İlköğretimde Kullanılan Fen Bilgisi Ders Kitaplarının Bazı Kriterlere

İLKÖĞRETİMDE KULLANILAN FEN BİLGİSİ DERS KİTAPLARININ
BAZI KRİTERLERE GÖRE İNCELENMESİ
Şule AYCAN, Ümit Hüseyin KAYNAR, Suat TÜRKOĞUZ, Ercan ARI
Celal Bayar Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, MANİSA
ÖZET: Bu çalışmada, İlköğretimde okullarında okutulan 6.,7. ve 8 sınıflara ait Fen Bilgisi kitaplarında, genel, fiziksel, eğitsel,
görsel, anlatım ve dil özellikleri bakımından incelenmiştir.
Kitaplardaki hatalar bulunup, sonuçlar istatistiksel olarak değerlendirilmiştir.
Fen bilimlerinde konu birliğini sağlamak ve ileride hazırlanacak olan kitap, dergi v.s. basım kaynaklarına örnek olması
kaydıyla bu çalışma yapılmıştır.
1. GİRİŞ
Eğitim, bireyin içinde yaşadığı topluma uyumunu sağlamak ve yeteneklerini geliştirmek amacı ile
davranışlarında istenilen değişiklikleri oluşturma etkinliği ve sürecidir.
İlköğretim, eğitim sistemi içinde en önemli basamaktır. İlköğretimin toplum ve birey için taşıdığı
önem her türlü tartışmanın dışında tutulmaktadır. Çünkü, ilköğretim çocuk için fırsat eşitliği ve şanstır.
Çocuğun yaşadığı topluma ait bir varlık ve öğe olması ancak ilköğretim sayesinde olmaktadır. Bu yüzden
de eğitimin bu kademesi, çoğu ülkede olduğu gibi ülkemizde de temel eğitim olarak tanımlanmaktadır.
Diğer eğitim basamakları da ilköğretime dayanır. Bu nedenle temel eğitim, toplumun sadece eğitim
sistemini değil, öteki sistemleri de olumlu ya da olumsuz etkilemektedir.
Kitap, öğretim programlarında yer alan ünite ve konularla ilgili bütünlük arz eden bilgileri
öğrencilerin hizmetine sunması, onlara tekrar, pekiştirme, sınava hazırlama ve kendi hızlarına uygun
olarak çalışma olanağı sağladığından kullanışlı ve ekonomik araç olarak önem taşır. Öğrencileri
toplumsal yönden eğitmeği, onlara içinde yaşadığı toplumu yönetim düzenini, ekonomik özelliklerini, hak
ve ödevlerini, ülkesini ve dünyayı tanıtacak bir kitap geleceğin çağdaş insanının da yetiştirilmesine
yardımcı olacaktır.
Ders kitapları eğitim programının temel unsurlarından birisidir. Eğitim programı ile öğrenci
arasındaki en iyi temel iletişim kaynağıdır. Öğretimde öğretmenin gücünü daha iyi kullanmasına, vermek
istediklerini daha sistematik vermesine; öğrencinin de öğretmenin anlattıklarını istediği zaman ve yerde
istediği tempoda tekrar etmesine imkan veren temel materyallerdir. Ders Kitapları, Eğitimin amaçlarını
gerçekleştirmek üzere öğrencinin öğrenmesine kaynaklık eden en önemli öğretim materyalidir. Ders
kitapları öğretim programlarının uygulanması niteliğindedir.
Etkili bir Fen bilgisi kitabı, öğrencinin öğrenmesi için fırsatlar sunabilmeli, çocuğun kitapla
bağlantısını kuvvetlendirmelidir. Fen konularının eğlenceli olması ve günlük yaşamla bağlantısı dikkate
alınırsa, fen kitapları açısından bu durum kolayca gerçekleştirilir. Bunlara ilave olarak ders kitaplarında
düşünme becerisi, problem çözme becerisi ve eleştirici düşüncenin gelişmesi dikkate alınır.
Fen bilgisi dersi bir deney, gözlem ve araştırma dersidir. Fen bilgisi ders kitaplarının
hazırlanmasında dersin bu özelliği dikkate alınırsa, programda belirtilen amaç ve davranışlara ulaşmak
mümkün olacaktır. Fen bilgisinin gerçek dershanesi doğadır. Kısaca yaşamın kendidir. Bu konuda kitap,
çocukları yazılı metinden çok gözlem ve inceleme yapmaya yöneltirse daha yararlı olacaktır.
Fen Bilgisi ders kitapları, diğer ders kitaplarında olduğu gibi, fen bilgisi ile ilgili amaç ve
davranışları öğrenciye kazandırmak için hazırlanmıştır. Bu nedenle fen bilgisi programı’ uygun olarak
hazırlanmış olması gerekir.
Ülkemizde ders kitapları Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onaylandıktan sonra
kullanılabilmektedir. Kitabın kabul edilmesi için belli başlı ölçütlere uygun olarak düzenlenmiş olması
gerekmektedir.
2.MATERYAL VE YÖNTEM
2.1. Kullanılan Materyaller
Bu çalışmada, manisa ili demirci ilçesinde ilköğretim okullarında okutulmuş olan çoğunluğu üç
yayınevine ait 6., 7. ve 8. sınıf Fen bilgisi ders kitapları bazı kriterlere göre incelenmek için seçilmiştir.
2.2. Amaç
Bu çalışmanın amacı, Manisa ili Demirci ilçesindeki okutulan Fen Bilgisi 6., 7. ve 8. sınıf Ders
kitapları “Genel, Fiziksel, Eğitsel, Görsel, Anlatım, Dil ve Deneyler” açısından incelenmiştir. İncelemeler
sonucunda kitaplardaki hatalar çıkarılmış olup istatistiksel dağılımları değerlen-dirilmiştir.
2.3. Yöntem
Bu çalışma, Celal Bayar Üniversitesi Fen Bilgisi Öğretmenliği bölümü son sınıfında okutulan
“Konu Alan Ders Kitabı İnceleme” kapsamında yapılmış bir çalışmadır. Öncelikle derslerde kitap
inceleme ile ilgili teorik konular örneklerle işlenmiş olup daha sonra uygulama aşamasına geçilmiştir.
Konu alan Ders kitabı İnceleme Dersi 2 teorik ve 2 uygulama olmak üzere toplam 4 saatlik bir derstir.
İncelemeye katılan öğrenci sayısı toplam 96 kişidir. Öğrenciler 8’er kişilik çalışma grupları oluşturuldu.
Her bir grubun faaliyetleri ders hocası bir öğretim görevlisi ve iki araştırma görevlisi ile kontrol birimi
oluşturuldu. Kitaplardan elde edilen veriler ve hatalar grup sorumluları ve kontrol birimince
değerlendirildi.
2.4. Uygulama Aşamaları
Bu çalışma süresince aşağıdaki uygulama aşamaları takip edilmiştir.
1. Çalışma gruplar oluşturuldu. Her bir çalışma grubu ilçedeki bir ilköğretim okuluna gönderildi.
2. Okullarda okutulan veya daha önce okutulmuş olan Fen bilgisi kitapları hakkında öğretmenlerden
bilgi alındı. Ayrıca kitaplara ilişkin öğretmenlere tutum ölçekleri oluşturuldu.
3. Okullardan elde edilen bilgiler ile ilçedeki okullarda okutulan Fen bilgisi kitapları hakkında ön
taslaklar hazırlandı.
4. Her bir gruba bir kitap verilip, daha önceki teorik önbilgiler ışığında inceleme kriterleri uygulandı.
5. Ders kitapları değerlendirildi ve istatiksel dağılımları yapıldı.
6. Kitaplardaki yapılan hatalar çıkarıldı ve çalışma gruplarınca incelemeye alındı ve inceleme anketleri
düzenlendi.
7. Kitapların okutulduğu okullarla temasa geçip öğretmenlerle gerekli değerlendirmeler yapıldı.
8. Sonuçlar, rapor edilip ders ortamında çeşitli sunu araçları (tepegöz, data-show) ile anlatıldı.
9. Bu bilgiler ışığında amatörce kitap yazıldı ve kiriterleri, sınıfta öğrencilerle değerlendirildi.
2.5. İnceleme Kriterleri
Çalışmada Fen Bilgisi ders kitapları aşağıdaki kriterlerde incelemeye alınmıştır. Bunlar;
a-) Fiziksel Özellikler
- Görünüş
- Renk
- Baskı özellikleri
- Ön, arka, sırt ve iç kapakların incelenmesi
- Sayfa yapıları, boyutları ve yazı büyüklükleri
b-) Eğitsel Özellikler
- Öğrenme süreci
- Hazırlık ve değerlendirme aşamaları
c-) Görsel Tasarım Özellikleri
- Fotoğrafların, grafiklerin ve tabloların incelenmesi
- Çekicilik unsurları
d-) Anlatım ve Dil Özellikleri
- Metin yapısı
- Metin açıklanması
- Yanlış bilgi ve eksik bilgi
- Düzeye uygunluk
- Cümle ve kelime yapıları
3. BULGULAR
Yapılan bu çalışmada, üç tür yayın evinin 6., 7. ve 8. sınıf Fen bilgisi kitapları incelenmiştir.
Kitapların incelenmesi yukarıdaki kriterler doğrultusunda yapılmıştır. Kitapların değerlendirilmesi
tablolarda kısaltılmış olup hata sayıları ve oranları verilmiştir. Tablo.1 ‘de üç tür yayınevinin 6. sınıf Fen
Bilgisi kitapları inceleme sonuçları verilmiştir.
Tablo.1: Farklı Yayınevlerine ait 6. sınıf Fen bilgisi Kitapları inceleme sonuçları.
A- 6.sınıf
Hata Hata
Sayısı %’si
Baskı Hataları
33
14,3
Dilbilgisi- İmla- Anlatım 46
19,9
Bozukluğu Hataları
Yanlış Bilgi, Eksik Bilgi 92
39,8
ve Değerlendirme hataları
Resim, Grafik, Şekil ve 52
22,5
Tablo Hataları
Deney Hataları
8
3,5
Toplam Hata Sayısı
231
İncelenen Kriterler
B- 6.sınıf
Hata
Hata
Sayısı %’si
7
4,5
56
35
C- 6.sınıf
Hata
Hata
Sayısı %’si
2
1
85
8
48
30
52
23
40
25
68
30
8
161
5,5
18
225
8
Burada, A- B- C simgeleri farklı yayınevlerinin türünü belirmektedir. Tablo’dan anlaşıcağı gibi, her
üç yayınevinin kitaplarında yüksek sayıda hata bulunmuştur. 6. sınıf kitaplarında “yanlış ve Eksik bilgi”
daha fazla bulunmuştur. yine bu kitaplarda “resim, grafik, şekil ve tablo hataları”da fazla miktarda
görülmüştür. Tablo.2‘de üç tür yayınevinin 7. sınıf Fen Bilgisi kitapları inceleme sonuçları verilmiştir.
Tablo.2: Farklı Yayınevlerine ait 7. sınıf Fen bilgisi Kitapları inceleme sonuçları.
A- 7.sınıf
Hata
Hata
Sayısı %’si
Baskı Hataları
11
5
Dilbilgisi- İmla- Anlatım 82
40
Bozukluğu Hataları
Yanlış Bilgi, Eksik Bilgi 62
30
ve Değerlendirme hataları
Resim, Grafik, Şekil ve 41
20
Tablo Hataları
Deney Hataları
10
5
Toplam Hata Sayısı
204
İncelenen Kriterler
B- 7.sınıf
Hata
Hata
Sayısı %’si
14
6,4
109
48
C- 7.sınıf
Hata
Hata
Sayısı %’si
12
6.3
53
27.8
47
21,6
48
25.2
38
17
53
27.8
10
218
5,01
19
190
10
Tablodaki sonuçlara göre, 7. sınıf Fen Bilgisi kitaplarında “Dil bilgisi, İmla ve Anlatım bozukluğu”
hataları daha yoğunluktadır. Sadece C yayınevinin 7. sınıf kitabında bu oran diğerlerine göre daha
düşüktür. Yine “yanlış ve Eksik bilgi” yüksek oranlarda olduğu görülmektedir. Bu sırayı “resim, grafik,
şekil ve tablo hataları” takip etmektedir.
Tablo.3: Farklı Yayınevlerine ait 8. sınıf Fen bilgisi Kitapları inceleme sonuçları
A - 8.sınf
Hata
Hata
Sayısı %’si
Baskı Hataları
13
5,1
Dilbilgisi- İmla- Anlatım 45
17,5
Bozukluğu Hataları
Yanlış Bilgi, Eksik Bilgi 61
24,1
ve Değerlendirme hataları
Resim, Grafik, Şekil ve 86
33,9
Tablo Hataları
Deney Hataları
48
18,9
B- 8. sınıf
Hata
Hata
Sayısı %’si
10
9,25
24
22,2
C- 8. sınıf
Hata
Hata
Sayısı %’si
10
9,4
35
33
25
23,1
20
18,8
27
25
25
26,5
22
20,3
16
15
Toplam Hata Sayısı
108
İncelenen Kriterler
253
106
Tablodaki sonuçlara göre, 8. sınıf Fen Bilgisi kitaplarında “Resim, Grafik, Şekil ve Tablo” hataları
daha yoğunluktadır. A yayınevinin deney hataları diğer yayın evlerinin hatalarının yaklaşık iki katıdır.
Sadece C yayınevinin 7. sınıf kitabında tüm değerler diğerlerine göre daha düşüktür. Yine “yanlış ve
Eksik bilgi” yüksek oranlarda olduğu görülmektedir. Bu sırayı “Dilbilgisi- İmla- Anlatım Bozukluğu
hataları” takip etmektedir.
Tablo 4’de A yayınevinin, 6., 7. ve 8. sınıf Fen Bilgisi kitaplarındaki hata oranları verilmektedir.
Tablo.4: A Yayınevine ait 6.,7. ve 8. Sınıf Fen bilgisi Kitapları İnceleme Sonuçları
A- 6
Hata
Sayısı
Baskı Hataları
33
Dilbilgisi- İmla- Anlatım 46
Bozukluğu Hataları
Yanlış Bilgi, Eksik Bilgi 92
ve değerlendirme hataları
Resim, Grafik, Şekil ve 52
Tablo Hataları
Deney Hataları
8
Toplam Hata Sayısı
231
İncelenen Kriterler
Hata
%’si
14,3
19,9
A- 7
Hata
Sayısı
11
82
Hata
%’si
5
40
A- 8
Hata
Sayısı
13
45
Hata
%’si
5,1
17,5
39,8
62
30
61
24,1
22,5
41
20
86
33,9
3,5
10
204
5
48
253
18,9
Tablodaki sonuçlara göre, A Yayınevine ait 6., 7. ve 8. sınıf Fen Bilgisi kitaplarında, “Yanlış Bilgi,
Eksik Bilgi ve değerlendirme” hataları daha yoğun olduğu bulunmuştur. Özellikle 6. sınıf kitabında 92
tane hata tespit edilmiştir. Resim, Grafik, Şekil ve Tablo” hataları ve “Dilbilgisi- İmla- Anlatım
Bozukluğu” hataları tüm sınıflarda aynı yoğunluktadır. En düşük hata oranı 7. sınıf kitabında görülmüştür.
Tablo 5’de B yayınevinin, 6., 7. ve 8. sınıf Fen Bilgisi kitaplarındaki hata oranları verilmektedir.
Tablo.5: B Yayınevine ait 6.,7. ve 8. Sınıf Fen bilgisi Kitapları İnceleme Sonuçları
B- 6
Hata
Sayısı
Baskı Hataları
7
Dilbilgisi- İmla- Anlatım 56
Bozukluğu Hataları
Yanlış Bilgi, Eksik Bilgi 48
ve değerlendirme hataları
Resim, Grafik, Şekil ve 40
Tablo Hataları
Deney Hataları
8
Toplam hata sayısı
161
İncelenen Kriterler
Hata
%’si
4,5
35
B- 7
Hata
Sayısı
14
59
Hata
%’si
6,4
48
B- 8
Hata
Sayısı
10
24
Hata
%’si
9,25
22,2
30
47
21,6
25
23,1
25
38
17
27
25
5,5
10
168
5,01
22
108
20,3
Tablodaki sonuçlara göre, B Yayınevine ait 6., 7. ve 8. sınıf Fen Bilgisi kitaplarında, “Yanlış Bilgi,
Eksik Bilgi ve değerlendirme” ve “Dilbilgisi- İmla- Anlatım Bozukluğu” hataları daha yoğun olduğu
bulunmuştur. Resim, Grafik, Şekil ve Tablo” hataları ve “Resim, Grafik, Şekil ve Tablo” hataları tüm
sınıflarda aynı yoğunluktadır. En düşük hata oranı 8. sınıf kitabında görülmüştür.
Tablo 6’de C yayınevinin, 6., 7. ve 8. sınıf Fen Bilgisi kitaplarındaki hata oranları verilmektedir.
Tablo.6: C Yayınevine ait 6.,7. ve 8. Sınıf Fen bilgisi Kitapları İnceleme Sonuçları
C–6
Hata
Sayısı
Baskı Hataları
2
Dilbilgisi- İmla- Anlatım 85
Bozukluğu Hataları
Yanlış Bilgi, Eksik Bilgi 52
ve değerlendirme hataları
Resim, Grafik, Şekil ve 68
Tablo Hataları
Deney Hataları
18
Toplam Hata Sayısı
225
İncelenen Kriterler
Hata
%’si
1
37,7
C- 7
Hata
Sayısı
12
53
Hata
%’si
6,3
27.8
C- 8
Hata
Sayısı
10
35
Hata
%’si
9,4
33
23
48
25,2
20
18,8
30
53
27,8
25
23,5
8
19
190
10
16
106
15
Tablodaki sonuçlara göre, C Yayınevine ait 6., 7. ve 8. sınıf Fen Bilgisi kitaplarında, “Resim,
Grafik, Şekil ve Tablo” ve “Dilbilgisi- İmla- Anlatım Bozukluğu” hataları daha yoğun olduğu
bulunmuştur.” Yanlış Bilgi, Eksik Bilgi ve değerlendirme ” hataları tüm sınıflarda aynı yoğunluktadır. En
düşük hata oranı 8. sınıf kitabında görülmüştür.
4. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Yapılan bu çalışmalar sonucunda aşağıdaki sonuçlar çıkarılmıştır.
- 6. sınıf kitaplarında en az hata B yayınevine ait kitapta bulunmuştur.
- 7. “
“
“
C
“
“
“
.
- 8. “
“
“
C
“
“
“
.
“Dilbilgisi- İmla- Anlatım Bozukluğu Hataları” en fazla hata B ve C yayınevine ait
kitaplarda,
- “Resim, Grafik, Şekil ve Tablo Hataları” en fazla A yayınevine ait kitaplarda görülmüştür.
- Deney hataları çok fazla olmayıp, yayınevleri arasında en fazla oran A yayınevine ait
kitaplarda görülmüştür.
- Hazırlanan kitaplarda, kapak hazırlama kriterlerine hiç uyulmadığı saptanmıştır. Kitap
kapakları yayınevlerinin reklamları ile doludur. Bulunması gereken ana özellikler (basım yılı,
adedi, TSE amblemi, gençliğe hitabe, Türkiye haritası v.s.) bulunmamaktadır.
- Resim ve şekiller gerçeği yansıtmamakla beraber göz uyumunu bozacak nitelikte kaymalar
bulunmaktadır. Resimler çok eski ve elle çizilmiş görünümündedir.
- Fen bilgisi dersi için en önemli unsur olan deneylerde, basite indirgenmiş olup yapıcı, yaratıcı
eleştirisel değildir. Bilimsel düşünmenin bilim ve teknolojideki gelişmelerin temeli olduğunu
öğrenciye kavratıcı özellik taşımamaktadır.
- Cümle yapıları ve anlatım bozukluğu ifadeleri had safhada bulunmaktadır.
- Kitapların güvenilirliği açısından en önemli unsur olan “Yanlış ve eksik bilgi” bazı kitaplarda
çok fazla yapılmıştır. Özellikle A yayınevine ait kitapların hepsinde fazla sayıda bilgi
yanlışlıkları vardır.
Yapılan bu çalışmanın, Fen bilimlerinde konu bütünlüğünü sağlamak ve ileride hazırlanacak olan
kitap, dergi v.s. basım kaynaklarına ve bu kitapları inceleyen ve basımına izin veren Talim Terbiye
Kuruluna örnek olması düşüncesiyle hazırlanmıştır.
Bu tür eleştirisel çalışmaların ilköğretimde zayıf olan Fen bilgisi başarısını arttıracağı
düşüncesindeyiz. Geleceğimiz olan öğrencilerin özellikle zayıf oldukları Fen Bilimlerinde, başarıyı
arttırmak için tüm kurumların ellerinden gelen tüm çabayı, ticari kaygılar duymadan göstereceklerine
inanmaktayız.
5. KAYNAKLAR
Ataç, Z., Atasoy, B. vd.”Konu alanı ders kitabı inceleme klavuzu”, Nobel Yayınları- 2001-Ankara
Milli Eğitim Bakanlığı (2000), İlköğretim programı, Ankara, Milli Eğitim Yayınevi
Varış, F.;”Eğitimde program geliştirme teori ve teknikleri”, A.Ü. Eğitim fak. Yayn No. 157, Ankara