tra1 düzey 2 bölgesi ilçeler raporu

T.C.
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGESİ
İLÇELER RAPORU
TRA1
2013
Her hakkı saklıdır.
TRA1 Düzey 2 Bölge Planı (2014 – 2023) çalışmaları kapsamında hazırlanan bu rapor Kuzeydoğu Anadolu
Kalkınma Ajansı (KUDAKA) koordinasyonunda bölgede yer alan kamu kurumları, STK ve özel sektör
temsilcilerinin katılımıyla ve katkıları ile hazırlanmıştır.
KUDAKA Araştırma ve Planlama Birimi personeli Doç. Dr. Süleyman TOY (Birim Başkanı; Çalışma Grubu
Koordinatörü), Emine Bilgen EYMİRLİ (Uzman), Dr. Mehmet Ali ÇAKAL (Uzman), Güvenç GÜRBÜZ (Uzman),
Erzincan Yatırım Destek Ofisi Koordinatörü Fatih SERT ve Bayburt Yatırım Destek Ofisi Uzmanı Melih
TAHANCI’dan oluşan ekibe Erzincan Yatırım Destek Ofisi Uzmanı Arda AKBULUT değerli katkılar sağlamıştır.
Hazırlık süreci boyunca başta KUDAKA Genel Sekreteri Sayın Talha Bekir ÖZMEN ve Yönetim Kurulu her
aşamada en önemli katkıyı sağlamıştır. Ayrıca, bölge ilçelerinin kaymakamlıkları ve başta ilçe Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Müdürlükleri olmak üzere kamu kurumları; sekörel komisyonlarda yer alan özel sektör, kamu,
üniversite ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri de çalışmalara aktif olarak katılmış ve önemli katkılarda
bulunmuşlardır. İlçe toplantıları katılımcılarına ait listeler rapor ekinde yer almaktadır.
i
ÖZET
1 Bu rapor TRA1 Düzey 2 Bölge Planı 2014 – 2023 hazırlık çalışmaları kapsamında ilçelerde
mevcut durum tespitine ve vizyon belirlemeye yönelik olarak gerçekleştirilen ilçe toplantıları
sonuçlarından, ilçe kaymakamlıkları, belediyeleri ve milli eğitim müdürlüklerine ait internet
sitelerinden, kaymakamlıklarca hazırlanan ilçe brifing raporlarından, başta Türkiye İstatistik
Kurumu (TÜİK) olmak üzere SGK, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı il ve ilçe müdürlükleri, il
dernekler müdürlükleri ve bölge üniversiteleri gibi ulusal ve yerel kurum ve kuruluşlardan
talep edilen ve derlenen veriler kullanılarak hazırlanmıştır.
2 Rapor
çalışmasında
ilçelerin
birbirleriyle
karşılaştırmalarının,
sıralamalarının,
gruplandırmalarının ve gruplar arasında göreceli üstünlüklerine göre kademelendirmelerinin
yapılabilmesi için üç türlü analiz yapılmış ve analiz sonuçları birbirleriyle çakıştırılarak elde
edilen sonuçlar sahadan ilçe toplantıları ile elde edilen verilerle doğrulanmıştır. Yapılan bu üç
analiz; ekonomi, demografi ve eğitim verilerinin bir arada değerlendirildiği bir sosyal ve
ekonomik gelişmişlik derecelendirme (EDE) analizi, ilçelerin birbirlerine göre mesafelerini ve
nüfuslarını ele alan coğrafi ve potansiyel erişilebilirlik analizi ve son olarak ilçe merkezlerinin
birbirleri arasında mal ve hizmet taşınımını ele alan taşıt yoğunluğu analizi şeklindedir.
3 Bu analizlere ilave olarak ilçelerden saha verilerinin elde edilmesi için Kuzeydoğu Anadolu
Kalkınma Ajansı ve ilçe kaymakamlıkları koordinasyonunda merkez ilçeler dışında tüm TRA1
Düzey 2 Bölgesi ilçelerinde toplantılar gerçekleştirilmiştir. İlçe toplantılarında katılımcılık
konusunda daha yenilikçi bir yaklaşım güdülerek, belediye başkanları, muhtarlar, kamu
kurum ve kuruluşu temsilcilerinin yanı sıra; özellikle köy veya mahallelerde görev yapan
öğretmenlerin, okul müdürlerinin, tarım danışmanlarının, din görevlileri ile sivil toplum
kuruluşları (meslek odaları, dernek, birlik veya kooperatif) temsilcilerinin, özel sektör
temsilcilerinin, kanaat önderlerinin ve katkı sağlayabilecek vatandaşların katılımının
sağlanmasına büyük özen gösterilmiştir. İlçe toplantılarında ilçenin genel sosyo-ekonomik
durumu, lokomotif sektörleri, mevcut kalkınma potansiyelleri ile geleceğe dair beklentiler ve
vizyonlar ele alınmıştır. Katılımcılara tiyatro düzeninde konunun önemi ve toplantıdan
beklentiler anlatıldıktan sonra yaşadıkları ilçe ve yerleşim yerleri hakkında belirlenen
başlıklarda söz alıp konuşmaları ve kurum adı, ilçenin sosyo-ekonomik yönden kalkınması
i
açısından potansiyelleri, zayıf yönleri, önerilen öncelikli yatırım alanları, ilçede ihtiyaç
duyulan kamu yatırımları ve katılımcı görüş ve önerilerini içeren bir form doldurmaları
istenmiştir. Doldurulan formlar ve kaydedilen konuşmalar daha sonra çözümlenerek ilçe
hakkındaki saha verileri elde edilmiştir. Bu veriler daha sonra ilçeler hakkında yapılan mevcut
durum değerlendirmelerine, analizlere, TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin ortak kalkınma vizyonunun
oluşturulmasına ve bu vizyonu destekleyen eksen, öncelik, tedbir ve hatta projelerin
geliştirilmesi için kullanılmıştır. Toplantılar genelde bir ilçenin kalkınmasının yaklaşık yarım
gün boyunca konuşulduğu bir ortamlar oluşturduğu için ilçelerde kalkınma ve karar alma
sürecine katılımcılık bilincinin oluşması için oldukça önemli ve öncü rol üstlenmiştir.
4 Her ilçe hakkında elde edilen istatistik ve saha verilerine dayanarak bir ilçe raporu
hazırlanılmış ve ilçe kaymakamlıkları vasıtasıyla ilçe kamuoyuna sunulmuş ve rapor hakkında
öneri ve görüşleri istenmiştir. Gelen talepler doğrultusunda revize edilen raporlar bu raporun
ekine konulmuştur.
ii
İÇİNDEKİLER
ÖZET ..........................................................................................................................................................i
İÇİNDEKİLER ...............................................................................................................................................i
ŞEKİLLER DİZİNİ......................................................................................................................................... ii
TABLOLAR DİZİNİ ..................................................................................................................................... iv
1. RAPOR HAZIRLIK SÜRECİ ..................................................................................................................... 1
2. TRA1 DÜZEY 2 BÖLGESİ İLÇELERİ İLE İLGİLİ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ...................................................... 3
3. İLÇE ÖLÇEĞİNDE YAPILAN ANALİZ ÇALIŞMALARI ................................................................................ 5
3.1. İLÇERİN EKONOMİ, DEMOGRAFİ ve EĞİTİM (EDE) SIRALAMASI ...................................................... 5
3.2. İLÇELERİN ERİŞİLEBİLİRLİK ANALİZİ ................................................................................................... 9
3.3. EDE ve ERİŞİLEBİLİRLİK DEĞERLERİNİN BİRLİKTE YORUMLANMASI ............................................... 16
3.4. TRAFİK YÜKÜ YOĞUNLUK ANALİZİ ................................................................................................. 21
4. İLÇE TOPLANTILARI SONUÇLARI ........................................................................................................ 26
5. VİZYON, EKSEN ve ÖNCELİKLER ......................................................................................................... 30
6. MEKANSAL YANSIMALAR .................................................................................................................. 36
7. KAYNAKÇA ......................................................................................................................................... 43
EKLER ..................................................................................................................................................... 44
EK 1. İLÇE RAPORLARI ............................................................................................................................ 44
AŞKALE................................................................................................................................................... 45
ÇAT ........................................................................................................................................................ 52
HINIS ...................................................................................................................................................... 60
HORASAN .............................................................................................................................................. 67
İSPİR....................................................................................................................................................... 73
KARAÇOBAN .......................................................................................................................................... 81
KARAYAZI ............................................................................................................................................... 88
KÖPRÜKÖY............................................................................................................................................. 94
NARMAN ............................................................................................................................................. 100
OLTU .................................................................................................................................................... 108
OLUR.................................................................................................................................................... 115
PASİNLER ............................................................................................................................................. 123
PAZARYOLU ......................................................................................................................................... 130
ŞENKAYA .............................................................................................................................................. 137
TEKMAN .............................................................................................................................................. 145
TORTUM .............................................................................................................................................. 152
UZUNDERE........................................................................................................................................... 160
ÇAYIRLI ................................................................................................................................................ 168
İLİÇ ....................................................................................................................................................... 176
KEMAH ................................................................................................................................................ 184
KEMALİYE ............................................................................................................................................ 193
OTLUKBELİ ........................................................................................................................................... 201
REFAHİYE ............................................................................................................................................. 209
TERCAN................................................................................................................................................ 217
ÜZÜMLÜ .............................................................................................................................................. 225
AYDINTEPE........................................................................................................................................... 233
DEMİRÖZÜ........................................................................................................................................... 242
EK 2. TEMEL BİLEŞENLER ANALİZİ ....................................................................................................... 252
EK 3. ERİŞİLEBİLİRLİK ANALİZİ .............................................................................................................. 256
EK 4. İLÇE TOPLANTILARI TAKVİMİ VE UZMAN GRUPLARI .................................................................. 258
EK 5. İLÇE TOPLANTILARI KATILIMCI LİSTESİ ....................................................................................... 259
i
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1. Darpolarize bölgeler ve hizmet odakları ................................................................................... 4
Şekil 2. İlçelerin tarımsal kimlikleri ........................................................................................................ 4
Şekil 3. Sanayi için dar polarize bölgeler................................................................................................ 4
Şekil 4. İlçelerin NEDE sonuçlarına göre karşılaştırması ........................................................................ 7
Şekil 5. İlçelerin EDE değerlerine göre dağılımı ..................................................................................... 8
Şekil 6. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ana ulaşım aksları şematiği ................................................................. 11
Şekil 7. Coğrafi erişilebilirlik ................................................................................................................. 12
Şekil 8. Potansiyel erişilebilirlik (yayılma) ........................................................................................... 13
Şekil 9. Potansiyel erişilebilirlik (cazibe) .............................................................................................. 15
Şekil 10. Coğrafi erişilebilirlik ve EDE ................................................................................................... 17
Şekil 11. Potansiyel erişilebilirlik (yayılma) ve EDE çaprazlaması ....................................................... 18
Şekil 12. Potansiyel erişilebilirlik (cazibe) ve EDE çaprazlaması ......................................................... 19
Şekil 13. İlçe bağlantıları ve trafik yükleri oranı .................................................................................. 23
Şekil 14. İlçeler arası güzergahların trafik yoğunlukları ...................................................................... 24
Şekil 15. Bölgenin trafik yoğunluğu ..................................................................................................... 25
Şekil 16.Tarımsal üretim alanları ......................................................................................................... 38
Şekil 17. Turizm değerleri ..................................................................................................................... 39
Şekil 18. Turizm rotaları........................................................................................................................ 40
Şekil 19. İlçe kimlikleri .......................................................................................................................... 41
Şekil 20. İlçe kademeleri ....................................................................................................................... 42
Şekil 21. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri ................................................................................... 46
Şekil 22. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................... 49
Şekil 23. İlçenin TRA1 Düzey 2 Bölgesi içerisindeki yeri ...................................................................... 53
Şekil 24. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................... 55
Şekil 25. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................... 61
Şekil 26. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................... 63
Şekil 27. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................... 68
Şekil 28. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................... 70
Şekil 29. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................... 74
Şekil 30. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................... 77
Şekil 31. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................... 82
Şekil 32. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................... 84
Şekil 33. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................... 89
Şekil 34. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................... 91
Şekil 35. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................... 95
Şekil 36. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................... 97
Şekil 37. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri ................................................................................. 101
Şekil 38. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 104
Şekil 39. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 109
Şekil 40. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 112
Şekil 41. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 116
Şekil 42. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 118
Şekil 43 İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri ................................................................................... 124
Şekil 44. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 127
Şekil 45 İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri ................................................................................... 131
Şekil 46 Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012) .................................................................................. 133
Şekil 47 İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri ................................................................................... 138
Şekil 48. Şenkaya bitkisel üretim verileri ........................................................................................... 140
Şekil 49. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 146
Şekil 50. Tekman bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012) .................................................................. 148
ii
Şekil 51. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 153
Şekil 52. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 156
Şekil 53. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 161
Şekil 54. Uzundere bitkisel üretim ..................................................................................................... 164
Şekil 55. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 169
Şekil 56. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 172
Şekil 57. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 177
Şekil 58. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 180
Şekil 59. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 185
Şekil 60. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 188
Şekil 61. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 194
Şekil 62. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 197
Şekil 63. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 202
Şekil 64. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 205
Şekil 65. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 210
Şekil 66. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 213
Şekil 67. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 218
Şekil 68. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 221
Şekil 69. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 226
Şekil 70. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 229
Şekil 71. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 234
Şekil 72. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)................................................................................. 237
Şekil 73. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri .................................................................................. 243
Şekil 74. Bitkisel üretim alanları......................................................................................................... 247
Şekil 75. Temel bileşenler analizi grafiği ............................................................................................ 254
iii
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1. Temel Bileşenler Analizinde kullanılan değişkenler .................................................................. 6
Tablo 2. İlçelerin sosyal, ekonomik ve nüfus göstergelerine göre sıralanması ....................................... 6
Tablo 3. Coğrafi Erişilebilirlik Endeksine göre ilçe sıralaması .................................................................. 9
Tablo 4. İlçelerin potansiyel erişilebilirlik endeksine göre sıralaması ................................................... 14
Tablo 5. İlçelerin analiz sonuçlarına göre gruplandırılması ................................................................... 16
Tablo 6. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri güçlü yönler tablosu ................................................................. 27
Tablo 7. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri zayıf yönler tablosu .................................................................. 28
Tablo 8. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri fırsatlar ve tehditler tablosu ..................................................... 29
Tablo 9. Aşkale ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) .......................................... 46
Tablo 10. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................... 47
Tablo 11. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus (6+ yaş) ........................................................ 47
Tablo 12. Aşkale hayvansal üretim verileri (TÜİK 2011)........................................................................ 49
Tablo 13. SEGE sıralaması...................................................................................................................... 50
Tablo 14. İlçe değerlendirme formu...................................................................................................... 51
Tablo 15. Çat ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012).................................................. 53
Tablo 16. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................... 53
Tablo 17. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) ...................................................... 54
Tablo 18. Çat hayvansal üretim verileri ................................................................................................. 56
Tablo 19. SEGE sıralaması...................................................................................................................... 56
Tablo 20. İlçe değerlendirme formu...................................................................................................... 59
Tablo 21. Hınıs ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012) ............................................... 61
Tablo 22. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................... 61
Tablo 23. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) ...................................................... 62
Tablo 24. Hınıs hayvansal üretim verileri .............................................................................................. 64
Tablo 25. SEGE sıralaması...................................................................................................................... 65
Tablo 26. İlçe değerlendirme formu...................................................................................................... 66
Tablo 27. Horasan ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) ..................................... 68
Tablo 28. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................... 68
Tablo 29. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) ...................................................... 69
Tablo 30.Horasan hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) ...................................................................... 70
Tablo 31. SEGE sıralaması...................................................................................................................... 71
Tablo 32. İspir ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) ........................................... 74
Tablo 33. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................... 75
Tablo 34. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) ...................................................... 75
Tablo 35. İspir hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) ............................................................................ 77
Tablo 36. SEGE sıralaması...................................................................................................................... 78
Tablo 37. İlçe değerlendirme formu...................................................................................................... 80
Tablo 38. Karaçoban ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) ................................. 82
Tablo 39. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................... 82
Tablo 40. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) ...................................................... 83
Tablo 41.Karaçoban hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) ................................................................... 85
Tablo 42. SEGE sıralaması...................................................................................................................... 85
Tablo 43. İlçe değerlendirme formu...................................................................................................... 87
Tablo 44. Karayazı ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012) ......................................... 89
Tablo 45. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................... 89
Tablo 46. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) ...................................................... 90
Tablo 47. Karayazı hayvansal üretim verileri......................................................................................... 91
Tablo 48. SEGE sıralaması...................................................................................................................... 92
Tablo 49. İlçe değerlendirme formu...................................................................................................... 93
Tablo 50. Köprüköy ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012) ....................................... 95
iv
Tablo 51. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................... 95
Tablo 52. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) ...................................................... 96
Tablo 53. Köprüköy hayvansal üretim verileri....................................................................................... 97
Tablo 54. SEGE sıralaması...................................................................................................................... 98
Tablo 55. İlçe değerlendirme formu...................................................................................................... 99
Tablo 56. Narman ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) ................................... 101
Tablo 57. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................. 102
Tablo 58. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................... 102
Tablo 59.Narman hayvansal üretim verileri (TÜİK 2011) .................................................................... 104
Tablo 60. SEGE sıralaması.................................................................................................................... 105
Tablo 61. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................... 107
Tablo 62. Oltu ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) ......................................... 109
Tablo 63. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................. 110
Tablo 64. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................... 110
Tablo 65. Oltu hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) .......................................................................... 112
Tablo 66. SEGE sıralaması.................................................................................................................... 113
Tablo 67. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................... 114
Tablo 68. Olur ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) ......................................... 116
Tablo 69. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................. 117
Tablo 70. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................... 117
Tablo 71. Olur hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) .......................................................................... 119
Tablo 72. SEGE sıralaması.................................................................................................................... 120
Tablo 73. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................... 121
Tablo 74. Pasinler ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012) ........................................ 124
Tablo 75. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................. 124
Tablo 76. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................... 125
Tablo 77. Pasinler hayvansal üretim verileri ....................................................................................... 126
Tablo 78. SEGE sıralaması.................................................................................................................... 128
Tablo 79. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................... 129
Tablo 80. Pazaryolu ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)................................. 131
Tablo 81. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................. 131
Tablo 82. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................... 132
Tablo 83. Pazaryolu hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) ................................................................. 133
Tablo 84. SEGE sıralaması.................................................................................................................... 134
Tablo 85. Şenkaya ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) ................................... 138
Tablo 86. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................. 139
Tablo 87. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................... 139
Tablo 88. Şenkaya hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) .................................................................... 141
Tablo 89. SEGE sıralaması.................................................................................................................... 142
Tablo 90. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................... 144
Tablo 91. Tekman ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) ................................... 146
Tablo 92. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................. 147
Tablo 93. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................... 147
Tablo 94. Tekman hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) .................................................................... 149
Tablo 95. SEGE sıralaması.................................................................................................................... 150
Tablo 96. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................... 151
Tablo 97. Tortum ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) .................................... 153
Tablo 98. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı.................................................................................. 154
Tablo 99. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................... 154
Tablo 100. Tortum hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) ................................................................... 156
Tablo 101. SEGE sıralaması.................................................................................................................. 157
Tablo 102. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................. 159
v
Tablo 103. Uzundere ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) .............................. 161
Tablo 104. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı................................................................................ 162
Tablo 105. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................. 162
Tablo 106. Uzundere hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) ............................................................... 164
Tablo 107. SEGE sıralaması.................................................................................................................. 165
Tablo 108. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................. 167
Tablo 109. Çayırlı ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) .................................... 169
Tablo 110. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı................................................................................ 169
Tablo 111. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................. 170
Tablo 112. Çayırlı hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) ..................................................................... 173
Tablo 113. İlçenin desteklerden yararlanma durumu ......................................................................... 173
Tablo 114. SEGE sıralaması.................................................................................................................. 174
Tablo 115. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................. 175
Tablo 116. İliç ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) .......................................... 177
Tablo 117. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı................................................................................ 177
Tablo 118. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................. 178
Tablo 119. İliç hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)........................................................................... 180
Tablo 120. Desteklerden yararlanma durumu .................................................................................... 181
Tablo 121. SEGE sıralaması (2004) ...................................................................................................... 182
Tablo 122. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................. 183
Tablo 123. Kemah ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) ................................... 185
Tablo 124. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı................................................................................ 186
Tablo 125. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................. 186
Tablo 126. Kemah hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) .................................................................... 189
Tablo 127. İlçenin desteklerden yararlanma durumu ......................................................................... 189
Tablo 128. SEGE sıralaması (2004) ...................................................................................................... 190
Tablo 129. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................. 192
Tablo 130. Kemaliye ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)................................ 194
Tablo 131. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı................................................................................ 194
Tablo 132. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................. 195
Tablo 133. Kemaliye hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) ................................................................ 198
Tablo 134. İlçenin desteklerden yararlanma durumu ......................................................................... 198
Tablo 135. SEGE sıralaması (2004) ...................................................................................................... 199
Tablo 136. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................. 200
Tablo 137. İliç ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) .......................................... 202
Tablo 138. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı................................................................................ 203
Tablo 139. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................. 203
Tablo 140. Otlukbeli hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) ................................................................ 205
Tablo 141. İlçenin desteklerden yararlanma durumu ......................................................................... 206
Tablo 142. SEGE sıralaması (2004) ...................................................................................................... 207
Tablo 143. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................. 208
Tablo 144. Refahiye ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) ................................ 210
Tablo 145. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı................................................................................ 210
Tablo 146. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................. 211
Tablo 147. Refahiye hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) ................................................................. 214
Tablo 148. İlçenin desteklerden yararlanma durumu ......................................................................... 214
Tablo 149. SEGE sıralaması (2004) ...................................................................................................... 215
Tablo 150. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................. 216
Tablo 151. Tercan ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) ................................... 218
Tablo 152. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı................................................................................ 219
Tablo 153. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................. 219
Tablo 154. Tercan hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) .................................................................... 221
vi
Tablo 155. İlçenin desteklerden yararlanma durumu ......................................................................... 222
Tablo 156. SEGE sıralaması (2004) ...................................................................................................... 223
Tablo 157. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................. 224
Tablo 158. Üzümlü ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) .................................. 226
Tablo 159. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı................................................................................ 226
Tablo 160. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................. 227
Tablo 161. Üzümlü hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)................................................................... 230
Tablo 162. İlçenin desteklerden yararlanma durumu ......................................................................... 231
Tablo 163. SEGE sıralaması (2004) ...................................................................................................... 231
Tablo 164. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................. 232
Tablo 165. Aydıntepe ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) .............................. 234
Tablo 166. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı................................................................................ 235
Tablo 167. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................. 235
Tablo 168. Aydıntepe hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) .............................................................. 238
Tablo 169. İlçenin desteklerden yararlanma durumu ......................................................................... 239
Tablo 170. SEGE sıralaması.................................................................................................................. 240
Tablo 171. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................. 241
Tablo 172. Aydıntepe ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012) .............................. 243
Tablo 173. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı................................................................................ 243
Tablo 174. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) .................................................. 244
Tablo 175. Demirözü hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011) ............................................................... 246
Tablo 176. SEGE sıralaması.................................................................................................................. 248
Tablo 177. İlçe değerlendirme formu.................................................................................................. 250
Tablo 178. KMO değerleri ve yorumları .............................................................................................. 252
Tablo 179. SPSS test sonuçları............................................................................................................. 253
Tablo 180. Varyanslar .......................................................................................................................... 253
Tablo 181. Değişkenlerin Temel Bileşenler Üzerindeki Ağırlıkları ....................................................... 254
Tablo 182. Dönüştürülmüş Bileşenler Matrisi ..................................................................................... 255
vii
EKLER DİZİNİ
EK 1. İLÇE RAPORLARI ............................................................................................................................ 44
EK 2. TEMEL BİLEŞENLER ANALİZİ ....................................................................................................... 252
EK 3. ERİŞİLEBİLİRLİK ANALİZİ .............................................................................................................. 256
EK 4. İLÇE TOPLANTILARI TAKVİMİ VE UZMAN GRUPLARI .................................................................. 258
EK 5. İLÇE TOPLANTILARI KATILIMCI LİSTESİ ....................................................................................... 259
viii
1. RAPOR HAZIRLIK SÜRECİ
Bu rapor TRA1 Düzey 2 Bölge Planı 2014 – 2023 hazırlık çalışmaları kapsamında ilçelerde
mevcut durum tespitine ve vizyon belirlemeye yönelik olarak gerçekleştirilen ilçe toplantıları
sonuçlarından, ilçe kaymakamlıkları, belediyeleri ve milli eğitim müdürlüklerine ait internet
sitelerinden, kaymakamlıklarca hazırlanan ilçe brifing raporlarından, başta Türkiye İstatistik
Kurumu (TÜİK) olmak üzere SGK, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı il ve ilçe müdürlükleri, il
dernekler müdürlükleri ve bölge üniversiteleri gibi ulusal ve yerel kurum ve kuruluşlardan
talep edilen ve derlenen veriler kullanılarak hazırlanmıştır.
Rapor
çalışmasında
ilçelerin
birbirleriyle
karşılaştırmalarının,
sıralamalarının,
gruplandırmalarının ve gruplar arasında göreceli üstünlüklerine göre kademelendirmelerinin
yapılabilmesi için üç türlü analiz yapılmış ve analiz sonuçları bir arada değerlendirilerek elde
edilen sonuçlar sahadan ilçe toplantıları ile elde edilen verilerle doğrulanmıştır. Yapılan bu üç
analiz; ekonomik, demografik ve eğitim verilerinin bir arada değerlendirildiği bir sosyal ve
ekonomik gelişmişlik derecelendirme (EDE) analizi, ilçelerin birbirlerine göre mesafelerini ve
nüfuslarını ele alan coğrafi ve potansiyel erişilebilirlik (yayılma ve cazibe) analizi ve son olarak
ilçe merkezlerinin birbirleri arasında mal ve hizmet taşınımını ele alan taşıt yoğunluğu analizi
şeklindedir.
Analiz sonuçlarıyla paralel olarak ilçelerden saha verilerinin elde edilmesi için Kuzeydoğu
Anadolu Kalkınma Ajansının 09.01.2013 tarih ve 13 sayılı resmi yazısı ile ilçe
kaymakamlıklarından ilçe toplantılarının organizasyonu ve katılımcıların bir araya getirilmesi
ile ilgili yardım talebinde bulunulmuştur. İlçe kaymakamlıkları ile koordineli olarak merkez
ilçeler dışındaki tüm TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçelerinde Ek 2’de verilen tabloda yer alan takvim
çerçevesinde Ajansın Araştırma ve Planlama Birimi uzmanlarından oluşan üç ekip tarafından
toplantılar gerçekleştirilmiştir.
İlçe toplantılarına katılımcılık konusunda daha yenilikçi bir yaklaşım güdülerek, belediye
başkanları, muhtarlar, kamu kurum ve kuruluşu temsilcilerinin yanı sıra; özellikle köy veya
mahallelerde görev yapan öğretmenlerin, okul müdürlerinin, tarım danışmanlarının, din
görevlileri ile sivil toplum kuruluşları (meslek odaları, dernek, birlik veya kooperatif)
temsilcilerinin, özel sektör temsilcilerinin, kanaat önderlerinin ve katkı sağlayabilecek
vatandaşların katılımının sağlanmasına büyük özen gösterilmiştir (ilçelerde yapılan toplantı
1
takvimi ve Katılımcı Listesi Ek 2 ve 3’te verilmiştir. Listede bazı nedenlerle katılımcı kayıt
formu tutulamayan ilçelere yer verilmemiştir).
İlçe toplantılarında ilçenin genel sosyo-ekonomik durumu, lokomotif sektörleri, mevcut
kalkınma potansiyelleri ile geleceğe dair beklentiler ve ilçelere ait vizyon ele alınmıştır.
Katılımcılara tiyatro düzeninde konunun önemi ve toplantıdan beklentiler anlatıldıktan sonra
yaşadıkları ilçe ve yerleşim yerleri hakkında belirlenen başlıklarda söz alıp konuşmaları ve
kurum adı, ilçenin sosyo-ekonomik yönden kalkınması açısından potansiyelleri, zayıf yönleri,
önerilen öncelikli yatırım alanları, ilçede ihtiyaç duyulan kamu yatırımları ve katılımcı görüş
ve önerilerini içeren bir form doldurmaları istenmiştir. Doldurulan formlar ve kaydedilen
konuşmalar daha sonra çözümlenerek ilçe hakkındaki saha verileri elde edilmiştir. Bu veriler
daha sonra ilçeler hakkında yapılan mevcut durum değerlendirmelerinin, analizlerin, TRA1
Düzey 2 Bölgesi’nin ortak kalkınma vizyonunun ve bu vizyonu destekleyen eksen, öncelik,
tedbir ve hatta projelerin geliştirilmesi için kullanılmıştır. Toplantılar genelde bir ilçenin
kalkınması hakkında yaklaşık yarım gün boyunca konuşulduğu ortamlar oluşturduğu için
ilçelerde kalkınma ve karar alma sürecine katılımcılık bilincinin oluşması için oldukça önemli
ve öncü bir rol üstlenmiştir.
Her ilçe hakkında elde edilen istatistik ve saha verilerine dayanarak bir ilçe raporu
hazırlanmış, ilçe kaymakamlıkları vasıtasıyla ilçe kamuoyuna sunulmuş ve öneri ve görüşler
talep edilmiştir. Gelen değişiklik talepleri doğrultusunda revize edilen raporlar Ek 1’de
verilmiştir.
2
2. TRA1 DÜZEY 2 BÖLGESİ İLÇELERİ İLE İLGİLİ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri özelinde analiz çalışmaları yaparak bu ilçeleri belirli bir metoda
göre kategorize eden, kademelendiren, ilişkilerini tarif eden ve öneri projeler getiren ilk plan
çalışması UNDP, DPT, Yıldız Teknik Üniversitesi ve Atatürk Üniversitesi işbirliği ile 2005 yılında
hazırlanan “Ekonomik - Toplumsal - Mekansal Örgütlenme İçin Dar Bölgeli Polarize Model;
Erzurum – Erzincan – Bayburt Bölgesel Gelişme Planı”dır. Bu planda, TRA1 Düzey 2
Bölgesi’nde yer alan ilçe merkezlerinde bölgenin bütününe göre daha yoğun bulunan
sektörler “lokasyon katsayısı” belirlenerek ifade edilmiştir. Bu katsayılar ilçeler özelinde öne
çıkan sektörlerin belirlenmesine yardımcı olmuştur. Bu plan kurgusu içerisinde bölgedeki
dört ilçe merkezinin – Aşkale, Oltu, Olur ve Refahiye – madencilik sektöründe, 22’sinin ise
tarım ve hayvancılık sektöründe uzmanlaşmış olduğu tespit edilmiştir. Bu 22 ilçenin 18’inde –
Çat, Hınıs, Horasan, Ispir, Karaçoban, Karayazı, Köprüköy, Narman, Pasinler, Pazaryolu,
Tekman, Aydıntepe, Demirözü, Çayırlı, İliç, Otlukbeli, Tercan ve Üzümlü – tarım birinci
derecede uzmanlaşılmış sektör konumunda bulunmuştur. Yine lokasyon katsayılarına göre
yönetsel bakımdan kentsel merkez konumunda olmasına rağmen pek çok ilçe işgücü ve
uzmanlaşma açısından kırsal niteliktedir. “Ekonomik - Toplumsal - Mekansal Örgütlenme İçin
Dar Bölgeli Polarize Model; Erzurum – Erzincan – Bayburt Bölgesel Gelişme Planı içerisinde
yer alan ilçeler özelinde mekansal gelişme şemalarından bazıları Şekil 1, 2 ve 3’te verilmiştir.
Bu şekillere göre tarım sanayi ve hizmetler sektörlerinde ilçeler özelinde sektörel ayrışmaya
ve uzmanlaşmaya gidilmiş ve ilçeler arası ilişkiler kurulmaya çalışılmıştır.
Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı (KUDAKA) koordinasyonunda hazırlanan TRA1 Düzey 2
Bölge Planı 2011 – 2013 kapsamında ilçeler özelinde bir kademelendirme ve ilişkilendirme
yapılmamış olmasına rağmen odak sektörlerin geliştirilmesi ile ilgili oluşturulan sektörel
amaç, hedef ve stratejiler bölge genelini ilgilendirmektedir (www.kudaka.org.tr).
Yine
Ajansın koordinasyonunda hazırlanan Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi İnovasyona Dayalı Turizm
Stratejisi ve Eylem Planı’nda da turizm özelinde potansiyeli olan ilçelerde projelerin
gerçekleştirilmesi önerilmiştir (www.kudaka.org.tr).
3
Şekil 3. Sanayi için dar polarize bölgeler
Şekil 2. İlçelerin tarımsal kimlikleri
Şekil 1. Darpolarize bölgeler ve hizmet odakları
4
3. İLÇE ÖLÇEĞİNDE YAPILAN ANALİZ ÇALIŞMALARI
TRA1 Düzey 2 Bölge Planı 2014 – 2023 kapsamında yapılan ilçe ölçekli analizlerde iki yönlü bir
yaklaşım izlenmiştir. Bu yaklaşıma göre ilk olarak her bir ilçe için üç analizden oluşan (EDE,
erişebilirlik ve taşıt yoğunluğu analizi) bir analiz seti uygulanmış ve her ilçe için bulunan
değerlere göre ilçeler sıra, grup ve kademelendirilmiştir. İkinci aşamada ise sahadan alınan
verilerle bu sonuçlar doğrulanmıştır.
Her ilçeye ait Ekonomi, Demografi ve Eğitim (EDE) verilerinden oluşturulan bir set tüm
ilçelerde sabit olacak şekilde kullanılarak ilçelerin birbirlerine göre avantajlı ve dezavantajlı
oldukları yönler tespit edilmiştir. Aynı veri seti her ilçe için ayrı ayrı oluşturulduğu için
ilçelerin karşılaştırmaları da objektif bir şekilde yapılmıştır. Bu analiz çalışmasında sosyoekonomik göstergeler içerisinden bölgeyi tam olarak yansıtabilecek veri setleri seçilerek
modele girdi sağlanmış ve çıkan sonuçlar ışığında ilçeler sıralanmıştır.
İkinci analizde ilçelerin erişilebilirlikleri incelenmiştir. Burada amaç ilçelerin ürettikleri veya
talep ettikleri ürün ve hizmetleri nerelere gönderebilecekleri ya da bu mal ve hizmetleri
nerelerden alabilecekleri ile ilgili imkanları araştırmaktır. Bu analizin temelini ise ilçelerin
birbirlerine olan mesafeleri ve sahip oldukları nüfuslarına ait veriler oluşturmaktadır.
Son analiz çalışması ise Karayolları Genel Müdürlüğünün ilçeler arasında yaptığı taşıt
sayımlarından yola çıkılarak her ilçenin yakın çevresinden mal ve hizmet alımının ne durumda
olduğunun araştırılması ile ilgilidir.
3.1.
İLÇERİN EKONOMİ, DEMOGRAFİ ve EĞİTİM (EDE) SIRALAMASI
Bu çalışmada amaç, TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde merkez ilçeler hariç diğer 27 ilçenin bölge
içinde ekonomi, demografi ve eğitim göstergelerinin ortaya koyduğu tek bir katsayı ile
objektif olarak sıralamasını yapmak, bu sıralamayı mekansal boyuta taşımak, nihai olarak
ilçeler arasında bir derecelendirme ve ilişkileri kademeleme yoluna gitmektir.
Temel Bileşenler Analizi istatistiksel yöntemiyle yapılan EDE analiz çalışması kapsamında
seçilen değişkenler genellikle nüfus, eğitim seviyesi, hizmetlere erişim ve istihdam verileri
gibi ilçe ölçeğinde ulaşılabilecek temel göstergeleridir. Çalışma, TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde
bulunan Erzurum, Erzincan ve Bayburt illerine ait ilçeleri kapsamaktadır. İlçelerin genel
5
sıralamasını bozmamak adına merkez ilçeler olan Aziziye, Palandöken, Yakutiye, Erzincan ve
Bayburt Merkez ilçeler çalışma kapsamına alınmamıştır. İlçe düzeyinde tutarlılığı ve
ulaşılabilirliği olan veri setleri arasından ilçe özelinde fikir verebilecek ve sıralama açısından
anlamlı sonuçlar doğuracak 15 değişken çalışma kapsamında kullanılmıştır. Örneğin
başlangıçta 16 olarak alınan veri setleri sayısı içerisinde ilçelere ait toplam nüfus değişkeni de
yer almış ancak sıralamada katsayılara etkisinin oldukça büyük olmasından ve sahayı tam
olarak yansıtamamasından dolayı modelin tutarlılığını bozmaması açısından sistemden
çıkartılmıştır. Temel Bileşenler Analizinde kullanılan değişkenlerin listesi Tablo 1’de, analize
ait detaylı bilgi ise Ek 2’de verilmiştir.
Tablo 1. Temel Bileşenler Analizinde kullanılan değişkenler
No
Değişken adı
1
Nüfus Yoğunluğu
2
Kentli Nüfus
3
Kentli Nüfus(%)
4
Yaş bağımlılık oranı
5
İlçe Dernek Sayıları
6
Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı
7
Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı
8
İlçelerdeki Hanehalkı Büyüklüğü
9
Okuryazar Nüfus Oranı
10 Kişi başı çekilen günlük su (litre/kişi-gün)
11 Hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı
12 İlçedeki İş Yeri Sayısı
13 İlçedeki Sigortalı personel Sayısı
14 İlçedeki Ortalama Günlük Kazanç
15 İlçedeki Çiftçi Sayısı
Yıl
2012
2012
2012
2012
2013
2013
2013
2012
2012
2011
2011
2012
2012
2012
2013
Kaynak
TÜİK
TÜİK
TÜİK
TÜİK
İl Dernekler Md.
MEB
MEB
TÜİK
TÜİK
TÜİK
TÜİK
SGK
SGK
SGK
GTH İl Md.
Değişkenlerin temel bileşenler üzerindeki ağırlıkları dikkate alınarak yapılan hesaplamalardan
ve normalizasyondan sonra ilçelere ait ekonomi, demografi ve eğitim değişkenlerinin tek bir
değerde gösterildiği sıralama tablosu ve değerleri Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2. İlçelerin sosyal, ekonomik ve nüfus göstergelerine göre sıralanması
EDE Sıra İlçe Adı
EDE
Sıra İlçe Adı
Sıra
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Oltu
Horasan
Aşkale
Pasinler
Hınıs
İspir
Tercan
Karaçoban
İliç
3,01
2,06
1,63
1,55
0,56
0,46
0,28
0,06
0,06
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Üzümlü
Çayırlı
Tortum
Refahiye
Karayazı
Narman
Çat
Şenkaya
Tekman
6
-0,06
-0,07
-0,14
-0,19
-0,24
-0,24
-0,37
-0,45
-0,48
19
20
21
22
23
24
25
26
27
İlçe Adı
EDE
Uzundere
Kemah
Kemaliye
Köprüköy
Demirözü
Aydıntepe
Olur
Otlukbeli
Pazaryolu
-0,66
-0,68
-0,7
-0,8
-0,81
-0,84
-0,85
-1,01
-1,06
Bu değerler toplam altı kategoriye ayrılmıştır ve kategoriler Şekil 4’te verilmiştir.
EDE Skorları
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
3
4
5
Otlukbeli
Pazaryolu
Olur
Aydıntepe
Demirözü
Köprüköy
Kemah
Kemaliye
Uzundere
Tekman
Şenkaya
Çat
Narman
Karayazı
Refahiye
Tortum
Çayırlı
Üzümlü
İliç
Tercan
Karaçoban
-1,5
İspir
Hınıs
2
Pasinler
Horasan
1
-1
Aşkale
Oltu
0
-0,5
6
Şekil 4. İlçelerin NEDE sonuçlarına göre karşılaştırması
Bu altı kategoriden en yüksek değere sahip ve tek başına kategori oluşturan ilçe Oltu ilçesidir.
Oltu’yu ikinci kategoride yine tek başına yer alan Horasan, 3. kategoride Pasinler ile beraber
yer alan Aşkale ve 4. kategoride İspir ile beraber yer alan Hınıs takip etmektedir. Bu ilçeler,
nüfus yoğunlukları, kentli nüfusun fazlalığı, hizmetlere erişim imkanının fazlalığı, kişi başı
ortalama kazanç miktarı gibi önemli parametrelerde yüksek skorlar aldıkları için kategorileri
de yüksek çıkmıştır. Beşinci kategori geçiş kategorisi olarak değerlendirilebilir ve yüksek
skorlular ile düşük skorlular arasında orta dereceli gelişmiş ilçe grubunu niteleyen on ilçeyi
içine almaktadır. Altıncı grupta yer alan düşük skorlu ilçeler gerek nüfus yoğunlukları, kentli
nüfus oranları ve diğer parametrelere göre en düşük skorları alan gruptur. Sonuçların
mekansal düzlemde gösterimi Şekil 5’te verilmiştir.
7
Şekil 5. İlçelerin EDE değerlerine göre dağılımı
8
3.2.
İLÇELERİN ERİŞİLEBİLİRLİK ANALİZİ
TRA1 Düzey 2 Bölgesi sahip olduğu geniş yüzölçümü ve engebeli arazi yapısıyla ulaşım
imkanları bakımından dezavantajlı bir konuma sahiptir. Ulaşım altyapısı yıldan yıla iyileşiyor
olsa da pazara erişilebilirlikte yaşanan zorluklar bölgenin sosyoekonomik gelişmişliğine etki
eden önemli faktörlerdendir.
TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde yerleşim alanlarının ve nüfusun coğrafyaya bağlı dağılımı homojen
bir yapı göstermemektedir. Bölgenin engebeli yapısı kuzey – güney bağlantısının doğu – batı
aksı kadar gelişmesine engel teşkil etmektedir. Bu nedenle bölgede doğu – batı ana aksına
uzak yerleşimler arasındaki coğrafi erişilebilirlik sınırlıdır. Ayrıca bölgenin kırsal ve kentsel
yerleşimleri arasında yaşanan ulaşım kısıtlarına bağlı olarak mal, insan ve hizmet akışlarında
zorluklar yaşanmaktadır. İlçelerin erişilebilirliği ile ilgili uygulanan analiz çalışmasının
detayları Ek 3’te verilmiştir. Çalışma kapsamında TRA1 Düzey 2 Bölgesi içinde yer alan
Erzurum, Erzincan ve Bayburt merkez ilçeleri dahil olmak üzere toplam 30 ilçe yer almaktadır
Analizden elde edilen sonuçlar Tablo 3, 4 ve 5’te verilmiştir. Tablo 3’te verilen coğrafi
erişilebilirlik değerlerine göre en düşük değere sahip olan yerleşim en iyi coğrafi
ulaşılabilirliğe sahiptir. Bu açıdan bakıldığında bölgenin merkezinde yer alan Erzurum merkez
ilçesinin en erişilebilir yerleşme olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla doğu-batı ulaşım aksı
üzerinde yer alan Aşkale, Pasinler ve Tercan ilçeleri takip etmektedir. En az erişilebilir ilçe ise
Kemaliye olup bunu İliç ve Karaçoban ilçeleri izlemektedir.
Tablo 3. Coğrafi Erişilebilirlik Endeksine göre ilçe sıralaması
No İlçe Adı
C. E.
C.E.N. S. No İlçe Adı
C. E.
C.E.N.
S. No
İlçe Adı
C. E.
C.E.N.
1
Erzurum
97,87
0
11
Çayırlı
136,93
24
21
Otlukbeli
174,47
47
2
Aşkale
101,83
2
12
Aydıntepe
140,4
26
22
Şenkaya
175,87
48
3
Pasinler
105,83
5
13
Uzundere
141,77
27
23
İspir
179,93
51
4
Tercan
111,07
8
14
Üzümlü
142,77
28
24
Kemah
182,97
53
5
Köprüköy
111,6
8
15
Erzincan
147,17
30
25
Tekman
183,7
53
6
Tortum
122,07
15
16
Karayazı
148,53
31
26
Olur
184,73
54
7
Bayburt
127,33
18
17
Demirözü
149,73
32
27
Refahiye
187,37
55
8
Horasan
128,27
19
18
Oltu
150,2
32
28
Karaçoban
192,9
59
9
Çat
132,4
21
19
Pazaryolu
160,47
39
29
İliç
228,9
81
10
Narman
133,87
22
20
Hınıs
162,43
40
30
Kemaliye
259,7
100
C. E; Coğrafi Erişilebilirlik
C. E.N; Coğrafi Erişilebilirlik (Normalize )
9
Elde edilen coğrafi erişilebilirlik değerleri ile gerçek ulaşım ağı dikkate alındığında birbiriyle
tutarlı oldukları görülmektedir. TRA1 Düzey 2 Bölgesi’ndeki karayolu bağlantıları bir yıldız
şeklinde gösterildiğinde (Şekil 6) yıldızın kuzey kanadı Karadeniz (Rize ve Trabzon Limanları)
bağlantısını, batı ve doğu kollar ise bölgenin en güçlü bağlantısı olan D -100 karayolu aksını
gösterir.
Gelişmiş doğu – batı aksı üzerinde veya yakınında bulunan ilçeler erişilebilirlik konusunda
daha avantajlı bir konumdadır. Bölgeyi ülkenin üretim açısından gelişmiş bölgelerine
bağlayan ana güzergah da yine bu akstır. Yıldızın güneye bakan iki kolu bölgenin nispeten en
zayıf bağlantı aksları olsa da mevcut iyileştirmeler sayesinde (Erzurum – Bingöl, Refahiye –
Malatya güzergahları) gittikçe güçlenmektedir. Bu iki kol bölgenin Akdeniz limanlarına (batı
kolu) ve GAP Bölgesi’ne (doğu kolu) bağlanması açısından son derece önemlidir. Bu sayede
GAP ile Karadeniz, DAP ile de Akdeniz bağlantısı sağlanmaktadır. Bölgede zayıf olan bağlantı
aksları yıldızın kollarının geçmediği ara yönlerdir. Güneydoğu yönünde Karayazı, Hınıs,
Karaçoban ve Tekman bağlantısı; güneybatıda Kemah, İliç ve Kemaliye bağlantısı;
kuzeydoğuda Şenkaya, Olur, Oltu ve Narman bağlantıları ile kuzeybatıda Bayburt, İspir,
Aydıntepe, Demirözü ve Erzincan bağlantıları mevcut durumda nispeten zayıf durumdadır.
Coğrafi erişilebilirlik endeksi sonuçlarına göre ilçelerin mekansal dağılımı Şekil 7’de
verilmiştir.
Bölgede yer alan herhangi bir ilçe ile bu ilçe dışındaki ilçeler arasındaki karayolu mesafesi ve
ilçe nüfusları kullanılarak belirlenen potansiyel ilişki “yayılma” ve “cazibe” bakımından
potansiyel erişilebilirlik endeksidir. Tablo 4’te yayılma ve cazibe bakımından potansiyel
erişilebilirlik değerleri verilmiştir. Yayılma ve cazibe bakımından potansiyel erişilebilirlik
değeri en düşük olan ilçe ulaşılabilirlik açısından en dezavantajlı ilçedir. Bu bakımdan ilk
olarak yayılma değerlerine bakıldığında en düşük değerli ilçenin “0” endeks değeriyle
Karaçoban olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla Pazaryolu, Kemaliye ve Aydıntepe ilçeleri
izlemektedir. Potansiyel erişilebilirlik (yayılma) endeksi sonuçlarının ilçelere göre mekansal
dağılımı Şekil 8’de verilmiştir.
10
Şekil 6. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ana ulaşım aksları şematiği
11
Şekil 7. Coğrafi erişilebilirlik
12
Şekil 8. Potansiyel erişilebilirlik (yayılma)
13
En erişilebilir ilçe “100” endeks değeriyle Erzurum merkez ilçesidir. Bunu sırasıyla Erzincan ve
Bayburt merkez ilçeleri ve Horasan, Pasinler, Oltu ilçeleri takip etmektedir. En düşük değere
sahip ilçeler yine yıldız kollarının olmadığı alanlardaki ilçelerdir. Burada nüfusun etkisi dikkate
alınmasına rağmen (örneğin Karaçoban ilçesinde nüfus yoğunluğu fazla olsa da değer düşük
çıkmıştır) uzaklık açısından erişilebilir olmayan alanların yine düşük değere sahip olduğu
gözlenmektedir.
İlçelerin
cazibe
bakımından
potansiyel
erişim
kapasiteleri
değerlendirildiğinde en az erişilebilir olan ilçe “0” endeks değeriyle Kemaliye’dir. Kemaliye’yi
sırasıyla Otlukbeli, İliç ve Pazaryolu izlemektedir. En erişilebilir ilçe “100” endeks değeriyle
Erzurum merkez ilçesidir. Bunu sırasıyla Erzincan ve Bayburt merkez ilçeleri ve Horasan,
Pasinler ve Aşkale ilçeleri takip etmektedir. Bu konuda da yine en işlek aksa yakın ve nüfusu
da nispeten yüksek olan ilçelerin değerleri yüksek çıkmıştır. Potansiyel erişilebilirlik (cazibe)
endeksi sonuçlarının ilçelere göre mekansal dağılımı Şekil 9’da verilmiştir.
Tablo 4. Yayılma ve cazibe bakımından ilçelerin potansiyel erişilebilirlik endeksine göre sıralaması
Sıra
İlçe Adı
Yayılma
Yayılma
Sıra
İlçe Adı
Cazibe
Cazibe
No
(Normalize ) No
Normalize)
1
Otlukbeli
3044,47
0,00
1
Kemaliye
9737,73
0,00
2
Pazaryolu
5368,48
0,42
2
Otlukbeli
10213,74
0,12
3
Kemaliye
5715,46
0,48
3
İliç
12606,84
0,72
4
Aydıntepe
8002,48
0,90
4
Pazaryolu 13981,65
1,07
5
İliç
8205,05
0,94
5
Olur
15299,03
1,40
6
Kemah
8284,00
0,95
6
Kemah
15476,72
1,44
7
Olur
8995,09
1,08
7
Refahiye
18610,84
2,23
8
Demirözü
10375,70
1,33
8
Demirözü 19058,20
2,34
9
Uzundere
10394,45
1,33
9
Aydıntepe 19602,48
2,48
10
Çayırlı
12365,33
1,69
10
Çayırlı
20282,19
2,65
11
Refahiye
12490,25
1,71
11
Uzundere 20473,68
2,70
12
Üzümlü
16746,68
2,49
12
İspir
24025,73
3,59
13
İspir
19871,69
3,05
13
Narman
28708,13
4,77
14
Narman
20719,08
3,21
14
Şenkaya
29425,19
4,95
15
Çat
24409,40
3,88
15
Üzümlü
30083,04
5,11
16
Tercan
24745,95
3,94
16
Karaçoban 33358,25
5,93
17
Şenkaya
25653,69
4,10
17
Tercan
33504,30
5,97
18
Köprüköy
25957,39
4,16
18
Çat
35745,42
6,53
19
Tortum
26570,01
4,27
19
Tortum
36563,56
6,74
20
Karaçoban 30557,99
4,99
20
Tekman
37087,13
6,87
21
Aşkale
33500,94
5,53
21
Hınıs
39514,14
7,48
22
Tekman
34862,34
5,77
22
Köprüköy
40434,13
7,71
23
Hınıs
36932,61
6,15
23
Oltu
42832,16
8,31
24
Karayazı
40278,54
6,76
24
Karayazı
42962,03
8,35
25
Oltu
42334,00
7,13
25
Aşkale
44837,76
8,82
26
Pasinler
45275,67
7,66
26
Pasinler
56765,90
11,81
27
Horasan
56747,34
9,75
27
Horasan
57415,81
11,98
28
Bayburt
82398,65
14,40
28
Bayburt
72402,74
15,74
29
Erzincan
186197,61
33,24
29
Erzincan
152281,56 35,81
30
Erzurum
554115,11
100,00
30
Erzurum
407825,36 100,00
14
Şekil 9. Potansiyel erişilebilirlik (cazibe)
15
3.3.
EDE ve ERİŞİLEBİLİRLİK DEĞERLERİNİN BİRLİKTE YORUMLANMASI
Ekonomi, demografi ve eğitim verileri ışığında yapılan gelişmişlik sıralamasına göre elde
edilen bir derecelendirmenin anlamlı olabilmesi için bu verilerin ikinci bir değer ile
çaprazlanması ve ilçeler arasında bir gruplandırmaya daha gidilmesi sağlanmıştır. Bu konuda,
EDE değerleri ile sırasıyla coğrafi, yayılma potansiyel ve cazibe potansiyel erişilebilirlik
değerleri çaprazlanmış ve sonuçta üç ayrı dağılım elde edilmiştir. İlçelerin analiz sonuçlarına
göre gruplandırmaları Tablo 5’te ve çaprazlama sonucu ortaya çıkan kademe şemaları ise
Şekil 10, 11 ve 12’de verilmiştir.
Tablo 5. İlçelerin analiz sonuçlarına göre gruplandırılması
EDE değerlerine göre gruplama
1
2
3
4
Oltu Horasan Aşkale
Hınıs
Pasinler
İspir
5
Tercan, Karaçoban, İliç,
Üzümlü, Çayırlı, Tortum,
Refahiye, Karayazı,
Narman, Çat
Coğrafi erişilebilirlik ve EDE değerlerine göre gruplama
1
2
3
Oltu, Hınıs, Aşkale,
İspir,
Karayazı, Demirözü,
Pasinler, Horasan, Tercan Karaçoban Pazaryolu Aydıntepe,
,
Uzundere, Üzümlü,
İliç,
Çayırlı, Narman, Çat,
Tortum, Köprüköy,
Potansiyel erişebilirlik (yayılma) ve EDE değerlerine göre gruplama
1
2
3
Hınıs, Pasinler, Aşkale,
İliç
Karayazı, Tekman,
Horasan
Tercan
Tortum, Şenkaya
Oltu, Karaçoban
İspir
Köprüköy
Potansiyel erişebilirlik (cazibe) ve EDE değerlerine göre gruplama
1
2
3
Pasinler, Horasan
İliç
Karayazı, Tekman,
Hınıs, Aşkale
İspir
Tortum
Oltu, Tercan
Şenkaya, Köprüköy
Karaçoban, Çat, Üzümlü,
Narman
16
6
Şenkaya, Tekman, Uzundere,
Kemah, Kemaliye, Köprüköy,
Demirözü, Aydıntepe, Olur,
Otlukbeli, Pazaryolu
4
Şenkaya, Tekman, Kemah,
Kemaliye, Olur, Otlukbeli,
Refahiye,
4
Pazaryolu, Otlukbeli, Olur,
Aydıntepe, Demirözü, Kemaliye
Kemah, Uzundere, Çat, Narman,
Refahiye, Çayırlı, Üzümlü
4
Pazaryolu, Otlukbeli
Olur, Aydıntepe, Demirözü
Kemaliye, Kemah, Uzundere
Refahiye, Çayırlı
Şekil 10. Coğrafi erişilebilirlik ve EDE
17
Şekil 11. Potansiyel erişilebilirlik (yayılma) ve EDE çaprazlaması
18
Şekil 12. Potansiyel erişilebilirlik (cazibe) ve EDE çaprazlaması
19
Tek başına EDE değerine göre ele alındığında ilçeler altı kategoriye ayrılmış olsa da buna
erişilebilirliğin etkisi de ilave edilince özellikle ilk dört kategoride pozitif EDE değeri olan
ilçeler aynı kategoriye yerleşmişlerdir. En yüksek EDE değerine sahip ilk beş ilçe coğrafi
erişilebilirlik endeksi değerine göre çaprazlandığında sırası değişse de yine aynı kalmıştır. Bu
duruma etken olarak zaten bu ilçelerin ulaşım altyapısı ve ana aksa yakınlık gibi özelliklere de
sahip olması gösterilebilir.
Coğrafi erişilebilirlik ve EDE çaprazlamasının sonuçlarına göre çizilen Şekil 10’dan
görülebileceği gibi 1. Bölge’de yer alan ilçeler yüksek EDE değerine sahip ve erişilebilirlik
açısından da diğer ilçelere göre daha avantajlı konumdadır ya da altyapısı iyi özellikler
göstermektedir. Bu ilçeler nüfusun ve hareketliliğin yüksek olduğu ilçelerdir. Bu yönleri ile
hizmet çeşitliliği sunabilecek, mal akışlarında durak ya da merkez olabilecek, etrafındaki
yerleşim yerleri için rahat ulaşılabilir ve ihtiyaç karşılanabilir ya da dönüşebilecek nitelikteki
merkezler konumundadır. Aşkale ve Pasinler ilçeleri Erzurum merkez ilçeye yakınlıkları
nedeniyle çevresi için bir sunum merkezi olma konusunda zayıf kalabilmektedirler. Bununla
beraber, Pasinler ilçesi çevresindeki köyler için tarımsal üretim nedeniyle bir cazibe merkezi
konumundadır. Oltu ve Hınıs gerek merkez ilçeye olan uzaklık gerekse mevcut durumda bu
ilçeleri diğer ilçelerden daha yoğun biçimde tercih eden nüfusun fazlalığı nedeniyle doğal bir
sunum ve cazibe merkezi haline gelmiştir. Bu nedenle bu iki ilçe bu özelliklerini ileride de
devam ettirebilecek durumdadır. Horasan doğu ve kuzeydoğu yol bağlantılarının kesişim
noktasında yer alması ve nüfusunun fazla olması nedeniyle sosyal ve ekonomik anlamda
diğer ilçelerden daha canlıdır. Horasan TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin doğudaki en son ilçesi
olması nedeniyle TRA2 Bölgesi il ve ilçeleri ile de ilişkisi yüksektir. İlçe Kars ve Ağrı’nın ilçeleri
ile ticari ve sosyal ilişkiler kurmuştur. Bu nedenle mevcut durumda TRA1 Düzey 2 Bölgesi için
değil diğer bölge ilçeleri için (Eleşkirt, Karakurt, Sarıkamış ve Kağızman) sunum merkezi
özelliği taşımaktadır. Potansiyel erişilebilirlik (yayılma) ile EDE değerlerinin birlikte
değerlendirilmesinde de ilçelerin kategorik sıralamasında yine değişiklik olmamıştır.
Potansiyel yayılma, mesafeye ilave olarak nüfus büyüklüğü ve bu nüfusun hareket etme
potansiyelini de değerlendirdiği için birinci bölgeye Karaçoban’ın dahil olması dışında
sıralamada değişiklik olmamıştır.
Potansiyel erişebilirlik (cazibe) ve EDE değerlerine göre yapılan gruplamada da birinci grupta
yer alan ilçeler değişiklik göstermezken ikinci gruptan birinci gruba, üçüncü gruptan da ikinci
20
gruba geçen ilçeler mevcuttur. Bununla beraber, insan hareketliliği ve bu hareketlilik için
cazibe merkezi olma durumuna göre bakıldığında hem yayılma hem de cazibe
çaprazlamasında ilk iki grupta devamlılığı olan ilçeler Oltu, Hınıs, Pasinler, Horasan, Aşkale,
İliç, İspir ve Tercan ilçeleridir. Bu ilçeler gerek yayılma, yani diğer ilçeler için hareketin
kaynağı gerekse cazibe yani diğer ilçelerden gelen hareketliliğin son noktası olması açısından
sıralamadaki ilk sekiz ilçedir. Potansiyel erişebilirlik (cazibe) ve EDE eğerlerine göre sınıflanan
ilçeler temel alınarak bölge genelinde ilçeler aşağıdaki şekilde kademelenmiştir.
Bölge 1. Bölgesel kalkınma odağı ilçeler; tarımsal ürün üretimi, turizm potansiyeli ve
sanayi odakları olma özelliği gösteren ilçelerdir. İlçe merkezi ve kırsal arasında nüfus
bakımından makas aralığı açık değildir.
Bölge 2. Bölgesel kalkınma odağı olmaya uygun ilçeler; İlçe genel nüfusu az, aktivite
çeşitliliği düşük, maden veya turizm ile gelişen veya gelişebilecek ilçelerdir. Tarım ve
hayvancılık faaliyetleri düşük yoğunluktadır.
Bölge 3. Tarımsal üretim merkezleri; kırsal nüfusu genelde ilçe merkez nüfusundan fazla,
tarımsal üretim konusunda bölgenin en yüksek oranlarına sahip olan ve olabilecek
durumda olan ilçelerdir.
Bölge 4. Özel kalkınma potansiyeli olan ilçeler; kırsal ve kentsel nüfus oldukça düşük,
meyvecilik, hayvancılık, turizm odaklılık ve inovatif yaklaşımlarla nüfusun geri kazanılması
çabalarının harcanacağı ve az üretimle değeri yüksek ürün elde etme yoluna gidilecek
ilçelerdir.
3.4.
TRAFİK YÜKÜ YOĞUNLUK ANALİZİ
İlçeler arası mal ve insan taşınımı ile oluşan ilişkilerin en iyi biçimde anlaşılması için
Karayolları Genel Müdürlüğünün yol güzergahları üzerinde kurduğu ölçüm istasyonlarından
aldığı günlük araç sayıları analiz edilmiştir. İlçelere bağlı yollar ve bu yollardaki araç miktarları
kıyaslanarak ilçelerin birbirleriyle mal ve hizmet alışverişi yapma durumları ele alınmıştır.
Yapılan analiz sonucunda ilçelerin bölge içi ve dışıyla ilişkileri de belirlenmiştir. İlçelerin
bağlantılı olduğu ilçeler ve araç trafik yükü oranları Şekil 13’te verilmiştir. Merkez ilçeler en
çok ilçe bağlantısı olan merkezler olurken Erzurum merkez ilçenin 5 ilçeyle yoğun bağlantısı
21
bulunmaktadır. En yüksek yoğunluk Aşkale - Erzurum merkez ilçe - Pasinler güzergahında
(uluslararası yol D -100) gözlenirken bu yolun batı bağlantısı olan Erzincan – Refahiye ana
yolu ile bölgeyi kuzeye bağlayan Bayburt - Gümüşhane – Trabzon yolu yine en yoğun
noktalardır. Bölge dışı ile bağlantısı olan ilçelerin yoğunluklarına bakıldığında Horasan Karakurt (Kars) ve Horasan - Ağrı bağlantıları, İspir - Yusufeli ve İspir - İkizdere, Karayazı –
Tutak, Oltu - Yusufeli, Oltu - Göle, Uzundere - Yusufeli (Erzurum - Artvin), Kemaliye - Arapgir,
Refahiye'nin İmranlı ile ana yol bağlantısından dolayı trafik akışı mevcuttur. İlçeler arası
bağlantılara bakıldığında (Şekil 14) burada güneyden başlayarak Hınıs - Tekman ve
Karaçoban’ın birbirleri ile ilişkileri ve bağlantıları olmasına rağmen ölçüm değerleri
olmadığından analize yansıyamamıştır. Bununla beraber Hınıs’ın Tekman ve Karaçoban ile
ilişkisi Hınıs - Köprüköy bağlantısının yüksek yoğunluğundan da anlaşılmaktadır. Bir diğer
düğüm noktası olan Horasan ise güney ve kuzey yönlü yol ayrımının merkezinde yer
almaktadır. Köprüköy ise Hınıs ve Karayazı bağlantıları ve ana yol ile bağlantısı nedeniyle
yüksek yoğunlukludur. Kuzeyde en yoğun düğüm Oltu üzerindeyken Narman, Olur, Şenkaya
bağlantıları yoğunluğun artmasına sebep olmakta ve buna bölge dışı alanlara doğru oluşan
yoğunluk da dahildir. Kuzeyde diğer bir kesişme noktası İspir’dir. Bayburt, Yusufeli ve
Pazaryolu güzergahları yoğunluğun sebebi olarak görülmektedir. TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin
araç yoğunluk kuşaklarını oluşturmak için jeoistatistik yöntemlerden Kriking Analizi
yapılmıştır. Analiz sonucunda oluşturulan Şekil 15’te bölgenin genel trafik yük dağılımı ile
ilgili durumu verilmiştir. Bölge genelinde taşıt yoğunluğunun ölçüm istasyon değerleri izin
verdiği ölçüde batı – doğu ana aksı ve kuzey – güney aksları (uluslararası yol ve Bayburt –
Trabzon, Erzincan – Gümüşhane, Erzurum – Artvin) üzerinde olduğu görülür. Buna karşılık
ilçeler arası yoğunluklar ise genelde ana güzergahlara bağlanmak içindir. Bölge geneline
bakıldığında ilçeler arası gidiş – gelişler Oltu ve Hınıs dışındaki bağlantılarda tamamen merkez
ilçelere giden ana yolların tercih edilmesi nedeniyle olup o ilçelerin tercih edilmesinden
dolayı değildir. Buna göre bölgenin batı – doğu yönü ile Karadeniz bağlantısında yoğunluk
belirgindir. Kemaliye – İliç – Refahiye bağlantısı Erzincan’a ulaşım amaçlı kullanılırken bu
güzergahın yoğunluğu Kemah üzerinden geçen bağlantı tarafından da paylaşılmaktadır.
Burada ana yol güzergahı ve iyi bir çekim merkezi olmak üzere Refahiye tercih sebebi olabilir.
Doğuya doğru gidildikçe Tercan, Otlukbeli ve Çayırlı ilçeleri için ilişkili kalkınma odağı olabilir.
İspir, Pazaryolu ve bölge dışı yerleşimlerle bir merkez olabilir.
22
İlçeler Arası Taşıt Yoğunluğu
18.000
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
Erzurum
Aşkale
Hınıs
Horasan
İspir
Karayazı Narman
Oltu
Pazaryolu Uzundere Erzincan Kemaliye
İliç
Refahiye Bayburt
Aşkale
Çat
Köprüköy
Pasinler
Pazaryolu
Tortum
Tercan
İliç
Refahiye
Bayburt
Yusufeli
Göle
Karakurt
Ağrı
Tutak
İkizdere
İmranlı
Arapgir
Kelkit
Gümüşhane
Çaykara
Köse
Şekil 13. İlçe bağlantıları ve trafik yükleri oranı
23
Şekil 14. İlçeler arası güzergahların trafik yoğunlukları
24
Şekil 15. Bölgenin trafik yoğunluğu
25
4. İLÇE TOPLANTILARI SONUÇLARI
İlçelerde yapılan toplantı sonuçlarından elde edilen özet bulgular; ilçelerin tarımsal üretimde
katma değer elde edemediği, turizm potansiyelinin harekete geçirilmesi için altyapı ve
tanıtım eksikliğinin mevcut olduğu ve sosyal açıdan yaşanabilirliklerinin düşük olduğu
şeklindedir. İlçelerden elde edilen veriler ışığında hazırlanan GZFT analizi Tablo 6, 7 ve 8’de
özetlenmiştir. İlçelerin ekonomik kalkınmayla ilgili sahip olduğu potansiyellerden ilki ve en
önemlisi bitkisel ve hayvansal üretimdir. İlçelerin tamamının ortak güçlü yanlarından biri bu
özelliktir. Üretilen bitkisel ve hayvansal ürünlerin yüksek katma değerli hale getirilememesi
bu konuda üreticilerin rekabet güçlerini yok ettiği gibi sektörün ve bölgenin geleceği için de
tehdit oluşturmaktadır. Tarımsal ürün üreticisi devlet desteklerinden yararlanma konusunda
çok mesafe kat edemediği ve ortak iş yapma kültür ve becerisi de yetersiz olduğu için girdi
maliyetlerini azaltamamaktadır. Bu nedenle genelde küçük ölçekli aile işletmesi olan
üreticiler çareyi tarımsal üretimden vazgeçmekte veya bölge dışına göç etmekte aramaktadır.
İlçelerde öne çıkan bir diğer potansiyel ise bölgede iki ilçe dışında yok denecek kadar az olan
altyapısı ile potansiyel halde duran turizme hizmet edebilecek değer ve varlıklardır. Bu değer
ve varlıklardan gerek yetersiz ve olmayan sosyokültürel ve fiziksel altyapı nedeniyle yerli halk
fayda sağlayamamaktadır. Altyapısı nispeten tamamlanmış olan ilçelerde ise tanıtım
konusunda etkin faaliyetler gerçekleştirilememektedir.
İlçeler özelinde potansiyel olarak değerlendirilebilecek bir diğer özellik ise doğal kaynaklar ve
sanayi üretimidir. Genelde yine sadece potansiyel olarak duran ve araştırma ve fizibilite
ihtiyacı olan alanlar; özellikle alternatif enerji kaynakları (biyogaz, rüzgar, güneş ve jeotermal
su), doğal taş, çeşitli madenler ve tuz rezervleri, atıl bulunan sanayi tesisleri, KSS ve OSB’ler
ile maden suyu potansiyeli şeklindedir.
İlçeler özelinde sosyal yaşam açısından eksiklikler mevcuttur. Sosyal aktivitelere imkan
vererek yerli ve yerleşik halkın ilçede vakit geçirmelerini ve yerel ekonomiye katkı
vermelerini sağlayabilecek altyapının eksikliği belirgindir. Bunun yanında gerek ilçe
merkezlerinde gerekse kırsal alanda temel hizmetlerin alınmasını sağlayacak ve yaşanabilirlik
seviyesini artıracak altyapıda da eksikler mevcuttur.
26
Jeotermal su kaynaklarının varlığı
Büyük ölçekli kamu yatırımlarının olumlu etkisi
Hayvancılıkla uğraşan nüfus, hayvan ve kaliteli ürün varlığı
Taşa toprağa dayalı sanayi ve üretim
Maden ve tuz rezervi varlığı
Tarım arazisi ve mera varlığı
Arıcılık faaliyetlerinin varlığı
Maden suyu potansiyelinin olması
Su ürünleri sektörünün gelişimine müsait alanların varlığı
Marka olabilecek veya tescilli bitkisel, hayvansal ve diğer ürünlerin varlığı
Turizme kazandırılabilecek değer ve varlık potansiyeli (yayla, doğa ve
macera, inanç ve mağara turizmi)
Turizmde marka özelliğine sahip olma
Tıbbi - aromatik, endemik bitkilerin ve yaban hayatının varlığı
Doğal ve kültürel meyve varlığı ve sebze yetiştiriciliği
Organik tarıma uygun alanların varlığı
OSB ve KSS ile cazibe oluşturabilecek potansiyele sahip olma
Kayak tesisi için uygun alanların varlığı
Alternatif enerji potansiyeli (güneş ve rüzgar) olan alanların varlığı
Büyükbaş hayvancılıkta damızlık merkezi olma özelliği
Sulamada güçlü altyapıya sahip olma
Genç nüfusa ve nitelikli iş gücüne sahip olma
Sermaye birikimini sağlamış olma
Mesire alanları ile talep gören alanlara sahip olma
Tekstil atölyelerinin varlığı
Petrol rezervi araştırılabilecek alanların varlığı
Geliştirilen bağlantı yollarının avantaj sağlaması
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
DEMİRÖZÜ
AYDINTEPE
ÜZÜMLÜ
TERCAN
REFAHİYE
OTLUKBELİ
KEMALİYE
KEMAH
İLİÇ
ÇAYIRLI
UZUNDERE
TORTUM
TEKMAN
ŞENKAYA
PAZARYOLU
PASİNLER
OLUR
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
OLTU
NARMAN
KÖPRÜKÖY
KARAYAZI
KARAÇOBAN
İSPİR
HINIS
ÇAT
AŞKALE
GÜÇLÜ YÖNLER
HORASAN
Tablo 6. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri güçlü yönler tablosu
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
27
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
KEMAH
1
1
1
İLİÇ
TORTUM
1
1
ÇAYIRLI
TEKMAN
1
1
1
UZUNDERE
ŞENKAYA
PAZARYOLU
PASİNLER
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
DEMİRÖZÜ
1
1
1
1
1
1
AYDINTEPE
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
ÜZÜMLÜ
1
1
1
1
1
1
TERCAN
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
REFAHİYE
1
1
1
1
OTLUKBELİ
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
KEMALİYE
1
1
1
OLUR
1
1
1
OLTU
1
1
1
NARMAN
1
1
1
KÖPRÜKÖY
KARAÇOBAN
1
1
1
KARAYAZI
İSPİR
1
1
HORASAN
1
1
1
1
1
HINIS
Sosyal aktivite imkanının sınırlı oluşu
Tarımsal arazilerin çok parçalı ve küçük olması
Sulama altyapısı eksikliği
Maden ocaklarının kapanması veya işletilmemesi
Kentsel alandaki hayvancılık tesisleri
Eğitim hizmetleri konusunda eksikler
Merkez ilçeye uzaklık
Üretilen tarımsal ürünlerin pazar sorunu
Yayla, köy ve mezra ile ilçe merkezlerinin ulaşım altyapısı yetersizliği
HES inşaatlarının olumsuz etkisi
Bilinçsiz tarımsal üretim
Tarımsal desteklerden yararlanamama
Hayvansal ürün işleme depolama altyapısı eksikliği
Sağlık hizmetlerine erişim problemi
Katı atık toplama ve depolama sistemi ile kanalizasyon sistemi eksikliği
Güven eksikliği ve birlikte çalışma kültürünün olmaması
Turizm potansiyelinden altyapı ve tanıtım eksikliği nedeniyle yararlanılamaması
Tarımsal arazi kıtlığı
Merkez ilçeye yakınlığın ticari dezavantajı
Hayvancılık girdi maliyetlerinin yüksekliği
Tarıma dayalı sanayide özel sektör yatırımlarının yetersiz oluşu
Bitkisel ve hayvansal üretimde sosyal (işbirliği kültürü) ve teknik altyapının (işleme ve
paketleme tesisleri) eksik oluşu
Meraların verimsizleşmesi
Hayvan ırklarının verimsiz oluşu
Tarımsal ürün çeşitliliğinin az oluşu
Doğal ve kültürel meyvelerin ve meyve bahçelerinin atıl kalmış olması
Seracılık için uygun şartlar olmasına rağmen yeterince yararlanılamaması
Canlı hayvan pazarının olmayışı
Orman varlığından kereste dışında yararlanılamaması
Su ürünleri potansiyeli olan alanlardan yararlanılamaması
Bitkisel ve hayvansal ürünlerde paketleme ve markalaşmanın yetersiz oluşu
Modern tarım ve hayvancılık uygulamalarının yaygınlaşmamış olması
Tarımsal üretici birliklerinin sayıca ve nitelikçe yetersiz oluşu
Arı ürünlerinde paketleme ve markalaşmanın olmayışı
Hayvancılık ürünlerinin tek tip oluşu
Potansiyel olmasına rağmen modern organize hayvancılık bölgelerinin olmayışı
ÇAT
ZAYIF YÖNLER
AŞKALE
Tablo 7. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri zayıf yönler tablosu
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
28
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
İlçe dışına göç eden STK yapısı ve sermayenin kullanılabilir olması
Büyük ölçekli kamu ve özel sektör yatırımlarının (yol güzergahları, barajlar vs)
avantajları
TEHDİTLER
Beşeri sermayenin yetersizliği
Sosyal yardımların olumsuz etkisi
HES’lerin olumsuz etkisi
İstikrarsız tarım politikaları
Yerel sermayenin bölgede tutulamaması
Kız öğrencilerin okula gönderilmemesi
Kırsal nüfusun göç etmesi ve yaşlanan nüfusun girişimci olmaması
Mevcut nüfusun tarımla uğraşmak istememesi
Sosyal sermaye, güven ve ortak iş yapma becerisinin az oluşu
Yem fiyatlarının istikrarsız oluşu
##
##
##
##
1
1
1
##
##
##
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
29
1
1
1
1
1
1
1
1
1
##
##
##
1
1
1
1
##
##
1
DEMİRÖZÜ
AYDINTEPE
ÜZÜMLÜ
TERCAN
##
##
##
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
REFAHİYE
OTLUKBELİ
KEMALİYE
##
##
1
1
1
KEMAH
İLİÇ
ÇAYIRLI
UZUNDERE
##
##
1
1
1
1
TORTUM
TEKMAN
ŞENKAYA
PAZARYOLU
PASİNLER
OLUR
OLTU
NARMAN
KÖPRÜKÖY
KARAYAZI
KARAÇOBAN
İSPİR
HORASAN
HINIS
ÇAT
FIRSATLAR
AŞKALE
Tablo 8. TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeleri fırsatlar ve tehditler tablosu
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
5. VİZYON, EKSEN ve ÖNCELİKLER
TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçelerinin mevcut durumundan yola çıkarak ulaşılması gereken vizyon
“yüksek katma değerli tarımsal üretim yapan, turizm potansiyelinden mümkün olan en
yüksek faydayı sağlayan, doğal kaynaklarından etkin ve sürdürülebilir biçimde yararlanan ve
daha yaşanabilir bir kentsel ve kırsal alana sahip ilçeler” şeklinde belirlenmiştir.
Bu vizyonun gerçekleşmesine katkı sağlamak için ise “tarımsal ürünleri katma değerli ürün
haline getirecek büyük firmaların çekilmesi ve yerli sermayenin bölgede yatırıma
çevrilmesi” ana gelişme eksenlerinden biri olarak belirlenmiştir.
Bu eksene hizmet edecek iki öncelik ise;
1. Kaliteli ve sürekli hammaddenin sağlanması,
2. Sanayi altyapısının (enerji, yol su vs.) oluşturulması mevcutların iyileştirilmesi
şeklinde olacaktır.
“Tarımsal üretimde kaliteli ve sürekli hammaddenin sağlanması” önceliğinin gerçekleşmesine
katkı sağlayabilecek tedbirler ise;
1. Tarımsal üretimde sosyal altyapının iyileştirilmesi
1.1. Ortak iş yapma ve işbirliği kültürünün oluşturulması
1.2. Var olan üretici birlik ve kooperatiflerinin etkin biçimde çalışmasının sağlanması
1.3. Yeni örgütlenmelerin teşvik edilmesi
1.4. Üreticilerin eğitim, bilinç ve görgü artırımı
1.5. Tarım danışmanlığı sisteminin yaygınlaştırılması
1.6. Ortak hareket etmek suretiyle girdi maliyetinin azaltılması
1.7. Ortak hareket etmek suretiyle üretici lehine uygun fiyatla ürün arzının sağlanması
1.8. Modern hayvancılık uygulamalarının yaygınlaştırılması
1.9. İlçe şartlarına uygun hayvan ırklarının yaygınlaştırılması
1.10.Pazarlama stratejileri oluşturularak yeni pazarlara açılım sağlanması
1.11. Doğal ve kültürel meyvelerden yararlanma yöntemlerinin araştırılması ve
uygulanması ile meyvelerin alternatif kullanım ve pazarlama fırsatlarının
oluşturulması
1.12. Orman varlığından kereste dışında daha etkin yararlanılması
1.13. Tıbbi ve aromatik bitkilerin ekonomiye kazandırılması
2. Tarımsal üretimde teknik altyapının oluşturulması
30
2.1. Süt toplama, nakil ve depolama ekipmanları, canlı hayvan kesimhaneleri gibi
hammaddenin bozulmadan standartlar dahilinde toplanacağı ve işleme merkezlerine
ulaştırılacağı altyapının sağlanması,
2.2. Modern organize hayvancılık bölgelerinin oluşturulması
2.3. Mevcut hayvan barınaklarının modernizasyonu
2.4. Canlı hayvan pazarlarının kurulması
2.5. Mera ıslahı çalışmalarının yapılması
2.6. Sertifikalı yem bitkilerinin dağ köylerinde yaygınlaştırılması
2.7. Hayvansal ürünlerin işleme, paketleme ve ürün marka tescilinin yapılması
2.8. Organik tarım sertifikasyonu, silaj ve silajlık bitkisel üretimin yaygınlaştırılması,
alternatif ürün arzı, kapalı yaylacılık, mandacılık gibi yenilikçi uygulamaların
yaygınlaştırılması
2.9. Arı ürünlerinin toplanma, paketlenme ve ikincil ürünler haline getirilmesi
2.10.Özel sektörün su ürünlerine yatırım yapmasının teşvik edilmesi
2.11.Kanatlı hayvan yetiştiriciliği konusunda uygun ilçelerde yatırımın teşvik edilmesi
2.12. Meyvelerin ikincil ürüne dönüştürülebileceği küçük ölçekli işleme tesislerin özel
sektör eliyle kurulmasının sağlanması
2.13.Sebze
ve
meyveler
için
nakil
ve
depolama
ekipmanları
gibi
hammaddenin bozulmadan standartlar dahilinde toplanacağı ve işleme merkezlerine
ya da pazara ulaştırılacağı altyapının sağlanması,
2.14.Seracılık yapılabilecek yerlerin bu potansiyelinden daha etkin yararlanılması
2.15.Atıl durumda bulunan meyve bahçelerinin yenilenmesi ve üretime dahil edilmesi
2.16.Toplanmayan yabani meyvelerden yararlanılması
Üreticilerin uygulamalı eğitim ve iyi uygulama örnekleri gösterilerek eğitilmesi ile yapacakları
bilinçli üretim ile hammaddenin kalitesi ve değeri artacaktır. Çiftçi örgütlenmelerinin
sağlanması, sosyal sermayenin geliştirilmesi ve ortak iş yapma kültürünün oluşturulması ile
girdi maliyetlerinin azaltılması ve üretici lehine uygun fiyattan işleme tesislerine hammadde
arzı sağlanabilecek ve işleme tesislerinin de yine uygun fiyattan hammadde ihtiyaçları
karşılanacaktır. Oluşturulacak birlikte hareket etme kültürü ile tarımsal üretime gençlerin de
dahil olmasına katkı sağlanabilecektir. Süt toplama tankları, soğutma ekipmanları, soğuk
hava depoları, canlı hayvan kesimhaneleri, bal paketleme üniteleri gibi altyapının işleme
tesisi altyapısının oluşturulması sayesinde hammaddenin bozulmadan standartlar dahilinde
toplanacağı ve işleneceği merkezlere ulaştırılması sağlanacak ve üreticinin kaybı azalacak ve
işleme tesisleri de kaliteli hammadde temininde sıkıntı çekmeyecektir. Hayvancılık girdi
maliyetlerini artıran yem üretiminin ve piyasasının istikrarsız oluşunun önüne geçebilmek için
mevcut durumda bölgede atıl durumda bulunan arazilerin kullanılmasının sağlanması ve bu
31
noktadan hareketle üretici desteklerinin yeniden kurgulanması ve düzenlenmesi
gerekmektedir. Mevcut durumda çeşitli nedenlerle ekilmeyen arazilerin kullanılmasının ve
parçalı arazilerin toplulaştırılmasının sağlanması önemlidir. Büyük özel sektör işletmelerinin
bölgeye olan ilgilerinin çekilmesi için ilk bir veya iki yıl taşımacılık masrafları gibi bölge
şartlarından kaynaklanan bazı masraflarının teşvikler dışında özel olarak karşılanmasıyla ilgili
çalışmalar yapılması gerekebilir.
Turizm konusunda TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçelerinde stratejik amaç ”mevcut turizm
faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi ve potansiyeli olan alanlarda bu potansiyelin harekete
geçirilmesi “ şeklindedir.
Bu amaca hizmet edecek iki öncelik ise;
1. Turizmde sosyokültürel ve teknik altyapının oluşturulması
2. Turizmde tanıtımın yapılması şeklindedir.
Turizmde sosyokültürel ve teknik altyapının oluşturulması önceliğinin gerçekleştirilmesine
katkı sağlayabilecek tedbirler ise;
1. Potansiyeli olan alanlarda halka turizmde bilinçlendirme eğitimleri verilmesi
2. Halkın turizmden gelir elde edebileceği uygulamaların gösterilmesi ve ürün üretmesi
3. Konaklama ve diğer turistik tesis altyapısının oluşturulması
4. Termal alanlarla ilgili plan, fizibilite ve altyapının tamamlanması
5. Su sporları merkezlerinin kurulması
6. Sivil mimari örneklerinin restorasyonu ve sokak sağlıklaştırmaları gibi çalışmalarla
ilçelerin turizme kazandırılması
Turizmde altyapısı nispeten hazır alanların tanıtımının yapılması önceliğine katkı sağlayacak
tedbirler kapsamında ise Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi İnovasyona Dayalı Turizm Stratejisi ve
Eylem Planı kapsamındaki tanıtım stratejilerinin uygulanması önemlidir.
İlçe merkezlerinde ve kırsal alanda sosyal aktivite ve genel altyapı eksiklikleri nedeniyle gerek
yerel gerekse yerleşik halkın yaşam memnuniyetleri azalmakta ve ihtiyaçlarını daha büyük
merkezlerde giderme isteği oluşmaktadır. Bu durumdan ilçe ekonomileri olumsuz
etkilenmektedir. Bunun yanında kırsal alanda yerleşimlerin kalitesiz yapılaşması ve temel
hizmetlere erişimdeki sıkıntılar özellikle gençlerin kırsal alanda kalmak ve tarımsal
faaliyetlerle uğraşmak istememelerinin sebepleri arasındadır. Ayrıca önceden kırsal alandan
32
göç etmiş ve emeklilik yaşına gelmiş ve geri dönmek isteyenlerin de dönüşlerinin
hızlandırılması için kırsal yerleşimlerin olumlu özelliklerinin artırılması gerekmektedir. Bu
konularla ilgili olarak ilçeler düzeyinde oluşturulabilecek temel amaç “kentsel ve kırsal
alanlarda yaşanabilirliğin arttırılması” şeklindedir.
Bu temel amaca hizmet edecek öncelikler ise;
1. İlçe merkezlerinde yaşayan yerli ve dışarıdan gelen halkın yaşam memnuniyetinin
artırılması
2. Köylerin sosyal ve ekonomik yönden çekiciliği yüksek huzur veren mekanlar haline
getirilerek göç eden belli bir yaş üstü kitlenin geri dönüşünün teşvik edilmesi şeklinde
olacaktır.
İlçe merkezlerinde yaşayan yerel ve yerleşik halkın yaşam memnuniyetinin artırılması
önceliğine hizmet edebilecek tedbirler ise ;
1. İlçe merkezine dışarıdan görevli olarak gelen çalışanların veya öğrencilerin burada temel
ve sosyal ihtiyaçlarını karşılayacakları alanların oluşturulması (çocuk bakım evleri, yurt
vs),
2. İlçe merkezlerinde hem ilçe merkezlerine hem de kırsal alana hitap edecek şekilde temel
hizmetlerin eksiksiz olarak yerine getirilmesinin sağlanması (sağlık, eğitim, ulaşım,
belediye ve barınma hizmetleri vb)
3. İlçe merkezlerinde kırsalda üretilen ürünlerin satılabileceği halk pazarlarının belirli
günlerde açılması sağlanarak sosyal anlamda da aktivite imkanı sunulması
4. Oluşturulacak halk pazarları, rekreasyon alanları, kültür merkezleri gibi alanlarla uyumlu
ve entegre biçimde sosyal faaliyetlere (sinema, tiyatro, konser vb.) imkân sağlanması
5. İlçelerin kırsal alanlarında temel altyapı ihtiyaçlarının giderilmesi (ağaçlandırma,
erozyonla mücadele, dere ıslahı, yayla, köy, mezra, ilçe ulaşım bağlantıları, içme suyu
altyapısı, yeni kısa ve ekonomik yol güzergahlarının değerlendirilmeye alınması vb.)
6. Köy yerleşim planlarının çıkarılması ve yapılaşmanın daha nitelikli hale getirilmesi
Mevcut köylerin sosyal ve ekonomik yönden çekiciliği yüksek huzur veren mekanlar haline
getirilerek göç eden belli bir yaş üstü kitlenin geri dönüşünün teşvik edilmesi önceliği ile ilgili
tedbirler ise;
1. Geleneksel köy yaşamının organik köy kavramı ile birleştirilerek daha çok emeklilere
hitap eden model köyler oluşturulması,
2. Bu alanlarda atıl kalmış arazilerin yaşlıların uğraşabilecekleri fiziksel aktivitelere uygun
tarımsal üretim deseni ile kurgulanması,
3. Bu alanların gerekirse turizme açılmasının sağlanması
33
İlçelerde (özellikle Erzurum’un kuzey ilçelerinde) bulunan ve göç nedeniyle artık
kullanılmadan atıl bekleyen meyve bahçelerinin yeniden kullanılabilir hale getirilmesi
sahiplerinin emeklilik sonrası geri dönüş yapmaları ile mümkün olabilmektedir. Mevcut
durumda böyle bir doğal geri dönüş açıkça görülmektedir. Köylerde sosyal ve ekonomik
imkanların artırılması ve hizmetler açısından da cazip hale getirilmesi insanları daha güçlü
biçimde ikna edecek ve bu geri dönüş sürecini hızlandıracaktır. Bu sayede kırsal alandan hızla
devam eden iş gücü göçü belli yaş üstü insanların geri dönmesiyle niteliği düşük olsa
dengelenmeye çalışılacaktır.
Bölge ilçelerinin hemen hemen hepsinde yeraltı kaynaklarından en az birine rastlamak
mümkündür. Bu kaynakların rezerv durumları, kullanılabilirlikleri ve bölge ekonomisine
olabilecek katkılarının en yüksek seviyeye getirilmesi ile ilgili saha ve strateji geliştirme
çalışmalarına ihtiyaç bulunmaktadır. Bunun yanında az da olsa ilçelerde bulunan sanayi
altyapısı ile ilgili iyileştirmelere ve ilave yatırımlara gidilmesi de ilçeler özelinde olumlu etki
yapacaktır. Bu açıdan bakıldığında özellikle KSS’lerin merkez ilçelere en yakın ilçelerde ve
cazibe odağı haline getirilmesi düşünülen ilçelerde kurulması önemlidir. Bu açıdan
bakıldığında ilçelerin “doğal kaynaklardan etkin ve sürdürülebilir şekilde yararlanma
imkanları ve endüstriyel üretimin artırılması” bir temel amaç olarak ortaya çıkmıştır.
Bu temel amacın gerçekleşmesine hizmet edecek öncelikler;
1. Yeraltı kaynaklarının kullanımı ve alternatif enerji üretimi ile ilgili araştırma, fizibilite
ve strateji geliştirme ve uygulama,
2. Sanayi altyapısının iyileştirilmesi ve yatırımcı çekilmesi şeklindedir.
Yeraltı kaynaklarının kullanımı ve alternatif enerji üretimi ile ilgili araştırma, fizibilite ve
strateji geliştirme ve uygulama önceliğine hizmet edebilecek tedbirler ise;
1. Bölgede mevcut olan doğal taşlardan (Tercan, Bayburt, Narman taşı vd.) işlenmiş
ürün olarak yararlanılması,
2. Maden, maden suyu, yer altı su kaynakları, tuz rezervleri ve termal su varlığından
yararlanılması,
3. Alternatif enerji kaynakları potansiyelinin (rüzgar, güneş ve biyogaz) araştırılması
4. Oltu taşının değer zincirinde bulunan bütün sektörlerle beraber mümkün olan en
yüksek faydayı sağlaması,
Sanayi altyapısının iyileştirilmesi ve yatırımcı çekilmesi şeklindedir. Uygulama önceliğine
hizmet edebilecek tedbirler ise;
34
1.
Atıl bulunan sanayi tesislerinin, kamu binalarının ve eski yatırımların aktive edilmesi
2.
Tekstil atölyeleri gibi kırsal alanda yeni gelişmeye başlayan sektörlerin sayısının ve
niteliğinin artırılması
3.
Merkez ilçelere yakın ilçelerde KSS ve OSB alanlarının merkez ilçelere hitap
edebilmesi
4.
Geliştirilen bağlantı yollarının avantajından yararlanılarak yeni sanayi kollarının
bölgeye çekilmesi şeklindedir.
35
6. MEKANSAL YANSIMALAR
Tarımsal Üretim Alanları
Bölge genelinde hayvancılık faaliyetleri mevcut durumda ağırlıklı olarak çayır ve meraya
dayalı olarak yapıldığı için bu faaliyetlerin bölge genelindeki mekansal olarak dağılımı da çayır
ve mera varlığı ile paralellik göstermektedir. Bununla beraber, yem bitkileri yetiştiriciliği
yapılan alanlarda da hayvancılık faaliyetlerinin yürütüldüğü görülmektedir. Bu açıdan
bakıldığında Erzurum’un güney ilçelerinden başlayıp (Çat, Tekman, Hınıs, Karaçoban ve
Karayazı; büyük ve küçükbaş hayvancılık olmak üzere), Horasan, Köprüköy ve Pasinler
ilçelerini de kapsayarak kuzeyde Oltu’ya ve Şenkaya’ya kadar uzanan, Bayburt’un tamamını
içine alarak batıda Erzincan’ın kuzey ilçelerini (Otlukbeli, Çayırlı ve Refahiye) ve Tercan ve
Kemah’ı da içine alan çok geniş bir alan bölgede hayvancılığın yapıldığı ve bu faaliyetlere
uygunluğu nedeniyle gelecekte de yapılabileceği bir alandır.
Bölgede meyvecilik faaliyetleri iki nehrin oluşturduğu yükseltisi az alanlar boyunca daha
yoğun gerçekleştirilmektedir. Her ne kadar profesyonel meyvecilik faaliyetleri yaygın olmasa
da halihazırda bu alanlar meyvecilik faaliyetleri için uygun çevre şartları sağlamaktadır.
Erzurum’un kuzeyini ve Bayburt’un tamamını içine alan Çoruh Vadisi ile Erzincan Ovası,
Kemah ve Kemaliye’yi kapsayan alanda meyvecilik faaliyetleri yapılmakta hatta Erzincan
Cimin Üzümü gibi marka ürünlerin ortaya çıkmasına da neden olmaktadır.
Bölgede yem bitkileri yetiştiriciliği hayvansal üretimin yapıldığı alanların tamamında
yapılmaktadır. Genelde kaba yeme yönelik olarak yapılan bu faaliyetler içerisinde modern
yöntemlerin gerektirdiği silaj gibi üretim teknikleri yaygın olmasa da mevcut alanlar yem
bitkileri yetiştiriciliği için oldukça ideal şartlar sunmaktadır.
Bölge içerisinde yükseltisi düşük ve sıcaklık ortalaması yüksek alanlarla beraber termal su
potansiyeli olan alanlar seracılık için uygun alanlar olarak değerlendirilebilir. Mevcut
durumda yoğun olarak Erzincan merkez ilçe ve yakın çevresinde gerçekleştirilen seracılık
faaliyetleri, Erzurum’un kuzey ilçelerinde (Uzundere, Tortum ve Oltu) de az da olsa
yapılmaktadır. Bölgede sıcak su kaynağı bulunan Pasinler, Köprüköy, Horasan, Çat ve
Erzurum merkez ilçe ve yakın çevresinde bu potansiyel seracılık amaçlı kullanılabilir.
36
Arıcılık faaliyetleri hemen hemen bölgenin tamamında yürütülmektedir. Yerli arıcıların yanı
sıra önemli miktarda bölge dışından gelen arıcıyı barındıran bölgenin çayır mera bakımından
zengin alanları arıcılık faaliyetlerinin yoğun yapıldığı alanları barındırır (Şekil 16).
Turizm Değerleri ve Rotaları
Bölge başta kış olmak üzere doğa sporları, tarih ve kültürel miras, eko – agro, termal ve sağlık
turizmi alanlarında mekana dayalı bir potansiyele sahiptir. Bölgede yer alan başta
Palandöken, Konaklı, Ergan, Kop ve Yıldırım Akbulut Kayak Tesisleri ve kış turizmi merkezleri
kendi içerisinde bir koridor olabilecek ve diğer bölgelere de bu koridoru bağlayabilecek
potansiyele sahiptir. Coğrafi yapı ve su potansiyeline dayalı doğa ve macera sporları ile eko –
agro turizm için başta Çoruh ve Karasu Vadisi oldukça uygun alanlar sağlamakta ve bu alanlar
da yine bir ucu Doğu Karadeniz Bölgesi ile bağlantılı olan bir koridor oluşturabilmektedir.
Tarih ve kültürel miras turizmi ile ilgili varlıklar bölgenin güney batısından başlayarak
kuzeydoğusuna doğru uzanarak Kars ve Van’ı sonrasında ise Nemrut’u içine alan oldukça
uzun ve zengin bir koridorun parçasıdır. Kemaliye, Kemah, Tercan, Bayburt, Erzurum merkez
ilçe ve kuzey ilçeleri bölge içerisinde bu turizm tipi için potansiyel gösteren alanlardır.
Bölgenin Erzincan’dan başlayıp Horasan’da sona eren ana ulaşım aksı boyunca termal
kaynaklara rastlamak mümkündür. Bu alanlarda altyapısı oluşan ve iyileşen bir termal turizm
potansiyeli oluşmuş durumdadır. Bölgenin özellikle Erzurum merkez ilçede yoğunlaşan ve
Erzincan merkez ilçedeki potansiyel ile de desteklenmesi öngörülen bir sağlık turizmi
potansiyeli mevcuttur (Şekil 17, 18).
İlçelerin Kimlikleri ve Kademeleri
Bölge genelinde merkez ilçeler birinci derecede hizmet sunum merkezleri iken kendi içinde
alt bölgeler oluşturan Hınıs ve Oltu ikincil bir sunum odağı olma özelliği göstermektedir.
Bunun yanında Erzurum’un kuzeyinde İspir ve Erzincan’da İliç ilçeleri bağlantıları ve
sosyoekonomik durumları nedeniyle nispeten ayrım gösteren ilçelerdir. Bölgenin tamamında
kırsal alan tarımsal üretime yakın bir kimlik gösterirken birkaç ilçede spesifik faaliyetlerin
(Uzundere, Kemaliye turizm; İliç madencilik gibi), yürütüldüğü görülmektedir. Bölgede ilçeler
“tarım, turizm ve sanayi odağı olan ve olma potansiyeli gösteren”, “tarım ve hayvancılık
ürünleri üretim merkezleri” ve “özel kalkınma potansiyeli olan” ilçeler şeklinde
gruplandırılmaktadır (Şekil 19, 20).
37
Şekil 16.Tarımsal üretim alanları
38
Şekil 17. Turizm değerleri
39
Şekil 18. Turizm rotaları
40
Şekil 19. İlçe kimlikleri
41
Şekil 20. İlçe kademeleri
42
43
7. KAYNAKÇA
Ekonomik - Toplumsal - Mekansal Örgütlenme İçin Dar Bölgeli Polarize Model Erzurum – Erzincan –
Bayburt Bölgesel Gelişme Planı Analitik Rapor Kitap – I, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı
United Nations Development Programme, Yıldız Teknik Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Mayıs, 2005
İstanbul Tayf Matbaacılık Ltd. Şti.
http://www.stat.gen.tr/index.php?istek=sinif&dersid=ist01&konuid=pca&max=1
Jean-Paul Rodrigue, C. C. (2006). The Geography of Transport Systems.
Kakınma Bakanlığı. Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (2013-2023).
43
44
EKLER
EK 1. İLÇE RAPORLARI
TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçelerine ait raporlar TRA1 Düzey 2 Bölge Planı 2014 – 2023 hazırlık çalışmaları
kapsamında; ilçelerde mevcut durum tespitine ve vizyon belirlemeye yönelik gerçekleştirilen ilçe
toplantıları sonuçlarından, kaymakamlık internet sitelerinden, TÜİK’ten ve ilçe brifing raporlarından
elde edilen verilerden derlenmiştir.
İlçe toplantılarında ilçenin genel sosyo-ekonomik durumu, lokomotif sektörleri, mevcut kalkınma
potansiyelleri ile geleceğe dair beklentiler ve vizyonlar ele alınmıştır.
TRA1 Düzey 2 Bölgesinde yer alan tüm ilçelerin kaymakamlıklarına 09.01.2013 tarih ve 13 sayılı resmi
yazı gönderilerek toplantıların duyurulması ve katılımcılarla iletişimin sağlanması konusunda işbirliği
yapılmıştır. Katılımcılık konusunda daha yenilikçi bir yaklaşım güdülerek, belediye başkanları,
muhtarlar, kamu kurum ve kuruluşu temsilcilerinin yanı sıra; özellikle köy veya mahallelerde görev
yapan öğretmenlerin, okul müdürlerinin, tarım danışmanlarının, din görevlileri ile Sivil Toplum
Kuruluşları (meslek odaları, dernek, birlik veya kooperatif) temsilcilerinin, özel sektör temsilcilerinin,
kanaat önderlerinin ve katkı sağlayabilecek vatandaşların katılımının sağlanmasına büyük özen
gösterilmiştir.
45
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
AŞKALE
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
46
MEVCUT DURUM
Aşkale, Erzurum’un batısında il merkezine 53 km mesafede yer almaktadır (Şekil 21). İlçenin ortalama
yüksekliği 1650 m ve yüz ölçümü 2300 km² olup, doğusunda Erzurum’un Aziziye ilçesi, batısında
Erzincan’ın Çayırlı ve Tercan ilçeleri, güneyinde Erzurum’un Çat ilçesi ile çevrelenmiştir. Doğu – batı
bağlantısını sağlayan E-80 devlet yolu üzerinde bulunan ilçe ayrıca Erzurum-Bayburt-Trabzon
yollarının da kesişme noktasında yer almaktadır. Palandöken dağlarıyla Otlukbeli ve Gavur dağları
uzantılarının arasında Karasu Vadisi’nin açmış olduğu çöküntü içindedir. Doğu - batı istikametinde
uzanan iki fay hattı arasında kalan ilçe, birinci derecede deprem kuşağında bulunmaktadır. Deniz
seviyesinden 1550-1800m yüksekte bulunan Aşkale’de şiddetli karasal iklim özellikleri görülmektedir.
Kışlar uzun, soğuk ve karlı; yaz mevsimi kısa, sıcak ve kurak geçmektedir. Yağmur, mayıs ile ekim
ayları, kar yağışı ise kasım ve nisan ayları arasında, aralıklar halinde görülmektedir. İlçenin en önemli
akarsuyu Karasu nehridir.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 21. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 61 köy ve 2 belde belediyesi bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 24.628 kişi olup, kentsel nüfus
12.597 kişi; kırsal nüfus ise 12.031 kişidir (Tablo 9).
Tablo 9. Aşkale ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
12.597
Erkek
6.236
Kadın
6.361
Toplam
12.031
Erkek
5.978
Kadın
6.053
Toplam
Toplam
24.628
Erkek
12.214
Kadın
12.414
İlçe nüfusunun %51,15’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun
yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde Aşkale’de nüfus yaş bağımlılık oranı %61,11 olarak
47
hesaplanmıştır. TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde bu oranın %54,71 olduğu göz önüne alınırsa Aşkale’de
bağımlı nüfus grubunun toplam nüfusun yarısına yakın bir bölümünü oluşturduğu görülmektedir.
Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 10’da verilmiştir.
Tablo 10. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
7.305
15-64
15.230
N>65
2.093
TOPLAM
24.628
Erkek
3.695
7.555
964
12.214
Kadın
3.610
7.675
1.129
12.414
EĞİTİM
Aşkale’de okuryazarlık oranı ortalama %90,62 iken erkeklerde bu oran %95,50, kadınlarda ise
%85,86’dır. Bununla beraber, Tablo 11’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma
yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı
nüfusun %76,77’sini oluşturmaktadır. Bu oran TRA1 Düzey 2 Bölgesi’ndeki diğer ilçelerden düşük
olmasına karşın okuryazarlık durumunun beşeri sermayenin niteliğine etki ettiğinin ve ilkokul
çağındaki nüfusun oranın yüksek olduğunun göstergesidir.
Tablo 11. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus (6+ yaş)
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
1.391
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
5.161
İlkokul mezunu
5.692
İlköğretim mezunu
4.408
Ortaokul veya dengi okul mezunu
787
Lise veya dengi okul mezunu
2.677
Yüksekokul veya fakülte mezunu
892
Yüksek lisans mezunu
33
Doktora mezunu
5
Bilinmeyen
644
Toplam
21.690
Erkek
189
2.332
2.327
2.353
592
1.992
603
25
4
293
10.710
Kadın
1.202
2.829
3.365
2.055
195
685
289
8
1
351
10.980
Aşkale’de ilköğretim, ortaöğretim, teknik ve mesleki eğitim kurumlarındaki 5.537 öğrenci 53 adet
okulda 312 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 12,41 öğrenci düşmektedir. Derslik başına
düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 12, ortaöğretimde 19, teknik ve meslek eğitimde ise 20
öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim
altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
İlçede bulunan Atatürk Üniversitesine bağlı Aşkale Meslek Yüksekokulu 6 bölümde toplam 394
öğrencisi ile eğitim vermektedir. İlçede Kredi Yurtlar Kurumuna bağlı yurt mevcut değildir ancak özel
yurtlar öğrencilere hizmet vermektedir.
48
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 26 yataklı toplum sağlığı merkezi ve entegre ilçe hastanesi bulunmaktadır.
Aile hekimliği, kadın ve doğum, çocuk hastalıkları, diş hastalıkları ve acil poliklinikleri ile hizmet veren
hastanede 4 uzman hekim, 7 pratisyen hekim ve 3 diş hekimi görev yapmaktadır. İlçe Türkiye’nin batı
ve doğusunu bağlayan Erzurum, Ağrı, İran ve Orta Asya’ya uzanan E80 karayolu ile Trabzon-Bayburt
karayolunun (E87) kesişim noktasında yer almaktadır. İlçe aynı zamanda Kars-Erzurum-Sivas demir
yolu ağı üzerindedir. İlçenin tüm köyleri ve diğer ilçeler ile bağlantısı mevcut olup, ulaşım altyapısı iyi
durumdadır. İlçenin telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. Sosyal aktivite imkanı
olarak 1000 kişi seyirci kapasiteli kapalı spor salonu, futbol sahası ve kültür merkezi bulunmaktadır.
İlçede biri 1. amatör süper ligde, diğeri 1. amatör kümede olmak üzere 2 spor kulübü vardır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Aşkale’de 11 adet insani yardımlaşma, 11 adet dini hizmetlerin gerçekleştirilmesi, 3 adet spor, 5 adet
kültür ve turizm alanlarında faaliyet gösteren toplam 32 adet dernek bulunmaktadır.
EKONOMİK YAPI
Geniş mera alanlarına sahip ilçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmakla birlikte taşa ve
toprağa dayalı sanayi de gelişmiştir. Doğu Anadolu Bölgesinin en önemli sanayi tesislerinden biri olan
Aşkale Çimento A.Ş. ilçede faaliyet göstermektedir.
TARIM
Toplam yüzölçümü 230.000 hektar olan ilçenin tarım alanları 23.797 hektar ile toplam alanın %10’unu
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %74’lük bölümünde buğday, arpa, şekerpancarı, çavdar,
mercimek, fiğ, korunga, yonca gibi tahıl ve yem bitkileri üretimi yapılmaktadır. Sebze ve meyve
üreticiliği aile işletmeciliği şeklinde yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı
Şekil 22’de belirtilmiştir. Sulanabilir tarım arazisi toplam tarım arazisinin %20’lik bölümünü
oluşturmaktadır. Kuzgun Barajı sulama kanallarıyla Daphan Ovası, Çayköyü, Gökçebük, Tazegül Mah.
ve Ortabahçe köylerinde sulama etkin bir biçimde yapılmaktadır. 17.635 hektar çayır ve mera alanı
bulunan ilçede besi sığırcılığı, süt sığırcılığı ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Büyükbaş
hayvan varlığı incelendiğinde ırkların %23’ü yerli ırk olup; geri kalan bölümü kültür melezidir. 2012 yılı
verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı 1116 çiftçinin bulunduğu ilçede Güllüdere köyünde 1, ilçe
merkezinde 2 olmak üzere 3 adet mandıra bulunmaktadır. Ayrıca Türkiye Kalkınma Vakfı tarafından
kurulan ve bölge çiftçileri tarafından oluşturulan Köylüm A.Ş. ve CP ortaklıyla kiralanıp işletilen tavuk
49
kesimhanesi ve tavuk üretme çiftlikleri bulunmaktadır. İlçede 5800 kovan ile arıcılık yapılmaktadır.
İlçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo 12’de verilmiştir.
Tablo 12. Aşkale hayvansal üretim verileri (TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun sayısı
Keçi sayısı
(Baş)
(Baş)
(Baş)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
Aşkale
24.490
16.565
1.790
TR Türkiye
12.386.337
25.031.565
7.277.953
Süt üretimi
(Ton)
567.854
34.599
15.056.211
Bal üretimi
(Ton)
2.104
80
94.245.241
Kümes h.
(Adet)
234.448
9.400
498.538
Şekil 22. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
İlçede taşa ve toprağa dayalı sanayi gelişmiştir. Ülkemizde faaliyet gösteren en büyük 500 sanayi
tesisi arasında yer alan tesis çimento ve hazır beton üretimi yapmaktadır. Bunun yanında alçı blok
üreten ABS Alçı ve Blok Sanayi A.Ş. ve inşaat malzemeleri üretimi yapan Erpor A.Ş. de ilçenin önemli
sanayi tesisleridir.
TURİZM
Tarihi eserleri (Aşkale kalesi, Cinis höyüğü, Evrenli kümbeti, Ağveyis hanı, Hacıbekir kervansarayı,
Ziravank harabeleri vb.) ve folklorik özellikleriyle tarih ve kültür mirası turizmi açısından potansiyeli
bulunan ilçede turizm altyapısı gelişmemiştir.
TEŞVİKLER
50
Aşkale’de 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Aşkale ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo
13’te verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 13. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
41
Aşkale
364
Gelişmişlik Grubu
2
3
Gelişmişlik Endeksi
1,92489
-0,7285
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla
yararlanamama problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar
ortaya konulmalıdır.

Tarımsal arazilerin etkin kullanımında arazi toplulaştırılmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır.

Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme tesislerinin kurulmasının
yanında bölge dışından özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve sürekli hammadde
sağlama konusunda sosyal ve teknik altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu anlamda büyük
firmaların bölgeye çekilmesinde sözleşmeli üreticilik konusunda tanıtım ve araştırmalar yapılması
gerekmektedir.

Arıcılık açısından daha çok paketleme ve markalaşma sorunu ön plandadır. Uygulanacak destek
programlarının markalaşma, tanıtım ve sertifikalı paketli ürün üretimine yönelik olması
gerekmektedir.

İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi
ve dışı göç etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş
gücünü ve girişimciliği düşürmektedir.
51

Karahasan ve Hatuncuk köylerinde yer alan maden sularının değerlendirilmesine yönelik fizibilite
çalışmaları gerekmektedir.

Mera ve orman alanlarının korunmasına yönelik tedbirler alınmalı, mera ıslah çalışmaları
yürütülmelidir.

Aşkale çimento ve maden tesislerinin var olduğu ilçede hafif nakliye hizmetlerinin
kümelenmesine yönelik destekler verilmelidir.

Hayvancılık aile işletmelerinde geleneksel usuller ile yapılmaktadır. Hayvan hastalıkları ile
mücadele edebilmek ve üretimde verimi artırmak için modern hayvancılık uygulamalarının
yaygınlaştırılması gerekmektedir.
Tablo 14. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Aşkale
Kurum Adı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
Muhtarlıklar
İlçe Emniyet Müdürlüğü
İlçenin Potansiyelleri
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
Çimento fabrikası, alçı fabrikaları ve maden ocaklarının bulunması,
Çok geniş ve verimli arazilerin varlığı,
Altın, granit, kömür ve demir maden yataklarının bulunması (Abdalcık köyü, Özler köyü ve Çatalbayır köyü)
Geniş mera alanlarının varlığı
İlçenin Zayıf Yönleri
İlçede sosyal etkinliklerin bulunmaması
Arazilerin toplulaştırma ihtiyacının olması
Tarım arazilerinde sulama problemi
İlçede işletilmekte olan madenlerin kapanması
Hayvancılığın ilçe merkezinde yerleşim alanlarında yapılması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Kredili ahır yapımı
Yem fabrikası yapımı
Tahıl için ofis kurulması
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Hayvan pazarı
Hayvan barınaklarının modernizasyonu
52
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
ÇAT
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
53
MEVCUT DURUM
Çat, Erzurum kent merkezinin 52 km güneyinde, 1960 m yükseklikte bulunan bir ilçedir (Şekil 23). İlçe
merkezi ve çevresi içerisinden irili ufaklı çayların geçtiği kırıklı bir arazi üzerinde kuruludur. İlçenin
yüzölçümü 1386 km² olup ilçe genelinde Erzurum kent merkezinde hakim olan sert karasal iklim
özellikleri görülür.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 23. İlçenin TRA1 Düzey 2 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 41 köy, 1 belde belediyesi ve 6 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus
Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 19.446 kişi
olup, kentsel nüfus 4.501 kişi, kırsal nüfus ise 14.945 kişidir (Tablo 15).
Tablo 15. Çat ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
4501
2392
2109
14945
7524
7421
Toplam
19446
Toplam
Erkek
9916
Kadın
9530
Kentsel nüfusun toplam nüfusa oranı %23 iken kırsal nüfus toplam nüfusun %77’sini oluşturmaktadır.
İlçe nüfusunun %23’ü kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır. Çat’ta
toplam yaş bağımlılık oranı %64,66 iken nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 16’da verilmiştir.
Tablo 16. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0 - 14
6.493
15 - 64
11.810
>65
1.143
Toplam
19.446
Erkek
Kadın
3.336
6.076
504
9.916
3.157
5.734
639
9.530
54
EĞİTİM
Çat’ta okuryazarlık oranı ortalama %85,59 iken erkeklerde bu oran %91,76 kadınlarda ise %79,19’dur.
Bu oran 6 yaş üstü tüm yaş gruplarında kadınlar ve erkekler için homojen bir dağılım göstermektedir.
Bununla beraber, Tablo 17’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen
fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun
%88,03’ünü oluşturmaktadır. Bu durum ilkokul çağındaki nüfusun oransal olarak fazlalığını ve
okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye imkan veremeyeceğini göstermektedir.
Tablo 17. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen Eğitim Düzeyi
Toplam Nüfustaki Payı
Okuma yazma bilmeyen
1.944
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
5.787
İlkokul mezunu
3.924
İlköğretim mezunu
3.460
Ortaokul veya dengi okul mezunu
229
Lise veya dengi okul mezunu
973
Yüksekokul veya fakülte mezunu
309
Yüksek lisans mezunu
11
Doktora mezunu
3
Bilinmeyen
530
Toplam
17.170
Erkek
426
2.647
2.152
2.055
188
766
211
6
1
295
8.747
Kadın
1.518
3.140
1.772
1.405
41
207
98
5
2
235
8.423
Çat’ta ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 4.942 öğrenci 56 adet okulda 199 derslikte eğitim
görürken öğretmen başına 17,78 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 25 ve ortaöğretimde 23 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın
ve üstünde bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
İlçede herhangi bir yükseköğretim kurumu bulunmamaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet devlet hastanesi bulunmaktadır. İlçede bir adet futbol sahası olsa da sosyal
aktivite imkanı sağlayabilecek tesis altyapısı yetersizdir. İlçe Erzurum ve Bingöl karayolu üzerinde
bulunması nedeniyle karayolu ulaşımı bakımından iyi durumdadır.
Ulaşım altyapısı ile ilgili sorun özellikle kışın köy ve yayla yollarındadır. Erzurum – Çat – Karlıova –
Bingöl bağlantısı rahatlıkla kullanılabilir durumdadır. Çat ilçesi Erzurum kent merkezine yakınlığı
nedeniyle hemen hemen bütün ticari ve kültürel ilişkilerini burayla kurmuştur. İlçe halkı hastane,
alışveriş vb. ihtiyaçlarını kent merkezinden karşılamaktadır. Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz
çalışır durumdadır.
55
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Çat’ta mesleki ve dayanışma, spor ve dini hizmetlerin gerçekleştirilmesine yönelik olmak üzere
toplam 15 dernek mevcuttu. Bunların yanında Çat dışında da kurulmuş çeşitli dayanışma dernekleri
de mevcuttur.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve hayvancılıkla ilgili bitkisel üretime dayalıdır. İlçenin il
merkezine yakınlığı nedeniyle halkın ihtiyaçlarını buradan karşılaması hizmetler sektörünün ve
ticaretin gelişmesini nispeten önlemektedir.
TARIM
Çat’ta tarım sektörü özellikle büyük ve küçükbaş hayvancılık üzerine gelişmiş ve bitkisel üretim de bu
nedenle başta yem bitkileri üretimiyle özdeşleşmiştir. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre %
dağılımı Şekil 2’de verilmiştir.
Çayır ve mera alanları ile yem bitkisi yetişebilecek arazi varlığı nedeniyle hayvancılık sektörü açısından
uygun alanlara sahip olan ilçede 2011 yılına ait hayvansal üretim veriler Tablo 4’te verilmiştir. İlçe
ayrıca arıcılık açısından oldukça idealdir ve üretim de yapılmaktadır.
Meyveler,
içecek ve
baharat
bitkilerinin
alanı(dekar)
0%
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
0%
Süs Bitkileri
Alanı(Dekar)
0%
Nadas alanı(dekar)
29%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
71%
Çat Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 24. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
56
Tablo 18. Çat hayvansal üretim verileri
Sığır (baş)
Koyun (baş)
Türkiye
12.386.337
25.031.565
Erzurum
Çat
586.891
25486
Keçi (baş)
7.277.953
Süt (Ton)
15.056.211
Bal (Ton)
94.245.241
Kümes hayvanları
498538
47754
1895
567854
36501
2104
386
234448
17745
514.488
44950
SANAYİ ALTYAPISI
Çat’ta tarımsal üretimin dışında herhangi bir üretim yapılamamaktadır. İlçede sanayi üretimi ile ilgili
de oluşmuş bir potansiyel mevcut değildir.
TURİZM
Çat’ta potansiyel olarak turizme kazandırılabilecek doğa ve macera sporları ile ilgili alanlar mevcut
olsa da Çimenözü ve Hölenk termal kaynakları nedeniyle termal turizm ilave aktivitelerle
geliştirilebilir.
TEŞVİKLER ve FİNANSAL HİZMETLER
Çat’ta 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın Gıda
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ancak yararlanamadıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde belediye hizmetleri genelde yeterli olsa da içme suyu kalitesi, katı atık depolama ve
evsel atık sularla ilgili problemler mevcuttur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Çat ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 19’da
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 19. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
Çat
41
812
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
2
6
1,92489
-1,09209
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
57

Hayvancılığa dayalı bir ekonomiye sahip olan ilçede et ve sütün üretimi, depolanması, işlenmesi
ve değerinde ürün olarak pazarlanması konusunda çok büyük problemler mevcuttur. Bu açıdan
üretimden sevkiyata kadar altyapı ve tesis eksikliği mevcuttur. Mevcut durumda üretim yapan küçük
ölçekli aile işletmeleri devlet desteklerinden, teşviklerden ve kredilerden tam anlamıyla yararlanma
imkanına sahip değillerdir. 50 baştan büyük tarımsal işletme sayısı çok az ya da mevcut değildir.

Mevcut süt üreticileri birliği ve küçük mandıra şeklindeki işletmelerin etkinliği arttırılmalıdır.

İlçede iyi kalitede ve yüksek sıcaklıkta jeotermal su kaynakları mevcuttur. İlkel tesislere sahip bu
sulardan gerek turizm, enerji üretimi ve seracılıkta yararlanma imkanları vardır (Çimenözü ve
Köseler).

Termal turizme ilave olarak yayla (2350 m ve yukarısında uygun alanlarda), doğa ve macera
sporları, mağara (Elmapınar mevkiinde), festival (bal vb, cirit gösterileri) turizmi imkanları da
mevcuttur.

İki işletmenin çalıştığı termal suyla beraber çıkan tuz rezerv alanı ve yeni işletmesi kurulan bir
krom alanı Çirişili ve Soğukpınar mevkilerinde mevcuttur.

İlçede arıcılık yaygın olarak yapılmakta ve bilinmektedir. Ancak ilçenin bu konudaki potansiyeli
bölge dışından gelen arıcılar tarafından daha fazla kullanılmaktadır. Yasal tedbirler yeterli değildir.

Erzurum merkez ilçenin içme suyunu da karşılayan Çat ve çevresindeki akarsulardan, sulama, su
ürünleri ve enerji üretimi açısından yararlanılabilir.

Kum ocakları işletmeye açılabilir.

İlçenin şehir merkezine yakınlığı nedeniyle ilçede görevli personel kent merkezinde konakladığı
için ilçede ticari hareketlilik azalmıştır.

Otobüs terminali ihtiyacı mevcuttur.

Halkın sosyal aktivitede bulunabileceği spor tesisleri ve sosyal alanlar mevcut değildir.

Uzak mezraların ulaşım, sağlık ve eğitim hizmetlerine eğitim sorunu mevcuttur.

Sağlık hizmetlerine erişim açısından problem görülmemektedir.
58

Kuzey –güney bağlantı yolu (Trabzon – Diyarbakır ya da GAP’ı Trabzon Limanı’na bağlayan yol)
üzerinde bulunan ilçe bu yolun daha da yoğun kullanılmasıyla daha fazla önem kazanacaktır.

İlçeyi Tercan ilçesi üzerinden Erzincan’a bağlayan sadece yazın açık olan bir yol mevcuttur.
59
Tablo 20. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Çat
Kurum Adı
-
İlçenin Potansiyelleri
Doğal olarak yapılan hayvan yetiştiriciliğinde et ve süt kalitesi yüksektir.
Arıcılık gelişmiş durumdadır. 100 kovan ve üzeri kovana sahip 100’ün üzerinde işletme mevcuttur.
İlçede birçok yerde (özellikle Kaplıca, Çimenözü ve Köseler köylerinde) termal su kaynağı mevcuttur.
Ağaköy ve Soğukpınar köylerinde maden suyu (kaynak suyu) mevcuttur,
Derelerde kırmızı benekli alabalık mevcuttur. Bazıları üzerinde HES yapımına başlanmıştır.
Termal su ile çıkan yeraltı tuz rezervi mevcut (Yavi Beldesi, Çöğender ve Tuzluca köyleri).
Diyarbakır-Bingöl-Erzurum-Trabzon yolunun gelişmesi önemli bir avantaj olacaktır.
İlçede süt üreticileri birliği kurulmuştur.
İlçenin Zayıf Yönleri
Hayvancılık ve bitkisel üretim bilinçli yapılmamaktadır.
İlçeye hizmet için gelen görevlilerin ikamet edeceği konut mevcut değildir. Kent merkezine gitmek zorunda
kaldıkları için ilçede hizmet sektörü ve ticaret gerilemiştir.
Su kaynağı bolluğuna rağmen sulama sistemi altyapısı eksik ya da var olanlar tahrip olmuş durumdadır.
İlçede otobüs terminali olmaması nedeniyle ilçeden Erzurum ve ilçeye bağlı köylere ulaşımda ciddi sorunlar
yaşanmaktadır.
İlçe halkının genelinde kalkınma sinerjisi, inanç ve motivasyon eksikliği mevcuttur.
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
İlçede sosyal, kültürel ve sportif aktivite alanları oluşturulmalıdır.
Hayvansal ürünlerin toplama, depolama, işleme ve taşıma altyapısına dönük yatırımlar yapılmalıdır.
Kuzey – güney bağlantı yolu üzerinde ve çevresinde halkın gelir elde edebileceği mekanların oluşturulması
gerekmektedir.
Jeotermal enerji ile ısıtılan seralar kurulabilir.
Su ürünleri konusunda özel sektörün girişimde bulunması gerekebilir.
İlçe yaylalarından yararlanma amaçlı yatırımlar.
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Tarım, hayvancılık, hayvancılığa dayalı ürünler, dericilik vb. bölümleri olan bir MYO kurulmalıdır.
Yatılı olmayan ilköğretim okulu açılmalıdır.
Kamu çalışanlarının ilçede kalmalarını sağlayacak imkanlar sunulmalıdır.
Üretici birlikleri ve kooperatifçilik özendirilmelidir.
60
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
HINIS
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
61
MEVCUT DURUM
Hınıs, Erzurum kent merkezinin 145 km güneyinde (Şekil 27) 1715 m yükseklikte kurulu bulunan bir
ilçedir. İlçe merkezi ve çevresi Hınıs Çayı’nın kazdığı derin vadilerle ve Hınıs Kanyonu’yla bölünmüş
düz bir ova üzerindedir. İlçenin yüzölçümü 1383 km² olup zaman zaman yükseltisi az olan alanlarda
ilçenin geneline hakim olan sert karasal iklim özelliklerinden çok, korunmuş alanlara özgü mikroklima
tipleri de görülür.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 25. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 81 köy, 1 belde belediyesi ve 13 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus
Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 29.810 kişi
olup, kentsel nüfus 9.883 kişi, kırsal nüfus ise 19.927 kişidir (Tablo 21).
Tablo 21. Hınıs ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
9.883
5.019
4.864
19.927
9.971
9.956
Toplam
29.810
Toplam
Erkek
14.990
Kadın
14.820
Kentsel nüfusun toplam nüfusa oranı %33 iken kırsal nüfus toplam nüfusun %67’sini oluşturmaktadır.
İlçede kentli nüfus oranı Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır. Hınıs’ta toplam yaş bağımlılık
oranı %65,56 iken nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 22’de verilmiştir.
Tablo 22. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0 - 14
10.085
15 - 64
18.006
>65
1.719
Toplam
29.810
Erkek
5.119
9.089
782
14.990
Kadın
4.966
8.917
937
14.820
62
EĞİTİM
Hınıs’ta okuryazarlık oranı ortalama %81,76 iken erkeklerde bu oran %88,79 kadınlarda ise 74,66’dır.
Bu oran 6 yaş üstü tüm yaş gruplarında kadınlar ve erkekler için homojen bir dağılım göstermektedir.
Bununla beraber, Tablo 23’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen
fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun
%78,65’ini oluşturmaktadır. Bu da ilçede ilkokul çağındaki nüfus oranının yüksek oluşunu ve bunun
dışındaki beşeri sermayenin kalitesinin düşük olduğunu göstermektedir.
Tablo 23. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam Nüfustaki Payı
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu
Yüksek lisans mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
20,63
45,6
53,02
60,07
72,2
72,61
63,87
76,67
50
47,09
50,25
79,38
54,4
46,98
39,93
27,8
27,39
36,13
23,33
50
52,91
49,75
11,17
33,37
16,69
17,41
2,50
8,51
3,15
0,12
0,02
7,07
100,00
Hınıs’ta ilköğretim, ortaöğretim ve mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 7.660 öğrenci 50 adet
okulda 320 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 22,46 öğrenci düşmektedir. Derslik başına
düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 25, ortaöğretimde 23, mesleki ve teknik eğitimde ise 17
öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve üstünde bir seyir gösteren ilçenin
eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede Atatürk Üniversitesine bağlı Hınıs
Meslek Yüksek Okulu 1998 yılından beri hizmet vermekte ve öğrenci almaktadır. 2012 yılı sonu
itibariyle 10 akademik personelle 4 adet bölümde 171 öğrenciye sahiptir.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet devlet hastanesi bulunmaktadır. Sosyal aktivite imkanı olarak kapalı spor
salonu ve futbol sahası olsa da ilçede bulunan gençlerin tamamı bu imkandan yararlanamamaktadır.
Mevcut kültür merkezinde sinema seyretme imkanı vardır. İlçenin Erzurum ve Muş ile karayolu
bağlantısı ulaşım altyapısı bakımından iyi durumdadır. Ulaşım altyapısı ile ilgili sorun özellikle kışın köy
ve yayla yollarındadır. Erzurum – Karayazı – Hınıs – Karaçoban – Tekman bağlantısı ve sonrasında
Varto ve Muş güzergahı rahatlıkla kullanılabilir durumdadır. Hınıs ilçesi büyüklüğü nedeniyle
Karaçoban, Tekman ve Muş’a bağlı Varto ilçesi için bir cazibe merkezi görevi görmektedir. Bu
63
ilçelerde yaşayan halk hastane, eğitim ve diğer ihtiyaçlarını Hınıs’tan karşılamaktadırlar.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Hınıs’ta insani yardım, mesleki dayanışma, spor dini hizmetlerle ilgili olarak toplam 15 adet dernek
mevcuttur. Bunun yanında ilçe dışında kurulmuş birkaç köy derneği de mevcuttur. Son dönemde
Hınıs’ta yatırım yapmış işadamlarının kurmaya çalıştığı genç işadamları derneği türünden derneklerin
de Hınıs adına kısa zamanda bir sivil hareketlilik oluşturacağı gözlemlenmiştir.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalı olsa da ilçe merkezi çevre
ilçelerin ihtiyaçlarını karşılayacak büyüklükte olduğu için ticaret de önemli bir iş koludur.
TARIM
Hınıs’ta tarım sektörü özellikle büyük ve küçükbaş hayvancılık üzerine gelişmiş ve bitkisel üretim de
bu nedenle başta yem bitkileri üretimiyle özdeşleşmiştir. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre %
dağılımı Şekil 26’da verilmiştir.
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
0%
Meyveler,
içecek ve
baharat
bitkilerinin
alanı(dekar)
0%
Süs Bitkileri
Alanı(Dekar)
0%
Nadas alanı(dekar)
29%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
71%
Hınıs Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 26. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
64
Çayır ve mera alanları ile yem bitkisi yetişebilecek arazi varlığı nedeniyle hayvancılık sektörü açısından
uygun alanlara sahip olan ilçede 2011 yılına ait hayvansal üretim verileri Tablo 24’te verilmiştir. İlçe
ayrıca arıcılık açısından da oldukça idealdir ve üretim de yapılmaktadır.
Tablo 24. Hınıs hayvansal üretim verileri
Sığır sayısı
Koyun sayısı
(Baş)
(Baş)
Türkiye
12.386.337
25.031.565
Erzurum
Hınıs
586.891
52360
514.488
25168
Keçi sayısı
(Baş)
7277953
Süt üretimi
(Ton)
15.056.211
Bal üretimi
(Ton)
94.245.241
Kümes hayvanları
sayısı ( Adet)
498.538
47754
1397
567.854
46933
2104
32
234.448
11.640
SANAYİ ALTYAPISI
Hınıs’ta tarımsal üretimin dışında herhangi bir üretim yapılmamaktadır. İlçede bir adet Küçük Sanayi
Sitesi kurulması planlanmakta ve 2015 yılına kadar bitirilmesi öngörülmektedir.
TURİZM
Hınıs’ta potansiyel olarak turizme kazandırılabilecek değer ve etkinlik imkanı olmasına rağmen
bugüne kadar konuyla ilgili herhangi bir adım atılmamış ve altyapı oluşturulmamıştır. Özellikle Hınıs
Kanyonu, tarihi eserler, doğa ve macera turizmi için uygun yükseltiler ve yaylalar turizme
kazandırılabilecek durumdadır. Mevcut durumda iş için gelenler dışında ziyaretçi mevcut değildir.
TEŞVİKLER ve FİNANSAL HİZMETLER
Hınıs’ta 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ancak yararlanma konusunda sıkıntı çektikleri tespit edilmiştir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde belediye hizmetleri genelde yeterli olsa da içme suyu kalitesi, katı atık depolama ve
evsel atık sularla ilgili problemler mevcuttur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Hınıs ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 25’te
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
65
Tablo 25. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Hınıs
773
6
-0,87891
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

İlçede hayvancılık olmazsa olmaz sektördür. Gerek yerli gerekse ilçe dışından yeni yatırımcıların
hayvancılık sektörüne giriş yaptığı ilçe ziyaretlerinde ve paydaş görüşmelerinde tespit edilmiştir. Girdi
maliyetlerinin ucuza getirilememesi hayvansal ürünlerde rekabet gücünü azaltmaktadır. Buna bir de
mevcut arazi varlığının kırsal nüfusun azalması ve mevcut nüfusun tarım sektöründe çalışmak
istememesinin etkisi de eklenenince yem üretim maliyetinin eskiye göre yüksek olması kaçınılmaz
hale gelmiştir.

Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla
yararlanamama problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar
ortaya konulmalıdır.

Modern tarım uygulamaları yaygın değildir.

Sulama altyapısında problemler mevcuttur.

Kesimhane, mandıra, süt işleme tesisi, yün için depolama alanları, et ve süt işleme tesisleri gibi
tarımsal altyapıya dönük ihtiyaçlar mevcuttur.

Üretilen tarımsal ürünün pazarlanması ve markalaşması (Hınıs fasulyesi, Hınıs balı ve Hınıs atları
gibi ürünlerde patent alımı gibi) ile ilgili sorunlar mevcuttur.

Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur. Var
olan kooperatiflerin etkin çalışamaması, güven sorunu ve ortak iş yapma becerisi bulunmamaktadır.

İklim ve yükseklik nedeniyle kar yüksekliğinin fazla olduğu ilçede tarımsal sulama, içme ve
kullanmada suyun verimli kullanılması açısından stratejilerin belirlenmesi ve kaliteli suyun şişeleme
tesisleri vasıtasıyla pazarlanabilir ürün haline getirilmesi ve su ürünleri (dere balıkçılığı gibi) ile ilgili
çalışmaların yapılması gerekmektedir.

Spesifik üretim sektörlerinde (bal ve arı ürünleri gibi) etkin birlikler oluşturulmalıdır.

Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme tesislerinin kurulmasının
yanında bölge dışından özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve sürekli hammadde
sağlama konusunda sosyal ve teknik altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu anlamda büyük
66
firmaların bölgeye çekilmesinde sözleşmeli üreticilik konusunda tanıtım ve araştırmalar yapılması
(özellikle süt ve et ürünleri işleme konusunda) gerekmektedir.

İlçe merkezinde halk pazarlarının kurulmasının sağlanması yazın köylerden ürünlerin getirilerek
pazarda satılması ve hem merkez ilçe hem de köylerde yaşayan halkın bu olanaktan yararlanması
imkanı sağlanmalıdır.

Yaylaların ulaşım altyapısı ile ilgili problemlerin giderilmesi gerekmektedir.

Mevcut durumda araştırılması yapılmamış olan (petrol (Divanhüseyin ve Arpaderesi köyü
arasındaki Nift deresinde), mermer ve Zerna kömürü gibi madenlerin) yer altı kaynağı rezervlerinin
araştırılmasının yapılması gerekmektedir.
Tablo 26. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Hınıs
Kurum Adı
Muhtarlıklar; Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
İlçenin Potansiyelleri
Hınıs Kanyonu’nun turizm için uygunluğu,
Hayvancılık (büyükbaş, küçükbaş ve arıcılık, alabalık üretimi de denenmiştir)
Hınıs Balı ve Hınıs Fasulyesi marka olarak değerlendirilebilir durumdadır.
İlçenin Zayıf Yönleri
İlçenin Erzurum merkez ilçeye uzak oluşu,
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması,
Yeterli sosyal imkân olmaması,
Altyapı eksikliği (kesimhane, depo vs.) nedeniyle et ve sütün etkin biçimde değerlendirilememesi,
Sulamanın yetersiz oluşu ve tarımsal üretimin olumsuz etkilenmesi,
Sert iklim özelliklerinin özellikle kış aylarında yaşamı olumsuz etkilemesi,
Bilinçli hayvansal ve bitkisel üretim yapılamamasından dolayı veriminin düşük olması
Bunların sonucunda ortaya çıkan işsizlik ve göç.
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
İçme suyu paketleme tesisi
Kesimhane
Hınıs fasulyesi tescili
Süt birlikleri kurulması
Et ve süt işleme ve paketleme tesisleri
Arıcılık
Depolama
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Ulaşım altyapısı yatırımları,
Sulama altyapısı yatırımları,
Et ve süt işleme ve depolama yatırımları.
67
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
HORASAN
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
68
MEVCUT DURUM
Erzurum’un 85 km doğusunda yer alan Horasan (Şekil 27), ortalama yüksekliği 1650 m ve yüz ölçümü
1662 km² olan bir düzlük üzerinde kurulmuştur. İlçe Kars ve Ağrı karayolu bağlantısının kesişim
noktasındadır. İlçe Aras nehri boyunca uzanan çok da eğimli olmayan bir arazi üzerindedir. İlçede
şiddetli karasal iklim görülmektedir.
Şekil 27. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 77 köy ve 10 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 43.063 kişi olup, kentsel nüfus
18.246 kişi; kırsal nüfus ise 24.817 kişidir (Tablo 27).
Tablo 27. Horasan ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
18246
9233
9013
24817
12544
12273
43063
Erkek
21777
Kadın
21286
İlçe nüfusunun %43’ü kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır.
Horasan’da toplam yaş bağımlılık oranı %72,71 iken nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 28’de
verilmiştir.
Tablo 28. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
Erkek
Kadın
0-15
15.691
8.046
7.645
15-64
24.934
12.638
12.296
N>65
2.438
1.093
1.345
TOPLAM
43.063
21.777
21.286
69
EĞİTİM
Horasan’da okuryazarlık oranı ortalama %86,93 iken erkeklerde bu oran %92,59 kadınlarda ise
81,18’dir (Tablo 29). Okuryazarlık oranları 6 yaş üstü tüm yaş grupları için homojen bir yapı
göstermektedir. Bununla beraber, Tablo 3’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma
yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı
nüfusun %83,02’ini oluşturmaktadır. Bu durum ilçede ilkokul çağındaki nüfus oranının yüksekliği ve
bu yaş grubu dışındaki bir beşeri sermayenin kalitesinin düşüklüğü ile izah edilebilir.
Tablo 29. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam (%)
Okuma yazma bilmeyen
8,54
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
34,92
İlkokul mezunu
20,11
İlköğretim mezunu
19,46
Ortaokul veya dengi okul mezunu
2,34
Lise veya dengi okul mezunu
7,17
Yüksekokul veya fakülte mezunu
2,83
Yüksek lisans mezunu
0,07
Doktora mezunu
0,03
Bilinmeyen
4,53
Toplam
100,00
Erkek (%)
15,8
44,66
52,08
57,95
78,39
76,79
66,63
59,26
72,73
52,62
50,37
Kadın (%)
84,2
55,34
47,92
42,05
21,61
23,21
33,37
40,74
27,27
47,38
49,63
Horasan’da ilköğretim, ortaöğretim ve mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 13.358 öğrenci 128
adet okulda 418 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 23,60 öğrenci düşmektedir. Derslik
başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 27, ortaöğretimde 21 mesleki ve teknik eğitim
kurumlarında ise 23 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve üstünde bir
seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede Atatürk
Üniversitesine bağlı Horasan Meslek Yüksek Okulu 2009 yılından beri hizmet vermektedir. İlk defa
2012 – 2013 eğitim - öğretim döneminde öğrenci alan okulda toplam 7 akademik personel görev
yapmaktadır. İlk yıl toplam 175 öğrenciyle eğitim – öğretime başlayan okulda Bilgisayar Teknolojileri,
Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Elektrik ve Enerji, Finans Bankacılık ve Sigortacılık, Hemşirelik ve Bakım
Hizmetleri, Motorlu Araçlar ve Ulaştırma Teknolojileri, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Mülkiyet
Koruma ve Güvenlik ve Veterinerlik Bölümleri bulunmaktadır. 2012 -2013 eğitim öğretim yılında 155
öğrenci ile dört bölümde faaliyetlerine devam eden okulun tüm bölümleri öğrenci almaya başlayınca
yılda 280 öğrenci alma kapasitesine sahip olacaktır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
70
İlçe Türkiye’nin batı ve doğusunu bağlayan Erzurum, Ağrı, İran ve Orta Asya’ya uzanan karayolu
üzerindedir. Ulaşım altyapısı ile ilgili sorun yaşanmamaktadır. Horasan’ın ticari münasebeti Erzurum
kent merkezi iledir. Daha önceleri kendisi çevresi için bir cazibe merkezi olan ilçe son yıllarda bu
özelliğini kaybetmek üzeredir. Telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. İlçe
merkezinde bir adet devlet hastanesi bulunmaktadır. Sosyal aktivite imkanı olarak kapalı spor salonu
ve bir adet futbol sahası mevcuttur.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Horasan’da eğitim araştırma, insani yardım, mesleki dayanışma spor ve dini hizmetler konularında
toplam 11 adet dernek mevcuttur.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalıdır. Hayvan alım satımı dışında
küçük ölçekli esnaf olmak üzere ticaret yapılmaktadır.
TARIM
Çayır mera alanlarının ve yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin varlığı ilçede hayvancılık için
önemli bir avantaj oluşturmaktadır. Hayvansal üretim verileri Tablo 30’da verilmiştir. Horasan’da
tarım sektörü özellikle hayvancılık üzerine gelişmiş ve bitkisel üretim de bu nedenle başta yem
bitkileri üretimiyle özdeşleşmiştir. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre % dağılımı Şekil 28’de
verilmiştir.
Tablo 30.Horasan hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır (Baş)
Koyun (Baş)
Keçi (Baş)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7.277.953
Horasan
19.476
32.500
3.020
Meyveler, içecek ve
baharat bitkilerinin
alanı(dekar)
Nadas alanı(dekar)
0%
26%
Horasan Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 28. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Süt (Ton)
567.854
15.056.211
15.033
Bal (Ton)
2.104
94.245.241
185
Kümes Hay. (Adet)
234.448
498.538
14.300
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
0%
Süs Bitkileri
Alanı(Dekar)
0%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
74%
71
SANAYİ ALTYAPISI
İlçe merkezinde bir adet küçük sanayi sitesi bulunmaktadır.
TURİZM
Horasan’da turizm adına mevcut durumda bir hareketlilik gözlenmese de konumu itibariyle araç ve
insan hareketliliğinden yararlanmak adına Horasan ilçe merkezi ve yakın çevresinde turistik
tesisleşme sağlanabilir. Bunun yanında Hızırilyas termal kaynak alanı ile ilgili mevcut potansiyel
üzerinden gidilerek termal turizm konusunda gelişme sağlanabilir.
TEŞVİKLER
Horasan’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ancak yararlanma konusunda problemler olduğu görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır. Horasan’a bağlı 17 köyün içme suyu mevcut
olup, sadece 2 köyde içme suyu şebekesi bulunmamaktadır. Bunun yanında şebekesi bulunan ancak
su kaynağı sıkıntısı yaşanan ilçeler mevcuttur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Horasan ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo
31’de verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 31. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Horasan
778
6
-0,89632
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Horasan ilçesi temel ekonomik faaliyetleri hayvancılığa dayanmaktadır. İlçede gerek zirai
faaliyetler gerekse hayvancılık faaliyetleri için girdi maliyetlerinin yüksekliği etkili olmaktadır. Özellikle
gübre ve mazot fiyatları üretici ve çiftçiler üzerinde olumsuz etkilere sahiptir. Ekilen alanların
72
daralmasına ve buna bağlı olarak hayvancılığın sınırlandırılmasına yol açmaktadır. Gıda Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı marifetiyle yürütülen desteklerin etkin kullanılması olumlu etki yapacaktır.

Horasan ilçesi geniş tarım alanlarına sahip olup sulama imkanı sınırlıdır. Genelde kuru tarım
yapılmaktadır. İlçe sulama alt yapısının güçlendirilmesine öncelikli olarak ihtiyaç duymaktadır. İlçede
su potansiyeli yüksek olmakla birlikte kuru tarım yapılması üretimin düşük seviyelerde kalmasına
sebep olmuştur. Tarımsal alanlardaki sulama kanallarının yapılması, suların taşınması ve damlama,
yağmurlama sulama tekniklerinin yaygınlaştırılması ile verimlilik artacak, hayvancılık daha etkili
yapılabilecektir. İlçe için en önemli sorun sulama alt yapısı eksikleridir. Sulama birliklerinin aktif hale
getirilmesi gerekmektedir.

Tarımda gübre kullanımı olmaksızın verim alınamamakta, gübre fiyatlarının yüksek olması
nedeniyle de sıkıntılar yaşanmaktadır. Yem bitkilerine verilen devlet desteği nedeniyle üretici bu
yönde üretime gitmiş durumdadır.

Doğrudan gelir desteğinin uygulamasında üretene değil de arazi sahiplerine verilmesi konusunda
problemler mevcuttur. Yakıt desteği ve gübre desteği çiftçi için gereklidir.

Büyükbaş hayvancılık daha yoğun olarak yapılmakla birlikte küçükbaş hayvancılık için de uygun
alanlar yer almaktadır.

İlçede arıcılık ev tipi yapılmaktadır. Göçer arıcılar Karadeniz Bölgesi’nden gelmektedir. Bölgede
arıcılık potansiyelinin aktif hale getirilmesine yönelik destekler, eğitim veya kovan desteği verilebilir.

Hayvancılıkta hayvan barınaklarının modernizasyonuna destek verilebilir.
73
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
İSPİR
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
74
MEVCUT DURUM
Erzurum’un kuzeyinde Çoruh vadisinde yer alan İspir, il merkezine 141 km mesafede yer almaktadır
(Şekil 29). İlçenin ortalama yüksekliği 1050 m ve yüz ölçümü 2100 km² olup, doğusunda Tortum ve
Yusufeli, batısında Pazaryolu, kuzeyinde Rize ilinin Çamlıhemsin ve İkizdere ilçeleri ile güneyinde
Bayburt ili ile çevrelenmiştir.
Mescit dağlarının kuzey eteklerinde kurulu olan ilçede irili ufaklı pek çok dağ mevcut olup en
önemlileri Kaçkar (3937 m), Mescit (3240 m), Toros (3500 m), Devedağı (3363 m ve Bozan (2292 m)
dağlarıdır. Çoruh nehri ilçe sınırları içerisinde doğmaktadır.
Doğu Anadolu ile Doğu Karadeniz Bölgeleri arasında geçiş bölgesinde yer alan ilçede karasal iklim ve
Karadeniz iklimi etkileri görülmektedir. En fazla yağış ilkbahar aylarında düşmektedir.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 29. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 87 köy, 2 belde belediyesi, 58 mezra ve 18 mahalle muhtarlığı bulunmaktadır. 2012 yılı
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı
16.338 kişi olup, kentsel nüfus 6.570 kişi; kırsal nüfus ise 9.768 kişidir (Tablo 32).
Tablo 32. İspir ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
6.570
3.399
3.171
9.768
4.650
5.118
Toplam
16.338
Toplam
Erkek
8.049
Kadın
8.289
İlçe nüfusunun %39’u kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun yaş
gruplarına göre dağılımı incelendiğinde İspir’de nüfus yaş bağımlılık oranı %63,28 olarak
75
hesaplanmıştır. Bu değer TRA1 Düzey 2 Bölgesi oranı olan %54,71’in üstündedir ve bağımlı nüfusun
toplam nüfus içinde önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Tablo 33’de verilmiştir.
Tablo 33. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
0-15
15-64
N>65
TOPLAM
Toplam
2.932
10.006
3.400
16.338
Erkek
1.493
4.998
1.558
8.049
Kadın
1.439
5.008
1.842
8.289
EĞİTİM
İspir’de okuryazarlık oranı ortalama %80,95 iken erkeklerde bu oran %89,75, kadınlarda ise 72,48’dir.
Bununla beraber, Tablo 3’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat
bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %74,92’sini
oluşturmaktadır.
Bu oran TRA1 Bölgesindeki diğer ilçelerden düşük olmasına karşın okuryazarlık durumunun kaliteli bir
beşeri sermayeye imkân veremeyeceğinin göstergesidir (Tablo 34).
Tablo 34. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
2.012
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
2.953
İlkokul mezunu
4.267
İlköğretim mezunu
2.218
Ortaokul veya dengi okul mezunu
355
Lise veya dengi okul mezunu
1.811
Yüksekokul veya fakülte mezunu
726
Yüksek lisans mezunu
32
Doktora mezunu
10
Bilinmeyen
899
Toplam
15.283
Erkek
360
1.435
2.040
1.193
277
1.255
496
25
6
408
7.495
Kadın
1.652
1.518
2.227
1.025
78
556
230
7
4
491
7.788
İspir’de ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 2.771 öğrenci 26 adet okulda 164 derslikte eğitim
görürken öğretmen başına 13,79 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 98, ortaöğretimde 14, teknik ve meslek eğitiminde 18 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye
ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu
görünmektedir.
İlçede Atatürk Üniversitesine bağlı Hamza Polat Meslek Yüksek Okulu bulunmakta olup, 20 öğretim
elemanı ve 609 öğrencisi ile Bankacılık ve Sigortacılık, Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı, Elektrik
Enerji Üretim İletim, İşletme Yönetimi, Gıda Teknolojisi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Pazarlama,
76
Su Ürünleri, Organik Tarım ve Kooperatifçilik olmak üzere toplam 11 bölüm ile eğitim vermektedir.
Yüksekokul öğrencileri için devlet yurdu bulunmamaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde çevre yerleşim yerlerine de hizmet veren 50 yataklı devlet hastanesi, 1 toplum sağlığı
merkezi, 6 aile sağlığı merkezi ve 24 sağlık evi bulunmaktadır. İspir Devlet Hastanesi’nde toplam 6
uzman hekim, 1 diş hekimi, 4 pratisyen hekim olmak üzere toplam 7 hekim görev yapmaktadır.
Erzurum-Rize karayolundan 4 km içeride yer alan ilçenin Erzurum, Bayburt ve Artvin ile direkt
bağlantısı mevcuttur. Rize-Erzurum karayolunun Ovit Dağı geçidinin karayolu tüneli ile geçişine imkan
verecek ve güney – kuzey bağlantıyı sağlayacak Ovit Tüneli projesi inşaatı devam etmektedir. HES ve
baraj yapım çalışmalarından dolayı bazı köy bağlantılarında sıkıntılar yaşanmaktadır. Yol ağı toplamı
516 km olan ilçenin yollarının %10’u asfalt ile kaplıdır.
İlçenin telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. İlçe merkezinde futbol sahası ve
kapalı spor salonu mevcuttur.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
İspir’de sivil toplum kuruluşları etkin faaliyetlerde bulunmaktadır. Çevre ve doğanın korunması,
mesleki dayanışma, eğitim ve kültür, spor faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi faaliyetlerini yürüten
toplam 21 dernek bulunmaktadır. Bunun yanında ilçe merkezinde ve köylerinde toplam 8 adet
tarımsal kalkınma kooperatifi ve 2 adet tarım sulama kooperatifi faaliyet göstermektedir.
EKONOMİK YAPI
İlçe ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. Turizm ve madencilik de halkın
önemli gelir kaynaklarıdır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 210.000 hektar olan ilçenin kullanılabilir tarım alanları 9.100 hektar ile toplam
alanın %4’ünü oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %80’lik bölümünde tahıl ve hububat, %2’lik
bölümünde ise sebze, %2’lik bölümünde ise meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin
bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 30’de belirtilmiştir.
77
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
1.701
2%
Meyveler, içecek ve baharat
bitkilerinin alanı(dekar)
1.819
2%
Nadas alanı(dekar)
14.500
16%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
72.977
80%
İSPİR BİTKİSEL ÜRETİM İSTATİSTİKLERİ
Şekil 30. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
İlçede en yaygın bitkisel üretim ispir fasulyesidir. Bunun yanında dut yetiştiriciliği ve dut mamulleri
üretimi (pestil, kuru dut, pekmez, köme vb.) yaygındır. İlçenin mikroklima alanı içinde yer alması
ilçede sıcak iklimlere özgü ürünlerin (çeltik, nar, vb.) yetiştirilmesine imkan vermektedir. İlçede keçi
yetiştiriciliği yoğun olmak üzere küçükbaş yetiştiriciliği ve dağ köylerinde besi sığırcılığı yapılmaktadır.
Süt sığırcılığı diğer ilçelere göre daha azdır. Büyükbaş hayvan varlığı incelendiğinde ırkların %8’i yerli
ırk olup geri kalan bölümü kültür melezidir.
2012 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı 681 çiftçinin bulunduğu ilçede büyük çaplı ve
modern hayvancılık işletmesi çok az olup mevcut işletmelerin büyük çoğunluğu geleneksel
yöntemlerle üretim yapan küçük hane işletmeleridir.
İlçenin arıcılık potansiyeli yüksektir. Toplam 11730 kovan ile arıcılık yapılmaktadır. İlçenin hayvan
varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo 35’de verilmiştir.
Tablo 35. İspir hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun sayısı
(Baş)
(Baş)
TRA11 Erzurum
586.891
514.488
Keçi
sayısı
(Baş)
47.754
İspir
TR Türkiye
17.067
12.386.337
3.584
25.031.565
3.649
7.277.953
SANAYİ ALTYAPISI
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
567.854
2.104
Kümes
hayvanları
( Adet)
234.448
626
15.056.211
141
94.245.241
12.774
498.538
78
İlçenin yeraltı zenginlikleri bakımından potansiyeli yüksek olup kömür, bakır, gümüş ve altın maden
rezervleri bulunmaktadır. Bu alanların bir kısmı özel sektör tarafından işletilmektedir. Bunun dışında
ilçe sınırları içerisinde 29 adet HES ve 4 adet büyük baraj inşaatı devam etmektedir.
TURİZM
Çoruh Havzası’nda yer alan ilçenin önemli bir doğa turizmi potansiyeli bulunmaktadır. Tıbbi ve
aromatik bitkiler, endemik flora ve yaban hayatı varlığı açısından çok zengin olan ilçe pek çok turistin
ilgisini çekmektedir. Çoruh nehrinde rafting, kuş gözlemciliği, kelebek fotoğrafçılığı, trekking gibi pek
çok turistik faaliyetin yapıldığı ilçede İspir Kalesi, Elmalı Mağarası gibi pek çok tarihi ve doğal değerler
de bulunmaktadır. Eski Gürcü evlerinin yer aldığı Sırakonaklar köyünde ev pansiyonculuğu
gelişmektedir. HES ve baraj inşaatlarından dolayı yaşanan ulaşım sıkıntıları turizm faaliyetlerini
olumsuz etkilemektedir. Konaklama ve hizmet sektörü sınırlıdır.
TEŞVİKLER
İspir’de 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu ve kanalizasyon altyapısı tamamlanmıştır. Atıksu arıtma tesisi yapım
çalışmaları devam etmektedir. İlçenin Taşlıca Köyü dışında tüm köylerinde içme suyu şebekesi, 54
adet köyde de kanalizasyon şebekesi mevcuttur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İspir ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 36’da
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 36. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
İspir
629
4
-0,55648
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
79

Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla
yararlanamama problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar
ortaya konulmalıdır.

Hayvancılık aile işletmelerinde geleneksel usuller ile yapılmaktadır. Hayvan hastalıkları ile
mücadele edebilmek ve üretimde verimi artırmak için modern hayvancılık uygulamalarının
yaygınlaştırılması gerekmektedir.

İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi
ve dışına göç etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş
gücünü ve girişimciliği düşürmektedir.

Yaban hayatı, kuş çeşitliliği ve endemik türlerin zenginliği ile ender bulunan bir bölgede yer alan
ilçede HES ve baraj inşaatları, HES işletmeleri mevcut doğal yapıya olumsuz etki etmektedir.

Çoruh Havzasında yer alan ilçenin tıbbi ve aromatik bitki potansiyeli yüksektir. Tıbbi ve aromatik
bitki potansiyelinin değerlendirilmesi ve ekonomiye kazandırılmasına yönelik üniversite, kamu
kurumu, yöre halkı ve özel sektör temsilcilerinin ortaklığında stratejiler geliştirilmelidir.

İspir fasulyesi dışında üretilen tarımsal ürünlerin (dut, pekmez , ceviz, badem, ev tipi pestil, köme
vb.) pazarlanmasına yönelik birlik oluşturulmalıdır.

İlçe genel yapı olarak sebze ve meyveciliğe uygun olup sulama alt yapısının güçlendirilmesi ile
verim artışı sağlanacaktır.
80
Tablo 37. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
İspir
Kurum Adı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
İspir Hamza Polat MYO
Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Küçükbaş hayvan varlığı
Arıcılık potansiyeli
Maden yatakları
Tıbbi ve aromatik bitki potansiyeli
Endemik flora ve fauna varlığı
Patentli İspir fasulyesinin yetiştirilmesi
Meyvecilik potansiyeli
İlçenin Zayıf Yönleri
HES ve baraj inşaatlarının flora ve faunaya zarar vermesi
Sulama altyapısının zayıf olması
Genç nüfusun göçü
Ulaşım altyapısında sorunlar yaşanması
Turizm altyapısının gelişmemiş olması
HES işletmelerinin denetim eksikliği ve su sıkıntısı yaşanması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Turizm altyapısının geliştirilmesi
Modern hayvancılık uygulamaları
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Ulaşım altyapısının iyileştirilmesi
Sulama altyapısının geliştirilmesi
Et kesimi ve et işleme tesisleri (kesimhane, soğuk hava deposu)
81
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
KARAÇOBAN
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
82
MEVCUT DURUM
Erzurum’un güneydoğusunda yer alan Karaçoban, kent merkezine 190 km mesafededir. Ortalama
yüksekliği 1640 m ve yüz ölçümü 516 km² olan ilçenin kuzeydoğusunda Karayazı, batısında Hınıs,
güneyinde Muş’un Bulanık ilçesi ile doğusunda Muş’un Malazgirt ilçesi yer almaktadır. Yukarı Murat
Havzası’nda yer alan ilçe Akdağ (2953m), Hamurpet Dağı (2879m) ve Güzelbaba Dağları (2100m) ile
çevrili bir plato üzerine kurulmuştur. Deniz etkisinden uzaklık ve yüksekliğe bağlı olarak ilçe de
şiddetli karasal iklim görülmektedir.
BAYBURT
ERZURUM
ERZİNCAN
Şekil 31. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 19 köy, 1 belde belediyesi ve 12 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus
Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 25.542 kişi olup,
kentsel nüfus 8.894 kişi; kırsal nüfus ise 16.648 kişidir (Tablo 38).
Tablo 38. Karaçoban ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
8.894
4.499
4.395
16.648
8.418
8.230
25.542
Toplam
Erkek
12.917
Kadın
12.625
İlçe nüfusunun %35’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır.
Karaçoban’da toplam yaş bağımlılık oranı %82,91 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo
39’da verilmiştir.
Tablo 39. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
0-15
15-64
N>65
TOPLAM
Toplam
10.454
13.964
1124
25.542
Erkek
5.426
7.017
474
12.917
Kadın
5.028
6.947
650
12.625
83
EĞİTİM
Karaçoban’da okuryazarlık oranı ortalama %86,03 iken erkeklerde bu oran %94,22 kadınlarda ise
77,72’dir. Erkek okuryazarlık oranı 6 yaş üstü tüm yaş grupları için homojen bir yapı gösterse de kadın
okuryazarlık oranı 45 yaş üstü gruplarda oldukça düşmektedir. Bununla beraber, Tablo 40’tan da
görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul
mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun %88,35’ini oluşturmaktadır. Bu da
okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye imkan veremeyeceğini ve ilkokul çağı nüfusun
yüksek olduğunu göstermektedir.
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
2.416
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
9.684
İlkokul mezunu
3.162
İlköğretim mezunu
3.874
Ortaokul veya dengi okul mezunu
265
Lise veya dengi okul mezunu
804
Yüksekokul veya fakülte mezunu
385
Yüksek lisans mezunu
16
Doktora mezunu
1
Bilinmeyen
1.052
Toplam
21.659
Tablo 40. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Erkek
Kadın
372
4.334
2.063
2.456
227
646
246
12
1
485
10.842
2.044
5.350
1.099
1.418
38
158
139
4
0
567
10.817
Karaçoban’da ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 7.000 öğrenci 49 adet okulda 200 derslikte
eğitim görürken öğretmen başına 21,21 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 30, ortaöğretimde 24 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve
üstünde bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede
yüksekokul bulunmamaktadır. İlçe halk eğitim merkezi tarafından 2011-2012 öğretim yılında toplam
73 mesleki eğitim kursu açılmış, 1158 kursiyere eğitim verilmiştir. İlçede konukevi ya da konaklama
tesisi bulunmaması nedeniyle ikamet eden öğretmenlerin konut sıkıntısı bulunmaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 20 yataklı devlet hastanesi ve toplum sağlığı merkezi bulunmaktadır. İlçe
hastanesinde aile hekimliği, çocuk hastalıkları, kadın hastalıkları ve acil poliklinikleri hizmet
vermektedir. Aile hekimliği hizmetinde çalışan ve köylerde sağlık ocaklarında istihdam edilen sağlık
personeli sıkıntısı mevcuttur. İlçenin ulaşımı Erzurum ve Muş karayolları ile Hınıs ilçesi üzerinden
yapılmaktadır. Ulaşım altyapısı ile ilgili sorunlar özellikle kış aylarında yaşanmaktadır. Erzurum – Hınıs
– Karaçoban – Tekman bağlantısı ve sonrasında Varto ve Muş güzergahı rahatlıkla kullanılabilir
durumdadır. Erzurum kent merkezine uzakta bulunan ilçe hastane, eğitim ve ticaret ihtiyaçları için
Hınıs ilçesine bağımlıdır. Telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır.
84
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Karaçoban’da insani yardım, mesleki ve dayanışma ve dini hizmetler konularında toplam 6 adet
dernek mevcuttur.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalıdır. Hayvan alım satımı dışında
küçük ölçekli esnaf olmak üzere ticaret yapılmaktadır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 51.600 hektar olan ilçenin tarım alanları 12.054 hektar ile toplam alanın %23’ünü
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %77’lik bölümünde hububat, yem bitkileri ve az miktarda sebze ve
meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 32’de
belirtilmiştir.
Meyveler, içecek ve Süs Bitkileri
Sebze bahçeleri
baharat bitkilerinin Alanı(Dekar)
alanı(dekar)
alanı(dekar)
0%
0%
0%
Nadas alanı(dekar)
23%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
77%
Karaçoban Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 32. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Çayır mera alanlarının ve yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin varlığı bölgede büyükbaş ve
küçükbaş hayvancılık için önemli bir avantaj oluşturmaktadır. İlçenin hayvan varlığının önemli bir
bölümünü küçükbaş hayvanlar, geri kalanını da büyükbaş hayvanlar oluşturmaktadır. Büyükbaş
hayvancılıkta varlığı yerli ırklardan kültür ve melez ırklarına geçiş yaygınlaşmaktadır. İlçede arıcılık
kovan sayısı ve arı koloni sayısının artış göstermesine paralel olarak gelişmektedir. Çiftçi kayıt
sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2011 yılı verilerine göre 1267 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal
üretim verileri Tablo 41’de verilmiştir.
85
Tablo 41.Karaçoban hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır (Baş)
Koyun (Baş)
Keçi (Baş)
Süt (Ton)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
Karaçoban
19.476
32.500
3.020
15.033
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
Bal (Ton)
2.104
185
94.245.241
Kümes h. (Adet)
234.448
14.300
498.538
Mevcut sulanabilir alan 75000 dönüm olup, kurak geçen yaz dönemlerinde sulama sıkıntılarına bağlı
olarak yem bitkisi üretiminde verim düşmektedir. İlçede görülen en önemli hayvan hastalığı verim
kaybına ve ölümlere yol açan şaptır.
SANAYİ ALTYAPISI
İlçe merkezinde ve bağlı köylerde peynir, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında
sanayi tesisi bulunmamaktadır.
TURİZM
Karaçoban kendine özgü doğal güzellikleri ile turizm açısından doğa ve macera sporu turizmi
açısından potansiyel oluştursa da ilçede turizm altyapısı bulunmamaktadır. Konaklama, yiyecekiçecek sektörü, ulaşım imkanları yetersizdir. İlçeye iş veya akraba ziyareti dışında bir ziyaretçi hareketi
yoktur.
TEŞVİKLER
Karaçoban’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında
halkın Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden
çoğunlukla haberdar oldukları ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır. Karaçoban’a bağlı 17 köyün içme suyu mevcut
olup, sadece 2 köyde içme suyu şebekesi bulunmamaktadır. Bunun yanında şebekesi bulunan ancak
su kaynağı sıkıntısı yaşanan köyler mevcuttur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Karaçoban ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo
42’de verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 42. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
86
Merkez
Karaçoban
41
856
2
6
1,92489
-1,4636
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

İlçenin en önemli sektörü hayvancılık olup sektörün en önemli sorunu girdi maliyetlerinin yüksek
olmasıdır. Girdi maliyetlerinin ucuza getirilememesi hayvansal ürünlerde rekabet gücünü
azaltmaktadır.

Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla
yararlanamama problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar
ortaya konulmalıdır.

Hayvancılık ile ilgili en önemli sorunlardan birisi sulama altyapısı yatırımlarının yetersizliğidir.
Hâlihazırda ilçe sınırlarında 75 bin dönüm sulanabilirken; sulama kanallarının yapımıyla 105 bin
dönümlük arazide sulu tarım yapılabilecektir. Hacılar ve Bağlar mevki bu kapsamda ele alınması
gerekli önemli tarımsal alanlardır.

Modern tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekliliği mevcuttur.

Kesimhane, mandıra, süt işleme tesisi, yün için depolama alanları, et ve süt işleme tesisleri gibi
tarımsal altyapıya dönük ihtiyaçlar mevcuttur.

Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur. İlçede
var olan birlikler etkin çalışamamaktadır. Halkın birbirine güven sorunu mevcut olup ortak iş yapma
becerisi bulunmamaktadır.

İlçe bal üretimi açısından son derece verimlidir ancak üretilen ürünün kaliteli olmasına karşın
pazarlama konusunda sıkıntı yaşanmaktadır. Örgütlü üreticiliğe yönelik etkin birlikler oluşturulmalı,
sertifikalı ve marka haline gelmiş ürünler geliştirilmelidir.

Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme tesislerinin kurulmasının
yanında bölge dışından özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve sürekli hammadde
sağlama konusunda sosyal ve teknik altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu anlamda büyük
firmaların bölgeye çekilmesinde sözleşmeli üreticilik konusunda tanıtım ve araştırmalar yapılması
(özellikle süt ve et ürünleri işleme konusunda) gerekmektedir.

Mera potansiyeli iyi olan ilçede mera amenajmanı ve münavebeli kullanım gibi uygulamalar ile
mera verimi daha da yükseltilebilir.
87

Erzurum merkezine çok uzak mesafede olan ilçe için en önemli sorunlardan biri de ulaşım alt
yapısına ilişkindir. Özellikle kış aylarında yaşanan sıkıntılar ilçenin ekonomik ve sosyal imkanlarını
kısıtlamaktadır. Erzurum merkeze ve çevre ilçelere ulaşım süresini kısaltacak ve kolaylaştıracak altyapı
yatırımlarına ihtiyaç duyulmaktadır.

Henüz ıslah çalışmalarının tamamlanmayan ve ciddi ekonomik sıkıntılara yol açan dereler için
gerekli çalışmaların yapılması ihtiyacı vardır. Bunların başında Hafteng deresi gelmektedir.
Tablo 43. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Karaçoban
Kurum Adı
Muhtarlıklar
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
Tapu Müdürlüğü
Karaçoban Belediyesi
Ziraat Odası
İlçenin Potansiyelleri
Zengin mera alanları
Büyükbaş, küçükbaş ve arıcılık potansiyeli
İlçenin Zayıf Yönleri
Erzurum merkezine uzak oluşu
Ulaşım altyapısının yetersiz olması, özellikle kışın ulaşımın kesintiye uğraması
Güven eksikliği ve birlikte çalışma kültürünün olmaması
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Sosyal hayata dair yeterli imkân olmaması
Kesimhane ve toplama tankı gibi altyapı eksikliği olduğu için et
yararlanılamamaktadır,
Sulama altyapısının yetersiz olması
İklimin özellikle kış aylarında sert olması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü ve işsizlik
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Kesimhane
Süt birlikleri kurulması
Et ve süt işleme ve paketleme tesisleri
Arıcılık
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Ulaşımın düzeltilmesi
Sulama sıkıntısının çözülmesi
Dere ıslahlarının yapılması
İçme suyu altyapısının iyileştirilmesi
ve sütten
yeterince
88
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
KARAYAZI
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
89
MEVCUT DURUM
Karayazı, Erzurum kent merkezinin 133 km güneydoğusunda yer almaktadır (Şekil 33). İlçe 2400 –
2500 m yüksekliği ile Türkiye’nin en yüksekte kurulmuş yerleşim yerlerinden biridir. İlçe merkezi ve
çevresi yüksek bir düzlük üzerindedir. İlçenin yüzölçümü 2372 km² olup Erzurum’un en geniş ilçesidir.
İlçede oldukça sert karasal iklim özellikleri hakimdir.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 33. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 81 köy, 68 mezra ve 5 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
(ADNKS) verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 32.231 kişi olup, kentsel
nüfus 5052 kişi, kırsal nüfus ise 27.179 kişidir (Tablo 44).
Tablo 44. Karayazı ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
5052
2705
2347
27179
13699
13840
32231
Erkek
16404
Kadın
15827
Kentsel nüfusun toplam nüfusa oranı %16 iken kırsal nüfus toplam nüfusun %84’ünü oluşturmaktadır.
İlçenin kentli nüfus oranı Türkiye ortalamasının (%77) oldukça altındadır. Karayazı’da toplam yaş
bağımlılık oranı %81,47 iken nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 45’te verilmiştir.
Tablo 45. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0 - 14
13.008
15 - 64
17.761
>65
1.462
Toplam
32.231
Erkek
6.606
9.131
667
16.404
Kadın
6.402
8.630
795
15.827
90
EĞİTİM
Karayazı’da okuryazarlık oranı ortalama %78,90 iken erkeklerde bu oran %86,98 kadınlarda ise
70,58’dır. Bu oran 6 yaş üstü tüm yaş gruplarında kadınlar ve erkekler için homojen bir dağılım
göstermektedir. Bununla beraber, Tablo 46’dan da görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”,
“Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların
toplamı nüfusun %85,71’ini oluşturmaktadır. Bu durum ilkokul çağındaki nüfusun oranının yüksek
oluşunu ve 15 -64 yaş aralığındaki nüfusun ise eğitim düzeyinin düşük olduğunu göstermektedir.
Tablo 46. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu
Yüksek lisans mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Erkek
3.719
11.634
3.990
4.326
279
1.019
524
11
6
2.108
27.616
Kadın
616
5.421
2.585
2.794
237
821
315
5
4
1.207
14.005
Toplam
3.103
6.213
1.405
1.532
42
198
209
6
2
901
13.611
Karayazı’da ilköğretim ve ortaöğretimdeki 10.248 öğrenci 88 adet okulda 291 derslikte eğitim
görürken öğretmen başına 31,44 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 35 ve ortaöğretimde 64’tür. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve
üstünde bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede
herhangi bir yükseköğretim kurumu bulunmamaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçenin Erzurum ve Muş ile karayolu bağlantısı ulaşım altyapısı bakımından iyi durumdadır. Ulaşım
altyapısı ile ilgili sorun özellikle kışın köy ve yayla yollarındadır. Erzurum – Karayazı – Hınıs –
Karaçoban – Tekman bağlantısı ve sonrasında Varto ve Muş güzergahı rahatlıkla kullanılabilir
durumdadır. Karayazı ilçesi ticari münasebetini Erzurum merkez ile gerçekleştirmektedir. İlçede
telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. İlçe merkezinde bir adet devlet hastanesi
bulunmaktadır. Sosyal ve kültürel aktiviteler açısından yeterli altyapı mevcut değildir.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Karayazı’da insani yardım, mesleki ve dayanışma, spor ve dini hizmetler konulu toplam 7 adet dernek
mevcuttur.
91
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve kısmen bitkisel üretimdir.
TARIM
Karayazı’da tarım sektörü özellikle büyük ve küçükbaş hayvancılık üzerine gelişmiş ve bitkisel üretim
ağırlıklı olarak tahıl üzerine yoğunlaşmıştır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre % dağılımı Şekil
34’te verilmiştir. Çayır ve mera alanları ile yem bitkisi yetişebilecek arazi varlığı nedeniyle hayvancılık
sektörü açısından uygun alanlara sahip ilçede 2011 yılına ait hayvansal üretim veriler Tablo 47’de
verilmiştir. İlçe ayrıca arıcılık açısından oldukça idealdir ve üretim de yapılmaktadır.
Nadas alanı(dekar)
6%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
94%
Karayazı Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 34. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Tablo 47. Karayazı hayvansal üretim verileri
Sığır sayısı
Koyun sayısı
Keçi sayısı
(Baş)
(Baş)
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes hayvanları
sayısı ( Adet)
Türkiye
Erzurum
Karayazı
15.056.211
567854
35514
94.245.241
2104
55
498538
234448
10600
12.386.337
586891
35593
25.031.565
514488
69818
7277953
47754
8149
SANAYİ ALTYAPISI
Karayazı’da tarımsal üretim dışında herhangi bir üretim yapılmamaktadır. İlçede KSS mevcut değildir.
Küçük mandıra ve süt işleme tesisi gibi küçük ölçekli kooperatif ve özel sektör işletmeleri mevcuttur.
TURİZM
92
Karayazı’da yayla, doğa macera, bitki gözlemleme, tarih ve kültür turizmi ile mağara turizmi
faaliyetleri için potansiyel bulunmaktadır. Mevcut durumda iş için gelenler dışında ziyaretçi mevcut
değildir.
TEŞVİKLER ve FİNANSAL HİZMETLER
Karayazı’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ancak yararlanma konusunda sıkıntı çektikleri tespit edilmiştir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde belediye hizmetleri genelde yeterli olsa da içme suyu kalitesi, katı atık depolama ve
evsel atık sularla ilgili problemler mevcuttur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Karayazı ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo
48’de verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 48. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
41
Karayazı
860
Gelişmişlik Grubu
2
6
Gelişmişlik Endeksi
1,92489
-1,51114
93
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
İlçede yapılan çalıştay sonucunda elde edilen değerlendirme formu Tablo 49’da verilmiştir.
Tablo 49. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Karayazı
Kurum Adı
İlçenin Potansiyelleri
Muhtarlıklar, İlçe Müdürlükleri
Hayvancılık (büyükbaş, arıcılık ve su ürünleri) konusunda ilçenin önemli bir potansiyeli mevcuttur,
Kış turizminin iklim değişikliği nedeniyle ileriki dönemde sekteye uğraması düşüncesinden yola çıkılarak bu
ilçede böyle bir planlama yapılabilir,
(Ters lale, Cunni ve Kırkatlı mağarası ve tarihi eserler ile) farklı turizm tipleri geliştirilebilir.
İlçeye bağlı Salyamaç köyünde soyu tükenmekte olan kırmızı benekli alabalık yetişmektedir.
İlçenin Zayıf Yönleri
Sert ve uzun kış şartları,
İçme suyu şebekesinin tam anlamıyla verimli olmaması
Ulaşımda köyler ve mezralarda problemler mevcuttur.
Bilinçsiz hayvansal üretim yapılması,
Altyapı ve elektrik sistemi sorunlu,
Katı atık toplama ve depolama sistemi ile kanalizasyon sisteminde problemler mevcuttur.
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Sosyal ve kültürel tesisler kapalı spor mekanları (halı saha, bayanlara yönelik sosyal faaliyet mekanları vs),
Deri işleme atölyeleri kurulabilir.
Konaklama tesisi ihtiyacı mevcuttur.
Ziraat Bankasına ilave banka şubeleri olabilir.
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
İlçede bulunan Köyceğiz göleti mesire alanı ve su ürünleri yönünden değerlendirilmelidir
İçme suyu altyapısına dair yatırımlar,
Daha fazla eğitim kurumu (okul yapımı) yapılmalıdır.
Uzun vadede sosyal faaliyet için kayak tesisleri (Çakmak Dağı)
Ulaşım altyapısına yönelik yatırımlar,
Çiftçi bilinçlendirme eğitimleri yapılmalıdır.
Modern hayvan barınakları yapılmalıdır,
Su şişeleme tesisleri kurulabilir,
Kültür Merkezi kurulmalıdır,
Sulama altyapısı iyileştirilmelidir.
94
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
KÖPRÜKÖY
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
95
MEVCUT DURUM
Köprüköy, Erzurum kent merkezinin 58 km doğusunda 1670 m yükseklikte kurulu bulunan bir ilçedir
(Şekil 35). İlçe merkezi ve çevresi Aras nehrinin suladığı nispeten engebeli bir düzlükte yer almaktadır.
İlçenin yüzölçümü 665 km² olup ilçenin genelinde sert karasal iklim özellikleri görülür.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 35. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 39 köy ve 1 belde belediyesi bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
(ADNKS) verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 18209 kişi olup kentsel
nüfus 1710 kişi, kırsal nüfus ise 16.499 kişidir (Tablo 50).
Tablo 50. Köprüköy ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
1710
Erkek
900
Kadın
810
Toplam
16499
Erkek
8369
Kadın
8130
Toplam
Toplam
18209
Erkek
9269
Kadın
8940
Kentsel nüfusun toplam nüfusa oranı %9,4 iken kırsal nüfus toplam nüfusun %90,6’sını
oluşturmaktadır. İlçenin kentli nüfus oranı Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır. Köprüköy’de
toplam yaş bağımlılık oranı %77,18 iken nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 51’de verilmiştir.
Tablo 51. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0 - 14
15 - 64
>65
Toplam
6.894
10.277
1.038
18.209
Erkek
Kadın
3.522
5.319
428
9.269
3.372
4.958
610
8.940
96
EĞİTİM
Köprüköy’de okuryazarlık oranı ortalama %87,31 iken erkeklerde bu oran %93,81 kadınlarda ise
80,55’tir. Bu oran 6 yaş üstü tüm yaş gruplarında kadınlar ve erkekler için homojen bir dağılım
göstermektedir. Bununla beraber, Tablo 52’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”,
“Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların
toplamı nüfusun %87,32’sini oluşturmaktadır. Bu durum ilkokul çağındaki nüfusun yüksek oranıyla
izah edilebilirken diğer yaş grupları için ise nitelikli insan kaynağı açısından olumsuz bir durumdur.
Tablo 52. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu
Yüksek lisans mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Toplam
1.379
5.693
3.272
3.258
257
823
277
9
11
598
15.577
Erkek
211
2.562
1.786
1.975
212
700
202
7
8
281
7.944
Kadın
1.168
3.131
1.486
1.283
45
123
75
2
3
317
7.633
Köprüköy’de ilköğretim, ortaöğretim ve mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 4.859 öğrenci 58
adet okulda 172 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 16,31 öğrenci düşmektedir. Derslik
başına düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 29, ortaöğretimde 20’dir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın ve üstünde bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu
görünmektedir. İlçede herhangi bir yükseköğretim kurumu bulunmamaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe Türkiye’nin batı ve doğusunu bağlayan Erzurum, Ağrı, İran ve Orta Asya’ya uzanan karayolu
üzerindedir. Ulaşım altyapısı ile ilgili sorun yaşanmamaktadır. Köprüköy’ün ticari münasebeti Erzurum
kent merkezi iledir. Telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. İlçe merkezinde bir adet
devlet hastanesi bulunmaktadır. Sosyal aktivite imkanı olarak futbol sahası bulunan ilçede kapalı spor
salonu ve kültür merkezi eksiği bulunmaktadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Köprüköy’de insani yardım, mesleki ve dayanışma ve dini hizmetler konulu toplam 8 dernek
bulunmaktadır.
97
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalıdır.
TARIM
Köprüköy’de tarım sektörü özellikle büyükbaş hayvancılık üzerine gelişmiştir. Bitkisel üretim daha
çok kültür bitkilerine yönelmiş olsa da son dönemde ekilen miktarda azalmalar görülmektedir.
Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre % dağılımı Şekil 36’da verilmiştir. Çayır ve mera alanları ile
yem bitkisi yetişebilecek arazi varlığı nedeniyle hayvancılık sektörü açısından uygun alanlara sahip
olan ilçede 2011 yılına ait hayvansal üretim veriler Tablo 53’te verilmiştir. İlçe ayrıca arıcılık açısından
oldukça idealdir ve üretim de yapılmaktadır.
Nadas alanı(dekar)
11%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
89%
Köprüköy Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 36. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Tablo 53. Köprüköy hayvansal üretim verileri
Sığır sayısı
Koyun sayısı
Keçi sayısı
(Baş)
(Baş)
(Baş)
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7.277.953
Erzurum
58.6891
51.4488
47.754
Köprüköy 28106
19214
2557
Süt üretimi
(Ton)
15.056.211
56.7854
32870
Bal üretimi
(Ton)
94.245.241
2.104
49
Kümes hayvanları
sayısı ( Adet)
498.538
234.448
9140
SANAYİ ALTYAPISI
Köprüköy’de tarımsal üretimin dışında herhangi bir üretim yapılmamaktadır. İlçede Küçük Sanayi
Sitesi mevcut değildir.
98
TURİZM
Köprüköy’de şifalı çamuru ve termal suyu ile Deliçermik sağlık ve termal turizm açısından belirli bir
potansiyele sahiptir. Yerel halkın ilgi gösterdiği alanda yetersiz de olsa bir tesis mevcuttur.
TEŞVİKLER ve FİNANSAL HİZMETLER
Köprüköy’de 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında
halkın Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden
çoğunlukla haberdar oldukları ancak yararlanma konusunda sıkıntı çektikleri tespit edilmiştir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde belediye hizmetleri genelde yeterli olsa da içme suyu kalitesi, katı atık depolama ve
evsel atık sularla ilgili problemler mevcuttur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Köprüköy ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo
54’te verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 54. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Köprüköy
837
6
-1,28047
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Hayvansal ve bitkisel üretimde girdi maliyetlerinin yüksek oluşu rekabet açısından dezavantaj
sağlamaktadır. Buna bir de üretici birliklerinin yetersiz oluşu ve var olanların etkin olmaması da
eklenince piyasa şartlarından üreticinin zarar görmesi kaçınılmaz görülmektedir.

İstikrarsız tarım politikaları üretici üzerinde olumsuz etki yapmaktadır.

Hayvan ürünleri işleme, depolama ve taşıma altyapısı eksikliği mevcuttur.

Köylerde, içme, kullanma ve sulama suyu sorunu mevcuttur.

Kıyıkonak köyünün köprü projesi bitirilememiş durumdadır.

Yapağı köyünde Turizm Bakanlığı tarafından sit alanı ilan edilmiş bir höyük mevcuttur.

İlçede çeşitli noktalarda (Örentaş ve Yukarıkızılca köyü gibi) termal suya rastlanmaktadır. Bunun
yanında çeşitli hastalıklara iyi gelen şifalı sular da mevcuttur. İlçe merkezinde Deliçermik sağlık ve
99
güzellik temasıyla turizme kazandırılmalıdır. Bunlara ilave olarak Güzelhisar köyünde Selçuklulardan
kaldığı iddia edilen tarihi bir kale ve mağara mevcuttur.

Güzelhisar köyünde süt üreticileri kooperatifi faaliyettedir. Süt toplama tesisi için bina ve
soğutucu tanklar mevcut ancak süt toplamada sıkıntı çekildiği için bina ve tesis çürümeye
bırakılmıştır.

İlçede bazı noktalarda (Duatepe, Söğütlü ve Karaçuha köyleri gibi) sulama kanallarında sorunlar
mevcuttur.

Yukarıkızılca ve Ağcaşar köyleri civarında petrol ve doğalgaza rastlandığı belirtilmektedir.
Tablo 55. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Köprüköy
Kurum Adı
İlçenin Potansiyelleri
İlçede Karataşlar köyü, Kaya mezrası ve Yapağı köyü arasında Yapağlı Höyüğü Kültür Tabiat Koruma
Kurulunca sit alanı olarak kabul edilmiştir. Ayrıca ilçe merkezinde kaplıca(şifalı su ve
çamur)bulunmaktadır. Bu alanlarda kamp turizmi geliştirilebilir.
İlçede hayvancılık ve bitkisel üretim faaliyetleri yoğundur.
İlçenin Zayıf Yönleri
Tarımsal üretimde çiftçilerin girdi maliyetleri yüksek ürettikleri ürünün bedeli düşüktür.
Köylerde sulama kanallarında problemler mevcuttur.
İlçe ve köyleri sosyal faaliyetler (kültür ve sportif faaliyetler) açısından oldukça zayıftır.
Tarım desteklerinden yeterince yararlanılamamaktadır.
Köylerde içme ve kullanma suyu şebekelerinde sorunlar mevcuttur.
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
İlçede termal kaynakların, araştırılması, çıkarılması ve alternatif kullanılması ile ilgili yatırımlara ihtiyaç
duyulmaktadır.
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
100
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
NARMAN
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
101
MEVCUT DURUM
Erzurum’un kuzeydoğusunda yer alan Narman, Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgelerinin
birleşim noktasındadır (Şekil 37). Kent merkezine 90 km mesafede bulunan ilçenin ortalama
yüksekliği 1650 m ve yüz ölçümü 1275 km² olup, dağlık bir alanda kurulmuştur. Doğusunda Sarıkamış,
batısında Tortum, kuzeyinde Oltu, güneyinde ise Horasan, Köprüköy ve Pasinler ilçeleri yer
almaktadır. İlçe yüksek dağlar arasında kaldığından iklim Erzurum’a göre daha ılıman özellik
göstermektedir. Kışın don olayı fazla görülmezken, yazlar sıcak ve kurak geçmektedir.
Şekil 37. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 42 köy, 1 belde belediyesi ve 9 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus
Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 15.764 kişi olup,
kentsel nüfus 4.866 kişi; kırsal nüfus ise 10.898 kişidir. (Tablo 56)
Tablo 56. Narman ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
4.866
2.384
2.482
10.898
5.384
5.514
15.764
Toplam
Erkek
7.768
Kadın
7.996
İlçe nüfusunun %32’si kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun yaş
gruplarına göre dağılımı incelendiğinde Narman’da nüfus yaş bağımlılık oranı %62,25 olarak
hesaplanmıştır.
TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde bu oranın %54,71 olduğu göz önüne alınırsa Narman’da bağımlı nüfus
grubunun toplam nüfus içinde önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Nüfusun yaş gruplarına
göre dağılımı Tablo 57’de verilmiştir.
102
Tablo 57. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
4.341
15-64
9.716
N>65
1.707
TOPLAM
15.764
Erkek
2.159
4.771
838
7.768
Kadın
2.182
4.945
869
7.996
EĞİTİM
Narman’da okuryazarlık oranı ortalama %88,62 iken erkeklerde bu oran %94,01 kadınlarda ise
83,35’dir. Bununla beraber, Tablo 58’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma
yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı
nüfusun %77,45’ini oluşturmaktadır. Bu oran TRA1 Bölgesindeki diğer ilçelerden düşük olmasına
karşın ilkokul çağı nüfus oranının yüksekliğini ve diğer gruplarda ise kaliteli bir beşeri sermayeye sahip
olunmadığını göstermektedir.
Tablo 58. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Erkek
Kadın
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu
Yüksek lisans mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
1.340
3.350
3.537
2.876
424
1.882
604
24
6
292
14.335
283
1.650
1.557
1.372
345
1.313
397
18
3
141
7.079
1.057
1.700
1.980
1.504
79
569
207
6
3
151
7.256
Narman’da ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 3.797 öğrenci 50 adet
okulda 229 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 16,09 öğrenci düşmektedir. Derslik başına
düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 15, ortaöğretimde 29, mesleki ve teknik eğitimde 24 öğrencidir.
Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı
konusunda durumu olumlu görünmektedir.
1997 yılında kurulan Narman Meslek Yüksekokulu; Bankacılık ve Sigortacılık, Büro Yönetimi ve
Yönetici Asistanlığı, Gıda Teknolojisi, İnşaat Teknolojisi, Laborant ve Veteriner Sağlık, Tıbbi
Dokümantasyon ve Sekreterlik, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları ve Yapı Denetimi olmak üzere 8
bölümde eğitim verilmektedir. 2012 – 2013 döneminde öğrenci sayısı 594 olan ve eğitim altyapısı
bakımından iyi durumda olan yüksekokulun en önemli sorunu Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar
103
kurumuna bağlı öğrenci yurdunun bulunmamasıdır. Bu durum yüksekokula olan talebi etkilemekte ve
öğrenciler üzerinde barınma konusunda tereddütlere yol açmaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 30 yataklı toplum sağlığı merkezi ve entegre ilçe hastanesi bulunmaktadır.
Aile hekimliği ve acil poliklinikleri ile hizmet veren hastanede yataklı hasta bakılmamaktadır. İlçenin
ulaşımı karayolu ile Erzurum üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır. Erzurum kent merkezine nispeten uzak olan ilçe sağlık ve ticaret alanlarında Oltu
ilçesine bağımlıdır. Telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Narman’da Esnaf ve Sanatkarlar Odası, Ziraat Odası dışında çoğu eğitim ve dini faaliyetlerin
geliştirilmesi üzerine 15 adet dernek bulunmaktadır.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalıdır. Büyükbaş hayvancılık
bölgeye göre gelişmiştir.
TARIM
Toplam yüzölçümü 127.500 hektar olan ilçenin tarım alanları 21.536 hektar ile toplam alanın %17’sini
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %74’lik bölümünde hububat, yem bitkileri ve az miktarda sebze ve
meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 38’de
belirtilmiştir. İlçe sınırlarında 36500 ha mera alanı bulunmakta olup, mera varlığı özellikle küçükbaş
hayvancılık ve besicilik için önemli bir kaynaktır. Yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin
varlığı da besicilik için önemli bir avantaj oluşturmaktadır. Büyükbaş hayvan varlığı açısından ilçe,
bölge içinde önemli bir yere sahiptir.
Irkların geneli kültür melezi olup yerli ırk %20 civarındadır. Ancak küçükbaş hayvancılık 90’lı yıllarda
45 bin hayvan varlığından gerileme göstermiştir. Hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun olmayan
ilçede suni tohumlama çalışmaları başarılı düzeyde uygulanmaktadır. Yıllık 6500 adet suni tohumlama
uygulanmakta ve 4500 civarında yavru elde edilmektedir. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %40’ı
suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır ki bu çevre ilçelere göre oldukça yüksek bir orandır. İlçe bu
haliyle geniş bir çevreye damızlık sertifikalı hayvan ihtiyacı açısından önemli bir merkez
konumundadır. İlçe tarımı için en önemli hususlardan bir diğeri ise sulanabilir arazinin azlığıdır. İlçede
104
yapımı başlayan ve henüz tamamlanmamış Şehitler Barajının tamamlanması ve sulama kanallarıyla
suyun belli noktalara taşınması önemli bir yatırımdır. 2011 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine
kayıtlı 2147 çiftçinin bulunduğu ilçede büyük çaplı hayvancılık işletmesi bulunmamakla birlikte en
fazla 90 başlık işletme söz konusudur. 100 üzerinde kayıtlı hayvancılık işletmesi olmakla birlikte
çoğunluğu küçük hane işletmesidir. Ergazi beldesinde bulunan 90 başlık işletme, Tarım Bakanlığının
Kırsal Kalkınma Yatırımlarını Destekleme Programı kapsamında kurulmuştur ve ilçenin önemli bir
işletmesidir. İlçede 7000 civarında arı kolonisi bulunmakta olup göçer arıcılık söz konusudur. Çiftçi
kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2011 yılı verilerine göre 1267 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal
üretim verileri Tablo 59’da verilmiştir. İlçede kayıtlı 260’ın üzerinde organik tarım çiftçisi
Nadas alanı
(dekar)
56.358
26%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı
(dekar)
158.610
74%
Narman Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 38. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
bulunmaktadır.
Tablo 59.Narman hayvansal üretim verileri (TÜİK 2011)
Sığır sayısı Koyun sayısı
Keçi sayısı
(Baş)
(Baş)
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes hayvanları
( Adet)
Erzurum
Narman
Türkiye
567.854
29.437
15.056.211
2.104
139
94.245.241
234.448
16.020
498.538
586.891
28.167
12.386.337
SANAYİ ALTYAPISI
514.488
1.149
25.031.565
47.754
179
7.277.953
105
İlçe merkezinde ve bağlı köylerde peynir, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında
sanayi tesisi bulunmamaktadır.
TURİZM
İlçenin en önemli turistik değeri Narman Peri Bacalarıdır. Jeopark özelliği taşıyan ve 6500 hektarlık bir
alanda bulunan peribacaları yerli turistler tarafından bilinmekte ve ziyaret edilmektedir. Ancak Peri
Bacalarının çevresinde turizme hizmet edecek tesislerin bulunmaması turizmden elde edilen gelirlerin
düşük düzeyde kalmasına yol açmaktadır. Narman yaylasında bulunan Devre Dağı kayak turizmi
açısından uygundur. Narman ilçesinin önemli kültürel değeri ise ünlü ozan Aşık Sümmani’dir. Aşık
Sümmani’nin tanıtımına yönelik toplantılar ve konferanslar düzenlenmektedir.
TEŞVİKLER
Narman’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır ancak özellikle köylerde su depoları ve klorlama
işleriyle ilgili sıkıntılar söz konusudur.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Narman ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo
60’ta verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 60. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
41
Narman
722
Gelişmişlik Grubu
2
6
Gelişmişlik Endeksi
1,92489
-0,7290
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Narman bölge içerisinde önemli bir büyükbaş hayvan varlığına sahiptir. Mevcut hayvan varlığının
büyük bir bölümü kültür melezi olup suni tohumlama başarılı düzeyde uygulanmaktadır. İlçe bu
haliyle geniş bir çevreye damızlık sertifikalı hayvan ihtiyacı açısından önemli bir merkez
konumundadır. Irkların daha da iyileştirilmesi, alt yapı sorunlarının giderilmesi ve modern hayvan
106
pazarının kurulması ile ilçenin damızlık hayvan temin merkezi olması yolunda önemli adımlar atılmış
olacaktır. Özellikle DAP kapsamında kurulacak modern ve organize hayvancılık alanları için Narman’ın
damızlık potansiyelinin değerlendirilmesi önemlidir.

Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla
yararlanamama problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar
ortaya konulmalıdır.

İlçe tarımı için en önemli hususlardan bir diğeri ise sulanabilir arazinin azlığıdır. İlçede yapımı
başlayan ve henüz tamamlanmamış Şehitler Barajının tamamlanması ve sulama kanallarıyla suyun
belli noktalara taşınması önemli bir yatırımdır. İlçe hayvancılığı için yem bitkisi ekimi açısından baraj
suyunun sulama kanallarıyla (Avcuya-Kemerözü) bölgesine taşınması önemlidir. Bu arazinin sulanması
ilçenin zirai üretimine önemli ölçüde etki edecektir. 4500 dönüme yakın alana sahip bölge
sulanmasıyla birlikte yem bitkileri üretimi için son derece uygun bir alan olacaktır.

Modern tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekliliği mevcuttur.

İlçenin tarım alanları organik tarıma uygun olmakla birlikte konuya yönelik ciddi bir talep söz
konusu değildir. Bunun ana nedeni ise özellikle pazarlama sorununun olmasıdır. Pazarlama
sorununun aşılması için Narman markasının ön plana çıkarıldığı, kalitesinin vurgulandığı tanıtım
çalışmalarının yapılması gerekmektedir.

Arıcılık açısından daha çok paketleme ve markalaşma sorunu ön plandadır. Uygulanacak destek
programlarının markalaşma, tanıtım ve sertifikalı paketli ürün üretimine yönelik olması
gerekmektedir.

İlçe genelinde ekonomik olarak değerlendirilebilecek kuşburnu bulunmaktadır. İşleme ve
paketleme yapılarak ekonomik değeri yükseltilebilir.

İlçe su kaynakları açısından güçlüdür. Yayla mevkinden çıkan suyun içme suyu olarak
paketlenmesi ve pazarlanması mümkündür ancak fizibilite çalışmalarının yapılması gereklidir.

Ayrıca su ürünleri yetiştiriciliği için de kaynaklar uygun olmakla birlikte henüz değerlendirme
açısından yeterli dinamiklere sahip olduğu söylenemez.

İlçenin genel olarak tarımla ilgilenmesi sebebiyle ilçede tarım meslek lisesinin kurulması ve
tarımsal eğitimlerin verilmesin ilçe tarımını pozitif yönde etkileyecektir.
107

İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi
ve dışı göç etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş
gücünü ve girişimciliği düşürmektedir.

Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur. İlçede
var olan birlikler etkin çalışamamaktadır. Halkın birbirine güven sorunu mevcut olup ortak iş yapma
becerisi bulunmamaktadır.

Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme tesislerinin kurulmasının
yanında bölge dışından özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve sürekli hammadde
sağlama konusunda sosyal ve teknik altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu anlamda büyük
firmaların bölgeye çekilmesinde sözleşmeli üreticilik konusunda tanıtım ve araştırmalar yapılması
gerekmektedir.
Tablo 61. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
İlçe Adı
Kurum Adı
Erzurum
Narman
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
Halk Eğitim Müdürlüğü
Nüfus Müdürlüğü
Muhtarlıklar
Narman Belediyesi
Narman İlçe Hastanesi
Esnaf ve Sanatkarlar Odası Birliği
Ziraat Odası
İlçenin Potansiyelleri
Zengin mera alanları
Büyükbaş hayvan varlığı (Montofon)
Narman Peribacalarının ilçede yer alması
Tarım alanlarının organik tarım için uygun olması
İlçenin Zayıf Yönleri
Erzurum merkezine uzak oluşu
Güven eksikliği ve birlikte çalışma kültürünün olmaması
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Sulama altyapısının yetersiz olması
Turizm altyapısının gelişmemiş olması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü
Girişimciliğin yeterince gelişmemesi
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Sertifikalı damızlık üretimi
Süt birlikleri kurulması
Narman Peribacalarının turizme kazandırılması
Organik tarımın geliştirilmesi
Arıcılık
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Yükseköğrenim öğrenci yurdu
Sulama sıkıntısının çözülmesi
Organize hayvancılık tesisleri
108
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
OLTU
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
109
MEVCUT DURUM
Erzurum’un kuzeydoğusunda yer alan Oltu (Şekil 39), il merkezine 114 km mesafede yer almaktadır.
İlçenin ortalama yüksekliği 1275 m ve yüz ölçümü 1380 km² olup, doğusunda Şenkaya,
kuzeydoğusunda Olur, kuzeyinde Yusufeli ve Uzundere, batısında Tortum ve güneyinde Narman
ilçeleri ile çevrelenmiştir. Oltu Çayı vadisinde yer alan ilçenin dağlık ve ormanlık bir yapısı vardır.
İlçenin en önemli yükseltileri Akdağ (3030 m) ve Kırdağ (2000 m)’dir. Çoruh Nehri’nin bir kolu olan
Oltu Çayı ilçeyi ikiye bölmektedir. Doğu Anadolu ile Doğu Karadeniz Bölgeleri arasında geçiş
bölgesinde yer alan ilçenin yüksek kısımları ile Oltu Vadisi boyu arasında iklim değişkenlik gösterir.
İlçenin rakımı yüksek kuzey kesimlerinde iklim oldukça serttir ve kar yağışı çokça görülmektedir. İlçe
merkezi ile vadi boyunca daha ılıman bir iklime hakimdir.
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 65 köy, 6 mahalle ve 30 mezra bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 32.617 kişi olup, kentsel nüfus
22.127 kişi; kırsal nüfus ise 10.490 kişidir (Tablo 62).
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 39. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
Tablo 62. Oltu ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
22.127
11.803
10.324
10.490
5.176
5.314
32.617
Toplam
Erkek
16.979
Kadın
15.638
İlçe nüfusunun %68’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun yaş
gruplarına göre dağılımı incelendiğinde Oltu’da nüfus yaş bağımlılık oranı %50,80 olarak
hesaplanmıştır. Bu değer TRA1 Düzey 2 Bölgesi oranı olan %54,71’in altında olmasına rağmen yine de
110
bağımlı nüfusun toplam nüfus içinde önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir. Nüfusun yaş
gruplarına göre dağılımı Tablo 63’te verilmiştir.
Tablo 63. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
7.244
15-64
21.630
N>65
3.743
TOPLAM
32.617
Erkek
3.763
11.430
1.786
16.979
Kadın
3.481
10.200
1.957
15.638
EĞİTİM
Oltu’da okuryazarlık oranı ortalama %88,60 iken erkeklerde bu oran %94,03, kadınlarda ise 82,74’tür.
Bununla beraber, Tablo 64’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen
fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun
%68,19’unu oluşturmaktadır. Bu oran TRA1 Düzey 2 Bölgesi’ndeki diğer ilçelerden düşük olmasına
karşın ilkokul çağındaki okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye imkân veremeyeceğinin
göstergesidir.
Tablo 64. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
2.645
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
5.405
İlkokul mezunu
6.807
İlköğretim mezunu
5.583
Ortaokul veya dengi okul mezunu
1.059
Lise veya dengi okul mezunu
5.384
Yüksekokul veya fakülte mezunu
2.214
Yüksek lisans mezunu
88
Doktora mezunu
18
Bilinmeyen
771
Toplam
29.974
Erkek
563
2.795
2.744
3.244
728
3.577
1.478
64
7
367
15.567
Kadın
2.082
2.610
4.063
2.339
331
1.807
736
24
11
404
14.407
Oltu’da ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 6.643 öğrenci 52 adet okulda 341 derslikte eğitim
görürken öğretmen başına 12,63 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 18, ortaöğretimde 27, teknik ve meslek eğitiminde 57 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye
ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu
görünmektedir.
İlçede Atatürk Üniversitesine bağlı bir Yer Bilimleri Fakültesi ve meslek yüksekokulu bulunmakta olup
fakültenin iki bölümünde 2012 – 2013 döneminde 20 öğretim görevlisi ve 108 öğrenci, meslek
yüksekokulunun ise gıda teknolojisi, muhasebe ve vergi uygulamaları, pazarlama, halıcılık ve
kilimcilik, kuyumculuk ve takı tasarımı, inşaat teknolojisi, bankacılık ve sigortacılık ile grafik tasarım
111
olmak üzere toplam 9 bölümünde 28 öğretim elemanı ve 575 öğrencisi bulunmaktadır. Fakülte 2008
yılında açılmış ve Jeoloji Mühendisliği programında eğitim ve öğretime devam etmektedir. Yüksekokul
öğrencileri için 300 yataklı öğrenci yurdu inşaatı tamamlanmıştır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde çevre ilçelere (Narman, Olur ve Şenkaya) de hizmet veren 100 yataklı devlet
hastanesi bulunmaktadır. Oltu Devlet Hastanesi’nde toplam 25 uzman hekim, 9 aile hekimi, 3 diş
hekimi, 12 pratisyen hekim ve 147 yardımcı sağlık personeli görev yapmaktadır. Ayrıca ilçede 13 adet
köy sağlık evinin bağlı bulunduğu toplum sağlığı merkezi ve verem savaş dispanseri bulunmaktadır.
2012 Yılı sonu itibari ile Genel Sağlık Hizmetlerinden (G0) yararlanan hane sayısı 1076 olup, tümü
aktiftir. İlçe merkezinden geçen Erzurum-Artvin devlet karayolu ile ilçenin Erzurum, Ardahan, Artvin
ve Kars iline bağlantısı sağlanmaktadır. İlçeye bağlı 65 köye ulaşım sağlanmakta olup; 22 köy yolu
asfalt diğer köy yolları ise stabilize bağlantı yolu niteliğindedir.
İlçenin telekomünikasyon altyapısı sorunlu olup, bazı köylerin telefonları kablo kesilmelerinden dolayı
çalışmamaktadır. İlçe merkezinde halk kütüphanesi, kültür merkezi, futbol sahası, halı saha ve spor
salonları bulunmaktadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Oltu’da büyük çoğunluğu insani yardım ve dini hizmetlerin gerçekleştirilmesi faaliyetlerini yürüten
dernekler olmak üzere toplam 26 dernek bulunmaktadır. Bunun yanında tarımsal sulama, üretim ve
satış kooperatifleri; kalkınma birlikleri, mesleki birlikler de faaliyet göstermektedir.
EKONOMİK YAPI
İlçe ekonomisinin temelini tarım, hayvancılık ve madencilik oluşturmaktadır. Sanayi ve ticaret
faaliyetleri de halkın önemli gelir kaynaklarıdır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 138.000 hektar olan ilçenin kullanılabilir tarım alanları 11.021 hektar ile toplam
alanın %8’ini oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %65’lik bölümünde tahıl, %1’lık bölümünde ise sebze
ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarım alanlarının ancak 5.058 hektarı sulanabilir durumdadır.
sığırcılığı yoğunluklu olmak üzere süt sığırcılığı ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği de yapılmaktadır.
Büyükbaş hayvan varlığı incelendiğinde ırkların %10’u yerli ırk olup; geri kalan bölümü kültür
melezidir.
112
Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 40’da belirtilmiştir.
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
560
0%
Meyveler, içecek ve baharat
bitkilerinin alanı(dekar)
826
1%
Nadas alanı(dekar)
37.387,00
34%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
71.433,00
65%
OLTU BİTKİSEL ÜRETİM İSTATİSTİKLERİ
Şekil 40. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
İlçede besi, 2012 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı 1736 çiftçinin bulunduğu ilçede
büyük çaplı ve modern hayvancılık işletmesi çok az olup; mevcut işletmelerin büyük çoğunluğu
geleneksel yöntemlerle üretim yapan küçük hane işletmeleridir. İlçede 12450 kovan ile arıcılık
yapılmaktadır. İlçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo 65’te verilmiştir.
Tablo 65. Oltu hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun sayısı
Keçi sayısı
(Baş)
(Baş)
(Baş)
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Erzurum
Oltu
586.891
24.609
514.488
38.042
47.754
2276
567.854
25.776
2.104
100
Kümes
hayvanları
( Adet)
234.448
16.850
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
SANAYİ ALTYAPISI
İlçede 140 işyeri kapasiteli küçük sanayi sitesi bulunmaktadır. Olur, Narman ve Şenkaya ilçeleri için
merkez konumunda olan ilçede 125 hektar büyüklüğünde bir alana Organize Sanayi Bölgesinin
kurulmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir. Oltu taşı rezervleri ilçenin en önemli yeraltı
zenginliğidir. Oltu taşının çıkarılmasında, işlenmesinde ve pazarlanmasında yaklaşık 1000 kişi
çalışmaktadır. İlçede 2012 yılsonu itibariyle 994 gelir vergisi mükellefi ve 83 kurumlar vergisi mükellefi
bulunmaktadır. 2001 yılında özelleştirme kapsamında kapatılan kömür ocaklarının Oltu
113
Kaymakamlığı, ilçede bulunan sivil toplum kuruluşları ve vatandaşlar tarafından satın alınarak kurulan
Oltu Kömür A.Ş’de 238 kişi istihdam edilmektedir.
TURİZM
Zengin bir tarihi geçmişe sahip ilçede pek çok kilise, cami ve kale bulunmaktadır. Oltu Kalesi, Arslan
Paşa Cami, Mısri Zinnun Türbesi, Rus Kilisesi, Arslan Paşa Hamamı ilçenin önemli turistik değerleridir.
Önemli turistik değerler içeren ilçede turizm faaliyetleri gelişmemiştir. Konaklama ve hizmet sektörü
sınırlıdır.
TEŞVİKLER
Oltu’da 2012 yılı içerisinde Oltu Beton A.Ş. yatırım teşvik belgesi almıştır. Bunun yanında halkın Gıda
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır. Köylerin tamamında içme suyu şebekesi mevcut
olup 44 köyde kanalizasyon şebekesi tamamlanmıştır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Oltu ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 66’te
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 66. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
41
Oltu
424
Gelişmişlik Grubu
2
3
Gelişmişlik Endeksi
1,92489
-0,19252
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla
yararlanamama problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar
ortaya konulmalıdır.

Hayvancılık aile işletmelerinde geleneksel usuller ile yapılmaktadır. Hayvan hastalıkları ile
mücadele edebilmek ve üretimde verimi artırmak için modern hayvancılık uygulamalarının
yaygınlaştırılması gerekmektedir.
114

Yaklaşık 150000 arı kolonisinin ve arıcılıkla iştigal eden 200 çiftinin bulunduğu ilçede daha çok
paketleme ve markalaşma sorunu ön plandadır. Uygulanacak destek programlarının markalaşma,
tanıtım ve sertifikalı paketli ürün üretimine yönelik olması gerekmektedir.

İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi
ve dışı göç etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş
gücünü ve girişimciliği düşürmektedir.

Oltu Organize Sanayi bölgesinin tamamlanmasıyla ilçe çevre ilçeler için ticaret merkezi haline
gelecektir.

Sulama altyapısının geliştirilmesine yönelik gölet ve kanal yapımı ile Oltu Çayının ıslah çalışmaları
önem arz etmektedir.

Mera alanlarının iyileştirilmesine yönelik çalışmalar yapılması gerekmektedir.
Tablo 67. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
İlçe Adı
Kurum Adı
Erzurum
Oltu
Oltu Kaymakamlığı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
İlçe Müftülüğü
Oltu Belediyesi
Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Arıcılık potansiyeli ve koloni varlığı
Maden yatakları ve Oltu taşı yatakları
Oltu cağ kebabının tescil edilmiş olması
Oltu çayı
Mera varlığı
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
İlçenin Zayıf Yönleri
Maden yataklarının işletilmemesi
Genç nüfusun göçü
İşgücünün yaşlı olması
Turizm altyapısının gelişmemiş olması
Parçalı arazi yapısının olması
Köy yollarında ulaşım altyapısının yetersiz olması
Sulama altyapısının nispeten zayıf olması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Arıcılık
Oltu taşı
Turizm altyapısına yönelik alanlar
Madencilik
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Sulama altyapısının geliştirilmesi
Et kesimi ve et işleme tesisleri (kesimhane, soğuk hava deposu)
Toprak analiz ünitesi
Mera ve boş alanların ağaçlandırılması
Arıcılık ve hayvancılığın desteklenmesi
Kömür ocaklarının etkin çalıştırılması
115
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
OLUR
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
116
MEVCUT DURUM
Erzurum’un kuzeydoğusunda yer alan Olur, il merkezine 160 km mesafede yer almaktadır. İlçenin
ortalama yüksekliği 1327 m ve yüz ölçümü 820 km² olup, doğusunda Göle ve Şenkaya ilçeleri,
batısında Yusufeli, güneyinde Oltu ve kuzeyinde Artvin’in Ardanuç ilçesi bulunmaktadır. Kuzey ve
güney istikametinde sıra dağlar ve bu dağları kesen derin vadilerden oluşan ilçenin kuzeyinde yüksek
platolar yer almaktadır. İlçenin en önemli yükseltileri güneyde Akdağ (2342 m), kuzeyde Zamp Dağı
(2745 m), Sarıbaba Tepesi (2605 m), Pancarlı Tepesi (2697 m) ve Horasan tepesi (2842 m)’dir. Çoruh
Nehri’nin bir kolu olan Oltu Çayı ve bu çayı besleyen Alabalık Suyu ile Kızılçay ilçenin önemli
akarsularıdır. Doğu Anadolu ile Doğu Karadeniz Bölgeleri arasında geçiş bölgesinde yer alan ilçenin
iklimi de geçit özelliği göstermektedir. İlçenin rakımı yüksek kuzey kesimlerinde iklim oldukça serttir
ve kar yağışı çokça görülmektedir. İlçe merkezi ile güney kesimleri daha ılıman bir iklime sahip olup,
yağışlar daha ziyade yağmur şeklinde olmaktadır.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 41. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 40 köy ve 3 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine
göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 7.473 kişi olup, kentsel nüfus 2.157 kişi; kırsal
nüfus ise 5.316 kişidir (Tablo 68 )
Tablo 68. Olur ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2.157
1.114
1.043
5.316
2.586
2.730
Toplam
7.473
Toplam
Erkek
3.700
Kadın
3.773
İlçe nüfusunun %28’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun yaş
gruplarına göre dağılımı incelendiğinde Olur’da nüfus yaş bağımlılık oranı %67,67 olarak
hesaplanmıştır. TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde bu oranın %54,71 olduğu göz önüne alınırsa Olur’da
117
bağımlı nüfus grubunun toplam nüfus içinde önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Nüfusun yaş
gruplarına göre dağılımı Tablo 69’de verilmiştir.
Tablo 69. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
0-15
15-64
N>65
TOPLAM
Toplam
1.129
4.457
1.887
7.473
Erkek
599
2.222
879
3.700
Kadın
530
2.235
1.008
3.773
EĞİTİM
Olur’da okuryazarlık oranı ortalama %84,31 iken erkeklerde bu oran %90,79, kadınlarda ise 77,98’dir.
Bununla beraber, Tablo 70’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen
fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun
%74,43’ünü oluşturmaktadır. Bu oran TRA1 Bölgesindeki diğer ilçelerden düşük olmasına rağmen
gerek ilkokul çağındaki nüfusun oransal büyüklüğü gerekse çalışma çağındaki nüfusun okuryazarlık
seviyesinin düşük olması beşeri sermayenin kalitesi açısından olumlu bir özellik olarak
görülmemektedir.
Tablo 70. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
797
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
1.131
İlkokul mezunu
2.397
İlköğretim mezunu
927
Ortaokul veya dengi okul mezunu
350
Lise veya dengi okul mezunu
821
Yüksekokul veya fakülte mezunu
312
Yüksek lisans mezunu
7
Doktora mezunu
4
Bilinmeyen
310
Toplam
7.056
Erkek
189
558
1.031
485
261
608
216
4
2
132
3.486
Kadın
608
573
1.366
442
89
213
96
3
2
178
3.570
Olur’da ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 1.014 öğrenci 13 adet okulda 56 derslikte eğitim
görürken öğretmen başına 13,70 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 18,41, ortaöğretimde 17,41 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına
yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede
yüksekokul bulunmamaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
118
İlçe merkezinde bir adet 15 yataklı toplum sağlığı merkezi ve entegre ilçe hastanesi bulunmaktadır.
Aile hekimliği, diş hastalıkları ve acil poliklinikleri ile hizmet veren hastanede 4 aile hekimi ve 3
pratisyen hekim görev yapmaktadır. Yataklı hasta bakım hizmeti verilmeyen hastane bünyesinde
uzman hekim bulunmamaktadır. Erzurum-Artvin devlet karayolundan 8 km içeride yer alan ilçenin
Erzurum, Ardahan, Artvin ve Kars iline direkt ulaşımı mevcut olup; başka il ve ilçeler ile doğrudan
devlet yolu bağlantısı bulunmamaktadır. İlçeye bağlı tüm köylere ulaşım sağlanmakta olup; 6 köyle
asfalt diğerlerinde ise stabilize bağlantı yolu bulunmaktadır. Erzurum kent merkezine nispeten uzak
olan ilçe sağlık ve ticaret alanlarında Oltu ilçesine bağımlıdır. İlçenin telekomünikasyon altyapısı
sorunsuz çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Olur’da 3 adet insani yardımlaşma ve 1 adet dini hizmetlerin gerçekleştirilmesi faaliyetlerini yürüten 4
dernek bulunmaktadır. Bunun yanında tarımsal sulama, üretim ve satış kooperatifleri de faaliyet
göstermektedir.
EKONOMİK YAPI
Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgeleri arasında coğrafi geçiş bölgesinde yer alan ilçenin
ekonomisinde intansif tarım ve besi sığırcılığı önemli bir yer tutmaktadır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 82.000 hektar olan ilçenin tarım alanları 2.456 hektar ile toplam alanın %3’ünü
oluşturmaktadır. Çok kısıtlı olan tarım alanlarının %82’lik bölümünde tahıl, %6’lık bölümünde ise
Nadas
alanı(dekar)
3.048
12%
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
680
3%
Meyveler, içecek ve baharat
bitkilerinin alanı(dekar)
725
3%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen
alanı(dekar)
20.102
82%
Olur Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 42. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
119
sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Rakımı yüksek dağ köylerinde yem bitkileri ve buğday
ekimi yapılırken; ilçe merkezi ve vadi içlerindeki köylerde ise meyvecilik ve seracılık yapılmaktadır.
İlçede besi sığırcılığı, süt sığırcılığı ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Büyükbaş hayvan
varlığı incelendiğinde ırkların %17’si yerli ırk olup; geri kalan bölümü kültür melezidir. Küçükbaş
hayvancılıkta keçi yetiştiriciliği çevre ilçelere göre gelişmiştir. 2012 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt
Sistemine kayıtlı 823 çiftçinin bulunduğu ilçede büyük çaplı ve modern hayvancılık işletmesi
bulunmamakla birlikte mevcut işletmelerin büyük çoğunluğu geleneksel yöntemlerle üretim yapan
küçük hane işletmeleridir. İlçede 8550 kovan ile arıcılık yapılmaktadır. İlçenin hayvan varlığı ve
hayvansal üretim verileri Tablo 71’de verilmiştir. Meyvecilikte dut yetiştiriciliği yöre halkı için
önemlidir. Pekmezin Türk Patent Enstitüsünden patenti alınmıştır. Şekil 42’de tarımsal arazilerin
bitkisel üretime göre dağılımı verilmiştir.
Tablo 71. Olur hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Erzurum
Olur
Türkiye
Sığır sayısı
(Baş)
586.891
14.929
12.386.337
Koyun sayısı
(Baş)
514.488
8.525
25.031.565
Keçi sayısı
(Baş)
47.754
1.337
7.277.953
Süt üretimi
(Ton)
567.854
14.969
15.056.211
Bal üretimi
(Ton)
2.104
98
94.245.241
Kümes h.
( Adet)
234.448
1.500
498.538
SANAYİ ALTYAPISI
İlçe merkezinde ve bağlı köylerde peynir, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında
tarıma dayalı sanayi tesisi bulunmamaktadır. Ormanağzı köyünde dut pekmezi fabrikasının yapımı
tamamlanmış, işletme ihalesi henüz gerçekleştirilemediği için tesis çalışmamaktadır. Oltu taşı, bakır
ve yeşil mermer rezervlerinin bulunduğu ilçede yeşil mermer çıkartan maden işletmesi vardır.
TURİZM
Zengin bir tarihi geçmişe sahip ilçede pek çok gözetleme kulesi, kilise ve kale bulunmaktadır. Keçili
köyünde yer alan Vank Kilisesi, Köprübaşı, Aşağı Karacasu, Beğendik köylerinde yer alan gözetleme
kaleleri ve çeşitli köylerde bulunan koç heykelleri ilçenin önemli turistik değerleridir. Ayrıca Yıldızkaya
köyünde yer alan Kivi Mağarası da gezilip görülmeye değer alanlardandır. Mevcut ormanlık alanları,
ender jeolojik oluşumları ve yüzey şekilleri, krater gölleri ve göletleri ile ilçe doğa turizmi için önemli
bir potansiyel oluşturmaktadır. Yukarı Çoruh Havzasında yer alan ilçe pek çok yaban hayvanını
barındırmakta olup, kuş göç yolları üzerinde yer almaktadır. Önemli turistik değerler içeren ilçede
turizm faaliyetleri gelişmemiştir. Konaklama ve hizmet sektörü sınırlıdır.
TEŞVİKLER
120
Olur’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır. İçme suyu arıtma tesisi yapım çalışmaları devam
etmektedir.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Olur ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 72’te
verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 72. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
41
Olur
720
Gelişmişlik Grubu
2
5
Gelişmişlik Endeksi
1,92489
-0,7285
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla
yararlanamama problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar
ortaya konulmalıdır.

Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur. İlçede
var olan birlikler etkin çalışamamaktadır. Halkın birbirine güven sorunu mevcut olup ortak iş yapma
becerisi bulunmamaktadır. Mevcut durumda tarımsal sulama, üretim ve satış kooperatifleri bulunan
ilçede devlet desteklerinden daha fazla yararlanılması adına birliklerin ve kooperatiflerin aktif hale
getirilmesi, organik tarım desteklerinden alınan payın artırılması ve ürünlerin pazarlanmasında süt
tesisleri ile anlaşma yapma imkanı sağlaması açısından önemlidir.

İlçede sertifikalı yem bitkileri ekiminin (fiğ, yonga, korunga) ve silajlık mısır ekiminin dağ
köylerinde geliştirilmesi için çalışmalar yapılmaktadır.

Hayvancılık aile işletmelerinde geleneksel usüller ile yapılmaktadır. Hayvan hastalıkları ile
mücadele edebilmek ve üretimde verimi artırmak için modern hayvancılık uygulamalarının
yaygınlaştırılması gerekmektedir.

İlçede yapılan suni tohumlama uygulamalarında geçmişte yaşanan sıkıntılar nedeniyle halkta bu
yönteme karşı bir önyargı oluşmuştur. Mevcut hayvan varlığının çoğunluğu kültür melezi olan ilçede
121
halkın kültür ırkları yerine bölge şartlarına uygun hayvanlara destek verilmesi yönünde eğilimleri
oluşmuştur.

Besi hayvancılığında ve süt sığırcılığında üretilen ürünlerin pazarlanmasında sorunlar
yaşanmaktadır. Bu anlamda süt toplama, kesimhane, süt ve et işleme tesislerinin yapımına yönelik
fizibilite çalışmaları yapılmalıdır. Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme
tesislerinin kurulmasının yanında bölge dışından özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve
sürekli hammadde sağlama konusunda sosyal ve teknik altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu
anlamda büyük firmaların bölgeye çekilmesinde sözleşmeli üreticilik konusunda tanıtım ve
araştırmalar yapılması gerekmektedir.

Yaylacılığın yaygın olduğu ilçede, yaylaların altyapı eksiklikleri giderilmelidir.

Arıcılık açısından daha çok paketleme ve markalaşma sorunu ön plandadır. Uygulanacak destek
programlarının markalaşma, tanıtım ve sertifikalı paketli ürün üretimine yönelik olması
gerekmektedir.

İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi
ve dışı göç etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş
gücünü ve girişimciliği düşürmektedir.
Tablo 73. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Olur
Kurum Adı
Olur Kaymakamlığı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
Halk Eğitim Müdürlüğü
Nüfus Müdürlüğü
Muhtarlıklar
Olur İlçe Hastanesi
İlçenin Potansiyelleri
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
Tarihi eserlerin varlığı (Vank Kilisesi, Koç Heykelleri, Gözetleme Kuleleri)
Doğal ve jeolojik güzellikte alanların yer alması
Meyvecilik ve seracılık yapılması
Yaban hayatı ve kuş çeşitliliğinin zengin olması
Organik tarım için uygun arazilerin bulunması
122
İlçenin Zayıf Yönleri
Erzurum merkezine uzak oluşu
Güven eksikliği ve birlikte çalışma kültürünün olmaması
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Turizm altyapısının gelişmemiş olması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü
Girişimciliğin yeterince gelişmemesi
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Turizm altyapısına yönelik alanlar
Organik tarımın geliştirilmesi
Arıcılık
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Organize hayvancılık tesisleri
Et kesimi ve et işleme tesisleri (kesimhane, soğuk hava deposu)
123
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
PASİNLER
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
124
MEVCUT DURUM
Pasinler, Erzurum kent merkezinin 40 km doğusunda (Şekil 43) 1740m yükseklikte kurulmuştur. İlçe
merkezi ve çevresi Aras Nehri boyunca uzanan 350 km2’lik düz bir ova üzerinde yer alır. İlçenin
toplam yüzölçümü 1460 km2’dir. İlçenin 880km2’si ova 580 km2’si ise dağlar ve yaylalardan oluşur.
İlçenin kuzeyinde Tortum ve Narman, doğusunda Köprüköy, güneyinde Karayazı ve Tekman ilçeleri
batısında ise Erzurum merkez ilçe yer almaktadır. Karasal iklim özelliklerinin hakim olduğu ilçede
kışlar sert geçmektedir.
BAYBURT
ERZURUM
ERZİNCAN
Şekil 43 İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 56 köy, 2 mezra ve 1 belde belediyesi bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
Sistemi (ADNKS) verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 13.231 kişi olup,
kentsel nüfus 5052 kişi, kırsal nüfus ise 27.179 kişidir (Tablo 74).
Tablo 74. Pasinler ilçesinin ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu (TÜİK 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
13604
6875
6729
18113
9101
9012
Toplam
31717
Toplam
Erkek
15976
Kadın
15741
Kentsel nüfusun toplam nüfusa oranı %43 iken kırsal nüfus toplam nüfusun %57’sini oluşturmaktadır.
İlçe nüfusunun %43’ü kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır.
Pasinler’de toplam yaş bağımlılık oranı %66,60 iken nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 75’te
verilmiştir.
Tablo 75. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0 - 14
10.565
15 - 64
19.038
>65
2.114
Erkek
5.378
9.682
916
Kadın
5.187
9.356
1.198
125
Toplam
31.717
15.976
15.741
EĞİTİM
Pasinler’de okuryazarlık oranı ortalama %91,70 iken erkeklerde bu oran %95,84 kadınlarda ise
87,50’dir. Bu oran 6 yaş üstü tüm yaş gruplarında kadınlar ve erkekler için homojen bir dağılım
göstermektedir. Bununla beraber, Tablo 76’dan da görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”,
“Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların
toplamı nüfusun %80,44’ünü oluşturmaktadır. Bu da okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri
sermayeye imkan veremeyeceğini göstermektedir.
Tablo 76. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen Eğitim Düzeyi
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu
Yüksek lisans mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Erkek
1.616
7.542
7.281
5.773
790
3.001
882
34
17
676
27.612
Kadın
251
3.493
3.141
3.231
587
2.227
607
29
7
327
13.900
Toplam
1.365
4.049
4.140
2.542
203
774
275
5
10
349
13.712
Pasinler’de ilköğretim, ortaöğretim ve mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 8.275 öğrenci 55 adet
okulda 362 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 17,53 öğrenci düşmektedir. Derslik başına
düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 21, ortaöğretimde 24’tür. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın ve üstünde bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu
görünmektedir. İlçede Atatürk Üniversitesine bağlı Pasinler Meslek Yüksek Okulu 1993 yılından beri
hizmet vermektedir. İlk defa 1994’te öğrenci alan okulda toplam 13 akademik personel görev
yapmaktadır. Toplam 780 öğrencisi olan okulda Bilgisayar Teknolojileri, Büro Yönetimi ve Sekreterlik,
Elektrik ve Enerji, Elektronik ve Otomasyon, Finans-Bankacılık ve Sigortacılık, İnşaat, Mimarlık ve Şehir
Planlama, Muhasebe ve Vergi, Otel, Lokanta ve İkram Hizmetleri, Yönetim ve Organizasyon Bölümleri
bulunmaktadır. Okul yılda 100 öğrenci mezun vermektedir.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe Türkiye’nin batı ve doğusunu bağlayan Erzurum, Ağrı, İran ve Orta Asya’ya uzanan uluslar arası D100 karayolu üzerindedir. Ulaşım altyapısı iyi durumdadır. Ulaşım altyapısı ile ilgili sorun
yaşanmamaktadır. İlçede 1 devlet hastanesi (50 yataklı), 4 aile sağlığı merkezi, 5 sağlık evi
bulunmaktadır. Devlet hastanesinde 5 uzman, 4 pratisyen 2 diş hekimi, 1 eczacı, 108 yardımcı
126
personel, aile sağlığı merkezinde 10 aile hekimi, 10 aile sağlığı elemanı görev yapmaktadır. Ambulans
sayısı 3’tür. Pasinler’in ticari münasebeti Erzurum kent merkezi iledir. Ancak ilçe tarıma elverişli ovası
nedeniyle civar ilçeler ve köyler için de önemli bir cazibe merkezi konumundadır. Telekomünikasyon
altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. İlçe merkezinde bir adet devlet hastanesi bulunmaktadır. Sosyal
aktivite imkanı olarak kapalı spor salonu ve kültür merkezi mevcuttur.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Pasinler’de insani yardım, kültür sanat, mesleki ve dayanışma, sağlık, spor ve dini hizmetler
alanlarında faaliyet gösteren 36 adet dernek bulunmaktadır.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyetler hayvancılığa ve bitkisel üretime dayanmaktadır. Çevresine göre yükseltisi
az ve verimli bir ova olan Pasinler Ovası şeker pancarı, patates, lahana, ayçiçeği ve son dönemde
karpuz gibi değerli ürünlerin yetiştiği bir alandır. Engebeli alanlarda küçükbaş ovada ise büyükbaş besi
hayvancılığı önemli bir potansiyeldir. Ovada kültür ırkı hayvanlara ve melezlere rastlamak
mümkündür. Pasinler'de önemli bir ekonomik faaliyet de arıcılıktır. İlçe son dönemde altyapı
iyileştirmesi ve tanıtım faaliyetlerinin ardından termal turizmde de adını duyurmaya başlamıştır.
TARIM
Pasinler’de tarım sektörü özellikle büyük ve küçükbaş hayvancılık üzerine gelişmiş ve bitkisel üretim
ağırlıklı olarak tahıl üzerine yoğunlaşmıştır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre % dağılımı Şekil
44’de verilmiştir. Çayır ve mera alanları ile yem bitkisi yetişebilecek arazi varlığı nedeniyle hayvancılık
sektörü açısından uygun alanlara sahip ilçede 2011 yılına ait hayvansal üretim veriler Tablo 77’de
verilmiştir. İlçe ayrıca arıcılık açısından oldukça idealdir ve üretim de yapılmaktadır.
Tablo 77. Pasinler hayvansal üretim verileri
Sığır sayısı
Koyun sayısı
Keçi sayısı
(Baş)
(Baş)
(Baş)
Türkiye
12.386.337 25.031.565
7277953
Süt üretimi
(Ton)
15.056.211
Bal üretimi
(Ton)
94.245.241
Kümes hayvanları
sayısı ( Adet)
498538
Erzurum
586891
514488
47754
567854
2104
234448
Pasinler
40407
24180
1375
35469
28
12950
127
Nadas alanı(dekar)
5%
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
1%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
94%
Pasinler Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 44. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
SANAYİ ALTYAPISI
Pasinler’de hayvancılık ve bitkisel üretim dışında, su paketleme ve taşatoprağa dayalı sanayi
(blokbims) kuruluşları mevcuttur. İlçede KSS mevcut olmamakla beraber kurulması ile ilgili ticaret ve
sanayi odası ile belediyenin girişimleri olmuştur. Küçük mandıra ve süt işleme tesisi gibi küçük ölçekli
kooperatif ve özel sektör işletmeleri mevcuttur.
TURİZM
Pasinler’de kaplıca turizmi ile ilgili yeni yatırımlar altyapı iyileştirmeleri sonrasında ve özel sektör
yatırımının bitmesinin ardından termal turizm oldukça önemli bir noktaya gelmiştir. Bu faaliyete
entegre olabilecek yeni turizm aktivitelerine ait potansiyeller de ilçede mevcuttur (tarih ve kültür
turizmi gibi).
TEŞVİKLER ve FİNANSAL HİZMETLER
Pasinler’de 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ancak yararlanma konusunda sıkıntı çektikleri tespit edilmiştir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde belediye hizmetleri genelde yeterli olsa da içme suyu kalitesi, katı atık depolama ve
evsel atık sularla ilgili problemler mevcuttur.
128
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Pasinler ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo
78’de verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 78. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
41
Pasinler
588
Gelişmişlik Grubu
2
4
Gelişmişlik Endeksi
1,92489
-0,48145
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Tarımsal sulama imkan, bilgi, beceri ve tesisatlarının geliştirilmesi gerekmektedir.

Patatesin saklanması için soğuk hava deposu gereklidir.

Eskiden işletmede olan turşu fabrikası yeniden üretime alınabilir.

Yine eskiden işletmede olan deri ve ayakkabı fabrikası da üretime geçebilir.

Sosyokültürel olarak insanlarda ortaklık kültürü mevcut değil, eleştiri ve art niyet fazlaca
mevcuttur. Sosyal sermaye sorunlu hayır ve bağışla geçinen bir kesim bile mevcut.

İlçe İnsanında üretim konusunda atalet ve bıkkınlık mevcut çalışma ve üretme isteği tükenmiş
durumdadır.

Yerli sermayenin ilçede tutulamaması problemi mevcuttur. Bölgede yatırım yapacak kadar gelişen
özel sektör firmaları bölge dışına çıkmaktadır.

Alternatif olarak yem bitkileri yetiştirilebilir.

Hayvansal ürünlerin ve canlı hayvanın pazar sıkıntısı mevcuttur.

Genç nüfus kalifiye değildir.

Devlet hastanesinde talebe cevap verecek yeterli doktor bulunmamaktadır.

Turizm açısından termal tesislere gelenler için ilave aktiviteler sunarak vakit ve para harcatmak
gerekmektedir. Yeni bulunan termal alanların (Hamamderesi ve Küçüktüy) işletmeye alınması
gerekmektedir.

İlçede inanç turizmi açısından önemli kişiler de mevcuttur (İbrahim Hakkı, Alvarlı Efe gibi
şahsiyetler önemlidir). Bu kişilere ait müze, gezi alanları vs yapılmalıdır (Konya Mevlana örneği gibi).

Kadınlar arasında dantel ve iğneoyası tarzı el işleri ve sanatları ticari bir sektöre dönüşmüş
durumdadır. Turizme hizmet etmesi açısından da kullanılabilir.
129

İlçede 3 adet mandıra mevcut ancak tam kapasiteyle çalışamamaktadırlar.

İlçede patates, lahana, pancar, ayçiçeği ve tahıl yetiştiriliyor,

Açık öğretim bölgede kız çocuklarının liselerde okuma oranını düşürmüştür.

Köylerde yaşayanların okuma çağındaki çocukları nedeniyle göç ettikleri gözlemlenmektedir.
İlçede yapılan çalıştay sonucunda elde edilen değerlendirme formu Tablo 79’da verilmiştir.
Tablo 79. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
İlçe Adı
Erzurum
Pasinler
Kurum Adı
İlçenin Potansiyelleri
Bitkisel üretim
Hayvancılık,
Termal ve inanç turizmi
Jeotermal sudan yararlanma imkanı konusunda potansiyeli vardır.
İlçenin Zayıf Yönleri
Eğitim seviyesinin kırsalda düşük olması,
Geleneksel yapıya bağlılığın fazla olması
Aile yapısının geleneksel yapının aşılmasına engel olması,
Yeniliğe kapalı olunması
Vasıfsız iş gücünün fazlalığı
Tarımsal üretimde eğitimsizlik ve bilinçsizlik,
Ortak karar alma, uygulama ve ortak iş yapma becerisinin olmayışının yanında faaliyetlere katılımcılık
konusunda ciddi problemlerin olması,
İlçenin kent merkezine yakınlığı,
Proje fikirlerini gerçekleştirecek girişimcilerin olmaması,
Yerel yönetimlerin yeteri kadar insiyatif almamaları ve girişimcileri desteklememeleri, Halkın yeni fikirlere ve
girişimciliğe destek vermemesi ve girişimcilerin şevkini kırması, İnsanların bakış açısı,
Tesisleşmenin yetersizliği,
Sulama yetersizliği
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Tarımsal faaliyetlerde bilinç ve görgü artırımı,
Tarımsal ürünlerin pazar payının yükseltilmesi,
Alternatif ürün yapısı oluşturulması araştırmaları,
İnanç turizminin geliştirilmesinin sağlanması,
Termal turizm altyapı ve tanıtımı ilave turizm etkinliklerine yönelik yatırımlar,
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Termal suyun alternatif kullanımı ile ilgili yatırımlar (seracılık, ısıtma vs)
Turizmde bilinçlendirme eğitimleri
130
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
PAZARYOLU
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
131
MEVCUT DURUM
Erzurum’un 121 km kuzeybatısında yer alan Pazaryolu, Çoruh Havzasında ortalama yüksekliği 1010 m
ve yüz ölçümü 781 km² ve Kaçkar ve Mescit Dağları ile çevrili olan engebeli bir alanda kurulmuştur.
İlçe Erzurum – Rize karayolu üzerindedir. İlçede yükseltisi ve Karadeniz Bölgesi’ne yakınlığı nedeniyle
kışları daha yumuşak bir karasal iklim görülmektedir.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 45 İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 35 köy ve 9 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine
göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 4323 kişi olup, kentsel nüfus 1493 kişi; kırsal
nüfus ise 2830 kişidir (Tablo 80)
Tablo 80. Pazaryolu ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
1493
753
740
2830
1337
1493
4323
Toplam
Erkek
2090
Kadın
2233
İlçe nüfusunun %35’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır.
Pazaryolu’nda toplam yaş bağımlılık oranı %67,04 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo
81’de verilmiştir.
Tablo 81. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
754
15-64
2.588
N>65
981
TOPLAM
4.323
EĞİTİM
Erkek
367
1.276
447
2.090
Kadın
387
1.312
534
2.233
132
Pazaryolu’nda okuryazarlık oranı ortalama %85,45 iken erkeklerde bu oran %91,37 kadınlarda ise
79,89’dur. Okuryazarlık oranları 6 yaş üstü tüm yaş grupları için homojen bir yapı göstermektedir.
Bununla beraber, Tablo 82’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen
fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun
%83,02’ini oluşturmaktadır. Bu da okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye imkan
veremeyeceğini göstermektedir.
Tablo 82. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
406
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
852
İlkokul mezunu
1.332
İlköğretim mezunu
619
Ortaokul veya dengi okul mezunu
111
Lise veya dengi okul mezunu
345
Yüksekokul veya fakülte mezunu
182
Yüksek lisans mezunu
11
Doktora mezunu
2
Bilinmeyen
182
Toplam
4.042
Erkek
66
351
647
323
92
241
124
9
2
103
1.958
Kadın
340
501
685
296
19
104
58
2
0
79
2.084
Pazaryolu’nda ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 667 öğrenci 10 adet okulda 46 derslikte
eğitim görürken öğretmen başına 12,3 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 12 ve ortaöğretimde 17’dir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve
üstünde bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede
yüksek öğretim veren bir kurum mevcut değildir.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe Erzurum – Rize karayolu üzerinde bulunmaktadır. Projesine başlanan Ovit Tüneli bitirildiğinde
Karadeniz ile Erzurum’un en kısa süre ve mesafede bağlanacağı bir güzergah oluşacak ve kışın kapalı
olan yol dört mevsim açık olacaktır. Bu güzergahın yoğunluğunun artması çevresinde de ekonomik bir
canlılığa neden olacaktır. Mevcut durumda ulaşım altyapısı iyi durumda olan ilçe yeni güzergahın
dışında kalmasına rağmen bağlantısı devam edecektir. Ulaşım altyapısı ile ilgili sorun
yaşanmamaktadır. Pazaryolu’nun hem İspir’le hem de Erzurum merkez ile ticari münasebeti
mevcuttur. Telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır. İlçe merkezinde bir adet aile
toplum sağlığı merkezi bulunmaktadır. Sosyal aktivite imkanı olarak kapalı spor salonu ve çok amaçlı
salonlar mevcuttur.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Pazaryolu’nda toplam beş adet dernek vardır.
133
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca bitkisel üretime ve hayvancılığa dayalıdır.
TARIM
Pazaryolu’nda tarım sektörü özellikle bitkisel üretim ve arıcılık üzerine yoğunlaşmıştır. Büyükbaş
hayvancılık ve keçi yetiştiriciliği de diğer önemli uğraş dallarıdır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime
göre % dağılımı Şekil 46’de verilmiştir.
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
1%
Meyveler, içecek ve
baharat bitkilerinin
alanı(dekar)
0%
Nadas alanı(dekar)
29%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
70%
Pazaryolu Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 46 Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Çayır mera alanlarının ve yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin varlığı bölgede hayvancılık
için önemli bir avantaj oluşturmaktadır. Hayvansal üretim verileri Tablo 83’de verilmiştir.
Tablo 83. Pazaryolu hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı Koyun sayısı
Keçi sayısı
Süt üretimi
(Baş)
(Baş)
(Baş)
(Ton)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
Türkiye
12.386.337 25.031.565
7.277.953
15.056.211
Pazaryol
4534
4534
211
4434
u
SANAYİ ALTYAPISI
Bal üretimi
(Ton)
2.104
94.245.241
77
Kümes hayvanları
( Adet)
234.448
498.538
1795
134
İlçe sanayi ile ilgili herhangi bir altyapıya sahip değildir. Bölgede çok sık görülen baraj ve HES inşaatları
dışında iş kolu bulunmamaktadır.
TURİZM
Pazaryolu’nda Çoruh nehrinin sunduğu doğa ve macera sporları turizmi imkanları ve eko turizm
faaliyetleri mevcut durumda kısmen yapılan aktivitelerdir. Bunun yanında, bitki, kelebek gözlemi
potansiyeli de mevcuttur.
TEŞVİKLER
Pazaryolu’nda 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında
halkın Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden
çoğunlukla haberdar oldukları ancak yararlanma konusunda problemler olduğu görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Pazaryolu ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo
84’te verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 84. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
41
Pazaryolu
608
Gelişmişlik Grubu
2
4
Gelişmişlik Endeksi
1,92489
-0,51634
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Ovit tünelinin açılmasıyla güzergahın canlanması beklenirken güzergahın uzağında kalacak ilçede
insan hareketliliği açısından olumsuz etkiler olabilir. Ovit sonrasında da mevcut yol nostalji yolu
yapılıp turistik maksatlı kullanılabilir.

İlçede hastane binasına ihtiyaç duyulmaktadır.

Çoruh nehri üzerinde 23 km’lik rafting parkuru (Laleli – Madenköprü arası) mevcuttur, av turizmi
mevcut durumda yapılmaktadır,

Çoruh nehrinin plaj oluşturduğu Pazaryolu’na yakın bir noktada gerekli düzenleme yapılarak yazın
rahatlıkla suya girme imkanı olabilir. Sözlü kültürel mirasın derlenmesi gerekir. İlçenin tarihi tam
olarak netleştirilmediği için Pazaryolu’yla ilgili tarihsel araştırmalar yapılmalıdır. Maden köyü kalesi
gibi tarihi eserler turizme kazandırılabilir.
135

İlçenin Erzurum dışındaki güçlü diasporası kullanılarak hem sektörel yatırıma hem de sosyal
sorumluluk projelerine ikna edilebilir (okul yapımı, kamu yararına yapılacak işler vs).

Kuru fasulyenin üretimi (sulama), paketlenmesi ve tanıtımı konusunda çalışmalar yapılmalıdır.
Kuru fasulye ve balın marka değerini azaltacak sahte veya aslına uygun olmayan ürünlerin satılması
önlenmelidir,

İlçede sosyal olarak cazibe merkezleri oluşturulmalıdır, sinema tiyatro sosyal donatılar
kurulmalıdır,

Arıcılık konusunda destek ve çalışma gereklidir. Markalaşma konusunda Anzer köyü ile
Pazaryolu’nun Karataş Köyü sınırdır aynı bal üretildiği halde on kattan fazla fiyat farkı var. Arıcılık ve
fasulye konusunda tanıtım ve pazarlama stratejisi oluşturulup uygulanmalıdır.

Meyvelerin değerlendirilmesi ile ilgili (elma gibi) yetiştiriciliği pazarlama konusunda destek
verilebilir, mevcut meyvelerin bir meyve suyu fabrikası kurulması için yeterli olup olmadığının
fizibilitesi yapılmalıdır.

Üretilen ürünlerin tamamında markalaşma problemi mevcuttur.

Hayvancılık konusunda desteklerden tam olarak yararlanılamamaktadır. Hayvancılık sektöründeki
istikrarsızlık üreticiyi zor duruma düşürmektedir.

İnsan kaynağı sayı ve kalite olarak yetersizdir.

İlçenin su ürünleri potansiyeli çok yüksektir. “Su ürünlerinin geliştirilmesi mali destek programı”
tüm bölge için geliştirilebilir

Traverten ve granit rezervleri mevcuttur.

Elmalı mağarasından turizm açısından yararlanmak gerekir.

Tarımsal sulamada problemler mevcuttur. Yapımı uzun süren barajlar mevcuttur.

İlçede halk pazarının kurulması gerekmektedir.

Yatılı okulların yurt problemi mevcuttur. 4+4+4 sisteminde 66 aylık çocukların taşınması ve
barınması ile ilgili sıkıntılar mevcuttur.

Doğrudan gelir desteği gibi kamunun sağladığı finansman kaynaklarının izlenmesi gereklidir.
Bunlardan hak edenin yararlanmasının sağlanması gerekmektedir.

Kurumlar arası bir koordinasyonla Pazaryolu’nun tüm sorunları masaya yatırılıp uygulaması
düşünülen büyük proje fikirleri ortaya çıkarılmalı ve ilçe özelinde uygulamaya konulmalıdır.

Başka yerlerde uygulanmış ve başarılı olmuş (Tire gibi) kooperatifleşme modelleri yerinde
görülerek uygulanabilir.
136
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Pazayolu
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlar
İlçenin Potansiyelleri
Çoruh Vadisi ve Çoruh Nehri
Tarım, hayvancılık ve arıcılık faaliyetleri
Fasulyesi
Arazi yapısı ve toprak verimliliği
Rafting
Arıcılık için zengin floraya sahip olması
İlçede efsane kişilerin kabirlerinin bulunması
HES yapımı için ideal potansiyel
İlçenin Zayıf Yönleri
Merkeze olan uzaklık ve ulaşım zorlukları
Nüfusun azlığı ve göç sorunu
Ağır kış şartları
Dağınık yerleşim
Ekonomik gelirin zayıflığı
Gençlerin işsizliğine çare bulunamaması
Sulama sıkıntıları
Nüfusun çoğunluğunun yaşlı olması
Nüfusun eğitim eksikliği
Arazilerin parçalanmış olması
Sosyal yaşam olarak olanak olmaması
Eğitimlerin kısıtlı kalması
Sağlık hizmetlerinin yetersizliği
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Biogaz tesisleri
Çoruh Vadisi su sporlarında kullanılabilir
Fasulye üretimi ve tanıtımı
Elektrik enerji santralleri
Fasulye paketleme tesisi
Meyve suyu üretim tesisi
Hayvancılık projeleri
Maden potansiyelini değerlendirecek projeler
Sertifikalı organik tarım yatırımları
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Sulama kanalları
Erozyona karşı bir çözüm geliştirilmesi
Yüksekokul yapılması
Sosyal Tesisler
Soğuk Hava Deposu
Et kombinası
Elektrik enerji santralleri
Eğitim alanında daha fazla yatırım
Elmalı Köyü Mağarasının turizme kazandırılması
137
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
ŞENKAYA
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
138
MEVCUT DURUM
Erzurum’un kuzeydoğusunda yer alan Şenkaya, il merkezine 185 km mesafede yer almaktadır (Şekil
47). İlçenin ortalama yüksekliği 1850 m ve yüz ölçümü 1507 km² olup, doğuda Selim, batıda Oltu,
güneyde Sarıkamış, güneybatıda Narman, kuzeyde Olur, kuzeydoğuda Göle ilçeleri ile çevrilidir. İlçe
yüzölçümünün büyük bir bölümünü dağlar ve yüksek rakımlı yaylalar kaplamaktadır. Geniş ova ve
düzlüklerin bulunmadığı ilçenin en önemli yükseltileri arasında Allahuekber dağları (3120 m), Soğanlı
dağları(2850 m), Kırdağ (2823 m) ve Erdavut dağları (2438 m) yer alır. Bardız, Akşar ve Yeşilkaya
çayları ilçenin önemli akarsularıdır. Doğu Anadolu ile Doğu Karadeniz Bölgeleri arasında geçiş
bölgesinde yer alan ilçenin iklimi de geçit özelliği göstermektedir. İlçenin yüksek yaylalarında iklim
oldukça serttir, düzlüklerde daha ılıman bir iklim hakimdir. İlçenin doğusu sarıçam ormanları ile kaplı
olup, verimli mera ve çayır alanları bulunmaktadır.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 47 İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 69 köy, 1 belde belediyesi ve 3 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus
Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 21.151 kişi olup,
kentsel nüfus 2.727 kişi; kırsal nüfus ise 18.424 kişidir (Tablo 85).
Tablo 85. Şenkaya ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
2.727
1.468
1.259
18.424
9.128
9.296
21.151
Toplam
Erkek
10.596
Kadın
10.555
İlçe nüfusunun %14,80’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun
yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde Şenkaya’da nüfus yaş bağımlılık oranı %69,78 olarak
hesaplanmıştır. TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde bu oranın %54,71 olduğu göz önüne alınırsa Şenkaya’da
139
bağımlı nüfus grubunun toplam nüfus içinde önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Nüfusun yaş
gruplarına göre dağılımı Tablo 86’da verilmiştir.
Tablo 86. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
0-15
15-64
N>65
TOPLAM
Toplam
5.472
12.458
3.221
21.151
Erkek
2.798
6.277
1.521
10.596
Kadın
2.674
6.181
1.700
10.555
Şenkaya’da okuryazarlık oranı ortalama %83,11 iken erkeklerde bu oran %89,03, kadınlarda ise
77,21’dir. Bununla beraber, Tablo 87’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma
yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı
nüfusun %79,38’ini oluşturmaktadır. Bu oran TRA1 Bölgesindeki diğer ilçelerden düşüktür.
Tablo 87. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
2.000
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
4.541
İlkokul mezunu
5.132
İlköğretim mezunu
3.601
Ortaokul veya dengi okul mezunu
538
Lise veya dengi okul mezunu
1.599
Yüksekokul veya fakülte mezunu
545
Yüksek lisans mezunu
22
Doktora mezunu
13
Bilinmeyen
1.250
Toplam
19.241
Erkek
484
2.170
2.524
1.895
396
1.193
355
13
6
570
9.606
Kadın
1.516
2.371
2.608
1.706
142
406
190
9
7
680
9.635
Şenkaya’da ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 4.184 öğrenci 51 adet okulda 276 derslikte
eğitim görürken öğretmen başına 15,16 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 14, ortaöğretimde 20 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın
bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede Atatürk
Üniversitesine bağlı bir adet meslek yüksekokulu bulunmaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 30 yataklı toplum sağlığı merkezi ve entegre ilçe hastanesi bulunmaktadır.
Hastane aile hekimliği, kadın doğum, diş hastalıkları ve acil poliklinikleri ile hizmet vermektedir.
Erzurum-Ardahan devlet karayolundan 12 km içeride yer alan ilçenin Erzurum, Ardahan, Artvin ve
Kars iline direkt ulaşımı mevcut olup; başka il ve ilçeler ile doğrudan devlet yolu bağlantısı
bulunmamaktadır. İlçeye bağlı tüm köylere ulaşım sağlanmaktadır. Erzurum kent merkezine uzak
olan ilçe sağlık ve ticaret alanlarında Oltu ilçesine bağımlıdır. İlçenin telekomünikasyon altyapısı
sorunsuz çalışır durumdadır.
140
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Şenkaya’da 5 adet insani yardımlaşma, 2 adet mesleki dayanışma, 2 adet spor ve 6 adet dini
hizmetlerin gerçekleştirilmesi faaliyetlerini yürüten 15 dernek bulunmaktadır. Bunun yanında
tarımsal sulama, üretim ve satış kooperatifleri de faaliyet göstermektedir.
EKONOMİK YAPI
İlçe ekonomisinin temelini hayvancılık ve orman işçiliği oluşturmaktadır. Bunun yanında ticaret ve
madencilik de halkın önemli geçim kaynaklarındandır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 150.700 hektar olan ilçenin tarım alanları 19.119 hektar ile toplam alanın %13’ünü
oluşturmaktadır. Kısıtlı olan tarım alanlarının %58’lik bölümünde tahıl ve yem bitkileri, %1’lik
bölümünde ise sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Son yıllarda daha fazla gelir getiren
seracılık ve çilek üreticiliğinin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin
bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 48’de belirtilmiştir. İlçede besi sığırcılığı, süt sığırcılığı ve küçükbaş
hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Büyükbaş hayvan varlığı incelendiğinde ırkların %24’ü yerli ırk
olup; geri kalan bölümü kültür melezidir.
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
25
0%
Nadas alanı(dekar)
78.807,00
41%
ŞENKAYA BİTKİSEL ÜRETİM İSTATİSTİKLERİ
Şekil 48. Şenkaya bitkisel üretim verileri
Meyveler, içecek ve baharat
bitkilerinin alanı(dekar)
737
1%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
111.619,00
58%
141
2012 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı 3194 çiftçinin bulunduğu ilçede büyük çaplı ve
modern hayvancılık işletmesi bulunmamakla birlikte mevcut işletmelerin büyük çoğunluğu geleneksel
yöntemlerle üretim yapan küçük hane işletmeleridir. İlçenin arıcılık potansiyeli çok yüksek olup,
toplam 11355 kovan ile arıcılık yapılmaktadır. İlçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo
88’de verilmiştir.
Tablo 88. Şenkaya hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun
Keçi sayısı
(Baş)
sayısı (Baş)
(Baş)
Erzurum
Şenkaya
TR Türkiye
586.891
61.665
12.386.337
514.488
12.038
25.031.565
47.754
630
7.277.953
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
567.854
54.820
15.056.211
2.104
184
94.245.241
Kümes
hayvanları
( Adet)
234.448
10.799
498.538
SANAYİ ALTYAPISI
İlçeye merkezinde ve bağlı köylerde peynir, pastırma, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler
dışında tarıma dayalı sanayi tesisi bulunmamaktadır. Kömürlü, Balkaya ve Susuz köylerinde özel ve
kamuya ait linyit işletmeleri mevcuttur.
TURİZM
Zengin bir tarihi geçmişe ve kültüre sahip ilçede Bardız Camisi, Bardız Kalesi, Penek Kalesi ve Kahmıs
Kilisesi önemli tarihi eserlerdir. Bunun yanında tarihi Bardız kilimleri de ilçenin en önemli turistik
değerlerindendir.
Tarihi ve kültürel değerleri ile turistik potansiyeli bulunan ilçede turizm altyapısı gelişmemiştir,
konaklama ve hizmet sektörü sınırlıdır.
TEŞVİKLER
Şenkaya’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Şenkaya ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo
89’da verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
142
Tablo 89. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
Şenkaya
41
803
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
2
6
1,92489
-1,03849
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla
yararlanamama problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar
ortaya konulmalıdır.

Eğitim hizmetleri konusunda problemler mevcuttur,

İlçede sosyal ortamın geliştirilmesi gerekmektedir. Parası olana harcama imkanı verilmelidir. İlçe
merkezinde yaşayan kişilere sosyal aktivite imkanı sunulması sinema, tiyatro, konaklama ve alışveriş
imkanı sağlanmalıdır.

Halk eğitim hizmetleri (kurslar dikiş nakış eğitimi vb.) verilmelidir.

Arıcılık yağılmaktadır ancak destek verilmelidir.

Sosyal yardımların kurgusu ve elde edilmek istenen sonuçlar revize edilmelidir.

Şenkaya’da orman varlığından daha etkin yararlanılmalıdır.

İyi uygulamaların din görevlileri vasıtasıyla yaygınlaştırılması sağlanabilir,

Hayvancılık nedeniyle deri üzerine, ormancılık nedeniyle de kereste üzerine kurulu tesisleşme ve
üretim sağlanabilir.

Göç konusunda tedbirler alınmalıdır.

Süt ve süt ürünlerine yatırım yapılmalıdır.

Üretici kooperatiflerinin ve birliklerin denetlenmesi, desteklenmesi ve etkin çalıştırılması
gerekmektedir.

İlçede hayvancılık, arıcılık ve seracılık önemli iş alanları olabilir.

Doğrudan gelir desteği yerine kaliteli tohum ve gübre desteği olabilir. İ

İlçede özellikle Bardız beldesine çevresinde mevcut turistik değer ve varlıkları turizme
kazandırabilecek projelere ihtiyaç vardır. İlçe merkezinde ve turistik potansiyeli olan alanlarda
konaklama altyapısına dönük çalışmalar yağılmalıdır. Kayak, av, doğa ve macera turizmi (yayla
turizmi, çim kayağı ve kampçılık) için son derece uygun alanlar mevcuttur. Şover deresi ve kanyonu,
Timurkışla kilisesi, Kömürlü çevresindeki kale, Penek kalesi, Bakraçlı köyü göl ve av sahası, Bardız
kilimi, Beşpınarlar köyü yaylası ve mevcut durumda, ulaşım ve turizm altyapısı eksik durumda olan
şelale turizme kazandırılabilecek alanlar arasındadır.

İlçe üniversite öğrencilerinin gezi organizasyonları için tanıtılabilir.
143

Allahuekber Dağları Tarihi Milli Parkı’nın bir kısmını içine alan ilçenin tanıtımı ile ziyaretçi
çekebilir.

Su ürünleri ile ilgili potansiyel alanlar mevcuttur (Bardız’da alabalık üretim tesisleri mevcuttur)

Taşa toprağa dayalı sanayi için gerekli hammadde temini sağlanabilir.

İnceçay ve Tütence köylerinde maden suyu kaynağı bulunmaktadır.

Altyapı ve ulaşım problemi olan köyler mevcut

Bilinçli hayvansal üretim yapılması hayati önem taşımaktadır. İyi uygulamaların gösterilmesi
gerekmektedir.

Köylerde kurslar düzenlenmelidir.

Hayvansal üretim için sosyal ve teknik altyapının geliştirilmesi gerekmektedir (kesimhane,
depolama, soğutma tankları)

İlçede bol miktarda bulunan ve değerlendirilemeyen doğal ve kültür meyveleri için Pazar ağının
kurulması, meyve bahçelerinin yeniden organize edilmesi oldukça önemli bir ekonomik faaliyet
olabilir.

Modern sulama teknikleri konusunda bilinç ve altyapı oluşturma faaliyetleri gerçekleştirilmelidir.

Meralardan ve yaylalardan kuru ot kaynağı olarak yararlanılmalıdır.

Silajlık mısır yetiştirme ve silaj yapımı ile ilgili eğitim ve girişimde bulunulmalıdır.

Güneş ve rüzgar enerjisi potansiyeli ile ilgili araştırma yapılmalıdır.

Arıcılıkta pazarlama, markalaşma, paketleme ve sertifikalandırma problemleri mevcuttur.
144
Tablo 90. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Şenkaya
Kurum Adı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü
İlçe Müftülüğü
Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
Tarihi eserlerin varlığı (Bardız Camisi, Bardız Kalesi, Penek Kalesi, Kahmis Kilisesi)
Arıcılık potansiyeli ve koloni varlığı
Maden yatakları
Ormanların varlığı
İlçenin Zayıf Yönleri
Erzurum merkezine uzak oluşu
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Turizm altyapısının gelişmemiş olması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü
Girişimciliğin yeterince gelişmemesi
Sosyal alan eksikliği
Altyapı hizmetlerinde (yol,su,elektrik, telefon, ulaşım, internet vb.) sorunlar
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Turizm altyapısına yönelik alanlar (konaklama tesisi vb.)
Organik tarımın geliştirilmesi
Arıcılık
Seracılık
Maden ve taş ocaklarının işletilmesi
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Ulaşım ve altyapının iyileştirilmesi
Organize hayvancılık tesisleri
Et kesimi ve et işleme tesisleri (kesimhane, soğuk hava deposu)
Sosyal alanlar
145
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
TEKMAN
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
146
MEVCUT DURUM
Erzurum’un güneyinde yer alan Tekman (Şekil 49), kent merkezine 151 km mesafededir. Ortalama
yüksekliği 1800 m ve yüz ölçümü 2197 km² olan ilçe Bingöl ve Muş illerine komşudur. Geniş yaylaların
ve meraların yer aldığı ilçenin kuzey batısında Palandöken Dağı, kuzeyinde Kargapazarı Dağları, doğu
ve güney doğusunda ise Bingöl Dağları bulunmaktadır. Türkiye’nin en önemli akarsularından Aras
Nehri ilçenin sınırları içerisinden doğmaktadır.
Şiddetli karasal iklimin hakim olduğu Tekman da yazlar kısa ve serin, kışları ise 7 – 8 ay boyunca
oldukça soğuk ve uzun geçer. Yıllık yağış ortalaması 500 mm olup, yağışlar özellikle ilkbahar ve
sonbahar aylarında yağmaktadır. Kışları oldukça uzun ve bol kar yağışlı geçmekte olup, karla kaplı
gün sayısı ortalama 200’dür.
BAYBURT
ERZURUM
ERZİNCAN
Şekil 49. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
1946 yılında ilçe statüsüne kavuşan Tekman’a bağlı 5 mahalle, 66 köy ve 53 mezra
bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve
kentsel nüfus toplamı 29.247 kişi olup, kentsel nüfus 3.595 kişi; kırsal nüfus ise 25.652kişidir (Tablo
91).
Tablo 91. Tekman ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
3.595
1.951
1.644
25.652
12.845
12.807
29.247
Toplam
Erkek
14.796
Kadın
14.451
İlçe nüfusunun %12,29’u kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) çok altındadır.
Tekman’da toplam yaş bağımlılık oranı %80,54 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 92’de
verilmiştir.
147
Tablo 92. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
11.700
15-64
16.200
N>65
1.347
TOPLAM
29.247
Erkek
6.043
8.150
603
14.796
Kadın
5.657
8.050
744
14.451
EĞİTİM
Tekman’da okuryazarlık oranı ortalama %80,48 iken erkeklerde bu oran %88,40 kadınlarda ise
72,50’dir. Erkek okuryazarlık oranı 6 yaş üstü tüm yaş grupları için homojen bir yapı gösterse de kadın
okuryazarlık oranı 45 yaş üstü gruplarda oldukça düşmektedir. Okuma yazma bilmeyen nüfus
içerisinde kadınların oranı ise %85,43’dür. Bununla beraber, Tablo 93’ten de görüleceği gibi “Okuma
yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim
mezunu” olanların toplamı nüfusun %87,82’sini oluşturmaktadır. Bu da okuryazarlık durumunun
kaliteli bir beşeri sermayeye imkan veremeyeceğini göstermektedir.
Tablo 93. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
3.590
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
11.018
İlkokul mezunu
3.438
İlköğretim mezunu
3.953
Ortaokul veya dengi okul mezunu
205
Lise veya dengi okul mezunu
959
Yüksekokul veya fakülte mezunu
581
Yüksek lisans mezunu
7
Doktora mezunu
1
Bilinmeyen
1.299
Toplam
25.051
Erkek
747
5.159
2.219
2.402
174
810
352
5
0
713
12.581
Kadın
2.843
5.859
1.219
1.551
31
149
229
2
1
586
12.470
Tekman’da ilköğretim, ortaöğretim kurumlarındaki 8.071 öğrenci 96 adet okulda 260 derslikte eğitim
görürken öğretmen başına 19,40 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 31, ortaöğretimde 37 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın ve
üstünde bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir. İlçede
yüksekokul bulunmamaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 30 yataklı devlet hastanesi bulunmaktadır. İlçe hastanesinde aile hekimliği,
çocuk hastalıkları, kadın hastalıkları, diş hastalıkları, genel cerrahi ve acil poliklinikleri hizmet
vermektedir. İlçenin ulaşımı Erzurum ve Muş karayolları üzerinden yapılmaktadır. Ulaşım altyapısı ile
ilgili sorunlar özellikle kış aylarında yaşanmaktadır. Erzurum-Tekman bağlantısı ve Hınıs-Varto-Muş
148
güzergahı rahatlıkla kullanılabilir durumdadır. Erzurum kent merkezine uzakta bulunan ilçe hastane,
eğitim ve ticaret ihtiyaçları için Hınıs ilçesine bağımlıdır. Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz
çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Tekman’da insani yardım, spor ve dini hizmetler konulu 5 adet dernek mevcuttur.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalıdır. Hayvan alım satımı dışında
küçük ölçekli esnaf olmak üzere ticaret yapılmaktadır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 219.700 hektar olan ilçenin tarım alanları 12.516 hektar ile toplam alanın %6’sını
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %59’luk bölümünde tahıl ve yem bitkileri yapılmaktadır. Tarımsal
arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 50’de belirtilmiştir.
Nadas alanı
(dekar) 51.810,00
41%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı
(dekar) 73.352,00
59%
Tekman Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 50. Tekman bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
İlçe sınırları içerisinde 100 bin hektar mera alanı bulunmaktadır. Mevcut tarım arazilerinde kuru tarım
yapılmaktadır. Çayır mera alanlarının ve yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin varlığı
bölgede büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık için önemli bir avantaj oluşturmaktadır. İlçe küçükbaş
hayvan varlığı ile önemli bir potansiyele sahiptir. Büyükbaş hayvancılık ev işletmesi şeklinde
149
yapılmakta olup, ırkların geneli yerli ırktır. Arıcılık sınırlı sayıda arıcı tarafından yapılmakta ve
genellikle göçer arıcılık şeklinde uygulanmaktadır. Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2011 yılı
verilerine göre 2351 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo 4’de verilmiştir.
İlçenin su kaynakları bol olmasına karşın su ürünleri yetiştiriciliği ile ilgili bir potansiyel
bulunmamaktadır.
Tablo 94. Tekman hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı Koyun sayısı
Keçi sayısı
Süt üretimi
(Baş)
(Baş)
(Baş)
(Ton)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
567.854
Tekman
61.448
127.298
8.400
42.311
Türkiye 12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
Bal üretimi
(Ton)
2.104
30
94.245.241
Kümes hayvanları
( Adet)
234.448
8.580
498.538
SANAYİ ALTYAPISI
İlçe merkezinde ve bağlı köylerde peynir, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında
sanayi tesisi bulunmamaktadır.
TURİZM
Tekman mevcut yaylaları ile turizm açısından potansiyel oluştursa da ilçede turizm altyapısı
bulunmamaktadır. Konaklama, yiyecek-içecek sektörü, ulaşım imkanları yetersizdir. İlçeye iş veya
akraba ziyareti dışında bir ziyaretçi hareketi yoktur.
TEŞVİKLER
Tekman’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır. Tekman’a bağlı su şebekesi olmayan 2 köyde
çalışmalar sürmektedir.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Tekman ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo
95’te verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
150
Tablo 95. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
41
2
1,92489
Tekman
869
6
-1,6215
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

İlçenin en önemli sektörü hayvancılık olup; küçükbaş hayvan mevcudu ile ilçenin sektörde önemli
bir potansiyeli vardır. İlçede küçükbaş hayvancılığın geliştirilmesi için koyunculuk ve Saanen ırkı
keçiciliğe destek verilmesine yönelik çalışmalar yapılabilir.

Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla
yararlanamama problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar
ortaya konulmalıdır.

Süt toplama tesisi, süt işleme tesisi, yün için depolama alanları, et ve süt işleme tesisleri gibi
tarımsal altyapıya dönük ihtiyaçlar mevcuttur.

Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur.

Geniş mera alanlarına sahip ilçede yem bitkilerine yönelik yeterli çalışmalar yapılmadığı için yem
sıkıntısı yaşanmaktadır. Meralar ve tarım alanlarının daha verimli değerlendirilmesi gerekmektedir.

Modern tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekliliği mevcuttur.

Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme tesislerinin kurulmasının
yanında bölge dışından özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve sürekli hammadde
sağlama konusunda sosyal ve teknik altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu anlamda büyük
firmaların bölgeye çekilmesinde sözleşmeli üreticilik konusunda tanıtım ve araştırmalar yapılması
(özellikle süt ve et ürünleri işleme konusunda) gerekmektedir.

İlçede okullaşma oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir ancak eğitim alanında en önemli sorun
kız çocuklarının okula gönderilmemesidir. Devlet eliyle yürütülmekte olan okul çocuklarını
desteklemek için velilere ödenen eğitim desteği bu anlamda teşvik edici olmuştur. Bu yardımlar
okullaşmayı sağlamakla beraber sosyal olumsuzluklara yol açmaktadır.

İlçenin en önemli sorunlarının başında ulaşım gelmektedir. İl merkezine bağlantı yollarındaki
çalışmalar henüz tamamlanamamış ve özellikle kış mevsiminde ulaşım sıkıntıları oluşmaktadır. Ulaşım
dolaylı veya direkt olarak ilçenin gelişmesine etki etmektedir. Ulaşım alt yapısının geliştirilmesi ile
birlikte eğitim, ticaret, sağlık ve tarım sektörleri için daha elverişli bir ortam oluşacaktır.
151
Tablo 96. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Tekman
Kurum Adı
Muhtarlıklar
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
Halk Eğitim Müdürlüğü
İlçe Emniyet Müdürlüğü
Özel Sektör
İlçenin Potansiyelleri
Zengin mera alanları
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
İlçenin Zayıf Yönleri
Erzurum merkezine uzak oluşu
Ulaşım altyapısının yetersiz olması, özellikle kışın ulaşımın kesintiye uğraması
Güven eksikliği ve birlikte çalışma kültürünün olmaması
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Sosyalleşme adına yeterli imkân olmaması
Kesimhane olmadığı için et ve sütten faydalanamaması
İklimin özellikle kış aylarında sert olması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü ve işsizlik
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Kesimhane
Süt toplama tesisi
Süt birlikleri kurulması
Et ve süt işleme ve paketleme tesisleri
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Ulaşımın düzeltilmesi
Sulama sıkıntısının çözülmesi
İçmesuyu altyapısının iyileştirilmesi
152
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
TORTUM
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
153
MEVCUT DURUM
Erzurum’un kuzeyinde yer alan Tortum (Şekil 51), il merkezine 52 km mesafede yer almaktadır.
İlçenin ortalama yüksekliği 1450 m ve yüz ölçümü 1467 km² olup; doğuda Narman ve Oltu, batıda
İspir, güneyde Pasinler ve Erzurum Merkez, kuzeyde de İspir ilçeleri ile çevrilidir. Dar ve uzun bir vadi
boyunca yer alan ilçenin arazisi dağlıktır. Tortum çayı ilçenin en önemli akarsuyudur. Tortum çayı
vadisinin doğusunda Akdağ (3000 m) ve Mescit sıradağları uzanmaktadır.
Doğu Anadolu ile Doğu Karadeniz Bölgeleri arasında geçiş bölgesinde yer alan ilçenin iklimi de geçit
özelliği göstermektedir. İlçenin güney ve batısında karasal iklim etkileri görülürken, kuzey ve
doğusunda daha ılıman Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 51. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 47 köy, 4 belde belediyesi ve 30 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus
Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 20.078 kişi olup,
kentsel nüfus 4.052 kişi; kırsal nüfus ise 16.026 kişidir (Tablo 97).
Tablo 97. Tortum ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
4.052
2.137
1.915
16.026
7.792
8.234
20.078
Toplam
Erkek
9.929
Kadın
10.149
İlçe nüfusunun %25,28’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun
yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde Tortum’da nüfus yaş bağımlılık oranı %59,37 olarak
hesaplanmıştır. TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde bu oranın %54,71 olduğu göz önüne alınırsa Tortum’da
bağımlı nüfus grubunun toplam nüfus içinde önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Nüfusun yaş
gruplarına göre dağılımı Tablo 98’de verilmiştir.
154
Tablo 98. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
4.069
15-64
12.598
N>65
3.411
TOPLAM
20.078
Erkek
2.066
6.257
1.606
9.929
Kadın
2.003
6.341
1.805
10.149
EĞİTİM
Tortum’da okuryazarlık oranı ortalama %87,99 iken erkeklerde bu oran %95,27, kadınlarda ise
80,89’dur. Bununla beraber, Tablo 99’dan da görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma
yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı
nüfusun %74,42’sini oluşturmaktadır. Bu oran okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye
imkân veremeyeceğinin göstergesidir.
Tablo 99. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
1821
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
3780
İlkokul mezunu
5257
İlköğretim mezunu
2967
Ortaokul veya dengi okul mezunu
704
Lise veya dengi okul mezunu
2740
Yüksekokul veya fakülte mezunu
847
Yüksek lisans mezunu
37
Doktora mezunu
13
Bilinmeyen
411
Toplam
18.577
Erkek
276
1704
2307
1561
527
1977
614
30
8
157
9.161
Kadın
1545
2076
2950
1406
177
763
233
7
5
254
9416
Tortum’da ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 2.708 öğrenci 32 adet okulda 206 derslikte
eğitim görürken öğretmen başına 15,65 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 15, ortaöğretimde 14, teknik ve meslek eğitiminde de 15 öğrencidir. Bu değerler ile
Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu
olumlu görünmektedir. İlçede Atatürk Üniversitesine bağlı Tortum Meslek Yüksek Okulu bulunmakta
olup, bilgisayar programcılığı, peyzaj ve süs bitkileri, grafik tasarımı bölümleri olmak üzere toplam 3
bölümde eğitim vermektedir. Toplam 194 öğrencisi bulunan yüksekokulda 7 öğretim görevlisi
çalışmaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 20 yataklı toplum sağlığı merkezi ve entegre ilçe hastanesi bulunmaktadır.
Aile hekimliği, dahiliye, diş hastalıkları ve acil poliklinikleri ile hizmet veren hastanede 2 uzman hekim
155
olmak üzere toplam 7 hekim görev yapmaktadır. Erzurum-Artvin devlet karayolu üzerinde yer alan
ilçenin Erzurum, Ardahan, Artvin ve Kars iline direkt ulaşımı mevcuttur. İlçeye bağlı tüm köylere
ulaşım sağlanmaktadır. İlçenin telekomünikasyon altyapısı sorunsuz çalışır durumdadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Tortum’da 1 adet çevre ve doğal hayatın korunması, 2 adet eğitim, 6 adet insani yardımlaşma, 2 adet
spor ve 10 adet dini hizmetlerin gerçekleştirilmesi faaliyetlerini yürüten 21 dernek bulunmaktadır.
Bunun yanında tarımsal sulama, üretim ve satış kooperatifleri de faaliyet göstermektedir.
EKONOMİK YAPI
İlçe ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. Vadi içlerinde yoğun meyvecilik
yapılmaktadır. Ticaret de halkın diğer önemli gelir kaynaklarındandır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 146.700 hektar olan ilçenin tarım alanları 17.355 hektar ile toplam alanın %12’sini
oluşturmaktadır. Kısıtlı olan tarım alanlarının %46’lık bölümünde tahıl, %1’lik bölümünde ise sebze,
%3’lük bölümünde de meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Vadi içlerinde modern meyvecilik
uygulamaları ve seracılık yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 2’de
belirtilmiştir.
156
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
1.158,00
1%
Meyveler, içecek ve baharat
bitkilerinin alanı(dekar)
4.879,00
3%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
80.532,00
46%
Nadas alanı(dekar)
86.979,00
50%
TORTUM BİTKİSEL ÜRETİM İSTATİSTİKLERİ
Şekil 52. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
İlçede besi sığırcılığı, süt sığırcılığı ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Büyükbaş hayvan
varlığı incelendiğinde ırkların %9’u yerli ırk olup; geri kalan bölümü kültür melezidir. 2012 yılı
verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı 1534 çiftçinin bulunduğu ilçede büyük çaplı ve modern
hayvancılık işletmesi bulunmamakla birlikte mevcut işletmelerin büyük çoğunluğu geleneksel
yöntemlerle üretim yapan küçük hane işletmeleridir. Organik tarım ve hayvancılık için potansiyeli
olan ilçede işletmelerin altyapıları sertifikalı üretim için uygun değildir. İlçede arıcılık toplam 2501
kovan ile halkın kendi ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde yapılmaktadır. Üretilen ürünlerin
pazarlanmasında yaşanan sıkıntılar burada büyük bir etkendir.
Arıcılıkta ve bitkisel üretimde karşılaşılan önemli bir sorun da çiftçilerin yabani hayvan saldırılarına
maruz kalması ve yerleşim alanlarına uzak tarım alanlarının kullanılamamasıdır. İlçenin hayvan varlığı
ve hayvansal üretim verileri Tablo 100’de verilmiştir.
Tablo 100. Tortum hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun
Keçi sayısı
(Baş)
sayısı (Baş)
(Baş)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
Tortum
22.350
11.200
485
TR Türkiye
12.386.337
25.031.565
7.277.953
SANAYİ ALTYAPISI
Süt üretimi
(Ton)
567.854
38.953
15.056.211
Bal üretimi
(Ton)
2.104
36
94.245.241
Kümes hayvanları
( Adet)
234.448
7.365
498.538
157
İlçeye merkezinde ve bağlı köylerde peynir, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında
tarıma dayalı sanayi tesisi bulunmamaktadır. Bunun yanında balık üretimi yapan ufak tesisler
bulunmaktadır.
TURİZM
Erzurum kent merkezine yakın olan ilçenin mevcut mesire alanları, su kaynakları ve doğal güzellikleri
ile doğa turizm potansiyeli bulunmaktadır. Ayrıca tarihi eserleri ve kültürel zenginlikleri de önemli
turistik değerlerdir. Ancak ilçede turizm altyapısı gelişmemiştir, konaklama ve hizmet sektörü
sınırlıdır.
TEŞVİKLER
Tortum’da 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında halkın
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden çoğunlukla
haberdar oldukları ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde içme suyu altyapısı tamamlanmıştır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Tortum ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo
101’de verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 101. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
Tortum
41
706
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
2
5
1,92489
-0,68811
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla
yararlanamama problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar
ortaya konulmalıdır.

Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur. İlçede
var olan birlikler etkin çalışamamaktadır. Halkın birbirine güven sorunu mevcut olup ortak iş yapma
becerisi bulunmamaktadır. Mevcut durumda tarımsal sulama, üretim ve satış kooperatifleri bulunan
158
ilçede devlet desteklerinden daha fazla yararlanılması adına birliklerin ve kooperatiflerin aktif hale
getirilmesi, organik tarım desteklerinden alınan payın artırılması ve ürünlerin pazarlanmasında süt
tesisleri ile anlaşma yapma imkanı sağlaması açısından önemlidir.

Hayvancılık aile işletmelerinde geleneksel usuller ile yapılmaktadır. Hayvan hastalıkları ile
mücadele edebilmek ve üretimde verimi artırmak için modern hayvancılık uygulamalarının
yaygınlaştırılması gerekmektedir.

Sertifikalı organik tarım ve hayvancılık yapan işletmelerin altyapı ve yetiştiricilik yöntemlerinin
sertifikasyon için gerekli standartlara yükseltilmesi, çiftçinin organik tarım ve hayvancılık uygulamaları
konusunda bilinçlendirmesine yönelik çalışmalar gereklidir.

İlçede yapılan suni tohumlama uygulamalarında geçmişte yaşanan sıkıntılar nedeniyle halkta bu
yönteme karşı bir önyargı oluşmuştur. Mevcut hayvan varlığının çoğunluğu kültür melezi olan ilçede
halkın kültür ırkları yerine bölge şartlarına uygun hayvanlara destek verilmesi yönünde eğilimleri
oluşmuştur.

Besi hayvancılığında ve süt sığırcılığında üretilen ürünlerin pazarlanmasında sorunlar
yaşanmaktadır. Özellikle süt sığırcılığında süt toplama, süt işleme tesislerinin yapımına yönelik
fizibilite çalışmaları yapılmalıdır. Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi açısından işleme ve paketleme
tesislerinin kurulmasının yanında bölge dışından özel sektör yatırımlarının çekilebilmesi için kaliteli ve
sürekli hammadde sağlama konusunda sosyal ve teknik altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu
anlamda büyük firmaların bölgeye çekilmesinde sözleşmeli üreticilik konusunda tanıtım ve
araştırmalar yapılması gerekmektedir.

Yaylacılığın yaygın olduğu ilçede, yaylaların altyapı eksiklikleri giderilmelidir.

İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi
ve dışı göç etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş
gücünü ve girişimciliği düşürmektedir.

Sınırlı tarım arazisi bulunan ilçede yem bitkisi ekimi oldukça azdır. Mevcut yem bitkisinin
meralardan sağlanması, yem bitkilerinin dışarıdan temin edilmesi girdi maliyetleri artırmakta; bu
durum hayvansal ürünlerde rekabet gücü azalmaktadır.
159
Tablo 102. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Tortum
Kurum Adı
Tortum Kaymakamlığı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü
İlçe Belediyesi
Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
Ormanların varlığı
Meyvecilik ve seracılık yapılması
Organik tarım için uygun arazilerin bulunması
İlçenin Zayıf Yönleri
Güven eksikliği ve birlikte çalışma kültürünün olmaması
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Turizm altyapısının gelişmemiş olması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü
Girişimciliğin yeterince gelişmemesi
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Organik tarımın geliştirilmesi
Seracılık
Modern hayvancılık uygulamaları
Turizm altyapısına yönelik alanlar
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Organize hayvancılık tesisleri
Et kesimi ve et işleme tesisleri (kesimhane, soğuk hava deposu)
160
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
UZUNDERE
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
161
MEVCUT DURUM
Uzundere Erzurum kent merkezinin 84 km kuzeyinde (Şekil 53) Tortum çayı vadisinde yer almaktadır.
Ortalama yüksekliği 1050 m ve yüz ölçümü 840 km² olan ilçe Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz
Bölgeleri arasında geçiş noktasında bulunmaktadır. İlçe doğuda Oltu, batıda İspir, kuzeyde Artvin ili
Yusufeli ilçesi ve güneyde de Tortum ilçesiyle sınırlıdır.
Çoruh Havzası’nda yer alan ilçe su kaynakları bakımından oldukça zengindir. Bölgenin en önemli
göllerinden Tortum Gölü (662,5 ha.), Çoruh nehrini besleyen Tortum çayı ve çok sayıda küçük göl ilçe
sınırları içerisinde yer almaktadır. İlçede Doğu Karadeniz Bölgesinin hakim iklimi etkilidir. Yağışlar
genellikle ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde görülür. Ziyaret Tepe (2755 mt.), Tav Dağı (2244
mt.), Murat Tepe (2234 mt.), Kıllı Dağ (2530 mt.) Hergavur Dağı (2835 mt.), Ak Dağlar (3030 mt.) ve
Mescit Sıradağları (3238 mt.) ilçenin en önemli yükseltileridir.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 53. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 10 köy ve 8 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine
göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 8.190 kişi olup, kentsel nüfus 3.001 kişi; kırsal
nüfus ise 5.189 kişidir (Tablo 103).
Tablo 103. Uzundere ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
3.001
1.512
1.489
5.189
2.521
2.668
8.190
Toplam
Erkek
4.033
Kadın
4.157
İlçe nüfusunun %57,83’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Nüfusun
yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde Uzundere’de nüfus yaş bağımlılık oranı %61,79 olarak
162
hesaplanmıştır. TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde bu oranın %54,71 olduğu göz önüne alınırsa Uzundere’de
bağımlı nüfus grubunun toplam nüfus içinde önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Nüfusun yaş
gruplarına göre dağılımı Tablo 104’te verilmiştir.
Tablo 104. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
1.620
15-64
5.062
N>65
1.508
TOPLAM
8.190
Erkek
840
2.462
731
4.033
Kadın
780
2.600
777
4.157
EĞİTİM
Uzundere’de okuryazarlık oranı ortalama %87,36 iken erkeklerde bu oran %93,89, kadınlarda ise
81,06’dir. Bununla beraber, Tablo 105’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma
yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı
nüfusun %64,97’sini oluşturmaktadır. Bu oran TRA1 Bölgesindeki diğer ilçelerden düşük olmasına
karşın okuryazarlık durumunun kaliteli bir beşeri sermayeye imkân veremeyeceğinin göstergesidir.
Tablo 105. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
787
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
1.640
İlkokul mezunu
2.102
İlköğretim mezunu
1.242
Ortaokul veya dengi okul mezunu
221
Lise veya dengi okul mezunu
1.096
Yüksekokul veya fakülte mezunu
324
Yüksek lisans mezunu
12
Doktora mezunu
2
Bilinmeyen
174
Toplam
7.600
Erkek
153
732
923
656
163
794
224
9
0
75
3.729
Kadın
634
908
1.179
586
58
302
100
3
2
99
3.871
Uzundere’de ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki 1.231 öğrenci 11 adet okulda 63 derslikte
eğitim görürken öğretmen başına 16,41 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise
ilköğretimde 19, ortaöğretimde 24 öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın
bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
İlçede bulunan Tortum Meslek Yüksekokulu, 2010-2011 öğretim yılından itibaren Peyzaj ve Süs
Bitkileri programıyla eğitim vermektedir. Peyzaj teknikeri yetiştiren bölümde toplam 18 öğrenci ve 4
adet öğretim elemanı bulunmaktadır. Yüksekokula ait öğrenci ve personele ait lojman imkanı
bulunmaktadır.
163
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 20 yataklı entegre ilçe hastanesi ve toplum sağlığı merkezi bulunmaktadır.
Acil birimi, aile sağlığı merkezi, toplum sağlığı merkezi, diş polikliniği ve aile hekimliği uzman polikliniği
olmak üzere 6 poliklinik ile hizmet vermektedir. Yataklı hasta bakım hizmeti verilmeyen hastane
bünyesinde uzman hekim bulunmamaktadır.
Erzurum-Artvin devlet karayolu üzerinde yer alan ilçenin Erzurum, Ardahan, Artvin ve Kars iline direkt
ulaşımı mevcuttur. İlçeye bağlı 9 köy yolu asfalt 1 köy ise yarım asfalttır. Belediye imar planı 1993
yılında tamamlanarak onaylanmış olup ilçe merkezinde kadastro çalışmaları tamamlanmıştır. Sosyal
ve sportif aktivitelere yönelik bir adet futbol sahası ve bir adet güreş stadyumu bulunmaktadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Uzundere’de 2 adet insani yardımlaşma, 1 adet mesleki dayanışma, 1 adet eğitim ve araştırma, 2 adet
spor ve 1 adet hakların savunması konularında faaliyet gösteren toplam 7 dernek bulunmaktadır.
Bunun yanında Tarım Kredi Kooperatifi, Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Çağlayan Köyü Kalkınma
Kooperatifi ve Balıklı Köyü Sulama Kooperatifi ilçede faaliyet gösteren kooperatiflerdir.
EKONOMİK YAPI
İlçe ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık faaliyetleri oluşturmaktadır. Tarımsal faaliyetler
temelinde bağ, bahçe ve sebzecilik bulunmaktadır. Çoruh Havzasında yer alan ilçe için doğa ve
macera sporları turizmi gelişmekte olan bir sektördür.
TARIM
Toplam yüzölçümü 84.000 hektar olan ilçenin kullanılan tarım alanları 3.879 hektar ile toplam alanın
%7’sini oluşturmaktadır. Çok kısıtlı olan tarım alanlarının %35’lik bölümünde tahıl ve diğer bitkisel
ürünler, %17’lik bölümünde meyve, %1’lik bölümünde ise sebze yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Ekilebilir arazinin çok parçalı ve eğimli olması nedeniyle özellikle sebzecilik yapılan alanlarda modern
tarım yöntemleri kullanılmamaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 54’te
belirtilmiştir.
164
Meyveler, içecek ve baharat
bitkilerinin alanı(dekar)
6.375
17%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
13.579
35%
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
462
1%
Nadas alanı(dekar)
18.373
47%
UZUNDERE BİTKİSEL ÜRETİM İSTATİSTİKLERİ
Şekil 54. Uzundere bitkisel üretim
Son yıllarda yaygınlaşmaya başlayan seracılık ilçe halkı için önemli bir gelir kaynağı olmaya
başlamıştır. Şu anda ilçede 58 çiftçiye ait 271 adet sera ile üretim yapılmaktadır. İlçede süt sığırcılığı
ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Büyükbaş hayvan varlığı incelendiğinde ırkların %18’si
yerli ırk olup; geri kalan bölümü kültür melezidir. 2012 yılı verilerine göre Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı
272 çiftçinin bulunduğu ilçede büyük çaplı ve modern hayvancılık işletmesi bulunmamakla birlikte
mevcut işletmelerin büyük çoğunluğu geleneksel yöntemlerle üretim yapan küçük hane
işletmeleridir.
Zengin florasıyla arıcılık faaliyetleri için uygun olan ilçede 5502 kovan ile arıcılık yapılmaktadır.
Sapaca, Ulubağ ve Balıklı köylerinde yer alan tesislerde alabalık üretimi yapılmaktadır. İlçenin hayvan
varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo 106’da verilmiştir.
Tablo 106. Uzundere hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun sayısı Keçi sayısı
(Baş)
(Baş)
(Baş)
Erzurum
586.891
514.488
47.754
Uzundere
2.403
10.735
2.840
TR Türkiye 12.386.337
25.031.565
7.277.953
Süt üretimi
(Ton)
567.854
3.944
15.056.211
Bal üretimi
(Ton)
2.104
82
94.245.241
Kümes hayvanları
( Adet)
234.448
975
498.538
SANAYİ ALTYAPISI
İlçeye merkezinde ve bağlı köylerde peynir, bal ve süt üretimi yapan küçük ev tipi işletmeler dışında
tarıma dayalı sanayi tesisi bulunmamaktadır.
165
TURİZM
Tarihi eserleri ve doğal güzellikleri ile ilçede turizm gelişen sektörlerin başında gelmektedir. Çoruh
Havzasında yer alan ilçenin sahip olduğu doğal güzellikler, flora ve fauna varlığı, ormanlık alanları ilçe
için önemli bir doğa turizmi potansiyeli oluşturmaktadır. Tortum Gölü, Tortum Şelalesi, Yedigöller,
Tortum Çayı en önemli doğal güzellikleri arasındadır. Ayrıca Öşvank Kilisesi ve Envak Kalesi de yabancı
turistler tarafından en çok ziyaret edilen alanlardır. İlçede kuş gözlemciliği, ekoturizm, macera
sporları (rafting, bisiklet, kano, trekking) ile ilgili pek çok turistik faaliyet yürütülmektedir. Gençlik
kampları, su sporları yarış ve festival organizasyonlarının yoğun olarak yapılmaktadır. Konaklama
tesisi olarak ev pansiyonları bulunmakta olup, ilçe belediyesi tarafından konaklama tesisi
yaptırılmaktadır. Özel sektöre ait herhangi bir konaklama tesisi bulunmamaktadır.
TEŞVİKLER
Uzundere’de 2012 yılı içerisinde yatırım teşvik belgesi alan firma mevcut değildir. Bunun yanında
halkın Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının tarımsal desteklemelerinden ve zirai kredilerden
çoğunlukla haberdar oldukları ve yararlandıkları görülmüştür.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İlçe merkezinde kanalizasyon şebekesi % 70 nispetinde tamamlanmıştır. İçme suyu İlçe merkezinde
ve köylerde kapalı şebeke olup, içme suyu yeterlidir. İlçenin telekomünikasyon altyapısı 5 adet
santralle sorunsuz çalışır durumdadır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Uzundere ilçe merkezi ile Erzurum merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo
107’de verilmiştir. Erzurum 2011 yılı SEGE verilerine göre 59. sıraya gerilemiş olsa da aradaki fark
değişmemiştir.
Tablo 107. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
41
Uzundere
637
Gelişmişlik Grubu
2
4
Gelişmişlik Endeksi
1,92489
-0,55648
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Tarımsal desteklerden bazı kısıtlar ve kredi şartlarının ağırlığından dolayı tam anlamıyla
yararlanamama problemi mevcuttur. Küçük çiftçilerin desteklenmesi ile ilgili daha spesifik yaklaşımlar
ortaya konulmalıdır.
166

Kısıtlı tarım arazilerinin verimi düşüktür, tarım uygulamalarında modern tekniklerin uygulanması,
erozyon ile mücadele ve ağaçlandırma çalışmaları yapılması gereklidir.

Arıcılık açısından daha çok paketleme ve markalaşma sorunu ön plandadır. Uygulanacak destek
programlarının markalaşma, tanıtım ve sertifikalı paketli ürün üretimine yönelik olması
gerekmektedir.

İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi
ve dışı göç etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş
gücünü ve girişimciliği düşürmektedir.

Tortum Şelalesi ve Tortum Gölü, turizm açısından bölgenin en önemli potansiyelleridir. Bu
alanlarda yapılacak turizm altyapısının iyileştirilmesine yönelik çalışmalar turizmden halkın gelir elde
etmesi ve turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi bakımından önem arz etmektedir.

Seracılığın gelişmekte olduğu ilçede sulama altyapısının iyileştirilmesi gerekmektedir.

İlçe turizminin geliştirilmesine yönelik olarak aktif çalışan STK’ların sayıca artmasına ve mevcut
kurumların etkin çalışmasına yönelik eğitim faaliyetleri ve teşvikler yürütülebilir.

Konaklama ve yiyecek-içecek alt sektörlerinin geliştirilmesi, turizm aktivitelerinin çeşitlendirilmesi
ve ilçenin turizm potansiyelinin etkin tanıtımı öncelikli olarak ortaya çıkan konulardır.
167
Tablo 108. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzurum
İlçe Adı
Kurum Adı
Uzundere
Uzundere Kaymakamlığı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü
Uzundere Belediyesi
Uzundere Ziraat Odası Müdürlüğü
Muhtarlıklar
UZKADER (Uzundere Kadın Emeğinin Değerlendirilmesi Derneği)
İlçenin Potansiyelleri
İlçenin doğal güzellikleri (Tortum Gölü, Tortum Şelalesi, Yedigöller)
Tarım arazilerinin sebze ve meyvecilik için uygun olması
Seracılık yapılması
Balıkçılık için su kaynaklarının varlığı
Zengin tarihi miras (Öşvank Kilisesi, Engüzek Kalesi, Erikli Şapel, Sapaca Kalesi, Şaşaraz Kilisesi, İnçer Cami,
Dilgesor Gözetleme Kulesi)
İlçede faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının varlığı (Uzundere Kadın Derneğini Değerlendirme
Derneği; Uzundere Doğa, Gençlik ve Spor Kulübü Derneği, Erzurum Turizm Elçileri Derneği, Doğu Anadolu
Kaplanları vb.)
Yabani hayvan varlığı
Flora zenginliği
İlçenin Zayıf Yönleri
Erzurum merkezine uzak oluşu
Üretilen ürünlerin pazarlanamaması
Hayvancılık ve tarımın bilinçsizce yapılmasından dolayı veriminin düşük olması
Genç nüfusun göçü
Tortum Şelalesi ve Tortum Gölünde rekreasyon ve turizm altyapısının yetersiz olması
Sebzecilik ve meyvecilik için teşviklerin bulunmaması
Sulama altyapısının yetersiz olması
Tarım arazilerinin kısıtlı olması, erozyona maruz kalması
Sosyal imkanların yetersiz olması
İlçenin tanıtımının yeteri kadar yapılamaması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Turizm altyapısına yönelik alanlar
Organik tarımın geliştirilmesi
Erozyonun önlenmesi ve ağaçlandırma çalışmaları
Doğa turizmi
Sulama altyapısının geliştirilmesi
Seracılık
Tıbbi ve aromatik bitkilerin ekonomiye kazandırılması
Sebze ve meyve yetiştiriciliği
Konaklama tesislerinin yapımı
Sivil mimari örneklerin restorasyonu ve turizme kazandırılması
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Meyve ve sebze üreticileri için soğuk hava deposu
Köy yerleşim planlarının yapılması
Köy ve yayla yollarının bağlantısının sağlanması ve iyileştirilmesi
Yüksekokul öğrencileri için yurt binası yapılması
Öşvank Kilisesi başta olmak üzere tarihi eserlerin restorasyonu
Dere ıslah çalışmalarının yapılması
168
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
ÇAYIRLI
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
169
MEVCUT DURUM
Erzincan’ın kuzeydoğusunda yer alan Çayırlı (Şekil 56), Esence Dağları’nın kuzeyinde ve ‘’Başköy
Depresyonu’’ olarak bilinen çukur sahanın doğu kesimindeki Miadin (Saygılı) düzlüğü üzerine
kurulmuştur. Kent merkezine 114 km mesafede bulunan ilçenin ortalama yüksekliği 1.520 m ve yüz
ölçümü 1.126 km²’dir. Doğusunda Tercan, batısında Üzümlü, kuzeyinde Otlukbeli, güneyinde
ise Pülümür ilçesi yer almaktadır. İlçede iklim Erzincan’a göre daha karasal özellikler göstermektedir.
Yıllık yağış ortalaması Doğu Anadolu ortalamasının altında olup, ilkbahar ve sonbahar mevsimleri
nispeten kısa geçer.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 55. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 48 köy ve 3 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine
göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 9.801 kişi olup, kentsel nüfus 5.254 kişi; kırsal
nüfus ise 4.547 kişidir (Tablo 109).
Tablo 109. Çayırlı ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
5.254
2.669
2.585
4.547
2.292
2.255
9.801
Erkek
4.961
Kadın
4.840
İlçe nüfusunun %53,60’ı kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Çayırlı’da
toplam yaş bağımlılık oranı %54,85 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 110’da
verilmiştir.
Tablo 110. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
2.419
15-64
6.329
N>65
1.053
Erkek
1.225
3.273
463
Kadın
1.194
3.056
590
170
TOPLAM
9.801
4.961
4.840
EĞİTİM
Çayırlı’da okuryazarlık oranı ortalama %92’dir. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 688 iken, bunun 560
kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 111’den de görüleceği gibi “Okuma yazma
bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu”
olanların toplamı nüfusun %76’sıni oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi gösteren bu yüksek oran ilçedeki
beşeri sermayenin düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 111. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
688
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
1.927
İlkokul mezunu
2.413
İlköğretim mezunu
1.746
Ortaokul veya dengi okul mezunu
452
Lise veya dengi okul mezunu
972
Yüksekokul veya fakülte mezunu
353
Yüksek lisans mezunu
18
Bilinmeyen
365
Doktora
2
Erkek
128
873
1.109
940
354
681
239
7
187
1
Kadın
560
1.054
1.304
806
98
291
114
11
178
1
Çayırlı’da ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 1.956 öğrenci 19 adet
okulda 123 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 13,26 öğrenci düşmektedir. Derslik başına
düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 18, ortaöğretimde 21, mesleki ve teknik eğitimde 0 öğrencidir.
Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı
konusunda durumu olumlu görünmektedir.
Erzincan Üniversitesinin merkez yerleşkesi dışında kalan Çayırlı Meslek Yüksekokulu, Yükseköğretim
Kurulu’nun 15.01.2009 tarih ve 258 sayılı kararı ile kurulmuştur. Hali hazırda 8 akademik
personeliyle 23 öğrenciye hizmet vermektedir. Yüksekokul bünyesinde 4 bölüm ve 4 program
bulunmaktadır.
Bu programlar;
-Organik Tarım Programı
-Süt ve Ürünleri Teknolojisi Programı
-Tıbbi Laboratuar Teknikleri Programı
-Laborant ve Veteriner Sağlık Programı
Mevcut programlar içerisinde Organik Tarım Programı ve Süt ve Ürünleri Teknolojisi Programı aktif
olarak öğretim hizmeti vermektedir. Ayrıca Tıbbi Laboratuvar Teknikleri Programında yeterli
171
akademik personel sayısına ulaşılmış olup, bu programa 2013-2014 öğretim yılında öğrenci alınması
ve aktif olarak öğretime başlanması planlanmaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 10 yataklı bütünleşmiş ilçe hastanesi bulunmaktadır. Yeni hastane inşaatı
henüz tamamlanmış olup, yakında modern teçhizat ve bakım odalarıyla hizmete açılacaktır. Yeni
hastanenin de kapasitesi 10 yatak olacaktır.
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Çayırlı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV)
1986 yılında kurulmuştur. Hali hazırda 1.450 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır. Vakıf
ortalamasına göre 4.350 kişi doğrudan SYDV desteklerinden yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır. Yeni yapılan yolun tamamlanmasıyla birlikte 114 km’lik Erzincan-Çayırlı arasındaki
mesafe 70 km’ye inecektir. İlçe en çok Erzincan il merkezi ve Tercan ilçesiyle ticaret yapmaktadır.
Yakın zamanda yapımı devam eden boru hatlarının tamamlanmasıyla ilçe sınırları üzerinden 3 farklı
boru hattı geçecektir. İlçede telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır. Çayırlı
MYO’nun karşısında yer alan konferans salonunda kültürel faaliyetler düzenlenmektedir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Çayırlı Belediyesi 1954 yılında kurulmuştur. İlçe merkezinde içme suyu altyapısı ve yol çalışmaları
tamamlanmıştır. Belediye’nin İlbank A.Ş’ye sunduğu yeni yatırım projeleri değerlendirme
aşamasındadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Çayırlı’da Esnaf ve Sanatkarlar Odası ve Ziraat Odası dışında çoğu spor kulübü olan ve yardımlaşma ve
kuran kursu faaliyetleri de gören 12 adet dernek bulunmaktadır. İlçede her yaz uluslararası dağcılık
festivali düzenlenmektedir. Bunun dışında konaklama hizmeti sunan bir adet öğretmenevi mevcuttur.
SODES projesi kapsamında kadınlara yönelik sosyal yaşam merkezi de açılmıştır.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık, bitkisel üretim ve madenciliğe dayalıdır. Enerji kaynakları
açısından zengin olması neticesinde son yıllarda boru hattı ve HES gibi yüksek sabit yatırım tutarlı
yatırımlar yapılmıştır. Büyükbaş hayvancılık Erzincan’a göre gelişmiştir.
172
TARIM
Toplam yüzölçümü 112.600 hektar olan ilçenin tarım alanları 19.841 hektar ile toplam alanın %17’sini
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %83’lük bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi ve
az miktarda sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre
dağılımı Şekil 57’de belirtilmiştir.
Tahıllar ve
diğer bitkisal
ürünlerin
ekilen alanı
%83
Nadas Alanı
%17
Çayırlı Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 566. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
İlçenin büyükbaş hayvan varlığı açısından ilçe, Erzincan içinde önemli bir yere sahiptir. Irkların geneli
melez sığırı olup, hayvan varlığı şu şekildedir: 2.595 adet kültür sığırı; 42 adet manda; 7.580 adet
melez sığırı ve 1.570 adet yerli sığır.
Hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun olmayan ilçede 5 işletmede hastalığa rastlanmış ve gerekli
tedbirler alınmıştır. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %30’u suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır.
Veteriner hizmetlerinden yararlanma oranı ise %95’dir.
İlçe tarımı için en önemli hususlardan bir diğeri ise sulanabilir arazinin azlığıdır. İlçede yapımı başlayan
ve henüz tamamlanmamış Şehitler Barajının tamamlanmasını müteakip sulama kanallarıyla suyun
belli noktalara taşınması önemli bir çözüm olacaktır. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin
yararlanma oranı ise 6 personeldir. İlçeye bağlı 26 köyde 4.901 arı kovanı mevcuttur. Göçer arıcılık
söz konusudur.
Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 777 olan ilçenin hayvan varlığı ve
hayvansal üretim verileri Tablo 112’de verilmiştir. İlçede kayıtlı 28 organik tarım çiftçisi
173
bulunmaktadır. Organik tarımı yapılan ürünler ise şunlardır: Arpa, buğday, çayır, fasulye, fiğ, korunga,
patates ve yonca.
Tablo 112. Çayırlı hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun sayısı
Keçi sayısı
(Baş)
(Baş)
(Baş)
Erzincan
85.795
248.570
31.208
Çayırlı
11787
17400
710
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7277953
Süt üretimi
(Ton)
92.441
17100
15.056.211
Bal üretimi
(Ton)
1.214
120
94.245.241
Kümes
hayvanları
377.881
7810
498538
SANAYİ ALTYAPISI
İlçedeki en önemli sanayi yatırımı Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı Şirketi’nin yapmış olduğu boru hattı
yatırımlarıdır. Onun dışında krom, manganez ve manyezit madenleri çıkarımı yapan maden şirketleri
ile un fabrikası vardır. Özellikle krom madeniyle uğraşan sanayi tesisleri ölçek ekonomisi bakımından
yüksek kapasiteye sahiptirler.
TURİZM
İlçenin en önemli turistik değeri Esence Dağları ve dağlar üzerinde bulunan Yedigöllerdir. Esence Dağı
Erzincan’ın en yüksek noktasını teşkil etmektedir ve her sene yaz aylarında uluslararası dağcılık
festivali burada düzenlenmektedir. Festival ilçe tanıtımının en önemli aracıdır.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 113’te verilmiştir.
Tablo 113. İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL 212 işletme; anaç sığır desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ
137 işletme; buzağı desteği
(2012)
94 işletme; koyun-keçi desteği
14 işletme; çiğ süt desteği
20 işletme; arıcılık desteği
122 işletme; yem bitkileri desteği
1009 işletme; mazot desteği
1008 işletme; gübre desteği
5 işletme; toprak analizi desteği
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
Kabul Edilen Proje Sayısı
SODES(2010-2012)
3
KUDAKA (2010-2013)
2
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Destek Tutarı
498.735 TL
37.425 TL
211.086 TL
19.745 TL
23.352 TL
197.393 TL
382.698 TL
463.486 TL
693 TL
Yatırım Tutarı
Destek Tutarı
314.829 TL
94.850
174
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu
çalışma 2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Çayırlı ilçe merkezi ile
Erzincan merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 114’te verilmiştir.
Belirtmek gerekir ki, illere yönelik hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre
58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir.
Tablo 114. SEGE sıralaması
İlçe
Merkez
Çayırlı
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
139
693
Gelişmişlik Grubu
2
5
Gelişmişlik Endeksi
0,78524
-0,66601
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Küçükbaş hayvan varlığı sayısındaki yükseklik ilerde ilçede küçükbaş hayvancılığın sektör haline
gelmesini sağlayabilir.

Patates yetiştiriciliği maliyeti düşük bir üretim olduğu için gelecekte ilçede daha fazla sermaye
birikimi olmasını kolaylaştırabilir.

Fauna ve flora açısından zenginlik ilçede arıcılık potansiyeli oluşturmaktadır.

Modern tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekliliği mevcuttur.

İlçenin kuru fasulye ve şekerpancarı gibi önemli miktarlarda tarımsal üretimi mevcuttur. Ancak
genel anlamda pazarlama sıkıntısı var olduğundan bu potansiyeller iyi değerlendirilememektedir.
İlçede kurulan kuru fasulye eleme ve boylama tesisi de pazarlama sıkıntısından mütevellit atıl
kapasite ile çalışmaktadır. Pazar araştırma ekibinin kurulması bu ürünlerin ve dolayısıyla ilçedeki birlik
ve kooperatiflerin önünü açacaktır.

İlçe genelinde ekonomik olarak değerlendirilebilecek kuşburnu bulunmaktadır. İşleme ve
paketleme yapılarak ekonomik değeri yükseltilebilir.

İlçe enerji kaynakları açısından güçlüdür. Hem madencilik şirketlerinin hem de Bakü-Tiflis-Ceyhan
Boru Hattı Şirketi’nin önemli yatırımları var. Turna Çayırı Sulama Projesi ilçenin sulama potansiyelini
de harekete geçirecektir.

Ayrıca su ürünleri yetiştiriciliği için de kaynaklar uygun olmakla birlikte henüz değerlendirme
açısından yeterli dinamiklere sahip olduğu söylenemez.

İlçedeki Çayırlı MYO’nun geliştirilmesi ve yeni öğrencilerin gelmesi ilçe esnafının daha fazla gelir
yaratmasını sağlayacaktır.

İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi
ve dışı göç etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş
gücünü ve girişimciliği düşürmektedir.
175

Özellikle tarımsal üretimde örgütlenme ve birlik oluşturma ile ilgili problemler mevcuttur. İlçede
var olan birlikler etkin çalışamamaktadır. Halkın birbirine güven sorunu mevcut olup ortak iş yapma
becerisi eksiktir.

Silajlık mısır üretimi geliştirilebilir. Silajın süt yemleri arasında en iyi seçeneklerden birisi olduğuna
yönelik kanaat mevcuttur.
Tablo 115. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Çayırlı
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Arazinin tarım ve hayvancılığa uygun yapısı
İşlenebilir arazinin bol olması
Maden, bilhassa krom, rezervlerinin yüksek olması
Enerji kaynaklarının zenginliği
Geniş kitlelere hitap eden şenliklerin (Esence ve Yedigöller) yapılıyor olması
İlçenin Zayıf Yönleri
Ulaşım güçlüğü
Nakliye ve pazarlama ağının zayıf olması
Arazilerin parçalı yapısı
Birlik ve kooperatiflerin faal çalışamaması
Kesimhane olmaması
Pazar ağları kurmada yaşanan aksaklıklar
Eğitim seviyesinin düşüklüğü
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Küçükbaş hayvancılık tesisleri
Turizm alanında yatırım yapılması
Tarımsal ürünlerin depolanmasına yönelik yatırımlar
Kuru fasulye ve patatesin hem üretimine hem tanıtımına yönelik yatırımlar
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Çayırlı MYO’nun eksiklerinin tamamlanması
Su kaynaklarının etkin kullanılmasına yönelik yatırımlar
Köy yollarının bitirilmesi
Sosyal yaşama alanlarının oluşturulması
176
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
İLİÇ
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
177
MEVCUT DURUM
Erzincan’ın batısında yer alan İliç, oldukça engebeli bir yapı üzerine kurulmuştur. Kent merkezine 116
km mesafede bulunan ilçenin ortalama yüksekliği 1.000 m ve yüz ölçümü 1.397 km²’dir (Şekil 58).
Doğusunda Kemah, batısında Divriği, kuzeyinde Refahiye, güneyinde ise Kemaliye ilçesi yer
almaktadır. İlçede iklim Erzincan’a göre daha karasal özellikler göstermektedir, ama genel itibariyle
Doğu Anadolu Bölgesi’ne göre ılıman bir iklime sahiptir. Bunda rakımın 1.000 metre olması ve Keban
Barajı’nın yöre iklimine ılımanlaştırıcı etkisinin olduğu söylenebilir. Yıllık yağış ortalaması Doğu
Anadolu ortalamasının altında olup, kışları kar yağışlı, yazları ise oldukça sıcak geçer.
BAYBURT
ERZURUM
ERZİNCAN
Şekil 57. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 58 köy ve 4 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine
göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 6.991 kişi olup, kentsel nüfus 3.065 kişi; kırsal
nüfus ise 3.926 kişidir (Tablo 116).
Tablo 116. İliç ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
3.065
Erkek
1.612
Kadın
1.453
Toplam
3.926
Erkek
1.980
Kadın
1.946
Toplam
Toplam
6.991
Erkek
3.592
Kadın
3.399
İlçe nüfusunun %43,84’ü kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. İliç’te
toplam yaş bağımlılık oranı %68,08 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 117’de
verilmiştir.
Tablo 117. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
1.465
15-64
4.143
N>65
1.383
Erkek
744
2.231
617
Kadın
721
1.912
766
178
TOPLAM
6.991
3.592
3.399
EĞİTİM
İliç’te okuryazarlık oranı ortalama 89,77’dir. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 654 iken, bunun 541
kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 118’den de görüleceği gibi “Okuma yazma
bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu”
olanların toplamı nüfusun %73,69’unu oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi gösteren bu yüksek oran
ilçedeki beşeri sermayenin düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 118. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
654
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
1.375
İlkokul mezunu
1.877
İlköğretim mezunu
1.000
Ortaokul veya dengi okul mezunu
246
Lise veya dengi okul mezunu
649
Yüksekokul veya fakülte mezunu
312
Yüksek lisans mezunu
15
Bilinmeyen
259
Doktora
3
Erkek
113
630
960
602
184
462
200
6
127
3
Kadın
541
745
917
398
62
187
112
6
132
0
İliç’de ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 1.100 öğrenci 10 adet okulda
39 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 16,41 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen
öğrenci sayısı ise ilköğretimde 26, ortaöğretimde 18, mesleki ve teknik eğitimde 0 öğrencidir. Bu
değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda
durumu olumlu görünmektedir.
Erzincan Üniversitesinin merkez yerleşkesi dışında kalan İliç Dursun Yıldırım Meslek Yüksekokulu,
Yükseköğretim Kurulu’nun (YÖK) 22.01.2009 tarihli ve 802201 sayılı yazısı ile Dursun Yıldırım Meslek
Yüksekokulu ismi ile açılmıştır. Erzincan Üniversitesi’nin 14.05.2009 tarih 1913/3232 sayılı senato
kararı ile Meslek Yüksekokulu adına 8 bölüme ait 9 program teklifi Yükseköğretim Kurulu’na
yapılmıştır. 2012-2013 eğitim - öğretim döneminde maden teknolojisi programı ile iklimlendirme ve
soğutma teknolojisi programı açılmış olup, toplam 53 öğrenci İliç’de yüksek öğrenim hizmeti
almaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçe merkezinde bir adet 10 yataklı bütünleşmiş ilçe hastanesi bulunmaktadır. Hastanede 3 aile hekimi
ve 1 pratisyen hekim hizmet vermektedir. Yeni hastane inşaatına yönelik yatırım yapılması plan
aşamasındadır. İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla İliç Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma
179
Vakfı (SYDV) 1986 yılında kurulmuştur. Hali hazırda 350 hane halkı Vakıf hizmetlerinden
yararlanmaktadır. Vakıf ortalamasına göre 1.050 kişi sürekli olarak İliç SYDV desteklerinden
yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır. İliç-Kemaliye yol inşaatı henüz tamamlanmış olup, ilçenin güneye erişebilirliliğini
artırmıştır. Ayrıca İliç’de yapılan çalıştayda Karadeniz limanını güneye bağlayan ana yol bağlantısının
da İliç üzerinden geçeceği öğrenilmiştir.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
İliç Öğretmenevinin en üst katında kültürel faaliyetler düzenlenmektedir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
İliç Belediyesi 2011’de biten bina inşaatı sonrası 4 katlı yeni binasında hizmet vermeye başlamıştır.
İlçede su ve kanalizasyon sıkıntısı bulunmamaktadır. 2011 yılında Belediye tarafından 20 bin ve 2012
yılında 50 bin metrekare kilit taşı üretiminin döşenmesi neticesinde ilçe merkezi daha modern bir
görünüme kavuşmuştur.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
İliç’de Esnaf ve Sanatkarlar Odası dışında 5 adet dernek bulunmaktadır. Bu dernekler yaban hayatı
koruma, gençleri spora teşvik ve yardımlaşma amaçlarını gütmektedirler.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık, bitkisel üretim ve madenciliğe dayalıdır. Altın, gümüş ve
krom kaynakları açısından zengin olması neticesinde son yıllarda yerli ve yabancı yatırımların akınına
uğrayan ilçe, artık göç veren değil göç alan bir Erzincan ilçesi olmuştur.
TARIM
Toplam yüzölçümü 139.700 hektar olan ilçenin tarım alanları 5.428 hektar ile toplam alanın %3,8’ini
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %73’lük bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi ve
kalan kısımda az miktarda sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel
üretime göre dağılımı Şekil 59’da belirtilmiştir.
180
Tahıl ve diğer
bitkisel
ürünlerin
ekilen alanı
%73
Nadas alanı
%27
İliç Bitkisel Üretim Değerleri
Şekil 58. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Koyun varlığı sayısı bakımından Erzincan içinde üçüncü sırada bulunan ilçede; büyük baş varlığının
geneli melez sığırı olup, hayvan varlığı şu şekildedir: 402 adet kültür sığırı, 1.122 adet melez sığırı ve
418 adet yerli sığır.
Hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun olmayan ilçede sadece 1 işletmede hastalığa rastlanmış ve
gerekli tedbirler alınmıştır. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %25’i suni tohumlamaya tabi
tutulmaktadır. Veteriner hizmetlerinden yararlanma oranı ise %100’dür.
İlçe tarımı için en önemli gereksinimler ise meraların ıslahı ve sulama altyapısıdır. Hububat ekimin
yaygın olduğu ilçede soğan ekimi de önem kazanmıştır. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin
yararlanma oranı 5 personeldir.
İlçeye bağlı 30 köyde 5.500 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 120 ton bal ve 4,5 ton bal mumu
üretilmektedir. Göçer arıcılık söz konusudur.
Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 255 olan ilçenin hayvan varlığı ve
hayvansal üretim verileri Tablo 119’da verilmiştir. İlçede kayıtlı tarım çiftçisi bulunmamaktadır.
Tablo 119. İliç hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun sayısı
Keçi sayısı
(Baş)
(Baş)
(Baş)
İliç
1942
45240
5500
Erzincan
85795
248570
31208
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7277953
Süt üretimi
(Ton)
3940
92441
Bal üretimi
(Ton)
120
1214
Kümes hayvanları
( Adet)
2500
377881
15.056.211
94.245.241
498538
181
SANAYİ ALTYAPISI
İlçedeki en önemli sanayi tesisi, doğrudan yabancı sermaye yatırımlı Anagold Madencilik işletmesidir.
Anagold Madencilik yaklaşık 200 Milyon TL’lik yatırım yapmış ve bu yatırımın yıllar geçtikçe tevsi
yatırımlarla artacağı planlanmaktadır. 2007-2012 yılları arasında yapılan sondaj çalışmaları
neticesinde ilçenin Çöpler Köyü’nde 55 ton altın ve 63 ton gümüş ile birlikte bakır ve manganez
rezervleri tespit edilmiştir. Altın madeni dışında demir, krom ve bakır ocakları da işletilmektedir.
İlçenin sanayisi tamamen madencilik sektörüne dayalıdır.
TURİZM
İlçenin en önemli turizm potansiyeli doğal yapısı nedeniyle av turizmidir. İliç’te yapılan çalıştayda
yerel halk ilçenin av turizmi açısından uluslararası alanda tanındığını belirtmişlerdir. Av turizmi için
yılda en az 500 kişinin ilçeyi ziyaret ettiği de çalıştayda aktarılan diğer bir bilgidir. Yapılacak tanıtım
faaliyetleriyle ziyaretçi sayısının misliyle artabileceği belirtilmiştir.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 120’de verilmiştir.
Tablo 120. Desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL 94 işletme; koyun-keçi desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ
63 işletme; yem bitkileri desteği
(2012)
300 işletme; mazot desteği
299 işletme; gübre desteği
4 işletme; toprak analizi desteği
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
Kabul Edilen Proje Sayısı
SODES (2010-2012)
3
KUDAKA (2010-2013)
1
Destek Tutarı
926.660 TL
92.281 TL
103.610 TL
129.828 TL
455 TL
Yatırım Tutarı
Destek Tutarı
230.270 TL
350.00 TL
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu
çalışma 2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. İliç ilçe merkezi ile
Erzincan merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 121’de verilmiştir.
Belirtmek gerekir ki, illere yönelik hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre
58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir. İliç’in de son yıllarda yapılan yatırımlar neticesinde gelişmişlik
sıralamasında 2004’e göre çok daha fazla basamak atladığı tahmin edilmektedir.
182
Tablo 121. SEGE sıralaması (2004)
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
139
İliç
635
Gelişmişlik Grubu
2
5
Gelişmişlik Endeksi
0,78524
-0,56722
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

İlçedeki tarımsal üretime yönelik birlik ve kooperatiflerin kurulması bu potansiyeli harekete
geçirecektir. Kurulacak birlik ve kooperatifler, hem marka çalışmalarını kolaylaştıracak hem de
üreticinin pazarlık marjını yükseltecektir.

Mera ıslahı çalışmaları hali hazırda önemli miktarda olan küçükbaş hayvan varlığından daha fazla
verim alınmasını sağlayacaktır. Bilhassa yaylaların alt yapı bakımından güçlendirilmesi koyunculuğun
daha çok gelir getirmesini sağlayabilir.

Göç alan bir ilçe olma konumuna erişen ilçede genç nüfus sayısını muhafaza etmek için sosyal
mekânlara gereksinim duyulmaktadır. Yapılmakta olan 2 baraj gölünün etrafına insanların hem
sosyalleşebileceği hem de spor yapabilecekleri sosyal donatılar eklenebilir.

Modern tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekliliği mevcuttur.

Av turizmi için daha fazla ziyaretçi sayısına ulaşılabilir. Bunun için tanıtım faaliyetlerine hız
verilmelidir. İlçe tanıtımından sorumlu bir komite kurularak İliç’in tanıtım planlaması yapılabilir.
Böylelikle daha fazla turistin gelmesi gelir faaliyetlerini çeşitlendirecektir. Yine turizm sektörünün
ilçede güçlendirilmesi kapsamında yapılmakta olan 2 adet baraj gölünde su sporlarına yönelik projeler
hem KUDAKA’ya hem de SODES’e sunulabilir.

İlçe maden rezervleri konusunda zengindir. İliç’de meydana gelen her gelişme madencilik
sektörüne paralel ilerlemektedir. Maden şirketleri ilçede hem nitelikli işgücünün hem de sermaye
birikiminin gelişmesine önayak olmaktadırlar. Bu yatırımların ekonomik ömürlerinin bitiş sonrası
dönem için şimdiden yapılabilecek çalışmalar araştırılmalıdır.

İlçedeki İliç Dursun Yıldırım MYO’nun geliştirilmesi ve yeni öğrencilerin gelmesi ilçe esnafının
daha fazla gelir kazanmasını sağlayacaktır. Erzincan Üniversitesi ile koordinasyon halinde madencilik
sektörüne ilgi duyan ve maden teknolojileri bölümünü talep eden lise öğrencileri ile diğer gençlere
İliç’de maden teknolojileri okurlarsa ne gibi kazanımlar yapabileceklerine yönelik farkındalık
oluşturulabilir.
183
Tablo 122. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
İliç
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Altın, demir ve gümüş rezervlerinin yüksek miktarlarda olması
Av turizmine uygun doğal yapıya sahip olması
İlçenin komşu ilçelere kıyasla genç nüfus varlığının daha fazla olması
Dursun Yıldırım MYO’nun maden teknolojileri bölümünün alana ilgi duyanlar açısından cazip olması
Doğrudan yabancı sermayeli yatırımların yarattığı nitelikli işgücü ve sermaye birikimi
İlçenin Zayıf Yönleri
İl merkezine uzaklık
Sağlık hizmetlerinin yetersiz oluşu
Sivil toplumun gelişmemiş olması
Pazar ağları kurmada yaşanan aksaklıklar
Eğitim seviyesinin düşüklüğü
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Yapılmakta olan baraj göllerinde su sporlarının yapılmasına yönelik yeni yatırımlar
Tarımsal ürünlerin depolanmasına yönelik yatırımlar
Küçükbaş hayvancılık yatırımları, bilhassa koyunculuk
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Devlet Hastanesi’nin donanım açısından modernizasyonu
Arıtma tesisi yapılması
İliç-Erzincan arası yolun kısmen genişletilmesi
Sulama altyapısının geliştirilmesi
Sosyal yaşama alanlarının oluşturulması
Mera ıslah çalışmaları
184
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
KEMAH
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
185
MEVCUT DURUM
Kemah; Karasu Nehri kenarında engebeli bir arazide kurulmuş olup, etrafı dağlarla çevrilidir. Doğal
yapısı gereği savunmaya çok elverişli olduğundan tarih boyunca yerleşim için tercih edilmiştir.
Milattan önce yapıldığı tahmin edilen Kemah Kalesi ile ünlüdür ve ilçe Osmanlı döneminde sancak
şehirliği yapmıştır. Kent merkezine 52 km mesafede bulunan ilçenin ortalama yüksekliği 1.038 m ve
yüz ölçümü 2.354 km²’dir. Yüzölçümü bakımından Erzincan’ın en büyük ilçesidir. Doğusunda Erzincan
Merkez ilçesi, batısında İliç, kuzeyinde Refahiye, güneyinde ise Ovacık ilçesi yer almaktadır.
Kemah’da karasal iklim hüküm sürmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuktur. Yıllık ortalama
yağış miktarı 11,6 cm olup, ortalama sıcaklık 12,3 derecedir. İlçede bitki örtüsü çok azdır, Refahiye
sınırında küçük ölçekli bir orman vardır.
BAYBURT
ERZURUM
ERZİNCAN
Şekil 59. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 74 köy, 1 belediye ve 12 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 6.905 kişi olup, kentsel
nüfus 2.434 kişi; kırsal nüfus ise 4.471 kişidir (Tablo 123).
Tablo 123. Kemah ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
2.434
Erkek
1.238
Kadın
1.196
Toplam
4.471
Erkek
2.184
Kadın
2.287
Toplam
6.905
Toplam
Erkek
3.422
Kadın
3.483
İlçe nüfusunun %35.24’ü kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) yarısının bile
altındadır. Kemah’ta toplam yaş bağımlılık oranı %65,66 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Tablo 124’te verilmiştir.
186
Tablo 124. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
867
15-64
4.168
N>65
1.870
TOPLAM
6.905
Erkek
425
2.161
836
3.422
Kadın
442
2.007
1.034
3.483
EĞİTİM
Kemah’ta okuryazarlık oranı ortalama 89,30’dur. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 702 kişi iken,
bunun 576 kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 125’ten de görüleceği gibi
“Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve
“İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun yaklaşık %70’ini oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi
gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri sermayenin düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 125. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
702
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
946
İlkokul mezunu
2.122
İlköğretim mezunu
826
Ortaokul veya dengi okul mezunu
223
Lise veya dengi okul mezunu
897
Yüksekokul veya fakülte mezunu
416
Yüksek lisans mezunu
6
Bilinmeyen
418
Doktora
1
Erkek
126
391
1.092
446
175
563
253
4
187
-
Kadın
576
555
1030
380
48
334
163
2
231
1
Kemah’ta ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 704 öğrenci 12 adet
okulda 49 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 9,91 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen
öğrenci sayısı ise ilköğretimde 14, ortaöğretimde 15, mesleki ve teknik eğitimde 0 öğrencidir. Bu
değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda
durumu olumlu görünmektedir.
Erzincan Üniversitesinin merkez yerleşkesi dışında kalan Kemah Meslek Yüksekokulu, Yükseköğretim
Genel Kurul toplantısında alınan karar doğrultusunda 2007 yılında kurulmuştur.
Yüksekokul 2010-2011 Eğitim Öğretim Yılı sonunda ilk mezunlarını vermiştir. Meslek Yüksekokulunda
hali hazırda 670 öğrenci ile eğitim-öğretim sürdürülmektedir. 6 bölüm ve bu bölümlere bağlı 6 örgün,
2 ikinci öğretim ve 1 uzaktan eğitim programı olmak üzere toplam 9 program bulunmaktadır.
187
Yüksekokul bünyesinde 10 akademik personel bulunmaktadır. Akademik personel 2 öğretim üyesi ve
8 öğretim elemanından oluşmaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
Kemah ilçe merkezinde bir adet ilçe devlet hastanesi bulunmaktadır. Ancak hastanede sadece ayakta
tedavi hizmeti sunulmakta olup, hastanede yatak yoktur. Hastanede 3 aile hekimi ve 2 pratisyen
hekim hizmet vermektedir.
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Kemah Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV)
1986 yılında kurulmuştur. Hali hazırda 550 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır. Vakıf
ortalamasına göre 1.650 kişi sürekli olarak Kemah SYDV desteklerinden yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
Türk Telekom A.Ş tarafından yaptırılan kültür merkezinde hem kütüphane hem de modern bir eğitim
salonu bulunmaktadır.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Kemah ilçe merkezinde su ve kanalizasyon alt yapısında her hangi bir sorun bulunmamaktadır.
Belediye ile TOKİ arasında varılan mutabakat neticesinde göl manzaralı müstakil konut yapımı
projeleri hazırlanmış ve talep toplanmıştır. Konutların bitmesini müteakip yaz aylarında hissedilen
konut açığı gereksinimi tamamlanmış olacaktır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Kemah’ta Esnaf ve Sanatkârlar Odası ve tarımsal kalkınma kooperatifleri dışında 15 adet dernek
bulunmaktadır. Bu dernekler yaban hayatı koruma, gençleri spora teşvik ve yardımlaşma amaçlarını
gütmektedirler.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sanayi açısından; yem fabrikası ve tuz
madeni ile birkaç mermer ocağı gelir ve istihdam yaratmaktadır. Turizm açısından ise kalesi, soğuk
sular mesire alanı ve Sultanmelik Türbesi önem taşımaktadır.
188
TARIM
Toplam yüzölçümü 235.400 hektar olan ilçenin tarım alanları 5.421 hektar ile toplam alanın %1,2’sini
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %60’lık bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi ve az
miktarda sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı
Şekil 61’de belirtilmiştir.
Tahıllar ve diğer
bitkisel
ürünlerin ekilen
alanı %60
Nadan alanı
%40
Kemah Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 60. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Küçükbaş hayvancılıkta, bilhassa sanaen keçilerinin yetiştirilmesinde, son yıllarda atılım yapan ilçede;
büyük baş varlığının geneli melez sığırı olup, hayvan varlığı şu şekildedir: 760 adet kültür sığırı, 1.730
adet melez sığırı ve 321 adet yerli sığır.
Hayvan hastalıkları açısından herhangi bir hastalığa rastlanmadığı İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Müdürlüğü tarafından teyit edilmiştir. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %30’u suni tohumlamaya
tabi tutulmaktadır. Veteriner hizmetlerinden yararlanma oranı ise %10’dur.
İlçe tarımı için en önemli gereksinimler ise meraların ıslahı ve sulama altyapısıdır. Hububat ekimin
yaygın olduğu ilçede soğan ekimi de önem kazanmıştır. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin
yararlanma oranı ise 4 personeldir. İlçeye bağlı 65 köyde 13.205 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 150 ton
bal ve 10.5 ton bal mumu üretilmektedir.
189
Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 292 olan ilçenin hayvan varlığı ve
hayvansal üretim verileri Tablo 126’da verilmiştir. İlçede kayıtlı organik tarım çiftçisi
bulunmamaktadır.
Tablo 126. Kemah hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
(Baş)
Erzincan 85.795
Kemah 2811
Türkiye 12.386.337
Koyun sayısı
(Baş)
248.570
29890
25.031.565
Keçi sayısı
(Baş)
31.208
3588
7277953
Süt üretimi
(Ton)
92.441
4602
15.056.211
Bal üretimi
(Ton)
1.214
150
94.245.241
Kümes
hayvanları
( Adet)
377881
1463
498538
SANAYİ ALTYAPISI
İlçedeki önemli sanayi tesisi Kemah Gıda Tarım A.Ş tarafından işletilen yem fabrikasıdır. Bu yem
fabrikasının yanı sıra diğer bir önemli tesis ise tuz madenidir. Ulusal alanda da tanınırlığı olan Kemah
tuzu bu tesisi tarafından çıkarılmakta ve işlenmektedir. Aynı zamanda Kemah taşını çıkaran ve mamul
haline getiren mermer ocakları da mevcuttur.
TURİZM
İlçenin en önemli turizm potansiyeli tarih ve kültür mirasıdır. Anayol üzerindeki Sultanmelik Türbesi
önemli bir uğrak noktasıdır. Ayrıca tarihi milattan önce olan Kemal Kalesi de tarih severleri
büyülemektedir. Kale etrafındaki alanlar çok uygun trekking parkurları oluşturabilir. Kaledeki kazılar
2012 yılında resmen başlamış olup, 20 yılda kazıların tamamlanması planlanmaktadır. Kalenin kimler
tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Ünlü Seyyah Evliya Çelebi 17.yüzyıl dönemini tasvir eden
seyahatnamesinde kaleye özel bir önem vermiş ve kalenin sağlamlığına vurgu yapmıştır eserinde.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 127’de verilmiştir.
Tablo 127. İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
Destek Tutarı
190
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK
İL MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ
(2012)
23 işletme; anaç sığır desteği
20 işletme; buzağı desteği
148 işletme; koyun-keçi desteği
13 işletme; çiğ süt desteği
74 işletme; arıcılık desteği
118 işletme; yem bitkileri desteği
307 işletme; mazot desteği
306 işletme; gübre desteği
2 işletme; toprak analizi desteği
120.000 TL
7.560 TL
417.600 TL
101.430 TL
58.344 TL
169.174 TL
68.505 TL
84.495 TL
250 TL
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
Yatırım Tutarı
Kabul Edilen Proje Sayısı
5
-
Destek Tutarı
474.680 TL
-
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
SODES(2010-2012)
KUDAKA (2010-2013)
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu
çalışma 2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Kemah ilçe merkezi ile
Erzincan merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 128’de verilmiştir.
Belirtmek gerekir ki, illere yönelik hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre
58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir. İliç’in de son yıllarda yapılan yatırımlar neticesinde gelişmişlik
sıralamasında 2004’e göre çok daha fazla basamak atladığı tahmin edilmektedir.
Tablo 128. SEGE sıralaması (2004)
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
139
Kemah
669
Gelişmişlik Grubu
2
5
Gelişmişlik Endeksi
0,78524
-0,63593
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

İlçedeki tarımsal üretime yönelik sivil toplumun güçlendirilmesi bu potansiyeli harekete
geçirecektir. Böylelikle, hem marka çalışmaları kolaylaştırılabilinir hem de üreticinin pazarlık marjı
yükseltilebilir.

İlçede yapılan çalıştayda arazinin çok engebeli olmasından mütevellit fiziksel alan sıkıntısından
bahsedilmiştir. Yapılan öneri ilçe merkezinin baraj gölü kıyısına taşınması yönünde olmuştur.

Modern tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekliliği mevcuttur.

Tarih ve kültür mirası yönünden zengin olan ilçe bu turizm türüne ilgi duyan vatandaşların uğrak
noktası olabilir. Kemah Kalesi kazılarının başlatılması ilçeye büyük merak uyandırmıştır. Tarihi evlerin
restorasyonu veya bakımıyla ilçenin Kemaliye gibi turizmden daha fazla pay alması olasıdır.
Konaklama sorunu çözmek için otel yerine ev pansiyonculuğu geliştirilebilir. Özellikle tarihi evlerde
konaklamak tarih turizmine ilgi duyan turistleri daha çok memnun edecektir.
191

İlçe alabalık yetiştiriciliğine yatırımlarına uygun alanlar sağlıyor. Özel sektöre tarafından yapılacak
asgari 500.000 TL sabit yatırımlı üretim çiftlikleri bölgesel teşvik destek unsurlarından 5 yıl boyunca
yararlanabilecektir.

Hali hazırda önemli bir kovan varlığı olan ilçede arıcılığın geliştirilmesine ve katma değerli arı sütü,
bal mumu vb. ürünlerin üretilmesine yönelik Tarım ve Kırsal Kalkınma Kurumu Erzincan İl
Koordinatörlüğü’nden hem kar amacı güdenler hem kar amacı gütmeyenler istifade edebilir. Bu
kapsamdaki yatırımlar için %50 azami destek oranı olmak koşuluyla 250.000 Avro’ya kadar hibe talep
edilebilir.
192
Tablo 129. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Kemah
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Küçükbaş hayvancılık
Tarih ve kültür mirası turizmi
Taşocakçılığı (Mermer)
Kemah tuzu rezervleri
İlçenin Zayıf Yönleri
Sosyal mekânların az oluşu
Sürekli göç verilmesi
Yaşlı nüfusun genç nüfusa kıyasla yüksek olması
Örgütlenmenin olmayışı
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Küçükbaş hayvancılık
Arıcılık
Ev pansiyonculuğu
Kırmızı benekli alabalık üretimi
Tulum peynirinin üretilmesi
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
TOKİ konutlarının bitirilmesi
Tarihi evlerin restorasyonu
193
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
KEMALİYE
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
194
MEVCUT DURUM
Kemaliye; Erzincan’ın güneybatısında yer almaktadır (Şekil 62). Keban baraj gölü kıyısında bir vadi
içerisine kurulmuştur.
İl merkezine 155 km mesafede bulunan ilçe bu özelliğiyle en uzak ilçe
konumundadır. İlçenin ortalama yüksekliği 850 m ve yüz ölçümü 1.168 km²’dir. Doğusunda
Çemişgezek, batısında Divriği, kuzeyinde İliç, güneyinde ise Arapgir ilçesi yer almaktadır. İlçe
Erzincan’ın diğer ilçelerinden sadece İliç ile komşudur. Kemaliye’de karasal iklim hüküm sürmektedir.
BAYBURT
ERZURUM
ERZİNCAN
Şekil 61. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 62 köy, 1 belediye ve 10 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 4.982 kişi olup, kentsel
nüfus 2.200 kişi; kırsal nüfus ise 2.782 kişidir (Tablo 130).
Tablo 130. Kemaliye ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
2.200
Erkek
2.532
Erkek
1.146
Kadın
1.054
Toplam
2.782
Erkek
1.386
Kadın
1.396
Toplam
4.982
Kadın
2.450
İlçe nüfusunun %44.15’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır.
Kemaliye’de toplam yaş bağımlılık oranı %70,61 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 2’de
verilmiştir.
Tablo 131. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
642
15-64
2.920
N>65
1.420
TOPLAM
4.982
Erkek
338
1.544
650
2.532
Kadın
314
1.366
770
2.450
195
EĞİTİM
Kemaliye’de okuryazarlık oranı ortalama 92,28’dir. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 363 kişi iken,
bunun 315 kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 3’ten de görüleceği gibi “Okuma
yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim
mezunu” olanların toplamı nüfusun yaklaşık %70’ini oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi gösteren bu
yüksek oran ilçedeki beşeri sermayenin düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 132. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
363
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
673
İlkokul mezunu
1.538
İlköğretim mezunu
458
Ortaokul veya dengi okul mezunu
229
Lise veya dengi okul mezunu
794
Yüksekokul veya fakülte mezunu
401
Yüksek lisans mezunu
19
Bilinmeyen
2
Doktora
224
Erkek
48
307
768
227
158
493
259
12
1
118
Kadın
315
366
770
231
71
301
142
7
1
106
Kemaliye’de ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 436 öğrenci 6 adet
okulda 31 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 110,38 öğrenci düşmektedir. Derslik başına
düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 16,90, ortaöğretimde 8,10, mesleki ve teknik eğitimde 1
öğrencidir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim
altyapısı konusunda durumu olumlu görünmektedir.
Kemaliye yükseköğrenim açısından diğer Erzincan’ın ilçelerine göre daha şanslıdır. Zira ilçede meslek
yüksekokulunun yanı sıra bir de yüksekokul mevcuttur. Her iki okulda Kemaliyeli işadamı Hacı Ali
Akın’ın ismini taşımaktadır. Kemaliye Hacı Ali Akın Turizm ve Otelcilik Yüksekokulu turizm ve seyahat
hizmetleri alanında ihtisaslaşmış eğitim hizmeti vermektedir. Bu okulda eğitim alan öğrenciler dünya
çapında akredite olmuş bir programdan mezun olarak turizm sektöründeki nitelikli personel arzını
sağlamaktadırlar.
Erzincan Üniversitesi’nin merkez yerleşkesi dışında kalan Kemaliye Hacı Ali Akın Meslek Yüksekokulu,
Yükseköğretim Genel Kurul toplantısında alınan karar doğrultusunda 1996 yılında Fırat
Üniversitesi’ne bağlı olarak 1996 yılında kurulmuştur. Meslek Yüksekokulunda hali hazırda 264
196
öğrenci ile eğitim-öğretim sürdürülmektedir ve toplam 5 akademik program bulunmaktadır.
Yüksekokul bünyesinde ise 16 akademik personel bulunmaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
Kemaliye ilçe merkezinde bir adet ilçe devlet hastanesi bulunmaktadır. Hastanede 10 adet yatak olup,
6 doktorla sağlık hizmeti verilmektedir.
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Kemaliye Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı
(SYDV) 1986 yılında kurulmuştur. Hali hazırda 617 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır.
Vakıf ortalamasına göre 1.234 kişi aktif olarak Kemaliye SYDV desteklerinden yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup, yeni yapılan Kemaliye-İliç yolu
neticesinde ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun yaşanmamaktadır.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır. İlçede Kemaliye Belediyesi’ne ait kültür
merkezinde kültürel faaliyetler gerçekleştirilmektedir. Ayrıca çarşıdaki yöresel ürünler pazarında
yöresel ürün satışı yapılmaktadır. İlçeye bağlı Ocaklar köyü Erzincan’ın en temiz köyü seçilmiş olup,
köy meydanında da kültür evi bulunmaktadır. Erzincan’da müzesi bulunan tek ilçe Kemaliye’dir.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Kemaliye ilçe merkezinde su ve kanalizasyon alt yapısında her hangi bir sorun bulunmamaktadır.
Belediye ile TOKİ arasında varılan mutabakat neticesinde göl manzaralı konutlar yapılmıştır. Ayrıca
Kültür ve Turizm Bakanlığı ve ÇEKÜL Vakfı destekleri neticesinde sokak sağlıklaştırma ve yenileme
çalışmaları yapılmıştır. Böylelikle ilçe merkezi estetik açısından Erzincan’ın ilçeleri arasında ön plana
çıkmıştır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Kemaliye’de Esnaf ve Sanatkârlar Odası dışında 7 adet dernek bulunmaktadır. Bu dernekler kültürel
faaliyetler, gençleri spora teşvik ve yardımlaşma amaçlarını gütmektedirler.
Ayrıca ilçenin geliştirilmesine yönelik olarak kısa adı KEMAV olan Kemaliye Kültür ve Kalkınma Vakfı
adında müstakil bir vakıf da faaliyetlerini sürdürmektedir. İlçeler arasında kadınlara yönelik tek
dernekleşme de Kemaliye Kadınlar Derneği (KEKAD) ile Kemaliye ilçesindedir.
EKONOMİK YAPI
197
İlçede ekonomik faaliyet turizme dayalıdır. Engebeli arazi yapısı nedeniyle ekilebilir alanları azdır.
Küçükbaş hayvancılık, bilhassa keçi varlığı, nispeten yüksektir. Sanayi açısından; son yıllarda büyük
ölçekli enerji yatırımları almıştır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 116.800 hektar olan ilçenin tarım alanları 1.857 hektar ile toplam alanın %1,5’ini
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %65’lik bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi ve az
miktarda sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı
Şekil 2’de belirtilmiştir.
Tahılların ve
diğer bitilerin
ekilen alanı
%65
Nadas alanı
%35
Kemaliye Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 62. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Hayvan hastalıkları açısından herhangi bir hastalığın olmadığı İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü
tarafından tespit edilmiştir. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %5’i suni tohumlamaya tabi
tutulmaktadır. Veteriner hizmetlerinden yararlanma oranı ise %24’dür.
İlçenin Çut ve Dutluca köylerinde komşu illerden gelen talebe istinaden sebzecilik yapılmaktadır.
Diğer köylerde de dut ve ceviz üretimi yaygındır. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin
yararlanma oranı ise 5 personeldir.
Son yıllarda su ürünleri yetiştiriciliği alanında ilçe artan düzeyde yatırımlar almaktadır. Özellikle kafes
balıkçılığında gelişme gözlenmektedir. Yıllık ortalama 1.000 ton civarında alabalık üreten ilçede daha
fazla alabalık üretimine yönelik yatırımlar ilgili Bakanlık nezdinde proje safhasındadır. İlçeye bağlı 37
198
köyde 3.680 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 55,2 ton bal ve 2,76 ton bal mumu üretilmektedir . Çiftçi kayıt
sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 24 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim
verileri Tablo 4’de verilmiştir. İlçede kayıtlı 1 organik tarım çiftçisi bulunmaktadır. Organik tarımı
yapılan ürünler ise şunlardır: Dut, üzüm ve ceviz
Tablo 133. Kemaliye hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun sayısı
Keçi sayısı Süt üretimi
(Baş)
(Baş)
(Baş)
(Ton)
Erzincan
85.795
248.570
31.208
92.441
Kemaliye
1118
9880
9960
2202
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
Bal üretimi
(Ton)
1.214
55,2
94.245.241
Kümes hayvanları
(Adet)
377881
2285
498538
SANAYİ ALTYAPISI
İlçedeki önemli sanayi yatırımı IC İçtaş Bağıştaş Enerji Üretim ve İşletme A.Ş tarafından yapılmıştır.
Bahsi geçen şirket 2011 ve 2012 yıllarında toplamda 251 Milyon TL civarında yatırım harcaması
gerçekleştirmiştir. 1915 yılında açılan halı fabrikası ise kapanmıştır.
TURİZM
İlçedeki en önemli iktisadi faaliyet olan turizm sektörü ilçe ekonomisinin bel kemiği olmuştur. İlçenin
en önemli turizm potansiyeli doğal güzelliğinin yanı sıra tarih ve kültür mirasıdır. İlçe tur
operatörlerinin güzergah noktasıdır ve Divriği-Kemaliye ile Elazığ-Kemaliye tur rotaları her sene
binlerce turist çekmektedir. Ayrıca Tarım-Turizm-Takas (TaTuTa) Programı kapsamında ekoturizm
faaliyeti yapılmakta olup, yurtdışından dut toplama işçiliği yapmaya gelen turistler vardır. Her sene
düzenlenen Kemaliye Uluslararası Kültür ve Doğa Sporları Festivali sayesinde ilçe uluslar arası alanda
tanınmıştır. Keban Baraj Gölü üzerinde Karanlık Kanyon’a tekne turu düzenlenmekte, Kanyon’dan
atlayışlar gerçekleştirilmektedir.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 134’te verilmiştir.
Tablo 134. İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
GIDA, TARIM VE
HAYVANCILIK İL
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ
(2012)
58 işletme; koyun-keçi desteği
50 işletme; arıcılık desteği
1 işletme; yem bitkileri desteği
14 işletme; mazot desteği
14 işletme; gübre desteği
Destek Tutarı
306.630 TL
24.184 TL
564 TL
3.483 TL
3.409 TL
199
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
Yatırım Tutarı
Kabul Edilen Proje Sayısı
8
6
Destek Tutarı
633.283 TL
613.591 TL
TEŞVİK BELGESİ (20112012)
SODES(2010-2012)
KUDAKA (2010-2013)
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu
çalışma 2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Kemaliye ilçe merkezi
ile Erzincan merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 5’te verilmiştir.
Belirtmek gerekir ki, illere yönelik hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre
58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir. Kemaliye’nin de son yıllarda yapılan yatırımlar neticesinde
gelişmişlik sıralamasında 2004’e göre çok daha fazla basamak atladığı tahmin edilmektedir.
Tablo 135. SEGE sıralaması (2004)
İlçe
Merkez
Kemaliye
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
139
378
Gelişmişlik Grubu
2
3
Gelişmişlik Endeksi
0,78524
-0,10750
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Erzincan Havaalanı’nın uluslararası hudut kapısı ilan edilmesi ile uluslar arası sefer yapılabilme
imkânını doğurmuştur. Böylelikle, uzun vadede yurtdışından ile gelen ziyaretçi sayısında artış
olacaktır. Kemaliye’nin dış turizmden daha fazla pay alabilmesi için hali hazırda yapılan tanıtım
faaliyetlerinin geliştirilmesi ve dışa açılması yararlı olacaktır.

İlçedeki turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi hem ilçeye gelen turist sayısını yükseltecek hem de
turistin konaklama gün sayısını artıracaktır. Bu kapsamda küçük ölçekli bir su sporları merkezinin
kurulması, via ferrata parkurlarının oluşturulması ve mağaraların turizme kazandırılmaları muhtemel
potansiyellerdir.

Geleneksel el sanatlarının (gazenne gibi) geliştirilerek bir turizm ürünü şeklinde daha fazla gelir
yaratması sağlanabilir.

İlçede yapılan çalıştaylarda manganez ve krom yataklarından bahsedilmiştir. Bu ürünleri
çıkarabilecek ve işleyebilecek sanayi yatırımlarının yapılıp yapılamayacağı hususunda ön fizibilite
etüdleri hazırlatılabilir. Ön fizibilite etüdlerinin olumlu çıkması durumunda asıl fizibiliteler
hazırlatılarak yatırımcıların dikkatine sunulabilir.

İlçede önemli miktarda üretilen dutun üretiminin geliştirilerek katma değer almasına ve daha
fazla gelir yaratmasına yönelik araştırmalar yapılmalıdır. Yapılan araştırmaların olumlu olması
durumunda KUDAKA ve TKDK gibi sözleşme makamlarına yatırım projeleri sunulabilir.
200
Tablo 136. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Kemaliye
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Turizm alanında markalaşmış olması
Nitelikli insan kaynağı
İlçeyle ilgili aktif çalışan sivil toplum kuruluşlarının varlığı
İlçenin Zayıf Yönleri
İl merkezlerine uzak oluşu
Ekim yapılabilecek tarımsal alanların darlığı
Yaşlı nüfusun genç nüfusa kıyasla yüksek olması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Dut üretimine yönelik yatırımlar
Küçük ölçekli bir su sporları merkezi
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından sokak sağlıklaştırılmaları yapılabilir.
201
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
OTLUKBELİ
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
202
MEVCUT DURUM
Otlukbeli; Erzincan’ın kuzeydoğusunda yer almaktadır (Şekil 64). Erzincan’ın en yüksek ilçelerinden
biri olduğundan karasal iklimin en etkin olduğu yerleşim birimidir. İl merkezine 142 km mesafede
bulunan ilçeye il merkezinden ulaşım yaklaşık 2 saat sürmektedir. Bayburt il merkezine ise sadece 52
km uzaklıktadır. İlçenin ortalama yüksekliği 1.750 m ve yüz ölçümü 254 km²’dir. Alan itibariyle
Erzincan’ın en küçük ilçesidir. Doğusunda Aşkale, batısında Çayırlı, kuzeyinde Demirözü, güneyinde
ise yine Çayırlı ve Tercan ilçeleri yer almaktadır. Coğrafi konum itibariyle TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin
kesişim noktasıdır. İlçe merkezinin 6km kuzeybatısında tescilli doğal sit alanı olan Otlukbeli Gölü yer
almaktadır. Gölün en önemli özelliği, çanağının ve oluşumunun göl türleri içinde günümüze kadar
bilinenlerinin içerisinde dünyada tek tip oluşudur.
BAYBURT
ERZURUM
ERZİNCAN
Şekil 63. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 12 köy, 1 belediye ve 4 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 2.550 kişi olup, kentsel
nüfus 2.081 kişi; kırsal nüfus ise 469 kişidir (Tablo 137).
Tablo 137. İliç ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2.081
1.069
1.012
469
234
235
2.550
1.303
1.247
İlçe nüfusunun %81.60’i kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) üstündedir. Bu
özelliğiyle Erzincan’da kentsel nüfus oranı Türkiye ortalamasının üzerinde olan tek ilçedir.
Otlukbeli’nde toplam yaş bağımlılık oranı %60,27 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo
138’de verilmiştir.
203
Tablo 138. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
674
15-64
1.591
N>65
285
TOPLAM
2.550
Erkek
350
821
132
1.303
Kadın
324
770
153
1.247
EĞİTİM
Otlukbeli’nde okuryazarlık oranı ortalama %91,5’dur. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 196 kişi iken,
bunun 155 kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 139’dan da görüleceği gibi
“Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve
“İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun yaklaşık %70’ini oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi
gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri sermayenin düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 139. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu
Yüksek lisans mezunu
Bilinmeyen
Doktora
Toplam
196
562
539
451
140
249
104
4
73
-
Erkek
41
251
277
236
127
225
80
3
35
-
Kadın
155
311
262
215
13
24
24
1
38
-
Otlukbeli’nde ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 525 öğrenci 7 adet
okulda 30 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 15 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen
öğrenci sayısı ise ilköğretimde 20, ortaöğretimde 12, mesleki ve teknik eğitimde 0 öğrencidir. Bu
değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda
durumu olumlu görünmektedir.
Otlukbeli yükseköğrenim açısından Erzincan’da meslek yüksekokulu olmayan tek ilçedir. İlçeye
meslek yüksekokulu açılması için 2009 yılında kurulan Otlukbeli Yüksek Öğretim Derneği’nin önemli
çalışmaları mevcuttur. Diğer ilçelerdeki öğrenci sayısının az olması Otlukbeli’ne meslek yüksekokulu
açılmasını dolaylı olarak olumsuz etkilemektedir.
ERİŞİLEBİLİRLİK
204
Otlukbeli ilçe merkezinde bir adet ilçe devlet hastanesi bulunmaktadır. Hastane yatak kapasitesi 10
olup, 1 pratisyen hekim ve 1 aile hekimi olmak üzere toplam 2 doktorla sağlık hizmetleri
verilmektedir.
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Otlukbeli Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı
(SYDV) kurulmuştur. Hali hazırda 450 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır. Vakıf
ortalamasına göre 1.350 kişi sürekli olarak Kemah SYDV desteklerinden yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır. Erzincan-Çayırlı karayolunun tamamlanmasını müteakip ilçenin il merkezine
uzaklığı 142 km’den 90 km’ye düşecektir. Uzun vadede ilçe ekonomisine de olumlu katkılar olması
beklenmektedir.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
Kaymakamlık binasında kültür merkezinde gençlere yönelik oyun olanları ve kültürel gösterilerin
yapıldığı bir konferans salonu vardır.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Otlukbeli Belediyesi 1991 yılında kurulmuştur. İlçe merkezinde her hangi bir altyapı sorunu
bulunmamaktadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Otlukbeli’nde Esnaf ve Sanatkârlar Odası dışında 4 adet dernek vardır. Bu dernekler cami yapımı,
yükseköğrenim derneği, spor ve yardımlaşma amaçlarını gütmektedirler.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet hayvancılığa dayalıdır. Sanayi açısından; manganez rezervleri gelecek
açısından potansiyel taşımaktadır. Turizm açısından ise Otlukbeli Gölü ve av turizmi öne çıkmaktadır.
TARIM
Toplam yüzölçümü 25.400 hektar olan ilçenin tarım alanları 3.645 hektar ile toplam alanın %14,35’ini
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %86,24’lük bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi
ve az miktarda sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre
dağılımı Şekil 65’te belirtilmiştir.
205
Tahılların ve
diğer bitkisel
ekinlerin alanı
%86,24
Nadas alanı
%13,76
Otlukbeli Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 64. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Hayvancılık ilçe halkı için başat sektördür. Özellikle büyükbaş hayvancılık alanında ilçe Erzincan ilçeleri
arasında da ilk sıralarda gelmektedir. İlçede hem besicilik hem de süt sığırcılığı yapılmaktadır.
Büyükbaş hayvanların geneli melez sığırı olup ırksal dağılım şu şekildedir: 915 kültür sığırı, 2.110
melez sığırı ve 1.313 yerli sığırı. Geçmişte küçükbaş hayvancılıkta yaygınmış. Ancak bakım zorluğu ve
çoban bulamama gibi nedenlerden ötürü küçükbaş hayvancılık durma noktasına gelmiştir. Hayvan
hastalıkları açısından ciddi sorun olmayan ilçede 2 işletmede hastalığa rastlanmış ve gerekli tedbirler
alınmıştır. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %15’i suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır. Veteriner
hizmetlerinden yararlanma oranı ise %98’dir.
İlçe tarımı için en önemli gereksinimler ise meraların ıslahı ve sulama altyapısıdır. Hububat ekimin
yaygın olduğu ilçede soğan ekimi de önem kazanmıştır. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin
yararlanma oranı ise 5 personeldir. İlçeye bağlı 9 köyde 3.740 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 65 ton bal
ve 0,65 ton bal mumu üretilmektedir. Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre
313 olan ilçenin hayvan varlığı ve hayvansal üretim verileri Tablo 140’ta verilmiştir. İlçede kayıtlı 28
organik tarım çiftçisi bulunmaktadır. Organik tarımı yapılan ürün ise sadece buğdaydır.
Tablo 140. Otlukbeli hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Erzincan
Otlukbeli
Türkiye
Sığır sayısı
(Baş)
85.795
4338
12.386.337
Koyun sayısı
(Baş)
248.570
1300
25.031.565
Keçi sayısı
(Baş)
31.208
625
7277953
Süt üretimi
(Ton)
92.441
3906
15.056.211
Bal üretimi
(Ton)
1.214
65
94.245.241
Kümes hayvanları
(Adet)
377.881
1480
498538
206
SANAYİ ALTYAPISI
İlçede herhangi bir sanayi tesisi bulunmamaktadır. Manganez rezervlerinin sanayide kullanıma hazır
hale getirilmesine yönelik bir tesis için yatırım yapılabilir. Bu yatırım hem bölgesel teşvik destek
unsurlarından yararlanabilecektir hem de öncelikli yatırım konusu olduğu için 5. Bölge
avantajlarından yararlanabilecektir.
TURİZM
İlçenin en önemli turizm potansiyeli Otlukbeli Gölü ve av turizmidir. Göl oluşumu bakımından
dünyada tek olarak gözükmektedir. Av turizmi açısından ise ilçenin doğal yapısı oldukça uygundur ve
ilçe hali hazırda bu konuda ülke çapında ün yapmıştır. Altyapısal eksikliklerin giderilmesi ve tanıtım
faaliyetlerinin yapılması ilçenin bu sektörden gelir yaratmasını sağlayacaktır.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 141’de verilmiştir.
Tablo 141. İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK
İL MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ
(2012)
31 işletme; anaç sığır desteği
23 işletme; buzağı desteği
4 işletme; koyun-keçi desteği
21 işletme; arıcılık desteği
33 işletme; yem bitkileri desteği
513 işletme; mazot desteği
513 işletme; gübre desteği
8 işletme; toprak analizi desteği
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
Destek Tutarı
59.281 TL
4.640 TL
4.860 TL
24.184 TL
51.849 TL
139.583 TL
172.829 TL
1.651 TL
Yatırım Tutarı
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
SODES(2010-2012)
KUDAKA (2010-2013)
Kabul Edilen Proje Sayısı
3
-
Destek Tutarı
174.269 TL
-
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu
çalışma 2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Otlukbeli ilçe merkezi
ile Erzincan merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 142’de verilmiştir.
Belirtmek gerekir ki, illere yönelik hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre
58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir.
207
Tablo 142. SEGE sıralaması (2004)
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
139
Otlukbeli
567
Gelişmişlik Grubu
2
4
Gelişmişlik Endeksi
0,78524
-0,45080
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

İlçede önemli sayıda hayvan varlığı mevcuttur. Bilhassa süt yönünden büyükbaş hayvancılık
yönünden ilçenin potansiyeli yüksektir. Erzincan il merkezine bağlı köy ve beldelerde Damızlık Sığır
Yetiştiricileri Birliği’nin hem UNDP hem de KUDAKA destekli kurduğu süt toplama merkezlerine
benzer bir süt toplama merkezi Otlukbeli kırsalında kurulabilir. İlçede önemli miktarda yapılan süt
üretimi için böylelikle hem toplama hem de pazarlama konusunda büyük bir adım atılmış olunur. Bu
merkezin işletilmesi Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliğine ait olmalı ve Birliğin Otlukbeli’nde açacağı bir
temsilcilik sayesinde üreticiler karşılarında muhatap bulabilmelidirler.

Besicilik genel itibariyle kurban satışına yöneliktir. Kooperatifleşmenin yetersiz oluşu beslenen
hayvanların piyasada ucuza gitmelerine neden olmaktadır. İştigal alanı hayvancılık olan sivil toplum
geliştirilebilirse besiciler de daha fazla kazanacaktır.

Meraların ıslahına ve ahırların modernizasyonuna yönelik yapılacak yatırım projeleri ilçe
hayvancılık sektörünü katma değeri yüksek ve daha fazla gelir yaratıcı bir sektör haline getirecektir.

Manganez rezervlerinin sanayinin kullanımına hazır hale getirilmesine yönelik özel sektör yatırımı
çekilebilir.

Otlukbeli Gölü ve av turizmine uygun doğal yapı turistlerin ilgisini çekecek değerlerdir. Av
turizminin geliştirilmesine yönelik bungalov tipi evler ve havalimanlarından ilçeye turistlere özel
transfer yapacak 4x4 arazi araçları ile birlikte tanıtım faaliyetleri yapılırsa ziyaretçi sayısını artırabilir.
208
Tablo 143. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Otlukbeli
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Hayvancılık potansiyeli
Av turizmi
İlçenin Zayıf Yönleri
İl merkezlerine uzak oluşu
Nüfusun düşük ve geçici görev yapan kamu personeli ağırlıklı oluşu
Karasal iklim özelliklerinin yoğun olarak yaşanması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Süt toplama merkezlerinin kurulması
Ahırların modernizasyonu
Manganez rezervlerin sanayinin kullanımına hazır hale getirilmesi
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Hayvancılık sitesinin kurulması
Meslek yüksekokulunun kurulması
Yağmur sulama çalışmaları
209
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
REFAHİYE
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
210
MEVCUT DURUM
Refahiye; Erzincan’ın kuzeybatısında Doğu Anadolu, Karadeniz ve İç Anadolu Bölgeleri sınırlarının
birleştiği noktada yer almaktadır. İl merkezine 71 km mesafede bulunan ilçeye il merkezinden ulaşım
yaklaşık 1 saat sürmektedir. İlçenin ortalama yüksekliği 1.580 m ve yüz ölçümü 1.744 km²’dir.
Doğusunda Erzincan il merkezi, batısında İmranlı, kuzeyinde Şiran, güneyinde ise Kemah ve İliç ilçeleri
yer almaktadır. Coğrafi konum itibariyle TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin en batı ucundadır. İlçede karasal
iklim özellikleri hâkim sürmektedir. Yazları serin, kışları ise soğuk ve yoğun kar yağışlıdır.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 65. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 121 köy, 1 belediye ve 4 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 10.504 kişi olup, kentsel
nüfus 3.980 kişi; kırsal nüfus ise 6.524 kişidir. (Tablo 1.)
Tablo 144. Refahiye ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
3.980
2.196
1.784
6.524
3.143
3.381
10.504
Toplam
Erkek
5.339
Kadın
5.163
İlçe nüfusunun %37,89’u kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) yarısı civarındadır.
Refahiye’de toplam yaş bağımlılık oranı %63,89 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 2’de
verilmiştir.
Tablo 145. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
1.621
15-64
6.409
N>65
2.474
TOPLAM
10.504
Erkek
798
3.420
1.121
5.339
Kadın
823
2.989
1.353
5.165
211
EĞİTİM
Refahiye’de okuryazarlık oranı ortalama %87,05’dur. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 1.277 kişi
iken, bunun 1.36 kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 3’ten de görüleceği gibi
“Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve
“İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun yaklaşık % 67,85’ini oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi
gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri sermayenin düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 146. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
1.277
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
1.597
İlkokul mezunu
2.700
İlköğretim mezunu
1.237
Ortaokul veya dengi okul mezunu
316
Lise veya dengi okul mezunu
1.465
Yüksekokul veya fakülte mezunu
587
Yüksek lisans mezunu
27
Bilinmeyen
652
Doktora
2
Erkek
241
722
1.439
630
246
1.031
406
15
282
1
Kadın
1.036
875
1.261
607
70
434
181
12
370
1
Refahiye’de ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 1.590 öğrenci 10 adet
okulda 87 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 14,58 öğrenci düşmektedir. Derslik başına
düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 21, ortaöğretimde 17, mesleki ve teknik eğitimde 14 öğrencidir.
Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı
konusunda durumu olumlu görünmektedir. Ayrıca, ilçede yapılan Anadolu Öğretmen Lisesi binası
tamamlandığında derslik sayısı düşecektir. Halk Eğitim Merkezi bünyesinde okuma-yazma kursları
sürekli açılmaktadır.
1995 yılında Atatürk Üniversitesine bağlı olarak açılmış olan Refahiye Meslek Yüksekokulu, 2006
yılından itibaren ise Erzincan Üniversitesine bağlanmıştır.
Erzincan Üniversitesine bağlandıktan sonra gelişimini hızlı bir şekilde sürdüren Yüksekokul şu anda
hem sosyal hem de teknik programlarda eğitim-öğretime devam etmektedir. Yüksekokulda açılmış
olan bölüm ve programlar iş dünyasının ihtiyaçları göz önünde tutularak açılmış olup, okulumuzdan
mezun olan öğrencilerimizin çoğunluğu kolaylıkla iş bulabilmektedirler. Şu anda Yüksekokulda toplam
11 programda eğitim-öğretim verilmekte olup, bunların sekiz tanesi birinci öğretim, iki tanesi ikinci
öğretim ve bir tanesi de uzaktan öğretim şeklinde yürütülmektedir. 13 akademik personel ile eğitim
hizmeti verilmektedir.
212
ERİŞİLEBİLİRLİK
Refahiye ilçe merkezinde bir adet ilçe devlet hastanesi bulunmaktadır. Dr. Fahrettin UĞUR Devlet
Hastanesi taşıyan hastane 50 yataklı olup, Erzincan’ın en büyük ilçe devlet hastanesidir. Hastanede 1
uzman doktor, 3 pratisyen doktor ve 1 diş hekimi sağlık hizmeti sunmaktadır.
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Refahiye Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı
(SYDV) 1986 yılında kurulmuştur. Hali hazırda 514 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır.
Vakıf ortalamasına göre 1.541 kişi aktif olarak Refahiye SYDV desteklerinden yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır. İlçenin D-80 karayolu üzerinde olması yalnızca ulusal değil uluslar arası pek çok
taşıtın ilçeden geçmesini sağlamaktadır. Kış döneminde Sakaltutan geçidinde kısmen sıkıntılar
yaşanmaktadır.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
Refahiye MYO bünyesinde 2.750 metrekare kapalı alana sahip bir kültür merkezi, çarşıda Semiha
Yıldırım adını taşıyan bir kadın konukevi ve gençlere yönelik Türk Telekom A.Ş tarafından yaptırılan
spor tesisleri mevcuttur.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Refahiye Belediyesi 1884 yılında kurulmuştur ve ilin en tarihi ilçe belediyesidir. İlçe merkezinde her
hangi bir altyapı sorunu bulunmamaktadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Refahiye’de Esnaf ve Sanatkârlar Odası ve Tarım Kredi Kooperatifi dışında 16 adet dernek vardır. Bu
dernekler eğitim hizmetleri, dini faaliyetler ve dayanışma amaçlarını gütmektedirler.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sanayi açısından; küçük sanayi sitesi olan üç
ilçeden biridir ve 42 dükkândan oluşmaktadır. Ayrıca ilçede bir kablo fabrikası vardır. Orman ürünleri
imalatı potansiyeli de mevcuttur. Turizm açısından ise Dumanlı Yaylaları ve gençlik kampları
meşhurdur.
213
TARIM
Toplam yüzölçümü 174.400 hektar olan ilçenin tarım alanları 20.380 hektar ile toplam alanın
%11,68’ini oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %69,52’lik bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel
ürünlerin üretimi ve az miktarda sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin
bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 2’de belirtilmiştir.
Tahılların ve
diğer bitkisel
ürünlerin ekilen
alanı %69,52
Nadas alanı
%30,48
Refahiye Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 66. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Hayvancılık ilçe halkı için başat sektördür. Özellikle arıcılık alt-sektöründe ilçe hem arı kovanı hem de
yıllık bal üretimi açısından bütün ilçeler arasında ilk sıradadır. Aynı zamanda büyükbaş hayvancılık
alanında ilçe Erzincan ilçeleri arasında da yine ilk sıralarda gelmektedir. İlçede hem besicilik hem de
süt sığırcılığı yapılmaktadır. Büyükbaş hayvanların geneli melez sığırı olup ırksal dağılım şu şekildedir:
990 kültür sığırı, 6.570 melez sığırı ve 1.895 yerli sığırı. Küçükbaş hayvancılıkta da ilçe önemli sayıda
hayvan varlığına sahiptir. Hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun olmayan ilçede seyrekte olsa
tüberküloz ve brusella hastalıklarına rastlanmış ve gerekli tedbirler alınmıştır. İlçede hayvan
mevcudunun yaklaşık %20’i suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır. Veteriner hizmetlerinden
yararlanma oranı ise %100’dür. Mera alanlarının geniş yer kapladığı ilçede yem bitkisi olarak yonga ve
korunga yetiştirilmektedir. Bu ürünler bitkisel üretimin önemli bir bölümü teşkil etmektedir.
Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin yararlanma oranı ise 8 personeldir.
İlçeye bağlı 9 köyde 3.740 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 65 ton bal ve 0,65 ton bal mumu üretilmektedir.
214
Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 744 olan ilçenin hayvan varlığı ve
hayvansal üretim verileri Tablo 4’de verilmiştir. İlçede kayıtlı organik tarım çiftçisi bulunmamaktadır.
Tablo 147. Refahiye hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun sayısı
Keçi sayısı
Süt üretimi
(Baş)
(Baş)
(Baş)
(Ton)
Erzincan
85.795
248.570
31.208
92.441
Refahiye
9455
6415
750
7956
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7277953
15.056.211
Bal üretimi
(Ton)
1.214
300
94.245.241
Kümes hayvanları
(Adet)
377881
9450
498538
SANAYİ ALTYAPISI
İlçenin girişinde 42 dükkândan oluşan küçük sanayi sitesi bulunmaktadır. Sanayi sitesinde genelde oto
tamir ve yedek parça hizmeti verilmektedir. Altyapı eksikliklerinin tamamlanması durumunda sanayi
sitesinde daha fazla imalat yapılabilir. Ayrıca E-80 karayolu üzerinde bir adet kablo fabrikası
bulunmaktadır. Fabrika atıl kapasite ile mevsimsel çalışmaktadır. Erzincan’daki ormanların %90’ından
fazlası Refahiye’de olması orman ürünleri imalatı açısından da potansiyel teşkil etmektedir. Hali
hazırda kerestecilik vb. imalat yapan küçük ölçekli işletmeler mevcuttur.
TURİZM
İlçenin en önemli turizm potansiyeli yaz turizmi açısından popüler olan Dumanlı Yaylalarıdır. Burada
yaz aylarında gençlik yaz kampları ve çeşitlik şenlikler düzenlenebilmektedir. Bunun yanı sıra kış
turizmi açısından da talebi karşılayabilecek olan Yıldırım Akbulut Kayak Merkezi 1992 yılından itibaren
faal durumdadır. Turizm arzını artıran diğer önemli bir hususta Erzincan’ın ilçeleri arasında 3 yıldızlı
tek otel Refahiye’de bulunmaktadır. Otel genelde uzun yol mesafesi yapan yolcular tarafından rağbet
görmektedir.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 148’de verilmiştir.
Tablo 148. İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
GIDA, TARIM VE
194 işletme; anaç sığır desteği
HAYVANCILIK İL
62 işletme; çiğ süt desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ
82 işletme; yem bitkileri desteği
(2012)
965 işletme; mazot desteği
965 işletme; gübre desteği
2 işletme; toprak analizi desteği
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
Kabul Edilen Proje Sayısı
SODES(2010-2012)
8
KUDAKA (2010-2013)
4
Destek Tutarı
364.056 TL
4.698 TL
134.050 TL
237.415 TL
295.611 TL
250 TL
Yatırım Tutarı
Destek Tutarı
627.868 TL
253.673 TL
215
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu
çalışma 2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Refahiye ilçe merkezi
ile Erzincan merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 149’da verilmiştir.
Belirtmek gerekir ki illere yönelik hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre
58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir.
Tablo 149. SEGE sıralaması (2004)
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
139
Refahiye
494
Gelişmişlik Grubu
2
4
Gelişmişlik Endeksi
0,78524
-0,30873
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Hayvancılıkla uğraşan çiftçilerin bir araya gelmesine yönelik yapılacak çalışmalar üreticinin daha
fazla gelir yaratmasını sağlayacaktır.

Hayvancılıkta geleneksel yöntemler kullanılmaktadır. Özellikle ahırların modernizasyonu ve
yenilikçi yetiştirme anlayışının geliştirilmesi hayvancılık sektöründeki verimi yükseltecektir.

Erzincan’ın ilçeleri arasında en fazla arı kovanı varlığı ve bal üretimi Refahiye’de yapılmaktadır.
Balın pazarlaması hususunda bir takım sıkıntılar yaşanmaktadır. Balın pazarlanmasına yönelik ilçede
kurulacak bir komite ürünün tüketiciye ulaşımında yaşanan aksaklıkları tespit edip çözüm yolları
üretebilir. Komitenin tespitleri neticesinde profesyonel pazarlama firmalarından hizmet satın alımı da
yapılabilir. Bunun dışında arıcılıkta katma değeri yüksek ürünlerin de üretilmesi arı sütü, arı keki vb.
teşvik edilmelidir.

Küçük sanayi sitesinin altyapı eksikliklerinin giderilmesi ilerleyen zamanda burada küçük ölçekli
sanayi işletmelerinin ‘’yeşermesini’’ sağlayacaktır.

Orman ürünlerinin imalatına yönelik özel sektör yatırımı çekilebilir. Böyle bir yatırım projesinin
yapılabilirliliği hakkında ön fizibilite etüd veya etüdleri hazırlanabilir. İlgi duyan yatırımcıların dikkatine
sunulabilir.

Refahiye MYO hali hazırda ilçelerdeki meslek yüksekokulları bölümleri ve öğrenci sayısıyla ön
plana çıkmaktadır. Yatılı bölge ilköğretim okulu ve diğer farklı liselerin mevcudiyeti ilçeye dışarıdan
gen nüfus getirmektedir. Bu potansiyelin muhafazası için gençlere yönelik eğlence ve dinlence
alanlarının oluşturulması gerekmektedir.
216
Tablo 150. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Refahiye
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Uluslar arası karayolu ulaşım güzergâhı üzerinde kurulu olması
Arıcılık
Büyükbaş hayvan varlığı
İlçe dışında yaşayan Refahiyeli nüfusun çalışmaları
Orman ürünleri
İlçenin Zayıf Yönleri
Yaşlı nüfusun genç nüfusa oranla daha fazla olması
Sivil toplumun örgütlenmesinde yaşanan sıkıntılar
Halkın ve öğrencilerin sosyalleşebileceği mekânların az oluşu
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Ahırların modernizasyonu
Küçük ölçekli biyogaz tesisi
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Besicilik sitesi
217
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
TERCAN
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
218
MEVCUT DURUM
Tercan; Erzincan’ın doğusunda ve Yukarı Fırat Havzası içerisinde yer almaktadır (Şekil 68).
İl
merkezine 98 km mesafede bulunan ilçeye il merkezinden ulaşım yaklaşık 1 saat 15 dakika
sürmektedir. Tercan hem Erzincan hem de Erzurum il merkezlerine eşit mesafededir. İlçenin ortalama
yüksekliği 1.427 m ve yüz ölçümü 1.592 km²’dir. Doğusunda Aşkale, batısında Üzümlü,
kuzeyinde Çayırlı, güneyinde ise Pülümür ilçeleri yer almaktadır.
Coğrafi konum itibariyle TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin en batı ucundadır. Engebeli bir arazi yapısına sahip
olan ilçede karasal iklim özellikleri hâkim sürmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve sık
kar yağışlıdır.
BAYBURT
ERZURUM
ERZİNCAN
Şekil 67. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 72 köy, 3 belediye ve 31 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 18.613 kişi olup, kentsel
nüfus 7.203 kişi; kırsal nüfus ise 11.410 kişidir (Tablo 151). Nüfus bakımından Erzincan’ın en büyük
ilçesidir.
Tablo 151. Tercan ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
7.203
Erkek
3.795
Kadın
3.408
Toplam
11.410
Erkek
5.751
Kadın
5.659
Toplam
18.613
Toplam
Erkek
9.546
Kadın
9.067
İlçe nüfusunun %38,69’u kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) yarısı civarındadır.
Tercan’da toplam yaş bağımlılık oranı %53,45 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 152’de
verilmiştir.
219
Tablo 152. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
4.772
15-64
12.129
N>65
1.712
TOPLAM
18.613
Erkek
2.453
6.311
782
9.546
Kadın
2.319
5.818
930
9.067
EĞİTİM
Tercan’da okuryazarlık oranı ortalama %91,65’dir. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 1.407 kişi iken,
bunun 1.138 kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 153’ten de görüleceği gibi
“Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve
“İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun yaklaşık % 69,24’ünü oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi
gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri sermayenin düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 153. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
1.407
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
3.709
İlkokul mezunu
3.809
İlköğretim mezunu
3.227
Ortaokul veya dengi okul mezunu
737
Lise veya dengi okul mezunu
2.445
Yüksekokul veya fakülte mezunu
906
Yüksek lisans mezunu
29
Bilinmeyen
574
Doktora
5
Erkek
269
1.759
1.692
1.772
509
1.731
591
27
298
4
Kadın
1.138
1.957
2.117
1.455
228
714
315
2
276
1
Tercan’da ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 3.404 öğrenci 40 adet
okulda 170 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 14,48 öğrenci düşmektedir. Derslik başına
düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 22, ortaöğretimde 15, mesleki ve teknik eğitimde 16 öğrencidir.
Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı
konusunda durumu olumlu görünmektedir.
Tercan Meslek Yüksekokulu 1998 yılında kurulmuştur. Hali hazırda şu akademik programlara öğrenci
alınmaktadır: Bilgisayar teknolojileri, büro hizmetleri ve sekreterlik, elektrik ve enerji, muhasebe ve
vergi uygulamaları, pazarlama ve reklamcılık, sosyal hizmetler ve danışmanlık ile su ürünleri.
ERİŞİLEBİLİRLİK
Tercan ilçe merkezinde bir adet ilçe devlet hastanesi bulunmaktadır. 1965 yılında faaliyete geçen
hastanenin hizmeti tam karşılayamaması neticesinde yapımına başlanan yeni hastane binası inşaatı
220
halen devam etmektedir. Hali hazırdaki hastane 25 yataklıdır. Hastanede 3 uzman doktor, 1 pratisyen
hekim, 2 diş hekimi sağlık hizmeti sunmaktadır. İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Tercan
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV) 1986 yılında kurulmuştur. Hali hazırda 2.345 hane
halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır. Vakıf ortalamasına göre 7.035 kişi sürekli olarak
Refahiye SYDV desteklerinden yararlanmaktadır. İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden
sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun yaşanmamaktadır. İlçenin Erzurum ve Erzincan’a
eşit mesafede bulunması nedeniyle ilçe yoğun bir trafik akışına sahiptir. Telekomünikasyon altyapısı
da sorunsuz çalışır durumdadır. Hükümet konağı bünyesinde konferans ve eğitim salonları
bulunmaktadır. Ayrıca Mama Hatun Kervansarayı da kültürel faaliyetler için kullanılmaktadır.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Tercan Belediyesi 1924 yılında kurulmuştur. İlçe merkezinde herhangi bir altyapı sıkıntısı yoktur.
Belediye kendi parke taşlarını imal edebilmektedir.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Tercan’da Esnaf ve Sanatkârlar Odası, Ziraat Odası ve Tarım Kredi Kooperatifi dışında 16 adet dernek
vardır. Bu dernekler eğitim hizmetleri, dini faaliyetler, sportif müsabakalar ve dayanışma amaçlarını
gütmektedirler.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sanayi açısından; son yıllarda HES projeleri
kapsamında büyük ölçekli yatırımlar almıştır. Ayrıca ilçe merkezi küçük sanayi sitesi olan üç ilçeden
biridir. Buna ilaveten Mercan beldesinde bir un fabrikası vardır. Turizm açısından ise Mama Hatun
Kervansarayı ve Abrenk Kilisesi meşhurdur.
TARIM
Toplam yüzölçümü 159.200 hektar olan ilçenin tarım alanları 23.353 hektar ile toplam alanın
%14,66’ısını oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %72,08’lik bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel
ürünlerin üretimi ve az miktarda sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin
bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 69’da belirtilmiştir.
Hayvancılık ilçe halkı için başat sektördür. Geniş meraların varlığı sayesinde nüfusun önemli bir
bölümü bu sektörle iştigal etmektedir. İlçede hem besicilik hem de süt sığırcılığı yapılmaktadır.
221
Büyükbaş hayvanların geneli melez sığırı olup ırksal dağılım şu şekildedir: 990 kültür sığırı, 6.570
melez sığırı ve 1.895 yerli sığırı. Küçükbaş hayvancılıkta da ilçe önemli sayıda hayvan varlığına sahiptir.
Hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun olmayan ilçede 23 işletmede hastalığa rastlanmış ve gerekli
tedbirler alınmıştır. İlçede hayvan mevcudunun yaklaşık %15’i suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır.
Veteriner hizmetlerinden yararlanma oranı ise %85’dir.
Tahıllar ve
diğer bitkisel
ürünlerin
ekilen alanı
%72,08
Nadas alanı
%27,92
Tercan Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 68. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Mera alanlarının geniş yer kapladığı ilçede hububat ve şeker pancarı ekimi yaygındır. Bu ürünler
bitkisel üretimin önemli bir bölümü teşkil etmektedir. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin
yararlanma oranı ise 11 personeldir.
İlçeye bağlı 49 köyde 6.120 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 118 ton bal ve 0,35 ton bal mumu
üretilmektedir.
Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 1.234 olan ilçenin hayvan varlığı ve
hayvansal üretim verileri Tablo 4’de verilmiştir. İlçede kayıtlı 230 organik tarım çiftçisi bulunmaktadır.
Organik tarımı yapılan ürünler ise şunlardır: Arpa, buğday, çavdar çayır, fasulye, fiğ, korunga,
mercimek, mısır, yonca ve zerdali.
Tablo 154. Tercan hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun sayısı
Keçi sayısı
(Baş)
(Baş)
(Baş)
Erzincan 85.795
248.570
31.208
Süt üretimi
(Ton)
92.441
Bal üretimi
(Ton)
1.214
Kümes hayvanları
(Adet)
377.881
222
Tercan
Türkiye
16621
12.386.337
53110
25.031.565
6480
7277953
13620
15.056.211
118
94.245.241
39450
498538
SANAYİ ALTYAPISI
Belediyenin girişimiyle 37 dükkandan oluşan ve toplamda 1.200 metrekare kapalı alana sahip olan
küçük sanayi sitesi inşaatı henüz bitirilmiştir. Mercan’da bir un fabrikası ve Tercan ilçe merkezinde
Tercan taşını dekoratif yapı malzemesi olarak işleyen sanayi tesisleri mevcuttur. Ayrıca küçük ölçekli
bir bal paketleme tesisi de Tercan’da üretilen balın değerini artırmaktadır.
İlçe aslında son yıllarda çok büyük yatırımlar almıştır. Akfen ve Zorlu Holding ilçede 2 baraj inşaatını
tamamlamışlardır.
TURİZM
İlçenin en önemli turizm potansiyeli tarih ve kültür mirasıdır. 13. yüzyılda yapılan ve Erzurum
istikametinden ilçeye girişte sağ tarafta bulunan Mama Hatun Kervansarayı ülkemizin en önemli tarihi
değerleri arasında yer almaktadır. Kervansaray türbenin yanı sıra günümüzde hamam, kafe ve
kültürel faaliyetlere yönelik hizmetler sunmaktadır. Buna ilaveten, doğal kaya üzerinde Pekeriç kalesi
ve üzerinde 1854 yazan Abrenk Kilisesi ilçenin diğer önemli tarihi yerleridir.
Tercan Baraj Gölü de su sporları için elverişli hale getirilmiştir. Su kayağı, jet-ski, kano gibi su
sporlarının yapılması için gerekli teçhizatlar alınmış ve turistlerin hizmetine sunulmuştur.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu Tablo 155’te verilmiştir.
Tablo 155. İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL
322 işletme; anaç sığır desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ (2012)
94 işletme; koyun-keçi desteği
95 işletme; yem bitkileri desteği
1.517 işletme; mazot desteği
1008 işletme; gübre desteği
5 işletme; toprak analizi desteği
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
TEŞVİK BELGESİ (2011-2012)
Kabul Edilen Proje Sayısı
SODES(2010-2012)
9
KUDAKA (2010-2013)
-
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Destek Tutarı
944.966 TL
809.100 TL
170.544 TL
742.421 TL
881.616 TL
18.572 TL
Yatırım Tutarı
Destek Tutarı
818.057 TL
-
223
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu
çalışma 2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Tercan ilçe merkezi ile
Erzincan merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 156’da verilmiştir.
Belirtmek gerekir ki, illere yönelik hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre
58. Sıradan 45. sıraya yükselmiştir.
Tablo 156. SEGE sıralaması (2004)
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
139
Tercan
526
Gelişmişlik Grubu
2
4
Gelişmişlik Endeksi
0,78524
-0,37623
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Tarımdaki verimin yükseltilmesi maksadıyla sivil toplum bilincini geliştirici çalışmalar yapılabilir.
Ortak iş yapma kültürünü oluşturacak somut örnekler yerinde ziyaret edilebilir. (Çumra’daki
Danabank vb.) Bunun dışında diğer yapılabilecekler ise şunlardır: Kuru arazilerin sulak arazilere
çevrilmesi ve sulanabilir tarım arazilerinin oransal olarak artırılması, toprak analizinin
yaygınlaştırılması, sertifikalı tohum kullanımının yükseltilmesi ve son olarak anız yakılmasının
engellenmesi.

Hayvancılıkta geleneksel yöntemler kullanılmaktadır. Özellikle ahırların modernizasyonu ve
yenilikçi yetiştirme anlayışının geliştirilmesi hayvancılık sektörünün daha fazla gelir yaratmasını
sağlayacak. Bunun dışında diğer yapılabilecekler ise şunlardır: Suni tohumlama oranının artırılması,
hayvan küpelemesinin ve aşılamanın yaygınlaştırılması ile hayvanlara yönelik yem bitkisi ekim
alanlarının artırılması

İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürü’nün de bir ziyarette vurguladığı gibi Mercan’daki sulak
alanlar Mandacılık için oldukça elverişlidir. Mandacılığa yatırım yapılması için özel sektörün dikkati
çekilebilir. Bunun için tanıtım faaliyeti ve mandacılık yatırımı ön fizibilite etüdü hazırlanabilir.

Küçük sanayi sitesinin altyapı eksikliklerinin giderilmesi ilerleyen zamanda burada küçük ölçekli
sanayi işletmelerinin ‘’yeşermesini’’ sağlayacaktır.

Çok büyük yatırımlar yaparak HES barajları kuran Holdinglerin ilçede sosyal sorumluluk projeleri
uygulamaları teşvik edilebilir. Bu sosyal sorumluluk projeleri ilçede eksikliği hissedilen sosyal donatı
gereksinimini karşılayacaktır.

İlçe sığır sayısı bakımından Erzincan’da ilk sıradadır. Sığır iç yağlarından doğal sabun üretimine
yönelik bir sanayi yatırımı çekilebilir. Bu konuda Doğu Anadolu Projesi (DAP) kapsamında Erzincan için
224
hazırlanan ön fizibilite etütlerinden birisi de sabun üretimiydi. Bu yatırımın gerçekleştirilmesi için
Tercan hammadde temini, nitelikli işgücü ve pazara yakınlık açısından uygunluk teşkil etmektedir.

Tercan taşının işlenmesi ve dekoratif bir yapı malzemesi olarak kullanılmasına yönelik hali
hazırdaki işletmenin tevsi yatırım yapması veya komple yeni bir yatırım ilçede istihdamı artıracaktır.

Diğer ilçelere kıyasla Tercan’ın köylerinde altyapı eksiklikleri mevcuttur. KÖYDES Programından
ilerleyen yıllarda Tercan’a daha fazla kaynak tahsisi aktarılması sağlanabilir.
Tablo 157. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Tercan
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Tarıma elverişli arazilerin varlığı
Barajlar sayesinde tarımda sulama sıkıntısının yaşanmaması
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı
Tarih ve kültür mirası turizmi
Su ürünleri üretimi
Enerji kaynakları
Tercan taşı
İlçenin Zayıf Yönleri
Yaşlı nüfusun genç nüfusa oranla daha fazla olması
İlçe merkezinde sosyal donatıların az oluşu
Köylerde altyapı eksiklikleri
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Tercan taşının işlenmesine yönelik sanayi yatırımı
Mandacılık
Baraj gölü çevresine dinlence ve eğlence mekânları
Sabun üretimi imalatı
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Yeni hastane inşaatının tamamlanması
Anadolu Lisesi açılması
Toplu konut uygulamaları
Hayvan pazarının kurulması
225
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
ÜZÜMLÜ
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
226
MEVCUT DURUM
Üzümlü; Erzincan il merkezinin doğusunda, E-80 karayolunun yaklaşık 5 km kuzeyinde kurulmuştur
(Şekil 70). İl merkezine 22 km mesafede bulunan ilçeye il merkezinden ulaşım yaklaşık 15 dakika
sürmektedir. İlçenin ortalama yüksekliği 1.205 m ve yüz ölçümü 410 km²’dir. Alan bakımından
Otlukbeli’nden sonra en küçük 2nci ilçedir. Doğusunda Tercan, batısında Erzincan il merkezi,
kuzeyinde Çayırlı, güneyinde ise Pülümür ilçeleri yer almaktadır. İlçede karasal iklim özellikleri hâkim
sürmektedir: Günlük ve yıllık sıcaklık farkları belirgin olup, kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise sıcak
ve kurak geçer.
BAYBURT
ERZURUM
ERZİNCAN
Şekil 69. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 21 köy, 4 belediye ve 25 mahalle bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 12.995 kişi olup, kentsel
nüfus 6.748 kişi; kırsal nüfus ise 6.247 kişidir (Tablo 158).
Tablo 158. Üzümlü ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
6.748
Erkek
3.316
Kadın
3.432
Toplam
6.247
Erkek
3.122
Kadın
3.125
Toplam
12.995
Toplam
Erkek
6.438
Kadın
6.557
İlçe nüfusunun %51,92’si kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır. Üzümlü’de
toplam yaş bağımlılık oranı %63,18 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 159’da
verilmiştir.
Tablo 159. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
Toplam
0-15
2.702
15-64
10.993
Erkek
1.331
4.436
Kadın
1.371
4.313
227
N>65
TOPLAM
1.542
12.995
671
6.438
871
6.557
EĞİTİM
Üzümlü’de okuryazarlık oranı ortalama %83,22’dir. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 1.078 kişi iken,
bunun 941 kişisi kadınlardan oluşmaktadır. Bununla beraber, Tablo 160’dan da görüleceği gibi
“Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve
“İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun yaklaşık % 66,50’sini oluşturmaktadır. Lise altı eğitimi
gösteren bu yüksek oran ilçedeki beşeri sermayenin düşük kalmasına yol açmaktadır.
Tablo 160. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Bitirilen eğitim düzeyi
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
1.078
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
2.054
İlkokul mezunu
2.687
İlköğretim mezunu
2.227
Ortaokul veya dengi okul mezunu
596
Lise veya dengi okul mezunu
2.395
Yüksekokul veya fakülte mezunu
694
Yüksek lisans mezunu
28
Bilinmeyen
263
Doktora
5
Erkek
137
932
1.146
1.169
420
1.551
466
24
118
5
Kadın
941
1.122
1.541
1.058
176
844
228
4
145
-
Üzümlü’de ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 1.865 öğrenci 16 adet
okulda 109 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 13,97 öğrenci düşmektedir. Derslik başına
düşen öğrenci sayısı ise ilköğretimde 16, ortaöğretimde 16, mesleki ve teknik eğitimde 21 öğrencidir.
Bu değerler ile Türkiye ve TRA1 ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı
konusunda durumu olumlu görünmektedir.
Üzümlü Meslek Yüksekokulu, Yükseköğretim Kurulu’nun 15.09.2008 tarih ve 4034 sayılı kararı ile
kurulmuştur. Hali hazırda 6 akademik programda 14 akademik personel ile hizmet vermektedir. 2010
yılında yeni hizmet binasına taşınan Üzümlü MYO, toplam 5.736 metrekare alan üzerinde 4.570
metrekare kapalı alana sahiptir. Erzincan Üniversitesi’nin 2012 yılı faaliyet raporuna göre 548 öğrenci
yükseköğretim hizmeti almaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
Üzümlü ilçe merkezinde bir adet ilçe devlet hastanesi bulunmaktadır. Hastane 25 yataklı olup
hastanede 5 doktor ve 1 diş hekimi ile sağlık hizmeti sunulmaktadır.
228
İlçedeki ihtiyaç sahiplerine yardım maksadıyla Refahiye Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı
(SYDV) 1988 yılında kurulmuştur. Hali hazırda 500 hane halkı Vakıf hizmetlerinden yararlanmaktadır.
Vakıf ortalamasına göre 1.080 kişi aktif olarak Refahiye SYDV desteklerinden yararlanmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Erzincan üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
Üzümlü Belediyesi ve Üzümlü MYO bünyelerinde kültürel faaliyetlerin düzenlendiği konferans
salonları bulunmaktadır.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Üzümlü Belediyesi 1924 yılında kurulmuştur. İlçe merkezinde herhangi bir altyapı sıkıntısı yoktur.
Belediye ihtiyaç duyduğu andezit taşlarını kendi imalathanesinde üretmektedir. TOKİ ile anlaşılarak
ilçe merkezinde yeni konutlar yapılarak konut ihtiyacı karşılanmıştır. TOKİ tarafından ayrıca ilçeye
yapılacak olan villa kent ve tarım köy konut projeleri yapım aşamasındadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Üzümlü’de Esnaf ve Sanatkârlar Odası ve Ziraat Odası dışında 22 adet dernek vardır. Bu dernekler
eğitim hizmetleri, dini faaliyetler ve dayanışma amaçlarını gütmektedirler.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sanayi açısından; küçük sanayi sitesi olan üç
ilçeden biridir. Ayrıca ilçede atıl durumda olan bir bulgur fabrikası ve meyve paketleme tesisi
bulunmaktadır. Son yıllarda HES projelerine yönelik enerji yatırımları da yapılmıştır. Turizm açısından
ise doğa sporları ve gastronomisi ile meşhurdur.
TARIM
Toplam yüzölçümü 41.000 hektar olan ilçenin tarım alanları 6.862 hektar ile toplam alanın
%16,73’ünü oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %56,30’luk bölümünde tahıllar ve diğer bitkisel
ürünlerin üretimi ve önemli miktarda sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır.
229
Erzincan’ın ilçeleri arasında, Merkez ilçe dışında, hem sebze bahçelerinin hem de meyve bitkilerinin
en çok ekildiği ilçe Üzümlü’dür. Tarımsal arazilerin bitkisel üretime göre dağılımı Şekil 71’de
belirtilmiştir.
Tahılların ve diğer
bitkilerin ekilen alanı
%56,30
Nadas alanı %43,70
Üzümlü Bitkisel Üretim İstatistikleri
Şekil 70. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
Sebze ve meyvecilik ilçe halkı için başat sektördür denilebilir. Hem sebze bahçelerinin hem de meyve
bitkilerinin ekimi bakımından, il merkezi dışında, bütün ilçeler arasında ilk sıradadır. İlçede üretilen ve
ilçenin önceki adını taşıyan Cimin Üzümü’nün coğrafi işareti ilçeye aittir. Şekersiz olması bakımından
şeker hastaları tarafından talep edilmektedir. İlçedeki büyükbaş hayvanların geneli melez sığırı olup
ırksal dağılım şu şekildedir: 1.673 kültür sığırı, 304 manda, 3.940 melez sığırı ve 716 yerli sığırı.
Küçükbaş hayvancılıkta da ilçe önemli sayıda koyun varlığına sahiptir. Hayvan hastalıkları açısından
ciddi sorun olmayan ilçede 44 işletmede hastalığa rastlanmış ve gerekli tedbirler alınmıştır. İlçede
hayvan mevcudunun yaklaşık %10’u suni tohumlamaya tabi tutulmaktadır. Veteriner hizmetlerinden
yararlanma oranı ise %40’dır.
İlçede ekimi yapılan ürünlerin başında buğday ve arpa gelir. Fasulye, şeker pancarı, yem bitkileri ve
sebzeler ekimi yapılan diğer tarla kültürleridir. Tarımsal faaliyetler açısından meyveciliğin önemli bir
yeri vardır. Cimin üzümünün dışında ekimi yapılan diğer meyve bitkileri şunlardır: Elma, armut, kayısı,
dut, erik, kiraz, vişne, ceviz ve şeftali. Bakanlığın tarım danışma sisteminden ilçenin yararlanma oranı
ise 3 personeldir. İlçeye bağlı 11 köyde 2.300 arı kovanı mevcuttur. Yıllık 45,5 ton bal ve 3,25 ton bal
mumu üretilmektedir.
230
Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 2012 yılı verilerine göre 529 olan ilçenin hayvan varlığı ve
hayvansal üretim verileri Tablo 4’de verilmiştir. İlçede kayıtlı organik tarım çiftçisi bulunmamaktadır.
Tablo 161. Üzümlü hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun sayısı
Keçi sayısı
(Baş)
(Baş)
(Baş)
Erzincan
Üzümlü
Türkiye
85.795
6633
12.386.337
248.570
23125
25.031.565
31.208
1760
7277953
Süt üretimi
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes
hayvanları (Adet)
92.441
6725
15.056.211
1.214
45,5
94.245.241
377.881
1345
498538
SANAYİ ALTYAPISI
İlçenin girişinde 37 dükkândan oluşan küçük sanayi sitesi inşaatı 2013 yılı yazına tamamlanmış ve
hizmete sunulmuş olacaktır. 100 metrekareden oluşan küçük imalathanelerde üretim yapılabilecektir.
Ayrıca ilçe merkezinde bir adet atıl durumda olan bulgur fabrikası bulunmaktadır. Fabrikanın yapısal
ve makine parkuru açısından yatırımı tamamlanmış olup, işletme sermayesi ihtiyacı nedeniyle satışı
söz konusudur.
Bir diğer atıl durumda olan önemli tesis ise Üzümlü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nin Kırsal Kalkınma
Yatırımlarını Destekleme Programında aldığı hibe desteğiyle yaptığı meyve paketleme tesisi yapımıdır.
En son model makine parkuruna sahip olan tesisin işletme sermayesi ihtiyacı vardır ve sermaye
ortaklığı ihtiyacı vardır.
İlçe son yıllarda büyük ölçekli enerji yatırımları çekmiştir. Yapılan yatırımlar HES projeleri olup,
elektrik enerjisi üretimine yöneliktir.
TURİZM
İlçenin en önemli turizm potansiyeli doğa sporları ve mesire alanlarıdır. İlçe sınırları dahilinde rafting
ve dağcılığın yanı sıra Altıntepe, Cimin Dağı ve Boz Tepe yamaç paraşütünün yapıldığı önemli
yükseklikler arasındadır. Her yıl Dağcılık Kulübü tarafından kamplar organize edilmektedir.
Bayırbağ beldesindeki piknik alanı; çevre düzenlemesi, doğal görünümü ve yüzme havuzu ile yörenin
en çok ilgi duyulan mesire alanları arasındadır. Bayırbağ’a ek olarak ilçe merkezindi Çamlık ve
Dereboğazı mevki gibi önemli mesire alanları da mevcuttur.
İlçede üretilen yöresel ürünler (cimin üzümü, saruç vb.) büyük ilgi görmektedir. Yöresel ürünlerin
satışı için anayol güzergâhında küçük dükkânlar yapılmıştır.
231
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN YARARLANMA DURUMU
İlçenin son yıllarda aldığı desteklerin bilançosu aşağıdaki gibidir:
Tablo 162. İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi veya İşletme Sayısı
GIDA, TARIM VE
66 işletme; anaç sığır desteği
HAYVANCILIK İL
97 işletme; koyun-keçi desteği
MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERİ
37 işletme; çiğ süt desteği
(2012)
30 işletme; arıcılık desteği
50 işletme; anaç manda desteği
66 işletme; yem bitkileri desteği
520 işletme; mazot desteği
519 işletme; gübre desteği
3 işletme; toprak analizi desteği
Kabul Edilen Belge Sayısı ve Konusu
TEŞVİK BELGESİ
Kabul Edilen Proje Sayısı
SODES(2010-2012)
9
KUDAKA (2010-2013)
2
Destek Tutarı
15.524 TL
383.086 TL
3.318 TL
25.896 TL
71.400 TL
116.701 TL
74.893 TL
91.732 TL
168.082 TL
Yatırım Tutarı
Destek Tutarı
976.888 TL
55.986 TL
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
İlçelere yönelik şuana kadar sadece bir kez sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması yapılmıştır ve bu
çalışma 2000 yılının verilerinin kullanılarak hazırlanmış olup, 2004 yılına aittir. Üzümlü ilçe merkezi ile
Erzincan merkez ilçenin gelişmişlik farkı 2004 ilçe SEGE sıralamasında Tablo 5’te verilmiştir. Belirtmek
gerekir ki, illere yönelik hazırlanan genel çalışmada Erzincan 2011 yılı SEGE verilerine göre 58. Sıradan
45. sıraya yükselmiştir.
Tablo 163. SEGE sıralaması (2004)
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
139
Üzümlü
458
Gelişmişlik Grubu
2
3
Gelişmişlik Endeksi
0,78524
-0,23858
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

Üzümlü Küçük Sanayi 37 dükkândan oluşmaktadır ve inşaatı 2013 yazına tamamlanmış olacaktır.
Sanayi sitesinin dolmasını müteakip ilçedeki gayrı safi katma değerde önemli oranda yükselme
olacaktır. İlçenin il merkezine yakın olması ilçe dışından da imalat yatırımcısı çekebilme potansiyelini
artırmaktadır. Sanayi sitesi iyi bir şekilde tanıtılmalı, bürokratik yönden desteklenmesi ve altyapı
eksiklikleri tamamlanmalıdır.

Cimin Üzümü ve saruç gibi ürünler yalnızca ulusal alanda değil uluslar arası alanda da pazar
yaratabilme potansiyeline sahiptir. Her iki ürünün tanıtımına yönelik çalışmalar yapılırsa ve
profesyonel danışmanlık hizmetleri alınırsa üreticiye süreklilik arz eden pazarlar bulunabilir.
232

İlçedeki sosyal sermayenin yetersiz oluşu ilçenin gelişimini engelleyen en önemli etmenlerden
biridir. Ortak iş yapma kültürü nün geliştirilmesi ve ticaret erbabı arasında güven artırıcı önlemlerin
ele alınması ilçedeki ticaret potansiyelini harekete geçirecektir.

Turizm açısından değer taşıyan mekânların, bilhassa Altıntepe antik şehrinin, çevre illerden daha
çok ziyaretçi alması mümkündür. Tanıtım faaliyetleri ve hizmet sektörünün kalitesinin artırılması
sayesinde ilçe esnafı daha fazla gelir yaratabilir. Turizmin içselleşmesini müteakip ilçe daha
yaşanılabilir bir kent görünümü alabilir.
Tablo 164. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Erzincan
İlçe Adı
Üzümlü
Kurum Adı
Kamu Kurumları ve Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
Arazinin tarım yapmaya oldukça elverişli olması
Genç nüfusun diğer ilçelere kıyasla yüksek oluşu
Meyve ve sebze üretimi
Mesire alanlarının ilçe dışından da yoğun talep görmesi
İlçenin Zayıf Yönleri
Mera ıslahı
Sulama imkânlarında yaşanan aksaklıklar
Üreticilerin ortak iş yapma kültürünün olmayışı
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Kreş ve çocuk evi
Sulama kanalları arasında dinlendirme havuzu yapılması
Atıl durumdaki 2 sanayi işletmesine yönelik yatırım ortaklığı
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Milli Eğitim Müdürlüğü’ne ait olan ve kullanılmayan binaların ilçe halkı tarafından kullanıma hazır hale
getirilmesi
Basınçlı sulama sistemleri
233
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
AYDINTEPE
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
234
MEVCUT DURUM
Aydıntepe, Bayburt il merkezinin kuzeybatısında (Şekil 72), kendi adı ile anılan ovanın kuzeyinde,
Kuzey Anadolu Sıradağlarının bir bölümünü oluşturan Trabzon ve Bayburt illerinin doğal sınırını çizen
Soğanlı Dağlarının ovayla birleştiği yamaçta kurulmuştur. İlçenin il merkezine uzaklığı 24, Trabzon’a
180 ve Gümüşhane iline ise 80 km’dir. İlçenin ortalama yüksekliği 1650 metre olup ilçe yüzölçümü
473 km2’dir. İlçenin belli başlı akarsuları Çoruh nehrinin de kollarını oluşturan Çatıksu, Sorkunlu,
Gümüşdamla ve Sırataşlar dereleridir. Doğu Anadolu ikliminin etkisi altında bulunan ilçede kışlar
soğuk ve kar yağışlı, yazlar kurak ve sıcak geçer. 2750m yüksekliğe sahip Soğanlı Dağlarının kuzey
yamaçlarında Karadeniz İkliminin etkisi görülür.
BAYBURT
ERZİNCAN
ERZURUM
Şekil 711. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 23 köy ve 4 mahalle bulunmaktadır. Ayrıca ilçeye bağlı 21 adet yayla bulunmaktadır. 2012
yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus
toplamı 6.162 kişi olup, kentsel nüfus 2.522 kişi; kırsal nüfus ise 3.640 kişidir (Tablo 165).
Tablo 165. Aydıntepe ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2.522
1.254
1.268
3.640
1.785
1.855
3.640
3.039
3.123
235
İlçe nüfusunun %40,92’si kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır.
Aydıntepe’de toplam yaş bağımlılık oranı%60 iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 166’da
verilmiştir.
Tablo 166. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
Yaş Aralığı
0-15
15-64
N>65
TOPLAM
Toplam
1.407
3.851
904
6.162
Erkek
730
1.911
398
3.039
Kadın
677
1.940
506
3.123
EĞİTİM
Aydıntepe’de okuryazarlık oranı ortalama %91,5 iken erkeklerde bu oran %96,9kadınlarda ise
86,40’tür.Bununla beraber, Tablo 167’den de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma
yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı
6+yaş nüfusun toplamının %71,2’ini oluşturmaktadır.
Tablo 167. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu
Yüksek lisans mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
369
1.159
1.729
1.154
171
719
257
7
1
111
5.677
34
515
755
555
128
552
187
5
1
53
2.785
335
644
974
599
43
167
70
2
0
58
2.892
Aydıntepe’de ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 1.080 öğrenci 14 adet
okulda 84 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 12,7 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen
öğrenci sayısı ise ilköğretimde 14, ortaöğretimde 17’dir. Bu değerler ile Türkiye ve TRA1
ortalamalarına yakın bir seyir gösteren ilçenin eğitim altyapısı konusunda durumu olumlu
görünmektedir.
İlçede yükseköğretim düzeyinde bir eğitim kurumu bulunmamaktadır. Bayburt Üniversitesi
bünyesinde açılması düşünülen meslek yüksekokulu gündemdedir.
ERİŞİLEBİLİRLİK
236
İlçe Sağlık Grup Başkanlığına bağlı İlçe Merkezinde 1 Adet Toplum Sağlığı Merkezi, 1 adet Aile Sağlığı
Merkezi ve 1 Adet 112 Acil Sağlık Hizmetleri istasyonu ve 10 köyümüzde sağlık evi bulunmaktadır.
Günlük normal poliklinik sayısı 80, diş poliklinik sayısı 8'dır. Ayrıca küçük cerrahi müdahaleler de
yapılmaktadır. Mevcut hastalarımızın % 25' i bölge dışından gelmektedir.
Sağlık ocağı bünyesinde 15-49 yaş kadınlara yönelik; bebekler için 1-5 yaş çocukların hastalıklardan
korunması için sürekli anne eğitim yapılmaktadır.
Bayburt Sağlık Müdürlüğünün 112 Acil Sağlık ekibi hizmet binasında 24 saat nöbet usulü ile 1 Şoför ve
1 ATT olarak hizmet vermektedir.
Çatıksu Sağlık evinde 1 Hemşire Y.Kırzı Köyü Sağlık evinde 1 Vekil Ebe-Hemşire görev yapmaktadır.
Diğer Köy sağlık evlerinin sağlık personeli kadroları boştur.
Aydıntepe Toplum Sağlık Merkezinde 1 hemşire, 1 sağlık memuru, 1 memur, 1 şoför ve 3 hizmetli 1
Çevre Sağlık Teknisyeni 2 Tıbbi sekreter 1 laboratuvar teknikeri görev yapmaktadır. Aile Sağlık
Merkezinde 2 Aile Hekimi 2 Aile sağlığı elemanı ve 112 Acil Sağlık Hizmetleri istasyonunda 2 Acil Tıp
Teknisyeni 2 Sağlık Memuru 4 Şoför görev yapmaktadır Toplum Sağlığı hizmetlerinde kullanılan 1998
model Mercedes 2006 model Ford marka ambulans ve 1993 model Renault marka binek aracı
bulunmaktadır.
İlçenin ulaşımı karayolu ile Bayburt üzerinden sağlanmakta olup ulaşım altyapısı ile ilgili bir sorun
yaşanmamaktadır.
Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz çalışır durumdadır.
BELEDİYE HİZMETLERİ
4 mahalleden meydana gelen ilçenin 355,91 hektarlık kısmı imar planlıdır. İçme suyu ve kanalizasyon
işi büyük ölçüde (%85 oranında) çözümlenmiştir. İçme suyunda özellikle yaz aylarında yetersizlik
görülmektedir. Yeni su kaynaklarının bulunarak mevcut şebekeye bağlanması konusunda çalışmalar
devam etmektedir.
İlçeye bağlı 23 köyde kanalizasyon altyapısı olup kış aylarında Çaykara-Aydıntepe arasında bulunan 3
köye (Günbuldu, Kavlatan ve Dumlu) ulaşım sağlanamamaktadır.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
237
Aydıntepe’de Esnaf ve Sanatkarlar Odası, Ziraat Odası dışında çoğu eğitim ve dini faaliyetlerin
geliştirilmesi üzerine 12 adet dernek bulunmaktadır. Demirözü dernek sayısı ise 10 adettir.
EKONOMİK YAPI
İlçede ekonomik faaliyet başlıca hayvancılık ve bitkisel üretime dayalıdır. Büyükbaş hayvancılık
bölgeye göre gelişmiştir.
TARIM
Toplam yüzölçümü 473.500 dekar olan ilçenin tarım alanları 149.870 dekar ile toplam alanın %31’ini
oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %41’lık bölümünde hububat, yem bitkileri ve az miktarda sebze ve
meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Toplam tarım alanının %49’luk bölümünde herhangi bir ekim-dikim
faaliyeti yapılmakla birlikte nadasa bırakılan alan tarım arazilerinin %10’nunu oluşturmaktadır.
Tarımsal arazilerin kullanıma göre dağılımı Şekil 73’te belirtilmiştir.
1,549
İşlenmeyen Alan %
49
7,277
6,137
Ekili-Dikili Alan % 41
Nadasa Bırakılan
Alan % 10
Aydıntepe Tarımsal Arazi Kullanımı
Şekil 722. Bitkisel üretimin dağılımı (TÜİK 2012)
İlçe sınırlarında 135.530 da mera alanı bulunmakta olup, mera varlığı özellikle küçükbaş hayvancılık
ve besicilik için önemli bir kaynaktır. Yem bitkisi üretimi için uygun tarım arazilerinin varlığı da
besicilik için önemli bir avantaj oluşturmaktadır.
238
İlçenin büyükbaş hayvan varlığı açısından ilçe, bölge içinde önemli bir yere sahiptir. Irkların geneli
kültür ve kültür melezi olup yerli ırk %10 civarındadır. Son yıllarda büyükbaş ve küçükbaş hayvan
varlığındaki artışa rağmen bu sayılar 90’lı yıllara göre epey gerileme göstermiştir.
Aşılama, kene ilaçlaması, bulaşıcı hastalıkların takibi ve hayvan pazarı kontrolleri gibi çalışmalar İlçe
Tarım Müdürlüğünce yürütülmekte olup hayvan hastalıkları açısından ciddi sorun bulunmamaktadır.
Aydıntepe’de toplamda 272 üyeli 2 tarımsal kalkınma kooperatifi ve 153 üyeli 1 adet de sulama
kooperatifi olarak 3 adet kooperatif bulunmaktadır. Bunların yanında Aydıntepe 43 üyeli bir Sulama
Birliği mevcut olup 421 üyeli 1662 Sayılı Aydıntepe Tarım Kredi Kooperatifi faaliyet göstermektedir.
İlçe tarımı için en önemli hususlardan bir diğeri ise sulanabilir arazinin yeterliliğine rağmen sulamam
sistemlerinde olan yetersizliklerdir. Yapımı 2012 yılında tamamlanan fakat sulama ağına dahil
edilemeyen Aydıntepe Göleti ve 2014 yılında inşa edilecek olan Akbulut Göleti sulamadaki sorunları
çözmeyi hedeflemektedir.
Sorkunlu Organik Koyunculuk Projesi, Erikdibi Koyunculuk Projesi önemli projelerdendir.
İlçede 7000 civarında arı kolonisi bulunmakta olup göçer arıcılık söz konusudur.
Aydıntepe’de 2012 yılı Çiftçi kayıt sitemine kayıtlı çiftçi sayısı 341, TÜRKVET’e kayıtlı 1.200 büyükbaş
ve 73 küçükbaş hayvan üreticisi vardır.
İlçede kayıtlı 260 üzerinde organik tarım çiftçisi bulunmaktadır. Aydıntepe İlçesine bağlı 3 işletmede
organik koyunculuk yapılmaktadır. İlçe Tarım Müdürlüğünün Tarımsal danışmanlık faaliyetleri ilçede
devam etmektedir.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı TARGEL Projesi kapsamında Arpalı (Çiçekli, Çiğdemtepe,
Uğrak) Erikdibi (Akbulut, Çiğdemlik, Karlıca), Aşağı Kırzı (Çayırköprü, Çiçekli, Çiğdemtepe, Taşkesen )
ve Suludere (Sorkunlu, Başpınar, Yazlık) noktalarında 4 personelle çiftçiye tarımsal yayımı geliştirme
amacıyla hizmet verilmektedir.
Tablo 168. Aydıntepe hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı
Koyun sayısı
Keçi sayısı
Süt üretimi
(Baş)
(Baş)
(Baş)
(Ton)
Bayburt
85.427
50.903
7.747
47.000
Aydıntepe
7.416
8100
815
11.123,420
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
SANAYİ ALTYAPISI
Bal üretimi
(Ton)
316
90,92
94.245.241
Kümes hayvanları
( Adet)
8.200
8100
498.538
239
İlçede altyapısı düzenlenmiş herhangi bir sanayi sitesi yoktur. İlçedeki en büyük işletme Pey-Kar Süt
işletmesidir. İlçe merkezinde ve bağlı köylerde süt ürünleriyapan küçük ev tipi işletmeler ile bitkisel
üretim yapan küçük işletmeler vardır.
TURİZM
İlçede Türkiye’de örneklerine az rastlanan 3000 yıllık Aydıntepe Yeraltı Şehri bulunmaktadır. Şimdilik
turist sayısı az olmasına rağmen içinde KUDAKA’dan aldığı desteklerle turizm potansiyelini
geliştirmektedir. İlçede genel olarak yayla turizmi ağırlıktadır. Temmuz ayında Bayburt İlinde yapılan
Dede Korkut Şenlikleri çerçevesinde İlçemiz sınırlarında bulunan Soğanlı Dağındaki yayla şenlikleri
yayla turizmini canlandırmaktadır. Aydıntepe İlçe Kaymakamlığı, Halk Eğitimi Müdürlüğü bünyesinde
faaliyete başlayan halı dokuma atölyelerinde Aydıntepe Soğanlı Halıları üretimleri başladı. Kültürel
ürünler kapsamında ise Aydıntepe İlçe merkezdeki atölyede 20, Çatıksu Köyündeki atölyede de 20
kursiyerin 4 bayan usta öğretici tarafından eğitildiği kurslar başarıya ulaşarak Aydıntepe Soğanlı
Halıları üretilmektedir. Aydıntepe Yeraltı Şehri, Doğu Karadeniz Yaylaları, Aydıntepe Göleti, Uzungöl
bağlantısı.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN YARARLANMA DURUMU
İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Tablo 169. İlçenin desteklerden yararlanma durumu
Yararlanan kişi sayısı
Tarım destekleri
KKYPD Destekleri
Peykar Süt.Tic.Ltd.Şti.
Teşvik belgesi
----Kabul edilen proje sayısı
SODES
Kadın Emeği İstihdama
Dönüşüyor,
Kınalı Eller Sanat
Yoğuruyor
KUDAKA
Şalcılar Köyü Organik
Koyunculuk Projesi
AB
SYDV Kırsal Alanda
A.Kırzı (Yama Proje)
Sosyal Destek Projesi
Kapsamında Proje
Uygulayan Kooperatifler
SYDV Kırsal Alanda
Arpalı Köyü Tar. Kalk.
Sosyal Destek Projesi
Koop.
Kapsamında Proje
Uygulayan Kooperatifler
Miktar
Destek oranı
163.274
------Sunulan proje sayısı
167.885,00
%50
-----Destek oranı
168.206,00
118.950,00
%50
230.900,00
Kredi
775.703,00
Kredi
Aydıntepe’de teşvik belgesine sahip herhangi bir işletme yoktur.
240
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Tablo 170. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Merkez
336
Aydıntepe
596
Gelişmişlik Grubu
3
4
Gelişmişlik Endeksi
-0,02293
-0,49462
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON

İlçe sınırlarında 135.530 ha mera alanı bulunmakta olup, mera varlığı özellikle küçükbaş
hayvancılık ve besicilik için önemli bir kaynaktır. Yem bitkisi üretimi için uygun tarım
arazilerinin varlığı da besicilik için önemli bir avantaj oluşturmaktadır. İlçe, Irkların daha da
iyileştirilmesi, alt yapı sorunlarının giderilmesi ve modern hayvan pazarının kurulması ile beraber
tarım arazi avantajlarını da beraberinde kullanarak ilçedeki hayvancılığı geliştirmelidir. Tarım arazileri
değerlendirilerek yem bitkisi üretimi artırılabilir böylece kış ikliminin sert olmasından dolayı
hayvanların meralara çıkamaması dezavantajı bir nebze de önlenmiş olur.

İşlenmeyen tarım arazilerine bakıldığında %49’luk bir kullanılmayan bir tarım bölümü vardır, bu
alan modern tarım uygulamaları yaygınlaştırılarak, tarımsal destek ve kredilerden yararlanılarak
kullanılabilir. Böylece tarımsal üretim ve yem bitkileri artacaktır.

İlçe genelinde göç sorunu görülmektedir. Yerli nüfus giderek yaşlanmakta ve genç nüfus bölge içi
ve dışı göç etmektedir. Bu durum insan kaynakları yönünden ilçeye olumsuz etki göstermekte, iş
gücünü ve girişimciliği düşürmektedir. Göç sorunu ilçede var olan okulların kapanmasına da neden
olmaktadır.

İlçede ayrıca halkın vakit geçireceği sosyal alanlar ve alışveriş mekanları bulunmaması bölgenin
cazibesini azaltmaktadır bu durum göçleri tetiklemektedir.

İlçede sağlık hizmetinin çok yetersiz olması, diş ünitesi olmaması ve de acil servisin yeterli
olmamasından dolayı ilçede yaşayanları başka ilçe veya şehirlerden hizmet almaya zorlamaktadırlar.
241
Tablo 171. İlçe değerlendirme formu
İl Adı
Bayburt
İlçe Adı
Kurum Adı
Aydıntepe
Kamu kurumları, Muhtarlıklar
İlçenin Potansiyelleri
-Hayvancılık
-Tekstil
-Turizm(Aydıntepe Yer altı Şehri)
-Organik tarım
-Arıcılık
-Kültür balıkçılığı için uygun su kaynağı
-Avcılık
-Yer altı su kaynakları
-Güneşlenme süresi uygun(Güneş enerjisi için)
-Elma, ceviz, şeftali ve çilek gibi çeşitli ürünlerin yetişmesi
İlçenin Zayıf Yönleri
-Vasıfsız işgücü
-Göç
-Göç yüzünden zamanla öğrencisiz kalan okulların kapanması
- Girişimci azlığı
- AVMleri bırakın bir BİM bile ilçe yok
-Konaklama tesisi yok
-Çocuk oyun alanı ve sosyal alan yetersizliği
-İlçede sağlık hizmeti çok yetersiz ne diş ünitesi var ne de acil yeterli
- spor kompleksi
-Kışın iklimin sert olması ve ulaşımın bazı köylere olmaması
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Tarım ve hayvancılıktan faydalanacak sanayi yatırımları
-petrol istasyonu
-Çimento fabrikası
-Kayak tesisi
-Bakliyat paketleme tesisi
-Şeker fabrikası
-Makarna Fabrikası
-Kavurma fabrikası
-Üretilen ürünleri işlemeye yönelik tesisler
-Kaliteli suyun kullanılacağı su dolum tesisleri
-Tavuk çiftliği kurulabilir
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
-Sulama kanalları
-Her konuda altyapı eksikliği
-Daha kapsamlı bir ilçe hastanesi
-Genç nüfusun göçünü önleyecek yatırımlar
-Mazot ve gübrenin teşviki
-Caddeler, kaldırımlar ve asfaltların tamamlanması
-Ulaşım sorununun giderilmesi
-Fidanlıkların yapılması
242
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
İLÇE RAPORU
DEMİRÖZÜ
Her hakkı saklıdır.
TRA1
2013
243
MEVCUT DURUM
Demirözü İlçesi 39-50 Kuzey enlem, 39-51 Doğu boylamda olup Bayburt merkez, Gümüşhane (KöseKelkit) ve Erzincan (Çayırlı-Otlukbeli) ile çevrilidir (Şekil 74). Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yer alan
ilçenin rakımı 1680 m, yüzölçümü ise 520 Km2’dir. İlçenin çevresi birbirine çok yakın tepeciklerden
oluşmaktadır. En yüksek tepeleri Otlukbeli tepesi (2485 Metre) ve Pulur Dağıdır (2185 m). İlçede
sıcaklığın düşük, yağışın az oluşu nedeniyle doğal bitki örtüsü zengin değildir. İlçede Yakup abdal,
Petekli, Elmalı, Kalecik, Serenli ve Kavaklı köyleri ile Gökçelere Beldesinde ormanlık alanlar
bulunmakta ise de bu alanlar çok dar bir alanda ve yetersiz vaziyettedir. Yer altı kaynak suları
bakımından da fakir olan İlçede Beşpınar (Lori) deresi ile Gökçedere (Pulur) deresi akarsu olarak
bulunmaktadır.
Şekil 73. İlçenin TRA1 Bölgesi içerisindeki yeri
DEMOGRAFİK YAPI
İlçeye bağlı 27 köy ve 3 belediye bulunmaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine
göre (TÜİK 2012) ilçenin kırsal ve kentsel nüfus toplamı 8.281 kişi olup, kentsel nüfus 2.095 kişi; kırsal
nüfus ise 6.186 kişidir (Tablo 172).
Tablo 172. Aydıntepe ilçesinin ilçe merkezi/köy ve belde nüfusu (ADNKS, 2012)
İl/İlçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
2.095
1.050
1.045
6.186
3.048
3.138
8.281
Toplam
Erkek
4.098
Kadın
4.183
İlçe nüfusunun %25,29’u kentli nüfus olup bu oran Türkiye ortalamasının (%77) altındadır.
Aydıntepe’de toplam yaş bağımlılık oranı%62,25iken, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo
173’te verilmiştir.
Tablo 173. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
244
Yaş Aralığı
0-15
15-64
N>65
TOPLAM
Toplam
2.161
5.129
991
8.281
Erkek
1.080
2.583
435
4.098
Kadın
1.081
2.546
556
4.183
EĞİTİM
Demirözü’nde okuryazarlık oranı ortalama %90,2 iken erkeklerde bu oran %95,5kadınlarda ise
85,0’dir.Bununla beraber, Tablo 174’ten de görüleceği gibi “Okuma yazma bilmeyen”, “Okuma yazma
bilen fakat bir okul bitirmeyen”, “İlkokul mezunu” ve “İlköğretim mezunu” olanların toplamı nüfusun
%73,2’sini oluşturmaktadır.
Tablo 174. Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş )
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu
Yüksek lisans mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Toplam
582
1.704
2.025
1.749
316
677
269
7
1
150
7.480
Erkek
91
788
874
943
235
494
193
6
0
75
3.699
Kız
491
916
1.151
806
81
183
76
1
1
75
3.781
Demirözü’nde ilköğretim, ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki 1.566 öğrenci 24 adet
okulda 94 derslikte eğitim görürken öğretmen başına 13 öğrenci düşmektedir. İlçede 1.301 İlköğretim
öğrencisi ve 265 Ortaöğretim öğrencisi bulunmaktadır. İlçede Mesleki ve Teknik Eğitim ve
yükseköğretim düzeyinde bir eğitim kurumu bulunmamaktadır.
ERİŞİLEBİLİRLİK
İlçede Toplum Sağlığı Merkezi Bünyesinde ayakta tedavi ve koruyucu hekimlik alanına yönelik olarak
hizmet verilmektedir. Ayrıca İlçe Merkezinde, Gökçedere ve Beşpınar Beldelerinde olmak üzere 3
Adet Aile Hekimliği Pilot Uygulaması bulunmaktadır. Devetaşı, Çatalçeşme, Yelpınar, Yakupabdal,
Kavaklı, Petekli, Kalecik, Serenli ve Işıkova köylerinde birer sağlık evi bulunmaktadır. İlçe halkının
sosyal alandaki ihtiyaçlarını karşılayacak müesseseler oldukça kısıtlıdır. İlçede sinema, tiyatro vs.
yoktur. İlçede işsiz sayısının fazla olması ve başka bir sosyal faaliyetin olmaması özellikle erkekleri
kahvehanelerde oturmaya mahkum etmektedir. İlçede 7 Çay ocağı, 2 Kahvehane ve 1 adet de tekel
245
bayii bulunmaktadır. Ayrıca ilçede 1 eczane, 3 ekmek fırını, 2 pide salonu, 2 lokanta, 3 internet kafe, 1
kırtasiye ve 2 kasap bulunmaktadır.
İlçenin Bayburt Merkez’e yakın olması ilçede yaşayanların belli ihtiyaçlarını buradan karşılamalarını
sağlamaktadır. Ayrıca ilçenin il merkezine asfalt yollarla bağlı olması, belde ve köylerden minibüs
seferleri olması Şehir Merkezine ulaşımı kolaylaştırmaktadır. Telekomünikasyon altyapısı da sorunsuz
çalışır durumdadır.
BELEDİYE HİZMETLERİ
Gökçedere ve Beşpınar Belediyeleri de dahil Demirözü’nde belediye hizmetleri; sosyal alanda yapılan
misafirhane, çok amaçlı salon gibi çalışmalarla ve içme suyu şebeke hattı yenilemesi, kanalizasyon
hattı revizyonları ve yol yapımı gibi altyapı hizmetleri ile yerine getirilmektedir.
SİVİL TOPLUM HAREKETLİLİĞİ
Demirözü’nde toplamda 10 adet dernek bulunmaktadır. Bunlar Eğitim Araştırma Dernekleri, Cami
Yaptırma Dernekleri, Spor Kulübü Dernekleri, Yardımlaşma ve Dayanışma Dernekleri ve Kamu Yararı
dernekleridir. İlçede müze, öğretmenevi bulunmamaktadır. Ancak konferanslar için okul salonları
kullanılabilmektedir.
EKONOMİK YAPI
İlçe halkının sosyal alandaki ihtiyaçlarını karşılayacak müesseseler oldukça kısıtlıdır. İlçede sinema,
tiyatro vs. yoktur. İlçede işsiz sayısının fazla olması ve başka bir sosyal faaliyetin olmaması özellikle
erkekleri kahvehanelerde oturmaya mahkum etmektedir. İlçe halkının tek eğlencesi spor salonunun
faaliyete geçmesi ile özellikle gençlere yeni imkan sağlamıştır. İlçede Demirözü Futbol Takımı 1’inci
Amatör kümede mücadele etmektedir. İlçede kapalı tribünlü bir futbol sahası ve bir adet halı saha
mevcuttur.
İlçenin ekonomik hayatını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. İlçede sanayi faaliyetleri
bulunmamaktadır. İlçe merkezi ve köylerinde hayvan alım-satımı şeklinde küçük ticari faaliyetler de
yapılmaktadır. Yine merkezde ve köylerde küçük esnafın yaptığı ticari çalışmalar ile küçük çaplı yük ve
yolcu taşımacılığı da gelir kaynakları arasındadır. Ayrıca büyük şehirlerde ve yurt dışında çalışmak
oldukça yaygın bir geçim şeklidir. Tarım ve hayvancılık aile işletmesi şeklinde kendisini
göstermektedir. Bu da küçük bir ölçekte de olsa mal alım satımını oluşturmaktadır. Ancak bu yeterli
düzeyde gerçekleşmemekte, dışa açık olmamaktadır.
246
Tarım faaliyeti coğrafi şartlar nedeniyle verimsiz ve sınırlı bir bitki örtüsünü oluşturmaktadır.
Sulanabilir alanlar Beşpınar ve Pulur deresi ile Eymur Göleti çevresindedir. Sulu tarım daha ziyade
şeker pancarı üretimine yönelik yapılmaktadır. İlçede buğday, arpa, mercimek, patates ve yem
bitkileri yetiştirilmektedir. Gökçedere Göleti bitirilmiş, inşasına başlanan Demirözü sulama barajı
bitirildiğinde bölgenin tarımsal potansiyeli büyük oranda gelişecektir.
Yörede hayvancılık en önemli geçim kaynağı olmasına rağmen mera hayvancılığı dışına çıkılmamıştır.
Hayvanlar canlı olarak satıldığından et ve süt mamülleri değerlendirilmektedir. Demirözü Merkezde
hafta sonları hayvan pazarı ve semt pazarı kurulmaktadır. İlçede el sanatlarına ilgi yok denecek kadar
azdır.
İlçe merkezi ve köylerde halkın oturduğu konutların büyük çoğunluğu sağlık şartlarına uymayan halkın
kendi imkanları ile yaptırdığı toprak evler oluşturmakta iken, halkın yeni betonarme evler yapmaya
başladığı görülmektedir. Kapalı bir toplum yapısının hüküm sürdüğü İlçede sosyal ve kültürel anlamda
hizmet sunan birimler yoktur. İlçe insanının ekonomik açıdan yeterli olmayan gelirine ve aşırı göçe
rağmen toplumsal dayanışma İlçe halkının en güzel özelliğidir. İlçe İl merkezine 30 km’lik bir asfalt
yolla bağlı olup, ilçede belde ve köylerden ulaşım sağlayan minibüs seferleri mevcuttur.
TARIM
Toplam yüzölçümü 520.000 dekar olan ilçenin tarım alanları 147.536 dekar ile toplam alanın
%28,4’ünü oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %88’lik bölümünde tahıllar ve bitkisel ürünler
yetiştirilirken %12’lik bir alan ise nadasa bırakılmaktadır. Yalnız 61 dekarlık bir kısım ise sebze
bahçeleri olarak kullanılmaktadır. Tarımsal arazilerin kullanıma göre dağılımı Şekil 175’te belirtilmiştir.
Tarım ve hayvancılık hizmetleri İlçe Tarım Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Müdürlüğümüzde
3 Ziraat Mühendisi, 5 Veteriner Hekim, 2 Ziraat Teknisyeni, 1 Teknisyen Yardımcısı, 4 sürekli işçi, 2
şoför görev yapmaktadır. Hayvansal üretim verileri Tablo 175’te verilmiştir.
Tablo 175. Demirözü hayvansal üretim verileri(TÜİK 2011)
Sığır sayısı Koyun sayısı
Keçi sayısı
Süt üretimi
(Baş)
(Baş)
(Baş)
(Ton)
Bal üretimi
(Ton)
Kümes hayvanları
( Adet)
Bayburt
85.427
50.903
7.747
47.000
316
8.200
Aydıntepe
7.416
8.100
815
11.123,420
90,92
8100
Demirözü
17.260
6.308
998
17.203,639
35
8900
Türkiye
12.386.337
25.031.565
7.277.953
15.056.211
94.245.241
498.538
İlçedeki sığır sayısı Bayburt’ta yetiştirilen sığırın %20,2’sini oluşturmaktadır. Koyun sayısı ise ildeki
toplam koyunların %12,4 gibi küçük bir kısmını oluşturmaktadır. Demirözü’nde 25 köyde toplam 1700
kovan vardır ve bal üretimi 35 tondur, çok küçük bir miktarda ise balmumu üretimi vardır. İlçede en
247
fazla yetiştirilen ürünlerden birisi de şeker pancarıdır. İlçede tanınan kota çerçevesinde sulu arazide
şeker pancarı üretimi 2050 dekar alanda gerçekleşmiş ve 8712,5 Ton ürün elde edilmiştir. 2013 yılı
için 12.000-ton olarak tahmin edilmektedir. Çiftçimize gübre girdisi hariç 245.284.500.000 TL. Ödeme
yapılmış 116.300 Kg. Şeker dağıtılmıştır. Geri kalan ödeme 2013 yılında yapılacaktır.
61; 0%
18.340,00; 12%
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı(dekar)
Nadas alanı(dekar)
Sebze bahçeleri
alanı(dekar)
129.135,00; 88%
Şekil 74. Bitkisel üretim alanları
SANAYİ ALTYAPISI
İlçenin ekonomik hayatını Tarım ve Hayvancılık oluşturmaktadır. İlçede Sanayi faaliyetleri
bulunmamaktadır. Halkın büyük çoğunluğunu tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlamaktadır.
TURİZM
İlçede turizm açısından bir hareketlilik olmamasına rağmen bazı tarihi ve kültürel değerler mevcuttur.
Bunlar: Türk-İslam Devri Öncesi Tarihi Kalıntılar, Türk-İslam Devri Eserleri, Pulur (Gökçedere) Ferahşat
Bey Camii, Pulur (Gökçedere) Medresesi, Yukarı Hınzeverek (Çatalçeşme) Camii (Restorasyona ihtiyacı
var), Yanbaksı (Güneşli) Kümbeti ilçedeki önemli tarihi eserlerden bazılarıdır.
TEŞVİKLER ve DESTEKLERDEN YARARLANMA DURUMU
248
2011 yılı içerisinde toplam maliyeti 174.600,00.-TL olan “Randevunu Kahvehaneden Değil Halı
Sahadan Al” projesi SODES’ e sunulmuş olup kabul edilmiştir. Halı saha İhalesi gerçekleştirilmiş ve alt
yapı çalışmalarına başlanılmıştır.
GELİŞMİŞLİK FARKLARI
Tablo 176. SEGE sıralaması
İlçe
872 İlçe İçinde Gelişmişlik Sırası
Gelişmişlik Grubu
Gelişmişlik Endeksi
Merkez
336
3
-0,02293
Aydıntepe
596
4
-0,49462
Demirözü
712
5
-0,70332
GELİŞTİRİLMESİ MUHTEMEL POTANSİYELLER VE GELECEĞE DAİR VİZYON
ÖNEMLİ SORUNLAR VE ÖNERİLER

Demirözü 1987 yılında ilçe statüsüne kavuşmuş 24 yıllık genç bir ilçedir. Coğrafi yapı ve doğal
koşulları nedeniyle istenilen düzeyde gelişememiştir. Bunun en büyük nedenlerinden biri göç vermiş
olmasına bağlıdır. 2010 nüfus sayımında 8688 olan nüfus, 2012 yılında adrese dayalı olarak yapılan
sayımda 8281’e, düşmüştür.

İlçemiz coğrafi yapısından dolayı sanayi yatırımlarının pek yapılmadığı devlet teşvik yasasından
gerektiği kadar faydalanamadığı bir konumdadır. İnsanların refah seviyesinin yükseltilmesi, göçün
durdurulması ve iş imkânı sağlanması en önemli unsur olarak göze çarpmaktadır.

Yöre halkının en büyük geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarım girdilerin çok yüksek olması
nedeniyle, insanların kendine yetecek kadar tarımla uğraşır bir düzeye gelmiştir. Çünkü yem
bitkilerinin desteklenmediği ve pazar bulamadığı için çok düşük bir fiyatla alıcı bulması nedeniyle,
istenilen düzeyde tarımın yapılamadığı gerçeğine dikkatleri çekmektedir.

Hayvancılık konusuna gelince üretim günden güne gerilemektedir. İlçemizin beş (5) köyünde
küçükbaş hayvancılığı yapılmaktadır. Büyük baş hayvan sayısı ise yıllar itibarıyla bakıldığında, her
geçen gün ciddi bir şekilde azaldığı görülmektedir.

Bölgemizin geçim kaynağı olan bu iki sektör çok ciddi bir şekilde ele alınmalı, yöre halkı eğitilerek
bilinçlendirilmeli, düşük faizli kredilerle desteklenmelidir.

İlçenin Erzincan ve Trabzon bağlantısı çok önem arz etmektedir. Her iki yol çok kısa bir mesafe ile
zaten ulaşımı sağlamaktadır. Sosyal hayatın imkanlarından insanların daha fazla faydalanması için bu
249
yolların gurup yolu olarak programa alınarak yapılması sosyal ve ekonomik açıdan çok faydalı olacağı
düşünülmektedir.
Eğitim Açısından Bölge İçin Düşünülen Öneriler;

Eğitim öğretim ve tecrübeli öğretmenlerin süresi geldiğinde gitmemeleri için konut sıkıntısının
tamamen ortadan kalkması amacıyla İlçemizde bulunan kalorifersiz sobalı lojmanların onarımları için
ödenek istenmiş olup, ancak ödenek olmadığından gönderilmemiştir. Atıl bir şekilde boş durmaktadır.
Söz konusu lojmanların kaloriferli hale getirilerek gerekli onarımlarının yapılması neticesinde eğitim
açısından konut sıkıntısı ortadan kalkmış olacak ve tecrübeli öğretmenlerin İlçemizde daha uzun süre
kalmasına yardımcı olacaktır. Ayrıca İlçemize Öğretmenevi yapılması durumunda sosyal hizmetler
artacağından tercih edilen bir ilçe konumuna gelecektir.

İlçemizde görev yapan memur ve öğretmenlerin sosyal ve Kültürel ihtiyaçlarını giderme açısından
yapımı
süren
İlçe
barajının
etrafına
spor
yapılabilecek,
yürüyüş
yapılacak
parkurların
tasarımlanmalarının faydalı olacağı kanaatindeyiz.

İlçemiz genelinde hayvancılığın ön planda olduğu düşüncesiyle Bayburt Üniversitesine bağlı
Yüksek Okul kurularak ilgili bölümler mutlaka düşünülmelidir. Bu hizmetle yöre gençleri bu bölümleri
tercih ederek İlçemizde hayvancılığı ileri noktalar taşıyabileceği gibi göçün önüne geçmede etken
olacağı düşünülmektedir.

11 Ağustos 1473 yılında yapılan Otlukbeli savaşının İlçemiz sınırları içerisinde yapılmasından
dolayı Otlukbeyi Köyü merkez alınarak 11 Ağustos tarihinde şenlik havasında İlçemizde kutlanarak
Erzincan’ın tekelinden kurtarılmalıdır. Kültürel bir kalkınma olacağı gibi İlçemizin de çevrede
tanınmasına katkıda bulunacaktır. Bu şenlik tutturabilirse, ileriki yıllarda baraj çevresi ağaçlandırması
tamamlanarak görsellik zenginleştirilirse kutlamaların baraj çevresine çekilmesiyle yoğun bir katılım
olacağı Kaymakamlığımızca düşünülmektedir. Bu göl turizmini geliştirecektir. Ayrıca görsel zenginliğin
artırılmasıyla Kültür ve Turizm Bakanlığınca KAMPİNG alanları oluşturularak değişik kültürlerin
İlçemize çekilmesi kültürel açıdan etkin olacağı gibi ekonomik yönden de İlçemizi kalkındıracaktır.
Dolayısıyla kültür gelişim ve değişimi İlçemize her yönüyle çok kazanç getireceği düşünülmektedir. Bu
geçiş süresi içerisinde tarihi eserlerimiz onarılarak turizme katıldığında İlçemize tarihi ve turistik bir
kimlik kazandırılması hiç de zor değildir.

Göçün en önemli kanıtlarından biri 2003 yılında köylerimizde 17 ilkokul varken 2013 yılında bu
sayı 11’e düşmüştür. İlçemizde acil önlenmesi gereken göçün durdurulmasıdır. Bu da yeni iş
istihdamlarının sağlanması, Yüksek Okul açılması, İlçemize yapılan barajın turizm ağırlıklı olarak
değerlendirilmesi problemin çözümüne katkı sunacağı kanaatindeyiz.
250
Tarımsal Faaliyetler Açısından Bölge İçin Düşünülen Öneriler;

İlçede patates tohumu üretim merkezi haline getirilebilir. Ayrıca nohut üretimi ve seracılık cazip
hale getirilebilir.

Doğal floranın uygun olması nedeniyle Merkez ve ilçelerde arıcılık teşvik edilebilir.

Çayır mera varlığı açısından bölgenin iyi durumda olması ve koyun keçi varlığı nedeniyle, süt
üretimindeki payı da düşünülerek küçükbaş hayvancılık geliştirilebilir.

Yem bitkileri ve silajlık mısır üretimi teşvik edilerek hayvancılık açısından iyi bir fırsat yaratılabilir.

Süt üretimine yönelik olarak mandıra tipi küçük işletmelerin kurulması ve koyun-keçi sütü
kullanılarak peynir üreten yerler için kooperatifler teşvik edilebilir.

KHGM İl Müdürlüğü ve DSİ Bölge Müdürlüğü sulama yatırımları ile hali hazırda %38.4 olan
sulanabilir alanların oranı artırılabilir.

Alabalık ve yavru alabalık üretimi için uygun su kaynakları mevcuttur.

Hayvan bakımını kadınlar üstlendiği için, bu konuda kadınlara yönelik eğitim çalışmaları
yapılabilir.

Nüfusu nispeten genç olan köylerin kalkındırılmasına öncelik verilerek, buraların örnek köy haline
getirilmesi sağlanabilir.

Meyvecilik teşvik edilebilir.

Bal paketleme ve et entegre tesisi için potansiyel mevcuttur.

Demirözü Barajının faaliyete geçmesi durumunda 93.000 dekar alanda sulama yapılacaktır. Bu da
giderek artan silajlık mısır üretimi teşvik edilerek 10-15 kat daha da artırılabilir. 22/02/2013

Yapılan ilçe toplantısında katılımcıların istekleri doğrultusunda Seracılık yapılabilir ve sebze-
meyve yetiştiriciliği yapılabilir böylece tarım alanına bir yenisi eklenmiş olacaktır.

İlçede bulunan gençlerin ilçede zaman geçirebilmesi, kötü alışkanlıklardan uzak durması, bunları
bırakmaları ve gençleri kahvehanelerden uzak tutmak için ilçeye sosyal tesislerin yapılması gereklidir

İnsanların ürettiği ürünleri(et, süt) pazarlayacakları bir Pazar oluşturulmalıdır.

Halı dokuma, ehram ve kilim üretim potansiyeli olan bir ilçe olan Demirözü’nde bu tür faaliyetler
çoğaltılarak kadınların istihdama katılması sağlanmalıdır.
Tablo 177. İlçe değerlendirme formu
251
İl Adı
Bayburt
İlçe Adı
DEMİRÖZÜ 07.02.2013
Kurum Adı
İlçenin Potansiyelleri
Elmalı köyünde maden suyu, Gökçedere köyünde Hanşinde büyük bir doğal mağara var ancak
bugüne kadar değerlendirilmemiş, Yapraklar köyü göleti, Yakup Abdal Göleti, Bayrampaşa köyünde
kale turizm açısından ilçeye kazandırılabilir.
-İlçenin ikliminin uygun olmasından dolayı seracılık yapılmalıdır.
Organik tarım için uygun toprak yapısı, Endemik bitki varlığı, Tarihi ve doğal varlıklar,
Et ve süt üretimine uygun açık - kapalı besicilik,
Kaplamada kullanılan özel taş yatağının olması,
Mermer ve granit rezervleri
İlçede yapılan sulama barajı,
Küçükbaş Hayvancılık potansiyeli,
İlçenin Zayıf Yönleri
Göç veriyor, İstihdam imkanı az,
Proje hazırlama konusunda yetersiz sosyal sermaye,
Halkın genel eğitim seviyesinin düşük olması,
Mevsim şartlarının ağır olması,
Pazara (merkeze) uzak olması,
İlçede yapılan sulama barajın aktif ve verimli kullanılmaması,
İlçede kalınacak bir otelin olmaması,
Köylerdeki su sıkıntısı,
Yaşlı insanlar yok sayılacak kadar sosyal yaşamdan uzak tutulması,
Önerilen Öncelikli Yatırım Alanları
Seracılık,
Et ve Süt işleme tesisi kurulmalıdır. İlçe ekonomisinde etkili olacaktır. Genç istihdamında önemlidir.
Organik tarım yatırımları,
Tarihi eserlerin restore edilmesi,
Endüstriyel tarımsal üretime geçilecek yatırımlar.
Kapalı yaylacılık uygulamaları,
Taş işlemeciliği,
İlçede İhtiyaç Duyulan Kamu Yatırımları
Sulama kanallarının yenilenmesi,
İlçede genç nüfus fazla, eğitime ve sportif aktivitelere ihtiyaç var.
Ziraat Mühendisi ve Veterinerlerin ilçemiz için sürekli görevlendirilmesi,
Meslek edindirme kursları düzenlenmeli ve bu mesleklerde istihdam sağlanmalıdır.
Köylere çöp konteynırlarının koyulması gerekiyor.
Çiftçilerin faaliyet gösterdikleri alanlarda eğitim desteği verilmelidir.
252
EK 2. TEMEL BİLEŞENLER ANALİZİ
Temel Bileşenler Analizi (PCA) orijinal p değişkeninin varyans yapısını daha az sayıda ve bu
değişkenlerin doğrusal bileşenleri olan yeni değişkenlerle ifade etme yöntemidir. Aralarında
korelasyon bulunan p sayıda değişkenin açıkladığı yapıyı aralarında korelasyon bulunmayan ve sayıca
orijinal değişken sayısından daha az sayıda (p>k) orijinal değişkenlerin doğrusal bileşenleri olan
değişkenlerle ifade etme yöntemine PCA denir. Veri matrisinde yer alan p değişkenin doğrusal
bileşenlerini bulmak için kovaryans matrisinin ya da korelasyon matrisinin özdeğerleri ve özvektörleri
kullanılır. Eğer değişkenler aynı birim veya karşılaştırılabilir birimlerdeyse, değişken varyansları aynı
boyuttaysa
varyans-kovaryans
matrisi
kullanılır.
Bu
durumlar
sağlanmadığında
varyans-
kovaryansmatrisi yerine korelasyon matrisi kullanılır. PCA’nın üç temel amacı vardır. Bunlar verilerin
boyutunu azaltmak, tahminler yapmak, veri setini bazı analizler için görüntülemek şeklindedir.
PCA’nın uygulanması durumunda sürecin sonunda bu p boyutlu uzayın gerçek boyutu belirlenir. Bu
gerçek boyuta temel bileşenler adı verilir. Temel bileşenlerin üç özelliği vardır. Bu özellikler şu
şekildedir; korelasyonsuzlardır, birinci temel bileşen toplam değişkenliği en çok açıklayan değişkendir
ve bir sonraki temel bileşen kalan değişkenliği en çok açıklayan değişkendir.
Mevcut çalışma TRA1 Düzey 2 Bölgesi illerinin toplam 27 ilçesinde 15 değişken ve SPSS paket
programı yardımıyla Faktör Analizi altında Temel Bileşenler Analizi kullanılarak yapılmıştır.
Temel Bileşenler Analizine başlamadan önce bu analizin yapılabilmesi için bir takım koşulların
sağlanması gereklidir. Bunlar Bartlett testi (Bartlett test of Sphericity) ve Kaiser-Meyer-Olkin (KMO)
örneklem yeterliliği ölçütü testidir. Bartlett testi korelasyon matrisinde değişkenler arasında yüksek
orantı olma olasılığını test eder. Eğer sıfır hipotezi reddedilirse değişkenler arasında yüksek
korelasyon vardır yani model temel bileşenler analizine uygundur. KMO Analizi ise gözlenen
korelasyon katsayıları büyüklüğü ile korelasyon katsayılarının büyüklüğünü karşılaştırır. Bu oran ne
kadar büyük olursa Temel Bileşen Analizi için o kadar verimlidir (Tablo 178).
Tablo 178. KMO değerleri ve yorumları
KMO Değeri
0,90
0,80
0,70
0,60
0,50
0,50’nin altı
YORUM
Mükemmel
Çok İyi
İyi
Orta
Zayıf
Kabul Edilemez
SPSS paket programının çıktıları neticesinde bu testler için elde edilen değerler Tablo 179’da
belirtilmiştir:
253
Tablo 179. SPSS test sonuçları
KMO and Bartlett's Test
Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy.
Bartlett's Test of Sphericity
Approx. Chi-Square
df
Sig.
,575
361,189
105
,000
Buradaki değerler Temel Bileşenler Analizi için uygunluk kriterlerini sağlamaktadır. KMO değeri
0,50’den yüksek olduğu için TRA1 Düzey 2 Bölgesi ilçeler veri seti bu test için uygundur. Bartlett's Test
of Sphericity için ise p<0,05’tir ve Ho hipotezimiz reddedilir yani Temel Bileşenler Analizi için uygunluk
kriterini sağlamaktadır.
Temel Bileşenler Analizi için gerekli koşullar sağlandıktan sonra veriler analiz edilmiştir bunun
neticesinde toplam 15 temel bileşenden 4 tanesinin varyansı 1’den büyük bulunmuştur. Bu dört
temel bileşen toplam değişkenliğin %82,367’sini açıklarken birinci bileşen kendi başına değişkenliğin
%33,123’lük kısmını açıklamaktadır. Özdeğeri 1’den büyük dört bileşen değişkenliğin %82,367’lik gibi
büyük bir kısmını açıklamaktadır. Temel bileşen analizinde önce var olan 15 bileşen Temel Bileşen
Analizi yardımıyla 4 bileşene kadar inmiştir (Tablo 180).
Tablo 180. Varyanslar
Component
Total Variance Explained
Initial Eigenvalues
Total
1
4,968
2
4,360
3
1,874
4
1,153
5
,750
6
,450
7
,423
8
,313
9
,265
10
,125
11
,121
12
,091
13
,070
14
,022
15
,014
Extraction Method: Principal Component Analysis.
% of Variance
Cumulative %
33,123
29,067
12,494
7,683
5,003
3,000
2,818
2,089
1,764
,830
,807
,609
,470
,150
,092
33,123
62,190
74,684
82,367
87,370
90,370
93,188
95,278
97,042
97,872
98,679
99,288
99,758
99,908
100,000
Temel Bileşen Analizi’ndeki bileşenlerin grafiksel olarak analizi Şekil 76’dan görülmektedir. Grafikte
kırılma noktası 4. özdeğerden sonra başlamıştır ve özdeğerler 4. bileşenden sonra 1’in altına
düşmüştür. Sosyo-ekonomik gelişmişlik boyutunu açıklayan birinci temel bileşende her bir değişkenin
sahip olduğu ağırlıkların yönü incelendiğinde (Tablo 181, 182) nüfus yoğunluğu, yaş bağımlılık oranı,
254
hanehalkı büyüklüğü ve okuryazar nüfus oranı değişkenlerinin negatif, bunların dışında kalan 11
değişkenin ise pozitif ağırlıklar aldıkları görülmektedir.
Şekil 75. Temel bileşenler analizi grafiği
Birinci temel bileşeni elde etmeye yönelik eşitlik aşağıdaki gibidir:
𝑦𝑖 = (−0,019 × 𝑁ü𝑓𝑢𝑠𝑌𝑜ğ𝑢𝑛𝑙𝑢ğ𝑢𝑖 ) + (0,195 × 𝐾𝑒𝑛𝑡𝑙𝑖𝑁ü𝑓𝑢𝑠𝑖 )
+ (0,032 × 𝐾𝑒𝑛𝑡𝑙𝑖𝑁ü𝑓𝑢𝑠𝑌ü𝑧𝑑𝑒𝑠𝑖𝑖 ) − (0,077 × 𝑌𝑎ş𝐵𝑎ğ𝚤𝑚𝑙𝚤𝑙𝚤𝑘𝑂𝑟𝑎𝑛𝚤𝑖 ) + ⋯
+ (0,166 × İ𝑙ç𝑒𝐷𝑒𝑟𝑛𝑒𝑘𝑆𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤𝑖 )
(𝑖 = 𝑡ü𝑚𝑖𝑙ç𝑒𝑙𝑒𝑟(1, … ,15)
Tablo 181. Değişkenlerin Temel Bileşenler Üzerindeki Ağırlıkları
Component Score Coefficient Matrix
Nüfus Yoğunluğu
Kentli Nüfus
Kentli Nüfus (%)
Yaş bağımlılık oranı
İlçe Dernek Sayıları
Derslik Başına Öğrenci Sayısı
Öğretmen Başına Öğrenci Sayısı
1
-,019
,195
,032
-,077
,166
,011
,018
Bileşenler
2
3
-,002
,329
,076
-,055
-,021
,338
,174
,067
-,078
,058
,214
,040
,266
-,141
4
,037
,127
-,101
-,234
,023
-,120
,107
255
Hanehalkı Büyüklüğü
Okuryazar Nüfus Oranı
Belediyelerde kişi başı çekilen günlük su miktarı(litre/kişigün)
İçme ve Kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen nüfusun
belediye nüfusu içindeki oranı
İlçedeki İş Yeri Sayısı
İlçedeki SigortalıSayısı
İlçedeki Ortalama Günlük Kazanç
İlçedekiÇiftçi Sayısı
Extraction Method: Principal Component Analysis.
Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization.
-,027
-,005
,039
,178
-,222
-,017
,082
,248
,108
,089
,210
-,702
,074
,097
-,410
,154
,226
,218
,218
,080
,030
,022
-,005
,201
-,054
-,032
-,038
-,120
-,027
-,243
-,021
,217
2
,375
,255
,279
,726
-,248
,873
,920
,824
-,562
-,089
3
,816
,147
,781
,191
,179
,288
,020
,433
,464
-,085
4
,214
,214
,037
-,276
,091
-,100
,134
,193
,371
-,910
-,053
-,774
,042
,040
-,007
-,078
,704
,041
-,029
,037
,097
,001
-,290
,008
,301
Tablo 182. Dönüştürülmüş Bileşenler Matrisi
Dönüştürülmüş Bileşenler Matrisi
Bileşenler
1
Nüfus Yoğunluğu
,147
Kentli Nüfus
,871
Kentli Nüfus (%)
,346
Yaş bağımlılık oranı
-,376
İlçe Dernek Sayıları
,801
Derslik Başına Öğrenci Sayısı
,032
Öğretmen Başına Öğrenci Sayısı
,000
Hanehalkı Büyüklüğü
-,052
Okuryazar Nüfus Oranı
,212
Belediyelerde kişi başı çekilen günlük su miktarı(litre/kişi,062
gün)
İçme ve Kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen nüfusun
,094
belediye nüfusu içindeki oranı
İlçedeki İş Yeri Sayısı
,975
İlçedeki SigortalıSayısı
,898
İlçedeki Ortalama Günlük Kazanç
,952
İlçedekiÇiftçi Sayısı
,326
Extraction Method: Principal Component Analysis.
Dönüştürme Metodu: Varimaks metoduyla Kaiser Normalizasyonu.
Değişkenlerin temel bileşenler üzerindeki ağırlıkları dikkate alınarak yapılan hesaplamalardan ve
normalizasyondan sonra ilçelere ait nüfus, eğitim, demografi ve ekonomik değişkenlerinin tek bir
değerde gösterildiği sıralama tablosu ve değerleri Tablo 7’de verilmiştir.
İlçelerin sıralama değerlerine göre sınıflara ayrılması konusunda c=
R
k
(1); R = Xmax − Xmin(2) ve
k = 1 + 3,3 log n(3) formülleri kullanılarak sınıf aralıkları tespit edilmiştir. Bu aralıklara göre ilçe
değerleri toplam altı kategoriye ayrılmıştır.
256
EK 3. ERİŞİLEBİLİRLİK ANALİZİ
Bu çalışma ile bölge ilçelerinin coğrafi anlamda erişilebilirlikleri ve nüfus bakımından da pazar olma
özellikleri bir arada değerlendirilerek her bir ilçenin pazara erişilebilirlik seviyesi tespit edilmiş ve
sıralaması yapılmıştır. Çalışma kapsamında TRA1 Düzey 2 Bölgesi içinde yer alan Erzurum, Erzincan ve
Bayburt merkez ilçeleri dahil olmak üzere toplam 30 ilçe yer almaktadır 1.
Erişilebilirlik seçilen ulaşım türüne bağlı olarak bir kişinin bulunduğu nokta ile erişmek istediği nokta
arasındaki mesafenin ölçülebilir değeridir. Erişilebilirlik analizinde yerleşim yerleri arasındaki bağlantı
mesafe olarak hesaplanır. Bu ölçü uzaklık veya zaman olarak da ele alınabilir. Erişilebilirliğin
ölçümünde en çok kullanılan yöntemler “coğrafi erişilebilirlik” ve “potansiyel erişilebilirlik”tir.
Coğrafi erişilebilirlik bir alanın diğer tüm alanlara olan mesafelerinin toplamının alan sayısına
bölümüyle elde edilmektedir. Bu yöntemde en erişilebilir alan mesafelerin toplam değeri en az olan
alandır. Coğrafi erişilebilirlik başka değişkenden bağımsız olarak bir alanın coğrafi konumuna göre
ulaşılabilirliğini ifade etmektedir.
A(G)
dg
P
N
L
= Coğrafi erişilebilirlik matrisi
= i ilçesi ile j ilçesi arasındaki mesafe
= j ilçesinin toplam nüfusu
= ilçe sayısı
= mesafeler matrisi (30X30)
Potansiyel erişilebilirlik, coğrafi erişilebilirliğe göre daha kapsamlı bir göstergedir. Çünkü bu
hesaplamada alanın nüfus gibi çeşitli özellikleri mesafe ile birlikte ele alınır. Yerleşmelerin potansiyel
erişilebilirliği şu şekilde hesaplanmaktadır:
A(P) = Potansiyel erişilebilirlik matrisi
dij
= i ilçesi ile j ilçesi arasındaki mesafe
1
Erzurum’a bağlı üç merkez ilçe tek bir yerleşim yeri olarak ele alınmıştır.
257
Pj
N
L
= j ilçesinin toplam nüfusu
= ilçe sayısı
= mesafeler matrisi (30X30)
Hesaplama sonucu oluşturulan potansiyel erişim matrisi dönüştürülebilir bir matris olmadığı için
matrisin satırlar ve sütunlarının toplamı da aynı değeri vermemektedir. Dolayısıyla potansiyel erişim
matrisinde yerleşmelerin aldıkları değerler farklılık göstermektedir. Bu farklılık ise yerleşmelerin
yayılma (emissiveness) ve cazibe (atractiveness) kavramları ile açıklanabilmektedir. (Jean-Paul
Rodrigue, 2006)
·
Yayılma bir yerleşmeden ayrılma kapasitesidir ve A(P) matrisinde satırlardaki değerlerin toplamı
olarak ifade edilir.
·
Cazibe ise bir yerleşime ulaşma kapasitesidir ve A(P) matrisinde sütunlardaki değerlerin toplamı
olarak ifade edilir.
TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde yolcu ve yük taşımacılığının ağırlıklı olarak karayolu ile yapılıyor olmasından
dolayı ilçeler arası uzaklık karayolu mesafesi; ilçeler arası mesafe ise zaman olarak ele alınmıştır.
Bunun için öncelikle ilçeler arasındaki uzaklıklar km olarak hesaplanmış, sonra da ilçeler arasında
ölçülen ortalama hız değerleri dikkate alınarak ilçeler arası seyahat süreleri hesaplanmış ve mesafeler
matrisi (30x30) oluşturulmuştur.2
Mesafeler matrisindeki değerlerin formülize edilmesi sonucu oluşan coğrafi erişilebilirlik matrisi
normalize edilerek değerler 0-100 arasına çekilmiştir. Coğrafi erişilebilirlik endeks değerlerine göre
ilçe sıralamaları yapılmış ve ilçelerin sınıflandırılmasına yönelik sınıf aralığı belirlenmiştir.
Mesafeler matrisinde yer alan ilçeler arası mesafe değerleri ile ilçelerin toplam nüfusları formülize
edilerek ilçelerin potansiyel erişim endeksleri elde edilmiştir. Potansiyel erişim endeksleri, yayılma ve
cazibe bakımından ayrı ayrı değerlendirilmiştir.
İlçelerin yayılma ve cazibe bakımından hesaplanan potansiyel erişim değerleri normalize edilerek 0100 değerleri arasına çekilmiştir. Hesaplanan endeks değerlerine göre de ilçe sıralaması yapılmış ve
ilçe
2
gruplandırmalarının
yapılması
için
sınıf
aralığı
tespit
edilmiştir.
İlçeler arası seyahat süreleri hesaplanırken Karayolları Genel Müdürlüğü’nün devlet yollarında yapılan taşıt
sayımı ve hız ölçüm verilerinden ortalama otomobil hızları dikkate alınmıştır.
258
EK 4. İLÇE TOPLANTILARI TAKVİMİ VE UZMAN GRUPLARI
İlçe
Tarih
Sorumlu Ekip
İlçe
ERZURUM
Tarih
Sorumlu Ekip
BAYBURT
Çat
22.01.2013
2
Aydıntepe
Tortum
22.01.2013
3
Demirözü
Narman
23.01.2013
3
Oltu
23.01.2013
1
İliç
12.02.2013
3
Uzundere
23.01.2013
2
Kemah
12.02.2013
1
Hınıs
25.01.2013
1
Kemaliye
12.02.2013
2
Tekman
25.01.2013
3
Refahiye
13.02.2013
3
Şenkaya
29.01.2013
1
Üzümlü
13.02.2013
2
Olur
29.01.2013
3
Çayırlı
14.02.2013
1
Karaçoban
31.01.2013
3
Otlukbeli
14.02.2013
3
Karayazı
31.01.2013
1
Tercan
14.02.2013
2
İspir
05.02.2013
3
Pazaryolu
05.02.2013
1
Aziziye
19.02.2013
1
Pasinler
19.02.2013
2
Aşkale
20.02.2013
2
Horasan
21.02.2013
3
Köprüköy
21.02.2013
2
Sorumlu Ekip
Dr. Süleyman TOY – Melih TAHANCI
Dr. Mehmet Ali ÇAKAL – Güvenç GÜRBÜZ
Emine Bilgen EYMİRLİ – Fatih SERT
07.02.2013
1
07.02.2013
2
ERZİNCAN
EK 5. İLÇE TOPLANTILARI KATILIMCI LİSTESİ
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
Uzundere
Halis
Gülay
Kadir
Fahri
Nedim
Abdullah
Ekrem
Selim
Bayram
Gökhan
Nedim
Ahmet
Firdevs
Akın
Recai
Yaşabey
Mehmet
Abdurrahman
Ömer
Mustafa
Ekrem
Niyazi
Ahmet
Ali
Sermet
Mikail
Ufuk
Havva
M.Enes
İbrahim
Sadık
Orhan
İhsan
Recep
Sırrı
Kenan
Harun
Aziz
Mehmet Levent
Tekman
ÖZSOY
ENGİN
KOÇAK
TANRIVERDİ
DURAN
ÇELİK
TAŞKIN
KARDAŞ
DENİZ
ÖREN
COŞAR
ÖZSOY
KURT
TEKİN
AKÇİL
KURT
HAN
KALAYCI
BAYSAL
TERZİ
GÜNGÖR
ÖZEŞ
YAZICI
ALTUN
GÜNAY
DOĞAN
GEDİK
ÖZEL
HÜYÜKLÜ
YILMAZ
YAPICI
YILDIRIM
BAYKAL
KOCAMAN
ÖZSOY
YAZICI
HAN
TAŞTEKİN
KEPÇELİ
41 Oğuzhan
42 Ali Rıza
43 Dağıstan
44 Yunus
45 Tahsin
46 Gülşah
47 Mahmut
48 Gökçe
49 Menderes
50 Ahmet
51 Ali
52 Umut
53 Selçuk
54 Halim
55 Sevim
56 Aydın
57 Mustafa
58 Murat
59 Sıddık
60 Mehmet
61 Gürkan
62 Songül
63 Yahya
64 Rahime
65 Sıddık
66 Adnan
67 Mehmet
68 Bayram
69 Fatih
ŞENKAYA
71 İbrahim
72 Doğan
73 Nurettin
74 Sevinç
75 Abdullah
76 Muhammet
77 Ömer
78 Emrullah
79 Çiğdem
80 Nurullah
81 Ali
KAYA
BEKTAŞ
BAYÇÖL
KURT
DİKİLİTAŞ
KEMALOĞLU
DEMİREL
AKTAŞ
GÖKOĞLAN
DEMİR
ÖZER
KARAEL
POLAT
ŞAKİROĞLU
BÖLÜK
KİLİS
ERGİN
ŞAHİN
TURAN
ÖZZSOY
TÜRK
ÖYÜNÇ
ÇETİNKAYA
AKINCI
SARIKAN
ŞEFKATLİ
ALTUNTAŞ
ATASAY
TEPE
ÇINAR
AKTAŞ
KERSİN
GÜNER
ATICI
DAL
YEŞİLYURT
AYKUL
ÇAĞAL
ACAR
AKKAYA
259
82 Dinçer
83 Ufuk
84 Hüseyin
85 Mehmet
86 İbrahim
87 Yasin
88 M.Zeki
89 Muhammet
90 Abdul Celil
91 Emrullah
92 Ömer
93 Muhammet
94 Ümmani
95 Refik
96 Mükerrem
97 Yasin
98 Recep
99 Onur
100 İrfan
101 Muammer
102 Bilal
103 Mustafa
104 Harun
105 Selahattin
106 Yılmaz
107 Ebubekir
108 Abdulsamet
109 Mehmet Ali
110 Halil
111 İsmail
112 Mehmet
113 Kemal
114 Resul
PAZARYOLU
116 Kemal
117 Ali
118 Selahattin
119 Yavuz
120 Fatma
121 Gülsüm
122 Buğra Göksel
AKSUNGUR
DEMİRKAN
DİNÇER
KARA
CİĞER
KAYA
TURAN
ŞİMŞEK
KALYANCU
AYKUL
YEŞİLYURT
DAL
BELGE
BAYSAL
ESER
DEMİRKAN
SARIKAYA
DURKAYA
YAŞAR
ÖZTÜRK
DEMİR
AYDIN
AKYÜZ
AYDIN
ABRAK
TANER
AKOĞUL
ÇALIŞKAN
KIRAN
BAŞ
EROL
TEMİZ
YEŞİLYURT
KAYA
KESKİN
TORAMAN
DEMİR
HANAY DOĞAN
YILMAZ
KÜRKÇÜ
123
Yusuf
ALTINIŞIK
164
İlyas
GÖZÜTOK
205
Yaşar
VURAL
124
Özgür
AZMAN
165
Arif
MACİT
206
Fikri
ÖZKURT
125
İbrahim
AKÇAY
166
Kenan
AKBULUT
207
Ümit
KELEŞ
126
Hanefi
AKBULUT
167
Yıldırım
ÇALIK
208
İsa
ÇALIŞKAN
127
Musa
ÖZDEMİR
168
Nazmi
KAYGUSUZ
209
Abubekir
AY
128
İlhami
YEŞİLYURT
169
Nuh
BEKTAŞ
210
Ömer
ELİBOL
129
Mahmut
DEMİRCİ
170
Güngör
DURGUN
211
Hacip
ÇAĞLAYAN
130
Atakan
TÜRKMEN
171
Gürsel
AYDEMİR
212
Ergün
YILDIRIM
131
Utku
CANDAN
172
Osman
COŞKUN
213
Muhsin
DEMİRTAŞ
132
İlker
GEDİK
173
Kahap
ERDOĞAN
214
Fırat
SAĞLAM
133
Selim
ÇAYVARLI
174
Çolak bakım Fidan
215
Şahamettin YAVUZ
134
Yahya
TARIM
175
Kemal
Şensuk
216
Mehmet
KARAKAŞ
135
Ali
NUHOĞLU
176
Osman
KUL
217
Hidayet
AYDEMİR
136
İsmail
YEŞİLYURT
177
Eziz
ÇELİK
218
Ziyattin
KÜÇÜK
137
Remzi
POLAT
178
Yılmaz
ÖZTÜRK
219
Derya
ALTUNTAŞ
138
Hasan
ÇAĞIL
179
Metin
ÖNAL
220
Musa
ALTIN
139
Ayşe
CİNGÖZ
180
Salih
DEMİRTAŞ
221
Ömür
KAMAN
140
Pasinler
181
Samet
URUN
222
Necati
KOÇAK
141
Sümeyra
SAĞLAM
182
Nedim
AYDIN
223
Narman
142
Vedat
DOĞAN
183
Abdullah
MACİT
224
Yalçın
DOĞAN
143
Yücel
İZCİ
184
Muhlis
TAŞKIN
225
Serkan
AKDEMİR
144
Serkan
ŞEKER
185
Kadir
BEKTAŞ
226
Mehmet
URAL
145
Muzaffer
KARA
186
Ergün
TANRIVER
227
Hüseyin
SELİMOĞLU
146
Hüseyin
TANRIKULU
187
Şerafettin
AKÇAY
228
Erkan
ÜST
147
Erhan
ESEN
188
M.Celal
UĞURAL
229
Erdal
BOZBAYIR
148
Yunus
CİHAN
189
İlhami
SEMİZ
230
Yener
KÜTÜKÇÜ
149
Serhat
ERDEM
190
Yavuz
AKÇA
231
Ömer
COŞKUN
191
Sabri
KORKMAZ
232
Mustafa
KURT
OLTU
151
Mevlüt
TOLU
192
Hüseyin
GÜRSOY
233
Sinan
ATICI
152
Halit
DURSUN
193
Ahmet
YİĞİT
234
Hilmi
ATASAYU
153
Eksen
YEŞİLYURT
194
M.Sıddık
ÇİÇEK
235
İbrahim
BİBER
154
Mikail
SEVİNÇ
195
İsmail
DURMAZ
236
Cemal
ÇAKIR
155
Adnan
GÖZÜTOK
196
Muharrem
İNCE
237
Ali
CERRAH
156
Köksal
AĞIRMAN
197
Nihat
BEKTAŞ
238
Fatma
AKÇAYIR
157
Hüseyin
ŞAHİN
198
Murat
YEŞİLYURT
239
Recep
VERİM
158
Recep
COŞKUN
199
İsmail
YEŞİLYURT
240
Nurettin
DOĞAN
159
Hacı Yaşar
ZENGİN
200
Ruhi
ASLAN
241
Mevlüt
YILDIZ
160
Lokman
ARSLAN
201
Yaseddin
Canpolat
242
Fevzi
AKAN
161
Elaettin
BÜLBÜL
202
Yasin
ŞAHİN
243
Yusuf
OKUMUŞ
162
Orman
YEŞİLYURT
203
Selahattin
UYGUR
244
Abuzer
CAN
163
Rahmi
ÖZTÜRK
204
Saydam
KAYA
245
Ümit
AYCIOĞLU
260
246 Sebahattin
ÖZBEK
287 Bülent
AKIN
328 M.Ali
GÜLERYÜZ
247 Ferşat
YALÇINKAYA
288 Mehmet Faruk
KILIÇ
329 Fevzi
HÜÇÜK
248 Ceyda
ÖZÇELİK
289 Yalçın
YILMAZ
330 Hüseyin
GÜLER
249 Nevzat
İŞLER
290 İlhami
GÜLÇİN
331 M.Sait
UĞUZ
291 Ahmet
BAŞ
332 Bedir
TOPRAK
KÖPRÜKÖY
251 Erkan
AYAZ
292 Tevik
SÜRMELİ
333 Sertif
KILIÇ
252 Mevlüt
ŞENDUR
293 Ömer
ÇİÇEK
334 Murat
RESULOĞULLARI
253 Mihrali
ÖZAKÇİL
294 Mehmet Ali
TUTKUN
335 Mazhar
YILDIRIM
254 M.Şirin
KARADUMAN
295 Emine
KURTUL
336 Fesih
DURMAZ
255 Bünyamin
SEZER
296 Çetin
TUTKUN
337 Mehmet
TİRYAKİ
256 Fevzi
GİYİK
297 Melik
KANDEMİR
338 Necati
KIRMIZIGÜL
257 Osman
TOPÇU
298 Elettin
ARAS
İSPİR
258 Abdullah
AYTEKİN
299 Selahattin
YALÇINKAYA
340 Erdal
ŞİMŞEK
259 Halil
GÜLER
300 Emine
KAYMAZ
341 Ali
KAHVECİ
301 İbrahim
BEDRELİ
342 Dursunali
GÖKSAL
KARAYAZI
261 Yaşar
ÇİFTÇİ
302 Nurettin
URGUN
343 Sinan
KOÇLU
262 İsmet
YILDIRIM
303 Celal
KÜÇÜK
344 Kasım
ÇAKIR
263 Tahsin
SARZİ
304 M.Salih
DEMİR
345 Yakup
POLAT
264 Celal
TANRIVERMİŞ 305 Menderes
ÖZTÜRK
346 Muammer
ÖZRE
265 Yavuz
BAHTİYAR
306 Burhanettin
POLAT
347 Murat
GÜNDÜZ
266 M.Şirin
KUTLUK
307 Mustafa
YAVUZ
348 Erdoğan
TATAR
267 Abdulhalik
BİLİZ
308 Fehim
TARHAN
349 Horasan
268 Yavuz
ORAN
309 Halis
POLAT
350 Mahir
GÜLEN
269 Kenan
KAPLAN
KARAÇOBAN
351 Dursun
Çelik
270 Ömer
TUTKUN
311 Abdurrahman
BARUT
352 Necmettin
GİLAN
271 Şahin
BALCI
312 Sabrullah
GÜNDÜZ
353 Abdurrahim KAYA
272 Muhlis
ÇİÇEK
313 Uğur
KÜÇÜKKAYA
354 Kazım
CÖMERT
273 İrfan
GÜNER
314 Reşit
BALCİ
355 Rahmi
EKİNCİ
274 Turan
AKSAKALLI
315 Sait
ÇAKAR
356 Fahrettin
ÜRHAN
275 Mehmet Faruk
ÇELİK
316 Zeki
POLAT
357 Hüzeyin
KURT
276 Ömer
Şenlik
317 Abdulhamit
ÖZKUL
358 M.Sadri
ARIS
277 Mehmet Faruk
ÇANLI
318 Yunus
ÇİÇEK
359 Mustafa
BAYTAN
278 İsmetullah
KAYMAZ
319 Nevzat
AYDIN
360 Yücel
KILIÇ
279 Bülent
KÜÇÜK
320 Erol
ÇİRLİ
361 Taner
ŞAKAR
280 Şahin
YAMAK
321 Mustafa
RESULOĞULLARI 362 Gül
AĞA
281 M.Sena
KURİ
322 Seyithan
AĞDAK
363 Ali
KARABIYIK
282 Refik
ÜÇKAN
323 Kavaklı Mah.Muhtarı
364 Metin
KILINÇ
283 Reis
POLAT
324 Behçeli Mah.Muhtarı
365 Mahit
ÜST
284 Yüksel
KAYA
366 İsmail
KAHRAMAN
285 Murat
UZUNTÜRK
325 Çatalgel Köy Muhtarı
326 Bozyan Köy Muhtarı
367 Ziyattin
AYGUN
286 Muhtar
YILDIZ
327 Melik
368 Ziyattin
BAŞ
AĞIRBAŞ
261
369
Nurettin
KIRMAÇ
410 Nafiz
KARAMAN
451 Ömer
370
Selahattin
ÖZER
411 Sıdkı
YILMAZ
452 Muhammet DAL
371
Nuri
GENÇ
412 İkram
KIRKPINAR
453 Ümmani
BELGE
372
Hasan
KARAMAN
413 Aziz
AKGÜL
454 Refik
BAYSAL
373
Metin
KARS
414 Sündüs
AFGANLIOĞLU
455 Mükerrem
ESER
415 Adem
YÜKSEL
456 Yasin
DEMİRKAN
375
M.Emin
SEVİŞOĞLU
416 Adem
DEĞİRMENCİOĞLU 457 Recep
SARIKAYA
376
Mustafa
BULGAN
417 Sedat
AKYILDIRIM
458 Onur
DURKAYA
377
Nesip
BÜYÜKYILDIRIM 418 Sinan
CELEP
459 İrfan
YAŞAR
378
Cafer
İMZA
419 Hasan
YILMAZ
460 Muammer
ÖZTÜRK
379
A.Yalçın
FURAT
420 Kenan
VELİOĞLU
461 Bilal
DEMİR
380
Kekil
DURMAZ
421 Şahin
KARABAŞ
462 Mustafa
AYDIN
381
Hasan
AKIN
422 Aydın
DAĞ
463 Harun
AKYÜZ
382
Kadir
ATALAN
423 Sebahattin
GENÇ
464 Selahattin
AYDIN
383
Engin
KAYA
424 Latif
SARIÇAM
465 Yılmaz
ABRAK
384
Tolga
ÖZDEMİR
425 Mehmet
YAZICI
466 Ebubekir
TANER
385
Ali
KÖSE
426 Muhammed
KÖŞGEN
467 Abdulsamet AKOĞUL
386
Cemil
KIRDAĞ
427 Ömer
KARAKAYA
468 Mehmet Ali ÇALIŞKAN
387
Bedran
AKGÜN
428 Abdurrahman
DALGIÇ
469 Halil
KIRAN
388
Fesih
GÜZEL
429 AŞKALE
470 İsmail
BAŞ
389
Emrah
ATILAY
430 İbrahim
ÇINAR
471 Mehmet
EROL
390
Ergün
CIĞAL
431 Doğan
AKTAŞ
472 Kemal
TEMİZ
391
Adem
AYKUT
432 Nurettin
KERSİN
473 Resul
YEŞİLYURT
433 Sevinç
GÜNER
ÇAYIRLI
HINIS
ÇAT
YEŞİLYURT
393
Metin
SEZER
434 Abdullah
ATICI
475 Ali
CAN
394
Mustafa
GÜNER
435 Muhammet
DAL
476 Mustafa
BAYRAM
395
Veli
ULUSAL
436 Ömer
YEŞİLYURT
477 Merve
YÜKSEL
396
Ahmet
ERDEM
437 Emrullah
AYKUL
478 Hikmet
TURAN
397
Afşin
ALAY
438 Çiğdem
ÇAĞAL
479 Mutlu
TEKBIYIK
398
Süheyla
GÜMÜŞ
439 Nurullah
ACAR
480 Savaş
ŞAHİN
399
Hakan
BİRLAN
440 Ali
AKKAYA
481 Mustafa
CAN
441 Dinçer
AKSUNGUR
482 Ali E.
BAL
AZİZİYE
401
Mahmut
YILMAZ
442 Ufuk
DEMİRKAN
483 Mustafa
YILMAZ
402
Şükriye
GÜLŞEN
443 Hüseyin
DİNÇER
484 Lokman
DURMAZ
403
Timur
MERAL
444 Mehmet
KARA
485 Selçuk
ÖZYÜREK
404
İmdat
BURUL
445 İbrahim
CİĞER
486 Muammer
KÜÇÜKOSMAN
405
Ender
AKKUŞ
446 Yasin
KAYA
487 Yücel
YEGİN
406
Yunus
ÖZFIRAT
447 M.Zeki
TURAN
488 Erol
AYDEMİR
407
Nurettin
AKGÜL
448 Muhammet
ŞİMŞEK
489 Necla
ARSLAN
408
Ahmet
EREN
449 Abdul Celil
KALYANCU
490 Çetin
YAKUT
409
Mahmut
TURANOĞLU
450 Emrullah
AYKUL
491 Engin
ACAR
492
Nurettin
SAVAŞ
533 Ali
ASAN
574 Mehmet
TANGÜZEL
493
Cemalettin
ALP
534 Ahmet
ALTUNDAL
575 Zühal
ŞİMŞEK
494
Selim
YILDIRIM
535 Yaşar
GÜL
576 Filiz
ESİRGENCİ
262
495
A.Hulusi
TAHAN
KEMAH
536 Musa
ŞENTÜRK
577 Bülent
AKTAŞ
537 Ahmet
KİRAN
578 Yunus
IŞIK
497
Recep
İLTER
538 Serdar
KARA
579 Barış
GÜÇYETMEZ
498
Ahmet
PALAZ
539 Alparslan
ERCAN
580 Ömer
YILMAZ
499
Turhan
YAKUT
540 Fahrettin
BOZKURT
581 Zekai
GÖRMEK
500
Mehmet
HANÇAK
541 Mustafa
ÇOBUR
582 Mahmut
KEÇECİ
501
Necat
AKTAŞ
542 Oktay
AKYOL
583 Esalettin
ARABACI
502
Abubekir
BİLGİN
543 Hakkı
AYDIN
584 Mustafa
MUTLU
503
B.Şahset
BİRİCİK
544 Mehmet
IRMAK
585 Faruk
ÖZGER
504
Abubekir
ASAL
545 Mevlüt
GÜR
586 İbrahim
DERTLİ
505
Fatih
İDALI
546 Cevdet
AKANSU
587 H.Bayram
TEMEL
506
Halil
DAĞAŞAN
547 Ramzi
ATEŞ
588 İbrahim
SUCUOĞLU
507
Hidayet
BİRİCİK
548 Dursun
ADIGÜZEL
589 Emrah
ATABAY
508
Yücel
ATEŞ
549 Mahmut
GÜLNAR
590 İrşadi
DOĞAN
509
Yusuf
BİLGEN
REFAHİYE
591 Eşref
DURNA
510
İrfan
SELBİ
551 Muhammet
ŞİMŞEK
592 Ahmet
EKİNCİ
511
Çiğdem
DOĞAN
552 Bünyamin
AYTAŞ
593 Coşkun
KURU
512
Hasan
BOZDEMİR
553 Mustafa
DEMİROK
594 Mustafa
ARABACI
554 Seyfettin
UYANIK
595 Mevlüt
CÖDEL
KEMALİYE
514
Bedri
YAKAR
555 Sadullah
SAĞIRLI
596 Orhan
TAY
515
Bülent
YAŞAR
556 Hüseyin
GÜNAY
597 H.Basri
KARAMAN
516
Mehmet
KESKİNKILIÇ
557 Ebubekir
BEBEK
TERCAN
517
Osman Nuri GÜLTEKŞN
558 Ahmet
MUTLU
599 Ali
TEKİN
518
Rabia
ALPTEKİN
559 Selim
GÖKÇEOĞLU
600 Ali
ÖZDEMİR
519
İbrahim
AYKAŞ
560 Fatih
SULU
601 Hasan
SÜRÜCÜ
520
Mehmet
ÖRNEKÇİ
561 Ahmet
YABAL
602 Kazım
BOZ
OTLUKBELİ
562 Muharrem
ZENGİN
603 Erkan
DURAN
522
Ramazan
TEKİR
563 İsa
KORKMAZ
604 Şakir
KALKAN
523
Daştan
DURSUN
564 Ayhan
TEMİZ
605 Cafer
AĞBABA
524
Hasan Basri YILDIZ
565 Recep
ŞİMŞEK
606 Hüseyin
CANPOLAT
525
Selçuk
TEKTAŞ
566 Zeki
ÇETİN
607 Taner
AKYÜREK
526
Latif
YILMAZ
567 Ramazan
EREN
608 İlhami
AKAR
527
Selahattin
YAVUZ
568 Muhammet
IŞIK
609 Ali Ekber
AYDIN
528
Murat
BÜYÜK
569 Mikail
ÖZKARA
610 Hüseyin
ÇAKIR
529
İhsan
GÜLÜCÜ
570 İsmail
GÖKSU
611 Adem
DURMUŞ
530
Öner
SATILMIŞ
571 Abdurrahim
YEŞİLYURT
612 Hamit
DERİN
531
Osman
DAVLANCI
572 Faruk
UÇAR
613 İsmet
ALDUT
532
Nagihan
DATSANCI
573 Abuzer
ALKAYIŞ
614 Zakir
GÜNEŞ
615
Osman
YILMAZ
655 Hasan Hüseyin KAZ
696 Dursun Ali
KARACA
616
Fatih
UĞUŞ
656 Ali İhsan
CEYLAN
697 Okan
ÇAKIR
617
TUĞRUL
ÖZLÜ
657 Adem
KARADENİZ
698 Recep
MEMİŞ
618
Hatice
AKAY SARIKAYA 658 Hasan
KARABUDAK
699 Bedrettin
BİLGİN
619
Bülent
DUMLU
659 Mustafa
KAYA
700 Seyfi
ŞİMŞEK
620
Süleyman
AKSU
660 Mahmut
KAYA
701 Hanifi
COŞAR
621
Muharrem
GÜNEŞ
661 Otluk Köyü Muhtarı
702 Merdem
TOSUN
622
Erkan
DOĞAN
662 Mehmet Ali
703 Ahmet
YAKUT
263
YENİÇERİ
623
İsmail
ŞAT
663 Yavuz
ORUÇ
704 Cengiz
AKADANDAN
624
Ant
ŞİMŞEK
664 Murat
HUNTİK
705 İsmet
TAYFAR
625
Ferhat
VAROL
665 Mehmet
BAŞGÖL
706 Yavuz
SATILMIŞ
626
Ümit
TEMEL
666 Suha
GÜLSEVEN
707 Kadir
AÇIKGÖZ
627
Ahmet
KOÇAK
708 Hüseyin
BİRLİK
628
Muhlis
PAKKAN
668 Dursun
ÇELİK
709 Nazmi
ALTUNTAŞ
629
Ekrem
AKASMAN
669 Mehtap
KARAASLAN
710 Celal
ŞAHİN
630
Sarıköyü Muhtarı
670 Rukiye
KURT
711 Ömer
COŞAR
631
Hüseyin
GÜZEL
671 Yasemin
DİVAN
712 Fatih
YAZICI
632
Rıza
KAYA
672 Şaban
AKBAŞ
713 Veysel
AĞTAŞ
633
Erkan
KILIÇ
673 İsmail
YILDIZHAN
714 Muhammet KILIÇ
634
Bülent
POLAT
674 Ali
BİRGÜL
715 Ahmet
635
Süleyman
SARIGÜL
675 Ali Osman
TORLAK
716 Muhammet AKBUDAK
636
İlhami
KAYA
676 Abuzer
BAYANSAL
717 İhsan
KAZUKOĞLU
637
Hüseyin
GÖZCÜ
677 Nafiz
KARAKAYA
718 Emre
Agergin
638
Servet
KAYA
678 Ersin
BATTAL
719 Eyyüp
BALTA
639
Mustafa
YILMAZ
679 Emrah
AKTAŞ
720 Adnan
KABİL
640
Özgür
YILDIZ
680 Halit
BAYRAM
721 Abdullah
NAİR
641
Haydar
ŞAHİN
681 Şeref
ERKAN
642
Şükrü
GEZGİN
682 Emirhan
SANCUR
643
Cemil
AYDIN
683 Doğan
BİRGÜL
644
Nadir
KÖSE
684 Cihan
TOKDEMİR
685 Yusuf
ERASLAN
ÜZÜMLÜ
AYDINTEPE
645
Metin
ÇÜLBAN
686 Muzaffer
YAZOĞLU
646
Hüseyin
YILMAZ
687 Rasim
LÜLECİ
647
Ali
SÖNMEZ
688 Seyfettin
OĞUZ
648
Halil
ARPUÇ
689 Fuat
GÜLER
649
Baki
DÜZ
690 Emri
ŞENTÜRK
650
Ali
KIZGIN
691 Abdurrahman
CAN
651
Hüsamettin GÜVEN
692 İsmail
ÖZTÜRK
652
Ferhat
SELÇUK
693 Osman
BAYRAK
653
M.Ali
KAĞAN
694 Mustafa
DEVELİ
654
Metin
ÖZDEMİR
695 İmdat
YERLİKAYA
264
AŞKIN