Kitabın Genel Özeti ve Önemli Konuları

Kitabın Genel Özeti
ve Önemli Konuları
Nizam’ül-Mülk İle İlgili Olarak
 Alp Arslan döneminde 10 yıl,Melikşah döneminde 30 yıla
yakın vezirlik yapmıştır.
 Melikşahın tahta geçmesinde -Amcası Kavurda karşı
destekleyerek- büyük rol oynamıştır.
 Eğitim alanında Nizamiye medreselerini kurmuştur.
 Alp Arslan döneminde askeri anlamda orduyu düzene
sokmuştur.
 Öğrencilere yurt ve burs sağlanmasını ilk uygulayan kişidir.
 Toprak idaresi konusunda ikta sistemini geliştiren kişidir.
 Batıni lideri Hasan Sabbah tarafından öldürülen ilk büyük
devlet adamıdır.
Kitabın Genel Özellikleri
 Kitabın orijinali 50 Fasıldan meydana gelmektedir.
 Melikşah’ın devlet adamlarından özel isteği üzerine yazılmıştır.
 Nasıl ideal bir hükümdar olunabileceğinin yanı sıra ideal bir
hükümdar olarak nasıl kalınabileceğini açıklar.
 Çoğu fasılda dönem öncesine ait,konuyu destekleyici hikayeler
bulunur.
 Kitabın temeli ‘’halkın refahı devletin devamını sağlar’’
ilkesine dayanmaktadır.
 Padişaha bir çok nasihatlerde bulunulur ve adalet kavramı her
şeyin üzeride tutulmuştur.
Dönemin ve Padişahın Özellikleri
 Din ve Devlet kardeş gibi tanımlanmıştır.
 Padişah bütün haklarını Tanrıdan alır ve sadece Tanrıya karşı
sorumludur.
 Padişahın işlerine aceleci ve kızgınlıkla yaklaşmasının kötülüğü
belirtilmiş,sağduyunun ve sabrın iyiliği üzerinde durulmuştur.
 Dönem gereği Padişahın İkta sahiplerini(Tımar sahiplerini),devlet
memurlarını ve eyalet emirlerini sürekli soruşturması önerilmiştir.
 Devlet alimlerine danışılmasının hem Padişahın kötü yola
sapmamasında hem de Şeriat düzenini öğrenmedeki önemi üzerinde
durulmuştur.
 Padişahın halkı sürekli olarak huzuruna kabul etmesinin hem adalet
için hem de devletin bekası için gerekliliği,
 Padişahın her zaman orta halli olması gerektiği ve hak edenin
hakkının verilmesi gereğide ayrıca anlatılmıştır.
Güvenlik ve Adalet İçin
Öngörülenler
 Adaletin işleyişinden sorumlu kadıların paraya tenezzül etmeyen güvenilir







kişilerden seçilmesi istenmiştir.
Bu kişiler görevi üstlenmese bile zorla getirilmesi gerektiği açıklanmaktadır.
Padişah,kadılarında üstünde olduğu için kritik davalara onun bakması ve
kararı onun vermesi daha uygun bulunmuştur.
Devlet memurlarını hata yaptıklarında azarlamak yerine kibarca uyarmanın
iyiliğinden bahsedilmiştir ki;
Bu şekilde memurların saygısı kazanılabilecek,isyan ve kötülük
düşünmelerinin önüne geçilebilecektir.
Güvenlik için kapı bekçilerini,vilayet emirlerinin,devlet memurlarının
gizlice soruşturulması gerektiği,
Bu kişiler için sadece padişaha karşı sorumlu gulamların(Askeri anlamda bir
nevi köle) gönderilmesi öngörülmüştür.
İkta sahiplerinin her 1-2 yılda yerlerinin değiştirilmeside güvenlik için önem
teşkil etmektedir.
Gizli İstihbarat Habercilerine Dair
 Kitapta 3 Farklı haberciden bahsedilmektedir.
 Birincisi devletin içinde ve dışında görev alan tüccar,derviş vb.





kılığındakiler ki;
Bunlar hem Hükümdara karşı bir komplo girişiminde hem de diğer
devletlerin bir düşmanlık beslemesinde haber alınması için önemlidir.
İkincisi devlet memurlarını ve ikta sahiplerini araştırması için gönderilen
gulamlar ki;
Halkın hiçbir şekilde doğrudan zulme maruz kalmaması için Padişaha
sürekli olarak haber gönderirler.Şikayet gibi özel zamanlarda
gönderilebilirler.
Son olarak yakın mesafelerdeki vilayetlerden seri haberdar olunması için
gönderilen ulaklardır onlar sadece halkın durumunu araştırırlar.
Bu üçünün ortak noktası doğrudan padişaha bağlı olmasıdır.
Devletin ve Padişahın Prestijine
Dair
 Devletin gücünü elçilere göstermek için altın ve mücevherden silahlar





yapılması öngörülmüştür.Benzer bir uygulamayı Bizansta görmüştük.
Padişahın sofrası dönem itibariyle elinin açık olduğunu göstermek için
önemlidir.Özellikle bu alanda iyi isim yapmışsa.
Adaletin üst düzey sağlanmasının tüccarları ve zanaatçıları teşvik
edeceğine,
Verilen cezaların suçluların ve düşmanların gözünü korkutacağına da
değinilmiştir.
Ayrıca derdi olanlara adalet dağıtılmasının bir düzen içinde olmasının bile
elçilerin gözünde bir artı olacağından bahsedilmektedir.
Son olarak padişahın nedimlerinin iyi seçilmiş olması gerekir,elçinin
gözünde Nedimin kişiliği nasılsa Padişahın kişiliği de odur diyebiliriz.
Elçilerin Önemine ve Durumlarına
Dair
 Elçiler dokunulmazdır.Devletler arasında savaş dahi çıksa elçilere
dokunulamaz onlar işlerini sorunsuzca yürütebilir.
 Dönem itibari ile elçiler kusur arayıcıdır bu yüzden geçtikleri ve
kalacakları yerler verimli ve düzenli olmalıdır.
 Taşıdıkları asıl haber dışında gittikleri devletin açığını bulmaya,zayıf
yönlerini ortaya çıkarmaya çalışırlar.
 Elçiler mutlaka karşılanmalı ve onlara verilen önem
hissettirilmelidir.(Prestij içinde önemlidir)
 Nizam’ül-Mülk için elçinin mert bir asker olması özel olarak
istenmiştir böylece karşı tarafa bütün askerlerimiz böyledir mesajı
verilebilecektir.
 Elçiler stratejik açıdan da önemli,çoğu zaman devletlerin önden bir
elçi gönderip zayıflık ilettikleri ardından sert bir darbeyle karşı tarafı
bertaraf ettiği kitapta anlatılmaktadır.
Nizam’ül-Mülkün Elçilerinde
Aradığı Bazı Özellikler
 Padişaha söz söyleyebilecek kadar cesaretli,
 Hitabet yeteneğine sahip,
 Paraya tenezzül etmeyecek,
 Kumara ,kadınlara ve içkiye ilgisi olmayan,
 Dinine ve mezhebine sıkı sıkıya bağlı,
 Kısacası doğrudan güvenilir,
 Alim ve yaşlı olursa daha iyi,
 Savaşçı ve güçlü bir asker olursa daha da iyi,şeklinde
açıklanabilir.
Devlet İşlerinde Taviz Verilmemesi
Gereken Bazı Konular
 Kadınların devlet işlerine bulaştırılmasına kesinlikle karşı çıkılmıştır.
 Yabancı dinden ve mezhepten kişilerin devlet işlerine hiçbir zaman alınmaması
gerektiği,
 Öyle kişileri kendi emrine alan biri olursa derhal cezalandırılması gereğinden
bahsedilmiştir.Sultan Alp Arslan’ın bu konuda hiç taviz vermediğinde anlatılmıştır.
 İyi bir vezirin gerekliliğinden daha önceleri her mükemmel Hükümdarın iş bilen bir
veziri olduğundan bahsedilmiştir.
 Bir işin birden çok kişiye buyurulmasının yanlışlığı dile getirilmiş bunun gibi bir
yanlışın devlet işlerinde aksamaya sebep olacağı üzerinde durulmuştur.
 Saraydan,fermanların etkisini azalttığından, gerekmedikçe ferman verilmemesi,
 Aynı şekilde gulamlarında başı boş bir şekilde bir yere gitmemesi gerektiği
anlatılmıştır.Giderse Fermanla çıkması gerekmektedir.
 Hep söylediğimiz gibi İkta sahiplerinin ve devlet memurlarının halka zeval
gelmemesi içi mutlaka araştırılması gerektiği de önemli meselelerdendir.
Devlet İşlerinin Düzeni İçin
Önerilen Bazı Konular
 2 Hazine öngörülmüştür;
 Asıl hazine vergilerin çoğunun konulduğu kötü durumlar için ayrılan
hazinedir,sadece borç usulü para çıkabilir.
 Sarfiyat hazinesi ise vergilerin daha azının konulduğu maaşlar,hediyeler vb.
ödemelerin yapıldığı hazinedir.
 Memurların ve Komutanların emrindeki askerlerin, bu kişilerin önemini azaltacağı
düşünülüp,doğrudan Padişahla görüşmeleri uygun görülmez.(Haberciler hariç)
 Bir ırktan(Türklerden) oluşan bir ordunun zamanla disiplinini yitireceği
öngörülmüş,her ırktan ordu kurulması öngörülmüştür.
 Lakapların artık çok dikkat edilen bir konu olmadığından,lakabın bir ödül olarak
verilmesi gerektiği, Lakabın o kişinin değerini ortaya çıkardığı anlatılmış ve bu
konuya önem verilmesi istenilmiştir.
 Türkmenlerin devlet kademelerinde meşguliyetler verilmesinin çıkardıkları isyanları
azaltacağından bahsedilmiş ayrıca devlet için iyi düşüneceklerinden bahsedilmiştir.
 En başta söylediğimiz gibi Padişahın orta halli olması yani düşmanına ne çok yakın
ne de çok uzak,hem dünya işleriyle hem de öbür dünya işleriyle meşgul,ne çok güler
yüzlü ne de çok asık suratlı olması vb. konularda öğütler verilmiştir.
Kaynakça
Siyasetname (Nizam’ül-Mülk)
Gösterdiğiniz Sabır ve Saygı İçin Teşekkürler
Hazırlayan & Sunan ; Murat ÜNVER
Osmanlı Diplomasi Tarihi
(2014)
Doç. Dr. Barış ÖZDAL