MEDİKAL KARAR VERME YÖNTEMLERİ
Transkript
MEDİKAL KARAR VERME YÖNTEMLERİ
MEDİKAL KARAR VERME YÖNTEMLERİ SAĞLIK YÖNETİMİ VE TIPTA MATEMATİKSEL UYGULAMALAR DOÇ. DR. EYÜP ÇETİN İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi ii Yayın No : İşletme-Ekonomi Dizisi : 2833 557 1. Baskı – Ocak 2013 - İSTANBUL ISBN 978 - 605 - 377 – 857 - 8 Copyright© Bu kitabın bu basısı için Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı-Cilt : Bet a Bası m A. Ş. : Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 13723) Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No: 3 Beyoğlu/İstanbul ( 0212) 249 40 60 Kapak Tasarım : Mustafa Sağlam Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu -İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 -519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com iii Eşime, sevdiklerime ve sevenlerime iv YAZAR HAKKINDA İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi’nde 2010 yılından günümüze kadar Dekan Yardımcısı olarak görev yapan Eyüp Çetin, Sayısal Yöntemler Anabilim Dalı’nda Şubat 2008’den beri Doçent olarak araştırmalarına devam etmektedir. Aynı Anabilim Dalında 2006-2008 yılları arasında Yardımcı Doçent, 2002-2006 yılları arasında Araştırma Görevlisi olarak çalışan Çetin, İstanbul Üniversitesi’nde Sayısal Yöntemler alanındaki doktora eğitimini 2001-2004 yılları arasında tamamlamıştır. İstanbul’da 1974 yılında doğan Çetin, 2000-2002 yılları arasında kamu ve özel eğitim kurumlarında görev yapmıştır. 2000 yılında Lefke Avrupa Üniversitesi’nden aldığı MBA derecesinden önce Doğu Akdeniz Üniversitesi Uygulamalı Matematik ve Bilgisayar Bilimleri bölümünde lisansüstü dersler almıştır. Marmara Üniversitesi Matematik Eğitimi (İngilizce) bölümünden lisans derecesini 1998 yılında almıştır. Uluslararası arenada prestijli dergiler olarak kabul edilen European Journal of Pure and Applied Mathematics ve Journal of Algebraic Statistics dergilerinin Kurucu Editörlüklerini ve İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi’nin Editörlüğünü yürütmektedir. Editöryal deneyimlerini bazı uluslararası dergilerin kurulması, iyileştirilmesi ve uluslararası konferansların düzenlenmesi yönünde değerlendiren Dr. Çetin, önemli uluslararası dergilerde bir çok makale yayımlamıştır. Dünya çapında saygın bir kuruluş olan International Federation of Nonlinear Analysts’de Global Danışma Kurulu üyesi olan Dr. Çetin, Who’s Who in the World 2009’da yer almıştır. Çeşitli kurumlarda lisans, MBA ve doktora düzeyinde Management Science, Game Theory, Medical Operations Research, Quantitative Decision Making, Mathematics, Statistical Analysis ve Matematiksel Modelleme gibi dersler vermektedir. Güncel bilimsel ilgi alanlarının başında uygulamalı matematik, optimizasyon, sağlık sistemleri mühendisliği, matematiksel tıp, istatistiksel modelleme ve veri madenciliği gelmektedir. İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü ve İstanbul Üniversitesi arasındaki protokol gereğince düzenlenen İstanbul Üniversitesi Hastane ve Sağlık Kuruluşları Yönetimi Sertifika Programının Koordinatörlüğünü yapmaktadır. Yoğun ilgi ve beğeniyle karşılanan program 5 dönemdir eğitimlerini sürdürmektedir. Yönettiği yüksek lisans ve doktora tez konuları arasında biyoterör, epidemiyolojik modelleme ve kantitatif sağlık yönetimi gibi alanlar yer almaktadır. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi, İşletme İktisadı Enstitüsü ve Sermaye Piyasaları Araştırma ve Uygulama Merkezi yönetim kurullarında yer alan Eyüp Çetin, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi’nde çeşitli zamanlarda Dekan Vekili olarak görev almıştır. Kamu ve özel sektördeki kuruluşlar için yönetim danışmanlığı da yapan Doç. Dr. Eyüp Çetin, yazılı ve görsel medyada yöneylem araştırması, matematiksel tıp ve sağlık sistemleri mühendisliği konularına dikkat çekmeye devam etmektedir. v TEŞEKKÜR Rahat ve keyifli bir çalışma ortamı oluşturan, çalışmalarımda her zaman yanımda hissettiğim, motivasyon kahramanı Dekanımız Prof. Dr. Erdal Tekarslan’a teşekkür ederim. Bu verimli çalışma iklimini birlikte paylaştığımız arkadaşım Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Abdullah Okumuş’a desteklerinden dolayı teşekkür ederim. Yardımlarından ve değerli tavsiyelerinden dolayı arkadaşlarım Yrd. Doç. Dr. İbrahim Zeki Akyurt’a, Yrd. Doç. Dr. Timur Keskintürk’e ve Dr. Oğuz Akbilgiç’e çok teşekkürler. Uzakta da olsa öneri ve destekleriyle yanımda olan Prof. Dr. Hamparsum Bozdogan’a, elektronik tabloda modelleme yeteneğini ve bir çok şeyi kendisinden öğrendiğim değerli hocam Prof. Dr. Öner Esen’e ve Dekan hocamıza Sunuş yazılarıyla onurlandırdıkları için teşekkür ederim. Güzel yorum ve katkılarından dolayı Prof. Dr. Sina Ercan’a ve Prof. Dr. Huriye Çatalca’ya teşekkürler. Sayısal Yöntemler Anabilim Dalında yakın çalışma arkadaşım, doktora öğrencim Arş. Grv. Onur Önay’a kaliteli desteklerinden dolayı çok teşekkürler. Bu kitabın yayımlanması için tüm imkanlarını seferber eden, Beta Yayınları çatısı altında iyi bir takım oluşturan Seyhan Satar’a, güzel tasarımları için Gülgonca Çarpık’a ve ekibine teşekkür ederim. Kapak tasarımını büyük bir profesyonellikle gerçekleştiren Mustafa Sağlam’a teşekkürler. Bu kitabın yazılmasında evde huzurlu bir ortam oluşturduğu ve bitmeyen yardımları için sevgili eşime, hayatımı taçlandıran sevgili Emir Çağan’a ve Berk’e özel teşekkürler. Son olarak, destek ve yardımlarıyla sürekli yanımda olan anneme ve babama teşekkür ederim. vi vii SUNUŞ Bilim kişisinin edindiği bilgileri başka kişilere aktarma isteği tabi bir içgüdüdür. Ülkemizde sağlık işletmelerinde işletmecilik bilincinin artık tam anlamı ile oluşmuş olduğunu görüyoruz. Yönetim açısından problemlere yaklaşım sağlarken kantitatif analizlere ihtiyaç duyulmasına karşın bu konuda bir eserin olmadığına şahit olduk. Eyüp Çetin yazdığı bu kitap ile hem teorik hem de uygulama örnekleri ile büyük bir ihtiyaca cevap vermiştir. Hastane işletmeciliği sahasında ilk olarak yayımlanan bu kitap eserler bahçesine dikilen bir çiçek olarak nitelendirilmeye hak kazanmıştır. Söylemek kolay yazmak zordur. Bakmak güzel dikmek şahanedir. Bu eser, Fakültemiz vizyonu içinde her konuda öncü olma tutkusunu ifade ederken Fakültemiz misyonuna da hizmet etmiştir. Hastane işletmeciliği sahasına gölgemizi aksettirmiş olmak heyecan verici olmuştur. Bilim dünyası içinde baki kalan; ne duvarlardaki resimler ne de kapı üstündeki isimlerdir, yalnız eserlerdir. İltifat marifete tabidir. Marifetli olanlara önsöz ile teşekkür etmek bizim başlıca görevimizdir. Freiburg, Ağustos 2012 Prof. Dr. Erdal Tekarslan İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dekanı viii GELECEK BURADA, BİZİMLE... İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi’nin genç, parlak ve gelecek vaat eden Öğretim Üyesi Doç. Dr. Eyüp Çetin tarafından yazılmış olan ‘Medikal Karar Verme Yöntemleri’ isimli bu değerli kitap için önsöz yazmak benim için büyük bir onurdur. Bugün, giderek artan dijital ve elektronik büyük veri ortamı içerisinde yaşıyoruz. Klinik veriler, günün her saniyesinde toplanmakta ve analiz edilmektedir. Bu süreçte sağlık ve sağlık hizmetlerinin ulaştırılması konusunda klinik veri madenciliği ve tahminleyici modelleme tüm dünyada oldukça önemli hale gelmiştir. Türkiye’de bu hususta bir istisna değildir. Klinik veride üç amaç vardır: (1) klinik verinin anlaşılması, (2) sağlık profesyonellerine yardımcı olunması ve (3) doktorlara teşhis ve tedavilerinde yardımcı olacak veri analizi metotları ve gerçek zamanlı modellerin geliştirilmesi. Gelişmiş ülkelerde sayısal veri analizi ve tahminleyici modeller, modern tıbbın bir parçası olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Sağlık analitiği, hasta seviyesinde toplanan verinin gelişmiş istatistiksel tekniklerle analizine dayanan ve hızla gelişen bir disiplindir. Sağlık analitiği, sağlık hizmetlerini geliştirmek ve daha iyi bir risk yönetimi sağlamak için kullanılan gelişmiş teknikler bütünüdür. Günümüzde sağlık kuruluşları, kaliteli sağlık hizmeti sunma gerekliliğiyle ve bu gereklilikten dolayı artan maliyetlerle karşı karşıyadır. Profesör Çetin bu kitapta, stratejik karar vermede oldukça önemli olan, tıbbi verilerin işlenmesi ve kullanılması için temel kantitatif teknikler sunmaktadır. Bu nedenle gelecek burada ve bizimledir. Göreceğimiz bir sonraki yenilik, doktorların akıllı telefon ve tablet bilgisayarlarında hastalarına ait verilerin işlenmiş ve analiz edilmiş halini görmeleri olacaktır. Böylece doktorlar kendi uzmanlık ve tecrübelerini tıbbi veri analizi ve karar teknikleri ile güçlendirmiş olacaklar ve dolayısıyla daha doğru kararlar verebilir hale geleceklerdir. Sağlık profesyonelleri, akademisyenler ve öğrenciler için çok yararlı olacağını düşündüğüm bu değerli kitabı yazdığı için Profesör Çetin’i tebrik eder, bu kitabı okurlara yürekten tavsiye ederim. Tennessee, 2012 Prof. Dr. Hamparsum Bozdogan, Ph.D. Toby & Brenda McKenzie Chair Professor Department of Statistics, Operations and Management Science, and Center for Intelligent Systems and Machine Learning The University of Tennessee Knoxville, TN 37996 U.S.A. ix İnsanoğlu ve bilim; yüzyıllar boyu bölünmez bir bütünün bileşenleridir. Çünkü insanlar tarafından her geçen gün üstüne yeni birşeyler eklenen bilim dünyası, aslında yine insanoğlunun rahatı, mutluluğu ve geleceği güvence altına alma arayışından ilham alır. İnsanoğlunun varolduğu günden beri tüm olanaklar seferber edilerek üzerinde çalışılan en kutsal bilim alanı, hiç şüphesiz ki tıptır. Gün geçmiyor ki tıp alanında yeni bir buluştan söz edilmesin. İşte biz insanoğlunun sağlığını esas alan bu bilim alanı, günümüzde, fizik, nükleer fizik, kimya, genetik, elektronik, mekanik, matematik, istatistik, yöneylem araştırması vbg. daha birçok bilim alanından destek almaktadır. Günümüzde tıp alanı artık birçok bilim alanından elden geldiğince yararlanma arayışındadır. Bu düşünceyi esas alarak çağdaş iletişim araçlarının geliştiği ve her türlü bilgiye kolayca erişilebildiği günümüzde çeşitli alanlarda çalışan bilim adamları istenilen düzeyde olmasa da sahip oldukları birikimlerini hekimlerin hizmetine sunmaya başladıklarını görüyoruz. Ancak yine de tıp biliminin hızla gelişmesi için, tıp dışı konulardaki gelişmelerin hızla tıp alanına yansıtılması büyük önem taşımaktadır. Bunun için ya diğer alanlarda çalışanların tıp konusunda yeterli bilgiye sahip olmaları, ya da tıp alanında çalışanların diğer bilim alanlarındaki gelişmeleri takip edebilecek düzeyde yeterli bilgiye sahip olmaları gerekmektedir. Bu nedenle diğer tüm bilim alanlarında gerçekleştirilen buluş ve gelişmelerin tıp alanına yansıtılması, ne yazık ki çok kolay değildir. Günümüzde tüm insanlar, sağlık kuruluşlarından etkin, kaliteli ve uygun bir maliyete hizmet beklemektedir. Bu hizmet ise çağdaş tıp teknolojisinin yanısıra ancak çağdaş işletmecilik ilkelerine göre sağlanabilir. O halde sağlık konusunda sunulacak hizmetlerde çağdaş işletmecilik konularının da büyük bir önemi olduğu açıktır. Bu temel felsefeden ve Yöneylem Araştırması konusunda sahip olduğu birikimlerden ilham ve destek alan İ.Ü. İşletme Fakültesi Sayısal Yöntemler Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Eyüp Çetin tarafından hazırlanan “Medikal Karar Verme Yöntemleri” adlı bu eser, bu kutsal gereksinimin bir sonucudur. Tıp alanındaki çeşitli uygulamalarla desteklenmiş olan bu çalışma, bu alanda çalışanların anlayabileceği bir dille kaleme alınmış olup, bu konudaki ilklerden biridir. İnanıyorum ki yıllar içinde buna benzer daha birçok eser yazılıp yayınlanacaktır. Sayısal Yöntemler konusunda 1968 yılından başlayarak günümüze kadar onlarca bilim adamı yetiştiren fakültemizin her konuda ilklerden olmayı hedef alan misyonuna da katkı sağlayan meslektaşım Doç. Dr. Eyüp Çetin’i bu çabasından dolayı kutlar, başarılarının devamını dilerim. Prof. Dr. Öner Esen İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Sayısal Yöntemler Anabilim Dalı x ÖNSÖZ Kaynakların etkin kullanılmasının ve rasyonel kararlar verilmesinin gerektiği belki de en önemli alan sağlık sektörüdür. Hem hastane ve sağlık kuruluşları yönetimi hem de klinik anlamda karar vericilerin güçlü ve rasyonel kararlar vermeleri problemlere bilimsel yaklaşımlarla çözüm aramalarıyla yakından ilişkilidir. Günümüzde açıklıkla biliyoruz ki bir çatının, organizasyonun olduğu her yerde yönetim ve işletmecilik bilgisine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda, disiplinlerarası bir alan olan, karar verme bilimi yöneylem araştırmasının sayısız katkıları olabilmektedir. Diğer bir deyişle, medikal karar verme ve problem çözme sorunlarının olduğu, tıbbi kaynakların etkin kullanılmasının istendiği hemen her düzlemde, medikal karar verme ya da medikal yöneylem araştırması disiplininin kullanılması kaçınılmazdır. Yoğun rekabetin yaşandığı sağlık sektöründe kaliteli hizmet sunmak zorunda olan hastane ve sağlık işletmeleri gibi gelişmiş ülkeler bile artan sağlık hizmetlerinin maliyetleri ve karmaşıklığıyla başaçıkmakta zorlanmaktadırlar. Daha somut temsili örneklerle; ABD’de bir diyabet hastasının yıllık tedavi maliyeti 10.000 dolar civarındadır ve Dünya Sağlık Örgütü 2005 ve 2030 yılları arasında yeryüzündeki diyabetli hasta sayısının ikiye katlanacağını tahmin etmektedir. Ayrıca, küresel ilaç harcamasının 2015 yılına kadar 1.1 trilyon dolara ulaşacağı öngörülmektedir. 2050 yılına kadar dünya nüfusunun %22’sinin 60 yaşın üzerinde olacağı düşünülürse bu maliyetler katlanarak artacaktır. Sadece maliyetlerin minimizasyonu için bile kantitatif yöntemlere ihtiyaç duyulmaktadır. Operasyonel açıdan da iç açıcı bir tabloyla karşı karşıya olduğumuzu söylemek zordur. Ambülansların zamanında gelmemesi, sağlık personelinin ağır iş yükü altında basit ama ölümcül hatalar yapması gibi önlenebilir tıbbi hatalar yüzünden her yıl yüzbinlerce kişi hayatını kaybetmektedir; sözü edilen hatalar ölüm nedenleri arasında beşinci sırada yer alıyor. Diğer taraftan, sağlık verisinin iyi bir şekilde analiz edilip elde edilen parametrelerin kantitatif karar yöntemleriyle desteklenmesi klinik kararları çok daha hatasız ve rasyonel kılacaktır. Tüm kaynakların sabit kalmasıyla, hasta seviyesinden makro seviyeye kadar sağlık sistemini %10 ila %30 arasında iyileştirebilen araçlar medikal karar verme yöntemleridir. Karar verme süreçlerinin iyileştirilmesiyle, örneğin - istatistiklere göreçocukların %33’ünün obez olduğu dünyamızda, başka hastalıklardan kaynaklanan her yıl 23 milyon ölümü aşılarla durdurma imkanına sahibiz. Yeter ki kaynakların etkin kullanılmasına yönelik rasyonel kararlar verilebilsin. Dünya literatüründe sağlık yönetimi ve klinik karar süreçlerinin sayısal yöntemlerle desteklenmesine ilişkin –her ne kadar yeterli olmasa da- bir çok çalışma yer almaktadır. Ülkemiz literatüründe ve dilimizde hem sağlık yönetiminde kantitatif tekniklerin hem de klinik karar verme süreçlerinde sayısal yöntemlerin ele alındığı bir çalışmanın olmaması bu araştırmanın yapılıp kitap olarak yayımlanması için önemli bir itici güç olmuştur. xi Bu eserin organizasyonu farklı bir şekilde ele alınmıştır. Dört ayrımdan oluşan çalışmada, ilk ayrım olan giriş kısmından sonra, 2. Ayrımda kantitatif karar verme ve modelleme teknikleri teorik ve öz olarak bir el kitabı ikliminde verilmiştir. Bu ayrımdan uygulama alanından bağımsız olarak, genel bir yöneylem araştırması el kitabı olarak da faydalanılabilir. Tekniklerin temsili uygulamaları, genellikle işletme fonksiyonları gözetilerek sınıflandırılan sağlık yönetimi uygulamalarından oluşan 3. Ayrım ile klinik uygulamalardan oluşan 4. Ayrımda yer almaktadır. Teorik olarak verilen yöntemlere ilişkin uygulamaların yerleri Ayrım 2’deki bölümlerin sonunda belirtilmiştir. Kitapta yer almayan ancak literatürde bulunan şüphesiz bir çok çalışma ve uygulama var. Hepsini buraya almak elbette ki imkansızdı. Bu çalışmada, esas olarak medikal yöneylem araştırmasının rüzgarı eserken matematiksel tıp ve sağlık sistemleri mühendisliğinin esintilerini yer yer hissediyor olacaksınız. Bu çalışmanın amacı, elbette ki sağlık profesyonellerinden matematik ya da yöneylem araştırması uzmanı olmalarını beklemek değil hangi tür problemlere hangi tür yöntemlerle çözüm getirilebileceği ufkunun daha da aydınlatılmasını sağlamaktır. Medikal karar verme yöntemleri ile çözülebilecek problemlerin paletteki yerlerinin belirlenmesi hem sağlık yöneticilerinin hem de klinisyenlerin çizecekleri resmin kusursuz olmalarına hizmet edecektir. Bununla birlikte, efsane isim Florence Nightingale bu konuda da sağlık profesyonelleri için yeni vizyonlar açabilir, zira her fırsatta hastane yönetimlerini inceleyen, istatistik ve matematik aşığı Florence Nightingale İngiltere’deki Royal Statistical Society’nin seçilmiş üyesi (1858) ve American Statistical Association’ın da onursal üyesiydi (1874). Diğer bir amaç da, bu disiplinlerarası yaklaşımların farklı kıyılarında bulunan bilim insanları ve öğrencilerin konuya ilgilerini çekerek bu alanda araştırma yapmalarını yüreklendirmektir. Türkçe literatürde önemli bir boşluğu doldurduğuna ve öncü bir çalışma olduğuna inandığım bu kitabın tüm sağlık profesyonellerine, akademisyenlere, öğrencilere ve konuyla ilgilenen kişilere faydalı olmasını diliyorum. İstanbul - Bahçeşehir, 2012 Eyüp Çetin xii xiii İÇİNDEKİLER AYRIM 1 GİRİŞ BÖLÜM 1 SAĞLIK YÖNETİMİ VE TIPTA SAYISAL YÖNTEMLERE GİRİŞ -------------- 3 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 Sağlık yönetimi ve tıpta sayısal yöntemlerin gerekliliği ---------------------- 3 Medikal yöneylem araştırması --------------------------------------------------- 6 Medikal döngü --------------------------------------------------------------------- 7 Bazı yönetsel ve klinik uygulamalar--------------------------------------------- 7 Bir başarı hikayesi: Optimal brakiterapi yöntemi ------------------------------ 8 Sağlık yönetimi, tıp ve sayısal yöntemler ilişkisinin kurumsallaştırılması - 9 BÖLÜM 2 KARAR VERME SÜRECİ VE MATEMATİKSEL MODELLEME --------------- 11 2.1. Problem çözme ve karar verme süreçleri --------------------------------------- 11 2.2. Kantitatif analiz ve karar verme ------------------------------------------------- 12 2.3. Matematiksel modelleme süreci ------------------------------------------------- 12 2.4. Optimizasyon----------------------------------------------------------------------- 13 AYRIM 2 KANTİTATİF KARAR VERME VE MODELLEME TEKNİKLERİ BÖLÜM 3 LİNEER PROGRAMLAMA ---------------------------------------------------------------- 17 BÖLÜM 4 TAMSAYILI VE 0-1 PROGRAMLAMA------------------------------------------------- 21 BÖLÜM 5 TRANSPORT VE ATAMA MODELLERİ ---------------------------------------------- 24 BÖLÜM 6 DOĞRUSAL OLMAYAN PROGRAMLAMA ------------------------------------------ 29 BÖLÜM 7 ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME: HEDEF PROGRAMLAMA ----------------- 34 xiv BÖLÜM 8 ANALİTİK HİYERARŞİ PROSESİ ------------------------------------------------------- 38 BÖLÜM 9 VERİ ZARFLAMA ANALİZİ -------------------------------------------------------------- 40 BÖLÜM 10 DİNAMİK PROGRAMLAMA ------------------------------------------------------------- 42 BÖLÜM 11 OYUN TEORİSİ ------------------------------------------------------------------------------- 44 BÖLÜM 12 MARKOV ZİNCİRLERİ -------------------------------------------------------------------- 49 BÖLÜM 13 ŞEBEKE MODELLERİ ---------------------------------------------------------------------- 51 BÖLÜM 14 PROJE YÖNETİMİ--------------------------------------------------------------------------- 53 BÖLÜM 15 TEDARİK VE STOK YÖNETİMİ--------------------------------------------------------- 56 BÖLÜM 16 KUYRUK MODELLERİ -------------------------------------------------------------------- 60 BÖLÜM 17 SİMÜLASYON MODELLERİ ------------------------------------------------------------- 64 BÖLÜM 18 DİFERANSİYEL DENKLEMLER -------------------------------------------------------- 66 AYRIM 3 SAĞLIK YÖNETİMİ UYGULAMALARI BÖLÜM 19 SAĞLIK HİZMETLERİNİN MAKRO PLANLANMASI ---------------------------- 73 19.1. 19.2. 19.3. 19.4. 19.5. 19.6. 19.7. Grip salgınının modellenmesi ------------------------------------------------- 73 Su kirliliğinin analizi ----------------------------------------------------------- 74 Karantina bölgesinin analizi -------------------------------------------------- 77 Epidemiyolojik modelleme---------------------------------------------------- 77 Pandemik A (H1N1) 2009 gribi aşı politikası ------------------------------ 81 Sigara bağımlı oranının tahmin edilmesi ------------------------------------ 81 Ambülans istasyonu- 112 komuta merkezi yer seçimi--------------------- 82 xv BÖLÜM 20 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ ------------------------------------------------------ 86 20.1. 20.2. 20.3. 20.4. Hemşirelerin servislere atanması --------------------------------------------- 86 Hastanelerde uzun dönem kariyer planlama -------------------------------- 89 Hemşire nöbetlerinin çizelgelenmesi ----------------------------------------- 91 Başhekim viziti için en kısa rotanın belirlenmesi--------------------------- 94 BÖLÜM 21 ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ ------------------------------------------------------------------ 100 21.1. Örgütün büyümesi: Gompertz eğrisi ve Parkinson kanunu-------------- 100 21.2. Çalışanın genel durumu ------------------------------------------------------ 101 21.3. Hastane çalışanları arasında bilginin yayılması -------------------------- 101 BÖLÜM 22 MUHASEBE VE FİNANS ----------------------------------------------------------------- 104 22.1. 22.2. 22.3. 22.4. PET/CT cihazının zaman içindeki değerinin belirlenmesi -------------- 104 Medikal varlıklarda iki katlı azalan bakiye amortisman hesabı -------- 105 Hastanelerde alacaklar analizi ---------------------------------------------- 106 Yeni bir teknik geliştiren cerrahın ve hastanenin parasal paylaşım modeli -------------------------------------------------------------- 107 22.5. Hastane yatırım planlama modeli ------------------------------------------ 109 22.6. Gelirin dengeli dağıtımı: Diş hekimleri ve cerrahların Karşılaştırılması -------------------------------------------------------------- 111 BÖLÜM 23 PAZARLAMA YÖNETİMİ --------------------------------------------------------------- 113 23.1. 23.2. 23.3. 23.4. 23.5. 23.6. Hastanelerin sektördeki pazar payı analizi -------------------------------- 113 Hastanenin özel kulüp üyelerinin analizi --------------------------------- 114 Hastanenin çok amaçlı TV reklamı çizelgeleme modeli ---------------- 115 Hastanelerin pazar payı ve promosyon stratejileri ----------------------- 118 Hastane çağrı merkezi simülasyonu---------------------------------------- 121 Reklam bütçesinin sağlık hizmetlerine paylaştırılması ------------------ 123 BÖLÜM 24 ÜRETİM VE OPERASYON YÖNETİMİ ---------------------------------------------- 126 24.1. Yoğun bakım ünitesi ve cerrahi servisinin uzun dönem analizi -------- 126 24.2. Hastaların hastanede kalış sürelerinin analizi: Şizofren hastalarda uygulama --------------------------------------------------------- 129 24.3. Psikiyatri kliniğindeki hasta akış analizi ---------------------------------- 130 24.4. Hastanede diyet planlama --------------------------------------------------- 131 24.5. Medikal ürün ulaştırma modeli --------------------------------------------- 134 24.6. Hasta randevusu çeşitlendirme---------------------------------------------- 136 24.7. Ambülans atama -------------------------------------------------------------- 138 24.8. Radyasyon onkolojisi servisi kurma projesi ------------------------------ 140 24.9. Diyabet birimindeki hasta kuyruk analizi --------------------------------- 142 xvi 24.10. 24.11. 24.12. 24.13. Tedarikçi firma seçimi ------------------------------------------------------- 144 Hastanede telefon hattı şebekesi -------------------------------------------- 148 Hastane servislerinin etkinlik değerlendirmesi --------------------------- 152 Hastanede satın alma ve stok politikası ------------------------------------ 158 AYRIM 4 KLİNİK UYGULAMALAR BÖLÜM 25 ONKOLOJİ ----------------------------------------------------------------------------------- 163 25.1. Radyasyon tahribatı ------------------------------------------------------------ 163 25.2. Radyoterapi planlama --------------------------------------------------------- 164 25.3. Gliyom hareketliğinin modellenmesi ---------------------------------------- 166 25.4. Prostat kanseri için optimal biyopsi protokolleri --------------------------- 167 25.5. Çok amaçlı immünokemoradyoterapi modeli ------------------------------ 171 BÖLÜM 26 KARDİYOLOJİ------------------------------------------------------------------------------ 176 26.1. Poiseuille yasası: Kan akış hızı ve direnci ---------------------------------- 176 26.2. Tansiyon modelleme ---------------------------------------------------------- 177 26.3. Kapak alanı hesaplanması ----------------------------------------------------- 177 26.4. Ventriküler volüm ölçümleri-------------------------------------------------- 180 BÖLÜM 27 NÖROLOJİ ----------------------------------------------------------------------------------- 181 27.1. Serebrovasküler optimallik --------------------------------------------------- 181 27.2. Karmaşık beyin ağları ve çizge teorisi -------------------------------------- 183 27.3. Tek nöron modelleme --------------------------------------------------------- 183 27.4. Sinir membranları teorisi ----------------------------------------------------- 184 BÖLÜM 28 FARMAKOLOJİ ---------------------------------------------------------------------------- 185 28.1. İlaç konsantrasyon modelleri ------------------------------------------------- 185 28.2. Farmakokinetik ve farkmakodinamik modelleme ------------------------- 185 28.3. HIV/AIDS virüsünün modellenmesi ----------------------------------------- 186 28.4. Kompartman modelleri -------------------------------------------------------- 188 EK. EXCEL İLE MODELLEME ------------------------------------------------------- 191 KAYNAKÇA --------------------------------------------------------------------------------- 201 İNDEKS --------------------------------------------------------------------------------------- 209