insan hakları avrupa sözleşmesi ve anayasa

İNSAN HAKLARI
AVRUPA SÖZLEŞMESİ
VE
ANAYASA
ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU
KAPSAMINDA BİR İNCELEME
Sibel İNCEOĞLU
(Editör)
YAZARLAR:
Sibel İnceoğlu
Oya Boyar
Ulaş Karan
Olgun Akbulut
(10, 15 ve 16. Bölümler)
Gülay Arslan Öncü
(7. Bölüm)
Lami Bertan Tokuzlu
(8. Bölüm)
Beta
Yayın No
: 2912
Hukuk Dizisi : 1433
Copyright Avrupa Konseyi - 2013 (1. Baskı)
2. Baskı - Haziran 2013 - İSTANBUL
Tıpkı 3. Baskı - Ekim 2013 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 936 - 0
Dizgi
: Beta Bas›m A.fi.
Bask›-Cilt
:Pasifik Ofset (Sertifika No. 12027)
Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3
Baha İş Merkezi A Blok Avcılar /‹STANBUL
Tel: 0212 412 17 77
Kapak Tasar›m:Beta Basım
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No. 16136)
Narl›bahçe Sokak No. 11
Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50
www.betayayincilik.com
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ
Kitabın hazırlığına, “Yüksek Yargı Kurumlarının Avrupa Standartları Bakımından
Rollerinin Güçlendirilmesi Ortak Projesi” desteğiyle, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruya konu olan anayasal hak ve özgürlükleri belirlemek için, Anayasa Mahkemesinin
2012 Haziran’ında getirdiği öneri üzerine başlanıldı. Amaç, Anayasa md 148/3 gereği, İnsan
Hakları Avrupa Sözleşmesi kapsamındaki anayasal hak ve özgürlükleri tespit ederek yargıç
ve savcılarımıza kaynaklık edebilecek verileri sunmaktı. Kitabın planlanması sürecinde, çalışmanın derinlikli olabilmesi bakımından anayasal hak ve özgürlükleri belirlemenin ötesine geçilerek, anayasal içeriğin sözleşmesel içerikle uyumu ya da uyumsuzluğunun belirlenmesine yönelik kapsam genişletilmesi önem kazandı. Böyle bir kitabın hazırlığı önerisini
gündeme getirerek ve sonrasında çalışmanın kapsamının genişletilmesine sıcak bakarak,
akamedemik camia ile işbirliğini ve bilimselliği önemseyen, bireysel başvuru sürecine olağanüstü bir ihtimamla yaklaşan Sayın Başkan Haşim Kılıç’a hem bir bilim kadını hem de bir
vatandaş olarak şükranlarımı sunmayı bir borç bilirim.
Bu denli geniş kapsam tek bir kişinin kısa bir süre içinde çalışmayı tamamlamasını
zorlaştırıyordu, bu ancak ortaklaşa yürütülen bir çalışma ile mümkündü. Böyle bir çalışma
hem İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin içtihadına
yönelik bilgiyi, hem de Anayasa ve Anayasa Mahkemesinin içtihatına yönelik derinlikli
bir donanımı gerektiriyordu. Bu nedenle Kitap, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi üzerinde
uzun yıllardır çalışan ve akademik yaşamında sözleşmesel hak ve özgürlükler üzerine akademik tezler, kitap ve makaleler yazmış ve aynı zamanda Anayasa Hukuku formasyonuna
sahip olan akademisyenlerin katkısıyla yazıldı. Çalışmaya altışar bölümü kaleme alarak büyük bir özveriyle katkı sunan Yrd. Doç. Dr. Oya Boyar ve Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan başta
olmak üzere, yazarlar Yrd. Doç. Dr. Olgun Akbulut, Dr. Gülay Arslan Öncü ve Yrd. Doç. Dr.
Lami Bertan Tokuzlu’ya teşekkürlerimi sunmak isterim. Ayrıca kitabın düzeltme aşamalarında bizlerden yardımlarını esirgemeyen araştırma görevlileri Gözde Atasayan ve Zülfiye
Yılmaz’a da içtenlikle teşekkür ederim.
Kitap birbirinden bağımsız makalelerden oluşan bir mimariyle kurgulanmadı, bölümler arasında birbiriyle çelişen yaklaşımlara yer vermemeye özen gösterildi. Bu nedenle
çalışmanın bütünlüklü bir yaklaşıma sahip olabilmesi için her bir bölüm için benim başkanlığımda uzun tartışmalar ve bilgi alışverişiyle geçen altı atölye çalışması yapıldı. Ayrıca
bütün bölümler yazarlar tarafından tamamlandığında tekrar uzun bir editölük çalışmasıyla
birbirleriyle bağlantılandırıldı, dil birliği sağlanmaya çalışıldı. Dolayısıyla her bölüm ayrı
bir yazar tarafından yazılmış olsa da anayasal hükümlerin bağlantıları ve bunlara yönelik
önerilen özgün yorum yöntemleri aslında sadece o bölümün yazarına mal edilemez; kolektif bir çalışmanın ürünüdür.
Kitap ilk olarak yargıç ve savcılara ücretsiz dağıtılmak üzere hazırlandı. Fakat bireysel
başvuru usulünün etkin kullanımı bakımından avukatların da bu süreçte konuya ilişkin
bilgiye ulaşabilmeleri önemli. Bu bakış açısıyla konuya yaklaşıp, kitabın profesyonel bir
yayınevi tarafından da yayımlanarak ulaşılabilir kılınmasına onay veren Avrupa Konseyi
çalışanlarına müteşekkirim.
İstanbul, Nisan 2013
Prof. Dr. Sibel İnceoğlu
Editör
iii
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ............................................................................................................................ iii
KISALTMALAR............................................................................................................xxi
GİRİŞ................................................................................................................................1
KISIM I
GENEL ESASLAR
BÖLÜM I: ANAYASA VE İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ İLİŞKİSİ..........7
Yazar: Prof. Dr. Sibel İnceoğlu
I. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin İç Hukuktaki Yeri..................................................7
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin Hiyerarşik Değeri...........................................7
B- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin Hiyerarşik Değeri Karşısında
Yasama ve Yargının Yükümlülükleri.............................................................................9
C- Bireysel Başvuruda İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin Yeri............................... 10
II. Anayasa Mahkemesinin İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesini Yorumlayış Biçimi........ 12
A- Destek Ölçü Norm Olarak İnsan Haklarına Güvence Getiren Sözleşmeler........ 12
B- Destek Ölçü Norm Olarak İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları............. 15
III. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin 1982 Anayasasına İçerik Bakımından Etkisi......18
IV. Değerlendirme.................................................................................................................... 20
BÖLÜM II: HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ SINIRLAMA VE GÜVENCE REJİMİ..........23
Yazar: Prof. Dr. Sibel İnceoğlu
I. Anayasa ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde Hak ve Özgürlüklerin
Yasayla Sınırlanması........................................................................................................... 23
A- Sınırlama Sistemi......................................................................................................... 23
1. Kademeli Sistemin Anlamı................................................................................... 23
2. Yasa Kaydı Öngörülmeyen Haklar...................................................................... 24
B- Sınırlama ve Güvence Ölçütleri................................................................................. 26
1. Meşru Amaç -Sebebe Bağlılık.............................................................................. 27
2. Hukukilik - Yasayla Sınırlama.............................................................................. 29
3. Demokratik Toplum.............................................................................................. 31
a. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları............................................... 32
aa. Zorlayıcı Toplumsal İhtiyaç ve Takdir alanı......................................... 32
bb. Müdahale Edilen Hakkın Özel Yönü.................................................... 33
v
İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA
cc. Demokrasi Anlayışı................................................................................. 33
dd. Avrupa Konsensüsü................................................................................ 36
b. Anayasa Mahkemesi Kararları....................................................................... 37
4. Ölçülülük................................................................................................................ 38
a. Anayasa ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................. 39
b. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları............................................... 41
c. Anayasa Mahkemesi Kararları....................................................................... 42
5. Diğer Anayasal Güvence Ölçütleri...................................................................... 44
a. Hakkın Özüne Dokunma Yasağı................................................................... 44
b. Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygunluk................................................... 45
c. Laik Cumhuriyetin Gerekleri........................................................................ 46
II. Hak ve Özgürlüklerin Pozitifleşmiş Norm Alanı........................................................... 47
A- Norm Alanının Pozitifleşmiş Anayasal Çerçevesi ve
İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi.............................................................................. 47
1. Anayasal Yasaklar..................................................................................................... 47
2. Anayasadaki Norm Alanının Pozitifleşmiş Sınırları........................................... 48
B- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde Norm Alanının Pozitifleşmiş
Çerçevesi ve Anayasa................................................................................................... 49
III. Değerlendirme.................................................................................................................... 52
BÖLÜM III: DEVLETİN POZİTİF YÜKÜMLÜLÜKLERİ ve
DOLAYLI YATAY ETKİ.................................................................................................53
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Oya Boyar
I. Negatif ve Pozitif Yükümlülükler Ayrımı........................................................................ 54
II. Devletin Temel Hakları Üçüncü Kişilerin Eylemlerine Karşı
Koruma Yükümlülüğü....................................................................................................... 56
A- Teorik Çerçeve.............................................................................................................. 56
1. Doğrudan Yatay Etki............................................................................................. 56
2. Yatay Etkiyi Reddeden Görüş............................................................................... 58
3. Dolaylı Yatay Etki................................................................................................... 58
B- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ............................................................................. 60
1. Yatay Etkinin Sözleşme Sistemi İçindeki Yeri.................................................... 60
2. Pozitif Yükümlülükler Kapsamında Dolaylı Yatay Etki.................................... 63
C-Anayasa......................................................................................................................... 67
1. Yatay Etkinin Anayasal Dayanakları................................................................... 68
2. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru ve Anayasal Hakların Yatay Etkisi.... 69
III. Devletin Hakları Gerçekleştirme Yükümlülüğü............................................................. 71
A-
İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi.............................................................................. 71
B-Anayasa......................................................................................................................... 75
IV. Değerlendirme.................................................................................................................... 80
vi
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM IV: HAKKIN VE YETKİNİN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞI.............81
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Oya Boyar
I. Kötüye Kullanma Yasağı ve Anayasa Hukuku................................................................ 83
II. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde ve Anayasada
Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı................................................................................. 84
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi.............................................................................. 84
1. Demokrasinin Korunmasına İlişkin İçtihadi Dönüşüm.................................... 84
2. Kötüye Kullanma Yasağının Uygulama Alanının Değişmesi............................. 86
B- Anayasa......................................................................................................................... 88
III. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde ve Anayasada Yetkinin
Kötüye Kullanılması ya da Yetki Saptırması Yasağı....................................................... 90
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi.............................................................................. 91
B- Anayasa......................................................................................................................... 94
IV. Değerlendirme ................................................................................................................... 96
BÖLÜM V: OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİNDE TEMEL HAK VE
ÖZGÜRLÜKLERE İLİŞKİN ASKIYA ALMA REJİMİ..................................................97
Yazar: Yrd. Doç Dr. Oya Boyar
I. Askıya Alma Rejimin Uygulamaya Konması.................................................................. 98
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi.............................................................................. 98
1. Usuli Şartlar: Bildirim Yükümlülüğü, Çekince ve Deklarasyonlar.................. 98
a. Bildirim Yükümlülüğü.................................................................................... 98
b. Çekince ve Deklarasyonlar........................................................................... 100
2. Savaş veya Ulusun Varlığını Tehdit Eden Başka Bir Genel Tehlikenin
Mevcudiyeti.......................................................................................................... 101
B- Anayasa......................................................................................................................... 102
II. Askıya Alma Rejiminin Uygulanması........................................................................... 104
A- Sebebe Bağlılık: Konu, Yer ve Zaman...................................................................... 104
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 104
2. Anayasa................................................................................................................. 106
B- Ölçülülük .................................................................................................................. 107
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi........................................................................ 108
2. Anayasa .................................................................................................................. 109
C- Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Uygunluk.................................. 110
III. Değerlendirme.................................................................................................................. 111
vii
İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA
KISIM II
HAK VE ÖZGÜRLÜKLER
BÖLÜM I: YAŞAM HAKKI..........................................................................................115
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan
I. Kapsam ve Temel Özellikler............................................................................................ 115
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 115
B- Anayasa....................................................................................................................... 119
II. Yaşam Hakkının İstisnaları............................................................................................. 120
A- Ölüm Cezası................................................................................................................ 120
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 120
2. Anayasa................................................................................................................. 121
B- Güç Kullanımı Sonucunda Ölüme Sebebiyet Verme............................................ 121
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 121
2. Anayasa................................................................................................................. 123
III. Hakkın Doğurduğu Devlet Yükümlülükleri................................................................. 126
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 126
1. Negatif Yükümlülükler........................................................................................ 126
2. Pozitif Yükümlülükler......................................................................................... 127
a. Maddi Yükümlülükler.................................................................................. 127
b. Usuli Yükümlülükler..................................................................................... 131
B- Anayasa....................................................................................................................... 133
IV. Değerlendirme.................................................................................................................. 134
Yaşam Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu................................. 135
BÖLÜM II: İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE YASAĞI..............................................137
Yazar: Yrd. Doç Dr. Oya Boyar
I. Devlet Yükümlülüklerinin Kapsamı.............................................................................. 138
A-
İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi .......................................................................... 138
1. Devletin Negatif Yükümlülükleri ya da Yasak Fiiller...................................... 138
a. İşkence............................................................................................................ 139
b. İnsanlık Dışı Muamele.................................................................................. 141
c. Aşağılayıcı Muamele..................................................................................... 142
2. Devletin Pozitif Yükümlülükleri........................................................................ 143
a. Koruma Yükümlülükleri.............................................................................. 143
b. Gerçekleştirme Yükümlülükleri.................................................................. 146
aa. Devletin Gözetimi Altındaki Kişilere İlişkin Yükümlülükleri........ 146
bb. Devletin Asgari Yaşam Koşullarını Sağlama Yükümlülüğü............. 147
3. Devletin Usuli Yükümlülükleri.......................................................................... 149
B- Anayasa....................................................................................................................... 149
viii
İÇİNDEKİLER
II. Yasağın Sözleşmesel ve Anayasal Güvenceleri.............................................................. 154
A- Yasağın Mutlak Niteliği ............................................................................................ 155
B- İnsan Onuru................................................................................................................. 156
III. Değerlendirme.................................................................................................................. 156
İşkence ve Kötü Muamele Yasağı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu.... 157
BÖLÜM III: KÖLELİK, KULLUK, ZORLA ÇALIŞTIRMA VE
ZORUNLU ÇALIŞMA YASAĞI...................................................................................159
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan
I. Kapsam ve Temel Özellikler............................................................................................ 159
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 159
B- Anayasa....................................................................................................................... 163
II. Yasağın Doğurduğu Devlet Yükümlülükleri................................................................. 166
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 166
B- Anayasa....................................................................................................................... 167
III. Yasağın İstisnaları............................................................................................................. 168
A- Sözleşmeye Uygun Olarak Özgürlüğü Kısıtlanan Kişiden Yapılması İstenen
Çalışma........................................................................................................................ 169
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 169
2. Anayasa................................................................................................................. 170
B- Askerlik Hizmeti veya Alternatif Sivil Hizmet....................................................... 171
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 171
2. Anayasa................................................................................................................. 172
C- Olağanüstü Durumlarda Mecbur Tutulan Hizmetler........................................... 173
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 173
2. Anayasa................................................................................................................. 173
D- Yurttaşlık Yükümlülükleri Kapsamındaki Çalışma veya Hizmet......................... 174
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 174
2. Anayasa................................................................................................................. 175
IV. Değerlendirme.................................................................................................................. 177
Kölelik, Kulluk, Zorla Çalıştırma ve Zorunlu Çalışma Yasağı Bakımından İHAS ve
Anayasa Karşılaştırma Tablosu................................................................................................ 178
BÖLÜM IV: KİŞİ ÖZGÜRLÜĞÜ VE GÜVENLİĞİ HAKKI.......................................179
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan
I. Kapsam ve Temel Özellikler............................................................................................ 180
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 180
B- Anayasa....................................................................................................................... 184
II. Hakkın İstisnaları............................................................................................................. 187
ix
İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA
A- Yetkili Bir Mahkemenin Verdiği Mahkumiyet Kararı Sonrasında Tutulma...... 187
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 187
2. Anayasa................................................................................................................. 188
B- Mahkeme Kararına Uymama Sebebiyle veya Yükümlülüğün Yerine
Getirilmesini Sağlamak Amacıyla Yakalama veya Tutma.................................... 190
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 190
2. Anayasa................................................................................................................. 190
C- Yetkili Adli Merci Önüne Çıkarılmak Amacıyla Yakalama veya Tutma............. 191
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 191
2. Anayasa................................................................................................................. 193
D- Küçüklerin Tutulması................................................................................................ 195
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 195
2. Anayasa................................................................................................................. 195
E- Bulaşıcı Hastalığı Olanların, Akıl Hastalarının, Alkoliklerin,
Uyuşturucu Bağımlılarının ve Serserilerin Tutulması.......................................... 196
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 196
2. Anayasa................................................................................................................. 197
F- Ülkeye Girişin Önlenmesi veya Sınır Dışı ve Geri Verme Amacıyla Yakalama
ya da Tutma................................................................................................................. 197
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 197
2. Anayasa................................................................................................................. 197
III. Özgürlüğünden Yoksun Bırakılan Kişinin Hakları...................................................... 198
A- Anladığı Dilde Derhal Bilgilendirilme Hakkı........................................................ 198
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 198
2.Anayasa................................................................................................................. 199
B- Derhal Bir Yargıç Önüne Çıkarılma Hakkı............................................................ 200
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 200
2.Anayasa................................................................................................................. 201
C- Makul Sürede Yargılanma veya Yargılama Sırasında Salıverilme Hakkı............ 202
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 202
2.Anayasa................................................................................................................. 203
D- Özgürlüğünden Yoksun Bırakılanın Mahkemeye Başvurma Hakkı................... 204
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 204
2.Anayasa................................................................................................................. 205
E- Tazminat Hakkı.......................................................................................................... 205
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 205
2. Anayasa .................................................................................................................. 206
F- Yakınlarına Haber Verme Hakkı.............................................................................. 206
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 206
2. Anayasa................................................................................................................. 207
IV. Değerlendirme.................................................................................................................. 207
Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu. 208
x
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM V: ADİL YARGILANMA HAKKI.................................................................209
Yazar: Prof. Dr. Sibel İnceoğlu
I. Kapsam ve Norm Alanı.................................................................................................... 209
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 209
B-Anayasa....................................................................................................................... 213
II. Mahkemeye Başvurma Hakkı......................................................................................... 215
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 215
1. Dava Açma Hakkına Yönelik Sınırlamalar....................................................... 216
2. Mahkemenin Yargı Yetkisine Yönelik Sınırlamalar......................................... 218
B-Anayasa....................................................................................................................... 220
1. Dava Açma Hakkına Yönelik Sınırlamalar....................................................... 221
2. Mahkemenin Yargı Yetkisine Yönelik Sınırlamalar......................................... 223
III. Yasayla Kurulmuş Bağımsız ve Tarafsız Mahkemede Yargılanma Hakkı................. 225
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 225
1. Yasayla Kurulmuş Mahkeme.............................................................................. 226
2. Bağımsız Mahkeme............................................................................................. 226
a. Yargıçların Niteliği........................................................................................ 226
b. Yargıçların Atanması, Güvenceleri, Mahkemenin Görünümü............... 227
3. Tarafsız Mahkeme................................................................................................ 228
a. Temel Özellikler............................................................................................. 229
b. Kanun Yolları ile Giderim ve Feragat......................................................... 231
B- Anayasa....................................................................................................................... 231
1. Yasayla Kurulmuş Mahkeme.............................................................................. 231
2. Bağımsız Mahkeme............................................................................................. 233
3. Tarafsız Mahkeme................................................................................................ 237
IV. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkı......................................................................... 238
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 238
1. Silahların Eşitliği İlkesi........................................................................................ 239
a. Tanık Dinlenmesinde Hak Eşitliği.............................................................. 240
b. Bilgi ve Belgelere Ulaşmada Eşitlik............................................................. 241
c. Yasamanın Müdahalesi................................................................................. 241
2. Çelişmeli Yargılama İlkesi................................................................................... 242
3. Yargılamaya Etkili Katılım ve Duruşmada Hazır Bulunma Hakkı............... 243
a. Temel Özellikler............................................................................................. 243
b. Kanun Yolları ile Giderim ve Feragat......................................................... 245
4. Susma ve Kendini Suçlayıcı Delil Sunmaya Zorlanmama Hakkı.................. 246
5. Delillere İlişkin Temel Kurallar.......................................................................... 247
a. Delillerin Duruşmada Sunuluşu ve Tartışılması....................................... 247
b. Hukuka Aykırı Biçimde Elde Edilen Deliller............................................. 248
c. Delile Ulaşma ve Yorum Yapma Hakkı...................................................... 249
xi
İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA
d. Tanık veya Bilirkişi Dinlenmesi Talebinin Reddi...................................... 251
e. Delile Verilen Ağırlık ve Delilin Değerlendirilmesi................................. 251
6. Gerekçeli Karar Hakkı......................................................................................... 252
B-Anayasa....................................................................................................................... 252
1. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkına İlişkin Açık Hükümler................ 253
2. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkının Zımni Unsurları......................... 255
V. Masumiyet Karinesi.......................................................................................................... 257
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 257
B- Anayasa....................................................................................................................... 259
VI. Suç İsnad Edilen Kişinin Asgari Hakları....................................................................... 261
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 261
1. Suçlama Hakkında Bilgilendirilme Hakkı........................................................ 261
2. Gerekli Zaman ve Kolaylıklara Sahip Olma Hakkı......................................... 262
3. Kendi Kendini Savunma veya Müdafiin Yardımından Yararlanma Hakkı.. 264
4. Tanık Dinletmede Hak Eşitliği ve Tanığı Sorgulama Hakkı.......................... 266
5. Ücretsiz Tercüman Hakkı................................................................................... 268
B-Anayasa....................................................................................................................... 269
VII. Aleni Yargılanma ve Aleni Hüküm Hakkı.................................................................... 271
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 271
1. Aleni Yargılanma Hakkı...................................................................................... 272
a. Duruşma Zorunluluğu................................................................................... 272
b. Duruşmanın Açıklığı...................................................................................... 273
c. Kanun Yollarıyla Giderim ve Feragat........................................................... 274
2. Aleni Hüküm Hakkı............................................................................................ 275
B- Anayasa....................................................................................................................... 275
VIII.Makul Sürede Yargılanma Hakkı.................................................................................... 277
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 277
1. Kapsam.................................................................................................................. 277
2. Dikkate Alınan Süre ........................................................................................... 278
3. Değerlendirme Ölçütleri..................................................................................... 280
a. Davanın Karmaşıklığı................................................................................... 280
b. Başvurucunun Tutumu................................................................................. 281
c. Yetkili Makamların Tutumu......................................................................... 281
B-Anayasa....................................................................................................................... 283
IX. Değerlendirme.................................................................................................................. 284
Adil Yargılanma Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu................ 286
BÖLÜM VI: SUÇTA VE CEZADA YASALLIK İLKESİ...............................................287
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Oya Boyar
I.
xii
Kapsam ve Temel Özellikler............................................................................................ 288
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 288
İÇİNDEKİLER
1. Suç ve Ceza............................................................................................................. 289
2. Yasallık / Belirlilik İlkesi........................................................................................ 290
B- Anayasa....................................................................................................................... 292
II. Usuli Güvenceler............................................................................................................... 295
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 295
1. Geriye Yürümezlik İlkesi....................................................................................... 295
2. Kıyas Yasağı............................................................................................................ 296
B- Anayasa......................................................................................................................... 297
III. İnsanlık Aleyhine İşlenen Suçlar ve Savaş Suçları........................................................ 298
IV. Değerlendirme.................................................................................................................. 299
Suçta ve Cezada Yasallık İlkesi Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu... 300
BÖLÜM VII: ÖZEL YAŞAMA VE AİLE YAŞAMINA SAYGI HAKKI.......................301
Yazar: Dr. Gülay Arslan Öncü
I. Temel Özellikler................................................................................................................ 301
II. Kapsam............................................................................................................................... 303
A- Özel Yaşama Saygı Hakkı.......................................................................................... 303
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 303
a. Fiziksel ve Zihinsel Bütünlük Hakkı........................................................... 304
aa. Tıbbi Müdahaleyi Red Hakkı............................................................... 304
bb. Bireylerin Şiddetten Korunması.......................................................... 305
cc. Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkı..................................................... 305
b. Bireyin Kendini Gerçekleştirme ve Geleceğini Belirleme
Hakkı/Kendine İlişkin Kararlar Alabilme Özerkliği................................ 307
aa. Cinsel Kimlik......................................................................................... 307
bb. İsim.......................................................................................................... 308
cc. Fiziksel Görünüm.................................................................................. 308
dd. Bireyin Geçmişi Hakkında Bilgi Sahibi Olma Hakkı....................... 309
ee. Üreme Hakkı.......................................................................................... 309
ff. Beden Üzerinde Tasarruf Hakkı.......................................................... 309
gg. Seyahat Özgürlüğü................................................................................ 310
hh. Özgün Yaşam Biçimine Hak................................................................ 310
c- Bireyin Kendisi Hakkındaki Bilgiyi Kontrol Hakkı/Mahremiyet Hakkı... 311
2. Anayasa................................................................................................................. 312
a. Kişinin Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı.................................. 312
b. Özel Hayata Saygı Hakkı.............................................................................. 314
c. Seyahat Özgürlüğü........................................................................................ 315
d. Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması................................................ 316
e. Bilgi Edinme Hakkı....................................................................................... 317
xiii
İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA
B- Aile Yaşamına Saygı Hakkı....................................................................................... 317
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 317
2. Anayasa................................................................................................................. 318
C- Konuta Saygı Hakkı................................................................................................... 319
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 319
2.Anayasa................................................................................................................. 319
D- Haberleşmeye Saygı Hakkı....................................................................................... 320
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 320
2. Anayasa................................................................................................................. 321
III. Sınırlama ve Güvence Rejimi.......................................................................................... 322
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 322
1. Hukukilik ............................................................................................................. 322
2. Meşru Amaç......................................................................................................... 322
3. Demokratik Toplumda Gereklilik..................................................................... 323
a. Zorlayıcı Toplumsal İhtiyaç......................................................................... 324
b. Ölçülülük........................................................................................................ 324
c. Takdir Alanı................................................................................................... 326
B-Anayasa....................................................................................................................... 329
IV. Değerlendirme.................................................................................................................. 331
Özel Yaşama ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı Bakımından İHAS ve
Anayasa Karşılaştırma Tablosu................................................................................................ 332
BÖLÜM VIII: DÜŞÜNCE, VİCDAN VE DİN ÖZGÜRLÜĞÜ...................................333
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Lami Bertan Tokuzlu
I. Kapsam ve Temel Özellikler............................................................................................ 333
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 333
1. Özgürlüğün Bireysel Yönü.................................................................................. 333
2. Özgürlüğün Kollektif Yönü................................................................................. 336
B- Anayasa....................................................................................................................... 339
1. Özgürlüğün Bireysel Yönü.................................................................................. 340
2. Özgürlüğün Kollektif Yönü................................................................................. 342
II. Sınırlama ve Güvence Rejimi.......................................................................................... 344
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 344
1. Hukukilik ............................................................................................................. 344
2. Meşru amaç........................................................................................................... 345
3. Demokratik Toplumda Gereklilik..................................................................... 346
B-Anayasa....................................................................................................................... 349
III. Değerlendirme.................................................................................................................. 352
Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü Bakımından İHAS ve
Anayasa Karşılaştırma Tablosu................................................................................................ 354
xiv
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM IX: İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ HAKKI...............................................................355
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan
I. Kapsam ve Temel Özellikler............................................................................................ 355
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 355
1. Genel Olarak İfade Özgürlüğü........................................................................... 355
2. İfade Özgürlüğünün İçerik Bakımından Kapsamı.......................................... 358
a. Siyasi İfadeler................................................................................................. 359
b. Sanatsal İfadeler............................................................................................. 360
c. Akademik İfadeler......................................................................................... 361
d. Ticari İfadeler................................................................................................. 362
e. Dini ve Ahlaki Konulara İlişkin İfadeler.................................................... 362
f. Nefret Söylemi İçeren veya Şiddete Teşvik Eden İfadeler........................ 363
3. İfade Özgürlüğünde Kullanılan Araçların Kapsamı........................................ 364
B- Anayasa....................................................................................................................... 365
1. Genel Olarak İfade Özgürlüğü........................................................................... 365
2. Görüş Sahibi Olma Hakkı................................................................................... 366
3. Bilgi ve Düşünceleri Yayma Hakkı.................................................................... 367
4. Bilgi Edinme Hakkı............................................................................................. 369
II. Sınırlama ve Güvence Rejimi.......................................................................................... 369
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 369
B- Anayasa....................................................................................................................... 373
1. Genel Olarak İfade Özgürlüğünün Sınırlanma ve Güvence Rejimi.............. 373
2. Sınırlama Sebepleri ve Anayasal Yasaklar......................................................... 375
a. İfade Özgürlüğüne Yönelik Genel Düzenlemedeki Sınırlama Sebepleri.... 375
b. Sanatsal ve Akademik İfadelerde Sınırlama Sebepleri ve
Anayasal Yasaklar.......................................................................................... 376
c. Basın Özgürlüğünde Sınırlama Sebepleri.................................................. 377
III. Değerlendirme.................................................................................................................. 378
İfade Özgürlüğü Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu............................ 379
BÖLÜM X: TOPLANTI VE ÖRGÜTLENME ÖZGÜRLÜKLERİ...............................381
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Olgun Akbulut
I. II.
Kapsam ve Temel Özellikler ........................................................................................... 381
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................. 381
B- Anayasa......................................................................................................................... 381
Sınırlama ve Güvence Rejiminin Genel Özellikleri.................................................... 382
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................. 382
B- Anayasa......................................................................................................................... 383
III. Toplantı ve Gösteri Özgürlükleri.................................................................................... 383
xv
İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA
A- Kapsam........................................................................................................................ 383
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 383
2. Anayasa................................................................................................................. 384
B- Sınırlama ve Güvence Rejimi................................................................................... 385
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 385
2. Anayasa................................................................................................................. 386
C- Özgürlüğün Kullanımı, Sınır ve Güvenceleri......................................................... 386
1. Bildirim ve İzin..................................................................................................... 386
2. Toplantı ve Gösteri Mekanı................................................................................ 388
3. Toplantı ve Gösterinin Zamanı ve Süresi.......................................................... 389
4. Toplantı ve Gösterilere Müdahale...................................................................... 390
5. Çifte Gösteri ve Karşı Gösteriler........................................................................ 393
6. Azınlık Gruplarının Gösterileri......................................................................... 394
D- Değerlendirme............................................................................................................ 395
IV. Örgütlenme Özgürlüğü................................................................................................... 396
A- Kapsam........................................................................................................................ 396
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 396
2. Anayasa................................................................................................................. 397
B- Sınırlama ve Güvence Rejimi................................................................................... 399
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi..................................................................... 399
2. Anayasa................................................................................................................. 399
C- Hakkın Kullanımı, Sınır ve Güvenceleri................................................................. 400
1. Örgütün Kaydı...................................................................................................... 400
2. Örgüte Üyelik....................................................................................................... 402
3. Örgütsel Faaliyetler.............................................................................................. 402
D-Değerlendirme............................................................................................................ 403
V. Siyasi Parti Özgürlükleri.................................................................................................. 404
A- Kapsam........................................................................................................................ 404
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 404
2. Anayasa................................................................................................................. 405
B- Sınırlama Rejimi......................................................................................................... 405
1. Azınlık Yanlısı Siyasi Partiler............................................................................. 406
2. Anti-laik Siyasi Partiler....................................................................................... 408
3. Terör ve Şiddet ile İlintili Siyasi Partiler........................................................... 410
C- Değerlendirme ........................................................................................................... 414
VI. Sendikal Haklar................................................................................................................. 415
A- Kapsam........................................................................................................................ 415
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 415
2. Anayasa................................................................................................................. 417
xvi
B- Sınırlama ve Güvence Rejimi................................................................................... 418
İÇİNDEKİLER
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 418
2. Anayasa................................................................................................................. 418
C- Sendikaya Üyelik, Sendikal Faaliyetler ve Sınırlandırılması................................ 420
D- Değerlendirme............................................................................................................ 422
Toplantı ve Örgütlenme Özgürlükleri Bakımından İHAS ve
Anayasa Karşılaştırma Tablosu................................................................................................ 423
BÖLÜM XI: EVLENME VE AİLE KURMA HAKKI...................................................425
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan
I. Kapsam ve Temel Özellikler............................................................................................ 425
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 425
1. Genel Olarak......................................................................................................... 425
2. Evlenme Hakkı..................................................................................................... 426
3. Aile Kurma Hakkı................................................................................................ 431
B- Anayasa....................................................................................................................... 432
1. Evlenme Hakkı..................................................................................................... 432
2. Aile Kurma Hakkı................................................................................................ 434
II. Hakkın Doğurduğu Devlet Yükümlülükleri, Sınırlama ve Güvence Rejimi............ 435
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 435
B- Anayasa....................................................................................................................... 437
III. Değerlendirme.................................................................................................................. 438
Evlenme ve Aile Kurma Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu....... 438
BÖLÜM XII: ETKİLİ BAŞVURU HAKKI...................................................................439
Yazar: Prof. Dr. Sibel İnceoğlu
I. Amaç ve Kapsam.............................................................................................................. 439
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 439
B- Anayasa....................................................................................................................... 441
II. Hakkın Doğurduğu Devlet Yükümlülükleri................................................................. 443
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 443
1. Maddi Yükümlülükler......................................................................................... 443
2. Kurumsal Yükümlülükler................................................................................... 445
3. Etkili Başvuru Yolu ve Milli Güvenlik............................................................... 447
4. Etkili Başvuru Yolunun Diğer Sözleşmesel Haklarla İlişkisi.......................... 448
a. Adil Yargılanma Hakkı ve Etkili Başvuru.................................................. 448
b. Önemli Hak İhlalleri ve Etkili Soruşturma................................................ 451
B-Anayasa....................................................................................................................... 453
1. Yetkili Makama Başvurma Hakkının Genel Özellikleri................................. 453
2. Tazminat................................................................................................................ 455
3. Yetkili Makama Başvurma Hakkının Ek Güvencesi....................................... 455
xvii
İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA
III. Değerlendirme.................................................................................................................. 456
Etkili Başvuru Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu.................... 457
BÖLÜM XIII: EŞİTLİK İLKESİ VE AYRIMCILIK YASAĞI......................................459
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan
I. Kapsam ve Temel Özellikler............................................................................................ 459
A- Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Kavramları....................................................... 459
1. Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı İlişkisi......................................................... 459
a. Genel Bakış..................................................................................................... 459
b. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi................................................................ 460
c. Anayasa........................................................................................................... 460
2. Ayrımcılık Yasağının Tanımı.............................................................................. 461
a. Genel Bakış..................................................................................................... 461
b. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi................................................................ 461
c. Anayasa........................................................................................................... 462
B- Ayrımcılık Yasağının Kapsadığı Temeller............................................................... 462
1. Genel Bakış........................................................................................................... 462
2. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 463
3. Anayasa................................................................................................................. 464
C- Ayrımcılık Yasağı ve Yatay Etki................................................................................ 465
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 465
2. Anayasa................................................................................................................. 466
D- Ayrımcılık Yasağı ve “Şüpheli Temeller”................................................................. 467
1. Genel Bakış........................................................................................................... 467
2. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 468
3. Anayasa................................................................................................................. 469
E- Ayrımcılık Yasağı ile Korunan Haklar..................................................................... 470
1. Genel Bakış........................................................................................................... 470
2. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 471
3. Anayasa................................................................................................................. 471
F- Ayrımcılık Yasağının Farklı Biçimleri..................................................................... 472
1. Genel Bakış........................................................................................................... 472
2. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 475
3. Anayasa................................................................................................................. 476
G- Özel Önlemler............................................................................................................ 476
1. Genel Bakış........................................................................................................... 476
2. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi...................................................................... 477
3. Anayasa................................................................................................................. 478
xviii
H- İspat Yükünün Paylaştırılması.................................................................................. 480
İÇİNDEKİLER
1. Genel Bakış........................................................................................................... 480
2. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi..................................................................... 481
3. Anayasa................................................................................................................. 484
II. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Ayrımcılık Yasağına Dair
İhlal İddialarının İncelenmesi Usulü............................................................................. 484
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesindeki Bir Hak veya Özgürlükle Bağlantısı........ 486
B- Karşılaştırılabilirlik Ölçütü ...................................................................................... 487
C- Nesnel ve Haklı Neden Ölçütü................................................................................. 489
D- Ölçülülük..................................................................................................................... 491
III. Değerlendirme.................................................................................................................. 491
Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu... 494
BÖLÜM XIV: MÜLKİYET HAKKI.............................................................................495
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Oya Boyar
I. Kapsam............................................................................................................................... 496
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 496
1. Kişi Bakımından.................................................................................................. 496
2. Konu Bakımından................................................................................................ 499
B- Anayasa....................................................................................................................... 506
1. Kişi Bakımından.................................................................................................. 506
2. Konu Bakımından................................................................................................ 507
II. Sınırlama ve Güvence Rejimi.......................................................................................... 507
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 508
1. Birinci Norm: Mülkiyetine Saygı Gösterilmesini İsteme Hakkı.................... 509
a. Adil Denge Kriteri......................................................................................... 510
b. Devletlerin Takdir Yetkilerinin Sınırı Sorunu........................................... 512
2. İkinci Norm: Mülkiyet Hakkından Yoksun Bırakma...................................... 513
a. Yasallık Kriteri............................................................................................... 514
b. Kamu Yararı Kriteri ...................................................................................... 518
c. Uluslararası Hukukun Genel İlkelerine Uygun Olma Kriteri ................ 519
d. İçtihadi Kriter: Yoksun Bırakmadan Dolayı Tazminat Ödenmesi.......... 520
3. Mülkiyetin Kullanım Hakkının Düzenlenmesi............................................... 523
B- Anayasa....................................................................................................................... 525
1. Genel Rejim.......................................................................................................... 525
2. Ek Güvenceler ve Mülkiyet Hakkıyla İlgili Diğer Düzenlemeler.................. 528
a. Ek Güvenceler................................................................................................ 528
b. Mülkiyet Hakkıyla İlgili Düzenlemeler...................................................... 529
c. Mülkiyet Hakkına Anayasal Müdahale Biçimleri..................................... 531
III. Değerlendirme.................................................................................................................. 531
Mülkiyet Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu............................. 532
xix
İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA
BÖLÜM XV: EĞİTİM HAKKI.....................................................................................533
Yazar: Yrd. Doç. Dr. Olgun Akbulut
I. Kapsam............................................................................................................................... 533
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 533
B- Anayasa....................................................................................................................... 534
II. Sınırlama ve Güvence Rejimi.......................................................................................... 535
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 535
B- Anayasa......................................................................................................................... 536
III. Eğitim Hakkının Temel Konuları................................................................................... 536
A- Eğitimin İçeriği........................................................................................................... 536
B- Eğitimin Dili............................................................................................................... 538
C- Eğitim Kurumlarında Kılık-Kıyafet ve Semboller................................................. 540
IV. Değerlendirme..................................................................................................................... 541
Eğitim Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu................................. 542
BÖLÜM XVI: SERBEST SEÇİM HAKKI.....................................................................543
Yazar: Yrd. Doç Dr. Olgun Akbulut
I. Kapsam............................................................................................................................... 543
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 543
B- Anayasa....................................................................................................................... 544
II. Sınırlama ve Güvence Rejimi.......................................................................................... 544
A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi............................................................................ 544
B- Anayasa....................................................................................................................... 545
III. Serbest Seçim Hakkının Temel Konuları...................................................................... 545
A- Seçme hakkı................................................................................................................ 545
B- Seçilme Hakkı............................................................................................................. 547
1. Adaylık Şartları..................................................................................................... 548
2. Seçim Sonuçlarının İptali ile Temsilciliğin Kaybı............................................ 551
3. Siyasi Faaliyete Yönelik Sınırlamalar................................................................ 551
C- Seçim Sistemleri......................................................................................................... 552
IV. Değerlendirme.................................................................................................................. 554
Serbest Seçim Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu.................... 555
İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE
ANAYASA KARŞILAŞTIRMALI TABLO....................................................................556
KAYNAKÇA.................................................................................................................559
KAVRAM İNDEKSİ.....................................................................................................611
xx
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR
Appl.
:Application
A.g.k.
: Adı geçen karar
AÜHF
: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
AÜHFD
: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
AÜSBF
: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi
AY
: Anayasa
AYM
: Anayasa Mahkemesi
b.
: bası
bkz.
: bakınız
C.
: Cilt
c.
: contre
C
: Compagnie
CMK
: Ceza Muhakemesi Kanunu
CMUK
: Ceza Muhakemesi Usulü Kanunu
Çev.
: Çeviri
dpn.
: dipnot
E.
: Esas
ECtHR
: European Court of Human Rights
E.H.R.L.R.
: European Human Rights Law Review
EÜHFD
: Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
ed.
: edition
Ed.
: Editör
fkr
: fıkra
ILO
: International Labour Organization
İHAK
: İnsan Hakları Avrupa Komisyonu
İHAM
: İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi
ie
İHAS
: İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi
İ.Ü.H.F.
: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
K.
: Karar
K.T.
: Karar Tarihi
LDT
: Liberal Düşünce Topluluğu
md
: madde
No.
: Numara
Örn.
: Örneğin
P
: Protokol
xxi
İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA
para.
: paragraf
Publ.
: Publishing
Req.
:Requête
R.G.
: Resmi Gazete
s.
: sayfa
S.
: Sayı
TBB
: Türkiye Barolar Birliği
TMK
: Türk Medeni Kanunu
U.K.
: The United Kingdom
Univ.
: University
v.
: versus
vb.
: ve benzeri
vd.
: ve devamı
Vol.
: Volume
Y.
: Yıl
yay.
: Yayınevi
xxii