Yeni doğan kuzulara ilave vitamin ve mineral

Yeni doğan kuzulara ilave vitamin ve mineral verilmesinin besi performansı ve kan
parametreleri üzerine etkisi
Ali Yılmaz1 Yücel Kemal BAYRAKTAR1 İbrahim İsmet TÜRKMEN2
Ziraat Müh., İntegro Gıda San. ve Tic. A.Ş./İstanbul
Sorumlu yazar: Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları
Anabilim Dalı/Nilüfer-BURSA
1
2
Giriş
Türkiye’de koyun yetiştiriciliğinin, sığır yetiştiriciliği ile kıyaslandığında, bakım ve besleme
bilinci bakımından daha geri bir durumda olduğu görülmektedir. Dolayısıyla bu gerilik performansa
ve de hayatta kalmaya yansımaktadır. Hayvanların kötü kaliteli yemler ya da dengesiz hazırlanmış
rasyonlarla beslenmesi performansa yansıdığı kadar bazen de yaşamsal fonksiyonlara da
yansıyabilmektedir. Dengesiz hazırlanmış rasyonlar, bilinçsiz yapılan besleme uygulamaları
hayvanlarda enerji ve protein eksikliklerine ya da fazlalıklarına yol açabilir. Bu bağlamda en az enerji
ve protein kadar dikkate alınması gereken diğer maddeler ise vitamin ve minerallerdir.
Vitaminler ve iz mineraller vücutta yaşamsal fonksiyonlara sahiptir. Bu maddeler yaşamın
devamı, immunite, performans, vücudun temel fonksiyonlarının yerine getirilmesi, doku bütünlüğünün
sağlanması, kas ve iskelet sisteminin sağlıklı olması, sinirsel iletilerin sürdürülmesi gibi görevleri
vardır. Vitaminler vücutta yukarıdaki görevlerin yapılmasında daha ziyade anahtar görevlere sahip
iken, mineraller de kemik, diş ve tırnak gibi dokularda hücrelerin önemli bir kısmını
oluşturmaktadırlar.
Vitamin ve mineraller beslenme ve immunite arasındaki ilişkinin açıklanmasında önemli role
sahiptirler. Daha doğrusu güçlü bir bağışıklık sisteminin oluşturulması ve sürdürülmesinde başta
Vitamin E, selenyum, bakır ve çinko olmak üzere pek çok vitamin ve mineral görevler üstlenirler
(Bradford, B.J., 2012, Scaletti ve ark., ).
Sığırlarda olduğu gibi koyunlarda da yaşamlarının en tehlikeli dönemlerinden bir tanesi süt
emme dönemidir. Bu dönemde kuzular bağışıklık sistemi yetmezliklerine ve buna bağlı olarak
hastalıklara, gelişme geriliklerine ya da performans kayıplarına karşı çok hassastırlar. Doğru ve
dengeli bir beslenme bu hassas dönemin sağlıklı biçimde atlatılmasında önemli bir role sahiptir.
Böylece bu araştırmanın amacı kuzuluk dönemindeki Merinos kuzulara ilave vitamin ve iz mineral
verilmesinin besi performansı ve bağışıklık sistemi ile ilgili bazı kan parametreleri üzerine etkilerinin
araştırılmasıdır.
Materyal ve Yöntem:
Araştırma Hayrabolu/Tekirdağ’da bulunan özel sektöre ait bir koyunculuk işletmesinde
yürütülmüştür. Denemede yaşları 8 ila 17 gün arasında değişen toplam 90 baş Merinos ırkı erkek kuzu
kullanılmıştır. Kuzular 30’ar baştan oluşan bir tanesi kontrol, iki tanesi de deneme olmak üzere toplam
3 gruba ayrılmışlardır. Ayrılan kuzular çoklu bölmelerde grup beslemesi tarzında ilk önce 15 gün
boyunca adaptasyon yemlemesine tabi tutulmuşlar ve ardından da 18 gün süreyle besi denemesine
alınmışlardır. Denemede kuzular günde toplam 6’şar saat süt emmeleri amacıyla anneleri ile beraber
tutulmuşlardır. Günün geri kalan zamanında ise annelerinden ayrılarak kendilerine ait özel bölmede
kalmışlardır. Bu esnada deneme süresince önlerinde serbest biçimde kuzu başlangıç yemi
bulundurulmuştur. Kuzu Başlangıç Yeminin hammadde içeriği Tablo 1’de sunulmuştur.
1
Tablo 1: Kuzu Başlangıç Yeminin ham madde kompozisyonu
Ham madde
%
Arpa
Mısır
Ayçiçeği Tohumu Küspesi (28 proteinli)
Buğday
Buğday Kepeği
Mermer Tozu
Tuz
*Vitamin ve iz mineral premiksi
Toplam
35.5
10.0
20.0
9.0
22.0
2.0
1.0
0.5
100.0
*Vitamin ve iz mineral premiksi olarak InteTotal isimli yem katkı maddesi kullanılmıştır. InteTotal
içeriği şu şekildedir. Vitamin A: 2,000,000 IU/kg, Vitamin D: 440,000 IU/kg, Vitamin E: 2000 mg/kg, Mangan:
6,000 mg/kg, Demir: 6,000 mg/kg, Çinko 8,000 mg/kg, Bakır: 2,000 mg/kg, İyot: 160 mg/kg, Kobalt: 24 mg/kg,
selenyum: 40 mg/kg, Magnezyum: 1,900 mg/kg, BHT: 1,000 mg/kg, Niasin: 10,000 mg/kg, Folik Asit: 200
mg/kg, Biotin: 15 mg/kg, Kolin klorid: 2,000 mg/kg, Metiyonin: 1,500 mg/kg, Vitamin B1: 6 mg/kg, Vitamin B2:
8 mg/kg, Vitamin B6: 7 mg/kg, Vitamin C: 8 mg/kg, Fosfor: 5,200 mg/kg, Saccharomyces cerevisiae: 344x1010
CFU/kg
Deneme 1 grubunda yer alan kuzulara her gün 2.3 ml/baş olacak şekilde Direnç kuzu Jel
(DKJ) isimli vitamin ve iz mineral karışımından ibaret özel bir jel oral yoldan püskürtme ile
verilmiştir. Deneme 2 grubunda yer alan kuzulara ise direnç kuzu mix (DKM) isimli vitamin ve iz
mineral karışımı preparat kuzu başlangıç yemi üzerine 5 gram/hayvan başına/gün olacak şekilde
konularak verilmiştir. Üzerine konulma işlemi, her sabah yemlikte bulunan kuzu başlangıç yemi
üzerine günlük olarak hayvan başına düşen direnç kuzu mix miktarının grupta yer alan kuzu sayısı ile
çarpılmasıyla elde edilen rakamın yemlik boyunca homojen bir biçimde dağıtılmasıyla yapılmıştır.
Deneme boyunca kuzuların kuzu başlangıç yemi tüketimi grup bazında günlük olarak ölçülmüştür.
Direnç kuzu mix ve direnç kuzu jel isimli vitamin ve iz mineral katkılarının içerikleri tablo 2’de
sunulmuştur
Denemenin 1. ve 18. günlerinde gruplarda bulunan bütün kuzuların vena jugularislerinden kan
alınmıştır. Alınan kanlar serumları çıkartılarak analiz edilmek üzere özel bir laboratuara
gönderilmiştir. Laboratuvara gelen kanlar albumin, toplam protein, IgG ve globülin yönünden analiz
edilmiştir.
Tablo 2: Direnç Kuzu Jel ve Direnç Kuzu Mix’in Kompozisyonu
Madde
Vitamin A
Vitamin D
Vitamin E
Mangan (organik şelatlı)
Çinko (organik şelatlı)
Bakır (organik şelatlı)
Kobalt
Selenyum (organik şelatlı)
Enterococcus faecium
Ayçiçeği yağı
Keten tohumu
Süt tozu
Direnç Kuzu Jel (L)
1,417,826 IU
73,916 IU
130,440 mg
15,653 mg
19,131 mg
2,870 mg
139 mg
174 mg
70x109 CFU
623 ml
-----
2
Direnç Kuzu Mix (Kg)
652,174 IU
34,000 IU
60,000 mg
7,200 mg
8,800 mg
1,320 mg
64 mg
80 mg
320x109 CFU
--400 g
344 g
Gruplardan elde edilen besi performansı ve kan değerlerine ilişkin verilerin istatistik
değerlendirmesi SPSS 20.0 istatistik programı kullanılarak Tek Yönlü Varyans Analizi yapılmıştır.
Gruplar arasında fark çıktığında ise Tukey testi yapılmıştır.
Bulgular:
Araştırmada kontrol ve deneme gruplarına ait canlı ağırlık değerleri ile ortalama kuzu
başlangıç yemi tüketim değerleri Tablo 3’de sunulmuştur.
Tablo 3: Merinos kuzuların gruplara göre besi performansları
Kontrol
DKJ*
n:30
n:30
x
±Sx
x
Besi Başı Canlı Ağırlık, kg
10.05
0.11
10.39
Besi Sonu Canlı Ağırlık, kg
13.84b
0.13
15.25a
Ortalama Canlı Ağırlık Artışı,
210a
0.01
270b
gram/gün
Ortalama Kuzu Başlangıç Yemi
250
B
273
Tüketimi, gram/gün
Yemden Yararlanma Oranı, (Kuzu
Başlangıç Yemi Tüketimi/Canlı
1.19
B
1.01
Ağırlık artışı)
±Sx
0.13
0.14
DKM**
n:30
x
±Sx
10.20
0.12
15.04a
0.15
0.01
268b
0.01
B
277
B
B
1.03
B
*DKJ: Direnç Kuzu Jel
**DKM: Direnç Kuzu Mix
a-b: Aynı satırda farklı harfler taşıyan değerler istatistik olarak önemlidir (P<0.05).
B: Belirlenmedi (Kuzu başlangıç yemi tüketimleri bireysel ölçümlere dayanmadığı için istatistik analize
sokulmamışlardır.)
Tablo 3 incelendiğinde gruplar arasında başlangıçta birbirine yakın olan canlı ağırlıkların,
araştırma sonunda kontrol grubuna göre her iki deneme grubunda da istatistik olarak önemli biçimde
daha yüksek olduğu görülmektedir. Ortalama günlük canlı ağırlık artışları da bu sonuca paralel
biçimde kontrol grubunda 210 gram/gün şeklinde bulunurken, DKJ (deneme 1) ve DKM (deneme 2)
gruplarında sırasıyla 270 g/gün ve 268 g/gün şeklinde olmuştur. Deneme gruplarından alınan bu
sonuçlar kontrol grubuna göre istatistik olarak önemlidir (P<0.05). Kuzu Başlangıç Yemi tüketimleri
ise kontrol grubunda deneme gruplarına göre yaklaşık % 8.5 civarında daha düşük oluştur. Yine
yemden yararlanma oranı kontrol grubunda deneme gruplarından yaklaşık % 20 civarında daha kötü
olmuştur. Her iki parametre de yem tüketimleri bireysel ölçüme dayanmadığı için istatistik olarak
değerlendirilememiştir.
Denemede kuzuların beslenmesinde kullanılan kuzu başlangıç yemi ile birlikte kuzulara
yedirilen vitamin, iz mineral ve Saccharomyces cerevisiae (Sc) miktarları Tablo 4’de görülmektedir.
Tablo detaylı bir biçimde incelendiğinde gruplar arasında vitamin, mineral ve Sc miktarlarının farklı
olduğu anlaşılmaktadır. Ancak bu farklılık yem tüketimleri bireysel ölçümlere dayanmadığı için
istatistik olarak değerlendirilmemiştir.
Tablo 5’de ise guruplara göre kuzuların kuzu başlangıç yemi ve/veya DKJ ya da DKM ile
birlikte almış oldukları toplam vitamin, mineral ve probiyotik miktarları görülmektedir. Tablo
incelendiğinde deneme gruplarının kontrol grubuna kıyasla başta E vitamini, mangan, bakır, kobalt ve
selenyum olmak üzere çok belirgin miktarlarda daha çok vitamin ve iz mineral aldıkları
görülmektedir.
Ayrıca tüm gruplara Sc almış, buna karşın deneme gruplarına kontrolden farklı
olarak DKJ ve DKM ile birlikte ayrıca Enterococcus faecium isimli mikroorganizma verilmiştir.
3
Tablo 4: Gruplara göre kuzu başlangıç yemi ile birlikte günlük olarak tüketilen vitamin, iz
mineral ve Saccharomyces cerevisiae miktarları
Maddeler
Kontrol
DKJ
DKM
Vitamin A, IU
2,500
2,730
2,770
Vitamin D, IU
550
601
609
Vitamin E, mg
2.50
2.73
2.77
Mangan, mg
7.50
8.19
8.31
Demir, mg
7.75
8.46
8.58
Çinko, mg
10.00
10.92
11.08
Bakır, mg
2.50
2.73
2.77
Kobalt, mg
0.03
0.03
0.03
Selenyum, mg
0.05
0.05
0.05
Saccharomyces cerevisiae, CFU
430x107
469x107
476x107
Tablo 5: Gruplara göre kuzu başlangıç yemi, direnç kuzu jel ve direnç kuzu mix ile birlikte
günlük olarak tüketilen vitamin, iz mineral, Saccharomyces cerevisiae ve Enterococcus faecium
miktarları
Maddeler
Kontrol
DKJ
DKM
Vitamin A, IU
2,500
4,230
4,270
Vitamin D, IU
550
771
779
Vitamin E, mg
2.50
302.73
302.77
Mangan, mg
7.50
44.19
44.31
Demir, mg
7.75
8.46
8.58
Çinko, mg
10.00
54.92
55.08
Bakır, mg
2.50
9.33
9.37
Kobalt, mg
0.03
0.35
0.35
Selenyum, mg
0.05
0.45
0.45
Saccharomyces cerevisiae, CFU
430x107
469x107
476x107
Enterococcus faecium, CFU
--160x107
160x107
Araştırmada kontrol ve deneme gruplarına ait kan serumunda albümin, toplam protein, IgG ve
globulin değerleri Tablo 6’da sunulmuştur. Tablo 6’ya göre serum albümin değerleri deneme başında
ve deneme sonunda gruplar arasında farklılık göstermemiştir. Kontrol grubunun toplam protein
değerleri ise hem deneme başında hem de deneme sonunda deneme grupları olan DKJ ve DKM
gruplarından istatistik olarak önemli biçimde yüksek bulunmuştur (P<0.05). Bu parametre bakımından
deneme grupları arasında istatistik farklılık oluşmamıştır. İmmun globülin G bakımından ise ortaya
çıkan sonuçlar Albumin ve toplam proteinden alınan sonuçlara göre daha farklı olmuştur. Deneme
başında IgG değeri DKJ ve DKM gruplarından istatistik biçimde önemli biçimde daha yüksek
bulunurken, deneme sonunda bu yükseklik ortadan kalmıştır. Buna göre deneme sonunda IgG değeri
bakımından gruplar arasında istatistik bir fark oluşmamıştır. Globulin değerleri ise gruplar arasında
tıpkı IgG değerlerine benzer bir seyir izlemiştir. Bu değer bakımından kontrol grubu deneme başı
ölçümlerinde deneme gruplarına göre istatistik olarak önemli biçimde yüksek bulunurken deneme
sonunda bu farklılık ortadan kalmıştır.
4
Tablo 6: İlave vitamin ve mineral verilen Merinos kuzularda bazı kan parametreleri
Kontrol
*DKJ
**DKM
n:30
n:30
n:30
x
±Sx
x
±Sx
x
±Sx
Albümin, g/dL
Deneme Başı
2.80
0.04
2.83
0.04
2.84
0.03
Deneme Sonu
3.40
0.06
3.33
0.06
3.56
0.12
Toplam protein, g/dL
Deneme Başı
6.49a
0.08
6.15b
0.06
6.16b
0.07
Deneme Sonu
6.57a
0.18
5.91b
0.07
6.00b
0.11
IgG, mg/dL
Deneme Başı
1943a 36.56
1800b 16.60
1854b 22.41
Deneme Sonu
1935 23.07
1879 26.22
1889 21.92
Globülin, mg/dL
Deneme Başı
3.70a
0.08
3.36b
0.07
3.32b
0.07
Deneme Sonu
3.58
0.07
3.46
0.08
3.35
0.07
*DKJ: Direnç Kuzu Jel
**DKM: Direnç Kuzu Mix
P<0.01: Aynı satırda farklı harfler taşıyan değerler önemlidir
Tartışma ve Sonuç:
Merinos koyun ırkı et yönüyle öne çıkan bir ırktır. Bu ırka ait kuzular sütten kesimden sonra yoğun
besiye alındıklarında yaklaşık 3-4 ay süren besi dönemi boyunca günde 400 grama kadar çıkan canlı
ağırlık artışları gösterebilmektedir. Buradaki araştırmada canlı ağırlık artışları 210 gr/gün ila 270
gr/gün arasında değişmiştir (Tablo 3). Bu canlı ağırlık artışları yoğun besiye alınan Merinos kuzulara
göre daha düşük gerçekleşme nedeni kuzularda araştırmanın süt emme döneminde yapılmasından
kaynaklanmış olabilir.
Araştırmada DKJ ve DKM isimli deneme gruplarının kontrole göre istatistik yönden önemli
biçimde yüksek canlı ağırlık artışı sağlamaları dikkat çekicidir. Bakım ve besleme yönetimi
bakımından kontrol ve deneme gruplarında yer alan kuzular arasındaki tek farklılık deneme
gruplarındaki kuzulara kontrolden farklı olarak jel ya da toz şeklinde ilave vitamin ve iz mineral
premiksi (Tablo 2) verilmesidir. Öte yandan deneme sırasında, kontrol ve deneme gruplarındaki
kuzular, tüketmiş oldukları kuzu başlangıç yemi ile birlikte bu yemin kimyasal kompozisyonundan da
anlaşılacağı üzere vitamin ve iz mineral katkısı almışlardır (Tablo 1). Ayrıca kuzuların emmekte
oldukları anne sütü ile de belli bir miktarda vitamin ve mineral almış oldukları da hesaba katılmalıdır.
Ancak denemede kuzuların emmiş oldukları anne sütü miktarı saptanmamıştır. Dolayısıyla da anne
sütünden ne kadar vitamin ve iz mineral alındığını söylemek olanaksızdır. Bununla birlikte grup
bazında yapılan yem tüketimi ölçümlemeleri neticesinde kuzu başlangıç yemi tüketimlerine bakılarak
kuzuların deneme boyunca vitamin ve iz mineral katkısı yoluyla almış oldukları vitamin, iz mineral ve
maya miktarları Tablo 4’de görülmektedir. Tablo 5’de ise kontrol ve deneme gruplarına kuzu
başlangıç yemi ile birlikte ve oral yolla sadece deneme gruplarına ilave olarak verilen vitamin ve iz
mineral katkıları ile probiyotiklerin günlük alım miktarları görülmektedir. Söz konusu bu tablolardan
deneme gruplarında bulunan kuzuların özellikle E vitamini, mangan, bakır, kobalt ve selenyumca daha
yüksek miktarlarda beslendiklerinin görülmesi bu grupların neden kontrol grubuna göre daha yüksek
canlı ağırlık artışı sağladıklarının nedeni olabilir. Kuzuların günlük vitamin ve iz mineral ihtiyaçlarına
ilişkin değerlere bakıldığında araştırmada kullanılan kuzuların günlük Vitamin A, D ve E
gereksinimlerinin sırasıyla 940, 112 ve 200 IU olduğu anlaşılmaktadır (NRC 2007). Aynı yayında
kuzuların mangan, bakır, çinko, selenyum, kobalt, demir ihtiyaçları ise sırasıyla 24, 6.6, 29, 0.26, 0.22,
90 mg olarak bildirilmektedir. Bu gereksinimler denemede kullanılan kuzuların rasyonla birlikte
aldıkları miktarlarla karşılaştırıldıklarında kontrol grubunun Vitamin E, mangan, bakır, çinko,
selenyum, kobalt ve demir bakımından yetersiz beslendikleri görülmektedir (Tablo 4 ve 5). Bu
yetersizlik özellikle E vitamininde çok fazladır. Vitamin E başta olmak üzere özellikle selenyum,
mangan ve bakır eksiklikleri hayvanlarda performans ve immunite bakımından oldukça kritiktir.
5
Nitekim deneme gruplarında görülen günlük canlı ağırlık artışındaki kontrole olan üstünlük yem
tüketim fazlalığından ziyade yeterli vitamin ve mineral desteğinin verilmesiyle açıklanabilir. İmmun
sistemin göstergelerinden olan IgG, globülin, albümin ve toplam protein değerleri incelendiğinde ise
IgG ve globülin değerleri araştırma başında kontrol grubu lehine istatistik olarak daha yüksek iken
deneme sonunda bu yükseklik ortadan kalkmış görünmektedir (Tablo 6). Bu durumun da nedeninin
deneme gruplarına verilen DKJ ve DKM isimli vitamin ve iz mineral katkılarından kaynaklanmış
olabilir. Bu arada denemedeki kuzular kuzu başlangıç yeminin yanı sıra annelerinin yanında da gün
içerisinde belli süre bırakıldıklarından onlardan emdikleri sütle birlikte miktarı bilinmemekle birlikte
bir miktar vitamin ve mineral aldıkları sanılmaktadır. Araştırma sonuçları bu katkının yetmediği
konusunda önemli ip uçları vermektedir.
Sonuç olarak burada yapılan araştırma sonuçlarına göre süt emme dönemindeki Merinos kuzulara
oral yoldan ilave vitamin ve iz mineral verilmesinin besi performansı ve immun sistem üzerine yararlı
olabileceği düşünülmektedir. Süt emme dönemindeki kuzulara sadece sütle aldığı vitamin ve
minerallerin yüksek performans için yeterli olmayabileceği düşünülebilir. Öte yandan süt emme
dönemindeki kuzular için vitamin ve iz mineral ihtiyaçlarına yönelik yeterli araştırma
bulunmamaktadır.
Kaynaklar
Bradford, B.J., 2012. Nutrition and Immunity. Tri-state Dairy Nutrition Conference, 5-15.
National Research Council, 2007 (NRC 2007): Nutrient Requirements of small ruminants. The
National Academies Press. Washington, DC.
Scaletti, R.W, Philips, D.M.A., Harmon, R.J., 2014: Using nutrition to improve immunity against
disease in dairy cattle: Copper, zinc, selenium and vitamin E.
Spears, J.W., 2003: Trace mineral bioavailability in ruminants. American Society for Nutritional
Sciences, 1506S-1509S.
6