkili bulunmuĢtur. Bakım altındaki çocukların eğitimlerindeki 74 baĢarılarıyla iliĢkili olan faktörler arasında, çocuğun bakım için en azından bir yerde sabit yaĢaması, eğitime değer veren bir bakım verenin ya da ailesinin olması, dıĢarıda da arkadaĢlarının ve ilgi alanlarının olması, okumayı erken öğrenmesi ve okula düzenli gitmesi yer almaktadır. Çocuklara okuyan, onları kitapların ve kütüphanelerin kullanımına özendiren bakım verenler çocukların psikososyal geliĢimi için çok önemli koruyucu faktörler sağlamaktadırlar. Tüm çocukları özellikle de risk altında olan kuruluĢ çocuklarını ve koruyucu aile çocuklarını okullarda tutmaya özen göstermeli ve bu konularda öğretmenlere destek verilmelidir (ġimĢek, Erol, Öztop,Münir 2007) . 4. Ergenlere Yönelik AraĢtırmalar Ergenlere yönelik olarak yapılan araĢtırmalar incelendiğinde; Ġngiltere‟de McCann ve arkadaĢları tarafından (1996) koruyucu aile bakımında olan 13-18 yaĢları arasındaki 88 ergenle yürütülen çalıĢmada, gençlerin % 67‟sinin psikiyatrik bir bozukluğu olduğu ve özellikle davranım bozuklukları gösterdikleri ortaya konmuĢtur. Garland ve arkadaĢları (2001) ise bakım veren aile ve gençlerden elde edilen bilgilere dayanarak çocukların % 42‟sinde psikiyatrik sorun saptamıĢlardır. Dikkat Eksikliği/ Hiperaktivite en sık görülen bozukluk olarak bulunmuĢtur. Altshuler ve Poertner‟in (2002) bir çalıĢmasında kurumlarda yaĢayan ergenlerin daha fazla risk aldıkları, kendilerini baĢarısız kılacak yaĢantılara ittikleri ve olumsuz arkadaĢ etkilerine açık oldukları belirlenmiĢtir. Buna karĢılık, davranım bozukluğu belirtilerinin ve suç davranıĢlarının yüksek oranda olduğu kurumlardan eğitimli koruyucu aile yanına verilen ergenlerin, psikiyatrik tedaviye daha olumlu yanıt verdikleri belirlenmiĢtir. Auslander ve arkadaĢları (2002) CBCL kullanarak yaptıkları çalıĢmada koruyucu aile yanında kalan gençlerin % 25 ile % 31‟inin Ġçe yönelim ve DıĢa Yönelim sorunlarında klinik düzeyde puan aldıklarını ortaya koymuĢtur. McMillen ve arkadaĢları (2005) tarafından 317 koruyucu aile yanında yaĢayan 17 yaĢ ergenlerle yapılan çalıĢmada, gençlerin % 61‟inde yaĢam boyu psikiyatrik sorun saptanmıĢtır. Bu gençlerin % 62‟si sorunlarının koruyucu aile sistemine girme- 75 den önce baĢladığını belirtmiĢlerdir. Bunun yanı sıra % 37‟si geçmiĢte psikiyatrik bir tanı aldıklarını vurgulamıĢlardır. Sorunların baĢlangıç zamanı ele alındığında Ġçe Yönelim sorunlarının koruyucu aile sistemine girdikten sonra baĢladığı, DıĢa Yönelim sorunlarının ise sisteme girmeden önce baĢladığı saptanmıĢtır. ġimĢek ve Erol tarafından 2004 yılında yapılan bir araĢtırmada, yetiĢtirme yurdunda büyüyen 13-18 yaĢları arasındaki kız çocukları, ailesi yanında büyüyen kız çocukları ile annelerden/bakım verenlerden elde edilen bilgiler doğrultusunda karĢılaĢtırılmıĢ ve sorun davranıĢların yetiĢtirme yurdu gençlerinde 5.3 kat daha fazla olduğu saptanmıĢtır. YetiĢtirme yurdunda büyüyen gençler içe yönelim ve dıĢa yönelim sorunları yaĢadıklarını belirtirlerken, bu sıklıklar ailelerinin yanında büyüyen gençler tarafından daha düĢük olarak bildirilmiĢtir. Toplam Problemin görülme sıklığı ise yetiĢtirme yurdunda büyüyen genç kızlarda % 35.7 iken, aile yanında büyüyenlerde % 8.7 olarak saptanmıĢtır. Üstüner, Erol ve ġimĢek (2005) tarafından YSR kullanılarak gençlerin kendilerinden elde edilen bilgilerin çocuk bakım sistemlerine göre puan ortalamaları karĢılaĢtırıldığında; Toplam Problem puan ortalamasının çocuk yuvası/yetiĢtirme yurdunda büyüyen çocuklarda, koruyucu aile ve de kendi ailesi yanında büyüyen çocuklara göre anlamlı olarak yüksek olduğu saptanmıĢtır (p0.05). Ayrıca Ġçe Yönelim, DıĢa Yönelim sorunları ile tüm alt test puan ortalamasının kurumda yaĢayan çocuklarda koruyucu aile ve kendi ailesi yanında büyüyen çocuklara göre anlamlı olarak yüksek olduğu saptanmıĢtır (p<0.05). ÇalıĢmada gençler, annelerden/bakım verenlerden ve öğretmenlerden daha fazla sorun bildirmiĢtir. Bu sonuç, ülkemizde yapılan diğer çalıĢmalarla da desteklendiği gibi (Erol ve ġimĢek 1998, 2000, Erol, ġimĢek, Münir 2010), yabancı yayınlarda da benzer sonuçlar saptanmıĢtır (Verhulst, 1995). AraĢtırma sonuçları; ailelerin, kurumların ve okulların çocuk ve ergenlerin ruh sağlığına duyarlı olmaları, Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Anabilim Dalları ile iliĢki içinde olmaları ve destek almaları, bekle-gör politikasını kesinlikle izlememeleri gereğini ortaya koymaktadır. Öte yandan sorunlarla bağlanma örüntüleri arasındaki iliĢkilerin göz ardı edilmemesi ve çocukluk dönemindeki 76 duygusal deneyimlerin, kendi annelik babalıklarını etkilediği unutulmamalıdır. Yine, bağlanma örüntülerinin zaman içinde değiĢebileceği de dikkate alınmalıdır. Çocuk ve Ergenlerin Beden Sağlığı Bakım Sistemlerinden Ne ġekilde Etkilenmektedir? Kurum bakımında yaĢayan çocuklarda, baĢta beslenme bozuklukları (yetersiz beslenme ya da aĢırı beslenme/obezite) olmak üzere (% 44-59), bağırsak parazitleri (% 31), hepatit-B (% 28), anemi (% 15), dermatolojik sorunlar gibi sağlık sorunlarının sıklığının % 65-85 arasında olduğu belirtilmektedir (MacLean, 2003). Amerika‟da akraba koruması altındaki çocuklarla yapılan çalıĢmanın sonuçları, çocukların yarısının bağıĢıklıklarını tam olarak kazanamadıklarını göstermiĢtir ve fark edilmemiĢ sağlık problemlerinin nedeninin temel bakımlarının yetersiz olmasından kaynaklandığı ileri sürülmüĢtür. Ġngiltere‟de her çocuğun rutin bir sağlık kontrolünden geçtiği, ancak kurum bakımında, çocukların bedensel ve ruhsal sağlığının değerlendirilmesi ve tedavi edilmesinde sistemin baĢarısız olduğu belirlenmiĢtir (Rushton ve Minnis, 2002). Koruyucu ailelerden elde edilen bilgiler doğrultusunda, kurum bakımından aile ortamına geçiĢ süreci yaĢayan çocukların % 90‟ında bedensel ve ruhsal düzeninin bozulduğu görülmüĢtür. Aynı durum Ġspanya‟da Çocuk ve Ergen Sağlığı Enstitüsü‟nde Olivan Gonzalvo (2002) tarafından yapılan araĢtırmaya da konu olmuĢ, koruyucu aile hizmetinden yararlanan çocukların her geçen yıl sağlık problemlerinin arttığı, karmaĢık ve ciddi fiziksel, zihinsel, geliĢim sorunlarının yüksek oranda görüldüğü belirlenmiĢtir. Yapılan bazı çalıĢmalarda da korunma altına alınmadan önce de bu çocuklarda sağlık sorunlarının diğerlerine göre daha fazla olduğu saptanmıĢtır. ABD kurum bakımı araĢtırma ekibi (2005) tarafından Rusya‟da yapılan bir çalıĢmada, koruma altına alınan çocukların Rusya ve ABD normlarına göre fiziksel büyüme geriliği sıklığının daha yüksek olduğu saptanmıĢtır. Bu çocukların Rusya standartlarına göre % 34-44‟ünde, ABD standartlarına göre % 43-55‟inde boy ve kilo ölçümlerinin 10. persentilin 77 altında olduğu belirlenmiĢtir. Ayrıca koruma altına alınan çocukların ailesiyle yaĢamını sürdüren çocuklara göre daha fazla oranda düĢük doğum ağırlıklı oldukları bulunmuĢtur (The St. Petersburg-USA Orphanage Research Team, 2005). Bu nedenle çocuklara ruh sağlığı açısından olduğu kadar, dermotolojik, fizyolojik, diĢ sağlığı, beslenme, bağıĢıklama gibi sağlık hizmetlerinin verilmesi, yaĢlarına uygun Ģekilde sağlık kontrollerinin yapılması ve çocukların bir bütün olarak sağlıklarının izlenmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Çocuk, Biyolojik Aile ve Koruyucu Aile Arasındaki EtkileĢim Koruyucu ailede esas olan çocuğun yararının gözetilmesidir. Bu nedenle koruyucu aile bakımının baĢlangıcından herhangi bir nedenle sonlanmasına kadar bu bakım içerisinde yer alan kiĢilerin uyumlu bir etkileĢimde bulunmaları hizmetin baĢarıya ulaĢması için gereklidir. Bu etkileĢimin sağlanması söz konusu üçlünün koruyucu aile bakımı için hazırlanmasına ve bakım iliĢkisi sürecinde ortaya çıkan sorunlarda profesyonel yardım almalarına bağlıdır. Sosyal hizmet uzmanı ve ruh sağlığı profesyonelleri gerek yerleĢtirme öncesinde, gerekse yerleĢtirme sürecinde çocuk, biyolojik aile ve koruyucu aile ile kiĢisel ya da grup çalıĢmaları yaparak onları bu zor sürece hazırlamakla görevlidir. Çocuk biyolojik ailesinden ayrıldığı ve yabancı aile ile birlikte yaĢayacağı için sarsıcı bir dönem geçirmektedir. Çocuk, kendi biyolojik ailesini kaybetme korkusuyla umutsuzluk yaĢar, kendisini suçlar. Ancak eğer çocuk biyolojik ailesinde istismara uğramıĢsa, bu duyguların yanında güvenli bir yere yerleĢtirilmiĢ olmanın rahatlığını yaĢasa da, yine de çocuk kendisine baktığı için koruyucu aileye minnettar kalmayabilir. Çünkü biyolojik ailesinden ayrılma nedeni olarak koruyucu aileyi görüp suçlayabilir. Koruyucu aile bu durumu normal karĢılayabildiğinde, çocuğun davranıĢlarının nedenini anlayarak yaklaĢtığında ve biyolojik ailesiyle iliĢkilerini sürdürmesine yardımcı olduğunda çocuğun geliĢimine de olumlu yönde katkı sağlamıĢ olur. Koruyucu aileye yerleĢtirilecek çocuğun bunun nedenini bilmesi biyolojik ailesi ile iliĢkilerini sürdürmesi açısından önemlidir. Çoğunlukla çocuk 78 biyolojik ailesine geri döneceğinden, içinde bulunduğu durumu bilmelidir. Çocuk koruyucu aile ile ne kadar süre birlikte olacağını bilirse, gelecek için de gerçek umutlara sahip olur. Koruyucu aile her zaman çocuğun ailesi ile arasındaki sevgi bağını koruyabilmesi ve kuvvetlendirebilmesi için anne babanın çocuklarıyla birlikte olma isteklerine saygı göstermeli ve desteklemelidir. Koruyucu aile ile biyolojik aile arasında olumlu bir iliĢki kurulması için destek programlarının uygulanması gerekmektedir. Koruyucu aileye yerleĢtirme süreci boyunca çocuk mutlu görünebilir. Hatta biyolojik ailesinden ayrılmaya oldukça istekli görünebilir. Bunun nedeni çocukların arkadaĢlarından ya da oyuncaklardan etkilenmesi, güvenli bir yere gereksinim duymasındandır. Ancak çocuk koruyucu aile yanına yerleĢtirildikten bir ay sonra, biyolojik ailesinin yanından ayrıldığının bilincine vardığında geçmiĢinin yok olduğu hissine kapılır. Diğer bir değiĢle, biyolojik ailesiyle huzursuzluk yaĢamıĢ olsa bile, anne ve babasından uzaklaĢtığı için çocuk umutsuzluk ve üzüntü hisseder. GeçmiĢte kendisini etkileyen tüm olumsuz olaylar için kendini suçlama ve düzeltemediğinden dolayı da çaresizlik hislerini yaĢayan bu çocuklar, tepkilerini çeĢitli Ģekillerde belirtirler. Çocuk biyolojik anne babasını bir daha ne zaman göreceği konusunda açıkça bilgilendirilip, görüĢme gerçekleĢtirildiği takdirde, bu yoğun tedirginlik biraz hafifleyecektir. Ona söz verilen gün ve saatte görüĢmenin gerçekleĢtirilmesi son derece önemlidir (Erol, ġimĢek 2008). Ayrıca biyolojik ailenin çocuğuyla ilgili konularda sosyal hizmet uzmanı ile görüĢmesi önem taĢımaktadır. Sosyal hizmet uzmanının düzenli aralıklarla çocuğun, koruyucu ailenin ve biyolojik ailenin durumunu değerlendirerek plan hazırlaması gerekir (SHÇEK Genel Müdürlüğü, Koruyucu Aile Merkez Bürosu, 1993). Ankara‟da biyolojik aile ile görüĢme durumunun sorun davranıĢlara etkisinin incelendiği bir çalıĢmada, çocukların % 82.4‟ünün biyolojik ailesinin hayatta olduğu saptanmıĢtır. Ailesi ile görüĢmeyen çocuklarda CBCL‟den elde edilen Toplam Prob- 79 lem ve DıĢa Yönelim ile Saldırgan DavranıĢlar ve Dikkat Sorunları alt testlerinden alınan puan ortalamalarının anlamlı olarak yüksek olduğu saptanmıĢtır. TRF ve YSR ölçekleri incelendiğinde ise; Toplam Problem Puanı, DıĢa Yönelim, Saldırgan DavranıĢlar, Dikkat Sorunları, Anksiyete/Depresyon ve Kurallara KarĢı Gelme (YSR) puan ortalamaları, ailesi ile görüĢmeyen çocuklarda anlamlı olarak daha yüksek bulunmuĢtur. Özetle her üç ölçekte de biyolojik aile ile görüĢmeme durumunda Toplam Problem, DıĢa Yönelim, Saldırgan DavranıĢlar ve Dikkat Sorunları anlamlı olarak yüksek bulunmuĢtur. AraĢtırmada aileleriyle görüĢen çocukların daha az davranıĢ ve duygusal sorunlar gösterdiği saptanmıĢtır (Üstüner, Erol ve ġimĢek, 2005, Üstüner 2005). ÇalıĢmada cinsel taciz, Ģiddet gibi durumlar söz konusu olduğunda kurumun etkin olması ve biyolojik aile-çocuk–koruyucu aile arasında dengeyi sağlaması ve psiko-sosyal danıĢmanlık hizmeti sağlamanın gerekli olduğu belirtilmiĢtir. Çocuk-Koruyucu Aile ĠliĢkisi ve Koruyucu Aile ile ÇalıĢma Koruyucu aile olmak zor bir görevdir. Koruyucu ana baba ile biyolojik ana baba arasındaki rol farkı, koruyucu aile için bazı çeliĢkiler doğurur. Koruyucu aile günlük yaĢamda çocuğun ana babası rolünü üstlenir ve kurum adına onun bakımından sorumlu olur. Ancak biyolojik ailenin hak ve sorumluluklarına sahip değildir ve onun yerine geçemez. Onu ana babasıymıĢ gibi sevecek, ancak biyolojik ana babasıyla duygusal rekabete girmeyecek kadar uzak duracaktır. Koruyucu ailenin çocuk ile iliĢkisinde rolünü nasıl algıladığı çok önemlidir. Kendini bir iĢ gören gibi görüyorsa bu iliĢki bir iĢ iliĢkisine dönüĢebilecektir. Bunun aksine biyolojik ailenin yerini tuttuğunu düĢünüyorsa çocuğun kendi ailesi ile iliĢkilerinde engelleyici bir tutum alabilecektir. Koruyucu aile kuruma karĢı çocuğa hizmet götüren bir ekibin önemli bir üyesi rolündedir. Çocukla iliĢkilerinde de belirlenen plana uygun olarak davranıĢlarını sürdürecek ve çocuğu ailenin bir üyesi olarak yaĢamına katacaktır. Koruyucu ailenin çocukla uyumlu bir iliĢki yürütmesi zaman almaktadır. Sosyal hizmet uzmanının yerleĢtirmedeki iĢlevi de bu 80 uyumu oluĢturmaya çalıĢmaktır. Koruyucu aileler olabildiğince yerleĢtirme planına baĢtan dahil edilmelidir. Bu görüĢmelerde çocuğun ailesiyle iliĢkileri, ailenin hakları, aile ziyaretinin önemi, çocuğun ve ailenin özgeçmiĢleri, özellikleri, koruyucu aile bakımının ön görülme nedenleri, dolayısıyla kurumun kendilerinden beklentileri, çocuğun beğenileri, kaygıları, düĢünce ve duyguları öğrenilmelidir. Koruyucu ailelerin çocukla iliĢkilerinde duygularıyla baĢa çıkmaları her zaman kolay değildir. Bıkkınlığa düĢmeleri, piĢman olmaları olasıdır. Böyle bir durumda çocuğun tekrar örselenmesi olasılığını bertaraf etmek için koruyucu aileye duygularını ifade edebilme olanağı sağlanmalı ve destek olunmalıdır. Akraba Koruması Olarak Koruyucu Aile Bakımı Akraba koruması, çocukların kurum bakımından resmi olarak onaylanmıĢ, geniĢ aile üyeleri yanına yerleĢtirilmesi olarak tanımlanmaktadır. Resmi onaylanma Ģekli geleneksel koruyucu ailenin onaylanma biçimiyle benzerlik göstermektedir. Akraba korumasının amacı, çocukların alıĢılmıĢ yaĢam biçimlerinde tedirgin edici değiĢiklikleri azaltmak, çocukları, onlara daha yakın olan aileleri içinde tutmak, böylece onların kültürel ve etnik kimliklerini korumalarını sağlamaktır. Bu uygulamanın gerçekten çocuklara yararı olup olmayacağı ile ilgili çok fazla soru sorulmaktadır. Bu yüzden, konuyla ilgili yapılan araĢtırmaların sonuçlarına odaklanılmıĢtır. AraĢtırma raporları gözden geçirildiğinde ve sonuçlar karĢılaĢtırıldığında, akraba korumasının halen baĢlangıç aĢamasında olduğu, araĢtırmaların sadece sorunlu örneklemleri içerdiği ve küçük çapta yapıldığı, kontrol gruplarının uygun olmadığı ve farklı sonuçları ölçtükleri saptanmıĢtır. Berrick ve Barth (1994) ve Iglehart (1994) akraba bakımındaki çocukların, koruyucu aile bakımındaki çocuklardan daha az geliĢimsel ve davranıĢ problemleri gösterdiklerini, ancak ihmal ya da istismar edilen çocukların akrabalarından alınabileceğini vurgulamıĢlardır. Çocuklara çoğunlukla anneannelerin baktığı ve koruyucu ailelere göre ge- 81 nelde akrabaların yaĢlı, daha az eğitimli, daha dar gelirli ve sağlıklarının daha sorunlu olduğu üzerinde durulmuĢtur (Dubowitz ve ark., 1994). KuĢaklararası bağlanma örüntülerinin geçiĢi ile ilgili yapılan araĢtırmada (Fonagy ve ark., 1991) ise, çocukların büyükanne ve büyükbabalarıyla yaĢamaları konusunda uyarıda bulunulmuĢtur. Çocuklarını yetiĢtirmede yetersiz kalan ailelerin, kendilerine uygun bakımı sağlamayan ailelerden geldiklerinin göz ardı edilmemesi gereği üzerinde durulmuĢtur. Kurum ve Koruyucu Aile Bakımının Uzun Dönemdeki Sonuçları Nelerdir? Kurum ve koruyucu aile bakımının uzun dönemdeki sonuçları incelendiğinde, genel olarak koruyucu aile bakımından yararlanan bireylerle ilgili olumlu bir tablo çizilirken, kurumda yetiĢmiĢ bireylerle ilgili bu olumlu tablo görülememektedir. Uzun süre koruyucu aile bakımında kalan bireylerin okulda baĢarılı oldukları, baĢarılı olamayanların ise bakıma girmeden önce öğrenme güçlükleri yaĢadıkları saptanmıĢtır. EriĢkinliklerinde yakın, sevecen, tutarlı bağlanma iliĢkileri kurabildikleri gösterilmiĢtir. EriĢkinlik döneminin olumsuzlukları incelendiğinde ise bu bireylerin biyolojik ailelerinde psikiyatrik bozukluklar olduğu ve bakımdan önce istismara maruz kaldıkları ortaya koyulmuĢtur (Dumaret ve ark., 1997). Amerika‟da uzun dönem koruyucu aile bakımında kalmıĢ eriĢkinlerle yapılan bir baĢka çalıĢmada ise, bu eriĢkinlerin liseyi bitirme yüzdesinin düĢük olduğu, iĢsizlik ve evsizlik, uyuĢturucu kullanımı, tutuklanma, eĢe Ģiddet uygulama ya da eĢler tarafından Ģiddete maruz kalma gibi özellikler gösterdikleri saptanmıĢtır (Benedict ve ark., 1996). Sonuçlardaki bu farklılıkların nedenleri bilinmemekle birlikte, bakım gören çocukların karĢılaĢtıkları güçlüklerin, değiĢik bakım çevreleri ya da yaĢanan çeĢitli psikososyal sorunlara bağlı olabileceği belirtilmektedir. Çocukların kısa dönemde koruyucu aile bakımı altında olmasının sonuçları henüz pek bilinmemektedir. GeniĢ aile ya da kardeĢlerle iliĢki içerisinde olmak, olumlu ve destekleyici iliĢkiler hem kurum bakımı hem de koruyucu aileler ile yaĢayan çocuklar için koruyucu etmenlerdir. 82 Bakımdan ayrılan bireyin gireceği ortam onun daha sonraki iĢlevlerine ne derece etki edebilir? EriĢkinin uyum sağlamasında bakımdan ayrıldıktan hemen sonraki yıllar çok önemlidir. Kurum bakımından ayrılan gençlerin, koruyucu aile bakımından ayrılanlara göre daha güç durumda oldukları belirtilmektedir. Bunun nedenleri arasında, biyolojik ailelerdeki sorunların fazla olma olasılığı gösterilmektedir. ÇalıĢmalar kurum bakımından ayrılanların koruyucu aile bakımından ayrılanlara göre yeniden bir aile bağı kurabilme yeteneklerinin daha zayıf olduğunu göstermektedir. Koruyucu aile ile kurulan iliĢkiye göre kurum bakımında dönüĢümlü çalıĢan kiĢilerle kurulan bağlanma iliĢkisini sürdürebilmek kuĢkusuz daha zordur. Bu gençler güvenebilecekleri ve onlara destek vermeyi öneren bir kiĢi bile olmadan bakımdan ayrılıyor olabilirler. Bu korunmasız gruplar üzerinde acil olarak daha çok çalıĢmaya ve onlara destek vermeye ihtiyaç vardır. Devlet desteği bu dönemde de çok önemlidir. Risk ve koruyucu etmenler üzerinde yapılan çalıĢmalar, bazı çocukların daha iyi durumda olmalarının nedenini açıklamaya yardımcı olmuĢtur. Uzun dönem koruyucu aile bakımında kalmak ve koruyucu aile sistemine erken girmek ve bakımdan geç ayrılmak, davranıĢ sorunlarının görülme sıklığını azaltmaktadır. Genel nüfus içinde yapılan çalıĢmalarda da, uzun dönemdeki olumlu sonuçları için en önemli öncüllerin çocuğun ailesiyle ya da baĢkalarıyla iyi bir iliĢki kurma yeteneği olduğu gösterilmiĢtir. Bakım altındaki karmaĢık yaĢam içerisinde çocuğa iyi bir iliĢki kurması ve iliĢkiyi sürdürebilmesi için yardımcı olmak, amaçlanan en önemli altın standarttır. Türk Toplumu Koruyucu Aile Uygulamasından Ne Kadar Haberdar? BaĢbakanlık Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü tarafından 2006 yılında yapılan bir çalıĢmada koruyucu aile sistemi uygulamaları hakkında ailelerin %82,8‟nin bilgisinin olmadığı ortaya konmuĢtur (Gürcan 2008). Bu durumda; 83 Koruyucu Aile Sistemi Nasıl Güçlendirilebilir? Öncelikle toplumun bilgilendirilmesi ve farkındalığın arttırılmasına ihtiyaç vardır. Bu süreçte aĢağıdaki konulara duyarlı olmak önem kazanmaktadır: Damgalama (Stigma): Gizlenebilirlik: KuruluĢlarda büyümek, koruyucu aile olmak ya da koruyucu aile yanında yaĢayan çocuk olmak, evlat edinmiĢ ya da evlat edinilmiĢ olmak, çocuklar ve aileler tarafından gizlenmektedir. Gizlilik ve saklama çocukların ve ailelerin en belirgin baĢ etme mekanizması olmuĢtur. Damgalanma korkusundan dolayı aileler gereksinim duydukları sosyal desteği ve tedaviyi alamamaktadır. Gizlilik ise doğal olarak belirgin bir kaygıya yol açmaktadır. Örneğin: Yuvada büyüdüğümü anladılar mı? Durumumu açıklarsam benimle arkadaĢ olurlar mı? Acaba koruyucu aile olduğumu söylesem nasıl karĢılarlar? Gibi. Eğer sessizlik bir cevap olursa, çocuklar ebeveynlerinin utancını içselleĢtirmekte ve bu durum yardım arayıĢlarını engellemektedir. 1. Kronik durumlar: Ruhsal hastalıklar, özellikle kronik olanlar daha fazla damgalanma eğilimi taĢır. Ruhsal sorunların, özellikle çocuklarda değiĢebilirliği ve tedavi edilebilirliğinin bilinmesi önemlidir. Hem çocukları hem de anne babaları/ bakım verenleri ve toplumu genetik duyarlılığın “değiĢmezlik” anlamına gelmediği konusunda bilgilendirmeli ve eğitimleri sağlanmalıdır. 3. Tehlike ve tehdit: Medya tarafından korunma gereksinimi olan çocukları tehlikeli olarak gösterme ve tehlike ile eĢdeğer görme eğiliminden kaçınılmalıdır. Eğer kaçınılmazsa bu durumun damgalanmayı artırmada anahtar rol oynayacağı unutulmamalıdır. Olumsuzlukların yerine güçlülük, esneklik, cesaret ve ailelerin sebat etmesinin önemi gibi konulara ağırlık verilmelidir. 4. Kontrol edilebilirlik: KiĢisel kontrole atfedilen durumlar utanç ve öfkeye yol açmaktadır. Ruhsal sorunların belirtileri “istemli” ve “ kontrol edilebilir” olarak gösterilmektedir. Bu durum damgalanmayı ve utancı artırmaktadır. Bu durumu azaltmak için 84 ruhsal sorunları “gen defekti” ve “biyokimya”nın ürünü olarak gösterme çabasına yönelinmiĢtir (Erol, ġimĢek 2008). Ülkemizde, koruma altında yaĢayan çocuklarımız toplumsal yargılamalarla karĢı karĢıya kalmaktadır. Bireyselliklerin yok edilmesi, çocukların güçlü yanlarına odaklanmak yerine yuvalı olmasının ön plana çıkartılması ve soruna odaklanılması onları örselemektedir. Çocuklar hem toplumsal değer yargılarıyla tek baĢlarına baĢ etmek durumunda kalmakta, hem de bireysel güçlüklerini yaĢamaktadırlar. Toplumu –yuva/yurt personelini, okulları, öğrencileri, anne babaları ve tüm kesimi- bu gibi konularda duyarlı hale getirebilmek kaçınılmazdır. Ayrımcılık politikalarının damgalanmaya ev sahipliği yapmasına izin verilmemelidir. Toplumların geleceğinin çocukların kendi potansiyellerine ulaĢmasına yardımcı olmaya dayandığı unutulmamalıdır. Özetle, * Koruyucu aile sisteminin toplumumuzda yaygınlaĢması için toplumun bilinçlenmesini sağlayıcı nitelikte, kültürümüze özgü bilgilendirici ve eğitici programlarının geliĢtirilmesine ihtiyaç vardır. * Koruyucu aile sisteminin sürekliliğinin sağlanması, sorunların erken dönemde saptanması ve çözüm üretilebilmesi için kanıta dayalı bilgilere gereksinim vardır. Koruyucu aile alanında veriler düzenli olarak toplanmalı, analiz edilmeli, öneriler geliĢtirilip uygulamaya konulabilecek bir sistem kurulmalıdır. * Koruyucu aile adaylarının öncelikle yapılandırılmıĢ ve standart bir eğitim almaları, eğitim sonrasında da koruyucu aile olmaya istekli olup olmadıkları belirlenmeli ve hazır olanlar sisteme dâhil edilmelidir. * Koruyucu aileye alınmadan önce çocukların bedensel, biliĢsel, sosyal ve ruhsal açıdan değerlendirmeleri yapılmalı ve belirli aralıklarla bu değerlendirmeler yinelenmelidir. * Koruyucu ailelerin, çocuk ve ailesi hakkında yeterli ve tam bilgiye sahip olmaları ve çocukla birlikte yaĢamaya baĢlamadan önce birbirlerini tanıyacak Ģekilde bir araya gelmeleri sağlanmalıdır. 85 * Koruyucu aile bakımı, biyolojik ailenin yerine geçen bir hizmet türü değildir. Kimsesiz çocukların yanı sıra, ailesi olan ve çeşitli nedenlerle bir arada yaşayamayan çocukların geçici olarak bakıldığı bir hizmet modelidir. Biyolojik ailenin sorunlarını giderici yönde çalışmalar yapılmalı ve amaç çocuğun biyolojik ailesine geri dönüşü olmalıdır. Çocuk, koruyucu ailenin yanında iken biyolojik ailesiyle görüşmeli ve duygusal bağını devam ettirmelidir. Ancak bu birlikteliğin sancılı olmaması açısından çocuğun ve ailelerin desteğe ihtiyacı olduğu unutulmamalıdır (Erol, Üstüner, Şimşek 2005). Çalışmalar göstermektedir ki, çocuk ve gençlerin aile ve yakınlarıyla iletişimlerinin artırılmasına yönelik çalışmaların yapılması, çocuklara problem çözme becerilerinin kazandırılması ve toplumsal kaynaklardan en üst düzeyde yararlanmalarının sağlanmasıyla sorun davranışlar azalmaktadır (Şimşek 2004, Şimsek ve Erol 2004,). Tüm bu yaklaşımlar disiplinler arası ve sektörler arası işbirliğini gerektirmektedir. Bu konularda hizmet içi eğitim verilmeli, sosyal hizmetler, üniversite ve sivil toplum kuruluşları ile birlikte çalışılmasına özen gösterilmelidir. SONUÇ Koruyucu aile sisteminin güçlü bir veri tabanının olması sağlanmalı, ailelere sürekli destek verilmeli ve eğitim olanaklarından yararlandırılmalıdır. Ruhsal sorunların erken dönemde belirlenmesi ve uygun merkezlere yönlendirilmesi için sistemin güçlendirilmesi ayrı bir öneme sahiptir. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Hizmetleri‟nin yaygınlaĢtırılması, sağlıklı, güçlü ve nitelikli baĢlangıçlar için baĢvuru kanallarının geliĢtirilmesi ve çocukların problemlerini çözmek, ailelere ve bakım verenlere destek vermek için yeni modellerin aranmasında yarar vardır. Bebek, çocuk ve ergene sağlanan güvenli üs sayesinde yeni iletiĢim kurma yolları, kendini ifade edebilme gücü ve yeni bağlanma modellerinin geliĢtirilmesine olanak sağlanmalıdır. 86 Koruyucu ailelere ödenmesi gereken ücret ve aile eğitimlerinin düzenli ve sürekli olması hedeflenmelidir. Amaç çocuğa geliĢimini sağlayabileceği ve tedavisinin yapılabileceği, güvenilir bir ortam sağlanmasıdır. Sosyal hizmetler, eğitim ve sağlık sistemleri arasındaki iĢbirliği çocukların ve toplumun kazanımı olacaktır. Politika belirleme açısından her ülke potansiyel bakım verenleri dikkatli bir Ģekilde seçmek, standartları belirlemek, çocukların haklarını güçlendirmek, çocukları dinlemek ve onların savunuculuğunu yapmak zorundadır. Sonuç olarak korunma gereksinimi olan çocuklar sorununa kanıta dayalı ve geliĢimsel özelliklere duyarlı bulgular ıĢığında, disiplinler arası yaklaĢımla çözüm aranması, aile temelli modellerin geliĢtirilmesi çocuklarımızın haklarının korunması açısından önem taĢımaktadır. KAYNAKLAR Ainsworth MD (1979) Infant-mother Psychologist, 34: 932-937. attachment. American AktaĢ AM (2004) “Türkiye’de Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve Çalışan Personel”. Koruma Altındaki Çocuklar Prof.Dr. Mualla Öztürk Anısına XVII. Sempozyum Sunuları – 23-25 ġubat 2004 (Yayına hazırlayan Runa Uslu). Ankara Üniversitesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yayınları. Yayın no: IX. Ankara Üniversitesi Basımevi,159-193. Altshuler S, Poertner J (2002) The child health and illness profileadolescent edition: Assessing well-being in group homes and institutions. Child Welfare, 81,3; 495-513. Arnaz Z (1972) Koruyucu Aile Bakımındaki Çocuğun Gelişim Özellikleri, Ana Yoksunluğunun Çocuk Gelişimine Etkileri Açısından Koruyucu Aile Bakımının, Kurum Bakımı İle Karşılaştırılmalı İncelenmesi. Öğretim Üyeliği Tezi H.Ü.Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu. BaĢbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü, Ulusal Eylem Planı. ([email protected]). EriĢim Tarihi: 08.08.2005. Balbernie R (2001) Circuits and circumstances: The neurobiological consequences of early relationship experiences and how they shape later behavior. Journal of Child Psychotherapy, 27: 237-255. 87 Benedict MI, Zuravin S, & Stallings RY (1996) Adult functioning of children who lived in kin versus non-relative family foster homes. Child Welfare, 75,529-549. Berument SK (2004) Yuva Çocuklarında Dayanıklılığı ve Davranış Sorunlarını Yordayan Etmenler. Koruma Altındaki Çocuklar; Prof. Dr. Mualla Öztürk Anısına XVII. Sempozyum Sunuları – 23-25 ġubat 2004 (Yayına hazırlayan Runa Uslu). Ankara Üniversitesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yayınları. Yayın no: IX. Ankara Üniversitesi Basımevi, 149-153. Berrick JD, Barth RP (1994) Research on kinship foster care: What do we know? Where do we go from here? Children and Youth Services Review, 16: 1-5. Bowlby J (1951) Maternal care and mental health. Geneva: World Health Organization. Brown SL, Wright J (2001) Attachment theory in adolescents and its relevance to developmental psychopatology. J Child Psychol Psychotherapy, 8: 15-32. Browne KD (2002) Child Protection. In: Rutter M, Taylor E (Eds.). Child and Adolescent Psychiatry, 4th Edition. Blackwell Science, 1158-1174. Browne KD, Giachtitsis CH, Johnson R ve ark. (2005) European Commission Daphne Programme in collaboration with the World Health Organization Regional Office for Europe & The University of Birmingham, UK. Mapping the number and characteristics of children under three in institutions across Europe at risk of harm. Birmingham, UK. Chamberlain P, Weinrott M (1990) Specialized foster care: treating seriously emotionally disturbed children. Children Today, 19: 2427. Colton M (1988) Dimensions of Substitute Child Care, 1st edition Avebury, Aldershot. ÇavuĢoğlu T (2004) “Kazım Karabekir ve Savaş Çocukları”. Sosyal Hizmet Sempozyumu 2004: Türkiye‟de Sosyal Hizmet Uygulamaları Ġhtiyaç ve Sorunlar”. 4-6 Kasım 2004, Alanya. BaĢkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmetler Bölümü, Bildiri Özetleri, 38. 88 Dubowitz H, Feigelman S, Harrington D ve ark. (1994) Children in kinship care: how do they fare? Children and Youth Services Review, 16: 85-106. Ellis HD, Fisher PA, Zaharie S (2004) Predictors of disruptive behavior, developmental delays, anxiety, and affective symptomatology among institutionally reared Romanian children. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 43: 1283-1291. EkĢi A (2004) Koruma altında çocuklar; Dünyada beĢ kıtanın çeĢitli ülkelerinden örnekler- Koruma Altındaki Çocuklar- ġubat 2004 (Yayına hazırlayan Runa Uslu). Ankara Üniversitesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yayınları. Yayın no: IX. Ankara Üniversitesi Basımevi, 9-24. Elhüseyni R, TaĢ S, Demir KC ve ark. (1979) Koruyucu Aile Bakımının Kurum Bakımı İle Karşılaştırılmasına Dair Bir Araştırma. YayımlanmamıĢ Lisans Tezi. H.Ü.Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu. Erol N, SimĢek Z (1998) Türkiye Ruh Sağlığı Profili: Çocuk ve Gençlerde Ruh Sağlığı: Yeterlik alanları, davranıĢ ve duygusal sorunların dağılımı. N. Erol, C. Kılıç, M Ulusoy, M Keçeçi, Z ġimsek (Eds.). Türkiye Ruh Sağlığı Profili Raporu. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Eksen Tanıtım Ltd.ġti. Ankara, 25-77. Erol N, ġimsek Z (2000) Mental Health of Turkish Children: Behavioral and Emotional Problems Reported by Parents, Teachers and Adolescents. In: Singh N, Leung JP, Singh AN (Eds.). International Perspectives on Child and Adolescent Mental Health. Elsevier Science Lt, 223-247. Erol N (2004) Yuva, Yetiştirme Yurtları Sorunun mu Yoksa Çözümün mü Parçası? Koruma Altındaki Çocuklar; Prof. Dr. Mualla Öztürk Anısına XVII. Sempozyum Sunuları – 23-25 ġubat 2004 (Yayına hazırlayan Runa Uslu). Ankara Üniversitesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yayınları. Yayın no: IX. Ankara Üniversitesi Basımevi, 33-140. Erol N, ġimĢek Z, Üstüner S (2005) Çiçekli Dünyamda Elimi Yalnız Bırakma; Dünyada ve Türkiye’de Çocuk Koruma Sistemleri; Kurum Bakımı, Koruyucu Aile ve Evlat Edinme. Ümit Matbaacılık. Ankara. Erol, ġimĢek (2008). Korunma gereksinmesi olan çocuklar: Kurum bakımı ve koruyucu aile sistemi. N. Erol (Ed). Koruyucu Aile, Ev- 89 lat Edinme Hizmetleri ve Ruh Sağlığı. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 129-167. Erol N, ġimĢek Z, Münir K. Mental health of adolescents reared in institutional care in Turkey: Challenges and hope in the twenty-first century. European Child and Adolescent Psychiatry. 2010 Feb;19(2):113-24. Fonagy P, Steel H, Steele M (1991) Maternal representations of attachment during pregnancy predict the organization of infantmother attachment at one year of age. Child Dev, 62: 891-905. Garland AF, Hough RL, McCabe KM ve ark. (2001) Prevalence of psychiatric disorders in youths across five sectors of care. J Am Acad Child Adolesc Pychiatry, 40: 409-418. Gürcan A. (2008) Türk toplumunda koruyucu aile ve evlat edinme hizmetlerine iliĢkin bakıĢ açısı ve yaklaĢımı. N. Erol (Ed). Koruyucu Aile, Evlat Edinme Hizmetleri ve Ruh Sağlığı. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 29-39. Heath AF, Colton M, Aldgate J (1994) Failure to Escape: A Longitudinal Study of Foster Children‟s Educational Attainment. British Journals of Social Work, 24: 241-260. Iglehart AP (1994) Kinship foster care: Placement, service and outcome issues. Children and Youth Services Review, 16: 107-122. Jackson S, Martin PY (1998) Surviving the care system: education and resilience. Journal of Adolescence, 21: 569-583. Koruyucu Aile Yönetmeliği (14.10.1993), Resmi gazete: 21728. MacLean K (2003) The impact of institutionalization on child development. Development and Psychopathology, 5: 853-884. McCann JB, James A, Wilson S, Dunn G (1996) Prevalence of psychiatric disorders in young people in the care system. British Medical Journal, 313: 1529-1530. McMillen JC, Zima BT, Scott DL ve ark. (2005) Prevalence of Psychiatric Disorders Among Older Youths in The Foster Care System J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 44: 1,88-95. Minty B (1999) Outcomes for long-term foster family care. J Child Psychol Psychiatry, 40: 991-999. 90 Olivan Gonzalvo G (2002) ([email protected]). ”Professional health care for foster care” http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez. EriĢim Tarihi: 25.07.2004. Rushton A, Dance C, Quinton D (2000) Findings from a UK based study into late permanent placements. Adoption Quaterly, 2: 5-17. Rushton A, Minnis H (2002) Residential and foster family care “ In: Rutter M., Taylor E (Eds.). Child and Adolescent Pschiatry, Fourth Edition, 359-369. Rutter M, Anderson-Wood L, Beckett C ve ark. (1999) Quasi-autistic patterns following severe early global privation. J Child Psychol Psychiatry, 40: 537-549. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı-Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl. Ankara, 1973, 275-284. Seltzer MM, Blocksberg LM (1987) Permanency planning and its effects on foster children: a review of the literature. Social Work, 32: 65-68. Sinclair I, Gibbs I (1998) Children’s Homes: a Study in Diversity. Wiley, Chichester. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü (SHÇEK Genel Müdürlüğü) (2004). ġimĢek Z, Erol N (2004) “Kurum bakımının ergen ruh sağlığına etkisi”. Sosyal Hizmet Sempozyumu 2004: Türkiye‟de Sosyal Hizmet Uygulamaları Ġhtiyaç ve Sorunlar”. 4-6 Kasım 2004, Alanya. BaĢkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmetler Bölümü, Bildiri Özetleri, 75. ġimĢek Z (2004) “Kurum bakımı ve çocuk ruh sağlığı; kurum bakımı altındaki çocukların sorun davranıĢlarını yordayan faktörler”. Sosyal Hizmet Sempozyumu 2004: Türkiye‟de Sosyal Hizmet Uygulamaları Ġhtiyaç ve Sorunlar”. 4-6 Kasım 2004, Alanya. BaĢkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmetler Bölümü, Bildiri Özetleri, 49. ġimĢek, Z (2004) Massachusetts koruyucu aile sistemi deneyimleri, Sosyal Hizmet Sempozyumu Türkiye‟de Sosyal Hizmet Uygulamaları Ġhtiyaç ve Sorunlar”. 4-6 Kasım 2004, Alanya. BaĢkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmetler Bölümü, Bildiri Özetleri, 74. 91 ġimsek Z, Erol N, Öztop D, Münir, K (2007) Prevalence and predictors of emotional and behavioral problems reported by teachers among institutionally reared children and adolescents in Turkish orphanages compared with community controls; Children and Youth Services Review , 29:883-899. Triseliotis J (2000) Delivering Foster Care. British Agencies for Adoption and Fostering, London. The St. Petersburg-USA Orphanage Research Team (2005) Characteristics of children, caregivers, and orphanages for young children in St. Petersburg, Russian Federation. Applied Developmental Psychology, 26: 477-506. Üstüner S (2005) Koruyucu Aile Bakımı Altındaki Çocukların Ruh Sağlığı. YayımlanmamıĢ Disiplinler Arası Sosyal Psikiyatri Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Üstüner S, Erol N, ġimĢek Z (2005) Koruyucu aile bakımı altındaki çocukların davranıĢ ve duygusal sorunları. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 12: 130-140. Verhulst FC (1995) “A review of community studies” In: Verhulst FC, Koot HM (Eds.). The Epidemiology of Child and Adolescent Psychopathology. Oxford Medical Publications, 146-177. Vorria P, Rutter M, Pickles A ve ark. (1998) A comparative study of Greek children in long term group care and in two-parent families: I. Social, Emotional, and Behavioral differences. J Child Psychol Psychiatry, 36: 1633-644. Wolkind S, Rutter M (1973) Children who have been "in care"- an epidemiological study. J Child Psychol Psychiatry, 14: 97-107. Yörükoğlu A (2003) Koruma altındaki çocuklar ve hakları. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi,10: 148- 150. Zeanah CH (2000) Disturbances of attachment in young children adopted from institutions. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 15: 215-220. Zeanah CH (2004) Bağlanma süreci ve kurumlarda yaşayan çocuklarda bağlanma bozuklukları. Prof. Dr. Mualla Öztürk Anısına XVII. Sempozyum Sunuları – 23-25 ġubat 2004 (Yayına hazırlayan 92 Runa Uslu). Ankara Üniversitesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yayınları. Yayın no: IX. Ankara Üniversitesi Basımevi, 35-38. Zeanah P (2004) Bebeklerin psikososyal gelişiminin desteklenmesi ve aile bütünlüğünün korunması. Prof. Dr. Mualla Öztürk Anısına XVII. Sempozyum Sunuları – 23-25 ġubat 2004 (Yayına hazırlayan Runa Uslu). Ankara Üniversitesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yayınları. Yayın no: IX. Ankara Üniversitesi Basımevi, 39-44. *** Gözler ne kadar zamanda alıĢır karanlığa, Ya! Minicik yürekler sevgisizliğine soğuğun, Her gün karakıĢ mı olmalı anayı babayı yitirenlere, Haydi bir nisan sabahı tut elinden Bak nasıl da gülücükler açtı yüzünde… 93 Ceyda DEDEOĞLU Unicef Çocuk Koruma Program Sorumlusu UNĠCEF ÇOCUK KORUMA PROGRAMINDA KORUYUCU AĠLE Bugün *Unicef çocuk koruma bakıĢ açısı *Aile Tipi Bakım/Koruma sistemleri ve uluslar arası ilkeler *Türkiye 94 Çocuk korumayı bir örümcek ağına benzetmek biraz abartı gibi görünebilir; ancak, ağı sistem tasarımı ve mühendislik açısından düĢündüğünüzde bu tür bir karĢılaĢtırmanın geçerli olduğu konusunda fikrime katılabilirsiniz. Bir örümcek, bir ağaçtaki yada çalılıktaki sabit noktalara çok sayıda ip tutturarak ağını örer. Daha sonra örümcek, bu benzer ağ modeline yüzlerce ip eklemeye devam eder. Tüm bu ipler sistemi birbiriyle bağlantılıdır, böylece, bir sinek ağa yakalandığında, sineğin varlığı karĢısında tüm yapı hareket eder. Bu hareket, sineğin ağın neresinde yakalandığından bağımsız olarak gerçekleĢir, tüm yapı güzelce tasarlanmıĢ bir sistem olarak hareket eder. Tek tek iplerden oluĢan ve bu iplerin birbirinden bağımsız hareket ettiği bir sinek yakalama sistemi bu kadar güçlü ve etkili olamaz. Örümcek aç kalır! 95 Korunma Ġçin Koruyucu Ortam Çocukların istismar ve sömürüden korunmasını garanti etmek adına çocuklardan, sağlık çalıĢanlarına; hükümetlerden, özel sektör çalıĢanlarına kadar herkesin üstüne düĢen sorumlulukları yerine getirdiği ortamdır. Korunma haklarının yerine getirilmesinde hükümetlerin taahhüdü: sosyal yardım politikaları, yeterli bütçeler ve uluslararası belgelerin kamu tarafından kabul edilip onanmasını içerir. Yasama ve yürütme: yeterli bir yasama çerçevesi, bu çerçevenin tutarlı bir Ģekilde uygulanması, hesap verebilirlik ve ceza muafiyeti olmamasını içerir. Tutumlar, gelenekler, görenekler, davranış ve uygulamalar: zarar verici uygulamaları kınayan ve koruyucu uygulamaları destekleyen sosyal norm ve gelenekleri içerir. Medya ve sivil toplumun katılımını içeren açık tartışma: sessiz kalmayı hükümetlerin taahhütlerini güvence altına almanın önün- 96 deki baĢlıca engellerden biri olarak kabul eder; olumlu uygulamaların desteklenmesini ve çocukların ve ailelerin katılımının sağlanmasını içerir. Çocukların yaşam becerileri, bilgi ve katılımı: hem kız hem de erkek çocukların, kendi korunma haklarıyla ilgili bilgilerini ve risklerden kaçınma ve risklere müdahale etme yollarını kullanarak kendi korunmalarında birer aktör olmalarını içerir. Çocukla tema içinde olanların kapasitesi: çocukları korumak için ailelerin ve toplum üyelerinin, öğretmenlerin, sağlık ve sosyal hizmet çalıĢanlarının ve polisin ihtiyaç duyduğu bilgi, motivasyon ve desteği içerir. Temel ve Hedeflenmiş Hizmetler: Çocukların hiçbir ayrımcılık gözetmeksizin hakları olan temel sosyal hizmetler, sağlık ve eğitimi ve ayrıca Ģiddet ve sömürünün önlenmesine yardımcı olan ve Ģiddet, istismar veya aileden ayrılma durumlarında bakım, destek ve yeniden topluma kazandırma yardımı sağlayan özel hizmetleri içerir. İzleme ve gözetim: veri toplama gibi etkili izleme sistemlerini ve trend ve yanıtların gözetimini içerir. Alternatif Bakım ve Çocuk Hakları Her çocuğun ailesi ya da bir aile tarafından bakılmaya hakkı vardır. Çocuğun artık bir ailesi yoksa, ailesinden ayrılmıĢsa ya da ailesi ile birlikte olması çocuğun geliĢimi ve sağlığı için tehlike oluĢturuyorsa alternatif bakım hakkı vardır. ÇHS‟nin 20. maddesi koruyucu aile, Ġslam Hukuku‟nda kefalet, evlat edindirme ve diğer seçenekler uygun olmuyorsa bakım kuruluĢuna yerleĢtirmeyi tanımlar. UNICEF, tüm dünyada çocuk bakım sistemlerinin iyileĢtirilmesine yönelik yaptığı çalıĢmalar kapsamında kurum bakımının son çare olarak düĢünülmesi; var olan kurumlardaki 97 çocuk sayısının alternatif yöntemlerin geliĢtirilmesi ile azaltılması için çalıĢmaktadır. Bu grafik bize birkaç iyi haber de veriyor. Bu grafiğe göre, yeni aile tabanlı hizmetlere yerleĢtirilen çocuklar arasında formel bakım hizmetlerine ihtiyacı olanların sayısında bir artıĢ var. Demek ki reform bazı yeni hizmetlerin, özellikle kurumsal bakıma alternatif olabilecek hizmetlerin geliĢimini desteklemiĢtir. Aynı zamanda yatılı bakım hizmetinden yararlanan çocukların sayısı oldukça sabittir. Bununla birlikte ilerlemedeki eksiklik formel bakım alan çocukların –bununla hem kurumsal bakım hem de aile tabanlı bakımı kastediyorum- genel oranında yatmaktadır. Bu oran bize ailelerinden ayrılan çocukların eğilimlerini gösterir ki bu da çocukların aileden zarar görebilirliklerinin göstergesidir. Aslında, formel bakıma yerleĢtirilip ailelerinden ayrılan çocuk sayısı dönüĢümün baĢındakinden daha fazladır. Açıkça görülüyor ki aileden ayrılmayı önleyecek aile ve çocuk destek hizmetleri ve sosyal koruma politikaları geliĢtirme çabaları yeterli olmamıĢtır. Bu aynı zamanda yeni hizmetlerin geliĢtirilmesi, varolan hizmetlerden faydalanan çocukları özel 98 olarak hedeflememiĢ hizmetlerin geliĢtirilmesi, anlamına da gelebilir. Bu verileri daha detaylı incelersek, yatılı bakım hizmeti alan çocukların üçte birinden fazlasının „engelli‟ olarak sınıflandırıldığını görürüz. Bu oran geçtiğimiz 15 sene içerisinde dikkat çekecek derecede sabit kalmıĢtır. Bu da, bu çocuklar için yatılı olmayan alternatifler açısından çok az Ģey yapıldığını ve bu çocukların ihtiyaçlarının sürmekte olan yeniliklerde büyük ölçüde görmezden gelindiğini gösterir. Üç yaĢın altındaki çocuklar bakım konusunda önemli bir grubu oluĢtururlar. Bu gruba sürmekte olan yeniliklerde gereken öncelik verilmemiĢtir. Bu çocuklar genellikle doğrudan yenidoğan servisinden gelen çocuklardır ve hemen evlat edinilmezlerse (çoğu da gerçekten „evlat edinilebilir‟ değildir), bakım hizmetlerinde, tüm hayatları boyunca değilse de, uzun süre kalmak durumundadırlar. Böylelikle, üç yaĢın altındaki çocuklar için yatılı bakım çok zararlıdır ; formel bakım sisteminde çocuk oranını (gelen çocuk sayısını) ciddi biçimde azaltmak istiyorsak, üç yaĢın altındaki çocukların kurumsallaĢtırılmasını ve bu çocukların ailelerinden ayrılmalarını engellemek stratejik tercihimiz olmalıdır. Aile temelli bakım X Kurum bakımı Neden hala kurum bakımı? Romanya, Ukrayna, Moldova ve Rusya (2005): Kurum bakımı çocuğun aile yanında desteklenmesinden 6 kat, profesyonel koruyucu aile sisteminden 3 kat pahalı bir yöntem. Kapsamlı çalıĢma gerekiyor. Aile temelli koruyucu alternatifler kapsamlı sistemlerin kurulmasını gerektirir: - SeçilmiĢ ve eğitilmiĢ aileler - Çocuğun hangi tip hizmetten faydalanacağının değerlendirilmesi ve bakım veren ile devletin sorumluluklarının netleĢtirilmesi için gerekli yasal, politik ve sürece yönelik çerçevelerin belirlenmiĢ olması 99 - Minimum standartların ve bakım/koruma planlarının oluĢturulması, izleme ve teftiĢ servislerinin olması - Bakım veren/koruyucu ailenin ekonomik kaynakları olduğunu garantileyecek destekleyecek sosyal koruma mekanizmalarının olması - Çocuğun iyi bakıldığı ve korunduğunu garantileyecek teknik ve sosyal desteği sağlanması - Çocuğu, alternatif bakımı sağlayan ailesini ve biyolojik ailesini desteklemeye yeterli sayıda sosyal hizmet uzmanının olması - Toplumun her seviyesinde aile-temelli bakımın desteklenmesi için bilinç arttırıcı kampanyaların olması 100 Çocuklar için Alternatif Bakım KoĢulları Konusunda Kılavuz Ġlkeler (2009) • Çocuklar için Alternatif Bakım KoĢulları Konusunda Kılavuz Ġlkeler (2009) • Ulusal ve yerel bazda çocuk koruma sistemlerinin tasarımı ve uygulamaları ailelerin kendi çocuklarına bakabilmesini ve gerekli olduğu durumlarda çocukların olumlu bakım alternatiflerine ulaĢabiliyor olmasını garantileyebilecek bir sisteme dönüĢtürülmelidir: Kaynak aktarımı Ulusal stratejiler Yasal düzenlemeler Standartlar 101 Türkiye ? UNICEF Türkiye Koruyucu ailelere yönelik eğitim programı / SHÇEK *Ebeveyn Bakımından Yoksun Çocuklara Yönelik Minimum Standartların Ġzlenmesi / SHÇEK * Çocuk Koruma Stratejisi / Adalet Bakanlığı * Erken Uyarı ve Yönlendirme Sisteminin GeliĢtirilmesi / MEB * ġiddetin Önlenmesi Eylem Planı / SHÇEK • Koruyucu Aile Eğitim Modülleri Temel eğitim programlarına ekler 102 • Ġki ailelik • Bağlanma • Travma • YaĢam Becerileri • Güven Ortamı • Bağımlılık 103 Dikkat edilecek konular! • Doğru istatistik • Geleceğe yönelik planlamalarda farklı perspektiflerin dikkate alınması Önleyici modellerin geliĢmesi ġiddeti önleme stratejisi vs.. • Standartlara uygun uygulamaların teĢviki • YaygınlaĢtırma planlamasında nitel özellikler 104 UNICEF‟in Türkiye‟den beklentisi! • Diğer ülkelere yol gösterecek modeller • KarĢılaĢılan zorlukların ve çözüm stratejilerinin anlatılması. 105 “Sevginizi Ertelemeyin” 1.ULUSAL KORUYUCU AĠLE ÇALIġTAYI TÜRKĠYE KORUYUCU AĠLE MODELĠ ARAYIġ GRUP ÇALIġMASI 1. Ulusal Koruyucu Aile ÇalıĢtayında, Türkiye Ġçin gerekli “Koruyucu Aile Modeli” üzerine,“Koruyucu Aileler” ARAYIġ ÇALIġMASI yapıldı.“Grup çalıĢması”olarak gerçekleĢen bu çalıĢma, psikoterapik temelliydi. SANATLA TERAPĠ teknikleri kullanıldı. ÇalıĢtay Denizli Koruyucu Aile Derneği öncülüğünde, ĠstanbulBalıkesir-Ġzmir-Kayseri-Gaziantep‟ten gelen koruyucu ailedernek üyeleri, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Genel Merkezi, yurt içinden, yurt dıĢından konuyla ilgili bilim insanlarının katkı ve katılımıyla gerçekleĢti. ÇalıĢtay ortamında, katılımcı koruyucu aile dernek-üyelerinin çalıĢtaya katkı sağlayacak ve yaratıcılıklarını açığa çıkaracak dıĢavurumcu bir anlayıĢ (psikoterapik tutum ve sanatla terapi teknikleri) kullanıldı. “Müzikle Terapi Grup ÇalıĢması” yapıldı. Dinleme-anlama-tartıĢma-bilgi alıĢveriĢi-birlikte karar verme gibi, tutum ve alıĢkanlıklar geliĢtirmelerine fırsat verildi. ARAYIġ ÇalıĢmasında gerekli, ruhsal ve sosyal iklim için, amaca uygun yönergeler kullanıldı. Alt Kümelerde Duygusal ve Sosyal iklimin yaratıcı-üretici-biz bilinci boyutları yaĢatıldı. Duygusal ve sosyal zekâ-olgunluk arttırılmağa, bireysel ve grup yaĢantısı ile ilgili farklılıklar ve farkındalıklar hissettirilmeğe çalıĢıldı. Sanatsal anlamda ve düzeyde müzik kullanıldı. Gurubun ortak cümleleri müziklendirildi. Ezgiyi koruyucu annelerden bir üye türetti. Grupta konuk olan çalıĢtay müzisyenleri, gitar ve vokalle armonize ederek çalıp söyledi.Müziğe Koruyucu aileler eĢlik etti. Böylelikle Yaratıcılıklarını kullanmaları örneklendi.ArayıĢ ÇalıĢması‟na, birlikte eğlenerek çalıĢma-keyif alma, boyutu da katıldı.ÇalıĢtay bitiminde katılımcılara sosyodrama-sahnesel sunum yapıldı.Grup bilinci içselleĢtirilmeğe çalıĢıldı.YaĢamanın ve çalıĢmanın sanatsal ve sahnesel boyutu yaĢatıldı. 106 Böylelikle “Koruyucu Aile Sistemi‟nin öğelerinden biri olan Koruyucu Ailelerin ÇALIġTAY için gerekli ve çok önemli olan yaratıcıkları Kullanıldı ve örneklendi. Grup sürecinde “Koruyucu Aileler” , SHÇEK, „Koruyucu Aile Sistemi”, “Sosyal Hizmet Mesleği, Sosyal Hizmet Uzmanlarıyla ilgili duygu-düĢünce-öneri-özlem- beklentiler ile sorumluluk ve görevleri dile getirdi. GRUP SÜRECĠNDE ÇALIġILAN VE YAġANANLAR: Grup ÇalıĢmasında sosyometrik teknikle beĢ alt küme oluĢturuldu. Her alt küme “sistemin diğer ögeleri ve kendisiyle ilgili tartıĢtıgörüĢtü-bilgi alıĢ veriĢi yaptı. 1-1- Koruyucu Aile Alt Kümesi, 1-2-Koruyucu Aile‟nin kendi çocuğu, 1-3-Koruyucu Aileye Verilen Çocuk, 1-4-SHÇEK Alt kümesi, 1-5-Koruyucu Aile Sistemi Alt Kümesi, Alt Kümelerde üretilen-ortaya çıkan görüĢ, düĢünce ve cümleler: 1-1) KORUYUCU AĠLE ALT KÜMESĠ: *Bizi sağlık muayenesinden geçirip rapor aldırıyorlar. *Çocukların sağlığıyla ilgili bize açıklama yapsınlar. *Koruyucu Aileler nasıl inceleniyorsa,biyolojik ailesine gönderilecek çocukların ailesi de araĢtırılsın. *Çocuklar öz ailesine verileceği zaman,psikolojik uzman denetiminden geçirilsin. *Biz Koruyucu Ailelere BAKICI gözüyle bakılmasın. *Duygularımız unutulmasın!.. *Çocuklar ailelerine gönderilirken zaman tanınsın. 1-2) KORUYUCU AĠLE‟‟NĠN KENDĠ ÇOCUKLARI ALT KÜMESĠ: *Biyolojik çocuklarımız bize iyi anne olduğumuzu hissettirdi. Daha iyi Koruyucu Anne olduk. *Sosyal Hizmetlerin daha çok destek vermesini istiyoruz. *Çocuklarımızın arkasında duvar gibi durmalıyız. *Çocuklarımızın her Ģeye rağmen sağlığı… *Çocuklarımızın sevgi ve Ģefkate ihtiyacı var. 1-3) KORUYUCU AĠLE YANINA VERĠLEN ÇOCUKLAR: 107 *Koruyucu Aileler nasıl kontrolden geçiriliyor ise, çocuklar dönmek istediklerinde biyolojik aileler de denetimden geçirilerek çocuklar geri verilsin. 1-4) SHÇEK ALT KÜMESĠNĠN CÜMLELERĠ: *SHÇEK STK ile iĢbirliği yapmalı. *SHÇEK koruyucu aile sistemine inanmıyor. *SHÇEK koruyucu aile modelini ön plana çıkarmalı. *Kurumda siyaset ve baskı olmamalı. *SHU ve Koruyucu Aile, ortak vizyonu oluĢmalı. *SHÇEK Koruyucu Ailelere güvenmeli, hizmetin alt yapısını oluĢturmalı. 1-5) KORUYUCU AĠLE SĠSTEMĠ ALT KÜMESĠ: *Dernekler federasyon oluĢturmalı. *Biyolojik Ailelere ve Koruyucu Ailelere ciddi eğitim verilmeli. Tek dilin konuĢulması sağlanmalı. *Sistemin geliĢtirilmesi için güç birliği yapılmalı. *Sistemdeki tüm taraflar için profesyonel destek eğitimleri aldırılmalı. *Uygulamalara ülke genelinde standardizasyon getirilmeli. *OluĢturulacak platform için mutlaka proje ile yapılandırılmaya gidilmeli. Her alt küme çalıĢıp ürettiği cümleleri özetleyip-dile getiren yeni ortak bir cümle oluĢturdu: GURUBUN ORTAK CÜMLELERĠ 1-Bedenimden doğan yüreğimden doğanı getirdi. (Koruyucu Aile‟nin kendi çocukları Alt Kümesi) 2-Sevgi Desteği (Koruyucu aile Yanına verilen Çocuk Alt Kümesi) 3-Kurumlar biz koruyucu aileleri bakıcı olarak görmesin. Çünkü biz anneyiz!.Çünkü biz babayız!Çünkü biz aileyiz!.. (Koruyucu Aile Alt Kümesi) 4-SHÇEK var olmalı. Kurumun iĢleyiĢi gözden geçirilmeli. (SHÇEK Alt Kümesi) 5-Az Ģikayet çok iĢ!.. BirleĢelim!.. Sistemi değiĢtirelim!.. (Koruyucu Aile Sistemi Alt Kümesi) Bu beĢ cümle kümesinden çalıĢtay müzisyenleri eĢliğinde , ARAYIġ ÇalıĢmasının sözlü-müziği oluĢturuldu. Birlikte söylendi. 108 BEDENĠMDEN DOĞAN YÜREĞĠMDEN DOĞANI GETĠRDĠ, SEVGĠ DESTEĞĠ, AZ ġĠKÂYET, ÇOK Ġġ BĠRLEġELĠM… SĠSTEMĠ GELĠġTĠRELĠM..! GRUP SÜRECĠNDE ÜYELERĠN FARKINDALIKLARI: “Bundan sonra her ay baĢka bir ilde toplanıp bu çalıĢmayı sürdürüyoruz.” “Diğer illerinde dernekleĢmesini sağlamalıyız.” “Bu tür çalıĢmalara ihtiyacımız var. SHÇEK bize destek ve yardım yapmalı.” “Çocuklarımızın da bizim gibi bu tür grup çalıĢmalara ihtiyacı var.” “ArayıĢ ÇalıĢması bizleri kaynaĢtırdı. YakınlaĢtırdı. Daha çok bir araya gelmeliyiz.” SONUÇ: -Koruyucu Aileler ‟in gereksinim duydukları ruhsal ve sosyal iklim açığa çıkarılıp yaĢandı. -Duygusal ve sosyal olgunlukları(zekâları) arttırıldı. -Birlikte yaĢama ve çalıĢma için iletiĢim-iliĢki-iĢbirliği becerilerine gereksinimleri beslendi. -YaĢama ve çalıĢma ortamları için yaratıcılıklarını kullandılar. -YaĢama, eğlenme-keyif alma boyutlarını kattılar. Sanatın önemli bir iĢlevi-görevi olduğu yaĢandı. -Tüm ailelerin ve çocukların sürekli uzman desteği alması nitelikli-kaliteli yaĢamı açığa çıkaracak.. Nevzat GÜRSOY Sosyal Hizmet Uzmanı Sanat Terapisti 109 ARAYIġ GRUP ÇALIġMASINA KATILANLAR: 1-Ayfer DOĞAN………………..... 2-Hatice BÖBECĠ……………….. 3-ġefika YILDIZ…………….….... 4-Gülseren KÜÇÜKÖZ………….. 5-Selma MERGEN………….…… 6-Selahattin MERGEN…………. 7-Hatice GÖKALP…………….... 8-Bilgin Kıray VURAL………...... 9-Sevgi KARAARSLAN……....… 10-Zuhal DĠNGĠL…………….….. 11-NeĢe AKDOĞAN………….… 12-AyĢe ġAVKLI…………….…… 13-ġenel BENLĠER……………… 14-Rukiye URGANCI………….. 15-Aysun SĠDAL……………..…. 16-Aysel BÜYÜKBAġ…….……. 17-Tülin KARHAN……….…..... 18-Sema GÜNAY………………. 19-NeĢe GÖKALP………………. 20-Murat DEMĠR……….…….. 21-Ġlknur DEMĠR……………... 22-Nuray AKPINAR………….. 23-Cüneyt DOĞAN……..…….. 24-Betül ASAN……………….… 25-Mehmet BÖBECĠ ……..……. Müzisyenler Korel TORKMEN..................... Denizli AyĢe GEDĠZLĠ……………..…. Denizli Serpil BARLAS………………… Denizli Atiye YILDIR……………….…. Denizli Seza ANSIZ………………..…... Denizli Tuğba KODĠLARSLAN….…….Denizli 110 Denizli Denizli Denizli Denizli Denizli Denizli Denizli Denizli Denizli Denizli Denizli Denizli Gaziantep Ġzmir Ġzmir Kayseri Gaziantep Ġstanbul Ġstanbul Balıkesir Balıkesir Ankara Denizli Denizli Denizli 1.ULUSAL KORUYUCU AĠLE ÇALIġTAYI SONUÇ BĠLDĠRGESĠ DURUM ANALĠZĠ 20 Kasım 1989 tarihinde ülkemizin imzaladığı Uluslararası Çocuk Hakları SözleĢmesinde çocuğun öncelikle ailesi yanında, bu mümkün olmadığı takdirde ise uygun bir aile ortamı içinde yaĢamını sürdürmesi ve geliĢmesi hakkına özel bir yer verilmektedir. Bu bağlamda korunmaya ve bakıma muhtaç çocukların daha sağlıklı bireyler olmaları yolunda Koruyucu Aile Hizmetleri daha da önem kazanmaktadır. Buradan hareket ile Denizli Koruyucu Aile Derneği ve Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Genel Merkezi iĢbirliği, Pamukkale Üniversitesi, Denizli Valiliği‟nin desteğinde Denizli‟de 1.ULUSAL KORUYUCU AĠLE ÇALIġTAYI gerçekleĢtirilmiĢtir. ÇalıĢtay boyunca yapılan grup çalıĢmalarının bulguları, durum analizi ve ÇalıĢtay Sonuç bildirgesi aĢağıda belirtilmiĢtir. 60 yıllık geçmiĢe rağmen günümüzde Koruyucu Aile Hizmet modelinin tanınırlığı ve uygulamaları ne yazık ki istenen seviyenin çok altındadır. 2011 Yılı Mart Ayı itibari ile 1094 Koruyucu Aile yanında 1236 çocuk Koruyucu Aile Hizmetinden faydalanmaktadır. Bebeklik döneminden itibaren kurum bakımında olan çocuğun toplu yaĢamın getirdiği dezavantajlar ve sorunlar nedeniyle olumsuz etkilendiği bir gerçektir. Bunun yanında çocuğun fiziksel, ruhsal ve zihinsel geliĢiminin akranlarına göre daha geriden geldiği bilimsel çalıĢmalarla da kanıtlanmıĢtır. Bu nedenle aile yanında bakım sistemi çocuğun yüksek yararı açısından önemlidir. Ülkemizde son yıllarda öncelikle çocukların ekonomik yoksunluktan kaynaklanan mağduriyetleri giderilerek aile yanında desteklenmelerine öncelik verilmiĢtir. Bireyin toplumsal yaĢama tam katılımının sağlanabilmesi için sosyalleĢmesi, yaĢamsal becerileri edinmesi, ancak sağlıklı aile yapıları içersinde gerçekleĢmektedir.Kurum bakımı altındaki çocukların da ailelerine döndürülme çalıĢmaları devam etmektedir.2005 yılında yürürlüğe 111 giren Çocuk Koruma Kanunda “bakım tedbirleri” arasında koruyucu aile hizmet modeline yer verilmiĢtir. Anne-babalarından ayrı, çocuk yuvalarında yaĢamak durumunda olan bebek ve küçük çocuklar; Bağlılık geliĢimi açısından büyük risk altındadırlar. 5 yaĢın altındaki hiç bir çocuk yuvalarda büyümemelidir. Biyolojik ailesi tarafından bakılamayan çocukların bakımlarını sağlayabilecek akrabalar, öncelikle Koruyucu aile olurlar. Akrabaların koruyucu aile olmasının uygun olmadığı durumlarda, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından seçilmiĢ baĢka bir koruyucu aile çocuğun bakımını üstlenmektedir. Koruyucu aile hizmet modeli uygulamada, çocuğun yüksek yararı adına biyolojik aile yanında destekleme ve evlat edinmeden sonra, öncelikli bakım modeli olmalıdır. Bu durum çocuklar, aileler ve ülkemiz açısından önemlidir. Ülkemizde, çocukların koruyucu aile yanına yerleĢtirme oranı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğüne bağlı kuruluĢlarda bakılmakta olan çocukların %10-15 olup, geliĢmiĢ ülkelerde bu oran % 85 dir. Korunmaya ve bakıma muhtaç her çocuğun yanında büyüyebileceği bir koruyucu ailenin olmaması, hizmet modelinin istenilen düzeye gelemediğinin göstergesidir. AraĢtırmalar toplumun %83‟ü nün koruyucu aile hakkında bilgisi olmadığını göstermektedir. En fazla Koruyucu Aile sayısının olduğu illerimiz İZMİR ve KAYSERİ’DİR. Koruyucu Aile sayısında bölgesel farklılıklar bulunmaktadır. Hiç koruyucu ailesi bulunmayan iller vardır. SORUNLAR- UYGULAMADAKĠ AKSAKLIKLAR Ülkemizde Koruyucu Aile Hizmet Modeli, yeterince tanınmayan ve yaygınlaĢamamıĢ bir hizmet modelidir. Hizmetin tanıtımı ve yaygınlaĢtırılmasına yönelik güncel, kapsamlı ve derinlemesine araĢtırmalar mevcut değildir. Kurum bakımına alınan her çocuğun yaĢamını birlikte sürdürebileceği Koruyucu Aile bulunmamaktadır. Bugün itibariyle ülkemizde Koruyucu aile hizmet modeli gönüllülük temelinde sürdürülmektedir. 112 Koruyucu aile hizmetinde temel amacın çocuğun yüksek yararı odağında çocuk için en uygun hizmet belirleninceye kadar geçici süreç olması toplum tarafından kabul görmemektedir. Hizmet alanında örgütlenmiĢ sivil toplum örgütleriyle, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü taĢra yönetimleri arasında iĢbirliğine dönük olumlu iletiĢim görecelidir. Aynı zamanda koruyucu ailelelerin yükümlülükleri olmasına karĢın, haklarının olmayıĢı da uygulamada karĢılaĢılan sorunlardandır.. Hizmet sunumundan sorumlu sosyal hizmet uzmanı yanında, ekip çalıĢması için gereken ilgili meslek elemanı(psikolog, çocuk geliĢimci) görevlendirmesi yetersiz olup standart değildir. Koruyucu aile hizmetinin sunumunda, personelin hizmet sunumu standartlarının (teknik ve fiziksel Ģartların) yetersizliği bulunmaktadır.Koruyucu Ailelerin kurum kanalıyla daha sık bir araya gelmesinin yeterince sağlanamayıĢı, alanda çalıĢan sosyal hizmet uzmanlarının çalıĢma koĢullarının güçlüğü, iĢ yüklerinin fazlalığı, sosyal hizmet uzmanlarına yönelik mobbing uygulamaları önemli sorunlar arasında yer almaktadır.. Koruma altına alınan çocukların mahkeme kararlarında, çocuğa uygulanacak hizmet modelinde, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü‟nün uygun göreceği hizmet modelinden yararlandırılması ibaresinin bulunması gerekmektedir. Ancak uygulamada bu durum yeterince dikkate alınmadığından birçok sıkıntı ile karĢılaĢılmaktadır. Koruyucu Ailedeki ebeveynler ve çocuk/çocuklar arasında yaĢanan uyum sorunlarında, geliĢim dönemlerine özgü sorunlar ve problem davranıĢların çözümünde çocuk/çocuklara ve diğer aile bireylerine yeterli rehberlik ve psikolojik destek hizmetlerinin zamanında ve nitelikli olarak sunulamamaktadır. Koruyucu Aileler, iĢin baĢındayken bakımını üstleneceği ço- 113 cuk hakkında yeterli bilgiye sahip değildir. Koruyucu Aileye sağlanması gereken profesyonel destek mekanizmaları yetersizdir. Koruyucu Aile olmak isteyen ailelerin duygu ve düĢünce düzeyinde konuya iliĢkin farklılıklar vardır. Bunun yanında Koruyucu Aile sisteminin iĢleyiĢinde bölgesel farklılıklar da bulunmaktadır.Bazı bölgelerde halkın namahrem algısı nedeniyle hizmet modelinden uzak durulmaktadır. Koruyucu Aile ödeneklerinin yetersizliği ve düzensizliği, Koruyucu Ailelere yönelik hizmetlerde veri tabanlarının yetersizliği, Kurumsal vesayet sisteminin kurulamamıĢ olması, Koruyucu Aile baĢvurularında istenen sağlık kurulu raporlarının çıkarılmasında, ödenen yüksek miktarlar, biyolojik ailenin de koruyucu aile hizmet modeli hakkında yeterince bilgilendirilmemesi, Koruyucu Ailedeki çocuklara sağlanan desteklerden, ailelerin yeterince bilgi sahibi olmaması, engelli çocukların, koruyucu aile hizmetinde daha az tercih edilmesi ve 0-6 yaĢ grubu çocuklar ile kız çocukların koruyucu ailelerde büyüme Ģansını yakalarken, 7-12 yaĢ grubu ve erkek çocukların koruyucu aile hizmetinden faydalandırılmasında daha az tercih edilmesi ÇalıĢtay‟ın grup çalıĢmalarında ortaya konulan sorunlar olarak karĢımıza çıkmaktadır. ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ *Koruyucu aile uygulaması “gönüllülük ve vicdani sebeplere dayalı bir hizmet olmaktan çıkarılmalıdır. GeliĢmiĢ ülke örneklerinde olduğu gibi sosyal sorumluluk ve topluma karĢı ödev duygusu ile birlikte profesyonellik anlayıĢı teĢvik edilmelidir. Bu anlayıĢın hizmet modeli tanıtımlarında vurgulanması gerekmektedir. *Toplumun her seviyesinde aile-temelli bakımın desteklenmesi için bilinç arttırıcı kampanyaların olması gerekmektedir. Çocuklarımızın haklarını korumak ve sağlıklı nesiller yetiĢtirmek istiyorsak; 114 aile temelli bakım hizmetlerini uluslararası standartlara yükseltmeliyiz. *Ülkemizde koruyucu aile hizmetleri toplum tarafından yeterince tanınmamaktadır. Bu bağlamda koruyucu aile hizmetlerinin tanıtımında mevcut koruyucu ailelerin örnek model olarak yer alması, koruyucu ailelerin toplumla duygu ve deneyim paylaĢımı önemlidir. Hizmet alanında örgütlenmiĢ sivil toplum örgütleriyle, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ortak projelerle bir araya gelerek, tanıtım ve farkındalık faaliyetleri, hizmet modelini geliĢtirici çalıĢmalar yapmalıdır. * Varolan Koruyucu Ailelerin örgütlenmelerinin desteklenerek, dernek sayılarının ve toplumsal kabullerinin arttırılması hizmetin farkındalığına katkı sağlayacaktır. *Medyada tanıtım filmlerinin arttırılması ve halk tarafından kabul gören dizilerin senaryolarına koruyucu aile modelinin yerleĢtirilmesi bu hizmetleri daha görünür ve daha kabul edilebilir hale getirecektir. *Koruyucu aile hizmet modelinin varolan uygulama Ģeklinin gözden geçirilmesi, kapsamlı ve bütüncül bir araĢtırma yapılmasının sağlanması gerekmektedir. Bu bağlamda, hizmet modelinin üniversitelerde daha fazla tez konusu olarak incelenmesi, konuya iliĢkin bilimsel araĢtırmaların arttırılması gerekmektedir. *Koruyucu aile hizmetlerinin veri tabanının oluĢturulması gerekmektedir. Alanda yapılmıĢ çalıĢmaların ortak bir veri tabanında toplanması ve toplumla paylaĢılması hizmetin geliĢimine katkı sunacaktır. *Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu‟nun politikalarında, biyolojik ailenin desteklenmesinden ve evlat edindirmeden sonra, öncelikli bakım modeli olmasına karĢın, uygulamalarda da aynı ölçüde öncelik ve önem verilmelidir. 115 *Alanda çalıĢan sosyal hizmet uzmanlarının, psikolog, çocuk geliĢimci vb. meslek elemanlarının ve donanım sayılarının hizmet modelini geliĢtirecek nitelik ve sayıda artırılması hizmet modelinin uygulanmasını hızlandıracaktır. *SHÇEK Genel Müdürlüğü‟ne bağlı kuruluĢlarda görev alacak olan yöneticilerin, sosyal hizmetler alanında eğitimli ve uzman kiĢilerden liyakate uygun olarak seçilmesi, hazırlanacak projelerin, oluĢturulacak politikaların niteliğini ve değerini artıracaktır. *Alanda çalıĢan sosyal hizmet uzmanlarının çalıĢma koĢullarının güçlüğü ve iĢ yüklerinin fazlalığı hizmet adına olumsuzluk yaratmaktadır. Alana gerekli ve yeterli meslek elemanı istihdamı sağlanmalıdır. *Sosyal hizmet uzmanlarına yönelik mobbing uygulamalarına son verilmelidir. Sosyal hizmet uzmanlarının alanda çalıĢırken güvenliklerinin sağlanması ve uygulamalarda bağımsız ve tarafsız çalıĢma ortamının oluĢturulması gerekmektedir. *Koruma altına alınan çocukların mahkeme kararlarında, çocuğa uygulanacak hizmet modelinde, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu‟nun uygun göreceği hizmet modelinden yararlandırılması ibaresinin kullanılarak, çocuğa en uygun bakım modelinin belirlenmesi gerekmektedir. *Alanda çalıĢan sosyal hizmet uzmanları kalıcı ve sürekli olmalıdır. DeğiĢmesi durumunda yeni gelen uzmanın vakayı devralabilmesi ve sorunları görebilmesi sağlanmalıdır. *SHÇEK „na bağlı Ġl Sosyal Hizmetler Müdürlüklerinde hizmetin yoğunluğu ile orantılı olmakla birlikte her Ġlde en az bir sosyal hizmet uzmanı koruyucu aile hizmetinin sunumu ile sorumlu olmalıdır. Bu konuda yeterli ve gerekli hizmet içi eğitim programlarını geliĢtirmeli ve yerine getirmelidir. 116 *Koruyucu Aile ve biyolojik aile çocuğun yüksek yararı adına sorumluluklarının bilincinde davranmalı, alandaki meslek elemanları tarafından bu bilinci destekleyecek eğitimler verilmelidir. *BaĢvuru aĢamasında kiĢi veya eĢlerin korunma ihtiyacı olan çocukların özelliklerine uygun eğitim almaları, koruyucu ailelik sürecinde karĢılaĢabilecekleri sorunlara karĢı beceri kazanmaları ve sorun çözme kapasitelerinin artırılması sağlanarak, Koruyucu aile statüsü devam ettiği sürece eğitimlerin periyodik olarak sürdürülmesi, hizmetin çocuk yararına geliĢtirilmesi açısından önemlidir. *Koruyucu ailelere verilen eğitimlerin tekrarlanması, sertifikalı koruyucu ailelerin sayısının artması, profesyonel koruyucu aile modeline geçiĢin ön hazırlığı için gereklidir. *Yılda en az iki kez SHÇEK Ġl Sosyal Hizmetler Müdürlüklerince koruyucu aileler bir araya getirilerek sorunlarının paylaĢımlarına ve motivasyonlarının sürdürülmesine zemin hazırlanmalıdır. *Koruyucu aile ile çocuk arasındaki birliktelik boyunca, profesyonel destek arttırılmalıdır. Ailelerin koruyucu ailesi oldukları çocuklardan bir gün ayrılmak zorunda kalmaları fikri onlara anlatılmalıdır. Olası yaĢanabilecek travmalar sırasında profesyonellerce gereken desteğin verilmesi gerekmektedir. *Koruyucu Aileye hizmet süresince çocuğun daha sağlıklı büyümesi için gerekli profesyonel destek mekanizmaları sağlanmalıdır. *Koruyucu Aileye bakımını üstleneceği çocuğun psiko-sosyal geliĢimi hakkında yeterli bilgi verilmelidir. *Koruyucu Aileler arasında etik ilkelerin oluĢturulması, hizmetin niteliğine katkı sağlayacaktır. 117 *Koruyucu aile seçimi için oluĢturulan komisyonda SHÇEK yetkilisinin ve sosyal hizmet uzmanının yanı sıra bir tarafsız koruyucu aile temsilcisi ve bu konuda çalıĢmaları olan STK temsilcisi de yer almalıdır. Koruyucu aile isteminin reddi halinde bunun gerekçeleri ve nedenleri aileye bildirilmelidir. Müracaatçıların uygun bulunmayan koĢullarının olumluya çevrilmesi durumunda müracaatçı aile, tekrar koruyucu aile olabilmelidir. *Koruyucu Aile ödeneklerinin güncellenerek artırılmalı ve ödemeler her ilde düzenli olarak yapılmalıdır. *Koruyucu Ailelerin sivil toplum örgütleri olarak örgütlenmeleri konusunda ilgili Bakanlık tarafından teĢvik edilmeleri hizmetin geliĢimine katkı sağlayacaktır. *Mevcut koruyucu aile dernekleri ile kurulacak olan koruyucu aile derneklerin ortak bir platformda toplanması, hizmet modelinin ortak bir algıyla tanınması açısından önemlidir. *Kamu vesayet kurumunun oluĢturulması gerekmektedir. *Koruma altına alınan çocukların mahkeme kararlarında sosyal hizmet uzmanınca hazırlanan sosyal inceleme raporuyla çocuğa uygulanacak koruyucu aile hizmet modeli ve SHÇEK‟in uygun göreceği hizmetlerden yararlandırılması ibaresi yer almalıdır. *Koruyucu aile sayısının arttırılması için, durumu koruyucu aile olmaya uygun, çalıĢmayan annelerin sigorta primlerinin SHÇEK Genel Müdürlüğü tarafından karĢılanması önemlidir. Bu durum Hizmet modelini geliĢtirmede ciddi bir teĢvik olacaktır. *Ülkemizde koruyucu aile hizmetleri alanında bölgesel farklılıkların ortadan kaldırılması ve uluslararası standartların kabul edilmesi gerekmektedir. *Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı‟nın koruyucu aile hizmetleri hakkında görüĢlerinin alınması önemlidir. 118 *Çocuğun iyi bakıldığı ve korunduğunu garantileyecek teknik ve sosyal desteğin sağlanması, koruyucu ailelerin görüĢmelerinin sağlanarak sosyal denetim mekanizmalarının hayata geçirilmesi gerekmektedir. *Yapılacak tüm uygulamalarda Uluslararası Çocuk Hakları SözleĢmesi esas alınarak, yaĢamları desteklenmesi gereken çocuklarımız, saygın ve onurlu bireyler olarak hayata hazırlanmalıdır. *Çocuklarımızın özgüvenli ve tam sağlıklı bireyler olarak yaĢama baĢlayabilmeleri için, sosyal hizmet politikalarında hak temelli yeni bir dil geliĢtirilmeli. Koruyucu aile hizmet modeli yeni söylemle kanunlaĢtırılmalıdır.. EYLEM PLANI Yerel Düzeyde *Yerel düzeyde tanıtım ve farkındalık çalıĢmaları yapılmalıdır. Koruyucu Aile Hizmet modeline olan ilginin artırılması gerekmektedir. *Tanıtım ve farkındalık çalıĢmalarıyla, illerde koruyucu aile baĢvurularının artırılması sağlanmalıdır. Ġllerdeki koruyucu ailelerin motivasyonunu güçlendirme amaçlı etkinlikler planlanmalıdır. *Ġllerde bulunan sivil toplum örgütleriyle iliĢkilerin güçlendirilerek hizmet modelinin geliĢimine yönelik ortak projeler geliĢtirilmelidir. *Yapılacak tanıtım ve farkındalık faaliyetleri sonrası elde edilen deneyimlerin diğer illerle paylaĢılması sağlanmalıdır. Ulusal Düzeyde *Ülke genelindeki koruyucu ailelerle “Koruyucu Aile platformu”nun oluĢum çalıĢmaları baĢlatılmalıdır. 119 *2. Ulusal Koruyucu Aile ÇalıĢtayı Balıkesir Ġlinde aynı tarihlerde yapılmalıdır. . *Tanıtım faaliyetlerinin ülke geneline de taĢınması gerekmektedir.Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu‟nun gelenekselleĢtirdiği Koruyucu Aile Haftası Etkinliklerinin her yıl bir ilde gerçekleĢtirilmesi farkındalığı arttıracak bir eylem olacaktır. *Ülkemizde var olan derneklerle ortak çalıĢma programları oluĢturularak hizmet modelinin ülke genelinde yaygınlaĢmasına katkıda bulunulması sağlanmalıdır. *”Koruyucu Aile Hizmeti standartları”nın oluĢturulması çalıĢmalarının baĢlatılması gerekmektedir. *Hizmetin nitelikli olarak yaygınlaĢtırılmasında, Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu‟nun, koruyucu aile derneklerinin ortak projelerde yer alması, iletiĢimi arttırması ve birlikte hareket edilmesi tercih edilmelidir. *Ülkemizde varolan Koruyucu Aile Derneklerinin; Hizmetin niteliğini geliĢtirme amaçlı üniversitelerce yapılacak çalıĢmalara katkı ve katılımda bulunması, hizmetin daha kaliteli ve etkin hale getirilmesi çalıĢmalarına önemli etkisi olacağı düĢünülmektedir. BASINA VE KAMUOYUNA DUYURULUR… Ayfer DOĞAN Murat ALTUĞGĠL Denizli Koruyucu Aile Der.BaĢk. Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Gen.BaĢk. 120 ÇOCUKLARIMIZIN SESĠ ÇalıĢtay hazırlıklarında bizler kadar çocuklarımızın da emeği var. ÇalıĢtaya katılamayıp onların minik ellerinden çıkan resimleri ve çalıĢmalarını göremeyen okurlarımız için onların seslerini sizlere hazırlık sınıfı öğretmeni, Derneğimizin BaĢkan Yardımcısı Hatice Böbeci arkadaĢımız ulaĢtırdı. Onların çalıĢmalarından ortaya çıkan sözler ÇalıĢtay‟ın hem sebebi hem de sonucudur belki. Ne dersiniz? *** Koruyucu Aile Derneği ve Pamukkale Üniversitesi Okul öncesi Öğretmenliği Bölümü öğrencileri iĢ birliği ile gerçekleĢtirilen,. Koruyucu aile yanında yaĢayan çocukların aile ve ev konulu proje çalıĢmasıdır. Bu çalıĢma dört haftalık bir süreci kapsamıĢtır Çocuklarımız aile ve ev kavramı konusundaki duygu ve düĢüncelerini resim, sanatsal etkinlik ve grafiklerle desteklenerek ifade etmektedirler. Grafik ÇalıĢmaları.. Birinci hafta: Yapılan Grafik çalıĢmalarıyla çocukların ev algıları üzerinde sohbet edilerek, onlara gösterilen ev resimlerinin yaptığı çağrıĢımlar üzerinde konuĢulmuĢtur. Gösterilen ev resimleri içerisinde çoğunluğu tek katlı evlerde yaĢamayı tercih ettiklerini belirtmiĢlerdir. Çocukların bahçeli ev tercihlerinde aile ile paylaĢılan oyunların etkili olduğu gözlemlendi. 121 Ev Tasarımı Ġkinci Hafta: Ev ve aile projemizde evimizin iç ve diĢ görünümünü çocuklarımızla birlikte tasarladık. Onlardan gelen Önerilerle tek katlı bir ev oluĢturuldu. Özellikle bacasının yapılması üzerinde, pek çok düĢünce konuĢuldu. Ev üzerinde Bacanın olması onlar için çok önemliydi. Bacadan tüten pembe dumanlar çocukların ortak kararı oldu. Aynı projede evimizin iç tasarımını gerçekleĢtirmek için, evin bölümlerinden oluĢan odalarını seçmelerini ve evin odalarına uygun bir renk hayal etmelerini önerdik. Her çocuk kendisine uygun bir oda ve renk tercih etti. Hazırlanan ev mobilyaları arasından tercih ettiklerini kullanarak odalarına yerleĢtirmelerini önerdik. Ve her çocuk hayalindeki oda hakkındaki düĢüncelerini arkadaĢlarıyla paylaĢtı. Öykü Kartları Üçüncü Hafta: Projemizde bir öykü oluĢturuldu. Öykünün ana unsuru aile olarak belirlendi. Öykü Kartları hazırlanıp, çocuklara sunularak, öykü hakkında düĢünceleri alındı. Öyküde ne anlatılıyor? Sorusu yöneltildi. ÇeĢitli yanıtlar alındı. Hayvanların da 122 ailesinin olabileceği düĢüncesi ĢaĢkınlıkla karĢılandı. Öyküdeki hayvanlar ailesi oldukça ilgilerini çekti. Hayvanlar ailesindeki anne baba figürü öncelikle gözlemlediklerindendi.. En beğenilen kart Öykünün sonundaki yemek masasında yenilen mutlu akĢam yemeği görüntüsüydü.Öykünün sonunda, özellikle aileleleriyle paylaĢılan akĢam yemeklerinin yarattığı olumlu duygularını paylaĢtılar. Tuz Seramiği ÇalıĢması Dördüncü hafta: Projemizin son haftasında çocuklarımıza renkli tuz seramikleri hazırlayarak onlara yaĢamak istedikleri evleri yap- 123 malarını önerdik. Hepsi hayallerindeki evleri baĢarıyla yaptılar. Bununla da yetinmeyip aile bireylerini tek tek saydılar. Tüm aile bireylerini evin içine yerleĢtirerek düĢüncelerindeki aile olgularını yansıttıklarını düĢünüyoruz. Bu düĢünceden yola çıkarak evin tek baĢına anlam ifade etmediğini, aile bireyleriyle birlikte olunduğunda ev ve aile kavramlarının bütünleĢtiğini evin içine yerleĢtirdikleri aile bireyleriyle anlamlandırdılar. NOT: Bu çalıĢmalar bilimsel bir araĢtırma niteliği taĢımamaktadır. Ancak koruyucu ailelerde yaĢayan az sayıdaki çocuğumuzun ortak düĢüncelerini yansıtmakta….Bizlere küçük ipuçları vermektedir. Hatice BÖBECĠ 2,si biyolojik 3 çocuk annesidir. Okulöncesi öğretmenliği yapmakta olan Hatice Hanım Denizli Koruyucu Aile Derneğinin kurucu üyelerindendir. Halen Derneğin BaĢkan Yardımcılığını yürüten öğretmenimiz çocuklarımızla yapılan tüm çalıĢmaların sorumluluğunu da üstlenmiĢ durumdadır. ÇalıĢmalarında kendisine yardımcı olan Eğitim Fakültesi Okul Öncesi Bölümü, 2.Sınıf Öğrencilerine teĢekkür ederiz. 124 (Koruyucu Aile Yolculuğu) Ben sekiz yaĢındayken yuvaya bir aile geldi. Onların neden geldiğini bilmiyordum. Genelde ziyaretçiler çocuklara oyuncak ya da yiyecek bir Ģeyler getirir. Bu bana garip gelirdi. Hiç tanımadığın insanlar yanına gelip seninle ilgileniyor, seni seviyor ve ben bir daha gelirim deyip gidiyor. Ama bir daha gelmiyor. O aileyi onlardan biri sanmıĢtım. Onlar da bizi sevecek, hediyeler verecek ve gidecek. Ama öyle olmadı. Yuvaya gelen ailenin oradan bir çocuğu yanlarına alacaklarını söylediler. Ben bunun ne demek olduğunu anlamadım. Ġyi mi? Kötü mü? Sonra bana açıkladılar ne demek olduğunu. Aile beni yanına çağırdı. Benimle konuĢtu ve beni koruyucu ailem olarak yanlarına aldılar. Onlarla birlikte yuvanın önünden arabaya bindiğimde kendimi çok garip hissetmiĢtim. Tanımadığım insanlarla tanımadığım bir hayata gidiyordum. Yol boyunca bir sürü Ģey takıldı aklıma… Acaba nereye gidiyordum, bu insanlar kim? Neden beni yanlarına aldılar? Sonra bir apartmanın önünde durduk. Ġçeri girdik, bir kat çıkıp evin kapısını açtık. Ev bana çok güzel ve büyük gelmiĢti. Daha önce hiç görmediğim bir ortam, hiç tanımadığım yüzler. O zamanlar hiçbir Ģey anlamıyordum. Neyin ne olduğunu seçemiyordum. Yıllar geçmeye ben büyümeye baĢladım. Her geçen gün beni alan ailemin amacını daha iyi anladım. Artık hayatım değiĢmiĢti…. O tanımadığım insanlar, benim annem, babam, kardeĢlerim oldu. Yani artık bir ailem vardı. Çok sevdiğim ve sevildiğimi düĢündüğüm bir ailem. Bir çocuk baĢka ne isteyebilir ki? 125 Bir BaĢka yolcunun sesi, Ben …………… Yani bana annelik yapan değerli insan, canımdan çok sevdiğim koruyucu annemin bana taktığı ismin bana çok yakıĢtığını düĢünüyorum ve layık olmaya çalıĢıyorum. Size bu değerli ailemi anlatmak istiyorum kısacası. Ben 5 yaĢındayken elimden bir kadın ve bir adam tutup evlerine götürdüler. Bana bu kadınla, bu adam senin ailen dediler. Ben hala içimdeki korkuyu ve ürkekliği unutamıyorum. Bir anda babamla annem değiĢmiĢ ve yeni annem ve babam olmuĢtu. Ne yapacağımı bilmiyordum. Yeni giysiler, yeni bir aile ve geride bıraktığım hayatım… Duygularım ağır basıyordu. Geceleri ağlıyordum. Koruyucu annem; ona koruyucu annem diyemiyorum. Çünkü o benim gerçek annem. O‟nu çok…. ama çok seviyorum. Yanımda yatar, benim uyumamı beklerdi. Uyuyunca kendi yatağına giderdi. Ben bu aileyi o kadar çok seviyorum ki… Onlara bir Ģey olacak diye korkuyorum. Çünkü onlar beni bu acımasız dünyada, elimden tutup yetiĢtirmeye çalıĢıyorlar. Ben de onların emeğini boĢa çıkarmayacağıma söz veriyorum. Sizi seviyorum…. Bana emek veren bu aileyi, yani babam ve annem, benim gerçek annem ve babam gibi değerli iki insan. Onları çok seviyorum. Onlar benim koruyucu meleklerim. Ben Ģu anda 13 yaĢındayım, çok mutluyum. Onlar benim hakiki, gerçek, dilediğim ailem. Ben bu aileden asla ve asla vazgeçmem. Ben bu aileyi çok seviyorum. 126 HĠERAPOLĠS‟TEKĠ APOLLON‟UN ACISIZ OKU DENĠZLĠ‟DE 1.ULUSAL KORUYUCU AĠLE ÇALIġTAYI KATILIMCILARINI YÜREKTEN DAĞLADI Ġ.Ö 8000 yıl öncesine dek uzanır Hierapolis‟in kuruluĢu. Sağlık Tanrısı Apollon‟un kentidir. ġifalı suların sağlık, huzur, mutluluk dağıttığı kenttir. Ġnsanlar Hierapolis‟e yerleĢerek kalan ömürlerini Apollon‟un acısız okuyla dağlanmıĢ olarak yaĢama özlemi içindedirler. Ve bilinir ki; Apollon acısız okunu bir kez hedefine yöneltti mi; kurtuluĢ yoktur!. Çünkü Tanrı Apollon ıskalamaz!. Saplanan acısız ok, Hieropolis‟te erdemi, sağlığı, bilgeliği, mutluluğu baĢarıyı yaĢatır. Denizli‟de yapılan 1.Ulusal Koruyucu Aile ÇalıĢtayı baĢarıyla tamamlandı. Böylelikle Apollon‟un acısız oku, Hiyeropolis‟in erdemibilgeliği-Ģifa kaynakları, çalıĢtayın, katılımcıların, ailelerin BĠLGĠ VE SEVGĠ DEPOSU‟NA saplandı. Hem de Apollon gibi hiç ıskalamadan. Bunu da beceren Denizli Koruyucu Aile Derneği‟ydi. 8000 yıllık Hiyeropolis ve Laodikya uygarlığı-bilgeliği –erdemi Apollon‟un Acısız Oku, ÇALIġTAY olarak göründü. Apollon‟un acısız oku Balıkesir‟e doğru yol alıyor. Nevzat GÜRSOY-1976 SHU, Sanat Terapisti 127 ÇalıĢtayın ardından.. Her çocuğun öncelikle kendi ailesi yanında büyüyüp geliĢme hakkı vardır. Ancak, çeĢitli nedenlerle öz ailelerinden ayrılan ve kurum bakımına alınan çocuklarımız için kurum bakımı her zaman yeterli olamamaktadır. Ailede maruz kaldığı olumsuzluklar nedeniyle örselenmiĢ olan çocuk için tüm dünyada kabul edilen en uygun bakım modeli yine ona ihtiyaç duyduğu sıcak bir aile ortamının sunulmasıdır. Bir çocuğun sağlıklı büyüyüp geliĢebilmesi, kendisini seven, koruyan, kollayan, destekleyen sıcak bir aile ortamı içerisinde mümkündür. Ġçimizde var olan, öğretilemeyen ve öğrenilemeyen bir duygu olan sevgimiz, bazen hiç tanımadığımız kendi kanımızdan olmayan bir çocuğa yüreklerimizi açmakla ve onlarla birlikte olmakla anlam bulur. ĠĢte yürekleri sevgi dolu aileler ile anlam bulan bu hizmetin daha da yaygınlaĢması ile çocuklarımız yarınlara daha emin ve güvenle bakabilecektir. Bu bağlamda her birimize düĢen görev Koruyucu Aile Hizmetinin yaygınlaĢtırılması için çabalarımızı daha da artırmamız gerektiğidir. Yarınlarımız olan çocuklarımız için, “ Sevgimizi ertelemeyelim......" ERDEM BAYLAM Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (Koruyucu Aile ve Evlat Edinme) Aile Hizmetleri ġubesi 128 Denizli Koruyucu Aile Derneğinin öncülüğünde ve Sosyal Hizmetler Derneğiyle iĢbirliği içinde 11-13 Mayıs 2011 tarihleri arasında düzenlenen Birinci Ulusal Koruyucu Aile ÇalıĢtay‟ında emeği geçen tüm dernek üyelerine, Pamukkale Üniversitesi öğrencilerine teĢekkür ediyor ve içtenlikle kutluyorum. Gizliliğe meydan okudukları için, saklamayıp, saklanmadıkları için diğer bir deyiĢle stigma ya/damgalanmaya meydan okudukları için, paylaĢımcı ve iĢbirlikçi oldukları için, disiplinler arası bir yaklaĢıma önem verdikleri için. Bir akademisyen ve 2005 Temmuz ayında kurulan Koruyucu Aile, Evlat Edinme Derneğinin kurucu baĢkanı olarak deneyim, bilimsel araĢtırma ve klinik uygularımız ıĢığında bazı konuları özetle sizlerle paylaĢmak istiyorum. Koruyucu Aile ve Evlat Edinme Sisteminin birlikte ele alınması. Evlat Edinen ailelerin dıĢlanmaması. Dil birliğinin sağlanması. Örneğin “evlatlık”yerine “evlat edinme”gibi. Bir oğlumuz “sen evlatlık mısın” diyen komĢusuna “ hayır teyzeciğim ben bu ailenin biricik evladıyım” yanıtını vermiĢtir. Ruh sağlığı açısından destek gören bu oğlumuz öz güvenini sağladığı için bir yetiĢkine uygun yanıtı vermiĢtir. Her çocuk ve ailenin özel olduğunun, ihtiyaçlarının farklı olduğunun unutulmaması. Her birinin ayrı ayrı ve aynı zamanda birlikte etkileĢim içinde değerlendirilmesi…. Yuvadan biyolojik ailesi yanına, koruyucu aile ya da evlat edinme sistemine geçiĢler çocuk için kaygı vericidir. Yabancı olduğu bir ortam rahatsız edicidir. O nedenle her yaĢtaki çocuğun ve ailelerin de bu geçiĢ sürecine hazırlanması. Sevgi çok önemlidir ancak eğitim, bilgilendirme olmadan sevgi her zaman tek baĢına yeterli değildir. Koruyucu ailelerin çocukla baĢ edemeyip yuvalara çocukları geri götürdükleri bilinmektedir. “Ġade Çocuk”olarak adlandırılan bu durumun önlenmesinde eğitim ve bilgilendirmenin öneminin göz ardı edilmemesi. Tek tip koruyucu ailenin ötesinde farklı eğitim modüllerinin oluĢturulması. 129 Bugüne kadar yaptığımız araĢtırmalar, tez çalıĢmaları, klinik araĢtırma, gözlem ve deneyimlerimiz koruyucu aile yanında yaĢayan çocukların biyolojik aile yanında yaĢayan çocuklardan farklı olmadıklarını ortaya koymuĢtur. Ancak bu çocukların bazı alanlarda ruhsal ve sosyal sorunlar yaĢadığı, okulla ilgili güçlüklerinin olduğu saptanmıĢtır. Bu konularda ailelere, çocuklara ve öğretmenlere destek olunması gerekmektedir. Ayrıntılı bilgi “Koruma Altındaki Çocuklar (2004), “Çiçekli Dünyamda Elimi Yalnız Bırakma (2005)” ve “Koruyucu Aile, Evlat Edinme ve Ruh Sağlığı (2008)” isimli kitaplardan elde edilebilir. Özetle; Bebeklikten bu yana kurum bakımında büyümenin, çocuğun fiziksel, ruhsal, zihinsel ve sosyal geliĢimini olumsuz yönde etkilediği tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de araĢtırmalarla ortaya konmuĢtur. Bu nedenle, 6 yaĢın altında hiçbir çocuk, kurum bakımına bırakılmamalıdır. Personel azlığı, iĢ yükü ve çocuk sayısının fazlalığı nedeniyle kurumlarda bebek ve küçük çocuklarla birebir iliĢki kurulamamakta, çocuklar doğal olarak ihmal edilmekte ve yaĢanan bu ihmal, Ģiddetle eĢdeğer olmaktadır. 0-6 yaĢ bebek ve küçük çocukların kurumlarda barındırılması tarih olmalıdır. Aile yanında bakım savunulmalıdır. Öncelik, biyolojik ailenindir. Biyolojik aile her açıdan desteklenmeli, çocuk terkleri önlenmelidir. Çocuk, biyolojik aile yanında kalamıyorsa akraba koruması tercih edilmelidir. Akraba yanında kalması çocuğun yararına değilse, koruyucu aile sistemi devreye girmeli ve koruyucu aile yanında bakım sağlanmalıdır. Ancak, koruyucu aile sistemi güçlendirilmelidir. Çocuğun biyolojik ailesi yoksa ya da ailesine dönmesinin mümkün olmadığı durumlarda ve çocuğa uygun olduğu takdirde ülke içinde evlat edinme sistemi uygulanmalıdır. Bilinmektedir ki, ortaya çıkan birçok ruhsal bozukluğun temelinde bağlanma bozuklukları yatmaktadır. Bağlanma, anne baba ve çocuk arasındaki duygusal bağdır. Her zaman amacımız, annebabayla ya da çocuğa bakım veren kiĢilerle çocuk arasında nite- 130 likli bir bağın kurulmasını sağlamak ve bu bağı korumaktır. Nitelikli iliĢki güvenli bağlanmanın temel taĢıdır. Çocuklar ancak bir yaĢın sonlarına doğru düzenli etkileĢimler sonucu az sayıda yetiĢkine bağlanırlar. Bebek, bağlandığı yetiĢkini “güvenli üs” olarak kullanmaya baĢlar. Çocuk ihtiyacı olduğunda bakım verenden gereken desteği ve olumlu tepkiyi görürse anne babasının güvenilir ve ulaĢılabilir olduğuna, kendisinin sevilmeye ve bakıma değer birisi olduğuna, ülkesinin ve dünyanın ise adil bir yer olduğuna inanır. Çocuklara KarĢı Duyarlı mıyız? Duyarlılık kavramı “çocuğa saygı” olarak tanımlanır. Çocuğa saygılı olmak, dünyayı çocuğun gözüyle algılayabilmektir. 1 yaĢındaki bir bebek bile yaĢamı ile ilgili tercihini belli eder. Yeter ki onu anlayabilsinler, verdiği mesajları okuyabilsinler. Küçük çocuklarda dâhil olmak üzere tüm çocukların en büyük korkusu anne babayı kaybetme ve onlardan ayrılık korkusudur. VedalaĢmak ve kavuĢmanın anlamını küçük çocuklar yetiĢkinlere güvenerek öğrenir. Bu konularda güvenilir miyiz acaba? Günümüzde 0-3 yaĢ grubu bebek ve küçük çocuklar ile ailelerine “BEBEK RUH SAĞLIĞI” birimlerinde hizmet verilmektedir. Ruhsal bozuklukların yaygın olduğu toplumumuzda, çocuklarımızı ve ailelerimizi korumak için; koruyucu aile ve evlat edinme hizmetlerinin alt yapısının güçlendirilmesinde ve yaygınlaĢtırılmasında ruh sağlığını varolan sistemle bütünleĢtirmeye özen göstermeliyiz. Bu hem bizi, hem ailelerimizi hem de toplumumuzu güçlendirecektir. Devlet ve Toplum eliyle Bağlanma Bozukluğu Yaratmayalım. Saygılarımla Prof.Dr. NeĢe EROL (Klinik Psikolog) Koruyucu Aile, Evlat Edinme Derneği Kurucu BaĢkanı ve Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları AD Öğretim Üyesi 131 Bu kitapta korunması gereken çocuklarımıza kucak açan, onlara evlerinin ve yüreklerinin sıcaklığını sunan Denizlili koruyucu ailelerin Türk toplumuna ve çocuklarına güzel bir armağanı olmuĢ. Kitapta koruyucu aileliliğin yasal bir yapıya sahip olmamasının çocuklara ve ailelere, dolayısıyla topluma zarar verdiği çok net biçimde dile getirilmiĢ. Derneğiniz, çağdaĢ toplumlarda sivil toplumun güçlü yapısının Türkiye‟de de etkin olabileceğinin en güzel örneğini sergilemiĢ. Bugün koruyucu aile yapısının yasal bir yapıya kavuĢturulması, anne –baba- çocuk iliĢkisinin kurulduğu, Ailelerin koĢulları oluĢtuğunda evlat edinebilecekleri gerçeğinin devletin en üst düzey kurumlarınca kabul gördüğünün deklere edilmesinde çalıĢmalarınızın ve bir araya geliĢinizin büyük etkisi olduğunu bilmenizi isterim. Bu güzel kitabınızın baĢta korunma gereksinimi olan çocuklarımızın olmak üzere, bu amaca hizmet eden herkese yararlı olacağı inancıyla, sizleri kutluyorum. Av. Türkay ASMA Çocuk Ġstismarını ve Ġhmalini Önleme Derneği BaĢk. 132 Birinci Ulusal Koruyucu Aile ÇalıĢtay‟ının ardından… 11-13 Mayıs 2011 tarihleri arasında Denizli‟de gerçekleĢen çalıĢtay, konusunda bir ilkti. Ulusal boyutta düĢünülmüĢ olsa da yurtdıĢından gelen konukların katkıları ile zenginleĢtirilmiĢti. Denizli‟nin havası gibi sıcak insanları katılımcılara, çok özel bir program hazırlamıĢlardı. Ġzleyenleri her bakımdan mutlu etme çabası içindeydiler. ÇalıĢtayın son günü, oturum baĢkanlığını yaptığım panelde Koruyucu Aile Hizmet Modeli tartıĢma konumuzdu. Bu alanda yetkin ve deneyimli dört değerli konuĢmacı, karĢılıklı soru ve aktif katılımlarla, canlı bir tartıĢma ortamı içinde bilgilerini dinleyicilerle paylaĢtılar. Panelden geriye kalan birkaç önemli sonucu burada yeniden dile getirmek isterim. Koruyucu aile uygulamaları devletin denetiminde yasalarla belirlenen koĢullar içinde sürdürülmektedir. Ancak, sivil toplum kuruluĢlarının bu alandaki önemi yadsınamaz. Çünkü toplumun koruyucu aile uygulamaları konusunda gerçekçi olarak bilgilenmesi, özellikle koruyucu ailelerle temas halinde anlam kazanmakta ve artmaktadır. Bu nedenle, koruyucu ailelerin bir araya gelerek kurdukları derneklerin çoğalmasında yarar olduğu düĢünülmektedir. Koruyucu ailelerin sayıca artması ne kadar önemli ise, verilen hizmetin kalitesinin değerlendirilmesi de kuĢkusuz o kadar önemlidir. Bunun için, doğrudan koruyucu ailelerle ve korunan çocuklarla yapılan görüĢmelere dayanan araĢtırmalara ağırlık verilmesi beklenmektedir. Koruyucu ailelerin ve korunan çocukların karĢılaĢabilecekleri sorunlara Sosyal Hizmet Uzmanlarının destek vermesi gereklidir. Ailelerle iĢbirliği içinde -biyolojik aile ve koruyucu aile- çocukların sağlıklı geliĢimleri için ortak çaba verilmesine yardımcı olunması zorunludur. Ailelere ve çocuklara gerektiğinde, doktor, psikiyatris, psikolog gibi diğer uzman kiĢilerden de kolaylıkla destek ve yardım sağlanmalıdır. 133 Her aile ve her çocuğun tek ve benzersiz olduğunu göz ardı etmeden, yasaların ve yönetmeliklerin de her olasılığı kapsayamayacağı gerçeğinden hareketle, ortak akıl oluĢturulmalı, yasa ve yönetmeliklerin de zamanla fark edilen yeni ihtiyaçlar doğrultusunda değiĢebileceği kabul edilmeli ve bu yolda çaba gösterilmelidir. Koruyucu aile belirli bir zaman diliminde biyolojik ailenin yerini alan, süreli bir uygulama olduğundan, çocuğun biyolojik ailesi ile görüĢme olanağı ya da biyolojik ailesine dönme olasılığı bağlamında benimsenmelidir. Bu nedenle, korunan çocukların korunduklarını bilme hakları vardır. Aileler korudukları çocuklara onlarla birlikte olmaya baĢladıklarından itibaren bu haklarını teslim etmeli ve sevgilerine bu gerçeği de eklemelidir. Çocukları koruma ana hizmet modellerinden biri olan koruyucu aile uygulamaları, ana baba eğitimleri ile desteklenmeli ve her zaman çocukların yüksek yararı göz önünde bulundurularak geliĢtirilmelidir. Amaç çocukların sağlıklı geliĢimi ve mutluluğu olmalıdır. Ülkemizde uluslar arası çocuk hakları sözleĢmesine ve ülkemiz koĢullarına uygun kapsamlı bir çocuk politikasına gereksinim vardır. Bu alanda atılacak her adım ve her çaba desteklenmelidir. Sonuç olarak, bilimsel ve sosyal yönden zengin bir çalıĢma ortamı içinde gerçekleĢtirilen bu çalıĢtayda ulaĢılan kimi sonuçların da ülkemiz çocuk politikasının oluĢturulmasına yararlı olması ve özel bir katkı sağlaması beklenmektedir Kısa sürede böyle kapsamlı, düzenli ve verimli bir etkinlik için ev sahipliği yapan Denizli Koruyucu Aile Derneğini kutlarım. Birlikte çalıĢtıkları Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği‟nin de değerli katkılarını ifade etmek isterim. ÇalıĢtayı destekleyen tüm diğer kuruluĢları ve özellikle Pamukkale Üniversitesini de gönülden kutlarım. Denizli‟deki tüm koruyucu anne ve babalara teĢekkürlerimle, Prof. Dr. A. Beril TUFAN Hacettepe Üniversitesi Emekli Öğretim Üyesi 134 YENĠ BAġLANGIÇLAR ĠÇĠN SONSÖZ YERĠNE… 2009 yılında bir araya gelip derneğimizi kurmaya karar verdiğimizde bu iĢ için ne kadar geç kalmıĢ olduğumuzun farkında değildik. Denizli Koruyucu Aile Derneği olarak 2 yıllık bir geçmiĢimiz var. Geçtiğimiz bu süre içerisinde ilk tespitimiz, içinde yer almaktan onur duyduğumuz Koruyucu Aile Hizmet modelinin toplum tarafından bilinmiyor oluĢuydu. Bu tespitten hareketle iki yıla 22 konferans, değiĢik yerel televizyonlarda tanıtım programları, radyo programı, yazılı basında Koruyucu Aile Hizmet modelini anlatan röportaj haberler, çocuk hakları içerikli köĢe yazıları, üç aylık periyodik yayınımız(DÜġLERĠM Dergisini ) sığdırdık. Temel ihtiyaçlarının sevgi olduğuna inandığımız Denizli de yuva ve yurtlarda yaĢayan çocuklarımızla güzel bir bahar günü piknikte bir araya geldik. Karne hediyesi olarak onlara Yazar Hüseyin YurttaĢ‟la söyleĢi ve yazarın kitaplarını armağan ettik. 2011 Kasım ayında, “Benim Haklarım sizin sorumluluklarınız, Sorumluluklarınızın farkında mısınız?” BaĢlıklı Çocuk Hakları paneli ilimizde konusunda ilkti. Panelin ardından Mayıs ayında ülkemizde bir baĢka ilke imza atan derneğimiz, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği ortaklığıyla, Denizli Valiliği ve Pamukkale Üniversitesi‟nin katkılarıyla 1. Ulusal Koruyucu Aile ÇalıĢtay‟ını düzenledi. Bu projede biz Denizli Koruyucu Aile Derneği‟ne güvenerek büyük bir duyarlılıkla paydaĢımız olan Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Genel Merkezi ve Denizli ġubesine, Değerli Genel BaĢkanları Murat Altuğgil‟e ve Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Denizli ġube BaĢk. Sayın Feyyaz Yurttürk‟e Çocuklarımızın sevgi ve bilimsel bilgi ile büyümesinin önemini anlatan değerli hocalarımız Sayın Prof.Dr. Beril Tufan‟a, Prof.Dr. 135 NeĢe Erol‟a, Avukat Türkay Asma „ya, Unicef Çocuk program sorumlusu Sayın Ceyda Dedeoğlu‟na Denizli Valiliği‟ne… Bilim yuvasında çalıĢmalarımıza yer açan Pamukkale Üniversitesi Rektörlüğü‟ne, ÇalıĢtayın bütçesine Katkı sağlayan tüm sponsorlarımıza, Gece-gündüz demeden çalıĢmalara katkı koyan Denizli Koruyucu Aile Derneğinin tüm üye ve gönüllülerine teĢekkür ederiz. Elinizdeki kitapçık çalıĢtaya katılamayan tüm çocuk dostlarına, koruyucu ailelerin, koruyucu ailelerde büyüyen çocukların, Sosyal Hizmet uzmanlarının ve Hocalarımızın konuya iliĢkin sözlerini iletmek üzere hazırlanmıĢtır. DENĠZLĠ KORUYUCU AĠLE DERNEĞĠ YÖNETĠM KURULU Ayfer Hatice Selahattin Ġ.Cüneyt Gülseren DOĞAN BÖBECĠ MERGEN DOĞAN KÜÇÜKÖZ (Koruyucu Aile ) (Koruyucu Aile) ( Koruyucu Aile) (Koruyucu Aile) (Koruyucu Aile) 136 “Sevginizi Ertelemeyin” 1.ULUSAL KORUYUCU AĠLE ÇALIġTAYI 1.ÇALIġMA GRUBU Moderatör Prof. Dr. Beril TUFAN… Hacettepe Ünv. Emekli Öğr. Üyesi) 2.ÇALIġMA GRUBU Moderatör Yrd.Doç.Dr.Musa ĠKĠZOĞLU (Adnan Menderes Ünv.Sosyal Hizmet Bölüm BĢk.) 3.ÇALIġMA GRUBU Moderatör Murat ALTUĞGĠL (Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Genel BaĢk.) 4. ÇALIġMA GRUBU Moderatör Doç. Dr. Fatih ġAHĠN (Düzce Ün. Sosyal Hizmet Bölüm BĢk.) ÇalıĢtay Katılımcı listesi Krista TELEMANS Emek AyĢe YILDIZ Haluk KAYA- (Pleegzorg Vlaanderen - Koordinatör)BRÜKSEL (Boğaziçi Üniversitesi) ĠSTANBUL ( Sosyal Pedagog) ALMANYA Prof. Dr. Beril TUFAN (Hacettepe Ünv. Emekli Öğr. Üyesi) ANKARA Prof. Dr. NeĢe EROL (Ank.Ünv.Tıp Fak.) ANKARA Av.Türkay ASMA(Çocuk Ġstismarını ve ihm.Önl.Der.BĢk.) ANKARA 137 Ceyda DEDEOĞLU (Unicef ) ANKARA Murat ALTUĞGĠL (SHU. Der. Genel BaĢk.) ANKARA ġükrü AKDOĞAN (Sosyal Hizmet Uzmanı) ANKARA Hakan ġAHĠNKOL ( Sos.Hiz. Uzm.Der.Genel.Merk.) ANKARA Erdem BAYLAM ġube Müdürü) (Aile ve Sosyal Politikalar Bak. Aile Hizmetleri Doç. Dr. Fatih ġAHĠN (Düzce Ün. Sosyal Hizmet Bölüm BĢk.) DÜZCE Nilgün ÇELEN (Hacettepe Ünv.Ġ.Ġ.B.F Sos.Hiz.Böl)ANKARA Yrd. Doç.Dr. Musa ĠKĠZOĞLU Bölüm BĢk.) AYDIN (Adnan Menderes Ünv. Sos. Hiz. Feyzal Nur KESEN (Selçuk Ün. Sosyal Hizmet Bölümü) KONYA Fatma Cansu VAROL (Ank.Ünv. Sosyal Hizmet Bölümü) ANKARA Mesrur SABAH (Sosyal Hizmet Uzmanı) HATAY Müge YILMAZ ÜLKÜDEN (Sosyal Hizmet Uzmanı) KÜTAHYA Osman AKBABA (Sosyal Hizmet Uzmanı ) KONYA ġebnem DEMĠRÖRS (Sosyal Hizmet Uzmanı) ANKARA Pervin KAYA ORAL (Sosyal Hizmet Uzmanı) KOCAELĠ Gülsen Birgül ÖZKAN (Sosyal Hizmet Uzmanı) ĠZMĠR Meryem TOPUZLU (Sosyal Hizmet Uzmanı) ĠZMĠR Ġlkay KARATEPE (Sosyal Hizmet Uzmanı) AYDIN Nevzat GÜRSOY (Sanat Terapisti) ĠSTANBUL Ayfer DOĞAN (Koruyucu Aile Derneği BĢk.) DENĠZLĠ Ġbrahim Cüneyt DOĞAN (Koruyucu Aile ) DENĠZLĠ 138 Hatice BÖBECĠ (Koruyucu Aile Derneği BaĢk. Yard.) DENĠZLĠ ġefika YILDIZ (Koruyucu Aile) DENĠZLĠ Bilgin KIRAY VURAL (PAÜ Sağlık hizmetleri MYO) DENĠZLĠ Gülbanu ZENCĠR PAÜ Sağlık hizmetleri MYO) DENĠZLĠ Özlem KÖRÜKÇÜ (PAÜ Sağlık Hizmetleri MYO) DENĠZLĠ Asiye ĠVRENDĠ (PAÜ Eğitim Fakültesi) DENĠZLĠ Aysun ÖZġAHĠN (PAÜ Tıp Fakültesi) DENĠZLĠ Betül ASAN (PAÜ Üniv. San. ĠĢbirliği Koor.) DENĠZLĠ Talip ÇUBUK (Psikolog) DENĠZLĠ Hasan ÖZCAN (Avukat) DENĠZLĠ ġenel BENLĠER (Koruyucu Aile Dernek bĢk.) GAZĠANTEP Tülin KARHAN (Koruyucu Aile Dernek bĢk. Yard.) GAZĠANTEP NeĢe GÖKALP (Koruyucu Aile) ĠSTANBUL Sema GÜNAY (Koruyucu aile) ĠSTANBUL Aysel BÜYÜKBAġ (Koruyucu Aile Dernek bĢk.) KAYSERĠ Rukiye URGANCI (Koruyucu Aile Dernek bĢk.) ĠZMĠR Aysun SĠDAL (Koruyucu Aile) ĠZMĠR Murat DEMĠR (Koruyucu Aile) BALIKESĠR Ġlknur DEMĠR (Koruyucu Aile) BALIKESĠR Nuray AKPINAR (Koruyucu Aile) ANKARA Gülseren KÜÇÜKÖZ (Koruyucu Aile) DENĠZLĠ Meral SARITEKE (Sosyolog) ISPARTA 139 Ali DOĞAN (Koruyucu Ağabey) DENĠZLĠ Ayhan ÇARIKÇI (Eczacı –Koruyucu Aile Yakını) ĠZMĠR Feyyaz YURTTÜRK (SHU Der. Denizli ġube BaĢk.) DENĠZLĠ Solmaz BAġKAYA (SHU Der. Denizli ġube BaĢk. Yrd.) DENĠZLĠ Halit KARABULUT (Sosyal Hizmet Uzmanı) DENĠZLĠ Süleyman GÖKÇE (Sosyal Hizmet Uzmanı) DENĠZLĠ Hatice GÖKALP (Koruyucu Aile) DENĠZLĠ Mikail KIR ( Sosyal Hizmet Uzmanı) DENĠZLĠ Duygu ÖZDEMĠR ( Sosyal Hizmet Uzmanı) DENĠZLĠ Leyla ÜSTÜN (Grafik -Tasarımcı) DENĠZLĠ Selma MERGEN (Koruyucu Aile) DENĠZLĠ Selahattin MERGEN (Koruyucu Aile) DENĠZLĠ Ġlknur ÇALIK ( Sosyal Hizmet Uzmanı)DENĠZLĠ Yener ÇALIK ( Sosyal Hizmet Uzmanı)DENĠZLĠ 140 Katılımcı Öğrencilerimiz PAÜ GENÇ GĠRĠġĠMCĠLER KULÜBÜ Burhanettin ÖZTEKĠN AyĢegül SORKUN Rıdvan BĠLEN Tuğba ATEġ Çağla BĠLGĠÇ Emre UYSAL Aynur ÇĠVĠLĠ Seda ARSLAN PAÜ FEN –EDEBĠYAT FAKÜLTESĠ KĠMYA TOPLULUĞU Serkan EROĞLU Ġbrahim YAĞMUR PAÜ EĞĠTĠM FAKÜLTESĠ OKUL ÖNCESĠ ÖĞRETMENLĠĞĠ 2. SINIF ÖĞRENCĠLERĠ Fatma ĠġÇĠ Nurdan YAMAN Esengül UÇAR Cansu TUNGAZ Fatma VURAL Hasan YILMAZ Sümeyye YAVAġ 141 ÇalıĢtay 1. Gün Konferans Denizli Vali Yardımcısı Abdullah ACAR‟ın KonuĢması 142 Krista Telemans‟ın Sunumunu Emek YILDIZ Dilimize çevirdi. Konferans‟ın Soru-Yanıt bölümü 143 Denizli Koruyucu Aile Derneği BaĢk. Ayfer DOĞAN Sunucu AyĢegül SORKUN(Genç GiriĢimciler Kulübü) 144 1.ÇalıĢma Grubu Moderatör Prof. Dr. Beril TUFAN 2.ÇalıĢma Grubu Moderatör Yar.Doç.Musa Ġkizoğlu 145 146 3.ÇalıĢma Grubu Moderatör Murat Altuğgil 3.ÇalıĢma Grubu Moderatör Doç.Dr.Fatih ġahin 147 Molalar oldukça verimli geçti. 148 149 150 NeĢe Akdoğan (Koruyucu Anne) Can Sinanoğlu (psikolog) ÇeĢitli gazete ve dergilerde yazıları çıkan Can Sinanoğlu 2006 Hasan Bayri ġiir Ödülünde 2.lik,2007de aynı yarıĢmada 1.lik ödülünü almıĢ. “Bir KuĢun Dilinde Öpmek”adlı Ģiir kitabıyla da 2011 Behsat Ay yazım ödülünü kazanmıĢtır. Duygularımızı seslendiren Can Sinanoğluna TeĢekkürlerimizle.. Grup EBRULĠ ÇalıĢtayın ilk gecesinde verdikleri konserle moral desteğimiz olan grup Ebruli‟ye ve sanat yönetmeni AyĢe GEDĠZLĠOĞLU hanımefendiye, Demostratif Grup çalıĢmasında verdikleri müzikal desteğe ne denli teĢekkür etsek azdır. 151 ANI FOTOĞRAFLARI 152 ANI FOTOĞRAFLARI 153 HĠERAPOLĠS LAODĠKYA 154
