ünsüz yumuşaması

SELMA ÇİMEN
20110904055
Altıncı sınıf Ses bilgisi
ünitesi içinde yer alan
Ünsüz yumuşaması
konusunu ve bu konu
hakkındaki testleri
içeren bir sunumdur.
1




Sessiz değişimi" ya da "sessiz
yumuşaması" olarak da bilinir.
Türkçede sözcük sonlarında süreksiz yumuşak
harfler (b, c, d, g) bulunmaz; bu ünsüzlerin sert
karşılıkları olan "p, ç, t, k" bulunur.
Ağaç, dört, kıraç, dolap, ayak, ekmek...
Bazı sözcüklerin sonunda "b, c, d, ğ"
ünsüzleri bulunabilir.
2


"Ad, sac, yağ, ağ, yad, hac, ab..."
"p, ç, t, k" sert ünsüzleri ile biten sözcüklere
ünlü ile başlayan ekler geldiğinde bu ünsüzler
yumuşayarak "b, c, d, g, ğ" olur.
C-ç olur
İlaç-ilacı
Ağaçağaca
K-ğ olur
Çocukçocuğu
Durakdurağa
P-b olur
Kitapkitaba
Çorapçorabı
3


Bazı durumlarda ünsüz yumuşamasına
aykırı kullanımlar ortaya çıkar. Şu
durumlarda ünsüz yumuşaması olmaz .
Tek heceli sözcüklerden sonra ünlüler geldiğinde,
yumuşama genellikle olmaz.
Örnek: "at-ı, çöp-e, ot-u, it-i, ak-ı, tek-i, kırkı, kork-u, sap-ı, yap-ı, üç-ü, saç-ı..."
4
Ancak kimi tek heceli sözcüklerde yumuşama
olayı gerçekleşir.
Örnek: çok-u çoğu, cep-e cebe
gök-ü göğü, taç-ı tacı
geç-ik gecik-(mek)
"Ak" ve "aç" gibi bazı sözcükler, çekim eki
geldiğinde yumuşamaz, yapım eki
eklendiğinde yumuşar.

5
* Sert ünsüzle biten özel isimlere ünlüyle
başlayan ekler geldiğinde sözcüğün
sonundaki sert ünsüz yumuşamaz.
(Söyleyişte yumuşar.)
Örnek:
 Mehmet-e Mehmet'e
 Pamucak-a Pamucak'ar
 Irak-ı Irak'ı

6
Sert ünsüzle biten yabancı asıllı sözcüklere
ünlü ile baş­layan ek geldiğinde bu
sözcüklerin sonundaki sert ün­süzler de
yumuşamaz.
Örnek:
 kaset-i kaseti, millet-e millete
 kast-et kastetmek, piramit-i piramiti
 hukuk-u hukuku, pilot-a pilotu...

7






"-t, -it, -it" yapım ekiyle türetilmiş sözcüklerde
de genel­likle yumuşama olmaz.
taşıt-a, kanıt-ı, anıt-ın, konut-u, karşıt-ı, yanıt-ı...
"Geçit" sözcüğü ek aldığında, sondaki "t" yumuşar:
geçit-i geçidi.
"-t" eki çatı eki olarak kullanıldığında da
yumuşama olmaz:
"anlat-an, korkut-ucu, dedirt-en, okut-ur, taşıt-ır..."
8






Ünsüz yumuşaması, genellikle iki ünlü arasında
kalan sert ünsüzün yumuşaması şeklinde olur.
Sonu "nk" ya da "rt" ile biten sözcükler ünlü ile
biten ek aldığında bu sözcüklerin sonundaki "k"
ve "t" yumuşayıp "g" ve "d" olur.
cenk-e cenge
renk-i rengi
art-ı ardı
dört-ü dördü
9
1.Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin
hangisinde hem ünsüz yumuşaması hem de
benzeşmesi kuralı vardır?
A) Bu yapının işçiliği Mimar Sinan’a aittir.
B) Bu toprağa bol gübre vermeliyiz.
C) Dün dişçiden randevu aldım.
D) Bu baskının başka bir örneği yok.
10
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz
yumuşaması vardır?
A) Bugünlerde seni çok özlüyorum.
B )Her akşam bir şeyler yazıyorum.
C) Arkadaşımın cevabını beğenmedim.
D) Aklını kullanmasını bilmelisin.
3.Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde ünsüz
yumuşaması olayı vardır?
A) Milleti
B) Adalete
C) Pirincin
D) Atı
11
4.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz
yumuşaması vardır?
A)Yurdumu çok seviyorum.
B)Çocuklar küçük yaşlarda eğitilir.
C)Akşam olunca kocası işten gelir.
D)Burası doğal güzellikleriyle tanınır.
5.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz
yumuşamasına uğramış bir kelime yoktur?
A) Bu soğuğa dikkat edelim.
B) Anahtarı bulamayınca kilidi kırdılar.
C) Böceği sen gördün mü?
D) Kardeşim merdivenlerden çıktı.
13
6.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz
yumuşaması vardır?
A) Sokaktaki kedi miyavlayarak uzaklaştı.
B) Yapılan yöresel yemeklerin tadı çok güzelmiş.
C) Gelecek güzel günler için çalışmalıyız.
D) Su, bu topraklar üzerinden akıyor.
7.p,ç,t,k” sert ünsüzleriyle biten sözcükler,ünlüyle
başlayan ekle birleşince “b,c,d,g,ğ” ünsüzlerine
dönüşür. Buna ünsüz yumuşaması denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz
yumuşamasına örnek vardır?
13
A) Cevabını bilmediğin soruları öğretmenine sor!
B)Açıkça söylüyorum, be gelemem.
C)Talihsiz bir açıklama yaptınız.
D)Sorunlarınızı başka şekilde çözmeye çalışın!
8.Aşağıdaki cümlelerin hagisinde ünsüz yumuşamasına
uğramış bir kelime yoktur?
A)Anahtarını bulamayınca kilidi kırdılar.
B)Kardeşim kızamığa yakalandı.
C)Barışmaları için kardeşim aracı oldu.
D)Masadaki kitabı bana verir misin?
14
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz
yumuşaması yoktur?
A) Bu yaz tatile gideceğim.
B) Hediye aldığıma çok sevindi.
C) Akşam, ekmeği fazla yedi.
D) Sessizce eve geldi.
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz
yumuşaması olmamıştır?
A) Derdimi kimseye söylemek istemiyordum
B) Hukuka uygun hareket etmeliyiz.
C) Kadının bebeği ağlıyordu.
D) Sandığın içindekileri merak ediyorum.
15



p, ç, t, k” sert ünsüzleriyle biten sözcük veya eklere, ünlüyle
başlayan bir ek ya da sözcük getirildiğinde bu ünsüzler
yumuşayarak “b, c, d, g-ğ” biçimlerine dönüşür. Bu olaya
“ünsüz yumuşaması” denir.
dolap – ın → dolabın
SERT
YUMUŞAK
p › b
ünsüz yumuşaması
ilaç – ım → ilacım
SERT
YUMUŞAK
ç › c
ünsüz yumuşaması
16


kanat – ı → kanadı
SERT
YUMUŞAK
t › d
ünsüz yumuşaması
gözlük – üm → gözlüğüm
SERT
YUMUŞAK
k › ğ
ünsüz yumuşaması
17






www.toplumdusmani.net
www.yenimakale.com
www.cokbilgi.com
www.bilgicik.com
www.edebiyol.com
Türk Dili (Muharrem ERGİN)