Dış Ticarette Bankacılık ve Gümrük Prosedürleri

Transkript

T.C
KARADENĐZ TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ
ĐKTĐSADĐ VE ĐDARĐ BĐLĐMLER FAKÜLTESĐ
ĐKTĐSAT BÖLÜMÜ
DIŞ TĐCARETTE BANKACILIK
VE
GÜMRÜK PROSEDÜRÜ
DANIŞMAN : Doç. Dr. HARUN TERZĐ
HAZIRLAYAN : 079688 - Özgür Küçükarslan
TRABZON - 2001
ÖNSÖZ
Bu çalışma, Dış Ticarette Bankacılık ve Gümrük Prosedür’ünün nasıl işlediğine
ait bilgileri içermektedir.
Mevzuatta ve uygulamada bulunan eksik yönler ve bu eksikliklerin nasıl
giderileceği konusunda bilgi verilmeye çalışılmıştır.
Çalışmalarımız sırasında bilgi ve açıklamalarıyla yol gösteren danışman
hocamız Doç. Dr. HARUN TERZĐ’ye teşekkür ederiz
TRABZON, 2001
ÖZGÜR KÜÇÜKARSLAN
I
GĐRĐŞ
Dış ticaretin ülke ekonomilerinde oynadığı rol şüphesiz inkar edilemez
düzeydedir. Türkiye’de de dışa açılma politikalarının ve özellikle Gümrük Birliğinin
daha da ileri boyutlara varacağı tahmin edilmektedir.
Çalışmamızın birinci bölümünde ve ikinci bölümünde dış ticarete ilgili genel
esaslar üzerinde durulmuştur. Bir dış ticaret olayının başlatıcısı durumundaki satış
sözleşmelerinin tanıtılmasıyla konuya girilmiş ve daha sonra dış ticaretteki teslim
şekilleri, ödeme şekilleri ve dış ticarette kullanılan belgeler teke teker anlatılarak
örnekler sunulmuştur.
Üçüncü bölümde Gümrük mevzuatı uygulamaları ve yeni değişiklikler ele
alınmıştır. Bölgesel Entegrasyonlar ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Uygulamasına
değinilmiştir.
Dördüncü bölümde Dış ticarette çok önemli bir yere sahip olan Serbest Bölgeler
konusu ele alınmıştır ve uygulamalar ayrıntılı şekilde incelenmiştir.
VIII
KISALTMALAR LĐSTESĐ
AB
ABD
AKÇT
CF
CIF
: Avrupa Birliği
: Amerika Birleşik devletleri
: Avrupa Kömür Çelik Topluluğu
: Cost and Freight (Mal ve Navlun)
: Cost, Insurance Paid to named Place of Destınation (Varış Yerine
Kadar
Navlun ve Sipariş Primi Ödenmiş Olarak Teslim
CPT
: Carrige Paid Tanamed Place of Destınation (Varış Yerine Kadar
Navlun Ödenmiş Olarak Teslim
DAB
: Döviz Alım Belgesi
DAF
: Delivered Ad Frantier (Sınırda Teslim)
DĐĐB
: Dahilde Đşleme Đzin Belgesi
DBT
: Döviz Beyan Tutanağı
DDP
: Delivered Duty Paid (Belirlenen Varış Yerinde Gümrük Vergisi
Ödenmiş Olarak Teslim
DDV
: Delivered Duty Unpaid (Belirlenen Varış Yerinde Gümrük Vergisi
Ödenmemiş Olarak Teslim
DES
: Delivered Ex Ship (Gemide Teslim)
DEQ
: Delivered Ex Quaty Duty Paid (Gümrük Vergisi Ödemiş Olarak
Rıhtımda Teslim)
DSB
: Döviz Satım Belgesi
EFTA
: European Free Trade Association (Avrupa Serbest Ticaret Birliği)
FAS
: Free Alanside Ship (Gemi Yanında Teslim)
FCR
: free Carrier (Belirlenen Yerde Teslim)
FOB
: Free on Board (Gemi Küpeştesinde Teslim)
GM
: Gümrük Birliği
DGM
: Gümrükler Genel Müdürlüğü
GM
: Gümrük Mevzuatı
GV
: Gümrük Vergisi
ĐGEME
: Đhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
TPKK
: Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu
TPTB
: Türk Parası Transfer Belgesi
INCOTERMS : Kullanılan Ticari Terimlerin Yorumlanmasında Uluslararası Kurallar
Bülteni
VII
ĐÇĐNDEKĐLER
SAYFA NO
ÖNSÖZ......................................................................................................................I
ĐÇĐNDEKĐLER...........................................................................................................II
KISALTMALAR.....................................................................................................VII
GĐRĐŞ...................................................................................................................VIII
BÖLÜM I: DIŞ TĐCARETLE ĐLGĐLĐ GENEL ESASLAR.............................1
A. DIŞ TĐCARETTE SATIŞ SÖZLEŞMELERĐ.........................................2
B. DIŞ TĐCARETTE TESLĐM ŞEKĐLLERĐ...............................................6
C. DIŞ TĐCARETTE ÖDEME ŞEKĐLLERĐ.............................................12
1. Akreditifli ödeme..............................................................................13
- Akreditifin işleyişi....................................................................14
- Akreditifin çeşitleri...................................................................15
2. Vesaik mukabili ödeme....................................................................19
3. Mal mukabil ödeme..........................................................................19
4. Peşin ödeme......................................................................................20
5. Konsinye hesap.................................................................................22
6. Kabul kredili ödeme..........................................................................23
7. Özel takas..........................................................................................23
8. Bağlı muamele..................................................................................24
9. Factoring...........................................................................................24
BÖLÜM II: DIŞ TĐCARETTE KULLANILAN BELGELER..............................26
A. TĐCARĐ BELGELER............................................................................27
1. Proforma Fatura................................................................................27
2. Ticari Fatura......................................................................................27
3. Konsolosluk fatura............................................................................32
II
4 .Navlun Fatura.....................................................................................32
B: SEVK BELGELERĐ..............................................................................33
1. Konşimento ve çeşitleri......................................................................33
2. Taşıma Senetleri...............................................................................39
3. CMR Belgesi.....................................................................................40
4. FIATA Taşıma Belgeleri..................................................................42
5. Nakliyeci Makbuzu...........................................................................42
6. Posta Makbuzu..................................................................................42
C: SĐGORTA BELGELERĐ........................................................................42
D: DIŞ TĐCARETTE KULLANILAN DĐĞER BELGELER.....................44
1. Menşe Şehadetnamesi.......................................................................45
2. Çeki Listesi........................................................................................47
3. Paket / Koli Listesi............................................................................48
4. Ekspertiz veya Analiz Raporu...........................................................51
5. Gözetim Belgesi................................................................................51
6. Sağlık Raporu....................................................................................51
7. Dolaşım Belgesi................................................................................51
8. Akreditif Mektubu.............................................................................56
9. Döviz Alım Belgesi...........................................................................58
BÖLÜM III : GÜMRÜK MEVZUATI
UYGULAMALARI
VE
YENĐ
DEĞĐŞĐKLER.....................................................................................61
1. GÜMRÜK BĐRLĐĞĐ VE TÜRKĐYE UYGULAMALARI.................62
2. BÖLGESEL ENTEGRASYONLAR..................................................62
3. 4458 SAYILI GÜMRÜK KANUNU VE UYGULAMASI................64
3.1. Karar.............................................................................................64
III
3.2. Bağlayıcı Tarife Bilgisi ve Bağlayıcı Menşe Bilgisi....................65
3.3. Eşyanın Tercihli ve Tercihsiz Menşei..........................................66
3.4. Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları...................................................67
3.5. Geçici Depolama Yerleri..............................................................68
3.6. Basitleştirilmiş Usuller.................................................................68
3.7. Eşyanın Özel amaca Yönelik Kullanımı......................................68
3.8. Gümrük Antrepo Rejimi..............................................................69
3.9. Dahilde Đşleme Rejimi..................................................................69
3.10. Geçici Đthalat Rejimi..................................................................71
3.11. Gümrük Kontrolü Altında Đşleme Rejimi...................................72
3.12. Hariçte Đşleme Rejimi.................................................................72
BÖLÜM IV:DIŞ TĐCARETTE SERBEST BÖLGELER........................................74
A: TÜRKĐYE’DE SERBEST BÖLGELER................................................75
1. SERBEST BÖLGENĐN TANIMI.......................................................75
2. SERBEST BÖLGELERĐN KURULUŞ AMAÇLARI.......................75
3. SERBEST BÖLGELERĐN ÜLKELERE SAĞLADIĞI EKONOMĐK
KATKILAR............................................................................................76
4. SERBEST BÖLGELERĐN TEŞKĐLAT YAPISI................................76
5. SERBEST BÖLGE MÜDÜRLÜKLERĐ GÖREVĐ............................76
6. SERBEST BÖLGELERDE SAĞLANAN TEŞVĐK VE
AVANTAJLAR......................................................................................77
7.SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYETTE
BULUNAN
FĐRMALARIN
YARARLANDIĞI VERGĐSEL NĐTELĐKTEKĐ
MUAFĐYETLER.....................................................................................78
8. SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYETTE BULUNAN FĐRMALAR
TÜRKĐYE’DE
GEÇERLĐ
ĐHRACA
VE
YATIRIM
TEŞVĐKLERĐNDEN YARARLANABĐLĐR MĐ ?.................................79
9. SERBEST BÖLGEDE ELDE EDĐLEN GELĐRLER TÜRKĐYE’YE
TRANSFER EDĐLMESĐ HALĐNDE VERGĐLENDĐRĐLĐR MĐ ?.........79
IV
10.SERBEST
BÖLGELER
HANGĐ
FĐRMALAR
ĐÇĐN
AVANTAJLIDIR?..................................................................................79
11.FAALĐYETTE BULUNAN SERBEST BÖLGELER ...................79
SERMAYENĐN
TÜRKĐYE’DEN
12. AYNĐ VE NAKDĐ
SERBEST BÖLGEYE VE BURADAN DA YURTDIŞINA
TRANSFERĐ NASIL YAPILIR?...........................................................80
13. SERBEST BÖLGELERDE
FAALĐYET
GÖSTEREN
FĐRMALARDA ÖDENEN ÜCRETLER..............................................80
14.SERBEST BÖLGEDE GEREKLĐ OLAN HĐZMETLERĐN
SAĞLANMASI.......................................................................................81
15.BÖLGE KURUCU ĐŞLETĐCĐ ŞĐRKETLERĐ (BKĐ) ĐLE ĐŞLETĐCĐ
ŞĐRKETLERĐN GÖREV VE YETKĐLERĐ............................................81
16. SERBEST BÖLGEDEKĐ ÖDEMELERĐN HANGĐ PARA BĐRĐMĐ
ĐLE YAPILACAĞI.................................................................................82
17. SERBEST BÖLGEDE YABANCI UYRUKLU
PERSONEL
ÇALIŞTIRMA........................................................................................82
18. SERBEST BÖLGELERDE SOSYAL GÜVENLĐK MEVZUATI
ĐLE GREV VE LOKAVTA ĐLĐŞKĐN HÜKÜMLER.............................82
19. SERBEST BÖLGELERE MALLARIN VE ĐNSANLARIN GĐRĐŞ
ÇIKIŞI.....................................................................................................83
20. SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYETTE BULUNAN GERÇEK
VE TÜZEL KĐŞĐLER KAMBĐYO MEVZUATI AÇISINDAN
YURTDIŞINDA YERLEŞĐK SAYILIR MI?.........................................83
21.SERBEST BÖLGELERDE GÜVENLĐK..........................................84
22. SERBEST BÖLGELERDE ĐKAMET MÜMKÜN MÜ ?................84
23. SERBEST BÖLGELERDE MALIN KALIŞ SÜRESĐ.....................84
24. SERBEST BÖLGELERDE PERAKENDE SATIŞ YAPILABĐLĐR
MĐ?..........................................................................................................84
25. KULLANICILARIN TUTMAK ZORUNDA OLDUKLARI
DEFTERLER..........................................................................................84
26. KULLANICI OLMAYAN YERLĐ VE YABANCI FĐRMALARIN
SERBEST BÖLGEDE DEPOLAMADAN YARALANMALARI........85
V
27. SERBEST BÖLGEDE FASON ÜRETĐM YAPILMASI MÜMKÜN
MÜDÜR?................................................................................................85
28. FAALĐYET RUHSATI ALINMASI.................................................85
29.SERBEST
BÖLGEDE
KĐMLER
FAALĐYETTE
BULUNABĐLĐR......................................................................................86
30. SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE BULUNMAK ĐÇĐN YENĐ
BĐR ŞĐRKET KURMAK VEYA ŞUBE OLUŞTURMAK GEREKĐR
MĐ?..........................................................................................................86
31. SERBEST BÖLGE ADRESLĐ ŞĐRKET KURULMASI VE
TÜRKĐYE’DEKĐ ŞĐRKET MERKEZĐNĐN SERBEST
BÖLGEYE
TAŞINMASI MÜMKÜN MÜDÜR?......................................................87
32.
SERBEST
BÖLGELERDE
HANGĐ
FAALĐYETLER
YAPILABĐLĐR ? HANGĐ KONULARDA FAALĐYET RUHSATI
ALINABĐLĐR ?.......................................................................................87
33. FAALĐYETTE BULUNACAK ĐŞYERĐ NASIL TEMĐN
EDĐLĐR ?.................................................................................................88
34. FAALĐYET RUHSATI SÜRESĐ......................................................88
35. FAALĐYET RUHSATI ÜCRETĐ......................................................88
36. TÜRKĐYE ĐLE SERBEST BÖLGELER ARASINDAKĐ TĐCARET
HANGĐ MEVZUATA TABĐ HANGĐ DURUMDA GELĐR VERGĐSĐ
ÖDENĐR?................................................................................................88
37. TÜRKĐYE’DEN SERBEST BÖLGELERE ĐHRACAT REJĐMĐ
DIŞINDA MAL SATIŞI MÜMKÜN MÜDÜR?....................................89
38. SERBEST BÖLGELER ĐLE DĐĞER ÜLKELER ARASINDAKĐ
TĐCARET HANGĐ MEVZUATA TABĐDĐR.........................................89
39.SERBEST
BÖLGELERDEN
YURTDIŞINA
VEYA
YURTDIŞINDAN SERBEST BÖLGELERE GĐDECEK OLAN
MALLARIN TÜRKĐYE’DEN GEÇĐŞĐ NASIL?...................................89
40. SERBEST BÖLGEDEN YURT DIŞINA VEYA YURTDIŞINDAN
SERBEST
BÖLGEYE
GĐDECEK
OLAN
MALLARIN
TÜRKĐYE’DEN GEÇĐŞĐ NASIL OLUR...............................................89
41. SERBEST BÖLGEDE ÜRETĐLEN MALLAR HANGĐ HALLERDE
TÜRKĐYE MENŞELĐ OLUR.................................................................90
VI
42. SERBEST DOLAŞIMDA BULUNAN ÜRÜNLER
SERBEST
BÖLGELERE
GETĐRĐLDĐĞĐNDE
SERBEST
DOLAŞIM
DURUMUNU DEVAM ETTĐRĐR MĐ ?................................................90
43. .SERBEST BÖLGELERDE YAPILAN ÜRETĐM SONUCU ELDE
EDĐLEN ÜRÜNLER HANGĐ KOŞULLARDA SERBEST DOLAŞIMA
GĐREBĐLĐR ?..........................................................................................90
44. DAHĐLDE VE HARĐÇTE ĐŞLEME REJĐMLERĐNĐN SERBEST
BÖLGELER AÇISINDAN ĐŞLEYĐŞĐ NASIL OLMAKTADIR ?........90
45. TÜRKĐYE’YE ĐTHALĐ KOTA GĐBĐ TĐCARET POLĐTĐKASI
ÖNLEMLERĐNE TABĐ ÜRÜNLER......................................................91
46. SERBEST BÖLGEDEKĐ MALLARA HANGĐ HALLERDE A.TR
BELGESĐ VERĐLĐR?..............................................................................92
47. SERBEST BÖLGELERE GETĐRĐLMESĐ YASAK OLAN
MALLAR................................................................................................92
SONUÇ.........................................................................................................................93
EKLER..........................................................................................................................95
KAYNAKÇA
VII
DIŞ TĐCARETLE ĐLGĐLĐ GENEL ESASLAR
1
DIŞ TĐCARETTE SATIŞ SÖZLEŞMELERĐ
Đthalatçı firmalar, yurtdışından temin etmek istedikleri malları satan yabancı
ihracatçı firmaları bulduktan sonra aralarında yapacakları temaslar neticesinde belli
şartlarda anlaşıp aralarında daha sonra ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkları önlemek
amacıyla detaylı bir satış sözleşmesi imzalama yoluna giderler. Bu tür satış
sözleşmesi, ilerde ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkları önleyeceği gibi, tarafların hak ve
sorumluluklarının doğru bir biçimde belirlenmesi noktasında oldukça faydalıdır.
Genellikle satış sözleşmeleri ihracatçı firma tarafından hazırlanmakla birlikte,
ithalatçılarında bu anlaşmaya taraf
olması ve imza atması nedeniyle satış
sözleşmesindeki hususları etraflıca bilmelerinde fayda vardır.
Eksiksiz Bir Satış Sözleşmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:
1) Tarafların adı, adresi mutlaka eksiksiz olarak yazılmalıdır.
2) Sözleşmenin hangi amaçla yapıldığı, yani konusu belirtilmelidir.
3) Sözleşme hangi ürün için ne miktarda yapılmalıdır.
4) Sözleşmeye konu olan malın birim fiyat ve toplam tutarı kaydedilmelidir.
5) Teslim şekli ve teslim yeri yazılmalıdır.
6) Ödeme şekli yazılmalıdır.
7) Sevk tarihi yazılmalıdır
8) Gecikme söz konusu olursa
yaptırımın ne olacağının
sözleşmeye
yazılması ilerideki anlaşmazlıkların önüne geçmek açısından faydalı olacaktır.
9) Ambalaj özellikleri de kaydedilmelidir.
10) Đstenen belgeler yazılmalıdır.
11) Uyuşmazlık halinde ilgili mercilerin yazmasında fayda vardır. (Dölek, 1999.
Sy5-6)
Örnek satış sözleşmesinden farklı olarak, uzun süre birlikte çalışan ve
birbirlerini tanıyıp hangi şartlar çerçevesinde ticari bir ilişki içerisinde bulunduklarını
gayet iyi bilen ithalatçı ve ihracatı firmaları, bazen bir ana sözleşmeye atıfta
bulunmak suretiyle bir proforma faturayı satış sözleşmesi şeklinde de tanzim edip
kullanabilir.
SATIŞ SÖZLEŞMESĐ
NO:1997/54
1.TARAFLAR
Bir Taraftan Tozlu Yaprak Sokak. 3/6 Tozkoparan / ĐSTANBUL adresinde
yerleşik PAMUKSAN ĐPLĐK SAN. A.Ş ( bundan böyle PAMUKSAN olarak
tanımlanacaktır) diğer taraftan Viyana Ry.19 Lyon FRANCE adresinde yerleşik JEN
PIERRE COTTON HOUSE şirketi (bundan böyle PIERRE olarak tanımlanacaktır)
arasında aşağıdaki şartlar anlaşma sağlanmıştır.
2. SÖZLEŞMENĐN KONUSU
PAMUKSAN, PIERRE’e Pamuk Döküntüsü satacaktır.
3.KAPSAMI
60 Ton Balyalı Pamuk Döküntüsüdür
2
4. BĐRĐM FĐYAT VE TOPLAM TUTAR
Birim Fiyat: 1,5 USD/Kg
Toplam tutar:4,5 dolar 90,000
5. TESLĐM ŞEKLĐ
CF-FRANSA
6. ÖDEME ŞEKLĐ
Vesaik Mukabili
7. SEVK TARĐHĐ
18 Mayıs 1997
8. GECĐKME
Yüklemelerdeki gecikme en geç 1 ay olduğunda PAMUKSAN gecikme cezası
olarak aylık %5 tazimat öder, gecikme bir ayı geçtiğinde zarar gören taraf olan
PĐERRE tek taraflı olarak sözleşmeyi fesh hakkına sahiptir.
9. AMBALJLAMA VE SEVKĐYAT
Balyalı
Sevkiyat tır, kamyon ile yapılacaktır.
10. GÖZETĐM
Herhangi bir gözetim, şirketinin denetlenmesi talep edilmemektedir.
11. FORS MAJÖR
Taraflar anlaşma çerçevesindeki yükümlülükleri mücbir sebep koşulları; yani
doğal afetler, savaş, terör, hükümetlerin alacakları dış ticareti sınırlayıcı veya
yasaklayıcı karar dolayısıyla kısmen yada tamamen yerine getirmelerim durumunda,
bu yükümlülüklerin sorumluğundan karşılıklı olarak ibra edilecektir.
Anlaşma çerçevesindeki yükümlülüklerini yerine getirememe durumunda kalan
taraf, yukarıda belirtilen koşulların başlangıcını ve sona erme tarihini karşı tarafa
derhal haberdar edecektir.
Sırasıyla “PAMUKSAN” yada “PIERRE”in ülkesindeki resmi mercilere
verilecek belgeler, yukarıdaki koşuların varlığı sona ermenin yeterli kanıtını
oluşturacaktır.
12. ĐHTĐLAFLARIN HALLĐ
Taraflar bu anlaşmadan doğacak her türlü ihtilafı dostane şekilde çözmeye
gayret edeceklerdir. Bu mümkün olmadığı taktirde halli için Paris’teki Milletlerarası
Ticaret Odası Tahkim Kurulu’na başvuracaklardır. Tahkim Kurulu’nun karaları nihai
ve iki taraf için bağlayıcı olup, temyizi mümkün değildir.
13. SÖZLEŞME DEĞĐŞĐKLĐĞĐ
Bu sözleşmedeki değişiklik iki tarafın onayı ile yazılı şekilde olacaktır.
14. TARAFLARIN KANUNĐ ADRESLERĐ
PAMUKSAN Đplik San A.Ş Tozlu yaprak sok. 3/6 Tozkoparan- ĐSTANBUL
JEAN PĐERRE COTTON HOUSE Veganau Ry.19 Lyon-FRANCE BU ANLAŞMA
3 NÜSHA OLARAK 01.06.1996 TARĐHĐNDE TARAFLARCA KABUL VE ĐMZA
EDĐLMĐŞTĐR.
PAMUKSAN ĐPLĐK SAN. A.Ş
JEAN PĐEERE COOTON HOUSE
Tozlu Yaprak Sok. 3/6
Veganau Ry.19
Tozkoparan-ĐSTANBUL
Lyon-FRANCE
3
DIŞ TĐCARETTE TESLĐM ŞEKĐLLERĐ
5
DIŞ TĐCARETTE TESLĐM ŞEKĐLLERĐ
Dış ticaret işlemleri esnasında alıcı (ithalatçı) ile satıcı (ihracatçı) arasında
düzenlenen satış sözleşmesinde satılan malın alıcıya hangi surette teslim edileceği
kayda bağlanmalıdır.Uygulamada karşılaşılan pek çok anlaşmazlıktan biriside satılan
malın teslimat şeklinin sözleşmede belirtilmemiş olmasından kaynaklanır. Eksiksiz
bir satış sözleşmesi bu gibi hususlara açıklık getirmelidir.
Đhracatçı ve ithalatçılar, malın yurt
dışındaki alıcıya
teslim edilmesi
ifadesini öncelikle şu sorular ışığında cevaplandırmalı ve daha sonra uluslararası
terimlerden kendi şartlarına uygun olanını seçerek satış sözleşmesine
kaydetmelidirler.
1) Satılan mal alıcıya nerede teslim edilecektir?
2) Taşıma giderleri kime ait olacaktır?
3) Taşıma sırasında ortaya çıkabilecek zararı kim tazmin edecektir?
4) Sigorta giderleri kime ait olacaktır?
5) Gerek ihracat gerekse ithalat işlemleriyle kim ilgilenecek ve bu işlemlerden
doğan masrafları kim karşılayacaktır?
Şartlar tespit edildikten sonra INCOTERMS’den kendilerine uygun olanını
seçerek satış sözleşmesine yazmak, ortaya çıkabilecek anlaşmazlıklar halinde
uluslararası kabul görmüş standart terimler tarafların haklarını aramalarında daha
gerçekçi ve adil bir yol izlemesini mümkün kılacaktır. (Dölek,1999, S.23)
BELLĐ BAŞLI TESLĐM ŞEKĐLLERĐ
EX WORKS (TĐCARĐ ĐŞLETMEDE TESLĐM)
Đhracatçının Sorumlulukları:
1. Đhracatçı, belirlenen bir tarihte malları kendi işletmesinde alıcıya verilmek
üzere hazır eder ve alıcıya bu arada teslim eder.
2. Bütün masraflar alıcıya ait olmak üzere, alıcı isterse, kendi ülkesindeki bir
taşıma şirketi ile anlaşarak ithalatçıya yardımcı olacaktır.
3. Đthalatçının kendi ülkesinin mevzuatına yabancı olmasını göz önünde
bulundurarak gerekli gümrük işlemlerinde de ithalatçıya yardımcı olması gerekir.
Đthalatçının Sorumlulukları:
1. Belirlenen tarihte ihracatçının işletmesinde malları teslim alıp malın bedelini
öder.
2. Đhracat ve ithalat için gerekli bütün belgeleri düzenleyip bunlardan doğacak
olan masrafları karşılar.
3. Gerek ihracat ve gerekse ithalat için ödenen bütün vergi, resim ve harçları
öder.
4. Taşıma, sigorta gibi bütün masraflar kendisine ait olup yolda malın başına
gelebilecek herhangi bir hasardan dolayı ihracatçıyı sorumlu tutamaz.
6
FOR (FREE CARRIEER- BELĐRLENEN YERDE TESLĐM)
1. Đhracatçı, malların gümrük işlemlerini tamamlar ve bundan doğan masrafları
arşılar.
2. Belirlenen yerde malı ithalatçıya teslim eder. Bu yere gelene kadar ortaya
çıkan tüm masraf, hasar ve riziko ihracatçıya aittir.
3. Đthalatçının talep etmesi halinde, belirlenen yerden sonraki nakliye işlemleri
için, masraflar alıcıya ait olmak üzere taşıma sözleşmesi yapılabilir.
1. Belirlenen yer ve zamanda malları ihracatçıdan teslim alır ve bu andan sonra
doğacak bütün masrafları karşılar.
2. Malların kendi ülkesine girişi sırasındaki bütün ithalat işlemlerini yürütür ve
gümrük vergilerini öder.
CPT (CARRIAGE PAID TO NAMED PLACE OF DESTINATION-VARIŞ
YERĐNE NAVLUN ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM)
1. Belirlenen yer ve zamanda malların ithalatçının elinde olmasını temin edecek
şekilde malları hazır edip masrafları kendine ait olmak üzere bir taşıma şirketi ile
anlaşır.
2. Đhracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları
karşılar.
3. Đthalatçıya gerekli işlemleri yapıldığını ve muhtemel varış tarihini bildirir.
4. Malların taşıma giderleri ödendikten ve ilk sevkiyat yapıldıktan sonra ortaya
çıkabilecek hasar ve rizikolardan sorumlu değildir.
1. Malların ithalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak olan
masrafları karşılar.
2. Đhracatçının malları taşıma acentesine teslim etmesinden sonra ortaya
çıkabilecek navlun dışındaki masraf ve riskleri karşılar.
3. Malların taşınma sırasında herhangi bir üçüncü ülkeden transit geçiş söz
konusu ise bu işlemlerden doğacak gümrük masraflarını karşılar.
4. Şayet ihracatçının ödediği navlun ücretine malların varış yerindeki boşaltma
masrafları dahil değil ise bunları da kendisi karşılamakla mükelleftir.
CIP (CARRE AND INSURANCE PAID TONAMED PLACE OF
DESTINATION-VARIŞ YERĐNE KADAR NAVLUN VE SĐGORTA PRĐMĐ
ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM)
1. Belirlenen yer ve zamanda malların ithalatçının elinde olmasını temin etmek
amacıyla gerekli ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak olan
7
2. Varış yerine malların ulaşabilmesi için gerekli olan taşıma işlemlerini
gerçekleştirip navlun ücretini öder.
3. Malların güvenli taşınabilmesi için gerekli olan sigorta işlemlerini yapar ve
sigorta primlerini öder.
4. Malların muhtemel varış tarihini ithalatçıya bildirir.
1. Malları belirlenen varış yerinde teslim alabilmek için gerekli olan ithalat
işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar.
2. Malı kendi ülkesinde belirlenen yerde teslim aldıktan sonraki bütün riskleri
üstlenir.
DDU (DELIVERED DUTY UNPAID – BELĐRLENEN VARIŞ YERĐNDE
GÜMRÜK VERGĐSĐ ÖDENMEMĐŞ OLARAK TESLĐM)
1. Malların belirlenen yerinde, tespit edilen tarihte hazır olabilmesi için gerekli
olan ihracat işlemlerini yerine getirir ve bundan doğacak masrafları karşılar.
2. Belirlenen yere malların zamanında ulaşabilmesi için bir taşıma acentesi ile
anlaşır ve navlun ücreti öder.
3. Varış yerine kadar ortaya çıkabilecek olan tüm riskleri kabul etmiş sayılır.
1. Malları belirlenen varış yerinde teslim alabilmek için gerekli olan ithalat
2. Malı kendi ülkesinde belirlenen yerde teslim aldıktan sonraki bütün riskleri
üstlenir.
DDP (DELĐVERED DUTY PAID –BELĐRLENEN
GÜMRÜK VERGĐSĐ ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM)
VARIŞ
YERĐNDE
1. Belirlenen varış yerinde malların zamanında ithalatçıya teslim edilebilmesi
için gerekli olan ithalat ve ihracat işlemlerini yerine getirir ve bu işlemlerden doğan
2. Malların varış yerine kadar taşınması için gerekli olan sözleşmeyi yapar ve
navlunu öder.
3. Đthalatçının ülkesindeki varış yerine kadar olan bütün risk ve masrafları
üzerine aldığını kabul eder.
1. Đthalatçı, bu teslim şekline göre adeta kendi ülkesindeki bir satıcıdan malı alır
gibidir. Bu nedenle tek sorumluluğu malın bedelini ihracatçıya ödemek ve belirlenen
yerde malı teslim almaktadır.
DAF (DELIVERED AD FRONTIER –SINIRDA TESLĐM)
1. Belirlenen gümrük sınır kapısında malların tespit edilen zamanda alıcıya
teslim edilebilmesi için gerekli olan ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu
işlemlerden doğan masrafları karşılar.
8
2. Malların belirlenen sınırda teslim edilmesi aşamasına kadar olan taşıma
ücretini öder. Bu andaki karşılaşılabilecek olan bütün zarar, ziyan ve riskleri üstlenir.
Bu nedenle söz konusu yere kadar olan sigorta işlemleri ve masrafları da satıcıya
aittir.
1. Malları sözleşmede belirtilen sınırda teslim alarak, gerekli ithalat işlemlerini
gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak olan masrafları karşılar.
2. Malların teslim alınmasından sonraki taşıma, sigorta benzeri masrafları
karşılar, riskleri üstlenir.
FAS (FREE ALONGSIDE SHIP- GEMĐ YANINDA TESLĐM)
1. Malları sözleşmede belirlenen tarihte hazır ederek teslim edilen geminin
yanına getirir
2. Malların gemi yanına gelene kadar tabi olduğu taşıma giderlerini karşılar.
3. Đhracat işlemlerinin gerçekleştirilmesinde alıcıya yardımcı olur. Zira, ihracat
işlemleri ve bu işlemlerden doğacak masraflar bu satış şekline göre ithalatçıya aittir.
1 Đhracat ve ithalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak
2. Belli bir taşıma acentesi ile anlaşarak, navlunu ödenmiş olarak belirlenen
yerde gemiyi hazır eder ve geminin yükleme yapacağı tarihi ve limanı ihracatçıya
bildirir.
3. Malların geminin yanına gelmesini müteakip ortaya çıkacak bütün masraf,
risk ve hasardan sorumludur.
FOB (FREE ON BOARD-GEMĐ KÜPEŞTESĐNDE TESLĐM)
1. Belirlenen yerde, tespit edilen gemin küpeştesinde malların teslimatının
gerçekleştirilmesini temin amacıyla ihracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu
işlemlerden doğacak masrafları karşılar.
2. Malın belirlenen tarihte, istenen gemiye yüklenmesi işlemlerini gerçekleştirir
ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar. Malın yüklendiğini bildirerek, belgeleri
yollar.
3. Malın gemiye yüklenmesine kadar olan bütün taşıma, sigorta benzeri
masrafları üstlenir. Malların küpeşteye yüklenmesinden sonraki benzeri masrafları
karşılar ve riskler alıcıya aittir.
1. Taşıma acentesi ile anlaşarak navlunu öder ve belirlene tarihte geminin
yükleme yapılacak limanda olmasını temin eder.
2. Đthalat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar.
3. Malların gemi küpeştesine yüklemesini müteakip ortaya çıkacak bütün masraf
ve riskleri karşılar.
9
DES (DELIVERED EX SHIP- GEMĐDE TESLĐM)
Đhracatçını Sorumlulukları:
1. Malların belirlenen tarihte ve yerde hazır bulundurabilmek için ihracat
2. Tespit edilen limanda malların alıcıya teslim edilebilmesi için bir taşıma
acentası ile anlaşarak navlunu öder ve malları gemiye yükler. Muhtemel varış tarihini
alıcıya bildirir ve belgeleri yollar. Bu taşıma esnasında ortaya çıkabilecek bütün
masraflar, riskler satıcıya aittir.
1. Satış sözleşmesinde belirtilen tarih ve limanda malları gemi bordasında teslim
eder. Bu andan itibaren bütün boşaltma, taşıma vb. masraflar ve riskleri üstlenir.
2. Gerekli ithalat işlemlerini gerçekleştirerek bu işlemlerden doğan masrafları
karşılar.
DEQ (DELIVERED EX QUAY DUTY PAID- GÜMRÜK VERGĐSĐ ÖDENMĐŞ
OLARAK RIHTIMDA TESLĐM)
1. Belirlenen tarihte ve yerde malları alıcıya teslim etmek amacıyla ihracat ve
ithalat işlemlerinin her ikisini de gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğacak olan bütün
2. Tespit edilen rıhtımda malların teslim edilmesi amacıyla bir taşıma acentesi
ile anlaşarak, navlunu ve sigortası ödenmiş olan malın sevkiyatını gerçekleştirir.
3. Varış limanına mal geldiğinde, gümrük işlemlerini de gerçekleştirir ve
ithalatçının ülkesinde malı serbest halde alıcıya teslim eder.
1. Satıcının yabancılık çekmesini önlemek amacıyla, istek üzerine ve adet olarak
masrafları ithalatçıya ait olmak üzere ithalat işlemlerine yardımcı olur.
2. Satıcıdan malı belirlene rıhtımda teslim aldıktan sonraki bütün masrafları
üstlenir. Đthalatçı için bu tür bir satış şekli kendi ülkesindeki herhangi bir satıcıdan
mal almaya benzediği için çok fazla riski ve masrafı yoktur.
CFR (COST AND FREIGHT- VARIŞ LĐMANINA KADAR NAVLUN
ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM)
1. Satış sözleşmesinde belirlenen limanda malları hazır ederek ihracat
işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları karşılar.
2. Taşıma şirketi ile anlaşarak malların varış limanına kadar olan navlun giderini
öder.
3. Mallar gemiye yüklendikten sonraki masraflar, sigortada dahil olmak üzere
ithalatçıya aittir.
4. Malların gemiye yüklenmesi sırasındaki masrafları üstlenir.
10
1. Malların kendi ülkesindeki varış limanına gelmesi süreci içindeki masraf ve
sigorta bedelini üstlenir.
2. Varış limanındaki boşaltma masraflarını öder.
3. Đthalat işlemlerini gerçekleştirerek bu işlemlerden doğacak masrafları karşılar.
CIF (COST,INSURANCE AND FREIGHT-VARIŞ LĐMANINA KADAR
NAVLUN VE SĐGORTA PRĐMĐ ÖDENMĐŞ OLARAK TESLĐM)
1. Belirlenen tarihte malların alıcının eline geçmesi amacıyla bir taşıma şirketi
ile anlaşarak navlunu ve sigorta primi ödenmiş olarak malı gemiye yükler.
Yüklemeden doğan masrafları karşılamakla yükümlüdür.
2. Đhracat işlemlerini gerçekleştirir ve bu işlemlerden doğan masrafları öder.
1.Kendi ülkesindeki belirlenen limanda malları teslim alır.Boşaltma masraflarını
karşılar.
1. Đthalat işlemlerini gerçekleştirerek gerekli masrafları öder.
2. Malların gemi küpeştesini geçmesini müteakip navlun ve sigorta primi
dışında kalan bütün masraf ve riskleri üstlenir.
4. Bu satış şeklindeki sigorta denizcilikte kullanılan en dar kapsamlı sigorta
olduğu için, alıcı isterse masrafları kendine ait olmak üzere daha geniş kapsamlı bir
sigorta yapabilir ve ek primleri öder. (Dölek, 1999, SY 23-30)
(www.foreigntrade.gov.tr)
11
DIŞ TĐCARETTE ÖDEME ŞEKĐLLERĐ
12
DIŞ TĐCARETTE ÖDEME ŞEKĐLLERĐ
Bir dış ticaret işlemi için düzenlenen satış sözleşmesinde alıcı ile satıcı
arasındaki anlaşmazlığı önlemek amacıyla uluslararası kabul görmüş ödeme
şekillerinden birisini karara bağlamak gerekir. (Dölek, 1999, SY. 33)
Uluslararası ticarette, Akreditifli, Vesaik Mukabili ve Mal Mukabili olmak
üzere üç çeşit ödeme şekli bulunmaktadır. Kabul Kredili Ödeme, Peşin Ödeme ve
Alıcı Prefinansmanı dış ticaretin finansmanı ile ilgili kavramlar olup ödemenin şeklini
değil, zamanını belirtmektedir. Özel Takas, Bağlı Muamele, Factoring ve Kiralama da
dış ticarette finansman teknikleridir.
MAL ÇEŞĐDĐ
MALIN TUTARI
ÖDEME ŞEKLĐ TESPĐTĐNDEKĐ
UNSURLAR
ĐLGĐLĐ ÜLKE
MEVZUATI
TARAFLARIN
GÜVENĐRLĐLĐĞĐ
MALĐYET
Taraflar söz konusu bu unsurları göz önünde bulundurarak en uygun ödeme
şeklini seçmekte ve bu doğrultuda yükümlülüklerini yerine getirmektedir. (Benli,6.
Bası, ĐGEME )
A) AKREDĐTĐFLĐ ÖDEME
Uluslararası ticarette başta gelen ödeme şekillerinden olan akreditifli ödeme
işlemlerinde uluslararası kurallar ve bankacılık teamülleri uygulanır.(Benli, 6. Bası,
ĐGEME )
Akreditif gerekli şartların yerine getirilmesi durumunda ihracatçıya mal
bedelinin ödeneceğinin bir banka tarafından yazılı olarak garanti edilmesi şeklinde
tanımlanabilir.
Đhracatçı açısından bu tür bir güvence taşıyan akreditifli ödeme şekli ithalatçı
açısından da malların ve gerekli belgelerin eline geçmesini, aksi taktirde mal
bedelinin ödenmeyeceğini garanti altına alan bir ödeme şeklidir.Bu güvenceyi de
ithalatçıya yine bir banka vermektedir.Bu durumda anlaşılacağı gibi bankalar arası bir
işlem geçerli olmaktadır.Buna göre akreditifte taraf olanlar şu şekilde sıralanabilir:
a. Amir ( Đthalatçı)
Akreditifin açılması için kendi bankasına emir veren kişidir. Bu kişi de satış
sözleşmesi kapsamında, ithalatçıdır.Đthalatçı, akreditifin açılmasıyla birlikte ilk istek
üzerine bankasına mal bedelini ödemeyi kabul etmiş olur.
b. Amir Banka:
Đthalatçının bankasıdır. Diğer bir deyişle ithalatçının emri ile akreditifi açan
bankadır. Amir banka, ihracatçının ( lehdarın) ülkesindeki bir banka (muhabir banka)
aracılığıyla ihracatçıya akreditifin açıldığını haber verir.
13
c. Lehdar ( Đhracatçı):
Lehine akreditif açılan şahıs, yani ihracatçıdır. Akreditif sözleşmesine göre
lehdar, malları satış sözleşmesinde belirtilen zamanda sevk etmek ve gerekli belgeleri
vaktinde bankaya (muhabir bankaya) ibraz etmek zorundadır.
d. Aracı Banka (muhabir):
Lehdarın (ihracatçının) ülkesinde bulunan akreditifin açıldığını bildiren,
ödemeyi lehdara yapan bankadır. Bu banka, ihracatçının kendi bankası olabileceği
gibi, amir bankanın muhabiri de olabilir.
Aracı bankanın lehdara karşı sorumluluğu açısından iki çeşidi mevcuttur:
- Đhbar Bankası
- Teyit Bankası
Đhbar bankası sadece akreditifin açıldığını lehdara haber veren bankadır.Ödeme
sorumluğu yoktur. Belgelerin amir bankaya sevkini gerçekleştirir.
Teyit bankası ise lehdara mal bedelini ödeme sorumluluğunu üstlenmiş olan
bankadır. Đhracatçı, mala ilişkin bütün belgeleri doğru ve eksiksiz biçimde ödemekle
mükelleftir. (Dölek,1999, SY.33,34)
AKREDĐTĐFĐN ĐŞLEYĐŞĐ
1
Satış Anlaşması
ĐHRACATÇI
ĐTHALATÇI
5
11
Mallar
4
7
Đhbar
Para
10
Belgeler
Belgeler Para
6
10
Kredi
Başvurusu
2
Belgeler
ARACI
BANKA/MUH
ABĐR BANKA
8
Kredi
AMĐR
BANKA
3
Para
9
1. Đhracatçı ve Đthalatçı akreditifle ödemeyi gerekli kılan bir satış sözleşmesi
yaparlar.
2. Đthalatçı amir bankaya ihracatçı lehine kredi açması için talimat verir.
3. Amir banka ihracatçının ülkesindeki bir bankadan krediyi ihracatçıya ihbar
etmesini veya teyit etmesini ister.
4. Muhabir banka ihracatçıya krediyi ihbar eder veya teyit eder.
5. Đhracatçı akreditif koşullarını yerine getirebileceğini inandığı an artı malları
yükleme ve gönderme durumuna gelmiştir.
14
6. Đhracatçı yüklemeyi belgeleyen belgeleri kredinin bulunduğu bankalara sunar.
Bu banka akreditif kurallarınca belirtilen teyit bankası veya ödemeyi ve poliçeyi
kabul eden muhabir banka olabilir.
7. Banka belgelerin akreditif şartlarına uygunluğunun kontrol ettikten sonra
kredi koşullarına göre ödeme yapar, poliçe kabul eder veya ciro eder. Akreditif ciroyu
içermekte ise banka bu işi rücu etmeden yapar. Eğer akreditif teyit edilmemişse rücu
söz konusudur.
8. Muhabir banka belgeleri amir bankaya gönderir.
9. Amir banka belgeleri akreditife uygunluğunu kontrol ettikten sonra,
A) Eğer ihracatçı dökümanları direkt olarak amir bankaya yolladı ise ihracatçıya
veya fonun bulunduğu muhabir bankaya ödemeyi yapar.
B) Daha önce kararlaştığı şekilde muhabir bankaya veya teyit eden bankaya
yada poliçeyi kabul eden veya ciro eden herhangi bir bankaya geri ödeme yapar.
10. Amir banka tarafından belgelerin akreditifi uygunluğu tespit edildikten sonra
akreditif miktarının daha önce yapılan anlaşma şartları çerçevesinde ödenmesi için
belgeler ihracatçıya sunulur.
11. Đthalatçı malları teslim edecek olan nakliyeciye taşıma belgelerini gönderir.
(Şahin, 1997, ĐGEME, SY.12)
AKREDĐTĐF ÇEŞĐTLERĐ
Kabili Rücu (Dönülebilir)
Akreditif
Gayri Kabili (Dönülemez)
Akreditif
Teyitli
Akreditif
Kullanım Alanlarına Göre
- Rotatif Akreditif
- Devredilebilir Akreditif
- Bölünebilir Akreditif
- Red Clause Akreditif
- Green Clause
- Karşılıklı Akreditif ( Back To Back )
- Stand –by Akreditif ( Benli, 6. Bası,ĐGEME, SY.66)
1.KABĐLĐ RÜCU (DÖNÜLEBĐLĐR) VE GAYRĐ KABĐLĐ RÜCU (DÖNÜLEMEZ)
AKREDĐTĐFLER
Akreditif vadesinden önce lehdara haber verilmeksizin dönülebilir veya
dönülemez olabilir. Bu husus, akreditif metninde açıkça kaydedilmelidir. Şayet böyle
bir kayıt yok ise akreditif dönülemez akreditif olarak kabul görür.
Đhracatçı kendini güvenceye almak amacıyla akreditifin dönülemez olmasına
dikkat etmelidir. Çünkü bu tür bir akreditif söz konusu ise, belgeleri bankaya ibraz
ettiğinde, ithalatçı ödemezse bile bankadan mal bedelini tahsil etmek hakkına sahiptir.
Bir akreditif dönülebilir olsa bile, şayet ihracatçı akreditif metninde belirtilen
şartlar ve süre çerçevesinde sevkiyatı gerçekleştirmiş, belgeleri bankasına ibraz etmiş
ve ödeme yapılmış veya taahhüde girilmiş ise akreditiften dönmek mümkün değildir.
Dönülebilir akreditifte taraflardan herhangi birinin dönebilme hakkı, bütün bu
işlemlerden önce gerçekleşebilir.
15
2. TEYĐTLĐ /TEYĐTSĐZ AKREDĐTĐFLER
Akreditif işleminde, ihracatçıya ödemeyi yapmakla mükellef olan asıl banka
amir bankadır. Ancak bankalararası işlemler neticesinde ihracatçının ülkesindeki aracı
banka da ödemeyi teyit edebilir. Bu durumdaki akreditiflere teyitli akreditif, aksi
durumdakilere de teyitsiz akreditif adı verilir.
Teyitli-dönülmez akreditifler ihracatçı lehine en karlı ve güvenceli ödeme şekli
olarak karşımıza çıkar.
Teyitsiz akreditiflerde ihracatçının bankası, hiçbir ödeme yükümlülüğü
üstlenmez. Sadece ihracatçının kendine ibraz edeceği evrakları, ithalatçının bankasına
göndermekle yükümlüdür. Bu işlemlerde fonksiyonu sadece evrakların
ulaştırılmasında aracılıktır. Teyitli akreditifte ise ihracatçı belgeleri bankasına ibraz
ettiği anda ihracat bedelini kendi bankasından almaya hak kazanmış olur ve bankası
da zaten bu bedelin ödenmesi noktasında kendisine garanti, yani teyit vermiştir.
Teyitli akreditifte ihracatçı, şayet akreditif görüldüğünde ödemeli ise belgeleri verir
vermez, vadeli ise vade bitiminde parasını bankadan alabilmektedir.
3. ADĐ / ROTATĐF AKREDĐTĐFLER
Đhracatçı ile Đthalatçı arasında, bir defalık sevkiyata ilişkin olarak açılan
akreditiflere adi akreditif adı verilir.
Đhracatçı ile Đthalatçı, sürekli alışveriş yapan firmalar ise işlemlerde kolaylık
olması sebebiyle rotatif krediler açarlar ve her sevkiyatı buna göre gerçekleştirirler.
Rotatif krediler 2 türlü olabilir.
a) Miktarla Sınırlı:
Đhracatçı ile ithalatçı bir toplam tutar belirleyerek akreditif açarlar ve bu tutar
ihracatçının emrinde hazır bulundurulur. Đhracatçı sevk edeceği her malın bedelini, ek
bir işlem veya emri beklemeksizin bankadan talep etme hakkına sahiptir. Akreditif
ancak bu belirtilen miktar tamamlanınca düşer.
b) Zamanla sınırlı:
Bu tür rotatif akreditiflerde hem miktar, hem dönem belirlenir. Örneğin her ay
belli miktarda malın 1 yıl boyunca gönderileceği kayda bağlanmış olabilir.
- Birikimli (Comulative)
- Birikimsiz (Non-Comulative)
Birinci türde, bir dönem kullanılmayan miktar diğer döneme kaydırılabilir.
Đkincisinde ise bu geçerli olmayıp, her dönem kendisi için belirlenen miktarla
sınırlıdır. Yukarıdaki örnekten yola çıkacak olursak, her ay 100 000 dolarlık mal
sevki üzerinden yapılan bir anlaşma şayet birikimli ise, bir ay gerçekleştirilemeyen
sevkiyat, bir sonraki aya yada aylara yansıyabilir ve diğer ay 200 000 dolarlık ihracat
yapılabilir. Yok birikimsiz ise o taktirde ihracatçı bu hakkını kaybeder ve yeni ay
içinde sadece 100 000 dolarlık ihracat gerçekleştirebilir.
4. DEVREDĐLEBĐLĐR AKREDĐTĐF
Akreditifin, lehdarı tarafından başka lehdara devredilmesi olanağı söz konusu
ise buna devredilebilir akreditif denir.
16
Bir akreditifin devredilebilir olması için akreditif metninde bu hususun açıkça
belirtilmesi ve akreditifin, dönülmez nitelikte olması gerekir. Aksi durumlarda
akreditif devredilemez akreditif olarak işlem görür.
Devredilebilir akreditiflerde lehdar akreditifin tamamını olduğu kadar bir kısmı
da devredebilme hakkına sahiptir. Lehdarın da birden fazla şahıs olma ihtimali
geçerlidir.
Đlk lehdar,devir esnasında akreditif üzerinde şu değişikliği yapabilir:
a) Akreditif tutarını azaltabilir.
b) Malların birim fiyatını azaltabilir.
c) Sigorta yüzdesini arttırabilir.
d) Süreleri kısaltabilir.
e) Kendisini akreditif amiri olarak değiştirebilir.
Akreditif devredildikten sonraki işlemler ise kabaca şu şekilde bir yol izler:
a) Yeni lehdar, ihracatı gerçekleştirerek belgeleri bankaya ibraz eder.
b) Banka, belgeleri inceleyip birinci lehdara haber verir ve kendi faturalarını
ibraz etmesini ister. Bu faturaların orijinal akreditif mektubu ile uygunluğu şarttır.
c) Banka, ikinci lehdara kendi faturası tutarınca, birinciye de aradaki farkı öder.
5. KARŞILIKLI AKREDĐTĐF
Transit ticaret ile uğraşan, diğer bir deyişle para bağlamaksızın bir ülkedeki
malı, diğer bir ülkeye doğrudan ihraç eden firmalar bu tür akreditife müracaat ederler.
Bu akreditifin işleyişi şu şekilde gerçekleşir:
a) Đhracatçı firma, alıcının normal prosedürüne uygun olarak bir akreditif
açmasını bekler.
b) Akreditif açıldıktan sonra, bunu teminat göstererek aracı bankadan malı
alacağı diğer ülkedeki ihracatçıya bir akreditif açmasını ister ki karşılıklı akreditif adı
bu işleme verilmektedir.
Çok fazla risk taşıdığı ve komisyon bedeli çok yüksek olduğu için uygulamada
bu akreditif türüne pek rastlanmamakta. Transit ticaret ile uğraşan ihracatçı firmalar
bu durumda çoğunlukla devredilebilir akreditif tercih ederler.
6. GARANTĐLĐ AKREDĐTĐF (SATAND-BY)
Đhracatçı, normal bir akreditif işleminde şartlara uygun olarak bankaya belgeleri
ibraz ettiği taktirde mal bedelini tahsil etmek hakkına sahiptir. Ancak, garantili
akreditif, söz konusu olan garanti, amirin, yani ithalatçının herhangi bir
sorumluluğunu yerine getirmemesi durumunda geçerlidir. Đhracatçı, ithalatçının
sözleşmede belirtilen bir hususu yerine getirmediğini belgelerse ihraç ve sevk
işleminden önce bu durumu ibraz ederek akreditif tutarını amir bankadan tahsil
edebilir.
Bu akreditif türü, bankanın ithalatçıya olan büyük güveniyle açılabilir ve daha
çok ihale usulü satışlar için geçerlidir.
17
7. KIRMIZI ŞARTLI AKREDĐTĐF (RED CLAUSE)
Bazı durumlarda ihracatçı, malı sevk etmeden önceki harcamaları için
ithalatçıdan avans niteliğinde bir miktar para talep edebilir. Bu gibi hallerde açılan ve
avansa imkan tanıyan akreditife kırmızı şartlı akreditif adı verilir. Bu adın
verilmesindeki sebep ise akreditif metninde bu hususun kırmızı ile yazılı olmasından
kaynaklanmaktadır.
Akreditif metninde avansın ne kadar olduğu ve herhangi şartlarda ihracatçıya
verildiği açıkça beyan edilmelidir.
Đhracatçı avans aldığı halde, şartlara uygun olarak malı sevk etmez ise faiziyle
birlikte avansı ödemekle mükelleftir.
8. YEŞĐL ŞARTLI AKREDĐTĐF (GREEN CLOUSE)
Kırmızı şartlı akreditifte olduğu gibi ihracatçının belirtilen miktarda avans
kullanabilme hakkını geçerli kılan bir akreditif türü olmakla birlikte farkı, malın
depolanma aşamasından sonra avans çekme işleminin geçekleştirilmesidir.
Depodaki malların sorumluluğu amir bankaya aittir. Bu nedenle taşıdığı
risklerden dolayı uygulamada çok rastlanan bir ödeme şekli değildir.
9. ÖDEME ŞEKĐLLERĐNE GÖRE AKREDĐTĐFLER
Akreditif işleminde ihracatçı bankaya ihracat bedellerini teslim ettiğinde,
prosedür gereği mal bedelini tahsile hak kazanmaktadır. Ancak, satış sözleşmesindeki
şartları gereği bu ödeme biçimi değişiklik arz edilir. Bu nedenle akreditifler ödeme
şekline göre kabaca ikiye ayrılır:
a) Đbrazda Ödemeli veya Görüldüğünde Ödemeli Akreditifler:
Đhracatçı belgeleri bankaya teslim eder etmez mal bedeli şayet söz konusu işlemi
yapan teyit bankası ise bankadan tahsil eder. Eğer banka ihbar bankası ise, belgeler
amir bankaya gider, amir bankanın ihbar bankasını ramburse etmesinden sonra ödeme
yapılır. Bu nedenle ihracatçı açısından akreditif işlemlerinin yürütüldüğü bankanın
teyit bankası olması büyük önem ifade etmektedir.
b) Vadeli Akreditif:
Şayet satış veya akreditif sözleşmesinde ihraç bedelinin, belgelerin bankaya
ibraz edildiği anda değil de, bu tarihten itibaren belli bir süre sonra ödenmesi
karalaştırılmış ise bu tür akreditiflere vadeli akreditif veya ertelenmiş ödemeli
akreditif denir.
Vadeli akreditif işlemlerinde banka ihracatçıya belgelerin tesliminden sonra
bedelinin belli bir vadede ödeneceğini gösteren bir taahhütname verir. Bu
taahhütname, üçüncü kişilere devredilemez, ciro edilemez.
Vadeli akreditiflerin bir diğer çeşidi de poliçe yoluyla ödemedir. Buradaki tek
fark, satıcının bankaya belgeleri ile birlikte poliçeyi de ibraz etmesi ve bankanın
taahhütname yerine poliçeyi onaylıyor olmasıdır. Vadeli poliçenin bir diğer önemli
farkı da iskonto amaçlı kullanılmasıdır.
18
B.VESAĐK MUKABĐLĐ ÖDEME
Malı tahsil belgeler ve şart koşulları diğer belgelerin amir bankaya gönderilmesi
karşılığında, bedelin tahsil edilmesine olanak veren ödeme şeklidir. Diğer bir ifade ile
bir bankanın mal bedelini tahsil ettikten sonra ithalatçıya teslim ettiği vesaik türüdür.
(Benli, 6.Bası, ĐGEME, SY.70)
Vesaik Mukabili ödemede 4 taraf mevcuttur:
1. Đhracatçı (Amir)
2. Đhracatçının Bankası (Tahsile Gönderen Banka)
3. Đthalatçı (Muhatap)
4. Đthalatçının Bankası (Tahsil / Đbraz Bankası)
Bu ödeme şekli, şu aşamalarla gerçekleşir:
1. Đhracatçı, satış sözleşmesinde belirtildiği üzere malları sevk eder.
2. Malın sevkiyatına ilişkin olan belgeler ile diğer belgeleri kendi ülkesindeki
bir bankaya teslim eder.
3. Banka belgeleri ithalatçının bankasına mal bedelinin tahsili için gönderir.
4. Đthalatçının bankası (veya tahsil bankası) belgeleri mal bedelini kendisine
ödeyen ithalatçıya teslim eder.
5. Đthalatçı aldığı belgeler ile malı gümrükten çeker.
6. Bankalar aracılığıyla mal bedelini ihracatçıya ulaştırır. (Dölek, 1999, SY.8384)
Vesaik Mukabili ödeme şeklinde bankalar yalnızca müşterilerin vekili olarak
devralmakta, akreditifli ödeme şeklinin tersine sorumluluk taşımamaktadır. Bu
nedenle, ihracatçı akreditifli ödeme şeklinde olduğu kadar güvence altında değildir.
Vesaikin kabul edilmemesi, yani bedelin tahsil edilmeyerek iade edilmesi riski
bulunmaktadır.
Bunun için bu tip ödeme şeklinde;
• Alıcının çok iyi tanınması ve siparişte vazgeçemeyeceğinden emin olunması,
• Bankanın iyi seçilmesi, bedelini tahsil etmeden vesaiki teslim etmeyeceği ve bu
konuda yeterince titiz davranması hususunda şüphe duyulmaması,
● Đthalatçının bulunduğu ülkenin ekonomik, politik ve mali koşullarının göz
önünde bulundurulması, ülkenin mevzuatı veya politikası gereği vesaik
bedelinin tahsilinde engel bir durum olmadığının bilinmesi,
Đhracatçı firmanın riski ortadan kaldırma veya azaltılması açısından
gereklidir.Eğer bu tip koşullara uyulduğu taktirde Vesaik Mukabili Ödeme ucuza
malolan bir ödeme şekli olmaktadır.
Komisyon ve diğer masraflar açısından maliyetinin düşük olması tercih edilme
sebebidir. ( Benli, 6.Bası, ĐGEME, SY.70)
C. MAL MUKABĐLĐ ÖDEME
Bu ödeme şekli, ihracatçının malları ve belgeleri ithalatçıya gönderdikten sonra
ihraç bedelini tahsil etmesi durumunu ifade etmekte olup şu aşamaları takip ederek
gelişir:
1. Đhracatçı, satış sözleşmesi kapsamında malları ithalatçıya gönderir.
2. Đhracatta ilgili belgeleri, ya doğrudan yada banka aracılığı ile ithalatçıya
yollar.
19
3. Đthalatçı, eline ulaşan belgeler ile malı teslim alır ödemeyi satış sözleşmesinde
belirtildiği üzere ihracatçıya yapar. (Dölek, 1999, SY.91)
Đhracatçı açısından en riskli ödeme şeklidir. Đthalatçının malları aldığı halde
ödemeyi yapmama durumu söz konusu olabilmektedir.
Bunun için mal mukabili ödeme şekli:
• Her iki tarafın birbirlerini çok iyi tanıması ve problem çıkma ihtimalinin çok
az olması durumunda,
• Alıcının satıcının bir temsilcisi veya şubesi olarak çalışıyor olması durumunda,
• Satıcının, dış pazarlara yeni girmesinden dolayı pazarda tutunabilmek için
başlangıçta azami tavizi göstermek zorunluluğunu hissetmesi durumunda,
● Mevzuatın bu ödeme şeklini şart koşması durumunda,
• Satıcı ülkenin ekonomik ve mali koşullarının iyi olmamasından dolayı
ihracatçının ödeme şekli pazarlığı yapacak kadar güçlü olmaması durumunda, Söz
konusu olmaktadır.(Şahin, 1997, ĐGEME, SY.16)
Bu ödeme şekli çerçevesinde yapılan ihracatlar ülkemiz açısından da
bakıldığında da bir tür yabancı ülkelere kendini açma anlamına geldiği için bu tür
ihracatlarda kambiyo mevzuatı oldukça hassas davranmaktadır. Mal gönderildikten
sonra ihracat bedelinin zamanı içinde (yani en geç 180 gün içinde) yurda getirilmesini
şart
koşmaktadır. Ancak, mücbir sebep halleri geçerli ise bu şart iptal
edilebilmektedir.
Mücbir sebepler olarak da ancak şunlar kabul edilmektedir:
a. Đthalatçı veya ihracatçı firmaların iflası,
b. Đthalatçı ülkenin resmi makamlarından kaynaklanan sebeplerle ihracat
bedelinin getirilmemesi,
c. Alıcı ile satıcı arasında ortaya çıkan herhangi bir anlaşmazlık nedeniyle yurt
dışında dava açılmış veya tahkime gidilmiş olması,
d. Grev, lokavt veya avarya halinin gerçekleşmiş olması,
e. Doğal afet, savaş benzeri olağanüstü durumların ortaya çıkması,
f. Malların kaybedilmesi, hasar görmesi veya imha olması,
Bu gibi hallerde düzenlenecek olan belgelerin mutlaka ilgili ülkenin yetkili
makamlarına onaylanması ve ayrıca yurt dışında konuyla alakalı temsilciliklere de
tasdik edilmesi şartı aranmaktadır. (Dölek, 1999, SY.92)
D.PEŞĐN ÖDEME
Đhracatçının, sözleşmenin hemen akabinde, henüz malları görmeden mal
bedelini ithalatçıdan tahsil etmesi durumunu ifade eder. Đhracatçı açısından oldukça
avantajlı olan bu ödeme şekli, mal mukabili ödemenin tersine ithalatçı açısından
büyük risk taşır. (Dölek, 1999, SY.92)
Peşin bedeller, konvertibl veya TL üzerinden tahsil edebilir. Tahsil edilen bu
paraların peşin ihracat bedeli olarak alışının yapılabilmesi için yurt dışından
geldiğinin tespiti şarttır.
Ancak, 500 000 ABD doları veya eşiti döviz tutarına kadar efektifler ile Irak,
Đran, Suriye ve dağılan SSCB yerine kurulan ülkelere gerçekleştirilecek ihracatın
bedeli olarak alışının yapılması talep edilen efektiflerde herhangi bir tutarla sınırlı
olmaksızın gümrük idarelerince düzenlenen Döviz Beyan Tutanağı aranmaz.
20
-HAVALE ŞEKLĐNDE
-EFEKTĐF ŞEKLĐNDE
-ÇEK
ŞEKLĐNDE
-KREDĐ KARTIYLA
PEŞĐN DÖVĐZLERĐN
YURDA GETĐRĐLMESĐ
HAVALE ÖDEME
Bu yolla gelen konvertibl dövizlerin alışını yapacak olan yetkili bankalar
dövizlerin hangi firma adına, hangi cins ve miktarda mal için ne kadar süreyle
getirildiğini, ihracat hangi firmaya yapılacağını önceden tespit etmek zorundadır.
ĐTHALATÇI
4
ĐHRACATÇI
1
AMĐR BANKA
3
2
MUHABĐR BANKA
1. Đthalatçı mal bedelini ülkesindeki amir bankaya yatırır.
2. Amir banka ihracatçının ülkesindeki muhabirine talimat vererek mal bedelini
ihracatçıya ödemesi ister.
3. Đhracatçı ülkesindeki muhabir banka bu parayı kendi ulusal parası cinsinden
tahsil eder ve bankaca “Döviz Alım Belgesi” düzenlenir.
4. Đhracatçı, sipariş edilen malları ithalatçıya gönderir.
EFEKTĐF ŞEKLĐNDE ÖDEME
Kasa işlemlerinde çek ve benzeri kolayca tahsil edilebilen senetler dışındaki
kağıt ve madeni para ile yapılan ödemelerdir. Đhracatçı veya ihracatçı adına hareket
eden üçüncü şahıslar beraberinde efektif getirirlerse, gümrük idarelerinden bir “Döviz
Beyan Tutanağı” alınması ve bu efektiflerin 15 gün içinde döviz beyan tutanağı ile
birlikte bankaya tevdi edilmesi zorunludur.
ÇEK ŞEKLĐNDE ÖDEME
Peşin bedelin ihracatçı, ithalatçı veya bunlar adına hareket eden üçüncü
şahıslarca çek (50 000 ABD dolarına kadar seyahat çeki dahil) şekline getirilmesi
halinde” Döviz Beyan Tutanağı” aranmayacaktır.
KREDĐ KARTIYLA ÖDEME
Döviz satan kişinin yurt dışında yerleşik olduğunun (pasaport veya kimliğini
belirleyen diğer belgelerle) tevsiki veya kredi kartının yurt dışından verilmiş
olduğunu “Döviz Alım Belgesi”(DAB) ni düzenleyen banka tarafından tespiti halinde
kredi kartıyla ödeme yapılabilir.
21
Peşin bedellerin üçüncü kişilere devri mümkün değildir.
Peşin bedeller iade edilip edilmediğine bakılmaksızın ihracatın süresi (ek süreler
dahil) içinde gerçekleştirilmemesi halinde döviz alım belgesinin düzenlendiği tarihten
itibaren (Kaynak Kullanımı Destekleme Fonuna (KKDF) kesiti yönünden)
prefinansman hükümlerine tabi tutulmaktadır. Bu durumda istisna edilen KKDF prim
kesintisi cezasıyla birlikte tahsil edilmektedir.
Peşin ödemeler için dövizi gönderenin talebi halinde bankalar veya özel finans
kurumları garanti verebilirler.
Peşin dövizlerin vadeleri Hazine Müsteşarlığınca yayımlanan tebliğ ve/veya bu
Müsteşarlıkça Merkez Bankasına verilecek talimat hükümlerine istinaden Merkez
Bankasına, bankalara ve özel finans kurumlarına hitaben gönderilen genelgelerle
belirlenmektedir.
Peşin Döviz ve Alıcı prefinansmanı karşılığında ihracatın 1 yıl içinde
gerçekleştirilmesi zorunludur. Ancak, meyan kökü, tütün, kuru üzüm ve kuru incir
ihraç amacıyla getirilecek peşin dövizler ve Alıcı Firma Prefinansmanın süresi 18 ay,
gemi inşa ve ihracının (hazır gemi hariç) finansman amacıyla getirilecek peşin bedel
ve alıcı firma prefinansmanının süresi 24 aydır. Meyan kökü, tütün, Kuru üzüm ve
kuru incir ihracı ile gemi inşa ve ihracı için peşin gelen bedeller karşılığında başka bir
mal ihracı halinde kullanım süresi 1 yıla kadar olan süre uzatma işlemleri bankalarca
yapılabilir. Meyan kökü, tütün, kuru üzüm ve kuru incir ihracı amacıyla getirilen
peşin bedellerin kullanma süresi 18 ay gemi inşa ve ihracı amacıyla getirilen peşin
bedellerin kullanım süresinde bankalarca 24 aya kadar uzatılabilir. Teşvik belgeli
olarak yapılan gemi, komple fabrika ve tesisiler için getirilecek peşin dövizler ve alıcı
firma prefinansmanının kullanım süresi belge süresi (ek süreler dahil) kadardır.
Peşin Bedellerin Đhracat Taahhüdü;
- Karşılığında peşin bedeli gönderene veya onayladığı diğer bir ithalatçıya mal
ihracı suretiyle,
- Peşin bedeli gönderenin dışındaki bir başka alıcıya gerçekleştirilen ihracatın
bedellini mahsubu suretiyle,
- Peşin beli gönderenin dışındaki bir başka alıcıya gerçekleştirilen ihracatta
ilişkin gümrük beyannamesinin teşviki ve bedeller banka kaynağından veya ilgilinin
döviz veya TL hesabından iade edilerek tasfiye suretiyle, kapatılır. (Benli,
6.Bası,ĐGEME, SY.68-69)
E. KONSĐNYE HESAP
Bu ödeme şeklinde ihracatçı malları ithalatçıya satılmak üzere gönderir ve
satıldıkça parasını tahsil eder. Satılmayan mallar ise iade edilir. Bu uygulamada
ithalatçı bir nevi ihracatçının aracısı konumundadır. Đhracatçının ithalatçıya karşı
duyduğu güven neticesinde ve çoğunlukla yeni pazarlar yaratmak amacıyla bu tür bir
satış yoluna baş vurulmaktadır. (Dölek, 1999,SY.93)
F. KABUL KREDĐLĐ ÖDEME
Bu ödeme şekline göre gerçekleştirilecek ihracat için düzenlenen poliçeler,
akreditifli, vesaik mukabili ve mal mukabili ödeme şekilleri ile ilgili usullere göre
işleme tabi tutulabilir.
22
- Vadeli Akreditif
Şartlarına uygun vesaikin ibrazı kaydıyla, ayrıca poliçe veya bono aranmaksızın
vadeli akreditiften doğan alacakların temlik edilmek suretiyle yurt içindeki veya
dışındaki bankalara iskonto ettirilmesidir.
- Exim Bank Tarafından Sigorta Kapsamına Alınmış Đhracat
Sigorta kapsamına alınmış ihracat bedeli alacakların yurt içindeki veya dışındaki
bankalara temlik edilmek suretiyle iskonto ettirilmesidir.
- Bedeli Garanti Edilmiş Mal Mukabili Đhracat
Bedel getirme sürelerini aşmayan ve yurt dışında yerleşik bir banka tarafından
bedellerinin gönderilmesi garanti edilmiş bulunan mal mukabili ihracatta, ihracat
bedeli alacakların temlik edilmek suretiyle iskonto ettirilmesidir.
- Kredili Đhracat
Đhracat Yönetmeliğine göre ihraç bedellerinin Türk Parasının Kıymetini Koruma
Mevzuatında öngörülen bedel getirme sürelerinin dışında tahsiline imkan veren
kredili ihracatta, satış sözleşmesindeki sürelere uygun bedellerin tahsil için poliçe
veya bono düzenlenmesi halinde, bu poliçe ve bonoların iskonto ve tahsillerine ilişkin
hususlarda Kabul Kredisi Ödeme şekline göre işlem yapılır (Benli, 6.Bası, ĐGEME
SY.71-72)
G. ÖZEL TAKAS
Mal ve/veya hizmet ihraç ve ithalinde karşılıklı tarafların aynı gerçek veya tüzel
kişiler olması halinde bunların bedelleri herhangi bir para hareketi söz konusu
olmaksızın kısmen veya tamamen birbirleriyle takas (mahsup) edilir.
- Mal veya hizmet ihraç bedellerinin takas edilmesi talebinin,
- Mal ve/veya hizmet ihracının önce yapılması halinde ihracat için fiili ihraç
tarihinden itibaren ihracatla ilgili olarak belirlenen hesap kapatma süresi, hizmet ihraç
bedelleri için ise hizmete ilişkin fatura ve/veya istihkak raporu tarihinden itibaren 180
gün içinde,
- Mal ithalatının önce yapılması halinde fiili ithal tarihinden itibaren 180 gün,
hizmet ithalinin önce yapılması halinde ise mal ihracına ilişkin bedellerin tahsil
süreleri içinde bankalara yapılması gerekir.
Hizmet ihracı bedelleriyle mal ve/veya hizmet ithali bedellerinin takas talebi
herhangi bir sureyle sınırlı değildir.
Hesapların izlenmesi bakımından ithalat ve ihracat işlemleri aynı banka
tarafından yürütülür.
Bankalar, takas (mahsuba) tabi tutulan bedeller için Türk Lirası olarak aynı kur
üzerinden DAB ve TPTB düzenlerler.
Takas talebinde, mal ithal ve ihracı için ithal ve ihracında fatura ve istihkak
raporu veya benzeri belgelerin ibrazı gerekir.
Mal ihracının takasa tabi tutulmayan kısmını tahsilinde genel esaslar uygulanır.
Bankalarca, ithalatla ilgili olarak kendine ulaşan bilgiye istinaden fiili ithal
tarihinden itibaren 180 gün için bir ihracat veya hizmet ihraç bedeli ile bu ithalatın
takas edilmesi talebinde bulunulmazsa veya söz konusu bedeller ithalat bedeli tutarını
karşılamaz ise söz konusu ithalat veya ithalatın karşılanmayan kısma mal mukabili
ödeme hükümlerine tabi tutulur. (Mavioğlu, ĐGEME-STSO Dış Tic.Eğitim
Programı,SY.13)
23
H. BAĞLI MUAMELE
Đthal edilen mal, hizmet ve teknoloji bedelinin mal, hizmet ve teknoloji ihracıyla
karşılandığı, ithal veya ihraç fazlalığının döviz olarak tediye veya tahsil edildiği bu
ödeme şeklinde;
1. Đhracatçı firmanın üyesi olduğu veya bulunduğu bölgedeki ihracatçı birliğinin
izin belgesi aranır.
Alıcının temin edilen prefinansman peşin döviz hükmünde olup alışı peşin döviz
olarak yapılır.
2. Đhracatçı birliği, verdiği izin belgesinin bir örneğini “Bağlı Muamele veya
Takas Başvuru Formu”nda beyan edilen bankaya gönderir.
3. Hesapların izlenmesi ve işlemlerin takibi bakımından ithalat ve ihracat
işlemleri aynı banka tarafından yürütülür.
4. Đthalat ve ihracatın ihracatçı birlikleri tarafından verilen izin belgesindeki süre
(ek süreler dahil) içinde gerçekleştirilmesi gerekir.
5. Đhracatçı birliklerince verilen süreyi (ek süreler dahil) takip eden en geç 90
gün içinde ithalat ve ihracat hesabının kapatılması teminen aracılık eden bankaya
müracaat edilmesi zorunludur.
6. Bu ödeme şeklinde, gerek ithalatta gerek ihracatta düzenlenecek GB üzerine
firmalarca bu işlemlere aracılık eden banka şubesinin ismi ile ödeme şeklinin “Bağlı
Muamele” olduğu kaydedilir.
7. Đhracat bedelinin verilen süreler içinde ( ek süreler dahil) malla karşılanmayıp
kısmen veya tamamen döviz veya Türk Lirası olarak tahsilinin öngörüldüğü
durumlarda döviz olarak tahsil edilen kısım ilgililere serbest kurdan ödenir. Döviz
alışının bu süreden (ek süreler dahil) sonra yapılması halinde ise ihracat bedelinin
alışı serbest kur üzerinden yapılmakla birlikte alışının yapılığı tarih ile bağlı muamele
için verilen süre (ek süreler dahil) sonundaki bankamız alış kurları arasında lehe
oluşan fark DFĐF (Destekleme ve Fiyat Đstikrara Fonu)’e aktarılmak üzere 10 işgünü
içinde bankamız şubelerine devredilir.
Đthalat bedelinin mal ihracı suretiyle ödenmeyip kısmen veya tamamen döviz
veya Türk Lirası olarak ödenmesi halinde genel esaslara göre işlem yapılır.
(Mavioğlu, ĐGEME-STSO Dış Tic.Eğt.Prog. SY.13-14)
I. FACTORĐNG
Đhracattan doğan alacak hakkının bir faktör kuruluşuna temlik edildiği factoring
Đşlemlerinde, yapılan anlaşma hükümlerine göre ihracatçıya rücu edilebilir veya
edilemez şartına bağlı olmaksızın, ihracat bedellerinin TPKK Mevzuatında belirlenen
bedel getirme süreleri içinde tahsilinden bu kuruluşlar sorumludurlar.
Đhracatçı tarafından faktör kuruluşça alacağının devralındığına ilişkin GB’lerle
irtibatlandırılmış bir belgenin aracı bankaya ibrazı üzerine ihracat hesabının
kapatılmasına ilişkin sorumluluk ihracatçıdan faktör kuruluşa intikal edeceğinden
ihracat bedellerinin, alacağın tahsilini müteakip veya faktör kuruluşunun yurt dışından
geldiğinin tespiti kaydıyla kendi döviz kaynaklarından karşılanmak suretiyle TPKK
Mevzuatında belirtilen sürelere tekabül eden oranlarda bankalara satılması halinde
bankalarca üzerine alacağı devralan faktör kuruluşunun ünvanıda belirtilmek
suretiyle alacağın tamamı üzerinden ihracatçı firma adına DAB, factoring masrafları
için de aynı kurdan DSB veya TPTB düzenlenerek ihracat hesabı kapatılır.
Đhracat bedellerinin söz konusu süreler içinde tahsil edilememesi halinde ilgili
kambiyo müdürlüklerine sadece faktör kuruluşlar ihbar edilir.
24
Faktör kuruluşunca ihracat hesabının kapatılmış olması halinde faktör
kuruluşunun ihracat bedellini ithalatçıdan tahsil edip etmediğinin araştırılmasına veya
kambiyo müdürlüklerine herhangi bir ihbar yapılmasına gerek bulunmamaktadır.
(Mavioğlu,ĐGEME-STSO,Dış Tic.Eğt.Prog. SY.14)
25
DIŞ TĐCARET ĐŞLEMLERĐNDE KULLANILAN BELGELER
26
DIŞ TĐCARETTE KULLANILAN BELGELER
Gerçekleştiren herhangi bir dış ticaret işleminde gümrük, banka vb. işlemler
esnasında kullanılan bazı belgeler mevcuttur.
Bunları genelde 4 grupta incelemek mümkün:
- Ticari Belgeler,
- Sevk Belgeleri,
- Sigorta Belgeleri,
- Dış Ticaret için gerekli diğer Belgeler.
A. TĐCARĐ BELGELER
Genellikle malın normal alım-satım işleminde de kullanılan faturalardır.
1. Proforma Fatura
Satışa konu olacak malın, nihai satış işleminden önce, ihracatçının ithalatçıya
yapmış olduğu teklifi içeren bir faturalardır. Đhracatçı, hangi evsaftaki malı ne kadar
ücret karşılığında satmak istediğini normal satış gerçekleşiyormuş gibi faturaya işler
ve alıcıya gönderir. Bir tür teklif mektubu niteliği taşıyan bu fatura, üzerinde
“Proforma Fatura” ibaresin taşır. Bu faturadaki fiyatlar kesin değildir. Ancak,
ihracatçı ile ithalatçı arasındaki satış sözleşmesi tamamlandığı taktirde kesinleşen
fiyatlar çerçevesinde bu belge, ticari faturaya dönüştürülür.
Bankalardaki ihracat ve ithalat işlemlerine konu olan asıl belge, ticari fatura
olup herhangi bir işlem için kullanılması söz konusu değildir. (Dölek,1999,SY.99)
2. Ticari Fatura
Ticari Fatura, uluslararası ticarette kullanılan en temel belgelerden birisi olup
ihracatçı tarafından düzenlenmektedir. Mümkün olduğunca kapsamlı olmasına,
bilgilerin açıkça belirtilmesine ve kısıtlı düzeyde yabancı dilbilgisi olan birisinin dahi
onaylayabileceği düzeyde anlaşılır ve basit olmasına dikkat edilmelidir.
Ticari Fatura;
- Mübadele konusu malları tanımlar,
-Taraflar arasında anlaşmaya varılan fiyatı, toplam mübadele değerini ve
ihracatın hangi para cinsinden ve hangi ödeme koşulları ile yapılacağını belirtir.
Bunun yanısıra, Ticari Fatura; gümrükte gönderilen malların kontrolünde,
ithalatçı ülkenin gümrüğündeki kontrolde, ithalatçı tarafından teslim alınan malların
kontrolünde ve ithalatçı tarafından yapılacak ödemede kullanılan önemli ve zorunlu
bir belgedir.
Genellikle ticari faturanın Đngilizce olarak düzenlenmesi benimsenmiştir.
Ancak; bazı ülkeler ithalatlarında, faturaların kendi dillerinde düzenlenmesinde ısrarlı
olmaktadır.
Taraflar arasında şayet ayrı bir satış sözleşmesi yoksa fatura, bir sözleşme yerine
geçmemekle birlikte, taraflar arasındaki alışverişin koşularını teyit eden bir belge
olarak daha fazla önem taşımaktadır.
Ticari Faturalarda yer alması gereken bilgiler şunlardır.
1) Đhracatçının adresi tam olarak belirtilmesidir.
2) Đhracatçı ile temasa geçilmesinde faydalı olacak her türlü bilgi mümkün
olduğunca detaylı verilmelidir. (ihracatçının telefon, faks, teleks numaraları, e-mail
adresi gibi)
27
3) Đhracatçı açısından kimlik referansı olabilecek bir bilgi yer almalıdır. (vergi
numarası gibi)
4) Faturanın gönderileceği alıcı adresi açıkça belirtilmelidir. (Burada ithalatçının
verdiği talimatlara dikkatli bir şekilde uyulması gerekmektedir. Bazen malların ve
faturanın gönderilmesi istenen adresler farklı olabilmektedir.
5) Malların gönderileceği adres yazılmalıdır.
6) Alıcının vergi numarası gibi referans olarak gösterilecek bir bilginin
belirtilmesine ihtiyaç olup olmadığı, alıcıya sorulmak suretiyle kontrol edilmesidir.
7) Alıcının ihracatçıya ulaşan siparişin referans numarası tam olarak
belirtilmelidir.
8) Fatura kapsamında yer olan malların miktarı açıkça belirtilmelidir.
9) Her bir miktara karşılık gelen malların tanımı, kolayca ayırt edilebilecek
şekilde belirtilmeli ve bu malların ithalatçı ülkenin gümrük tarifesine uygun şeklinde
tarife numarası da bu bölümde yer almalıdır.
10) Her bir malın birim fiyatı, taraflar arasında kabul edilen para birim
cinsinden belirtilmelidir.
11) Birim fiyat üzerinden malın miktarına göre toplam değer yer almalıdır.
12) Đthalat vergi ve haçlarının hesaplanmasında kullanılmak üzere faturanın
toplam değeri FOB (Free on Board) olarak gösterilmelidir.
13) Şayet taşıma giderleri ihracatçı tarafından karşılanıyorsa, bunun ayrıca
gösterilmesi gerekmektedir.
14) Đhracatçı sigorta giderlerini de karşılamakla yükümlü ise, bu da ayrıca
gösterilmelidir.
15) Malın ulaşımını ihracatçı organize ediyorsa, malların ne şekilde teslim
yerine ulaştırılacağı belirtilmelidir.
16) Faturanın orijinal ve kopyeleri tek tek imzalanmalıdır.
Ticari Faturada karşılaşılabilecek sorunlar ve dikkat edilmesi gereken hususlar
şunlardır:
● Eğer ihracatçı ile bağlantı kurmaya ilişkin bilgiler tam değilse, gereksiz
gecikmeler olabilir. Firmanın fatura formu üzerinde, haberleşme ile ilgili bilgiler
bulunuyorsa bu bilgiler (tel, faks, teleks vb.) daktilo edilmek veya bir etiket
yapıştırmak suretiyle ilave edilmelidir. Firmanın vergi numarası gibi bilgilerinin de
fatura üzerinde bulunmasına dikkat edilmelidir.
● Adresin eksik belirtilmesi halinde belgelerin yerine ulaşması gecikebilir. Aksi
belirtilmedikçe fatura, müşterinin malların gönderildiği adresine yollanmalıdır.
● Teslim yerine ilişkin adres belirtilmez veya yanlış yazılırsa, mal tesliminde
gecikme olabilir. Aksi belirtilmedikçe mallar, aynı adrese gönderilmektedir. Sipariş
mektubundaki müşteri talimatları bu açıdan dikkatle incelenmelidir.
● Müşterileri tarafından belirtilmesi istenen vergi numarası veya benzeri bilgi
faturada yer almamışsa, gecikmeler ve maddi kayıplar doğabilmektedir.Müşterinin
fatura üzerinde belirtilmesini istediği belirli bilgiler olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Bazı ülkelerin ithalatta alınan vergilerle ilgili bazı koşulları olabilmekte ve
ithalatçının vergi numarasının veya bir başka bilginin fatura üzerinde gösterilmesi
istenmektedir.
● Müşterinin satın alma referansı (sipariş numarası-order number)
gösterilmediği zaman, ödeme çoğunlukla gecikmektedir.
● Malların miktarı faturada açık bir şekilde belirtilmemişse, ithalatçı ülkede
gümrük memurlarınca veya alıcı tarafından malların kontrolü zor olabilir.
28
Miktarı belirtirken, faturada neye karşılık geliyorsa ona uygun birimler
kullanılmalıdır.
Örneğin; 4 düzine yerine 4 kutu yazılmamalıdır.
● Malların tanımı eksik yapılmışsa, ürünleri birbirinden ayırt etmek zor olabilir.
Đthalatçı ülkenin gümrük tarife numaralarına uygun şekilde pozisyon numaraları
belirtilmelidir. Bu gümrük vergilerinin doğru hesaplanmasında gerekli bir bilgidir.
Mal tanımı tam yapılmalıdır.
Örneğin; “5 volt dry cell batteries type PP7” yerine “PP7 batteries” veya daha
da kötüsü”PP7” yazılmamalıdır.
● Faturada kullanılan para birimi belirtilmemişse, yanlış anlamalar olabilir ve
bu da ihracatçı için ekstra maliyetle sonuçlanabilir.
Ayrıca para biriminin açık bir şekilde, hiçbir şüpheye meydan veremeyecek
biçimde ifade edilmemiş olması da önemlidir.
Örneğin; sadece “Dolar” , “Pound”, ”Frank olarak belirtilmemeli, “Avusturya
Doları” veya “Amerikan Doları” gibi açık ifadeler bulunmalıdır.
● Faturada kapsanan ürünlerin ayrı ayrı değerleri gösterilmemişse, faturanın
kontrolü zor olabilir.
Bu aynı zamanda, ithalatçı ülkenin gümrüğünde vergilerin doğru
hesaplanmasında ve müşterinin faturayı kontrolünde ve ürünün satış fiyatının
belirtilmesinde kolaylık sağlayacak bir bilgidir.
● FOB değer ayrı olarak gösterilmemişse, ithalatçı ödemesi gerekenden daha
fazla ithalat vergisi ödeyebilir.
● Navlun giderinin neleri kapsadığı belirtilmemişse, yanlış anlamalar doğabilir
ve bu da ithalatçı için ekstra maliyetlere neden olabilir.
● Eğer taşıyıcı ve yükleme tarihi belirtilmemişse, konsinye işlemini takip çok
güçtür.
● Eğer her bir orijinal fatura ve nüshası ayrı ayrı imzalanmamışsa, ithalatçı
ülkenin gümrüğünde fatura yetkililerce kabul edilmeyebilir. Fatura orjinalinin ve
kopyesinin ayrı ayrı imzalanmış olduğu kontrol edilmelidir.
Ticari Fatura hazırlanırken ihracatçı özellikle şu hususları kontrol etmelidir;
1. Faturadaki basılı bilgilerin doğruluğu,
2. Alıcı (ithalatçı)nın adresinin doğruluğu,
3. Teslim adresi ile faturanın aynı veya ayrı olup olmadığı,
4. Faturadaki mal miktarının şüpheye yer bırakmayacak şekilde açık bir biçimde
belirtilip belirtilmediğini,
5. Ürünlere ilişkin açıklamaların, ithalatçı ülkenin kullandığı gümrük tarifesi
numarası belirtilerek, ürüne yabancı olan kişiler için bile yeterince anlaşılır biçimde
yazılıp yazılmadığının kontrolü,
6. Faturada her bir kalem ürün fiyat, hangi ülkenin para biriminin kullandığının
belirtilip belirtilmediği,
7. Her bir kalemdeki toplam değerin belirtip belirtilmediği,
8. Malların toplam FOB fiyatı ve nereden teslim alınacağının belirtilmediği,
9. Navlun masraflarının fatura fiyatına dahil ise ayrıca gösterilmiş olmasına,
10. Sigorta bedellerinin fatura üzerinde gösterilip gösterilmediğine,
11. Malların ne şekilde yüklendiği ve ne zaman yükleneceğinin belirtilip
belirtilmediğine,
12. Firmayı teslimde yetkili kişi tarafından, fatura asıl ve kopyaları teker teker
imzalanmış mı?
29
13. Yazım hataları,
14. Nakliyeye ilişkin belgelerle birlikte bir adet fatura örneği de gerekebileceği
acil durumlar için saklanmalı. (Güllüler,1999,ĐGEME, SY.5,6,7,8,9)
30
3. Konsolosluk Faturası
Ticari faturaların, satılan malın göndereceği ülke konsolosluğuna onaylatılması
söz konusu olduğunda, bu onaylanan faturaya Konsolosluk Faturası denir.
Konsolosluk Faturaları , ithalatçı ülke mevzuatına göre fiyat kontrolü ve gümrük
formalitelerinin yerine getirilmesi için ihracatçıdan talep edilen belgelerdendir.
Bu faturalar, uygulamada daha çok Güney Amerika ülkelerine yapılan
ihracatlarda istenen bir belge olarak karşımıza çıkmaktadır.
Konsolosluk Faturaları, ihracat, işlemleri esnasında, diğer belgeler
hazırlanırken, ithalatçı ülkenin konsolosluğuyla temasa geçerek ilgili ticari faturanın
onaylatılması şeklinde işlerlik kazandığı gibi, çoğu zaman da boş formlar halinde
alınıp doldurularak tasdik yoluna gidilmesi şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
4. Navlun Faturası
Satış sözleşmesinde navlun ücretinin ihracatçı tarafından ödenmesi şartı yer
alıyor ise konşimentoyu “Navlun Ödenmiştir” ibaresi eklemek gerekir.
Đşlemlerin aksamadan yürütülmesi için bu hususa dikkat etmek gerekir. Aksi
taktirde bankalar aracılığıyla yürütülecek ödeme işlemlerinde banka işlemi
yürütülmek istemeyebilir. Fakat bu ibareyi taşımayan konşimentoya, navlunun
ödendiğini gösteren bir navlun faturasını eklemekle de bu engel aşılabilir. Dış ticaret
işlemlerinde bu tür bir ek faturaya genellikle navlun faturası adı verilmektedir.
(Dölek,1999, SY.101)
32
B. SEVK BELGELERĐ
Sevk Belgeleri, genel anlamıyla, ihracat veya ithalata konu olan malların varış
yerine gönderildiğini ve bu amaçla ilgili nakliye şirketine malların teslim edilip yola
çıkardığını gösteren belgelerdir.
Sevk Belgelerinin üç önemli özelliği mevcuttur:
a. Bu belgeler, nakliyeci ile gönderici, yani ihracatçı arasında akdedilen bir tür
sözleşme niteliğindedir. Bu nedenle herhangi bir anlaşmazlık durumunda tanzim
edilen bu belge yapılan anlaşma şartlarını ispat edici niteliktedir. Bu belge yapılan
anlaşma şartlarını ispat edici niteliktedir.
b. Malların nakliyeci tarafından teslim alındığını ve varış yerine kadar
götürülmek üzere yola çıkarıldığını gösteren bir belge niteliğindedir. Dış ticarette de
daha çok bu işlemiyle konu olmaktadır.
c. Sevk belgeleri birer kıymetli evrak niteliğinde belgelerdir. Çoğu zaman emre
yazılı olarak karşımıza çıkan bu belgelerin bu özelliğinden dolayı elden ele dolaşması
mümkün olabilmektedir. Şayet deniz konşimentoları gibi kıymetli, evrak
niteliğindeler ise, ciro ile devredilmesi bile mümkündür.
Sevk belgelerinin mutlaka taşıyıcı firma tarafından tanzim edilmesi ve ihracatçı
ile birlikte taşıyıcının da imzalaması gerekmektedir. Sevk tarihinin de mutlaka belge
üzerinde bulunması lazımdır. Bu tarihinin, dış ticaret işlemlerinde büyük önemi
vardır.
Sevk Belgeleri:
1. KONŞĐMENTO (BILL OF LADING-BIL)
Malın, taşıma şirketine satış sözleşmesinde belirtildiği şekilde teslim edilip
gemiye yüklendiğini ve ithalatçıya teslim edilmek üzere yola çıktığını gösteren
belgelerdir.
Konşimento taşıma şirketi tarafından düzenlenip, malın teslim alındığını ve
belirtilen şartlar çerçevesinde alıcıya teslim edileceğini belirtmektedir.
Konşimentonun önemi malın mülkiyetini temsil etmesinden kaynaklanır. Bu
söylenenler çerçevesinde konşimentonun üç özelliğinden bahsetmek mümkündür;
a. Konşimento, bir taşıma ve navlun sözleşmesidir.
b. Malın taşıyıcıya teslim edildiğini gösteren bir belgedir.
c. Mal yerine geçen, diğer bir deyişle malın mülkiyetini teslim eden bir belgedir.
Bu nedenle konşimentonun teslim edilmesi ile malın mülkiyeti devredilmiş olur.
(Dölek,1999, SY.103)
Konşimento da yer alması gereken bilgiler şunlardır;
1) Normalde firma antetli (başlıklı) fatura kullanır. (Şayet müşterinin handling
acentası varsa ve bu evrakta gösterilmemişse konşimentonun gerçekleşmesinde
gecikmeler olabilr.)
2) Konsinye (alıcı) adresi aynı formda mutlaka gösterilmelidir ve gerekli
görülen detaylarda yer almalıdır.
3) Alıcının handling işlemlerini yapan acentasının adresinin bu kolonda
gösterilmesi gerekir.
33
4) Taşıyıcının sorumluluğunun başladığı yeri belirtir. (Taşıyıcının malları
alacağı yer gösterilmemiş ise veya yanlış gösterilmiş ise navlun ödemesi yanlış
yapılabilir.
5) Malları taşıyan araç belirtilir.
6) Araca yüklemenin yapıldığı yeri belirtir.
7) Araçtan boşaltmanın yapılacağı liman belirtilir. (Yanlış belirtildiği taktirde
mallar kaybolabilir veya gecikebilir.)
8) Nihai varış yeri yazılır. (Yanlış adres verildiği taktirde mallar kaybolabilir
veya gecikebilir.)
9) Đkinci bir araç söz konusu olabilir, bu durum buraya yazılır.
10) Đkinci araçta malların indirileceği (boşaltılacağı) liman belirtilir.
11) Varsa iki aracın son varış noktası belirtilmelidir.
12) Đhracatçı nakliye acentası kullanıyorsa adını, adresini de içermelidir.
(Nakliye acentası belirtilmez ise gecikmeler olabilir.)
13) Đşaret ve numaralar belirtilmelidir.
14) Gümrük kapısında kullanılan mühür (damga) numarası yazılır. (Tam
konteynır yüklendiği durumda damga numarası belirtilmez ise veya yanlış yazılır ise
gecikmeler olabilir.)
15) Konsinye (gönderilen mal) ve ambalaja ilişkin genel açıklama yer alır. Palet
sistemi kullanılmışsa veya yükleme boşaltma sırasında dikkat edilmesi gereken bir
şey varsa belirtilir.
16) Gönderilen malın toplam ağırlığı belirtilir. ( Yanlış rakam nedeniyle yanlış
ödeme yapılır.)
17) Gönderilen malın toplam hacmi belirtilir. ( Yanlış rakam nedeniyle yanlış
ödeme yapılır.)
18) Đthalat edilen ülkede kullanılan sınıflandırmaya göre tarife numarası yazılır.
19) FOB değer (Güvertede teslim fiyatı) yazılır. (FOB değerinin yanlış olması
durumunda ithalatçı ekstra maliyetle karşılaşır.)
20) Şayet hacim ve ağırlık yanlış verilir veya yanlış hesaplanırsa malların istif
edilmesinde sorun olabilir, ekstra maliyete yol açabilir.)
21) Toplam koli sayısı yazılır.
22) Her bir kolinin boyu yazılır.
23) Her bir kolinin eni yazılır.
24) Her bir kolinin yüksekliği yazılır.
25) Her bir kolinin hacmi yazılır.
26) Kolilerin toplam hacmi yazılır.
27) (Konşimentoda yanlış var ise alıcının talepleri karşılayan belgelere sahip
olmamışız demektir.)
28) (Navlun ve diğer giderleri kimin ödeyeceği belirtilmemişse, daha fazla
ödeme yapmanız gerekebilir.)
29) (Tam ve doğru doldurulmayan belgelerin yer alması durumunda, kontrol
merciinin bu evrakları kontrolü zorlaşır.)
30) Gerekli konşimento numarası orijinal ve kopyaları aynı olmalıdır.
31) Yönergelere uygun hazırlanmadığı taktirde gerekli belgeler
sağlanamayacaktır.
32) Nakliyeci veya ihracatçı için konşimento şekli ve numarası gereklidir.
33) Konşimento şekli ve numarası ürüne uygun olmalıdır.
34) Navlun maliyetlerini kimin ödeyeceği belli olmalıdır.
35) Diğer ödemeleri kimin yapacağı belli olmalıdır.
34
36) Nakliyeci veya ihracatçı adına yetkili kişinin imzası. (Đhracatçı tarafından
imzalanmayan taşıma belgesi nakliyeci tarafından kabul edilmeyebilir.)
(Güllüler,1999, SY.39-40)
Konşimento göndericinin istediği kadar düzenlenebilmekle birlikte genellikle
dört nüsha olarak düzenlenir. Taşıyan tarafından imzalanan üç nüshaya takım denir ve
taşıtana verilir. Diğer bir nüshayı da kaptan alır. Nüshalardan birinde yapılacak bir
değişiklik, diğerlerini de hükümsüz kılacağı için, bu kaydında her nüshaya yazılması
gerekir. Bu nedenle bankalar ihracat işlemlerinde tam takım konşimento isterler.
Yukarıdaki bilgilerin bazılarının eksik olması o belgelerin ibaresini taşıyan
nüshalar ile malın çekilmesi işlemi gerçekleştirilemez. Bunlar sadece bilgi edinmek
amacıyla dosyalarda saklanmak üzere düzenlenir; herhangi bir işlem
gerçekleştirilemez.
35
Konşimentolar ada , emre veya hamiline yazılı olarak düzenlenebilir:
a. Ada Yazılı Konşimento ( Straight Nil):
Gönderilen şahsın adına düzenlenen konşimentolardır. Üzerinde “Consigned
to... “ Đfadesi yer alır ve boş yere gönderilen şahsın adı yazılır. Ada yazılı
konşimentoların ciro ile devri mümkün değildir.
b. Emre Yazılı Konşimento (Negatiable Nil):
Üzerinde “order” veya “to order...” yazılı konşimentolar olup gönderilenin,
yükletenin, veya bankanın emrine düzenlenmiş belgelerdir. Kimin emrine
düzenlendiği belirtilmeyip sadece emre yazılı olarak düzenlenen konşimentolar ise
yükletenin emrine hazırlanmış kabul edilir.
Đster yükletenin, isterse bankanın emrine düzenlenmiş olsun, bu tür
konşimentoların ciro ile gönderilenin emrine devredilmesi şarttır.
Emre yazılı konşimentoların hamili, bunlardan tek bir nüshayı taşıyıcıya ibraz
ederek malın mülkiyetini üzerine alabilir. Bu nedenle güvenliği açısından orijinal
nüshaların tamamını elde bulundurmak gerekmektedir.
c. Hamiline Yazılı Konşimento:
Bu tür konşimentolarda gönderilenin ismi bulunmaz ve sadece “Hamiline”
ibaresi yazılır. Konşimentoyu elinde bulunduran malın maliki sayılır. Belgenin teslim
edilmesi ile mülkiyette devredilmiş olur. Çok güvenli bir yol olmadığı için pratikte
ihracat işlemlerinde sık karşılaşılan bir tür değildir.
Ödeme şekillerine göre konşimentoların (genelde sevk evraklarının) kimin adına
tanzim edileceği bilinmesi gereken bir husustur. Örneğin, peşin ödemeye dayalı
ihracat işleminde malın bedelini baştan aldığımız için malın mülkiyetini güvenceye
almak gibi bir durum söz konusu olmadığından dolayı konşimentonun üzerine
doğruda doğruya ithalatçıya (alıcıya) sevk etmiş oluruz.
Şayet Vesaik Mukabili veya Akreditifli Ödeme şekli dahilinde bir ihracat işlemi
gerçekleştiriyorsak, konşimentoyu ithalatçının (alıcının) bankası emrine tanzim
etmemiz şarttır. Böylece malın mülkiyetini bankaya devretmiş olup banka mal
bedelini almadan ithalatçıya ilgili vesaiki vermeyecektir. Aksi taktirde, yani banka
adına tanzim edilme gibi bir durum söz konusu olur ise banka garantisi de yok
sayılmış olacaktır.
KONŞĐMENTO ÇEŞĐTLERĐ
1. Yükleme Konşimentosu (On Board Bil):
Đhraç mallarının gemiye yüklendiğini,tarih ve gemi adı açıkça yazılmak suretiyle
gösteren konşimento türüdür. Bankalar işlemlerinin takibinde genellikle bu tür
konşimentoyu tercih ederler.
2. Tesellüm Konşimentosu (Received For Shipment Bil):
Đhraç mallarının gemiye yüklenmek üzere taşıcıya teslim edildiğini gösteren
konşimento türüdür. Bankalar bu konşimentoyu kabul etmezler. Bu nedenle mal
ancak gemiye yüklendikten ve konşimentoya “yüklenmiştir” ibaresi konulduktan
sonra evrak tıpkı bir yükleme konşimentosu gibi kabul görür, banka tarafından ihracat
işlemlerinin gerçekleştirilmesinde kullanılmak üzere alınabilir.
37
3. Temiz Konşimento (Clean Bil):
Gemiye yüklenmek üzere teslim alınan veya yüklenen ihraç malında veya
ambalajında herhangi bir kusur bulunduğunun yazılı olmadığı konşimentoya Temiz
Konşimento denir.
4. Kirli Konşimento (Dirty Bil):
Gemiye yüklemek üzere teslim alınan veya yüklenen ihraç malında veya
ambalajında şayet bir kusur, eksiklik veya bozukluk varsa taşıyıcı firma bu mesuliyeti
üzerine almamak için durumu açıkça, kusurlarıyla konşimentoda belirtir. Bu tür
konşimentolara Kirli Konşimento denir.
Bazı durumlarda taşıyıcının malı tek tek sayıp bizzat görmesi mümkün
olmayabilir. Bu gibi hallerde konşimentoya “yükletenin beyanına göre” türünden
ibareler yazılır. Bu tür konşimentolar Temiz Konşimento olarak kabul görür ve
işlemin yürütülmesine engel değildir.
5. Üst Üste Taşıma Konşimentosu:
Đhraç edilen malların taşınması için varış yerine gönderilene kadar birden fazla
taşıt aracı kullanılıyorsa, bu tür bir konşimento düzenlenir. Bazen “Konşimento
Taşıma Vesikası” adıyla da anılan bu sevk belgesi, uygulamada çok sık rastlanan bir
konşimento türü değildir. Zira; Üst Üste Taşıma Konşimentosu, bir yükleme
konşimentosu değil, bir tesellüm konşimentosu olarak işlem görür. Bu nedenle
taşıdığı çeşitli risklerden dolayı çok sık kullanılmaz.
6. Konteynır Konşimentosu:
Taşımacılık diliyle konteynır adı ile tabir edilen kapalı, büyük kasalar ile sevki
yapılan ihraç malları için taşıma şirketleri, üzerinde “Yükletenin Bildirimine Göre”
ibaresini taşıyan konşimentolar düzenler. Taşıyıcının kapalı malları kontrol imkanı
olmadığı için düşünülen bu ibare, konşimentonun temiz olmasına engel teşkil etmez
ve bankalarca kabul görür. Söz konusu ibare sadece taşıma şirketinin sorumluluğunu
ortadan kaldırmak amacıyla düşülen bir not olarak görülmelidir.
7. Düzgün Hat Konşimentosu:
“ Tarifeli Gemi Seferi Konşimentosu” adı da verilen bu konşimento türü, aynı
hattaki tarifeli gemi seferleri ile nakli gerçekleştirilecek olan ihraç malları için
düzenlenir. Ancak, bu konşimentonun ciro ile devredilmesi söz konusu değildir.
8. Kısa Konşimento veya Arkası Beyaz Konşimento:
Bazı konşimentolarda taşıma şartlarının hepsi yer almayabilir. Kısa Konşimento
adı verilen bu türdeki konşimentolar, gerekli şartları başka bir belgeye veya kaynağa
atıf yaparak belirlerler.
9. Geçkin Konşimento:
Her ihracat işleminde, ihracatçı ile ithalatçı arasında imzalanan satış
sözleşmesinde ihracat belgelerinin bankaya hangi tarihte ibraz edileceği şarta
bağlanır. Đhracatçı şayet bu süre içerisinde belgeleri bankaya ibraz etmez ise bu
belgelere Geçkin, Bayat veya Rezervli Belge adı verilir. Geçkin Konşimento da süresi
içinde bankaya ibraz edilmemiş konşimentolar için kullanılır.
38
10. Navlun Sözleşmesine Dayalı Konşimento
Konşimentolarda navlunun ödenip ödenmediği açıkça yazılmak zorundadır.
Çünkü taşıma şirketi şayet navlun ödenmez ise malı rehin alma hakkına sahiptir ve
bankalar navlunun ödendiğini göstermeden belgeleri teslim almazlar. Bu nedenle
ihracatçı bu gibi durumlarda taşıma şirketi ile konşimento dışında bir de navlun
sözleşmesini gerçekleştirirler. Bu sözleşme genellikle 2 türlüdür:
a. Charter Navlun Sözleşmesi: Geminin bir kısmını yada tamamını taşıtanın
emrine ayırmak suretiyle düzenlenir. Uygulamada üç çeşidi söz konusudur:
I. Trip Charter: Belli bir sefer için yer tahsis edilir.
II. Time Charter: Belli bir süre için yer tahsisi edilir.
III. Mixed Charter : Đkisinin karışımı şeklinde karşımıza çıkar.
b. Kırkambar Navlun Sözleşmesi: Taşıma şirketinin gemiyi kısmen veya
tamamen taşıtan ihracatçıya tahsis etmeyip, malı bir limandan diğer bir limana
taşıması şartına dayalı imzalanan navlun sözleşmesidir.
Bu navlun sözleşmesi uygulamada daha sık kullanılan bir taşıma senedidir. Bazı
bankalar da akreditifte aksi belirtilmemişse Charter Navlun Sözleşmesine dayalı
konşimentoları kabul etmeyebilmektedir.
2. TAŞIMA SENETLERĐ (WAYBILLS)
Denizyolu
taşımacılığında kullanılan konşimentolar yanında, ihracat
işlemlerinde, havayolu, demiryolu ve karayolu taşımacılığında kullanılan bazı taşıma
senetleri de söz konusu olabilmektedir. Bunların konşimentodan farkı, malın
mülkiyetini temsil etmemesi ve ciro ile mümkün olmamasıdır. Dolayısıyla; taşıyıcı bu
belgelere dayalı olarak malı rehin tutma hakkına sahip değildir.
Đhracat işlemlerinde karşımızı çıkan başlıca taşıma senetleri:
1. Havayolu Nakil Makbuzu (Air Way Bill)
Havayolu taşıma şirketinin, malları teslim alıp uçakla bir yerden başka bir yere
naklini gerçekleştirmeyi taahhüt ettiğini gösterir taşıma belgesidir. Emre değil,
gönderilen şahsın adına düzenlenir. Genelde oniki nüsha olarak düzenlenmekle
birlikte, sadece üç nüshası ticari değer taşır ve orijinal kabul edilir. Bunlardan biri
ihracatçıya biri ithalatçıya verilir, diğeri ise taşıma şirketinde kalır.
Havayolu Nakliye Makbuzunda mutlaka malın gönderildiği tarih ve uçuş
numarası kaydedilmelidir.
Bu taşıma belgesi, malın mülkiyetini temsil etmediği için ciro ile devri söz
konusu değildir.
2. Demiryolu Hamule Senedi (Rail Consignment Note)
Hamule Senedi, demiryolu idaresinin malları teslim alıp trenle varış yerine
naklinin gerçekleştirileceğini gösterir bir taşıma belgesidir. Kıymetli evrak olmadığı
için ciro ile devri mümkün değildir.
Hamule Senedi, altı nüsha olarak düzenlenmekte olup “Hamule Senedi
Duplikatası” ismi verilen dördüncü nüsha malın mülkiyetini temsil eder ve banka
aracılığıyla malın alıcıya teslim işlemi bu nüsha ile gerçekleştirilir. Bu nedenle
gönderen bu nüshayı malın teslimi sırasında aldığı gibi Hamule Senedini de banka
işlemleri sebebiyle emre değil, banka adına düzenler.
39
3. CMR Belgesi (CMR Consignment Note)
Karayolu ile taşınacak malların uğrayabileceği zarar - ziyanın nasıl
karşılanacağını ve taşıyıcı ile alıcı arasındaki sorumluluk ilişkisini düzenlemek
amacıyla çeşitli ülkeler arasında CMR (Convention Merchanise Routiers/Karayolu
Mal Dolaşım Birliği) anlaşması adı altında bir sözleşme imzalamışlardır. Bu ülkeler
Avusturya, Belçika, Almanya, Bulgaristan, Cebelitarık, Çekoslovakya, Danimarka,
Fransa, Finlandiya, Hollanda, Đngiltere, Đspanya, Đsveç, Đsviçre, Đtalya, Lüksemburg,
Macaristan, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Yugoslavya, Yunanistan’dır.
Đhracatçı veya ithalatçı firmadan sadece biri dahi bu anlaşmaya imza atan
ülkelerden ise anlaşma şartları geçerli olup CMR Belgesi düzenlemesi gerekmektedir.
CMR Belgesi de, diğer taşıma senetleri gibi, malların taşıma şirketi tarafından
varış yerine kadar kamyon aracılığıyla götürülmek üzere teslim alındığını gösteren bir
taşıma belgesidir. CMR Belgesinin, Vesaik Mukabili Ödeme şeklinde mutlaka bir
ithalatçının bankası emrine düzenlenmesi gerekmektedir. Diğer bir deyişle, alıcı
bölümünde ithalatçı bankanın adının ve adresinin yazılması şarttır. Đthalatçının adı ve
adresi ise “Buyer and Notify Address” Şeklinde kayıt düşülerek yazılması
gerekmektedir.
40
4. FIATA Taşıma Belgeleri
Kısa adı FIATA olan Uluslararası Taşıma Acentası Birliği Federasyonu’na üye
olan taşıma şirketlerinin düzenlediği belgelere verilen genel isimdir.
Taşıma şirketleri, malları ismi belirtilen alıcıya vermek amacıyla teslim alır ve
karşılığında bu belgeyi düzenleyip orijinal nüshayı ihracatçıya verir. Malların alıcıya
teslim veya taşımanın değiştirilmesi, iptali vb. işlemler için bu nüshanın taşıma
şirketine ibrazı gerekmektedir. Taşıyıcı bu nüshayı görmeden hiçbir işlem yapmaz.
FIATA Taşıma Belgeleri, malın teslim alındığını gösterir nitelikteki belgelerdir.
a. FIATA FCR (Forwarding Agents Certificate Of Receipt/Taşıyıcının Teslim
Alındı Belgesi): Bu belgeler, malların geri dönülmeksizin ( gayri kabili rücu) olarak
gönderilen, yani ithalatçının emrine amade tutulmak üzere teslim alındığını gösterir
ve nama tanzim edilir. Ciro ile devri mümkün değildir.
b. FIATA FCT (Forwarding Agents Certificate Of Transport/Nakliyeci Taşıma
Belgesi): Bu belge ise emre tanzim edilir ve malların varış yerine ulaşması esnasında
belgenin orjinalini ibraz eden kişiye mallar teslim edilir.
5. Nakliyeci Makbuzu (Forwarder’s Receipt)
Dış Ticaret firmalar, bazen doğrudan taşıma şirketi ile değil de bir aracı nakliye
komisyoncusu ile anlaşarak malların sevk işlemlerini gerçekleştirme yoluna
gidebilirler. Komisyoncular da taşıma şirketiyle kendi adlarına bir senet imzalarlar ve
ihracatçıya bunun karşılığında kendilerinin düzenleyecekleri bir Nakliyeci Makbuzu
verirler. Bu makbuzlar, kıymetli evrak niteliğinde olmayıp, ciro ile devredilemezler.
6. Posta Makbuzu (Post Receipt)
Đhracat işlemlerine konu olan malların bazı durumlarda posta ile de devri
mümkündür. Bu gibi durumlarda posta idaresi tarafından malın alıcıya göndermek
üzere teslim alındığını gösterir nitelikteki Posta Makbuzu da Sevk Belgesi yerine
geçmektedir.
Posta Makbuzlarında gönderilen tarih mutlaka belirtilmelidir.
C. SĐGORTA BELGELERĐ
Dış Ticarete konu olan malların alıcının ülkesine sevki gerçekleştirilirken,
taşıma sırasında karşılaşılabilecek olan risklere karşı sigortalanması gerekmektedir.
Satış sözleşmesinde belirlenen teslim şekline göre ihracatçıya ve ithalatçının yada
belli bölümler halinde her ikisinin birden üstleneceği bu sigorta işlemleri arasında da
bazı belgeler düzenlenmekte ve bunların bankalara ibrazı gerekmektedir.
Sigorta Belgeleri, sigortayı yapan şirket, simsar, acenta veya sigorta
komisyoncusu tarafından düzenlenip sigortayı yaptıran kişiye verilen belgelerdir. Dış
ticaret işlemine gerçek anlamda konu olan ve bu işlemlerde kabul gören başlıca belge
sigorta poliçesidir. Çünkü, ihraç mallarının gerçek anlamda sigortalanmış olduğunu
gösteren belge poliçedir.
Sigorta poliçesini elinde bulunduran kişi, söz konusu sigorta işlemine konu olan
ihraç malının uğrayabileceği herhangi bir zarar-ziyanı sigorta şirketinden tanzim
etmesini isteyebilir. Bu ifadeden de anlaşılacağı üzere, sigorta poliçesi ada, emre,
hamile düzenlenebilen bir tür kıymetli evrak niteliğinde hüküm görür. Gerektiği
zaman ciro ile devir yoluna gidebilir.
42
Đhracata ilişkin sigorta poliçesinde ilerde ortaya çıkabilecek anlaşmaları
önlemek için şu bilgilerin bulunması gerekmektedir:
● Sigortacının hangi risklere karşı geçerli olacağı,
● Sigortanın başlangıç ve bitiş tarihi,
● Sigorta bedeli,
● Prim tutarı, ödeme ve yeri,
● Sigorta poliçesinin düzenlediği tarihi,
● Sigortanın konusu,
● Đhraç malının taşınacağı vasıta ve yol güzergahı,
● Taşıma şirketinin ünvanı,
● Đhraç malının özellikleri,
● Taşıma şirketiyle sevkiyat için belirlenen süre,
● Đhraç malının taşıyıcıya nerede ve ne zaman teslim edileceği,
● Sigortacının ve sigorta ettirenin imzaları. (Dölek,1999, SY.104-112)
Karşılaşılan temel sorunlar ve dikkat edilmesinde fayda görülen hususlar:
● Yetersiz veya yanlış açıklama yazılması gecikmelere neden olacak ve
muhtemelen sigorta talebinin karşılanmasına yol açacatır.
● Koli üstündeki yanlış işaret ve numaralar sigorta talebinde sorunlar
yaratacaktır.
● Yol güzergahı doğru gösterilmezse ürüne tam sigorta garantisi
sağlanamayabilir.
● Sigorta bedeli sigortalanan toplam ürünün maliyetini içermelidir.
● Sigortacının koşullarının belirtilmemesi şikayetlere yol açabilir.
● Sigortacının yerel temsilcisinin adı belirtilmez ise, sigorta talebinin
sonuçlanması gecikebilir. (Güllüler,1999, SY.34)
43
D. DIŞ TĐCARETTE KULLANILAN DĐĞER BELGELER
1. MENŞE ŞEHADETNAMESĐ (CERTIFICATE OF ORIGIN)
Meşe Şehadetnamesi, ihraç edilecek malın menşeini yani üretildiği yeri, hangi
ülkeye ait olduğunu gösteren belgelerdir. Đhracatçı tarafından ithalatçı ülkenin
belirlediği şekilde hazırlanır.
Menşe Şehadetnamesi, ihracatçı tarafından hazırlandıktan sonra ihracatçının
bağlı bulunduğu Ticaret Odası tarafından onaylanır. Đthalatın yapılacağı ülkenin
elçilik veya konsolosluğunca onaylandığı da olur. Şayet ithalatçının ülkesinde
temsilciliği yoksa ithalatçı ülkenin onaylayacak makamına gönderilmesi gerekir.
Malların menşei, hangi ülkeye ait olduğu, ithalatçı ülke tarafından uygulanacak
gümrük vergisi oranlarını etkileyebilir. Bu nedenle söz konusu belgeyi ithalatçı
ülkenin talep ettiği biçimde dikkatlice ve doğru hazırlamak çok önemlidir.
AB üyesi ülkeler arasındaki ticarette Menşe Şehadetnamesi istenmemektedir.
Şayet; gönderilen mallar preferans sisteminden yaralanacaksa (ihracatçı ülkeye
gümrük indirimi uygulanıyorsa) Menşe Şehadetnamesi gibi evraklar gerekli olacaktır.
45
Menşe Şehadetnamesi şu bilgileri içerir:
1) Gönderenin adresi ile faturada yazılı firma ismi ve adresi aynı olmalıdır.
2) Alıcının ad ve adresi faturada yazılı olan ile aynı olmalıdır.
3) Ürünler ihracatçı tarafından üretilmişse, menşei normal olarak ihraç eden
ülkedir.
4) Nakliyeye ilişkin görüş birliğine varılan diğer detaylar da yer alabilir.
5) Çok sık kullanılmamakla birlikte, akreditife ilişkin özel koşullar da bu
bölümde belirtilebilir.
6) Gönderilen ürünün, ithalatçı ülke tarafından istenen tarife numarası ve
miktarı belirtilmelidir.
7) Đthalatçı ülkenin kullandığı şekilde gümrük tarife numarası belirtilmelidir.
8) Koli numarası, sayısı, ambalaj tipi koli listesinde belirtildiği şekilde
olmalıdır.
9) Ürüne ilişkin açıklama, belgede yazılan tarife numarası ile aynı olmalıdır.
10) Form onay mercii tarafından imzalanmalıdır.
Karşılaşılan sorunlar ve dikkat edilmesi gereken hususlar:
1) Göndericinin adı, fatura veya diğer belgelerle aynı değil ise gümrük
otoriteleri Menşe Şehadetnamesini kabul etmeyebilir. Bu nedenle gönderici isim ve
adresi dikkatlice yazılmalı ve faturadaki belgelerle aynı olmalıdır.
2) Alıcının adı ve adresi dikkatlice doldurulmalıdır. Diğer belgelerle farklılık
olduğu taktirde kabul edilmeyebilir.
3) Müşteri veya ithalatçı ülkenin elçilik veya müşavirliğince istenen bilgilerin
eksiksiz hazırlanıp hazırlanmadığı kontrol edilmeli. Menşe Şehadetnamesi sahte ise
ithal eden ülke tarafından ağır yaptırımlar ve cezalar uygulanabilir.
4) Alıcının gümrük idaresinin istediği miktarla ilgili ölçü biriminin bilinmesi
ve parça sayısı ile net ağırlığın belirtilmesine dikkat edilmelidir.
5) Đthalatçı ülkenin söz konusu ürünlere ilişkin kullandıkları doğru tarife
numaralarını bulmak ve bu şekilde kullanıldığından emin olunmalıdır.(SSDN, BTN
veya başka bir mal sınıflandırma sistemi uygulanıyor olabilir.)
6) Mal miktarı birim olarak gösterilmemişse gümrük idaresince ithalat
geciktirilebilir.
7) Tarife numaralarının doğru olmaması, gümrük işlemlerinin gecikmesine veya
daha fazla vergi ödenmesine neden olabilir.
8) Onay mercii uygun değilse geri çevrilebilir. Alıcı ile görüşerek Menşe
Şehadetnamesi için istenen form temin edilmeli ve söz konusu belge için gerekli
koşullar yerine getirilmelidir. Bu çerçevede onay mercii alıcının ülkesinde ise
ihracatçının ülkesinde şubesinin olup olmadığı, elçilik veya müşavirlikten
onaylayabilme olanağı araştırılmalıdır. Aksi taktirde zaman kaybedilecektir.
9) Ambalaja ilişkin detaylar diğer evraklarla aynı değilse gecikmelere neden
olabilir. (Güllüler,1999,ĐGEME, SY.21,22)
2. ÇEKĐ LĐSTESĐ (CERTIFICATE OF WEĐGHT)
Đhraç malının ağırlığıyla ilgili ayrıntılı bir dökümün belirtilmesi amacıyla
düzenlenen belgelerdir. Çeki Listesi, taşıma işlemleri esnasında tek tek açılıp
sayılamayacak cinsteki mallar için büyük bir kolaylık sağlar. Ancak, bu listedeki
bilgilerin diğer belgelerdeki (özellikle fatura ve konşimentodaki) bilgiler ile aynı
olması gereklidir. (Dölek,1999, SY.114)
47
3. PAKET / KOLĐ LĐSTESĐ (THE PACKING LIST)
Koli Listesi faturayı tamamlayıcı nitelikteki bir belgedir. Aynen faturada olduğu
gibi koli listesinde mümkün olduğunca kapsamlı olmalıdır.
Koli Listesi;
- Đhraç konusu ürünlerin ambalajı, her bir kutu, balya veya çuvalın içinde neler
olduğu ve yüklemeye konu her bir kolinin boyutları ve ağırlığı gibi hususlarda detaylı
bilgiler içerir.
- Taşıyıcı açısından yüklemenin nasıl yapılacağına karar verileceği aşamada
önemli bilgiler sağlar.
- Gümrük yetkilerince inceleme aşamasında, müşteri için de yükün içeriğini
tespit etmek açısından gerekli bir belgedir.
Đhraç konusu yükleme, standart bir ambalaj içerisinde tek bir ürünü içeriyorsa,
fatura üzerinde paketleme bilgilerinin verilmesi yeterli olabilir. Ancak, genelde kural,
mali konularla ilgili bilgilerin ve paketleme bilgilerin ayrı ayrı verilmesi, mali
bilgilerin fatura üzerinde, Koli Listesinin ise ayrı bir belge olarak hazırlanmasının
daha faydalı olacağıdır.
Koli Listesi şu bilgileri içerir:
1) Paket listesi ayrı bir belge olarak hazırlanıyorsa hangi faturaya karşılık
geldiğinin bilinmesi açısından, faturanın referans numarası ve tarihi belirtilmelidir.
2) Her bir tip ürün için kaç paket olduğu (paket sayısı) belirtilmelidir.
3) Paketlerin her birisi numaralandırılır. Paket listesinde de her bir ürün için kaç
kutu varsa bunların numaraları da ayrı bir sütunda belirtilmelidir.
4) Her bir paketin içinde ne olduğu açıkça ifade edilmelidir.
5) Her bir paketin dıştan dışa ölçüleri paket listesinde yer almalıdır.
6) Her bir paketin brüt ağırlığı belirtilmelidir.
7) Malların nasıl paketlendiği belirtilmelidir. Eğer mallar paketlenmişse bu
belirtilmeli, eğer özel taşıma koşulları gerekli ise bu gösterilmelidir.
8) Paket üzerinde adres ve numaralar mutlaka belirtilmelidir.
9) Yükleme konusu toplam paket sayısı belirtilmelidir.
10) Metreküp olarak yüklemenin toplam hacmi belirtilmelidir.
11) Yükün ambalaj hariç net ağırlığı belirtilmelidir.
12) Đhraç konusu yüklemenin toplam brüt ağırlığı belirtilmelidir.
Karşılaşılan temel sorunlar ve dikkat edilmesi gereken hususlar:
1) Faturaya ilişkin preferans numarası paket listesinde belirtilmediği taktirde,
ayrı ayrı düzenlenen belgelerin hangi birine karşılık geldiğini belirlemek zor olabilir.
Bu nedenle paket listesinde, ilgili faturanın numarası ve tarihi muhakkak
belirtilmelidir.
2) Aynı tip ürünleri içeren paketlerin sayısı belirtilmezse, yüklemenin kontrolü
daha zor olacaktır. Bu nedenle her bir tip için paket miktarı listede gösterilmelidir.
3) Paketler numaralandırılmazsa veya yanlış numaralandırılırsa, gümrük
yetkililerine ve alıcıya itiraz olabilir. Bu nedenle her bir paketin açıkça
numaralandırılmış olduğundan ve bu numaralandırma sayıların birbirlerini takip
ediyor olmasına bakılarak orada sayı atlamamış olduğundan emin olunmalıdır. Bu
işlemde hangi sayıların kullanılacağı ihracatçı ve ithalatçı arasında anlaşılacak bir
konudur, ancak mümkün olduğunca basit bir sistemin oluşturulması ve hatayı
mümkün olduğunca önleyecek kısalıkta olması önerilmektedir.
48
4) Her bir paketin içinde ne olduğu doğru olarak belirtilmezse, ürünlerin tek tek
tespiti zor olacaktır. Paket listesinde belirtilen ürün tanımlarının, faturada yer alan
tanımlarla uyumlu olmasına dikkat edilmelidir. Bu, birtakım belirsizliklerin ve
itirazların doğmasını önleyecektir.
5) Paket boyutları ve ölçü birimi listede yer almazsa sorunlar doğabilir. Bu
nedenle paketlerin dıştan dışa boyutları ve ölçü birimleri mutlaka belirtilmelidir.
6) Paket ağırlıkları ve ağırlık birimleri listede yer almadığı taktirde gecikmeler
meydana gelebilir.
7) Paketlemenin nasıl yapıldığı, palet sisteminin kullanıp kullanılmadığı gibi
hususlar belirtilmiyorsa gecikmeler olabilir. Paketleme tipinin açıkça belirtilmesinde
fayda vardır. Bazı ülkeler, hasır, saman veya tahta (odun) kullanılan paket tiplerine
kısıtlamalar getirmektedir. Diğer taraftan, eğer paketler paketlenmiş ise ve bu; listede
belirtilmelidir. Aksi taktirde, buna uygun taşıma aleti mevcut olmayabilir. Özel taşıma
koşularının gerekli olduğu için her türlü durum listede belirtilmelidir.
8) “Marks and numbers”-“ Đşaretler ve numaralar”, nakliyede özel bir kavram
olup, paketlerin hangi adrese gönderildiğinin, paketlerin üzerinde belirtilmesine
karşılık gelmektedir. Genelde her bir paketin üzerinde numarası ve konsinyatörün
(alıcının) adresi ve tam adı belirtilir ve bunun yapılmış oluğunu ifade etmek için
fatura üzerinde “fully adressed” kavramı belirtilir.
9) Paketlerin toplam sayısı listede unutulacak olursa, gümrükte yüklemenin
kontrolünde gecikmeler olabilir. Eğer yüklenen parti karışıksa, örneğin tahta kutular
ve mukavva kutuları da içeriyorsa, her bir tip paket için toplam sayı listesinin ilgili
bölümünde gösterilmelidir.
10) Yüklenen paketlerin hacmi belirtilmezse bu da gecikmeye neden olur.
Toplam hacim değeri her bir paketin dıştan dışa boyutlarının çarpımlarının, aynı
büyüklükteki paketlerin toplam sayısı neticesinde belirlenen rakamların toplanması
suretiyle elde edilmektedir.
11) Yükün, ambalaj hariç net ağırlığı unutulursa, yanlış anlamlar ve ekstra
maliyetler doğabilir. Net ağırlık, toplam yükün ambalajlı olarak brüt ağırlığından,
ambalaj ağırlığının çıkarılması suretiyle elde edilmektedir. Bunun doğru bir şekilde
ifadesi özellikle bazı ülkelerin ithalat vergilerini net ağırlık üzerinden belirlediği
durumlarda önem taşımaktadır.
12) Ulaşım bedeli, toplam brüt ağırlık üzerinden belirlendiği durumlarda, listede
belirtilen toplam brüt ağırlık değeri referans alınmaktadır. Bu nedenle, toplam brüt
ağırlığın doğru bir şekilde belirtilmesi gerekmektedir. Listede belirtilmez yada
unutulursa ekstra maliyetler ve yanlış anlamalar doğabilir.
49
4. EKSPERTĐZ VEYA ANALĐZ RAPORU (CERTIFICATE OF QUALITY OR
ANALYSIS)
Bazı şartlarda gerek ihracatçı ülke gümrüğü, gerekse ithalatçı veya ülkesindeki
ilgili merciler tarafından ihracata konu olan malların özelliklerinin uzman bir kişi
veya heyet tarafından tespit edilmesi talep edilebilir. Bu tür bir işlem neticesinde
düzenlenen belgeye Ekspertiz veya Analiz Raporu adı verilir. Örneğin ülkemizden
yurtdışına eski halı-kilim ihracı esnasında, Ticaret Odası’nın ilgili meslek koluna
bağlı olarak çalışan eksperler malı kontrolden geçirerek bir rapor düzenlemektedirler.
Bu işlem pek çok ürünün ihracında da söz konusu olabilmektedir.
5. GÖZETĐM BELGESĐ (INSPECTION CERTIFICATE)
Đthalatçı firma, bazı durumlarda malın ihracatçıyla yaptığı satış sözleşme
şartlarına uygun olup olmadığının tespit edilmesini ihracatçıdan talep edebilir. Böyle
bir durum karşısında ithalatçı, uluslararası kabul görmüş bağımsız gözetim
şirketlerinden birisine malların denetlenmesini ve ihracatçıdan talep edebilir. Böyle
bir durum karşısında ihracatçı, uluslararası kabul görmüş bağımsız gözetim
şirketlerinden birisine malların denetlenmesini ve sipariş şartlarına uygun olup
olmadığını kontrol ettirir. Bu işler neticesinde de gözetim şirketi kendisine bir belge
düzenleyip verir. Bu belge, bir tür ekspertiz veya analiz raporu niteliğindedir.
6. SAĞLIK RAPORU (HEALTH CERTIFICATE)
Đhracata konu olan malları, şayet bitkisel ve hayvansal ürünler ise bu malların
ihraç ve ithal işlemlerinin gerçekleştirilmesi için sağlık kontrolünden geçirilmesi
gerekmektedir. Bu kontrol neticesinde ilgili mercii tarafından ihracatçıya verilen
belgeye Sağlık Raporu adı verilir.
7. DOLAŞIM BELGELERĐ (CERTIFICATE OF CIRCULATION)
Avrupa topluluğuna üye olan ülkelerden birisiyle gerçekleştirilecek ihracat veya
ithalat işlemi esnasında ihracatçı tarafından düzenlenen belgelerdir. (Dölek;1999,
SY.114,115)
► EURO. 1 DOLAŞIM SERTĐFĐKASI
Türkiye ile AKÇT (Avrupa Kömür Çelik Topluluğu) ülkeleri menşeli ürünlerin
anlaşma hükümlerinden yararlanabilmesini sağlamak üzere ihracatçı ülke gümrük
idareleri veya bu idarelerce yetkili kılınan kuruluşlara usulüne uygun olarak
düzenlenip gümrük idarelerince vize edilen menşe sertifikasıdır. Serbest ticaret
anlaşmaları kapsamında, taraf ülkeler menşeli ürünlerin tavizlerden yararlanmalarını
sağlayan bir belgedir. EFTA ülkeleri (Euro Free Trade Association / Avrupa Serbest
Ticaret Birliği) ile STA (Serbest Ticaret Anlaşması) yaptığımız ülkelerle ticarette
kullanılmaktadır.
Ülkemizde kullanılan EURO.1 Dolaşım Sertifikası, TOBB-Türkiye Ticaret,
Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları tarafından bastırılarak ihracatçıya
göre mahalli Ticaret Odalarına gönderilmektedir. Đhracatçılar sertifikaları bağlı
bulundukları odalardan almaktadırlar.
51
► A.TR DOLAŞIM BELGESĐ
Türkiye ile Avrupa Birliğinde serbest dolaşımda bulunan eşyanın Katma
Protokol’de öngörülen tercihli rejimden yararlanabilmesini sağlamak üzere ihracatçı
ülke yetkili kuruluşlarınca düzenlenip gümrük idarelerince vize edilen bir belgedir.
Dolaşım Belgeleri bastırıldıktan sonra Gümrük Müsteşarlığınca yetki verilen kuruluş
tarafından ihtiyaç sahiplerine dağıtılır. Đhracatçılar dolaşım belgelerini gümrük
idarelerinden veya bağlı bulundukları Ticaret Odaları, Sanayi Odaları veya Ticaret ve
Sanayi Odalarından alırlar.
Dolaşım sertifikasının doldurulmasında özellikle aşağıda belirtilen hususlara
dikkat edilmelidir:
● Konsinye ( Đhracatçı) ve Konsinyatörün (ithalatçının) adreslerinin doğruluğu
kontrol edilmelidir.
● Ülke orjininin doğru olarak gösterilip gösterilmediğinin kontrol edilmesi
gerekir.
● Nakliyeye ilişkin detaylar yazılmamışsa doğruluğu kontrol edilmelidir.
● Tarife numaralarının doğruluğu kontrol edilmelidir.
● Kolilere ilişkin açıklamalar doğru ve yeterli mi kontrol edilmelidir.
● Gönderilen malların ambalajları üzerinde adres ve numaraları kontrol
edilmelidir.
● Gümrük tarifeleri ve ithalatçı ülkenin kullandığı gümrük tarifeleri ve ölçü
birimine uygu olarak gerekli açıklamaların yapılıp yapılmadığı kontrol edilmelidir.
(Güllüler,1999, ĐGEME, SY.23-29)
52
8. AKREDĐTĐF MEKTUBU
Uluslararası ticarette sorunlarla karşılaşılmamasının anahtarı olan Akreditif
Mektubu (LIC) satıcıya sözleşmede belirtilen tarihte paranın sorunsuzca teslimi
fırsatını sağlar.
Akreditif şu bilgileri içerir:
1) Amir banka, normalde ithalatçının sürekli çalıştığı bankadır ve alıcının
talimatı ile akreditif mektubunu çıkarır.
2) Bankanın referansı, akreditif ile ilgili işlemlerde belirtilmelidir.
3) Akreditif mektubu, belgede belirtildiği şekilde süresi bitmeden önce
belirlenen yerde belirlenen belgelerle sunulmalıdır. Süresi geçtiği taktirde ödeme
yapılmayacaktır.
4) Akreditifin referansı, malların alıcısıdır. “amir”
5) Đhracatçının adı yazılır. “lehdar” yanlış yazıldığı taktirde ödeme yapılamaz.
6) Đhracatçının bankası yazılır. “muhabir banka”
7) Döviz cinsinden malların değeri yazılır. Diğer belgeler de yer alan değerden
farklı ise ödeme yapılmaz.
8) Akreditif ödeme koşuları belirtilir.
9) Đhracatçı izin verdiği taktirde sipariş edilen miktarın tamamı yerine parsiyel
gönderim yapılabilir.”Parsiyel taşımaya izin verilmez” ibaresi var ise belirtilen
miktarlardan daha az gönderim kabul edilmeyecektir.
10) Aktarmalı taşımaya izin verildiği taktirde belirtilir. Akreditif mektubunda
aktarmalı taşımaya izin verilmemişse, böyle bir durumda en iyimser durumda
gecikme ve ekstra maliyet söz konusu olacaktır.
11) Nakliyeci tarafından malların boşaltılacağı yer ve izin verilen en son tarih
belirtilir. Nakliyeye ilişkin akreditif mektubunda belirtilen
koşullar yerine
getirilmezse ödeme yapılmaz.
12) Malların nereden gönderileceği belirtilir.
13) Ödeme yapılmadan önce “muhabir bankaya” sunulacak belgeler belirtilir.
Belge tam ve doğru hazırlanmamış ise gecikme ve ekstra söz konusudur.
14) Belgelerin kaç gün içinde sunulmasına izin verildiği belirtilir. Belirlenen
sürede sunulmadığı taktirde akreditif geçersiz sayılacaktır.
56
Bu belgeyle ilgili olarak karşılaşılan temel sorunlar ve dikkat edilmesinde fayda
görülen hususlar şunlardır:
1. Sözleşme hazırlanırken, ihracatçı ithalatçıdan alınması gereken evrakları tam
olarak bulmalıdır. Akreditif mektubu için geçerlilik süresi gerçekçi biçimde
belirlenmelidir. Đhracatçıya koşullara uygun yeterli zaman verilmelidir.
2. Đhracatçı, şüpheye yer bırakmayacak şekilde kendi adresi ve ithalatçının
adresini tam olarak belirtmelidir. Đhracatçı “ihbarlı” akreditif açmış ise adreslerin
doğruluğundan emin olmalıdır.
3. Đhracatçı, akreditif miktarının (ithalatçı) ile kararlaştırılan miktarla aynı olup
olmadığını kontrol etmelidir.
4. Đhracatçı malların bir kerede gönderimi veya parsiyel gönderimi konusuna
açıklık getirmelidir. Parsiyel gönderimi kabul edilmiş ise, teslimle ilgili yaşanan
gecikmeler akreditifin geçerliliğini etkilemeyecektir. Aynı koşullarda bir kerede
malların gönderimi de sorun olmayacaktır.
5. Sözleşme yapılmadan önce malların nasıl taşınacağı belirlenmelidir.
Aktarmalı taşıma söz konusu olacak ise bunun akreditif mektubunda belirtilmesi
gerekir.
6. Yine, akreditif mektubunda malların gönderim yeri ve tarihi konusunda
anlaşmaya varılmalı ihracatçı tarafından belirtilen koşullara uyulmalıdır.
7. Đhracatçı, ithalatçıya gerekli olan belgeleri temin etmelidir. Aksi taktirde
malların nakliyesi sırasında ekstra maliyet ve gecikmelere yol açabilir. Đhracatçı,
akreditif mektubunda istenen belgeleri, sorulmaksızın hazırlamalıdır.
8. Akreditif “ihbarlı” ise, ihracatçı tüm koşuları yerine getirip getirmediğini
kontrol etmelidir. Đhracatçı, izin için evrakları tam zamanında sunma ve sonra
taleplerinin karşılanmasını doğru zamanda isteme konusunu kontrol etmelidir.
9. DÖVĐZ ALIM BELGESĐ (KAMBĐYO SENEDĐ) (THE BILL OF EXHANGE)
Döviz Belgesi, ihracatçı tarafından hazırlanan ve imzalanan, ithalatçının ödediği
veya gelecekte belli bir sürede ödemeyi taahhüt ettiği miktarı (ihraç ettiği malın
değeri kadar bedeli) ihracatçıya ödeyeceğini gösteren belgedir.
Kambiyo senedi, ihracatçının malların nakliyesi için ithalatçıdan ödeme
talebinde bulunabilmek için kullanılır.
Bundan dolayı, kambiyo senedi, uluslar arası ticarette akreditif mektubunun
ekinde kullanılır. Akreditif mektubu kambiyo senedinin kabul edilip ödenmesini
sağlar.
Döviz Alım Belgesi şu bilgileri içerir:
1) Ödenecek tutar rakamla belirtilmelidir. (yanlış yazılırsa, ödeme gecikir veya
yapılmaz)
2) Normal olarak yer ve tarih olarak, ihracatçının bulunduğu yer ve fatura tarihi
yazılmalıdır.
3) “Muhabir” banka olarak genelde ihracatçının bankası yazılır.
4) Ödenecek miktar, harfle yazılarak da belirtilir. Yanlış yazılırsa veya rakamla
belirtilen miktardan farklı ise ödeme yapılmaz.
5) Ödeme yapılacak mallar belirtilir.
6) Đhracatçı, döviz belgesini çekte olduğu gibi imzalar.
7) Đhracatçının resmi temsilcisi imzalamaz ise ödemede sorun çıkacaktır.
8) Normalde ithalatçının bankası “amir” bankadır.
58
Bu belgeyle ilgili olarak karşılaşılabilecek temel sorunlar ve dikkat edilmesinde
fayda görülen hususlar şunlardır:
1. Kambiyo senedi hazırlanırken diğer evraklarla özellikle akreditif mektubunda
yer alan bilgilerle uygunluğuna dikkat edilmelidir. Akreditif mektubu ve proforma
faturadaki detaylar ile kambiyo senedindekiler aynı olmalıdır.
2. Kambiyo senedi gönderilmeden önce, çek ile aynı şekilde imzalandığından
emin olunmalıdır.
3. Fatura bedelini rakam ve harfle yazarken doğru yazılmasına dikkat
edilmelidir.
4. “Muhbir” banka yazılmalıdır.
5. Faturadaki mallar yeterli olacak şekilde özetlenmelidir.
6. Firma ismi tam ve eksiksiz yazılmalıdır.
7. Akreditif mektubu ile birlikte kambiyo senedinin sunulacağı, ithalatçının
bankası “amir” bankanın adı yazılmalıdır.
8. Firmanın resmi temsilcisi tarafından imzalandığına emin olunmalıdır.
9. Nakliyeye ilişkin diğer belgelerle birlikte bir örnek kambiyo senedi de
saklanmalıdır.(Güllüler,ĐGEME,1999, SY.47,48)
Döviz Alım Belgelerinin kaybı halinde yapılacak işlemler:
Kaybolan DAB’yle herhangi bir hesabın kapatılmadığına ve bulunduğu taktirde
ibraz edileceğine dair ilgili kambiyo müdürlüğüne hitaben düzenlenecek bir
taahhütnamenin DAB’yi düzenleyen bankaya ibrazı kaydıyla ilgiliye bir belge sureti
verilmesi mümkündür.
Kayıp DAB suretinin düzenlenmesinden sonra aslının bulunması halinde, belge
aslı iptal edilmek üzere düzenleyen bankaya iade edilir. Đşlemler suret üzerinden
yapılır. (Şahin,2000, SY.356)
60
GÜMRÜK MEVZUATI UYGULAMALARI
VE
YENĐ DEĞĐŞĐKLĐKLER
61
GÜMRÜK BĐRLĐĞĐ VE TÜRKĐYE UYGULAMALARI
I. GĐRĐŞ
Soğuk savaş sonrasında dünya ticaretini serbestleştirme çalışmaları iki ayrı
yönde gelişmiştir. Bunlardan birincisi evrensel yada küresel yaklaşım, diğeri ise
bölgesel yaklaşımdır.
Küreselleşme, ülkeler arasında iktisadi, siyasi, sosyal ilişkilerin yaygınlaşması
ve gelişmesi, ideolojik ayrımlara dayalı kutuplaşmaların çözülmesi ilkesine dayanır.
Bölgesel yaklaşım ise bir grubu oluşturan ülkeler arasındaki ticaretin
serbestleştirilmesi amacına yöneliktir.
Türkiye ile AB arasında tesis edilmiş bulunan Gümrük Birliği ve buna bağlı
olarak yapılan Serbest Ticaret Anlaşmaları esas
itibariyle bölgesel entegrasyon
türlerindendir.
II. BÖLGESEL ENTEGRASYONLAR
Günümüzde bölgesel entegrasyon kavramı; belli coğrafyayı paylaşan ülkelerin
pazarlarını, ekonomilerini, üretim süreçlerini, hatta siyasi ve stratejik güçlerini
birleştirme yönünde harcadıkları çabaları tanımlamak için kullanılmaktadır.
1) Bölgesel Entegrasyonların Anlaşmaya Taraf Olan Ülkelere Etkileri Neler Olabilir?
Bölgesel anlaşmaya taraf olan ülkeler birbirleri ile yaptıkları ticaretin önündeki
engelleri azalttıkları ölçüde, iç fiyatları daha yüksek olan malları üye ülkelerden ithal
edecekleri daha ucuz mallarla ikame edebilirler. Böylece iç kaynakları ihracata
yönelik üretim için serbest kalabilir. Đhracat olanaklarının artması ile de ilk aşamada
bölge içi ticaretin, daha ileri bir zaman diliminde ise bölge dışı ticaretin artması
beklenir, Anlaşma öncesinde ülkelerarası entegrasyon ne kadar çok ise anlaşmanın
ticaret yaratma etkisinin o kadar büyük olması beklenir.
Uzun dönemde, Pazarların genişlemesi ve derinlik kazanmasıyla üye ülkelerin
rekabet gücü artabilecektir. Ekonomik entegrasyon sonucu bir endüstri dalında veya
firma bazında ortaya çıkan yapısal değişikliklerle birlikte ölçek ekonomileri
belirecektir. Pazarın genişlemesiyle birlikte teknolojik gelişme hızlanacak, ileri üretim
tekniklerine ulaşılacak ve diğer ülkelere kıyasla bir üretim üstünlüğü sağlanacaktır.
Ekonomik entegrasyon sonucunda blok dışı ülkelerden ithalat azalırken blok içi
ticaret artmaktadır. Ticaretin yön değişmesi ile beraber blok dışındaki ülkelerden bir
sermaye akışı gerçekleşir. Geniş bir Pazar, bölge içinde yeni yatırım olanakları
yaratmaktadır. Sonuç olarak blok dışı ülkeler ihracatlarındaki düşüşü telafi etmek
üzere birlik içinde kendi üretimlerini gerçekleştirmek isteyecekler ve doğrudan
yatırıma yönelebileceklerdir.
Diğer taraftan, entegrasyon sonucunda anlaşmaya taraf olan ülkeler arasındaki
sermaye akışı da hızlanır. Entegrasyon öncesinde blok dışı ülkelere yönelen sermaye,
entegrasyon sonrasında blok içindeki yönelir.
2) Bölgesel Entegrasyon Türleri nelerdir?
Bölgesel ekonomik entegrasyonları; bunu oluşturan ülkelerin amaçlarına ve
edilen entegrasyonun derecesine göre beş başlık altında ele almak mümkündür.
62
a) Tercihli Ticaret Anlaşmaları
En dar kapsamlı entegrasyon türüdür. Burada anlaşmaya taraf olan ülkeler tek
yanlı veya karşılık olarak belirli mallar üzerinde gümrük tarifelerini indirirler.
b) Serbest Ticaret Bölgesi
Bu tür entegrasyonlarda üye ülkeler aralarındaki ticarette gümrük tarifelerini ve
miktar kısıtlamalarını kaldırmakta, fakat birlik dışında kalanlara kendi özel tarifelerini
uygulamaktadırlar. Yani birlik üyesi bir ülke menşeli eşyanın ithalatında vergi
ödenmez fakat üçüncü ülke menşeli eşyanın ithalatında vergi ödenir. Türkiye’nin
EFTA, Đsrail, Romanya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Estonya,
Litvanya, Slovenya, Bulgaristan, Letonya, Makedonya ve Polonya ile imzaladığı
serbest ticaret anlaşmaları bu tür entegrasyonun örneklerindendir.
c) Gümrük Birlikleri
Burada serbest ticaret bölgelerinden daha ileri bir birleşme söz konusudur. Hem
üyelerin kendi aralarındaki ticarette gümrük tarifeleri ve kotaları kaldırılmakta, hem
de birlik dışında kalan ülkelere karşı ortak bir tarife uygulanmaktadır.
Başka bir ifadeyle, Serbest Ticaret Bölgelerinde “menşe” esas alınmakta iken
Gümrük Birliğinde “Serbest dolaşım” ilkesi esas alınmaktadır.
d) Ortak Pazar
Gümrük Birliğinden daha ileri bir iktisadi birleşme hareketidir.Çünkü gümrük
birliğinde olduğu gibi üyeler arasındaki ticaret serbestleştirilmekte ve dışa karşı ortak
bir tarife uygulanmakta, fakat aynı zamanda emek ve sermaye gibi üretim
faktörlerinin bölge içinde serbest dolaşımı sağlanmaktadır.
e) Đktisadi Birlik
Ekonomik entegrasyon hareketlerinin en ileri şeklidir. Đktisadi Birlikler ortak
pazarın ötesinde ekonomik ve mali politikaların koordinasyonunu gerektirir. Yani
iktisadi birliklerde üye ülkelerin makro ekonomik politikaları tespit yetkisi bir ölçüde
birliğe devredilir. Böyle bir aşamaya geçilebilmesi için tek bir para ve bankacılık
sistemi, ortak mali politikalar ve tüm birlik için ortak ekonomik politikaları
belirleyecek ve uygulayacak uluslar üstü bir organ oluşturulması gerekir.
2) Türkiye’nin Üyesi Bulunduğu Diğer Bölgesel Entegrasyonlar
AB ile tesis edilen gümrük birliği ve buna bağlı olarak imzalanan Serbest
Ticaret Anlaşmaları dışında, ülkemizin taraf olduğu üç entegrasyon daha
bulunmaktadır.
a) EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Alanı)
Avrupa Serbest Ticaret Alanı 1960 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğunun
kuruluşunu takiben Stockholm konvansiyonu olarak da adlandırılan antlaşma ile
kurulmuştur.
Bugün EFTA üyesi olan ülkeler Đsviçre, Norveç, Đzlanda, ve Lihteştayn’dır.
Türkiye ile EFTA ülkeleri arasında imzalanan “Serbest Ticaret ve Đşbirliği
Anlaşması” 1 Nisan 1992 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
63
b) ECO (Ekonomik Đşbirliği Teşkilatı)
Teşkilatın temel amaçları; karşılıklı ticareti artırmak, bölgede sürdürülebilir
gelişme için koşullar yaratmak, dostluk ve kültür ilişkilerini geliştirmek şeklinde
belirlenmiştir.
Türkiye, Đran, Pakistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan,
Türkmenistan, Afganistan, Özbekistan olmak üzere 10 üye ülkesi bulunmaktadır.
c) KEĐ (Karadeniz Ekonomik Đşbirliği)
Karadeniz Ekonomik Đşbirliği (KEĐ) öncülüğünü Türkiye’nin yaptığı bir işbirliği
girişimidir. Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova,
Romanya, Rusya Federasyonu, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan olmak üzere 11
kurucu üyesi bulunmaktadır.
Avrupa Birliği ile karşılaştırıldığında KEĐ; 20 milyon kilometrekare bir alanda
325 milyon nüfusuyla satınalma gücü düşük ancak gelişme potansiyeli yüksek bir
pazara sahiptir.
KEĐ ekonomik bütünleşme, öncelikli bir organizasyon değildir. Ancak,
gelişmeler o noktaya götürdüğü taktirde ekonomik bütünleşmeye açık bir yaklaşıma
sahiptir.
III. 4458 SAYILI GÜMRÜK KANUNU VE UYGULAMASI
Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki gümrük birliği 1/95 sayılı Ortaklık
Konseyi Kararı ile tesis edilmiştir.
Bu kararın 26-28’inci maddeleri, Topluluk Gümrük Kodunu oluşturan Konsey
Yönetmeliği ile onun uygulama hükümlerini belirleyen Komisyon Yönetmeliğinin;
- Eşyanın menşei,
- Eşyanın kıymeti,
- Eşyanın Gümrük Birliği bölgesine girişi,
- Beyanlar,
- Serbest dolaşım,
- Ekonomik etkili gümrük rejimleri,
- Gümrük Borcu,
- Đtiraz Hakkı,
konularına ilişkin hükümlerini Türkiye’nin kabul etmesini öngörmüştür.
Bu çerçevede ilk olarak 26.07.1995 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 564
sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile bazı değişiklikler yapılmış ve bazı yenilikler
getirilmiştir. Ancak Anayasamızın, mali ve cezai hükümler içeren düzenlemelerin
ancak Kanunla yapılabileceği hükmü karşısında, 564 sayılı KHK ile, yapılması
gereken değişikliklerin tamamı yapılmamıştır. Nihayet 05 Şubat 2000 tarihinde
yürürlüğe giren 4458 sayılı kanun ile gereken bütün değişiklikler yapılmış ve bazı
yenilikler getirilmiştir.
Aşağıda bunlardan önemli görülenleri ele alınmıştır.
1-Karar:
Đş dünyamızın, bir konuda karar verirken önünü net olarak görebilmesi çok
önemlidir. Karar alma noktalarında bulunan Kamu görevlilerinin değişmesi halinde
uygulamalar değişmemelidir. Bu noktadaki tereddütleri ortadan kaldırmak üzere yeni
Gümrük Kanunu ile “Karar” müessesesi getirilmiştir.
64
Buna göre, gümrük idarelerinin gümrük mevzuatının uygulanmasına ilişkin
karar vermesini talep eden kişinin, gerekli bilgi ve belgelerle yazılı olarak başvurması
gerekir.
Gümrük Đdareleri talebi kendilerine ulaştığı tarihten itibaren 30 gün içinde karar
alırlar. Ancak bu süre içinde karar alınması mümkün değilse, idare; süre aşımını haklı
kılan gerekçeleri belirtilerek, kararın alınması için ihtiyaç duyulan süreyi başvuru
sahibine bildirir.
Verilen kararlar başvuru sahibine yazılı olarak tebliğ edilir.
Ancak;
a) Kararın yanlış veya eksik bilgilere dayanılarak verilmesi,
b) Bu yanlışlık veya eksikliğin başvuru sahibi tarafından bilinmesi ve
bilinmesinin gerekmesi,
c) Doğru ve tam bilgi verilmiş olsa idi söz konusu kararın verilmesinin mümkün
olmadığının saptanması,
hallerinin bir arada gerçekleşmiş olması durumunda, gümrük idaresinin ilgilinin
lehine olan kararları iptal edilir. Bu iptal kararı verildiği tarihten itibaren hüküm ifade
eder.
Ayrıca; ilgilinin lehine olan karar; kararda öngörülen bir ya da birden fazla
koşulun gerçekleşmemiş veya gerçekleşemez olması veyahut kararda öngörülen bir
yükümlülüğü ilgilinin uymaması durumunda değiştirilebilir veya iptal edilebilir. Bu
değiştirme veya iptal kararı ise ilgiliye tebliğ tarihinden itibaren hüküm ifade eder.
Gümrük idarelerinin gümrük mevzuatının uygulanmasına ilişkin kararlarına
karşı, bu kararın muhatabına tebliğ tarihinden itibaren;
a) Đlk kararı alan idarenin gümrük müdürlüğü olması durumunda, yedi gün
içinde, bu müdürlüğün bağlı bulunduğu gümrükler başmüdürlüğüne,
b) Đlk kararı alan idarenin gümrükler başmüdürlüğü olması durumunda, onbeş
gün içinde Gümrük Müsteşarlığına,
itiraz edilebilir.
Gümrükler Başmüdürlükleri ile Gümrük Müsteşarlığının itiraz üzerine vermiş
olduğu kararlara karşı Đdare Yargı Mercilerine başvurulabilir.
2- Bağlayıcı Tarife Bilgisi (BTB) ve Bağlayıcı Menşe Bilgisi (BMB)
Tarife ve Menşe konuları gümrük ve dış ticaret uygulamaları bakımından bugün
için çok önemlidir. Önümüzdeki yıllarda bu önem giderek artacaktır. Hatta 2005
yılından sonra dünyada gümrük ve dış ticaret uygulamalarının en önemli unsuru
haline gelecektir.
Ancak, tarife tespiti ve menşe tespiti özel ihtisas gerektiren konulardır. Bu
konularda Gümrük Müsteşarlığından bilgi alınması imkan dahiline girmiştir.
Kişilerin yazılı talebi üzerine Gümrük Müsteşarlığı (Gümrükler genel
Müdürlüğü) tarafından bağlayıcı tarife bilgisi (BTB) verilir. Başvurunun, BTB
verilmesi için gerekli bilgi ve belgelerin tamamını içermesi zorunludur.
BTB’nin başvuru sahibine mümkün olan en kısa sürede bildirilmesi esastır.
Ancak 30 gün içinde bildirimde bulunulmasının mümkün olmadığı durumlarda
ihtiyaç duyulan ek süre başvurusu sahibine bildirilir.
BTB, gümrük idarelerini hak sahibine karşı sadece eşyanın tarife pozisyonu
konusunda ve yalnızca bilginin verildiği tarihten sonra tamamlanacak gümrük
işlemlerine konu eşya için bağlar. Bağlayıcı Tarife Bilgisi verildiği tarihten itibaren 6
yıl geçerlidir.
65
Talep edenin verdiği yanlış veya eksik bilgiye dayanan BTB iptal edilir. Đptal
kararı verildiği tarihten itibaren hüküm ifade eder.
Ayrıca, BTB;
a) Türk Gümrük Örgütünün uymakla yükümlü bulunduğumuz nomanklatür,
izahname, ‘tarife pozisyonlarına ilişkin kararlarındaki bir değişikliğe uymaması,
b) BTB’nin iptal edildiğinin veya değiştirildiğinin bilgi verilen kişiye tebliğ
edilmesi,
durumlarında geçerliliğini yitirir.
Yukarıdaki nedenlerle geçerliliğini yitiren BTB’nin hak sahibi söz konusu
bilgiye dayanarak ve bu bilginin geçerliliğini yitirmesinden önce ilgili eşyanın alım ve
satımı üstünde bağlayıcı sözleşmeler yaptığını kanıtladığı taktirde, geçerliliğini yitiren
tarife bilgisini, geçerliliğini sona erdiği tarihten itibaren 6 aylık süre için kullanabilir.
Gümrük işlemleri sırasında söz konusu ürünler için bir ithalat, ihracat ya da ön izin
belgesinin gümrüğe verilmesi halinde, bu belgenin geçerlilik süresi esas alnır.
Kişilerin yazılı talebi üzerine Müsteşarlık (Gümrük Genel Müdürlüğü)
tarafından Bağlayıcı Menşe Bilgisi (BMB) verilir.
BMB başvurularının sadece bir kalem eşya için yapılması gerekir. Bir kalem
eşya deyiminden; Türk Gümrük Tarife Cetvelinde aynı tarife pozisyonu alt açılımında
bulunan ve aynı yasal yada tercihli vergi oranına tabi eşya anlaşılır.
BMB’nin de başvuru sahibine mümkün olan en kısa sürede bildirilmesi esastır.
Ancak 30 gün içinde bildiriminde bulunulmasının mümkün olmadığı durumlarda
ihtiyaç duyulan ek süre başvuru sahibine bildirilir. BMB verildiği tarihten itibaren 3
yıl geçerlidir.
BMB’nin iptal edilmesi veya geçerliliğini kaybetmesi mümkündür. Burada
BTB’nin iptaline veya geçerliliğini kaybetmesine ilişkin hükümler geçerlidir.
Yukarıda özetlenen düzenlemeler sonucunda kişiler, bir ticari ilişkiye girmeden
önce veya bir yatırım kararını alırken tarife ve menşe gibi özel ihtisas gerektiren
konularda Gümrük Müsteşarlığından BTB için 6 yıl, BMB için 3 yıl süreyle
değişmeyecek net bilgileri alacaklar ve bu bilgiler ışığında kararlarını verecekledir.
Öte yandan, mükellef ile idare arasında gereksiz ihtilafların çıkması da önlenmiş
olacaktır.
3) Eşyanın Tercihli ve Tercihsiz Menşei
4458 sayılı Kanunda tercihli menşe ve tercihsiz menşe konularında da yer
verilmiştir.
Tercihli Menşe Kuralları; En Çok Kayrılan Ülke kuralı uyarınca Dünya Ticaret
Örgütü üyesi ülkelere tavizli vergi uygulanabilmesi için esas alınan menşe
kurallarıdır. Bu kurallar Kanunda Eşyanın Tercihli Olmayan Menşei başlığı altında
düzenlenmiştir.
Buna göre tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya o ülke menşeli
sayılır. Tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya ifadesinden;
a) O ülkede çıkartılan madencilik ürünleri,
b) O ülkede toplanan bitkisel ürünler,
c) O ülkede doğan ve yetiştirilen canlı hayvanlar,
d) O ülkede yetiştirilen canlı hayvanlardan elde edilen ürünler,
e) O ülkede tutulan ve avlanan balıkçılık ve avcılık ürünleri,
66
f) O ülkede kayıtlı veya tescilli olup, o ülkenin bandırasını taşıyan araçlar
tarafından söz konusu ülkenin kara suları dışındaki denizlerden çıkartılan av ürünleri
ve diğer deniz ürünleri,
g) Söz konusu ülkede kayıtlı ya da tescilli olan ve ülkenin bandırasını taşıyan,
fabrika gemilerde (f) bendinde öngörülen ürünlerden elde edilen eşya,
h) O ülkenin kara suları dışındaki denizlerin dibinde ya da deniz dibindeki
toprağın altından münhasır işletme hakkına sahip olarak o ülke tarafından çıkartılan
ürünler,
ı) Sadece hammadde elde etmek için o ülkede toplanan, imalat işletmelerinden
veya kullanım kalıntılarından elde edilen atık ve artıklar,
j) Yukarıdaki bentlerde sayılan eşyadan üretimin herhangi bir aşamasında elde
edilen eşya ile bunların türevlerinden elde edilen eşya,
anlaşılır.
Üretimi birden fazla ülkeden gerçekleştirilen eşyanın bir ülke menşeli
sayılabilmesi için, o ülkede yeni bir ürün imal edilmesi veya imalatın önemli
aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin o
ülkede yapılması gerekir.
Đndirimli tarifeden yararlanmak istenilmesi halinde, eşyanın anlaşmaya taraf
ülke menşeli olduğunu gösteren menşe şahadetnamesinin ibrazı şarttır.
Dünya Ticaret Örgütüne taraf ülkeler arasındaki ticarette genel kural, akit
tarafların birbirlerine karşı “en çok kayrılan ülke” kuralı çerçevesinde aynı ve düşük
olan gümrük vergilerini uygulamasıdır. Ancak bu kurala GATT’ın XXIV üncü
maddesi ile; bir sapma getirilmiş ve aralarında Gümrük Birlikleri veya Serbest Ticaret
Anlaşmaları imzalayan ülkelerin birbirlerine karşı diğer akit taraflara nazaran daha
düşük gümrük vergileri uygulayabilmesine imkan tanınmıştır.
Bu çerçevede düzenlenen gümrük Kanunu’nun 22 inci maddesine göre, tercihli
tarife uygulamalarından yararlandırılmak istenen eşyanın menşe kuralları;
a) Türkiye’nin bazı ülkeler veya ülke grupları ile yaptığı tercihli bir tarife
uygulaması gerektiren anlaşmalar kapsamı eşya için bu anlaşmalar ile,
b) Türkiye tarafından tek taraflı olarak bazı ülkeler, ülke grupları veya toprak
parçaları için tanınan tercihli tarife uygulamalarından yararlanan eşya için Bakanlar
Kurulu Kararı çerçevesinde,
Belirlenir.
4) Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları
Fikri ve sınai mülkiyet haklarının dahilinde korunması ile ilgili düzenlemeler
1995 yılında yapılmıştır. Kanunda, fikri ve sınai mülkiyet haklarının gümrük işlemleri
sırasında korunması ile ilgili hükümler yer almaktadır.
Buna göre; fikri ve sınai mülkiyet hakkı sahibinin yetkilerine tecavüz eder
mahiyetteki eşyanın gümrük işlemleri, hak sahibinin veya temsilcisinin talebi üzerine
veya söz konusu eşyanın sahte markalar yada telif hakkına tabi taklit mal tarifine
uyduğuna ilişkin açık deliller olması halinde re’sen gümrük idareleri tarafından
durdurma kararı, ithalatçıya veya hak sahibine veya temsilcisine bildirilir.
Gümrük idarelerince alınan durdurma kararının hak sahibine tebliğinden itibaren
on gün içinde esas hakkında yetkili mahkemeye dava açılmaz veya mahkemede tedbir
niteliğinde karar alınmaz ise eşya hakkında beyan sahibinin talepte bulunduğu
gümrük rejimi hükümlerine göre işlem yapılır.
67
5) Geçici Depolama Yerleri
Mülga 1615 sayılı Gümrük Kanununda yer alan Sundurma ile ilgili hükümler “
Eşyanın Geçici depolanması” adı altında yeniden ve daha geniş olarak düzenlenmiştir.
Eşya geçici depolama yerlerinde; deniz yoluyla gelmiş ise 45 gün, diğer bir yola
gelmiş ise 20 gün kalabilir. Başka bir ifadeyle, Türkiye Gümrük Bölgesine getirilip
gümrüğe sunulan eşyanın gümrük işlemlerinin; deniz yoluyla gelen eşyada özet
beyanın verildiği tarihten itibaren 45 gün, diğer bir yolla getirilen eşyada yine özet
beyanın verildiği tarihten itibaren 20 gün içinde tamamlanması gerekir.
Beyan sahibinin iradesi dışındaki nedenlerle işlemlerin yukarıda belirtilen
süreler içinde tamamlanması mümkün değilse; 45 ve 20 günlük sürelerin bitiminden
önce başvurulması şartıyla Müsteşarlıkça ek süre verilebilir. Eşyanın sahipleri veya
onların yerine harekete yetkili olanlar beyanlarını doğru yapabilmek üzere geçici
depolama yerine gelmiş eşyayı tartabilirler, muayene edebilirler veya ekspertiz
incelenmesi yaptırabilirler.
Keza geçici depolama yerlerinde, gümrük idaresinin izni ve denetlenmesi
altında; kapların tamiri veya sağlamlaştırılması, kapların yenilenmesi, eşyanın
havalandırılması, kalburlanması, büyük kaplardan küçük kaplara boşaltılması ve
kapların birleştirilmesi, karıştırılması, yeni çeşitler yapılması, kaplardan örnek
çıkarılması gibi sınai nitelik taşımayan ve diğer eşyaya zarar vermeyecek şekilde
elleçleme işlemleri yapılabilir.
6) Basitleştirilmiş Usuller
Kanun, dünya ticaretinin günümüzde ulaştığı hız ve zamanın maliyeti
gözönünde bulundurularak bazı yeni hükümlere yer verilmiştir.
Bunlardan birincisi basitleştirilmiş usulde beyanda bulunulmasıdır. Đzin almış
olan firmalar beyannameye eklenmesi gereken bazı bilgileri eklemesinden veya
beyannamede bulunması gereken bazı bilgiler bulunmadan gümrük işlemlerini
yapabileceklerdir.
Đkincisi, eşyanın tesliminden sonra beyanın kontrolüdür. Bu uygulamadan
yararlanan firmaların beyanlarına göre işlemler yapılacak, beyanın kontrolü daha
sonra, yani eşyanın tesliminden sonra firmanın ticari belge defter v.s. nin kontrolü
suretiyle yapılacaktır.
7) Eşyanın Özel Amaca Yönelik Kullanımı
Eşyanın özel amaca yönelik kullanımı nedeniyle indirimli veya sıfır vergi
oranından yararlandırılması konusu Türk Hukuk sistemine ilk kez girecek bir
vergilendirme türüdür.
Buna göre; örneğin ithal edilen kağıt, kitap üretiminde kullanılacaksa indirimli
veya sıfır vergi indiriminden yararlanacak, ambalaj maddesi üretiminde
kullanılacaksa yararlanamayacaktır.
Sonuç olarak, indirimli vergi veya sıfır vergi ithal eşyasına göre değil, bunun
kullanılacağı yere göre belirlenecektir. Böylece ekonominin ihtiyaçlarının daha seçici
değerlendirilmesi imkan dahiline girmiş olacaktır.
68
8) Gümrük Antrepo Rejimi
Getirilen düzenleme ile antrepo tekeli kaldırılmıştır. Böylece ekonomik
bakımdan ihtiyaç olduğu taktirde, dileyen herkesin gerekli şartları yerine getirmek
kaydıyla antrepo açıp işletmesi imkan dahiline girmiştir. Öte yandan, eşyanın
antrepoda kalabileceği süre ilgili sınırlama kaldırılmıştır.
9) Dahilde Đşleme Rejimi
Dahilde işleme rejimi Türkiye ile Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği tesis
edilmesine ilişkin 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararına göre benimsemeyi kabul
ettiği ekonomik etkili gümrük rejimlerinden birisidir.
Türkiye bu rejimi 01.01.1996 tarihinden bu yana Bakanlar Kurulu Kararı ile
uygulamaktadır. Rejimin yasal dayanağı bu kanun ile gelmektedir. Ayrıca, bazı
kolaylıklarda yasa metninde yer almıştır. Rejimin uygulanması Dahilde Đşleme Rejim
Kararı ve buna ilişkin tebliğlerle yapılmaktadır.
Đhracatçılarımıza, ihraç mamullerinde kullanılmak kaydıyla dünya piyasa
fiyatlarından hammadde temin etmek amacıyla yürürlüğe konulan bu Rejim
kapsamında;
1) Đthalatta şartlı muafiyet,
2) Đthalat esnasında alınan vergilerin geri ödenmesi,
3) Eşdeğer eşya kullanımı,
sistemleri uygulanmaktadır.
Đthalatta şartlı muafiyet; Türkiye gümrük bölgesinde yerleşik firmalar
tarafından, dahilde işleme izin belgesi kapsamında ihracı taahhüt edilen işlem görmüş
ürünlerin üretimi için gerekli olan hammadde, yardımcı madde, yarı mamul ve
ambalaj malzemelerinin bedelli veya bedelsiz olarak ticaret politikası önemlerine tabi
olmaksızın ithal esnasında alınması gereken her türlü vergi tutarı kadar teminat
yatırılmak kaydıyla (teminatsız ithal hakkı uygulanması saklı olmak üzere)
gümrüksüz olarak ithal edilebilmesidir.
Đthalat esnasında alınan vergilerin geri ödenmesi; Dahilde Đşleme Rejiminde
belirtilen istisnalar hariç olmak üzere, ithali esnasında her türlü vergi ödenerek serbest
dolaşıma girmiş bir eşyanın işlem görmüş ürünler şeklinde dahilde işleme izin belgesi
kapsamında üçüncü ülkelere ihraç edilmesinden sonra, ithalat esnasında ödenen
vergilerin geri alınmasını ifade eder. Ancak, bu sistemden yararlanabilmek için,
eşyanın geri ödeme sistemi kapsamında olduğu hususunun gümrük beyannamesinde
belirtilmiş olması gerekmektedir.
Eşdeğer eşya kullanımı; işlenmiş ürünlerin üretimi için ithal eşyasının yerine
eşdeğer eşya kullanılabilir. Bu durumda, işlenmiş ürünlerin üçüncü ülkelere
ihracından sonra Dış Ticaret Müsteşarlığı’ndan alınacak dahilde işleme izin belgesine
istinaden bu ürünlerin üretiminde kullanılan hammadde, yardımcı madde, yarı mamul,
mamul ve ambalaj malzemelerinin, her türlü vergiden (KDV hariç) muaf olarak ve
teminat alınmaksızın ithal edilebilmesidir. Bu haktan yararlanabilmek için, fiili ihraç
tarihinden itibaren en geç 6 ay içerisinde Tebliğ eki bilgi ve belgelerle birlikte Dış
Ticaret Müsteşarlığı’na müracaat edilmesi gerekmektedir.
Dahilde işleme izin belgesi alınması, dahilde işleme rejiminden yararlanmak
isteyen firmalar, Dış Ticaret Müsteşarlığı’ndan dahilde işleme izin belgesi almak
zorundadırlar.
69
Dahilde işleme izin belgesi alınabilmesi için firmaların; dilekçe, dahilde işleme
proje formu, imza sirküleri, ihracat taahhütnamesi, son yıla ait bilanço ve kar-zarar
cetveli, ticaret sicil gazetesi ve ilgili diğer belgelerle birlikte Dış Ticaret Müsteşarlığı
Đhracat Genel Müdürlüğü’ne müracaat etmeleri gerekmektedir.
Firmalar tarafından yapılan sözkonusu müracaat ve eki projenin, ithal eşyasının
işlem görmüş ürünlerin üretiminde kullanıldığının mümkün olup olmayacağı,
Türkiye’de yerleşik üreticilerin ekonomik çıkarlarına madde politikası açısından cidi
bir zarar verip vermeyeceği hususları ve Tebliğ’de belirtilen diğer kriterler baz
alınarak değerlendirilmesi neticesinde, dahilde işleme izin belgesi düzenlenmekte
veya talep reddedilmektedir.
Dahilde işleme izin belgelerinin kullanılması, dahilde işleme izin belgesi alan
firmalar, belgede ithali öngörülen maddeleri her türlü vergi, resim ve harçtan muaf
olarak belgede kayıtlı süre zarfında işlenmek ve ihraç edilmek üzere ithal ederek
ihracatını gerçekleştirmek durumundadırlar. Belge kapsamında yapılan ithalat, her
türlü vergiden muaf olmakla birlikte, (teminatsız ithal hakkı uygulaması saklı olmak
üzere) ithalat esnasında doğan vergiler tutarı kadar teminatı geriye almak için dahilde
işleme izin belgesi aslı, gümrük beyannamesi aslı, ihracat listesi, ithalat kapatma
formu, kapasite raporu ve diğer ilgili belgelerle birlikte, belge süresinin bitimini
müteakip en geç 3 ay içerisinde ilgili ihracatçı birlikleri genel sekreterliklerine
müracaat ederler.
Dahilde işleme rejiminde belirtilen esaslar;
1-Ülkemizde yerleşik imalatçı ve/veya ihracatçı firma olması gerekmektedir.
2-Yapılacak ithalatın üreticilerin ekonomik çıkarlarına madde politikası
açısından ciddi bir zarar vermemesi gerekmektedir.
3-Đthal edilecek maddelerin ihraç edilecek mamullerin üretiminde
kullanıldığının tespitinin mümkün olması gerekmektedir.
4-Dahilde işleme rejiminden yararlanacak Dış Ticaret Müsteşarlığı’nda (Đhracat
Genel Müdürlüğü) Dahilde Đşleme Đzin Belgesi (D.Đ.Đ.B) alması gerekmektedir.
5-D.Đ.Đ.B. süresi azami 12 ay olup, orijinal sürenin ¼’ü oranında ek süre
verilebilir.
6-D.Đ.Đ.B. alan firmaların ithalat esnasında ithal ettikleri maddelerin gümrük
vergisi ve katma değer vergisi toplamı kadar gümrük idaresine teminat vermeleri
gerekmektedir.
7-Dış Ticaret Sermaye Şirketleri, Sektörel Dış Ticaret Şirketleri ve son 1 yıl
içerisinde en az 500.000 ABD Doları ihracat gerçekleştiren imalatçı-ihracatçı
firmaların gerçekleştirdikleri ihracat kadar, D.Đ.Đ.B. kapsamında yapacakları
ithalatlarına, teminat yerine geçmek üzere, bu ithalattan doğan gümrük vergilerinin
%1’i tutarının Eximbank’ın Merkez Bankası nezdindeki teminat sigortası hesabına
yatırılması durumunda (KDV hariç), ilgili gümrüklerce müsaade edilir.
8-D.Đ.Đ.B. kapsamında mal ithal eden firmaların ithal ettikleri malları işlenmiş
olarak belge süresi içerisinde ihraç etmeleri gerekir.
9-D.Đ.Đ.B. kapsamında firmanın 3. ülkeden mal ithal ederek işledikten sonra AB
üyesi ülkelere ihracat yapması halinde, ihracat esnasında gümrüğe telafi edici vergi
ödenmesi gerekir.
10-D.Đ.Đ.B kapsamında ithalat ve ihracat yapan firmalar, belge süresini müteakip
3 ay içerisinde taahhüt kapatma için ilgili ihracatçı birliklerine müracaat etmek
zorundadır.
11-Đhracatçı birlikleri, D.Đ.Đ.B. kapsamında edilen malzemelerin ihraç edilen
mamullerde kullanıp kullanılmadığı tespit ederek taahhüt kapatma işlemini
sonuçlandırırlar.
70
12-Taahhüt kapatma işleminde ihracat bedeli dövizin geldiğini gösteren DAB
aranmamaktadır. Bu durum Kambiyo Mevzuatı çerçevesinde takip edilmektedir.
13-Đhracatçı birliklerince taahhüt hesabı kapatılan D.Đ.Đ.B. kapsamında yapılan
ithalatla ilgili olarak alınan teminatlar firmalar tarafından geri alınmakta ve böylece
ihraç mallarında kullanılan ithal girdileri için gümrük vergisi ve katma değer vergisi
ödenmemiş olmaktadır.
Đhracat sayılan satış ve teslimler çerçevesinde firmalar; vergi, resim ve harç
istisnasından yararlandırılır ve ithalatta gümrük muafiyetinde yararlandırılır.
Söz konusu Tebliğ’de belirtilen ihracat sayılan satış ve teslimler çerçevesinde
gümrük muafiyetli ithalattan yararlanmak isteyen firmaların Dış Ticaret
Müsteşarlığı’na müracaat ederek belge almaları zorunludur. Bu şekilde düzenlenen
belgelerle iç piyasada satışı ihracat sayılan makine, techizat ve ara malının üretimi
için gerekli hammadde, yardımcı madde ve ambalaj malzemelerinin gümrük
vergilerinden muaf olarak (KDV hariç) ithali mümkündür. Zikredilen belgelerin belge
süresinin bitimini müteakip 3 ay içerisinde Đhracat Birlikleri Genel Sekreterliği’ne
müracaat ederek kapatılmaları gerekmektedir.
Đhracat sayılan satış ve teslimlerin bazılarını;
- Savunma sanayi projelerini üstlenmiş firmaların satışları,
- Uluslararası ihalelere çıkarılan yatırım projelerini kazanan firmaların satışları,
- Ambalaj malzemesi satış ve teslimleri,
- Kamu kurum ve kuruluşlarınca uluslararası ihaleye açılan yatırım malı ve sınai
mamullerin teslimi,
- Yatırım teşvik belgesi kapsamındaki malların üretimleri,
şeklinde sıralayabiliriz.
10) Geçici Đthalat Rejimi
1615 sayılı Gümrük Kanununda düzenlenmiş bulunan Geçici Muafiyet
Rejimi’nin günümüz şartlarına göre yeniden düzenlenmiş halidir denilebilir.
Mevcut yasaya göre, yurda geçici olarak gelen eşyanın yurtta kalması süresi ne
olursa olsun vergi ödenmesi sözkonusu değildir.
Kanuna göre tam muafiyet ve kısmi muafiyet olmak üzere iki tür uygulama
yapılacaktır. Bakanlar Kurulu Kararıyla tespit edilecek eşyaya tam muafiyet
uygulanacaktır. Yani yurtta kaldığı sürece vergi alınmayacaktır. Ancak bunun dışında
kalan eşyadan yurtta kaldığı her ay için vergileri toplamının %3’ü tahsil edilecektir.
Bu böylece ülke sanayii, ekonomisi ve sair alanlardaki önemli ihtiyaçları
karşılamak üzere geçici olarak getirilecek eşya tam muafiyetten yararlanacaktır.
Ancak daha az önemli olan veya dahildeki üreticileri korunmak istenen eşya kısmi
muafiyetten yararlandırılacak, yani yurtta kaldığı sürece her ay vergileri toplamının
%3’ü tahsil edilecektir.
Bu rejimin Dahilde Đşleme Rejiminden farkı; geçici olarak gelen eşyanın asli
nitelikleri değişmeden çıkarılmasının gerekmesidir.
71
11) Gümrük Kontrolü Altında Đşleme Rejimi
Gümrük Kanunun getirdiği yeniliklerden birisi de Gümrük Kontrolü Altında
Đşleme Rejimidir.
Rejimin işleyişini bir örnekle açıklamak gerekirse;
Đmalinde üç ithal girdi kullanılan mamülü üreten bir firma düşünelim. Bu firma
dilerse ve tabii izin almak kaydıyla, örneğimizdeki üç ithal girdinin ithalat vergilerini
ödemeden bunları ithal edecektir. Ancak mamulü iç piyasada satışa sunarken, bu
mamulün Gümrük Tarife Đstatistik Pozisyonuna göre vergilerini ödeyecektir.
Böylece imalatçıya vergilerin tutarı kadar pre-finansman imkanı sağlamış
olacaktır. Onun için bu rejim sanayimiz için ciddi bir teşvik unsuru olarak
değerlendirilmelidir.
12) Hariçte Đşleme Rejimi
Hariçte Đşleme Rejimi de Bakanlar Kurulu Kararıyla uygulanmaya koyduğumuz
bir rejimdir. Kanuni dayanağı bulunmadığı için bazı kolaylıklar düzenlenemiyordu.
Kanun bu kolaylıkları düzenlemektedir.
Örneğin, Standart Değişim Sistemine Dayalı Hariçte Đşlemeye göre ithal edilen
bir makine arızalandığı taktirde üretim durmayabilecektir. Yurtdışındaki firmadan
makinenin aynısını temin edebildiği taktirde ve arızalanan makinenin ihraç edilmesi
kaydıyla, o makine getirilebilecek ve hiçbir masraf oluşturulmadan sanayi tarafından
kullanılabilecektir.
Hariç Đşleme faaliyeti; serbest dolaşımdaki eşyanın daha ileri bir safhada
işlenmek, tamir edilmek veya yenilenmek üzere geçici olarak üçüncü ülkelere ihraç
edilmesi ve bu işleme faaliyetleri sonucunda elde edilen ürünlerin tam veya kısmi
muafiyet uygulanarak serbest dolaşıma girmesidir.
Hariçte Đşleme Đzni Veren Merciler;
A) Hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ve ambalaj malzemelerini
daha ileri bir safhada işlem görmek üzere üçüncü ülkelere göndermek isteyen
firmaların, Dış Ticaret Müsteşarlığı Đhracat Genel Müdürlüğü’ne müracaat ederek
hariçte işleme izin belgesi almaları gerekir.
B) Maden cevheri ve konsantrelerinin izabe edilmesi ve işlenmesi; izabe ve
ayrıştırmaya tabi tutulması ve/veya bunun sonucunda yenilenmesi gereken maden ve
metallerden mamul eşyayı, üçüncü ülkelere geçici olarak göndermek isteyen
firmaların, hariçte işleme izni almak üzere maden ihracatçı birliklerine müracaat
etmeleri gerekir.
C) Her türlü tamirat ve garantili hükümleri uyarınca veya bir imalat hatası
nedeniyle, bu ürünler üçüncü ülkelere geçici ihracatı ve/veya ihracatından önce ikame
eşyanın ithalatı için izin almak isteyen firmaların Gümrük Müsteşarlığı’na müracaat
etmeleri gerekir.
Serbest dolaşımdaki hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ve
ambalaj malzemelerini daha ileri bir safhada işlem görmek üzere geçici olarak üçüncü
ülkelere göndermek isteyen firmalar, Dış Ticaret Müsteşarlığı Đhracat genel
Müdürlüğü’nden Hariçte Đşleme Đzin belgesi almak zorundadırlar.
72
Hariçte işleme izni verilmeyen hallar;
- Đhracı, ödenmiş veya teminata bağlanmış gümrük vergilerinin geri verilmesine
veya kaldırılmasına yol açan eşya,
- Đhracatçılarından önce, özel amaçlı kullanımları nedeniyle ithalat vergilerinden
tamamen muaf tutularak serbest dolaşıma sunulan ve bu muafiyetin elde edilmesi için
tespit edilen şartların yürürlükte kalmaya devam ettiği eşya,
- Đhracı, ihracatta vergi iadesi gerektiren veya diğer mali avantajlar sağlayan
eşya,
için hariçte işleme izin belgesi verilmez.
Hariçte işleme izin belgesi sahibi firmalar, belgelerinin kapatma işlemleri için
belge süresi bitiminden itibaren en geç bir ay içerisinde hariçte işleme izin belgesi
aslı, gümrük beyannamesi asılları, ithalat listesi, ihracat listesi, ithalat ürünleri ile
ilgili hammadde sarfiyat tablosu ve diğer belgelerle birlikte ilgili Đhracatçı Birlikleri
Genel Sekreterliği’ne müracaat ederler. (ĐGEME,STSO,Dış TicaretEğt.Prog. SY.1-22)
73
DIŞ TĐCARETTE SERBEST BÖLGELER
74
TÜRKĐYE’DE SERBEST BÖLGELER
1. SERBEST BÖLGENĐN TANIMI
Genel olarak, serbest bölgeler; ülkenin siyasi sınırları içinde olmakla beraber,
dış ticaret, vergi ve gümrük mevzuatının uygulanması bakımından gümrük hattı
dışında sayıldığından, ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin yasal
düzenlemelerin uygulanmadığı, yapılan sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş
muafiyet ve teşviklerin tanındığı, ülkenin diğer kısımlarından fiziki olarak ayrılan ve
ticari, endüstriyel ve hizmet faaliyetlerinin yapıldığı yerler olarak tanımlanabilir.
Değişik ülkelerdeki serbest bölge uygulamaları arasında “gümrük hattı dışında
sayılma” ve “özel teşviklerin sağlanması” gibi ortak özellikler bulunmakla beraber,
ülkelerin ekonomi ve ticaret politikalarının yanı sıra, sosyal ve siyasal durumlarına
göre de farklılıklar bulunabilmektedir. Serbest bölge uygulamaları arasındaki bu
farlılıklar nedeniyle serbest bölge ile ilgili terminolojide büyük bir çeşitlilik
bulunmaktadır. Halen yirmiye yakın terim genellikle serbest bölge olarak bilinen
uygulamayı tanımlamak için kullanılmaktadır. Benzer anlamda olan terimlerden
bazıları aşağıda verilmiştir.
- Serbest bölge (free zone)
- Serbest liman (free port)
- Gümrüksüz bölge (customs free zone)
- Đhraç ürünleri işleme bölgesi (export processing zone)
- Dış ticaret bölgesi (foreign trade zone)
- Serbest ekonomik bölge (free economic zone)
- Serbest üretim bölgesi (free product zone)
- Serbest ticaret bölgesi (free trade zone)
- Endüstriyel serbest bölge (industrial free zone)
- Đkiz fabrika (maquiladora)
- Özel ekonomik bölge (special economic zone)
- Vergisiz ticaret bölgesi (tax free trade zone)
- Vergisiz bölge (tax free zone)
- Gümrüksüz havaalanı (customs free airport)
- Yabancı yatırım bölgesi (foreign access zone)
2. SERBEST BÖLGELERĐN KURULUŞ AMAÇLARI
Serbest Bölgelerin başlıca kuruluş amaçları; yabancı sermaye yatırımlarını ve
dış ticareti artırma, yerli üreticilerin dünya piyasasındaki fiyattan girdi temin
etmelerini sağlayarak uluslararası rekabet güçlerine katkıda bulunmak, ihracata dönük
sanayilerin gelişmesini teşvik etmek suretiyle ihracatı artırmak, döviz girişini
artırmak, yeni iş imkanları yaratarak istihdam sorununun çözümüne yardımcı olmak,
gelişmiş üretim ve yönetim tekniklerinin yurt dışından ülkeye getirilmesi suretiyle
ekonomik standartları yükseltmektir. Serbest bölgeler özellikle gelişmekte olan
ülkelerce dünya ekonomisine daha hızlı entegrasyon sağlamak amacıyla da kullanılan
politikalardan birisidir.
75
Ülkemizdeki serbest bölgelerin kuruluş amaçları 3218 sayılı Serbest Bölgeler
Kanunu’nun 1 inci maddesinde aşağıdaki şekilde sayılmıştır.
● Đhracat için yatırımı ve üretimi artırmak,
● Yabancı sermaye ve teknoloji girişini hızlandırmak,
● Ekonominin girdi ihtiyaçlarını ucuz ve düzenli şekilde temin etmek,
● Dış finansman ve ticaret imkanlarından daha fazla yararlanmak.
3. SERBEST
KATKILAR
BÖLGELERĐN
ÜLKE
EKONOMĐSĐNE
SAĞLADIĞI
● Đthal girdi kullanarak üretim yapan yerli firmalara gümrük vergisiz olarak
dünya fiyatlarından girdi temini imkanı sağlayarak, yurt dışındaki rakipleri ile aynı
şartlarda üretim yapma imkanı sağlar.
● Sağlanan girdi kolaylıklar nedeniyle ülkenin ihracat imkanlarını ve döviz
girdisini artırır.
● Dağıtım merkezi olma işlevi çerçevesinde, yurt dışından getirilen malların
daha sonra yine yurt dışına satılarak (reeksport yoluyla) ülkenin dünya ticaretinden
aldığı payın artırmasını sağlar.
● Üretim yapan firmalar kullandıkları ithal girdilerde kesinti olması durumunda
güçlükle karşılaşmamak veya fiyat uygun olduğu için dış pazarlardan satın aldıkları
büyük miktardaki girdileri, serbest bölgelere getirdikten sonra burada küçük partiler
halinde ülkeye ithal edilerek, depolama ve gümrük vergisi giderlerini azaltırlar ve
üretim maliyetlerinin düşmesini sağlarlar, ayrıca girdi teminindeki gecikmeler de
önlenmiş olur.
● Yarattığı doğrudan istihdamın yanı sıra, bölgedeki üretim ve ticari
faaliyetlerin ülke içindeki faaliyetlere olan etkisi nedeniyle dolaylı istihdam da sağlar.
● Üretim faaliyetlerinde kullanılmak üzere, ülke içinden alınan hammadde, yarı
işlenmiş ve mamul mallar nedeniyle ülke içi üretimin artmasına katkı sağlar.
● Yabancı sermayeli firmalar risk faktörünün düşük, sağlanan avantajlar sonucu
karlılığın daha yüksek olması nedeniyle serbest bölgelerde daha kolay yatırımda
bulunur. Böylece ülkeye yeni teknolojilerin girmesi hızlanır.
● Ülkede uygulanması düşünülen yeni ticaret ve ekonomi politikaları için
deneme alanı olarak kullanılabilir.
4. SERBEST BÖLGELERĐN TEŞKĐLAT YAPISI
Serbest bölgelerin bağlı olduğu en üst kuruluş Dış Ticaret Müsteşarlığı Serbest
Bölgeler Genel Müdürlüğü’dür. Bunun dışında, her serbest bölgede; Serbest Bölge
Müdürlüğü, Serbest Bölge Đşleticisi ya da Kurucu ve Đşleticisi, Gümrük Müdürlüğü,
Gümrük Muhafaza Müdürlüğü ve Emniyet (polis) birimi bulunmaktadır.
5. SERBEST BÖLGE MÜDÜRLÜKLERĐNĐN GÖREVLERĐ
Serbest Bölge Müdürlüklerinin kuruluş, görev, yetki ve çalışma esaslarını
düzenleyen 16.8.1985 tarih ve 85/9801 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’na göre Serbest
Bölge Müdürlüklerinin görev ve yetkileri şunlardır.
● Serbest Bölgeler Mevzuatı doğrultusunda bölgeyi yönetmek,
76
● Serbest Bölgeleri Tesis ve Geliştirme Fonu’na yapılan ödemeleri tahsil
etmek, fon hesabına yatırmak ve bu fondan Başbakanın veya yetkili kılacağı Devlet
Bakan, Başbakan Yardımcısı’nın onayı ile kesinleşen yıllık bütçeler çerçevesinde
harcamalarda bulunmak,
● Bölgede gümrük, güvenlik, çalışma, sosyal güvenlik, liman, haberleşme ve
sağlık hizmetleri gibi konularda kamuoyunu ilgilendiren görevlerin yerine getirilmesi
için gerekli koordinasyonu temin etmek,
● Bölge işleticisi ile imzalanan işletme sözleşmesi ile bu işletici ve kullanıcılar,
kamu ve özel kuruluşlar arasında yapılan sözleşmelerin hükümleri uyarınca yürütülen
işleri gözetmek ve denetlemek,
● Bölge işleticisi tarafından kullanıcılara verilen hizmetler ve kiralanan yerlerle
ilgili olarak, hizmet, ücret ve kira tarifelerinin düzenlenmesini temin etmek,
● Giriş izin belgelerini vermek ve gerekli kontrolü sağlamak,
● Đkamet veya çalışma izni verilmesiyle ilgili müracaatları kabul etmek,
● Đtiraz ve şikayetleri kabul etmek, anlaşmazlıkların uzlaşma yoluyla
çözümlenmesini sağlamak, gerekirse ilgili mercilere intikal ettirmek,
● Faaliyet ruhsatı almış olan gerçek ve tüzel kişilerin sicillerini tutmak ve bununla
ilgili belgeleri vermek,
● Valilikçe ve diğer üst mercilerce talep edilecek her türlü bilgileri temin etmek, bölge
faaliyetlerini değerlendirmek ve yıl içindeki faaliyetlerin sonuçlarını yıllık faaliyet ve hesap
raporları halinde hazırlamak.
6. SERBEST BÖLGELERDE SAĞLANAN TEŞVĐKLER VE AVANTAJLAR
● Serbest bölgelerde vergi, resim, harç, gümrük ve kambiyo mükellefiyetlerine
dair mevzuat hükümleri uygulanmaz. Firmalar bölgedeki faaliyetleri nedeniyle elde
ettikleri gelirlerle ilgili olarak; gelir, kurumlar ve KDV dahil bütün vergilerden
muaftır. Ayrıca işçi ücretleri üzerinden gelir vergisi ödenmediği için işçilik maliyeti
de düşüktür.
● Serbest bölgeler faaliyetlerinden elde edilen kazanç ve gelirler hiçbir izne ve
vergiye tabi olmaksızın yurt dışına veya Türkiye’ye transfer edilebilir.
● Türkiye’deki tam ve dar gerçek ve tüzel kişilerin serbest bölgelerdeki
faaliyetleri dolayısıyla elde ettikleri kazanç ve iratlar, kambiyo mevzuatına uygun
olarak, Türkiye’ye getirilmesi halinde de gelir ve kurumlar vergisinden muaftır.
● Serbest bölgeler gümrük hattı dışından sayıldığından serbest bölgeler ile
Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılan ticarette dış ticaret rejimi hükümleri
uygulanır. Başka bir deyişle, Türkiye’ye serbest bölgeye satılan mallar ihracat
rejimine, serbest bölgeden Türkiye’ye satılan mallar ise ithalat rejimine tabi olup,
serbest bölge kullanıcıları Türkiye’den ihraç fiyatına (KDV’siz) mal ve hizmet satın
alabilir. Diğer taraftan, serbest bölge ile diğer ülkeler ve diğer serbest bölgeler
arasında dış ticaret rejimi uygulanmaz.
● Serbest bölgeye getirilen Türkiye veya AB menşeli yada buralarda serbest
dolaşımda bulunan malların, serbest dolaşımda bulunma statüsü değişmediğinden,
Türkiye’ye veya AB üyesi ülkelere girişinde gümrük vergisi ödenmez. Ayrıca,
üçüncü ülke menşeli malların serbest bölgeye girişinde ve bu malların Türkiye veya
AB üyesi ülkeler dışındaki üçüncü ülkelere gönderilmesi halinde de gümrük vergisi
ödenmez. Ancak, serbest bölgeden Türkiye’ye veya AB üyesi ülkelere gönderilen
serbest dolaşım durumunda olmayan üçüncü ülke menşeli mallar için Ortak Gümrük
Tarifesi’nde belirtilen oran üzerinden gümrük vergisi ödenir.
77
● Serbest bölgeler “Türkiye-AB Gümrük Birliği Gümrük Bölgesi” içerisinde
sayıldığından; serbest bölgelerden Türkiye veya AB menşeli ürünler ile Türkiye’de
serbest dolaşım durumunda bulunan ürünler A.TR belgesi düzenlenerek AB’ye
gönderilebilir. Üçüncü ülke menşeli ürünler ise Ortak Gümrük Tarifesi’nde belirtilen
oran üzerinden Serbest Bölge Gümrük Müdürlüğü’ne gümrük vergisi ödenerek
serbest dolaşıma geçirildikten sonra A.TR belgesi düzenlenerek AB’ye gönderilebilir.
● Serbest bölgede faaliyette bulunan firmalar yatırım ve üretim safhasında
Bakanlar Kurulu’nca belirlenen yatırım teşviklerinden yararlanabilir.
● Serbest bölgede sağlanan teşvik ve avantajlardan yerli ve yabancı bütün
firmalar eşit olarak yararlanır.
● Mallar serbest bölgede süre sınırlaması olmaksızın kalabilir.
● Bir serbest bölgenin faaliyete geçmesinden itibaren 10 yıl süreyle grev ve
lokavt uygulanmaz.
● Fiyat, kalite ve standartlara ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına verilen
yetkiler serbest bölgede uygulanmaz.
● Serbest bölgedeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödemeler dövizle yapılır.
● Serbest bölgelerden Türkiye’ye yönelik mal satışına (ithalat) ve serbest bölge
ile diğer ülkeler arasında yapılacak takas ticaretine kısıtlama getirilmemiştir.
● 99 yıla kadar süreli faaliyet ruhsatı verilebilir.
● Başvuru ve faaliyet süresince her türlü bürokrasi en aza indirilmiştir. Serbest
bölgeler özel sektör şirketlerince işletilmektedir.
● Serbest bölgelerde; Belediye Kanunu, Pasaport Kanunu, Yabancıların
Türkiye’de Seyahat ve Đkametleri Hakkındaki Kanun, Türkiye’deki Türk
Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler Hakkındaki Kanun ile ek ve
değişiklikleri, Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu, Sivil Hava Meydanları, Limanlar
ve Sınır Kapılarında Görev ve Hizmetlerin Yürütülmesi Hakkında Kanun,Muhasebe-i
Umumiye Kanunu, Sayıştay Kanunu, Devlet Đhale Kanunu ile diğer kanunların
Serbest Bölgeler Kanunu’na aykırı hükümleri uygulanmaz.
● Serbest bölgeler; AB ve Ortadoğu pazarlarının yakınında, Akdeniz Ege ve
Karadeniz’deki büyük limanlara, uluslararası havaalanlarına, karayolu ağlarına,
kültür, turizm ve eğlence merkezlerince yakın yerlerde kurulmuştur.
● Serbest bölgelerin altyapısı gelişmiş ülkelerdeki benzerleri ile standarttadır.
Açık ve kapalı alan kiraları diğer ülkelere göre düşüktür.
7. SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE BULUNAN
YARARLANDIĞI VERGĐSEL NĐTELĐKLĐ MUAFĐYETLER
FĐRMALARIN
Serbest bölgede faaliyette bulunan firmalar, Türkiye’de geçerli; gelir vergisi,
kurumlar vergisi, katma değer vergisi ve emlak vergisi de olmak üzere, bütün vergiler
ile tüm harçlardan ve resimlerden muaftır. Ancak, bu firmaların Türkiye’de
yapacakları işlemler ve dış ticaret mevzuatına tabi olmaksızın yapacakları alımlar
KDV ile ilgili diğer mevzuat gereği harç ve resimlere tabidir. Daha genel bir ifade ile,
3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun sağladığı muafiyet ve teşvikler yalnızca
serbest bölge sınırı içerisinde geçerli olup, serbest bölge sınırı dışında yapılan,
genişletilmiş imkanı bulunmamaktadır.
78
8. SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE BULUNAN FĐRMALAR
TÜRKĐYE’DE GEÇERLĐ ĐHRACAT VE YATIRIM TEŞVĐKLERĐNDEN
YARARLANABĐLĐR MĐ?
Serbest bölge ile Türkiye arasındaki ticaret dış ticaret rejimine tabi olduğundan
ve serbest bölge ile diğer ülkeler ve diğer serbest bölgeler arasında dış ticaret rejimi
uygulanmadığından, serbest bölgede faaliyette bulunan firmalar serbest bölgeden yurt
dışına sevk ettikleri mallar için ihracat teşviklerinden (ihracata yönelik devlet
yardımları) yararlanmaz. Ancak, Türkiye’den serbest bölgeye ihracat yapan firmalar
ihracat teşviklerinden yararlanabilir. Diğer taraftan, serbest bölgede faaliyette
bulunan firmalar teşvik belgesi almak kaydıyla, yatırım teşviklerinden yararlanabilir.
Esasen, serbest bölgede faaliyette bulunan firmalar fon kaynaklı kredi, arsa tahsisi ve
enerji desteği gibi mali nitelikli olmayanlar hariç, diğer yatırımları teşvik
(yatırımlarda devlet yardımları) unsurlarından, serbest bölgenin sağladığı muafiyet ve
teşviklerle otomatik olarak teşvik belgesi alınmaksızın yararlanmaktadır.
9. SERBEST BÖLGELERDE ELDE EDĐLEN GELĐRLER TÜRKĐYE’YE
TRANSFER EDĐLMESĐ HALĐNDE VERGĐLENDĐRĐLĐR MĐ?
Türkiye’de yerleşik tam ve dar mükellef gerçek ve tüzel kişilerin serbest
bölgelerdeki faaliyetleri dolayısıyla elde ettikleri kazanç ve iratlar, kambiyo
mevzuatına uygun olarak, Türkiye’ye getirilmesi halinde de gelir ve kurumlar
vergisinden muaftır. Bu muafiyetten yararlanabilmek için nakdi transferlerin mutlaka
bankalar veya yetkili aracı kurumlar aracılığıyla yapılarak kambiyo mevzuatına göre
belgelendirilmesi gerekir.
Ancak, serbest bölgede faaliyette bulunan firmalarca Türkiye’de yerleşik
kişilere dağıtılan temettüler (kar payı) menkul sermaye iradı olarak kabul edildiğinden
beyanname verme yükümlülüğü bulunmaktadır.
10. SERBEST BÖLGE HANGĐ FĐRMALAR ĐÇĐN DAHA AVANTAJLIDIR?
Serbest bölgede faaliyette bulunmanın aşağıdaki firmalar için daha avantajlı
olduğu söylenebilir:
● Ülke içindeki vergisel nitelikli mali yüklerden ve bürokrasiden kurtulmak
isteyen firmalar,
● Đthal girdi kullanarak ürettiği ürünleri dış pazarlara satan firmalar,
● Emek yoğun sektörlerde faaliyette bulunan firmalar,
● Transit ticaret, reeksport ve takas ticareti faaliyetinde bulunan firmalar,
● Dövizle işlem yapmak isteyen üreticiler, toptancılar, bankalar ve sigortacılar,
● Altyapısı hazır, modern iş ortamı arayan firmalar.
11. FAALĐYETTE BULUNAN SERBEST BÖLGELER
Mersin,Antalya, Ege, Đstanbul Atatürk Havalimanı (AHL), Trabzon, Đstanbul
Deri, Doğu Anadolu, Mardin, ĐMKB Uluslararası Menkul Kıymetler, Đzmir Menemen
Deri, Samsun, Rize, Đstanbul Trakya, Kayseri, Adana-Yumurtalık, Avrupa ve
Gaziantep serbest bölgeleri olmak üzere, halen faaliyette bulunan serbest bölge sayısı
onyedidir.
79
12. AYNĐ VE NAKDĐ SERMAYENĐN TÜRKĐYE’DEN SERBEST BÖLGEYE
VE BURADAN TÜRKĐYE’YE VE YURT DIŞINA TRANSFERĐ NASIL
YAPILIR?
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’ın 13 üncü maddesine
göre; Türkiye’den serbest bölgelere yapılan nakdi sermaye transferleri kambiyo
mevzuatı hükümlerine göre yurt dışına yapılan nakdi sermaye transferi gibi
değerlendirilmektedir. Ayni sermayenin Türkiye’den serbest bölgeye transferi ise
gümrük mevzuatı hükümlerine göre yapılmaktadır.
Buna göre, Türkiye’de yerleşik kişilerin serbest bölgelerde yatırım yapmak veya
ticari faaliyette bulunmak üzere şirket kurmaları, ortaklığa katılmaları veya şube
açmaları için 5 milyon ABD Doları veya eşiti dövize kadar nakdi sermayeyi bankalar
veya özel finans kurumları aracılığıyla, ayni sermayeyi ise gümrük mevzuatı
hükümleri çerçevesinde ihraç etmeleri serbest olup, 5 milyon ABD Dolarını aşan
nakdi ve/veya ayni sermaye ihracında Hazine Müsteşarlığı’nın bağlı olduğu
Bakanlıktan izin alınması gerekmektedir.
Diğer taraftan, Serbest Bölgeler Kanunu hükümleri gereğince, Serbest
bölgelerde kambiyo ve gümrük mevzuatı hükümleri uygulanmadığından, Türkiye’de
yerleşik kişilerce serbest bölgeye ihraç edilen nakdi sermayenin ve bu kişilerin serbest
bölgedeki yatırımlarından elde ettiği her türlü kazançların, iratların, satış ve/veya
tasfiye bedellerinin serbest bölgeden Türkiye’ye transferi serbest olup, ayni
sermayenin Türkiye’ye transferi ise Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’nün iznine
tabidir. Söz konusu nakdi ve ayni sermaye ile serbest bölgedeki yatırımlardan elde
edilen her türlü kazançların, iratların, satış ve/veya tasfiye bedellerinin yurt dışına
transferi ise serbesttir.
13. SERBEST BÖLGELERDE FAALĐYET GÖSTEREN FĐRMALARCA
ÖDENEN ÜCRETLER
Serbest bölgelerde faaliyet gösteren firmalar tarafından Serbest Bölgeleri Tesis
ve Geliştirme Fonu’na ve serbest bölge işleticisine (kurucu- işletici) ödenen başlıca
ücretler aşağıda belirtilmiştir:
● Faaliyet ruhsatı müracaat ücreti,
● Serbest bölgelere Türkiye’den getirilen mallar ile yatırım ve tesis safhasında
kullanılan mallar, bakım ve onarım maksadıyla bölgelere getirilen araç, gereç ve
ekipmanlar hariç olmak üzere, bölgeye yurt dışından getirilen malların CIF, bölgeden
yurt dışına veya Türkiye’ye çıkarılan malların FOB değerleri üzerinden ödenen %0.5
oranındaki fon,
● Giriş izin belgeleri karşılığında alınan ücretler,
● Çeşitli hizmetler (taşıma, yükleme-boşaltma, vb.) karşılığında onaylı tarifeler
üzerinden ödenen ücretler ve kiralar,
● Serbest bölgenin ortak giderleri (çevre düzenleme, aydınlatma, güvenlik, vb.)
için alınan,
● Kullanılan su ve elektrik için bu hizmetleri sağlayan kuruluşlara iletilmek
üzere yapılan ödemeler,
● Serbest Bölge Đşlem Formu almak için ödenen ücretler.
80
14. SERBEST
SAĞLANMASI
BÖLGELERDE
GEREKLĐ
OLAN
HĐZMETLERĐN
Serbest bölgelerde gemi ve liman hizmetleri, yükleme, boşaltma, terminal,
ardiye, taşıma, elektrik, su, gaz, akaryakıt, haberleşme, sağlık, itfaiye, çevre temizliği
ve çevre düzenlemesi ve gerekli diğer hizmetler işletici veya kurucu-işletici tarafından
sağlanır veya işletici veya kurucu-işleticinin koordinasyonunda ilgili kamu veya özel
kuruluşlara yaptırılır.
15. BÖLGE KURUCU-ĐŞLETĐCĐ ŞĐRKETLERĐ (BKĐ) ĐLE ĐŞLETĐCĐ
ŞĐRKETLERĐN GÖREV VE YETKĐLERĐ
Bölge kurucu-işletici şirketlerin görev ve yetkileri aşağıda belirtilmiştir:
● Đşletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesi hükümleri doğrultusunda bölgeyi
işletmek, bölgenin tanıtımını yapmak. Altyapının kamu tarafından yapılmayacağının
sözleşmede belirtilmesi halinde, bölgenin altyapı tesislerini inşa etmek ve parselasyon
planına göre inşaat alanlarını yeterli sayıda kullanıcıya kiralamak ve/veya satmak,
● Đşletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesinde yer alan esaslar çerçevesinde
kullanıcıların faaliyetleriyle ilgili müracaatlarını kabul etmek ve kullanıcılarla, iskele
arazi, depo, ambar, hangar ve antrepoların işletilmesine yönelik kira sözleşmeleri ve
kullanıcıların bölge içinde talep edecekleri gemi, liman ve diğer hizmetlerin yapılması
veya kendi sorumluluğunda yaptırılmasını temin edecek hizmet sözleşmelerini
düzenlemek ve kullanıcılarla imzalanan kira sözleşmelerini onaylanmak üzere bölge
müdürlüğüne göndermek, üç işgünü içinde reddedilmeyen kira sözleşmelerini
yürürlüğe koymak, reddedilenleri müracaatçılara bildirmek ve akdedilen sözleşmelere
istinaden de ücret ve kiralar ile depozitoları peşin olarak tahsil etmek,
● Kullanıcılarla akdedilen sözleşmelerde; kiralanan parsellerde ve diğer yerlerde
emniyet ve sağlık önlemlerinin alınmasına imkan veren, izin alınmaksızın herhangi
bir değişiklik yapılmasını engelleyen, depo, ambar, hangar ve antrepolarda ve diğer
yerlerde bölge ile ilgili mevzuatta belirtilen veya tebliğ ya da genelgelerle duyurulan
çalışma şekil ve hususlarının dışına çıkılmasını önleyen ve dolayısıyla bölge
düzeninin titizlikle korunmasını sağlayan hükümlere yer vermek,
● Bölge müdürlüğü, liman, havaalanı, gümrük, güvenlik teşkilatları ve diğer
kamu birimlerine kullanıcılar tarafından verilmesi gereken bilgi ve belgeleri temin
etmek,
● Elektrik, su, gaz ve akaryakıt teminine ve haberleşme hizmetlerini kesintisiz
sağlamaya yönelik tedbirleri almak ve ilgili kamu ve özel kuruluşlara bu konuda
koordinasyonu sağlayarak ücretlerin tahsili ve ilgili birimlere tediyesini sağlatıcı
düzenlemeler yapmak,
● Bölgede yangın tehlikelerine karşı, kullanıcıların kiraladığı tüm tesis ve
binaların sigortasını yaptırmak, yangın önleme ve su boşaltma ekipmanları ile yeterli
ölçüde itfaiye araç ve gereçlerinin hazır bulundurulması, genel güvenlik önlemlerinin
aldırılması, iş ve diğer kazalarda yararlanma veya ani hastalanma hallerinde
gerekecek ilk müdahale, yardım ve cankurtaran teşkilatının kurulması hususlarında
yerel kamu kuruluşlarıyla gerekli koordinasyonu sağlamak,
● Bölgenin alt ve üstyapılarına zarar verenleri tespit etmek ve bu zararları
tazmin ettirmek,
81
● Bölge içinde ihtiyaç duyulan ulaşım ve taşıma taleplerini karşılamak,
planlanan park ve yeşil alanları oluşturmak, bakım ve korumalarını sağlamak,
kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap verecek lokanta, kafeterya, büfe ve benzeri yerleri
organize etmek, işletmek veya işlettirmek ve sahanın tüm genel sağlık konularını
çözümlemek.
16. SERBEST BÖLGEDEKĐ ÖDEMELERĐN HANGĐ PARA BĐRĐMĐ ĐLE
YAPILACAĞI
Serbest bölgelerdeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödemelerin Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası’nca konvertibl sayılan dövizlerle yapılır. Ancak, yatırım safhasındaki
mal ve hizmet bedelleri, işçi ücretleri ile kiralar Türk Lirası olarak da ödenebilir.
Ayrıca, serbest bölge müdürlüğü ile bölgedeki diğer kamu kurum ve kuruluşlarında
çalışanlara bütün ödemeler Türk Lirası ile yapılmaktadır.
17. SERBEST BÖLGELERDE
ÇALIŞTIRILMASI
YABANCI
UYRUKLU
PERSONEL
Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’nden “çalışma izni belgesi” almak şartıyla,
kullanıcıların serbest bölgedeki faaliyetlerinde ihtiyaç duydukları yabancı uyruklu
yönetici veya konusunda uzman kişileri istihdam etmeleri mümkündür. Çalışma izin
belgesi almak için matbu formlar doldurulur ve ekleriyle birlikte bir dilekçe ile
Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’ne müracaat edilir. Genel Müdürlük tarafından
uygun görülenlere çalışma izin belgesi verilir. Ancak, çalışma izin belgesi Đçişleri
Bakanlığı’nca oturma (ikamet) izni verilmesi halinde geçerli olur. Çalışma izin
belgesi hangi serbest bölge için alınmışsa yalnızca o serbest bölge için geçerlidir.
Alınan oturma izni, çalışma izin belgesi sahibinin eşini ve 18 yaşını geçmemiş
çocuklarını da kapsar.
18. SERBEST BÖLGELERDE SOSYAL GÜVENLĐK MEVZUATI ĐLE GREV
VE LOKAVTA ĐLĐŞKĐN HÜKÜMLER
Bölgede faaliyette bulunan kullanıcılar ile bunların yanlarında iş akdine göre
çalışan işçiler (yabancı uyruklular da dahil) hakkında Türkiye’de geçerli sosyal
güvenlik mevzuatı hükümleri uygulanır. Ancak, Türkiye ile diğer ülkeler arasında
sosyal güvenlik konusunda yapılan sözleşmeler varsa, bu sözleşme hükümleri de
geçerlidir. Sigorta primleri yükümlülerce sosyal güvenlik kurumlarına döviz veya
Türk Lirası olarak ödenebilir. Hak sahiplerine tediyeler ise bu kurumlar tarafından
Türk Lirası olarak yapılır.
Diğer taraftan, 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun geçici birinci maddesi
uyarınca, serbest bölgenin faaliyete başlamasından itibaren on yıl süreyle 2822 sayılı
Kanunun grev, lokavt ve arabuluculuk ile ilgili hükümleri uygulanmaz. Bu süre içinde
toplu iş sözleşmesi üzerinde çıkacak uyuşmazlıklar Yüksek Hakem Kurulu’nca karara
bağlanır.
82
19. SERBEST BÖLGELER MALLARIN VE ĐNSANLARIN GĐRĐŞ-ÇIKIŞI
Serbest bölgelere Türkiye’den getirilen mallar ihracat rejimine, serbest
bölgelerden Türkiye’ye gönderilen mallar da ithalat rejimine tabi olduğu için serbest
bölge gümrük ve gümrük muhafaza görevlilerince gümrük mevzuatı gereğince gerekli
işlemler yapıldıktan sonra, malların ilgili rejimlere tabi tutmak suretiyle sevki
sağlanır. Ancak, serbest bölge ile diğer serbest bölgeler ve diğer ülkeler arasında dış
ticaret rejimi uygulanmadığından, serbest bölgenin kendi rıhtımı olması halinde,
serbest bölgeye yurt dışından getirilen veya serbest bölgeden yurt dışına gönderilen
malların serbest bölgeye girişinde ve çıkışında mallar herhangi bir gümrük kontrolüne
tabi olmadan sevk edilebilmekte, serbest bölgenin yurt dışı ile doğrudan bağlantısı
olmaması halinde malların Türkiye’den geçişi transit rejimi çerçevesinde
gerçekleştirilmektedir.
Faaliyet ruhsatı alan gerçek ve tüzel kişiler ve bunların temsilci, görevli ve
işçileri ile bölgede her türlü iş veya işlemlerini yürüten kişiler, ilgili serbest bölge
müdürlüğünden “giriş izin belgesi” almak kaydıyla bölgeye girebilir. Kısa süreli
girişler için bölge müdürlüğünce verilen “özel izin belgesi” yle de bölgeye girilebilir.
Bölge müdürlüğü ile diğer kamu kurumu birimlerinde ve işletici veya B.K.Đ
nezdinde çalışan görevlilere, giriş izin belgesindeki bilgileri kapsayan ve bölge
müdürlüğü tarafından düzenlenen “görev kartı” verilir. Anılan görevliler, ancak bu
kartlarını göstererek bölgeye girip çalışabilirler.
Serbest bölgeye girmek isteyen kişiler gümrük muhafaza veya güvenlik
görevlilerine giriş izin belgesi, görev kartı veya özel izin belgesinden herhangi birini
göstermemesi durumunda bölgeye alınmazlar.
Gümrük işlemlerine tabi olmaksızın serbest bölgeye mal giriş ve çıkışlarını
önlemek amacıyla, bölge kapılarında araç ve kişiler, gümrük muhafaza görevlilerince
gerektiğinde aranabilir, bölge müdürlüğünün talebiyle kullanıcıların iş yeri ve
araçlarında da arama yapılabilir.
20. SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE BULUNAN GERÇEK VE TÜZEL
KĐŞĐLER KAMBĐYO MEVZUATI AÇISINDAN YURT DIŞINDA YERLEŞĐK
SAYILIR MI?
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’ın 2/(b) maddesinde;
yurt dışındaki işçi, serbest meslek sahibi ve müstakil iş sahipleri dahil, Türkiye’de
ikametgah sahibi gerçek ve tüzel kişiler Türkiye’de yerleşik kişi sayılmıştır. Ancak,
adı geçen kararın 13 üncü maddesi hükümlerine göre, verilen sermaye ihracı
izinlerinde serbest bölgelerde kurulan şirket veya şubelerin de yurt dışında yerleşik
sayılmaları gerekmektedir.
Söz konusu kararın yukarıda belirtilen hükümleri çerçevesinde, Türkiye’de
geçerli kambiyo mevzuatı açısından;
● Yurt dışında çalışan Türk işçilerinin ve serbest meslek ve müstakil iş sahipleri
dahil Türkiye’de ikametgah sahibi olup, serbest bölgede faaliyet gösteren gerçek
kişilerin Türkiye’de yerleşik kişi sayılması,
● Sermaye ihracı suretiyle serbest bölgelerde oluşturulan tüzel kişiler ile,
Türkiye’de yerleşik tüzel kişilerin serbest bölgede faaliyet gösteren şubelerinin ise
yurt dışında yerleşik sayılması, gerekmektedir.
83
21. SERBEST BÖLGELERDE GÜVENLĐĞĐN SAĞLANMASI
Serbest bölgelerde güvenlik hizmetleri polis tarafından yerine getirilir. Bunun
dışında bölge kapılarında her gün 24 saat görev yapan gümrük muhafaza memurları
da kaçakçılığa karşı gerekli güvenliği ve kontrolü sağlamaktadır. Ayrıca, işletici
şirketler bölgenin bütününde, kullanıcılar da faaliyet gösterdikleri işyerinde yeterli
sayıda koruma görevlisi bulundurur.
22. SERBEST BÖLGELERDE ĐKAMET MÜMKÜN MÜDÜR?
Serbest bölgelerde ikamet yasaktır. Ancak, bölgenin kontrol ve korunmasıyla
görevlendirilmiş olan güvenlik, gümrük muhafaza ve koruma görevlilerinin ve
yaptıkları işlerin mahiyeti gereği bölgede ikamet zorunda bulunanlar ile bölgede
işgünün takip eden gece de çalışmak zorunda bulunanların ikamet/gece çalışma
izinleri, güvenlik ve gümrük idaresine yazılı bilgi verilmek suretiyle, Serbest Bölge
Müdürlüğü’nce verilir. Bölgede verilen ikamet/gece çalışma izinleri yalızca belirtilen
görevliler için geçerli olup, bu izin hiçbir şekil ve suretle bu görevlilerin yakınlarını
veya ailelerini kapsamaz.
Faaliyet ruhsatı, giriş izin belgesi veya görev kartlarından birinin iptali halinde,
verilen ikamet/gece çalışma izni ilgili Serbest Bölge Müdürlüğü’nce derhal iptal
edilir.
23. SERBEST BÖLGELERDE MALLARIN KALIŞ SÜRESĐ
Bazı ülkelerdeki serbest bölgelerde malların serbest bölgede kalış süresine
ilişkin 6 ay - 2 yıl gibi kısıtlayıcı süreler bulunmasına rağmen, ülkemizdeki serbest
bölgelerde malların kalış sürelerine ilişkin genel olarak herhangi bir kısıtlama
bulunmamaktadır. Ancak, bakım, onarım veya tamir gibi nedenlerle geçici olarak
bölgelere getirilen ve kullanıcıların sahip olmadıkları mallar Đstanbul Atatürk
Havalimanı Serbest Bölgesi’nde en fazla 1 ay, diğer bölgelerde ise en fazla 12 ay
kalabilir.
24. SERBEST BÖLGELERDE PERAKENDE SATIŞ YAPILABĐLĐR MĐ?
Serbest bölgelerde perakende satışa izin verilmemektedir. Kullanıcılar bölgeden
yurt dışına veya Türkiye’ye toptan satış yaparlar. Kullanıcıların ve bölgelerde depo
kiralayan firmaların bölge müdürlüğüne yazılı olarak bildirmek koşuluyla aynı
bölgedeki diğer kullanıcılara da toptan satış yapmaları mümkündür.
25. KULLANICILARIN TUTMAK
DEFTER VE KAYITLAR
ZORUNDA OLDUKLARI
TĐCARĐ
Serbest bölgedeki faaliyetlerin düzenli bir şekilde yürütülmesini teminen B.K.Đ.
veya kullanıcılar Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre tutmak zorunda oldukları
ticari defterlerini (yevmiye defteri, defter-i kebir, envanter defteri, işletme defteri,
kara defteri gibi) Türkçe düzenlenmekle, Serbest Bölge Müdürlüğü ile Genel
Müdürlükçe yetkili kılınan merci ve görevlilerce talep edilecek bilgi ve belgeleri
zamanında vermekle ve her türlü defter, belge ve diğer gerekli dokümanı bu merci ve
görevlilerin kontrolüne açık bulundurmakla yükümlü olup, muhasebe kayıtlarına,
serbest bölge dışındaki faaliyetlerine ilişkin hesaplarını hiçbir şekilde ve surette
işleyemezler.
84
Kullanıcılar fatura ve ticari defterlerini hesap döneminden önce bölge
müdürlüğüne onaylattıktan sonra kullanabilir.
Đşletici, B.K.Đ. ve kullanıcılar şekli Genel Müdürlükçe belirlenen özel faturayı
(serbest bölge faturası) kullanmakla yükümlüdür.
26. KULLANICI OLMAYAN YERLĐ VEYA YABANCI FĐRMALARIN
SERBEST BÖLGEDE DEPOLARINDA YARARLANMALARI
Kullanıcı olmayan yerli veya yabancı firmaların serbest bölgede depo
işletmeciliği konusunda faaliyet gösteren firmalardan depo kiralamak suretiyle serbest
bölge depolarından yararlanmaları mümkündür. Söz konusu firmaların serbest bölge
işlemleri depo işletmeciliği konusunda faaliyet gösteren firma (kullanıcı) tarafından
yerine getirilir ve Serbest Bölge Müdürlüğü’ne karşı, depolanan mallarla ilgili her
türlü sorumluluk da söz konusu kullanıcıya aittir. Ayrıca, serbest bölge depolarından
yararlanan bu firmalar faaliyet ruhsatı sahibi olmadıkları için serbest bölgede
sağlanan muafiyetlerden yararlanamazlar.
27. SERBEST BÖLGELERDE FASON ÜRETĐM YAPILMASI MÜMKÜN
FON
TAHSĐLATI
NASIL
MÜDÜR,
FASON
ÜRETĐMDEN
YAPILMAKTADIR?
Serbest bölgelerde fason üretim yapılması mümkündür. Bölgelere fason imalat
amacıyla yurt dışından geçici olarak getirilen, kullanıcıların maliki olmadıkları ve
işçilik gördükten sonra tekrar yurt dışına çıkarılan mallarla ilgili olarak, Serbest
Bölgeler Uygulama Yönetmeliği’nin 41 inci maddesi (d/5) bendine istinaden yalnızca
serbest bölgede yaratılan katma değer üzerinden fon tahsil edilmektedir.
28. FAALĐYET RUHSATI ALINMASI
Faaliyet ruhsatı alan ve serbest bölgede belli bir işyerinde faaliyette bulunan
yerli veya yabancı, gerçek veya tüzel kişiye “kullanıcı” denir.
Serbest bölgelerde faaliyette bulunmak için Serbest Bölgeler Genel
Müdürlüğü’nden faaliyet ruhsatı alınması gerekmektedir.
Faaliyet ruhsatı düzenlenebilmesi için Genel Müdürlük, Serbest Bölge
Müdürlüğü, işletici veya kurucu-işletici şirketten temin edilen Faaliyet Ruhsatı
Müracaat Formu’nun doldurularak aşağıdaki ekleriyle birlikte Genel Müdürlüğe elden
verilmesi veya posta yoluyla gönderilmesi gerekir.
● Müracaatçı ve serbest bölgede yapılacak faaliyet hakkında tanıtıcı bilgi,
● Müracaat formundaki imza sahibinin yetki belgesi ve imza sirküleri ile varsa,
firma temsilcisinin yetki belgesi ve imza beyannamesi,
● Müracaatçı firmanın kuruluş ilanı ve son sermaye ve ortaklık yapısının
yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicil Gazeteleri ticaret ve/veya sanayi odası kaydı
(yabancı firmalar için kendi ülkelerinde geçerli olan kuruluş belgesinin Türkiye’nin o
ülkedeki temsilciliğince onaylı örneği),
● Son üç yıla ilişkin bilançoları ile kar ve zarar cetvelleri,
● Faaliyet ruhsatı ücretinin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na yatırıldığını
gösterir banka dekontunun aslı,
85
● Varsa, son üç yılda Türkiye’ye getirilen döviz tutarını gösterir belgeler,
● Banka, kıyı bankacılığı ve finansal kiralama kuruluşları için Hazine
Müsteşarlığı Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü’nde; sigorta kuruluşları için
Hazine Müsteşarlığı Sigortacılık Genel Müdürlüğü’nden alınan izin belgesi,
Genel Müdürlükçe yapılan değerlendirme sonucu faaliyet ruhsatı verilmesi
uygun görülen firmaların durumun kendilerine tebliğinden itibaren 30 gün içerisinde
kira sözleşmesini (satın alma işlemini) yapmaları gerekir. Serbest Bölge
Müdürlüğünce onaylatılmış kira sözleşmesinin bir sureti Genel Müdürlüğe iletilerek
faaliyet ruhsatı alınır.
Faaliyet ruhsatı alan gerçek veya tüzel kişiler, faaliyete başlamadan önce bölge
müdürlüğüne kayıtlarını yaptırarak sicil belgelerini alır. Kiracı-kullanıcılar (hazır
işyeri kiralayan firmalar) bu aşamadan sonra bölgede hemen faaliyete başlayabilirler.
Yatırımcı-kullanıcılar (açık alan kiralayarak kendi işyerini inşa edecek firmalar) ise,
Serbest Bölge Müdürlüğüne müracaat ederek, inşaat projelerini uygulamak üzere
inşaat ruhsatı alırlar. Đnşaat bittikten sonra iskan ruhsatı alarak faaliyetlerine başlarlar.
29. SERBEST BÖLGELERDE KĐMLER FAALĐYETTE BULUNABĐLĐR?
YERLĐ YABANCI FĐRMA AYIRIMI VAR MIDIR?
Serbest bölgelerde Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde işletmelerini
ticaret siciline tescil ettirilmiş ve bu durumu Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi’nde ilan
ettirmiş tacir sıfatını haiz yerli gerçek veya tüzel kişiler kendi ülkelerindeki kuruluş
işlemlerini tamamlamış yabancı gerçek veya tüzel kişiler faaliyette bulunabilir.
Gerçek kişi tacirlerin ayrıca ticaret ve/veya sanayi odasına da kayıtlı olmaları gerekir.
Serbest bölgelerde faaliyet gösterecek firmalar için yerli veya yabancı sermaye
sınırlaması yoktur. Yüzde yüz yerli sermayeli firma veya yüzde yüz yabancı
sermayeli bir firma serbest bölgelerde faaliyet gösterebilir. Serbest bölgede sağlanan
muafiyet ve teşvikler açısından da yerli ve yabancı sermayeli firma ayrımı yapılmaz.
Zaten serbest bölgelerin kuruluş amaçlarından birisi de yabancı sermaye yatırımlarını
ülkeye çekmektir.
30. SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE BULUNMAK ĐÇĐN YENĐ BĐR
ŞĐRKET KURMAK VEYA ŞUBE OLUŞTURMAK GEREKĐR MĐ?
Şirketin merkezi Türkiye’de bulunan ve halen Türkiye’deki faaliyetine devam
eden müracaatçılar; Türk Ticaret Kanunu hükümleri yanında, serbest bölgedeki
faaliyetler için ayrı muhasebe kaydı tutulmasının ve sermaye ihracının zorunlu olması
nedeniyle, serbest bölgedeki faaliyetlerini oluşturacakları “serbest bölge şubesi”
aracılığıyla yapmak zorundadır. Serbest bölgede şube oluşturarak faaliyette bulunmak
amacıyla yapılan müracaatlarda; şube oluşturulmasına ilişkin yetkili organın aldığı
kararın Ticaret Sicil Memurluğu’nda onaylatılmasını müteakip bu kararın
yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi ve Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formu’nda
belirtilen diğer belgelerle birlikte Müsteşarlığa müracaat edilmesi gerekmektedir.
Şirket merkezinin muhasebe kayıtları ile serbest bölgedeki şubenin faaliyetlerine
ilişkin muhasebe kayıtlarının ayrı ayrı tutulması zorunludur. Serbest bölgede
faaliyette bulunan firmalar serbest bölge ile kayıtlarına hiçbir şekil ve surette serbest
bölge dışındaki faaliyetleri işleyemez.
Diğer taraftan, yabancı firmalar bulundukları ülkedeki Türkiye temsilciliğine
kendi ülkelerinde geçerli olan kuruluş belgesini onaylatarak şube oluşturarak veya
şube oluşturmadan serbest bölgelerde faaliyette bulunabilir.
86
Yerli veya yabancı gerçek ya da tüzel kişilerin sadece serbest bölgede faaliyette
bulunmak üzere serbest bölge adresli şirket kurmaları da mümkün olup, aşağıdaki
soruda bu konuda açıklama yapılmıştır.
31. SERBEST BÖLGE ADRESLĐ ŞĐRKET KURULMASI VE TÜRKĐYE’DEKĐ
ŞĐRKET MERKEZĐNĐN SERBEST BÖLGEYE TAŞINMASI MÜMKÜN
MÜDÜR?
Türkiye’de veya yurt dışında yerleşik kişilerce münhasıran (yalnızca) serbest
bölgede faaliyet göstermek şartıyla serbest bölgeyi adres göstererek şirket kurulabilir.
Bu durumda şirket kuruluşundan önce ana sözleşme taslağının Serbest Bölgeler Genel
Müdürlüğü’ne ibraz edilmesi zorunludur.
Ana sözleşmesinin uygun bulunmasından sonra serbest bölgede faaliyet
gösterilecek işyeri için kira sözleşmesi yapılır ve bu işyerinin adresini Ticaret Sicil
Memurluğuna ibraz ederek kuruluş ve tescil işlemleri Türk Ticaret Kanunu
hükümlerine uygun olarak tamamlanır. Daha sonra kuruluş ilanının yayımlandığı
Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi ve kira sözleşmesi Genel Müdürlüğe ibraz edilerek
faaliyet ruhsatı düzenlenir. Halihazırda Türkiye’de veya yurt dışında faaliyette
bulunmayan yabancı sermayeli müracaatçıların kuruluş işlemleri sırasında Hazine
Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’nden izin belgesi alması gerekir.
Serbest bölge adresli olarak kurulacak şirketlerin ana sözleşmelerinde;
Müsteşarlıktan (Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü) onay alınmadan ana sözleşme
değişikliği yapılmayacağı, Türkiye’nin başka bir yerinde faaliyette bulunulmayacağı
ve şube oluşturulamayacağı açık olarak belirtilir.
Diğer taraftan, halen serbest bölgede faaliyette bulunan ve Türkiye’deki
merkezini de serbest bölgeye taşıyarak, Türkiye’deki bütün faaliyetlerine son vermek
isteyen kullanıcılar ise, bu taleplerine ilişkin yetkili organlarının kararını ibraz etmek
suretiyle müracaatlarını öncelikle Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’ne yapar.
Serbest bölgedeki faaliyetlere başlanıldığı tarihten itibaren gerçekleştirilen yurt dışına
satışlar, toplam ticaret hacmi, bölgeye getirilen nakdi sermaye ve bölgeden transfer
edilen gelirler vb. konular ile ana sözleşmede yapılacak incelemeler sonucunda
talebin uygun görülmesi halinde, yukarıdaki paragrafta belirtilen esaslar çerçevesinde
ana sözleşme değişikliği yapılması gerekmektedir. Ana sözleşmenin Türkiye Sicili
Gazetesi’nde yayımını takip eden 3 ay içerisinde ilgili vergi dairesindeki hesapların
iptal ettirildiğinin Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’ne tevsik edilmesi
gerekmektedir.
32. SERBEST BÖLGELERDE HANGĐ FAALĐYETLER YAPILABĐLĐR?
HANGĐ KONULARDA FAALĐYET RUHSATI ALINABĐLĐR?
Serbest bölgenin fiziki özelliklerine göre; üretim, alım-satım, depo işletmeciliği,
montaj-demontaj, bakım-onarım, işyeri kiralama, sergileme, paketleme, bankacılık,
finansal kiralama ve kıyı bankacılığı gibi konular başta olmak üzere, Serbest Bölgeler
Genel Müdürlüğü’nce uygun görülen ve çerçeve kirliliği yaratmayan her türlü sanayi,
ticaret ve hizmet faaliyeti yapılabilir.
87
33. FAALĐYETTE BULUNULACAK ĐŞYERĐ NASIL TEMĐN EDĐLĐR?
Arazinin mülkiyeti Hazine’ye ait olan serbest bölgelerde sadece açık alan veya
hazır işyeri kiralanabilirken, arazinin mülkiyeti özel sektöre ait olan serbest
bölgelerde arazi ve işyerlerinin satın alınması da mümkündür. Bu çerçevede, serbest
bölgede kendi işyerini inşa ederek veya hazır işyeri kiralayarak faaliyet göstermek
isteyen firmalar, arazisi, Hazine’ye ve kamu kuruluşlarına ait bölgelerde açık alan
veya hazır işyeri kiralamaları, arazisi özel sektöre ait bölgelerde açık alan veya hazır
işyeri kiralamaları veya satın almaları mümkündür. Kendi işyerlerini inşa ettirecek
firmaların o serbest bölge için belirlenen yapı ve inşaat esaslarına uygun hareket
etmesi gerekir. Açık alan ve hazır işyeri kiralanmasında ve satılmasında yerli ve
yabancı firmalar açısından hiçbir farklılık bulunmamaktadır.
34. FAALĐYET RUHSATI SÜRESĐ
Faaliyet ruhsatı; hazır işyeri kiralamak suretiyle faaliyet gösterecek kiracıkullanıcı firmalar için 10 yıl (faaliyet konusu üretim olanlar için 15 yıl), kendi işyerini
inşa etmek suretiyle faaliyet gösterecek yatırımcı-kullanıcı firmalar için ise 20 yıl
(faaliyet konusu üretim olanlar için 30 yıl) süreli verilmektedir. Bu süre sonunda,
müracaat halinde ve koşulların sağlanması durumunda yeniden faaliyet ruhsatı
verilebilir.
Kapalı alanda muhafazası mümkün olmayan, iş makinaları, otomobil, kamyon
ve benzeri motorlu araçların alım-satım ile iştigal eden firmalar, serbest bölgede
uygun yer bulunması halinde, açık alanda faaliyette bulunmak üzere en fazla 5 yıl
süreli faaliyet ruhsatı verilmektedir.
Ayrıca, Genel Müdürlükçe proje bazında değerlendirilecek “özel yatırımlar” için
49-99 yıla kadar süreyle faaliyet ruhsatı verilebilmektedir.
35. FAALĐYET RUHSATI ÜCRETĐ
Faaliyet ruhsatı ücreti bütün serbest bölgeler için 5.000 ABD dolarıdır. Genel
Müdürlükçe yapılan değerlendirme sonucu uygun görülen özel yatırımlara verilen
faaliyet ruhsatları için; 49 yıl olana 100.000 ABD Doları, 99 yıl olana 250,000 ABD
Doları ruhsat ücreti ödenir.
36. TÜRKĐYE ĐLE SERBEST BÖLGELER ARASINDAKĐ TĐCARET HANGĐ
MEVZUATA TABĐDĐR? HANGĐ DURUMDA GÜMRÜK VERGĐSĐ ÖDENĐR?
3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 8 inci maddesi uyarınca, serbest bölge
ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılacak ticaret dış ticaret rejimine tabidir.
Diğer bir değişle, serbest bölgelerden Türkiye’ye sevk edilen mallar ithalat,
Türkiye’den serbest bölgelere sevk edilen mallar ise ihracat sayılmaktadır.
Türkiye’den serbest bölgeye ihraç edilen Türkiye veya AB üyesi ülkeler menşeli
mallar ile daha önce Türkiye veya AB üyesi ülkelerden serbest dolaşım durumunda
bulunan üçüncü ülkeler menşeli malların serbest bölgeden Türkiye’ye veya AB üyesi
ülkelere ithalinde gümrük vergisi ödenmez, ancak doğrudan üçüncü ülkelerden
serbest bölgeye getirilen ve serbest dolaşımda olmayan üçüncü ülkeler menşeli
malların serbest bölgeden Türkiye’ye ithalinde ortak gümrük tarifesinde belirtilen
oran üzerinden gümrük vergisi ödenir.
88
37. TÜRKĐYE’DEKĐ FĐRMA ĐLE SERBEST BÖLGEDE FAALĐYETTE
BULUNAN ŞUBESĐ ARASINDA MAL SATIŞI VE FATURA KESĐLMESĐ
MÜMKÜN MÜDÜR?
Merkezi Türkiye’de bulunan firmanın sermaye ihracı suretiyle serbest bölgede
kurulan şubesi yurt dışında yerleşik sayılmaktadır. Bu çerçevede, merkezi Türkiye’de
bulunan firma serbest bölgede faaliyette bulunan şubesinden satın aldığı malları
Türkiye’ye ithal edebilir veya Türkiye’den bu şubesine mal ihraç edebilir. Serbest
bölgedeki şube sattığı mallar için serbest bölge faturası düzenler. Ayrıca, şirket
merkezinin faaliyetlerine ilişkin muhasebe kayıtları ile serbest bölgedeki şubesinin
faaliyetlerine ilişkin muhasebe kayıtlarının ayrı ayrı tutulması zorunludur.
38. TÜRKĐYE’DEN SERBEST BÖLGELERE ĐHRACAT REJĐMĐ DIŞINDA
MAL SATIŞI MÜMKÜN MÜDÜR?
3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 8 inci maddesinin ikinci fıkrası
uyarınca; bir parti olarak toplam fatura bedeli 500 ABD Doları altında Türkiye
mahreçli mallar, isteğe bağlı olarak, ihracat rejimine tabi tutulmadan serbest bölgeye
getirilebilir.
39. SERBEST BÖLGELER ĐLE DĐĞER ÜLKELER ARASINDAKĐ TĐCARET
HANGĐ MEVZUATA TABĐDĐR?
Serbest bölgeler ile diğer ülkeler ve diğer serbest bölgeler arasındaki ticaret dış
ticaret mevzuatına tabi değildir. Mallar serbest bölgeden Türkiye dışındaki ülkelere ve
Türkiye’deki diğer serbest bölgelere ihracat rejimine tabi olmadan sevk edilir ve
ithalat rejimine tabi olmadan buralardan serbest bölgeye getirilir. Bu durumda, serbest
bölgeden diğer ülkelere Türkiye üzerinden sevk edilen mallar ile yurt dışından
getirilen serbest bölge adresli malların Türkiye’den geçişi transit rejimine tabidir.
40. SERBEST BÖLGEDEN YURT DIŞINA VEYA YURT DIŞINDAN
SERBEST BÖLGEYE GĐDECEK OLAN MALLARIN TÜRKĐYE’DEN
GEÇĐŞĐ NASIL OLUR?
Serbest bölgeden yurt dışına veya yurt dışından serbest bölgeye gidecek olan
mallar Türkiye’de transit halinde sayılır ve transit rejimi hükümlerine tabidir. Ayrıca,
serbest bölge adresli veya çıkışlı olup, deniz yoluyla gelen veya giden mallar serbest
bölgenin denize rıhtımı olmaması veya limanı olmasına rağmen yakın bir limandan
getirilmesi veya götürülmesi durumunda, geminin bulunduğu yer ile serbest bölge
arasındaki taşımalarda transit beyannamesi düzenlenmeden Serbest Bölge Gümrük
Müdürlüğü’nce tescili ve Serbest Bölge Müdürlüğü’nce tanzim ve tescili Serbest
Bölge Đşlem Formu’na istinaden, gümrük idaresince görevlendirilecek bir memur
refakatinde gemiden doğrudan serbest bölgeye alınabilir ve bölgeden gemiye
gönderilebilir. Aynı uygulama havalimanları için de geçerlidir.
89
41. SERBEST BÖLGEDE ÜRETĐLEN MALLAR HANGĐ HALLERDE
“TÜRKĐYE MENŞELĐ” OLUR?
Serbest bölgelerde üretilen mallar; 1615 sayılı Gümrük Kanunu’nun 67 inci
maddesinde belirtilen, Türkiye’de elde edilen (tümüyle üretilme kriteri) ürünlerin
Türkiye menşeli sayılacağı ve Türkiye’de elde edilmemiş yabancı menşeli veya
menşei belirsiz girdiler ihtiva eden malların Türkiye’de gördüğü değişiklik ve işlem
dolayısıyla Türkiye menşeli sayılması (esaslı değişim kriteri-malların gördüğü işlem
ve değişiklik sonucu değerinin yüzde yüz oranında artması veya bu değişiklikler ve
işlemler sonucu tarife pozisyonunun değişmiş olması ya da esaslı değişiklik
sayılabilecek bir işçiliğe ve işlemlere tabi tutulması) gerektiğine ilişkin şartları
sağlaması durumunda “Türkiye Menşeli” sayılır. Düzenlenecek menşe şahadetnamesi,
Gümrük Kanunu ve buna bağlı Gümrük Yönetmeliğinin ilgili hükümlerine göre,
ticaret ve/veya sanayi odalarına üyelik şartı aranmaksızın, Serbest Bölge
Müdürlüğü’nün yazısına istinaden mahalli odalarca verilir.
42. SERBEST DOLAŞIMDA BULUNAN ÜRÜNLER SERBEST BÖLGELERE
GETĐRĐLDĐĞĐNDE SERBEST DOLAŞIM DURUMUNU DEVAM ETTĐRĐR
MĐ?
Serbest bölgelere Türkiye’den ihraç edilen Türkiye ve AB üyesi ülkeler menşeli
mallar ile Türkiye’de veya AB üyesi ülkelerde serbest dolaşımda bulunan üçüncü
ülkeler menşeli mallar, ayniyetini korumak ve serbest dolaşımda olmayan mallar ile
birlikte üretimde kullanılmamak şartıyla, serbest bölgelerde de serbest dolaşım
durumunu devam ettirir.
43. SERBEST BÖLGELERDE YAPILAN ÜRETĐM SONUCU ELDE EDĐLEN
ÜRÜNLER HANGĐ KOŞULLARDA SERBEST DOLAŞIMA GĐREBĐLĐR?
Serbest bölgelere Türkiye’den veya AB üyesi ülkelerden ihraç edilen Türkiye
veya AB üyesi ülkeler menşeli ya da buralarda serbest dolaşım durumunda bulunan
malların serbest bölgede işlenmesi sonucu elde edilen nihai mallar da serbest
dolaşımda sayılır.
Diğer taraftan, serbest bölgelerde bulunan serbest dolaşımdaki ürünlerle birlikte
üçüncü ülkeler menşeli henüz serbest dolaşıma girmemiş ürünler de kullanılarak elde
edilen nihai ürünün serbest dolaşıma girebilmesi için serbest dolaşımda olmayan
üçüncü ülkeler menşeli girdiler için gümrük tarifesinde belirtilen oran üzerinden
gümrük vergisi ödenmesi gerekir.
44. DAHĐLDE
VE HARĐÇTE ĐŞLEME REJĐMLERĐNĐN SERBEST
BÖLGELER AÇISINDAN ĐŞLEYĐŞĐ NASIL OLMAKTADIR?
Dahilde ve hariçte işleme rejimlerinde serbest bölgelerle yapılacak ticarette
ilişkin gerekli düzenlemelere yer verilmiştir.
Dahilde işleme rejimi çerçevesinde Türkiye’de üretilen işlem görmüş ürünün
serbest bölgeye ihraç edilmesiyle ihracat taahhüdü kapatılmış sayılır. Serbest bölgeye
ihraç edilen dahilde işleme rejimi kapsamındaki işlem görmüş ürünler buradan
üçüncü ülkelere herhangi bir şarta bağlı olmadan sevk edilebilir.
90
Ancak, söz konusu serbest bölgeden AB üyesi ülkelere sevk edilmesi halinde,
ürünün bünyesine giren ticaret politikası önlemine tabi olmayan ve serbest dolaşım
durumunda bulunmayan üçüncü ülke menşeli hammadde, yardımcı madde, yarı
mamul ve mamul maddeler için ithal tarihindeki kur ve ortak gümrük tarifesindeki
oran üzerinden gümrük vergisinin serbest bölgeden sevki sırasında ödenmesi gerekir.
Dahilde işleme izin belgesi kapsamında serbest bölgeye ihraç edilmiş ürünün
tekrar Türkiye’ye ithal edilmesi halinde ise, ithal edilen ve ihracı gerçekleştirilemeyen
ticaret politikası önlemine (kota ve gözetim) tabi olmayan üçüncü ülke menşeli
ürünlerin ithalat esnasında alınmayan vergilerinin (anti-damping vergisi dahil) ithal
tarihinden itibaren geçen süre dikkate alınarak 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre
tahsil edilmesinden sonra serbest dolaşıma girmesi mümkün olur.
Türkiye’ye serbest bölgelerden ithal edilecek ticaret politikası önlemlerine tabi
malların serbest dolaşıma girebilmesi için, Türkiye’deki ithalatçısının söz konusu
mallarla ilgili olarak ithal lisansının (kota hakkının) bulunması gerekir. Aksi taktirde,
bu mallardan üretilen ürünlerin üçüncü ülkelere sevki ya da imhası gerekir. Bunun
mümkün olmaması halinde ise kotasız ithal edildiği tespit edilen mal bedeli kadar
meblağ, Hazineye irat kaydedilmek üzere ilgili firmadan 6183 sayılı Kanun
çerçevesinde tahsil edilir.
Hariçte Đşleme Rejimi’nde ise; serbest dolaşımdaki malların AB üyesi ülkeler
dışındaki üçüncü ülkelerde veya serbest bölgelerde hariçte işleme rejimi kapsamında
işleme tabi tutulmak suretiyle, daha ileri derecede işlem görmüş bir ürün elde etmek
üzere Türkiye’den geçici olarak ihraç edilmesi ve bu faaliyetler sonucunda elde edilen
ürünlerin gümrük vergilerinden tam veya kısmi muafiyet uygulanmak suretiyle tekrar
serbest dolaşıma girmesine imkan sağlanmıştır.
Hariçte işleme rejimi çerçevesinde, daha ileri derecede işlenmek, tamir edilmek
veya yenilenmek üzere serbest bölgelere gönderilen ve buradaki işleme faaliyetinde
yalnızca serbest dolaşımda olan girdiler kullanılan mallar ile serbest bölgede yalnızca
işçiliğe tabi tutulan mallar Türkiye’ye gümrük vergisinden tam muaf olarak ithal
edilir. Serbest bölgedeki işleme faaliyetinde üçüncü ülke menşeli girdiler kullanılarak
üretilen ürünlerin Türkiye’ye ithali ise, kullanılan üçüncü ülke menşeli girdilerin ortak
gümrük tarifesinde belirtilen oran üzerinden gümrük vergisi ödenir ve böylece söz
konusu malların tekrar serbest dolaşıma girmesi sağlanır.
45. TÜRKĐYE’YE ĐTHALĐ KOTA GĐBĐ TĐCARET POLĐTĐKASI
ÖNLEMLERĐNE
TABĐ
ÜRÜNLER
SERBEST
BÖLGELERE
GETĐRĐLEBĐLĐR MĐ?
Türkiye’de geçerli ticaret politikası önlemleri (koruma ve gözetim gibi) serbest
bölgelerde uygulanmaz. Bu nedenle, Türkiye’ye ithali kota, lisans gibi ticaret
politikası önlemelerine tabi ürünler serbest bölgelere getirilebilir ve buradan da
üçüncü ülkelere sevk edilebilir. Söz konusu ürünlerin Türkiye’ye ithali ise
Türkiye’deki ithalatçısının ithal lisansının (kota hakkının) olması durumunda
gerçekleşebilir.
91
46. SERBEST BÖLGELERDEKĐ MALLARA HANGĐ HALLERDE A.TR
BELGESĐ VERĐLĐR?
Serbest bölgelerde tamamen Türkiye veya AB üyesi ülkeler menşeli veya
buralarda serbest dolaşım durumunda bulunan girdilerden üretilen veya bünyesine
giren ticaret politikası önlemine tabi olmayan üçüncü ülke menşeli girdiler için ortak
gümrük tarifesinde belirtilen oran üzerinden gümrük vergisi ödenmiş mallar için
gümrük idarelerince düzenlenecek “Tespit ve Tahakkuk Kağıdı”na istinaden mahalli
ticaret veya sanayi ve ticaret odalarınca A.TR belgesi verilir.
Ancak, kota veya gözetime tabi üçüncü ülke menşeli mallar için A.TR belgesi
düzenlenmesi yönünden telafi edici gümrük vergisi tahsili yeterli olmayıp, bu ürünler
için ithal lisansının alındığının gümrük idaresine ispatı gerekir. Gümrük idaresince
A.TR belgesinde kayıtlı miktar ithal lisansı aslında düşülerek işlem yapılır.
Ayrıca, serbest bölgede bulunan mallar için düzenlenen A.TR belgesinin
geçerlilik süresi mallar serbest bölgede kaldığı sürece dondurulur.
47. SERBEST BÖLGELERE GETĐRĐLMESĐ YASAK OLAN MALLAR
Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliğinin 32 inci maddesi uyarınca; ateşli
silahlar ve bunların mühimmatı, parlayıcı, patlayıcı, yanıcı, yanmayı artırıcı ve
radyoaktif maddeler, tehlikeli ve zehirli atıklar ile Sağlık Bakanlığı’nca müsaade
edilen hariç, bütün uyuşturucu maddelerin serbest bölgelere getirilmesi yasaktır.
(ĐGEME, STSO, Dış TicaretEğt. Prog. SY.1-21)
92
SONUÇ
Uluslararası ticaret ülke ekonomilerinde çok önemli bir yere sahiptir ve
uluslararası ticaretin daha sağlıklı yürüyebilmesi için bazı düzenlemeler şarttır.
Düzenlenmesi zorunlu belgelerdeki eksik ve hatalar ihracatçının ekstra ödemeler
yapmasına ve gecikmelere yol açmaktadır. Firmaların en önemli şikayeti, çok küçük
hataların büyük maliyetler doğurmasıdır. Bankalarla akreditif konusunda yaşanan
aksaklıklar çok önemli gecikmelere yol açıyor ve müşteri ile diyalogların bozulmasına
neden olabiliyor. Sözleşme hazırlarken ihracatçı ve ithalatçının gerekli belgeleri
eksiksiz temin etmeleri gerekmektedir. Aksi halde malların nakliyesi sırasında da
ekstra maliyetler oluşur.
Ayrıca; bankaların kestikleri masrafların DAB’da şirketler istemeden otomatik
gösterilmesi gerekmektedir. Çünkü, gösterilmeyen masraflar muhasebe açıkları
yaratıyor ve müşteri ile anlaşmazlıklara yol açabiliyor. Kısaca belgeler konusundaki
aksaklıklarla ilgili olarak ihracatçının yaşadığı sorunlar esas olarak 3 grupta
toplanmaktadır.
-Đhracat bedelinin geç tahsil edilmesinden kaynaklanan faiz ödemeleri,
-Ortaya çıkan sorunları çözmek için harcanan para ve zaman kaybı,
-Uğranılan maddi zararında ötesinde belki de en önemlisi tam olarak
ölçülememekle birlikte ihracatçı ve ithalatçı arasındaki ilişkilerin olumsuz yönde
etkilenmesidir.
Tüm bu kayıpların önlenmesi ve müşteri güveninin devamının sağlanması için
kullanılan uluslararası belgelerin doğru şekilde düzenlenmesinde gerekli çaba sarf
edilmeli; özellikle bilgilerin doğruluğuna dikkat edilmeli anlaşmayla ilgili bir şüpheye
neden olacak hiçbir boşluk bırakılmamalıdır ve bu konunun küçümsenmeyerek dış
ticareti ilgilendiren diğer konular gibi dikkate alınması gerekir.
Gümrük konusunda da bir çok sorun yaşanmaktadır. Aslında firmaların
gümrükte yaşadığı sorunların asıl kaynağı mevzuatın kendisinden değil,
uygulanmasındandır.
Gümrük çalışanlarının gerekli eğitimi almamış olması, işlerin yavaşlamasıyla birlikte
bir çok sorunu zincirleme meydana getiriyor. Gecikmelerin yol açtığı zaman ve
parasal kayıpların yanında en önemlisi müşteriyle olan diyaloğun bozulmasıdır.
Gümrükte yaşanan en önemli sorunlar;
-Kimyahanede yapılan incelemelerin uzatılması neniyle zaman kaybı yaşanıyor.
Malın gönderileceği ulaşım aracı kaçırılabiliyor. Bu işlemlerin daha seri bir şekilde
yapılması gerekir.
-Gümrükteki işlem saatleri diğer bir sorun.
-Gümrükteki evrak kayıpları yine zaman ve parasal kaybın yanında vergi dairesi ile
de problem yaşanmasına neden oluyor. Elemanların daha dikkatli olmaları
gerekmektedir.
-Gümrük çıkış kapılarındaki teyitlerin gecikmesi ile tüm işlemlerde gecikmeler
oluşuyor. Bu tür sorunların önlenmesi için çıkışlarla ilgili tüm işlemler daha seri
şekilde gerçekleştirilmelidir.
26.07.1995’deki değişikliklerle birlikte; 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Yönetmeliği,
Türk Gümrük Mevzuatına yeni düzenlemeler getirmekle kalmamış aynı zamanda tesis
edilen Gümrük Birliği çerçevesinde Türkiye’nin önemli bir yükümlülüğünü yerine
getirmesini sağlamıştır.
93
Diğer taraftan uluslararası ticarette ve bunun hızında ortaya çıkan artışlar; yeni
bölgesel entegrasyonlar çerçevesinde artan ekonomik bütünleşme hareketleri;
gümrüklerde gelişen teknolojiden yararlanmayı, işlemlerin hızlanmasını ve böylece dış
ticaretimize destek sağlayacak modern bir organizasyon kurulmasını zorunlu
kılmaktadır.
Yaşanan sorunların çözümünde ve müşterilerle olan diyalogların daha sağlam
temellere oturtulması açısından; tüm bu modernize olma çabaları doğrultusunda
gerçekleştirilmesi gereken başka bir değişimde, gümrüklerde çalışan işgücünün
nitelikli hale getirilmesi olmalıdır. Ancak; böyle bir değişikliklerle mevzuat daha
doğru uygulana bilecektir.
Serbest Bölgeler; gelişmekte olan ülkelerin dünya ekonomisine
entegrasyonunu hızlandırma amacı taşır.
Türkiye’de esas itibariyle serbest bölgeleri amaçları:
- Đhracat için yatırımı ve üretimi artırmak,
- Yabancı sermaye ve teknoloji girişini hızlandırmak,
- Ekonominin girdi ihtiyacını ucuz ve güvenli şekilde temin etmek,
- Dış finansman ve ticaret imkanlarından yararlanmak,
- Yeni iş imkanları yaratarak istihdam sorunun çözümüne yardımcı olmaktır.
Şu anda serbest bölgelerdeki ticarette yaşanan düşüşler; serbest bölgelerden
tam anlamıyla faydalanamadığımızın göstergesidir.
Serbest Bölgelerde yaşanan kapasite düşüklüğünün de yine en büyük nedeni
nitelikli işgücü eksikliğidir. Ayrıca yatırımcıların serbest bölgelerdeki çalışma
koşulları konusunda yeterli bilgiye sahip olmaması ayrı bir sorundur.
Kısaca; Türkiye’nin dış ticarette yaşadığı sorunlar mevzuat hükümlerinden
ziyade mevzuatın uygulanış biçiminden kaynaklanmaktadır. Mevzuatın doğru
uygulanmasını sağlamakta yukarıda da sıkça değinildiği gibi nitelikli işgücünün
varlığına ve yapılan teftişlerin daha etkili hale getirilmesinde yatmaktadır.
94
KAYNAKÇA
- ANCIN, Cihat, Gümrük Mevzuatı Uygulamaları ve değişiklikleri,
ĐGEME 2000.
- BENLĐ, Ayşe Oya, Đhracat Prosedürlerini Biliyor musunuz?
ĐGEME 6.Bası
- Çakmak, Oya, Unilever Đhracat Sorumlusu,
ĐSTANBUL.
- DĐKĐLĐ, Ali, Serbest Bölgelere Đlişkin Uygulamalar,
STSO-ĐGEME 2000.
- DÖLEK, Ali, Mevzuat Işığında Diş Ticaret Đşlemleri ve Piyasa Uyg.
ĐSTANBUL, 1999
- GÜLLÜLER, Esin, Đhracatta Kullanılan Uluslararası Belgeler,
ĐGEME 1999.
- MAVĐOĞLU, Nazmi, Dış Ticarette Ödeme ve Teslim Şekilleri: Kambiyo ve
Bankacılık, STSO- ĐGEME 2000.
- SEVĐM, Ercan, Unilever Đthalat Sorumlusu,
ĐSTANBUL.
- ŞAHĐN, Arif, Đhracatçının Başvuru Rehberi,
ĐGEME 1997.
- ŞAHĐN, Arif, Đhracat Mevzuatı 2000,
ĐGEME 2000.
- www.foreigntrade.gov.tr,
ĐGEME 2000.
121

Dış Ticarette Bankacılık ve Gümrük Prosedürleri

Transkript

Benzer belgeler

Gümrükler Genel Müdürlüğü

TC GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrükler Genel

Dış Ticaret Incoterms Kodları

T.C. BAŞBAKANLIK GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI Gümrükler Genel

ab lojistik ve dış ticaret terimleri sözlüğü

Silah Bilgisi ve Atış E - Eğitim Dairesi Başkanlığı

TC GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI .............. VERGİ DAİRESİ

Fas Bilgi Notu