Endüstri Raporu

KALKINMADA TEMİZ ENERJİ
TÜRKİYE
LPG ENDÜSTRİ RAPORU
Ocak 2007
Tarih: Ocak 2007
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Dünya LPG Birliği (WLPGA) tarafından 2002
yılından itibaren 6 ülkede uygulanan ‘Likit Petrol Gazı’nın Kırsal Alanda Yaygınlaştırılması’ projesinin
2006 yılında başlayan Türkiye ayağı ‘Kalkınmada Temiz Enerji’ adıyla hayata geçirilmektedir. Bu
kapsamda 15-17 Ocak 2007 tarihleri arasında gerçekleştirilecek çalıştayda potansiyel projeler
geliştirilmesi hedeflenmektedir.
Hazırlayan : Kaan ESİN
2
İÇİNDEKİLER
1. KALKINMADA TEMİZ ENERJİ .......................................................................... 4
2.
TÜRKİYE ENERJİ GELİŞİMİ .............................................................................. 5
2.1.
Genel Bakış .................................................................................................... 5
2.2.
Enerji Gelişimine Genel Bakış ...................................................................... 5
3.
TÜRKİYE LPG PAZARI .................................................................................... 10
3.1
Pazar Hacmi/Talep ....................................................................................... 10
3.2
LPG Tedariği ................................................................................................ 13
3.3
Dağıtım Şirketleri / Pazar Payları ................................................................ 14
4
TEDARİK ve DAĞITIM / TÜPLER .................................................................... 16
4.1
Yerel Tedarik ve Dağıtım Sistemi ............................................................... 16
4.2
Tüpler............................................................................................................ 16
5
YAPI /POLİTİKA/GÜVENLİK/STANDARTLAR ................................................ 18
5.1
Endüstri Yapısı............................................................................................. 18
5.2
Yapısal Düzenleme ...................................................................................... 18
5.3
Devlet Politikası ........................................................................................... 19
5.4
Güvenlik........................................................................................................ 20
5.5
Standartlar.................................................................................................... 21
6
LPG FİYATLANDIRMA/ DİĞER YAKITLAR/ EKİPMANLAR .......................... 23
6.1
LPG Fiyatlandırması .................................................................................... 23
6.2
Diğer Yakıtlar................................................................................................ 23
6.3
LPG Alet ve Ekipmanları ............................................................................. 24
7
ELEŞTİRİLEN KONULAR/ENGELLER/STRATEJİLER .................................. 26
7.1
LPG Fiyatlandırma ....................................................................................... 26
7.2
Rakip Yakıtlar ............................................................................................... 26
7.3
Devlet Enerji Politikası ................................................................................ 26
7.4
LPG Tüpleri .................................................................................................. 27
7.5
LPG Aletleri .................................................................................................. 27
7.6
Kırsal Bölgelerde LPG’ye Ulaşım İmkanı ................................................... 27
7.7
Güvenlik........................................................................................................ 28
7.8
Güvenlik Standartlarının Uygulaması ........................................................ 28
8
TABLO LİSTESİ ............................................................................................... 29
9
ŞEKİL LİSTESİ ................................................................................................. 30
3
1. KALKINMADA TEMİZ ENERJİ
WLPGA ve UNDP’nın işbirliği ile kırsal bölgelerde yaşamakta olan insanların daha
çağdaş enerji ve yaşam koşullarına kavuşması amacıyla LPG kullanımının
arttırılması öngörülmüştür. Daha önce 6 pilot ülkede (Gana, Honduras, Çin, Güney
Afrika, Vietnam, Fas ) uygulanmış olan projenin 7. ‘sine Türkiye’de başlanmıştır.
Türkiye’de nüfusun çoğunluğu tarafından 1960 yılından beri kullanımı günden güne
artarak çoğalan LPG günümüzde 13.5 milyon hanede yaklaşık 1.5 milyon araçta
kullanılmaktadır. Dünya’nın en sağlıklı ve temiz yakıtlarından olan LPG geçmişteki
hızlı yükselişinin yerini durağan bir sürece bırakmıştır. Bu sürecin durağan oluşu
Dünyada büyüyen enerji piyasası ve artan enerji talebi gözönüne alındığında pazar
kaybı anlamına geleceğinden sorunların hızla tesbiti ve çözümünü gerekli hale
getirmiştir.
WLPGA VE UNDP işbirliğinin ürünü olan ”LP Gas Rural Energy Challenge
Programme“ çatısı altında günümüzde LPG nin kırsal bölgelerde desteklenmesini
sağlamak ve önündeki engellerin kaldırılarak kırsal bölgelerde yaşayan insanlarla
buluşturmak amaçlanmıştır.
Raporda yer alacak olan bilgiler aşağıda belirtilen kaynaklardan elde edilmiş güncel
bilgilerdir.
Kaynaklar : Türkiye LPG Derneği (TLPGD), PETDER (Shell, BP, Total ) Aygaz,
İpragaz, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı, Türk Standartları Enstitüsü Kurumu (TSE), Elektrik işleri Etüt İdaresi (EİE),
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)
4
2. TÜRKİYE ENERJİ GELİŞİMİ
2.1. Genel Bakış
Türkiye, Asya ve Avrupa kıtalarının birleştiren bir köprü konumundadır.Birbirinden
farklı kültür ve medeniyetleri biraraya getiren Türkiye Cumhuriyeti gerek jeostratejik
gerekse jeopolitik konumu nedeniyle bölgenin ekonomik ve stratejik değeri olan
önemli bir ülkesidir. Doğusunda Gürcistan, Ermenistan,Azerbeycan/Nahcivan ,İran
güneyinde Irak ve Suriye batısında ise Yunanistan ve Bulgaristan ile komşudur.
Türkiye’nin karasal yüzölçümü 780.000km2 olup 2005 yılında yapılan istatistiklere
göre nüfusu 73.5 milyon kişidir. Toplam nüfusun %49.8’i erkek, % 50.2’si kadınlardan
oluşmaktadır. Nüfusun %53.4’ü 30 yaşın altında bir nüfus yoğunluğuna sahip olup
Avrupa’nın en genç nüfuslarından birine sahiptir. Yıldan yıla hızla büyüyen ekonomisi
ile Türkiye de 2006 yılı enflasyon oranı T.C. Merkez Bankası beklentilerine göre sene
sonuna kadar %9.63 olacağı tahmin edilmektedir. En son istatistik ve
değerlendirmelere göre kişi başına düşen milli gelir 2006 yılı için yıllık 5.202$
öngörülmektedir.
2.2. Enerji Gelişimine Genel Bakış
1935 yılında maden kaynaklarının araştırılması için kurulan Maden Tetkik ve Arama
Enstitüsü, elektrik ve enerji kaynaklarının araştırılması için EİE, bu üretim işletmelerin
finansmanı içinde Etibank kurulmuştur. Türkiye’de birincil ve ikincil enerji kaynakları
olarak ele alınan kaynaklardan birincil enerji kaynaklarına içinde petrol, doğalgaz ve
kömürü sayabiliriz, bunlar yenilenmeyen enerji kaynaklarıdır. Hidrolojik enerji, rüzgar
enerjisi ve güneş enerjisi vs. ise yenilenebilir enerji kaynaklarıdır. Türkiye’de enerji
üretiminde üretim payındaki sırasıyla doğalgaz, linyit, akaryakıt,hidrolik ve taş
kömürü kullanılmaktadır. Enerji üretimi büyük oranda kamu kuruluşları tarafından
gerçekleştirilmektedir. Üretimin talebi karşılayamadığı yerdede ithalat yapılmakta
olup bunlar içinde en büyük payı Petrol ve Doğalgaz almaktadır.
Mevcut Enerji Rezervleri-Üretim ve Tüketim Düzeyleri aşağıda belirtildiği gibidir.
Enerji Kaynakları
Toplam Rezerv
Taş kömürü (Milyon ton)
1.126
Linyit (Milyon ton)
8.075
Hidrolik (GWh)
125.000
Ham Petrol (Milyon ton)
41,8
Doğalgaz (Milyar m3)
8,7
Tablo 1. Türkiye Enerji Rezervleri 2002 1
Elektrik enerjisi üretiminde enerji kaynak girdileri ve üretilen elektrik 2006 yılı Kasım
ayı rakamlarına göre yukarıdaki tabloda belirtildiği gibidir. Üretim 145.132.632 MWh
iken tüketim 143.836.186 MWh olarak gerçekleşmiştir. Elektrik enerjisinin % 42,79'u
sanayide, %25,34'ü meskenlerde, % 14,26’sı ticarethanelerde, % 4,34’ü resmi
dairelerde, % 2,07’si sokak aydınlatmasında, % 1,69’u şantiyelerde % 1,66’sı
tarımsal sulamada ve % 7,85’i ise diğer ve doğrudan satışlar olarak tüketilmiştir.
1
www.enerji.gov.tr
5
Enerji Kaynakları
Fuel Oil
Motorin
Taş kömürü
Kömür(ithal)
Linyit
Doğalgaz
Jeotermal
LPG
Nafta
Biogaz
Hidrolik
Rüzgar
Diğer
Toplam
Birim
(MWh)
(MWh)
(MWh)
(MWh)
(MWh)
(MWh)
(MWh)
(MWh)
(MWh)
(MWh)
(MWh)
(MWh)
(MWh)
(MWh)
Üretim
Tüketim
4.306.279
12.268
2.377.462
8.997.271
26.053.771
63.836.111
85.125
376.776
1.728.919
31.342
37.161.493
101.509
64.306
145.132.632
Tablo 2.Türkiye’deki Enerji Üretim ve Tüketimi 2006
143.836.186
2
Yukarıdaki tabloda yeralan ana enerji kaynakları incelendiğinde doğalgaz ın en
büyük enerji kaynağı olduğu görülmektedir. Bunun geçmişine baktığımızda, Türkiye
70 ‘li yıllardaki petrol krizlerinden sonra enerji sektörü bağlantılarını gaz sektörü ile
kademeli olarak genişletmeye başlamıştır. Bu gelişim doğalgazın önemini hızla
arttırmıştır. Çevre politikalarında önem kazanmaya başlayan enerji kullanımının
neden olduğu kirliliğin azaltılması veya ortadan kaldırılma düşüncesi, diğer fosil
yakıtlara göre daha az kirlilik emisyonuna sahip olan doğalgazın tercih edilmesine
neden olmuştur.
Türkiye 18 Eylül 1984 yılında SSCB ile bir sevkiyat anlaşması imzalamış ve yapılan
Türkiye doğalgaz kullanım etüdü ile tüketim potansiyeli açısından Kuzeybatı Anadolu
bölgesi uygun görülmüştür. 26 Ekim 1986 da başlayan ana iletim hattı bağlantısı ile
1988 yılında Ankara’da kullanılmaya başlanmıştır.
Türkiye’nin yıllık ihtiyacı olan doğalgaz 26.5 milyar m3‘tür. Bunun büyük kısmı ithalat
ile karşılanmaktadır. Ayrıca 2006 yılı Eylül ayında TPAO tarafından yapılan sondajlar
sonucunda Trakya bölgesi Lüleburgaz ili civarında 12 kuyu açılmış 9’unda doğalgaz
bulunmuştur. Bununla birlikte yurtiçi toplam üretiminin 416 milyon metreküpe çıkması
hedeflenmiştir.
Hidrojen Enerjisi; ile ilgili çalışmalar sürdürülmekte çevreci ve sürdürülebilir en ileri
teknoloji ürünü olan Hidrojen yenilenebilir enerji kaynağı olarak Türkiye’nin
gündemindedir. Hidrojen içten yanmalı motorlarda doğrudan kullanımının yanısıra
katalitik yüzeylerde alevsiz yanmaya da uygun bir yakıttır. Dünya’daki gelişim
hidrojenin yakıt olarak kullanıldığı yakıt pili teknolojisi doğrultusundadır. Yakıt pilleri,
taşınabilir bilgisayarlar, cep telofonları gibi mobil uygulamalar için kullanılabildiği gibi
elektrik santralları için de uygun güç sağlayıcılardır. Yüksek verimlilikleri ve düşük
emisyonları nedeniyle, ulaşım sektöründe de geniş kullanım alanı bulmuşlardır
Nükleer Enerji; üretimi 31 ülkede 439 Nükleer Reaktörde sürdürülürken dünya
elektrik ihtiyacının %16’sını karşılamaktadır. 56 ülkede 284 araştırma reaktörü
mevcuttur. Bu reaktörlerden 4 adedi Türkiye’de bulunmakta olup bunlardan 2 tanesi
aktif, 1 tanesi çalışmaz halde, 1 tanesi ise proje lisanslanması aşamasındadır.
2
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,TÜİK
6
Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Rüzgar Enerjisi; ile ilgili etütler elverişli bölgelerde Devlet Meteoroloji İşleri Genel
Müd.lüğü tarafından yapılmaktadır. Kurulmuş olan Rüzgar Enerjisi Gözlem
İstasyonları toplanan verileri periyodik aralıklarla veri toplama sistemleri yardımıyla
değerlendirilmekte ve buna göre optimum bölgeler belirlenmektedir. 1970-80 yılları
arasında alınan kayıtlar değerlendirilmiş ve ülke genelindeki doğal rüzgar enerjisi
dağılımı genel hatları ile belirlenmiştir. Halen 2006 yılının bu günlerine kadar yap-işlet
devret ve Serbest Üretim Şirketleri tarafından 101.509 MWh elektrik üretimi
sağlanmıştır.
Güneş Enerjisi; potansiyeli açısındanda zengin imkanlara sahip Türkiye’nin yıllık
ortalama toplam güneşlenme süresi 2640 saat (günde 7.2 saat) olup ortalama ışınım
şiddeti ise 1311 kWh/m2-yıl (günlük toplam 3,6kWh/m2) dır. Türkiye'nin en fazla
güneş enerjisi alan bölgesi Güney Doğu Anadolu Bölgesi olup, bunu Akdeniz Bölgesi
izlemektedir. Ancak, bu değerlerin, Türkiye’nin gerçek potansiyelinden daha az
olduğu, daha sonra yapılan çalışmalar ile anlaşılmıştır. 1992 yılından bu yana EİE ve
Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ), güneş enerjisi değerlerinin daha
sağlıklı olarak ölçülmesi amacıyla enerji amaçlı güneş enerjisi ölçümleri
almaktadırlar. Devam etmekte olan ölçüm çalışmalarının sonucunda, Türkiye güneş
enerjisi potansiyelinin eski değerlerden %20-25 daha fazla çıkması beklenmektedir.
Türkiye’de güneş enerjisinin en yaygın kullanımı sıcak su ısıtma sistemleridir.Halen
ülkemizde kurulu olan güneş kollektörü miktarı 2001 yılı için 7,5 milyon m2
civarındadır. Çoğu Akdeniz ve Ege Bölgelerinde kullanılmakta olan bu sistemlerden
yılda yaklaşık 290 bin TEP ısı enerjisi üretilmektedir. Sektörde 100'den fazla üretici
firmanın bulunduğu ve 2000 kişinin istihdam edildiği tahmin edilmektedir. Yıllık üretim
hacmi 750 bin m² olup bu üretimin bir miktarı da ihraç edilmektedir. Bu haliyle
ülkemiz dünyada kayda değer bir güneş kollektörü üreticisi ve kullanıcısı
durumundadır.
Güneş enerjisi araştırma ve geliştirme konularında EİE'nin yanında Tübitak Marmara
Araştırma Merkezi ve üniversiteler (Ege Üniversitesi Güneş Enerjisi Araştırma
Enstitüsü, Muğla Üniversitesi, ODTÜ, Kocaeli Üniversitesi, Fırat Üniversitesi)
çalışmalar yapmaktadır. Güneş enerjisi verilerinin ölçülmesi konusunda Devlet
Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü faaliyet göstermektedir. EİE de 1991 yılından bu
yana kendi güneş enerjisi gözlem istasyonları kurmaktadır.
Güneş enerjisi ile ilgili standartlar hazırlanması konusunda Türk Standartları
Enstitüsü;
- TS 3680-Güneş Enerjisi Toplayıcıları-Düz
- TS 3817-Güneş Enerjisi-Su Isıtma Sistemlerinin Yapım, Tesis ve İşletme Kuralları
konulu standartları hazırlamıştır. EİE bu standartların hazırlanmasında görev aldığı
gibi, ısıl performans testlerini de gerçekleştirmektedir.
Biogaz Enerjisi; hayvansal ve bitkisel atıkları çoğunlukta doğrudan yakılmakta veya
toprağa gübre olarak verilmektedir. Biogaz teknolojisi ise organik kökenli atık/artık
maddelerden hem enerji elde edilmesine hem de atıkların toprağa kazandırılmasına
imkan vermektedir.
Fayda ve avantajları gözönününe alındığında oldukça verimli bir yakıt cinsi olan
biogaz için Türkiye’de yapılan araştırma ve geliştirme çalışmalarına göre mevcut
7
potansiyel aşağıdaki tabloda yeralmıştır. Halihazırda biogaz enerjisi ile 31.342 MWh
elektrik enerjisi sağlanmıştır (Kemerburgaz çöp sahaları ,İzmit).
Hayvan Cinsi
Hayvan Sayısı
(Adet)
Yaş Gübre Miktarı
(Ton/Yıl)
Biyogaz Miktarı
3
(M /Yıl)
Sığır
11.054.000
40.347.100
994.860.000
Taş Kömürü
Eşdeğeri (Ton/Yıl)
710.613
Koyun-Keçi
38.030.000
26.621.000
1.901.500.000
Tavuk-Hindi
243.510.453
5.357.207
487.020.906
347.871
Toplam
292.594.453
72.325.307
1.672.030.906
2.416.699
1.358.215
Tablo 3.Türkiye’nin Hayvansal Atık Potansiyeline Karşılık Gelen Üretilebilecek Biyogaz Miktarı ve
Taşkömürü Eşdeğeri3
Toplam Biogaz Miktarı; 1,67 milyar m3/yıl Fermatör içi sıcaklığın 18 C olması halinde
ve optimum fermantör sıcaklığında çalışılması durumunda bu potansiyelin 2,2 – 3,3
milyar m3/yıl arasında olması mümkün görünmektedir.
Hidroelektrik Enerji; elektrik enerjisi tüketiminin o ülke kalkınmışlığının göstergesi
olduğu düşüncesi dünyaca kabul görmüş bir gerçektir. 2005 yılında Türkiye’de kişi
başına yıllık elektrik tüketimi 2.150 kWh (kilovatsaat) iken ,dünya ortalaması 2.500
kWh, gelişmiş ülkelerde 8.900 kWh, Çin’de 827 kWh, ABD’de ise 12.322 kWh
civarındadır. Kalkınma hedefinin anahtarının endüstri olduğunu düşünecek olursak
enerjinin Türkiye için ne kadar önemli olduğunu görebiliriz.
Türkiye’de 1950’lerde yılda 800 GWh (gigavatsaat) enerji üretimi yapılırken, bugün
bu oran 200 misli artarak yılda 161.000 GWh’e ulaşmıştır. 36.679 MW (megavat)’a
ulaşan kurulu güç ile yılda ortalama olarak 237.000 GWh enerji üretimi mümkün iken;
arızalar, bakım-onarım, işletme program politikası ekonomik durgunluk, tüketimde
talebin azlığı, kuraklık, randıman gibi sebeplerle ancak 161.000 GWh enerji
üretilebilmiştir. Buna göre kapasite kullanımı %68 olmuştur.
Özellikle son yıllarda Türkiye’de doğal gaz kullanımının yaygınlaşması ile, gerek
evlerde kullanımı artmış gerekse sanayinin enerji ihtiyacını karşılımak üzere “Doğal
Gaz Çevirim Santralları“ kurulmuştur. Bu nedenle son yıllarda hidroelektrikten
üretilen enerjinin payı azalmış termik enerji üretiminin payı artmıştır. Avrupa Birliği
(AB) üyeliği yolunda olan Türkiye AB Topluluğu enerji politikası olan Yeşil enerjiyi
(hidroelektrik, rüzgar, güneş, biyokütle) destekleme tezini benimsemiştir. Bu nedenle
enerji politikaları tekrar değerlendirmeye alınmış ve hidroelektrik enerji payının
arttırılmasına yönelik çalışmalar başlatılmıştır. Hidroelektrik enerji üretim
çalışmalarında Devlet Su İşleri (DSİ) planlama ve projelerin hayata geçirilmesi, EİE
ise Etüd ve planlama aşamalarını gerçekleştirmektedir.
Türkiye’de teorik hidroelektrik potansiyel 433 milyar kWh, teknik olarak
değerlendirilebilir potansiyel 216 milyar kWh, teknik ve ekonomik olarak
değerlendirilebilir potansiyel ise 130 milyar kWh olarak hesaplanmıştır. Avrupa
Birliği’nin yeşil enerji için uyguladığı vergi indirimleri ve destekleme politikaları
ekonomik olarak değerlendirilebilir potansiyelin artmasını sağlayacaktır.
Günümüz itibariyle Türkiye’de 138 adet hidroelektrik santral işletmede bulunmaktadır.
Bu santrallar 12. 878 MW’lık bir kurulu güce ve toplam potansiyelin % 36’sına karşılık
gelen 46.277 GWh’lık yıllık ortalama üretim kapasitesine sahiptir. 3.962 MW’lık bir
kurulu güç ve toplam potansiyelin % 8’i olan 9.779 GWh’lık yıllık üretim kapasitesine
3
EİE Gn. Md.
8
sahip 38 hidroelektrik santral halen inşa halinde bulunmaktadır. Geriye kalan 73.877
GWh/yıl’lık potansiyeli kullanabilmek için ileride Türkiye’de 540 hidroelektrik santral
yapılacak ve toplam 36 697 MW’lık kurulu güçle hidroelektrik santrallerin toplam
sayısı 716 ’ya varacaktır.
Ekonomik durgunluklar dikkate alınmazsa, Türkiye’de elektrik tüketimi her yıl % 8-10
oranında artmaktadır. Bu talebi karşılamak için yeni enerji projeleri için her yıl 3-4
milyar ABD Doları bütçe ayırmak zorundadır. Bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’de
de enerji yaşamsal bir konudur. Bu nedenlede kendine yeterli, sürekli, güvenilir ve
ekonomik elektrik enerjisine sahip olmak için başta hidroelektrik enerji ve diğer dışa
bağımlı olmayan alternatifler değerlendirilmektedir.
9
3. TÜRKİYE LPG PAZARI
3.1 Pazar Hacmi/Talep
LPG’nin Türkiye’deki ilk kullanımı 1960 yılından itibaren başlamış olup ilk LPG dolum
tesisi 1961 yılında kurulmuştur. 2000 yılında İtalya’dan sonra Avrupa’nın en büyük 2.
pazarı iken büyüme hızına göre Avrupa’nın en hızlı büyüyen pazarı haline gelmiştir.
LPG kullanımı 2000 yılında yaklaşık 4.5 milyon tona erişmiş ve ülkedeki tüketimin
birincil enerji tüketimi içindeki payıda % 6’ya ulaşmıştır. Ancak 2001 yılındaki
ekonomik kriz ve sonrasında LPG’ye uygulanan yüksek vergi politikaları nedeniyle bu
seviye 2005 yılında yaklaşık 3.7 milyon tona kadar gerilemiştir.
Bugün uygulanmakta olan politikalar nedeniyle tüplü gaz %3.9, dökmegaz %19.7
oranında pazar daralması göstermekte buna karşılık yükselen akaryakıt fiyatları
nedeniyle Otogaz pazarı %8.3 oranında büyümüştür. Kümülatifte bakıldığında ise
2004 yılına göre %1.8 lik bir pazar daralması görülmektedir.
Tüplü ve dökmegaz pazarındaki daralmanın bir diğer sebebi de, uygulanan verginin
yüksek oluşu ve bu nedenle doğalgazın girdiği bölgelerde çok avantajlı hale gelmesi
dolayısıyla insanların doğalgaz kullanımına yönelmesidir. Doğalgazın ulaşmadığı
yerlerde ise tüketiciler diğer yakıt çeşitlerini daha ucuz hatta bedava olması nedeniyle
tercih etmektedirler. Yüksek fiyat uygulaması LPG’nin yerine katı yakıt veya kaçak
elektriği kullanır hale getirmiştir. Bu nedenledir ki kırsal bölgelerdeki ticari amaçlı LPG
kullanan tavuk çiftlikleri ve seralar katı yakıt ve kaçak elektrik kullanımına yönelmiştir.
Bütün bunların sonucu olarak da halen Türkiye’de kaçak elektrik kullanımının yıllık
1.5 Milyar $ civarında olduğu bilinmektedir.
Son 3 yılda elektrik fiyatları devlet tarafından sabit tutulmuş, oysa dünya LPG fiyatları
arttığı için fiyatları hemen hemen eşit olan bu 2 enerji türünde durum elektrik lehine
%30 avantaj haline gelmiştir. Bu durum klima ve elektrikle ısınma pazarında hızla
büyümeye yol açmıştır.
LPG halihazırda doğalgazın ulaşamadığı kırsal bölge ve taşrada yaşayan düşük gelir
seviyesindeki insanların pişirme, ısınma ve sıcak su edinme amaçlı kullandıkları yakıt
türüdür. Evlerde 2kg. - 12kg.lık ve küçük işletmelerde ise 24kg.-45kg. tüpler halinde
tüketilmektedir .
Tüplü
1.557.212
42%
Otogaz
1.751.838
48%
Dökme
383.148
10%
Şekil 1.Türkiye LPG Talebi 2005 4
4
Turkiye LPG Derneği
10
LPG’nin tüketim segmenti gözönüne alındığında, 2005 yılı rakamlarına göre 1.557
milyon ton tüplü gaz tüketilmiştir. Toplam tüketim içindeki payı %42 dolayındadır.
Yaklaşık 383 bin ton olan dökme LPG ise küçük sanayi, esnaf ve evlerde
kullanılmakta, toplam tüketimin içinde %10’luk paya sahiptir. Otogaz ise 1.751 milyon
ton tüketilmiş , toplam tüketim içinde %48 oranında paya sahiptir.
Türkiye’nin Yıllık LPG Talebi (1999 – 2005)
Pazarın 1999 yılından 2005 yılına kadar olan seyri aşağıdaki tabloda ürün çeşitlerine
göre yeralmaktadır.
Ürün
TÜPLÜ
DÖKME
OTOGAZ
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2.114.255 2.133.831 1.810.341 1.724.805 1.801.825 1.665.167 1.557.212
893.004 1.067.348
794.052
713.354
646.552
454.066 383.148
355.373 1.280.331 1.230.330 1.136.025 1.147.374 1.640.766 1.751.838
TOPLAM(Ton)
3.362.632 4.481.510 3.834.723 3.574.183 3.595.751 3.759.999 3.692,198
Tablo 4.Yıllık LPG Talebi5
Devlet tarafından Otogaza uygulanmakta olan ÖTV oranının tüplü ve dökmegazdan
daha yüksek olması sebebiyle ürünler arasında geçişler meydana gelmektedir. Bu
ürün geçişlerinin tahmini olarak 2004 ve 2005 yılına tekabül eden satış rakamlarında
yukarıdaki tabloda olduğu gibi değişiklik yaratacağı düşünülmektedir. Buna göre son
iki yıl için tablodaki düzeltme yapılmıştır.Gerçekte tüketilen tüplü ve dökmegazın son
iki yılda görüldüğü miktarlarda olduğu kabul edilmektedir.Nisan 2006 tarihinden önce
Otogaza uygulanan ÖTV Tüplü ve Dökmegazdan 186$ fazla iken sonrasında bu
miktar 88$ seviyesine ve en son uygulamalarla 46$ seviyesine çekilmiştir. Yukarıdaki
ürün geçişmelerinin oluşmaması ve kaçakçılığı önlenmesi için bu farkın minimum
seviyede tutulması öngörülmektedir. Gerçekleşen satışların bölgesel dağılımına
bakıldığında aşağıdaki tablo tüplü gazın şehir merkezi ve kırsal bölgelerdeki satış
oranlarını göstermektedir. Buna göre;
Kırsal Bölge
22%
Şehir
Merkezi
78%
Şekil 2.Şehir Merkezi ve Kırsal Bölgelerdeki LPG Talebi
Toplam tüplü LPG tüketiminin %78’i şehirler ve merkez ilçelerde gerçekleşirken
kırsal bölgelerin sadece toplam tüketimin %22’sini kullandıkları görülmektedir.
Aşağıdaki tabloda ise, kırsal bölgeler ile şehir ve merkez ilçelerinin nüfus oranlarına
göre mukayesesi yeralmaktadır. LPG pazarındaki tüketimin nüfus ile aynı oranda
olmadığı görülmekte olup kırsal bölgelerde yaşayan nufus toplam nüfusun %35 iken
5
Türkiye LPG Derneği verileri baz alınarak belirtilmiş rakamlardır(2004-2005 yılı rakamları OTV miktarındaki farklılık nedeniyle
ürün geçişleri gözönüne alınarak düzeltilmiştir).
11
toplam satış bu bölgelere sadece %22 oranında gerçekleşmiştir. Satın alma gücünün
zayıf olması toplam bölgedeki nufusun LPG kullanmasına engel teşkil etmektedir.
Türk iye 'de k i Şe hir M e rk e zle ri ve Kırs al Bölge le rin
Nufus Oranı
Kırs al Bölge
35%
Şe hir
M e rk e zi
65%
Şekil 3.Türkiye'deki Şehir Merkezleri ve Kırsal Bölgelerin Nufus Oranı
Batı ve Orta Avrupa’daki LPG Talebi
Bölgedeki diğer ülkeler ve yıllık tüketim gözönüne alındığında ise Türkiye pazarı ve
tüketim miktarları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
Türkiye LPG pazarı 1995 yılında Batı ve Orta Avrupa bölgesinin 6. büyük pazarı iken
1999 yılında 4. , 2000 yılında 2. ve pazarı en hızlı büyüyen ülke oldu. 2005 yılında ise
İngiltere’den ve Rusya’dan sonra 3. büyük LPG pazarı olmuştur.
Avusturya
Azerbeycan
Beyaz Rusya
Belgi&Lux
Bulgaristan
Hırvatistan
Çek Cumhuriyeti
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Almanya
Yunanistan
Macaristan
İrlanda
İtalya
Kazakistan
Litvanya
Hollanda
Norveç
Polonya
Portekiz
Romanya
Rusya
Sırbistan&Karadağ
Slovenya
İspanya
İsveç
İsviçre
Türkiye
Ukrayna
Birleşik Krallık
Diğer
TOPLAM(Ton)
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
154
166
172
166
163
150
123
168
176
176
172
1
4
40
46
79
80
94
103
143
167
168
343
316
315
293
268
282
254
225
223
226
230
587
599
687
682
645
594
612
523
432
343
330
71
68
85
74
103
217
287
328
354
331
339
206
179
213
196
184
179
171
172
173
185
205
182
191
237
210
245
264
274
261
246
285
262
85
90
80
85
80
75
71
68
67
69
68
203
317
321
427
458
431
377
421
457
467
455
3646 3704 3558 3634 3773 3757 3702 3541 3349 3505 3566
3447 3368 3199 3043 2682 2761 2860 2992 2615 2651 2758
376
416
433
451
409
398
381
378
385
373
357
315
346
334
328
305
265
258
266
282
280
307
124
141
136
138
142
146
139
135
131
130
133
3552 3509 3563 3763 3952 3872 3806 3713 3706 3560 3620
270
195
193
85
334
558
537
557
501
427
450
90
73
94
108
139
189
192
202
229
255
263
2130 1883 1803 2102 1481 1586 1686 1713 1870 1345 1623
1004 1103 1105 1118 1118 1112 1142 1141 1167 1180 1157
557
695
845
880 1009 1175 1390 1550 1927 2032 2430
1033 1134 1155 1079 1060 1031
997
948
937
944
884
274
279
275
280
282
287
292
329
407
381
390
4204 3814 3686 3535 3582 4780 5389 6080 6000 6230 6600
25
59
60
62
43
36
43
69
76
157
160
58
59
63
75
82
85
82
84
88
88
90
2294 2401 2316 2530 2570 2496 2431 2427 2418 2321 2259
890
860
890
847
724
810
907
887
850
900
918
157
169
169
220
203
203
192
215
194
211
202
2356 2422 2883 3224 3363 4483 3835 3547 3503 3759 3691
585
498
357
361
279
186
289
443
507
481
488
3413 3253 3292 3220 3140 3377 3872 4154 4169 4062 3833
272
340
377
462
491
514
651
619
643
611
599
32896 32652 32936 33724 33388 36379 37356 37848 38223 38112 39007
Tablo 5. Batı ve Orta Avrupa LPG Talep Karşılaştırma Tablosu 1995 – 2005 6
6
WLPGA( Dünya LPG Derneği ) Statistical review raporu 2005, .000(binTon)
12
3.2 LPG Tedariği
Türkiye’de toplam LPG tüketimin %20’si üretilmekte iken %80’i ithal edilmektedir.
Üretim yapan rafineriler Mersin Ataş ve Tüpraş’ dır. Ancak Mersin Ataş rafinerisi
2004 yılı Temmuz ayı sonunda rafinaj faaliyetine son vermiştir. Bu tarihten itibaren
üretim faaliyetleri sadece Tüpraş Rafinerisi tarafından yapılmaktadır.
Tedarik, Üretim ve İthalat
Türkiye’de halen Tüpraş haricinde ithalat müsadesi olan ve ithalat yapan 7 adet LPG
dağıtım şirketi mevcuttur. Bunlar Aygaz, Ipragaz, Totalgaz, Bpgaz, Habaş,
Demirören(Milangaz) ve Güneygaz’dır.
Toplam ithalat için 6 liman ve 11 adet deniz terminali mevcuttur. Bu limanlar; Aliağa,
Yarımca (izmit), Samsun, Dörtyol (İskenderun), Ambarlı, Marmara Ereğlisi’ dir.
Tüpraş bütün dağıtım şirketlerine boru hattı bağlantısına sahip olup direkt mal
sevkiyatını bu yolla yapabilmektedir.
Tüpraş Rafinerilerinin LPG üretimleri ve diğer şirketlerin 2005 yılı ithalatları
aşağıdaki tabloda yeralmaktadır.
Bpga
z
265
Habaş;
62
Güneyga
z
5
Totalga
z
190
Demiröre
n 89
3
Tüpraş
Üretim
800
Tüpraş
İthalat
700
İpraga
z 39
0
Ayga
z
1.100
( Bin
Ton)
Şekil 4. LPG Üretim ve İthalatı 2005
Diğer
265
Libya
290
Kuzeybatı Avrupa
590
Cezayir
1.610
Arap Körfezi
450
Karadeniz
370
(Bin Ton)
Şekil 5. LPG İthal Edilen Bölgeler 7
7
Toplam İthalat : 3.575.000 Ton
13
2005 yılında Tüpraş tarafından 800.000 ton üretim toplamda da yaklaşık 3.600.000
ton ithalat yapılmış 4.4 milyon ton LPG pazara ürün olarak girmiş, bunun 800.000
tonu Irak’a ihraç edilmiş, 3.600.000 tonu ise iç pazarda tüketilmiştir.
2006 yılında ise ithalat müsadesi olan 7 adet dağıtım şirketinin sene sonuna kadar
toplam 2.520.000 ton ithalat yapacağı tahmin edilmektedir.
2005 yılında aşadaki grafikte yeralan ülke ve bölgelerden toplam 3.575.000 ton
ithalat yapılmıştır.
3.3 Dağıtım Şirketleri / Pazar Payları
Yıllık yaklaşık 4 Milyon ton büyüklüğü olan pazarda 53 adet dağıtım şirketi
bulunmaktadır. Bu şirketler yasal sorumlulukları gereği Enerji Piyasası Denetleme
Kurulu ‘na başvuruda bulunmuş ve 13.06.2006 tarihine kadar dağıtıcı lisanslarını
almışlardır.
Akçagaz
Akgaz,
Altıngaz
Anadolugaz
Antgaz
Argaz
Asgaz
Aygaz
Aytemiz Gaz
Sorgun As-Gaz
Yeni Yücel Gaz
Bizimgaz
BP Gaz
Erciyesgaz
Ergaz
Erol Gaz
Gap Gaz
Gesan
Güneşgaz
Güneygaz
Şarkgaz
Yurtgaz
Güvenalgaz
Habaş
Hasgaz
Hilal Tüp
Hitit Gaz
Hizmetgaz
Hürgaz
İpragaz
Kalegaz
Şiringaz
Yücel Gaz
Karadeniz Tüpgaz
Kongaz
Likitgaz
Margaz
Mavigöl Gaz
Meram Gaz
Milangaz
Mogaz
Totalgaz
Trabzongaz
Nargaz
Netgaz
Niğgaz
Oralgaz
Pegagaz
Petrol Ofisi A.Ş
Selçuk Gaz
Selgaz
Shell Gaz
Yamangaz
Tablo 6 Dağıtıcı Lisanslı Dağıtım Şirketleri
Yukarıda adı geçen dağıtım şirketlerine ait 15.000 adet Tüplü gaz ana bayi - 30.000
adet tali bayi ile yaklaşık 45.000 adet tüplü gaz satış noktası mevcuttur. Ayrıca Enerji
Piyasası Denetleme Kurulundan lisanslı 5.657 adet LPG otogaz İstasyonu hizmet
vermektedir. Sektörde halihazırda toplam 115.000 kişinin istihdam edildiği ve aileleri
ile birlikte 450.000 kişinin geçimini buradan sağladığı varsayılmaktadır. Toplam iş
hacmi ise yaklaşık 5.2 Milyar €’dur. Devlete toplam 2.2 Milyar € vergi geliri
sağlamaktadır.
Mogaz
5,50%
Aygaz
25%
Diğer
36,50
%
Ipragaz
13,60
Aytemiz
1%
Bizimgaz
Shellgaz
Totalgaz
5,10%
5,50%
Şekil 6.LPG Pazar Payları 2005 8
8
Bpgaz
2,10%
5,70%
Turkiye LPG Derneği
14
Satışlarından doğan 2005 yılı pazar paylarına göre ilk 8 büyük LPG dağıtım şirketi
yukarıdaki grafikte belirtilmiştir.
2005 yılı satışları olan toplam 3.692 milyon ton LPG tüketiminin %63.5’i 6 büyük grup
(8 farklı şirket) tarafından yapılan satışlar ile gerçekleşirken geri kalan %36.5 i diğer
dağıtım şirketleri tarafından yapılmıştır. Sektörde yeralan büyük dağıtım
şirketlerinden Demirören grubunun (Milangaz, Likidgaz, Mutfakgaz, Güneşgaz) satış
bilgileri olmamasından dolayı pazar payı rakamları belirtilememiştir. Demirören
satışları ve Pazar payı grafik ve tablolarda diğer dağıtım şirketlerinin içinde
yeralmıştır.
Aygaz
24,50%
Diğer
34,50%
Mogaz
5,40%
İpragaz
12,90%
Aytemiz
1%
Shellgaz
8,80%
Totalgaz
5,50%
Bpgaz
5,30%
Bizimgaz
2,10%
Şekil 7. Ağustos 2006 LPG Pazar Payları 9
2006 yılının Agustos ayı sonuna kadar olan satışlarına göre pazar payları yukarıdaki
tabloda belirtilmiştir. Buna göre ilk 8 ay sonunda toplam Türkiye satışlarının % 65,5’i
6 büyük grup (8 farklı şirket) tarafından yapılan satışlar ile sağlanırken 34,5 ise geri
kalan dağıtım şirketleri tarafından gerçekleştirilmiştir.
9
Turkiye LPG Derneği
15
4 TEDARİK ve DAĞITIM / TÜPLER
4.1 Yerel Tedarik ve Dağıtım Sistemi
Yerel Tedarik; Türkiye’deki dağıtım şirketleri yıl içindeki LPG tedariklerini yıllık
ortalama 800.000 ton üretim ve 900.000 ton ithalat yapmakta olan Tüpraş tan
gerçekleştirmektedir. Tüpraş a ait olan İzmit Yarımca, İzmir Aliağa, Kırıkkale, Batman
rafinerilerinden LPG teslimatı yapılabilmektedir.
Türkiye deki toplam LPG depolama kapasitesi 285.000 ton olup 138 adet dolum
tesisi hizmet vermektedir. Bu dolum tesislerinde günde 16.200 ton yılda ise 4.2milyon
ton dolum yapma kapasitesi mevcuttur. Toplam 1.600 adet LPG tankeri servis
yapmaktadır.
Dağıtım Sistemi; depolama tesislerinde bulunan küre ve tanklardaki LPG nin dolum
üniteleri yardımıyla bakım, temizleme ve boyama işleminden geçmiş olan tüplere
modern ve güvenli koşullar altında dolumu yapılır. Dağıtım şirketine ait olan CIF
kamyonu veya bayiye ait olan kamyonlar tarafından dolum tesisinden ilgili toptancı
veya bayilere sevkiyatları yapılır. Eğer toptancı depo ise önce bayilere daha sonra
nihai kullanıcıya son ürün teslimatı servis araçları ile yapılır. Veya doğrudan bayi
tarafından tesisten alınan tüpler önce bayinin mağazasına sonrasında son kullanıcıya
teslim edilir.Endüstriyel kullanımda ise dağıtım şirketinin depolama tesisinde bulunan
LPG tankerler yardımıyla ilgili fabrika veya üretim tesisine teslim edilir.
Otogazda ise yine dağıtım şirketine ait CIF tankerleri veya otogaz bayisine ait olan
tankerler yardımıyla istasyonların depolarına boşaltılır . Nihai otogaz kullanıcısı LPG
dispenserleri yardımıyla ürünü edinirler.
4.2 Tüpler
Türkiye’deki 13.5 milyon adet hanede tüplü LPG kullanılmaktadır. Enerji Piyasası
Düzenleme Kurulu tarafından tüp üretim sertifikası verilen 14 adet üretim şirketi
mevcut olup standartlar gereği 4 çeşit tüp üretilmektedir. Bunlar 2 kg. kamp tipi, 12
kg vv tipi, 24 kg. ticari tip, 45 kg. sanayi tipi tüplerdir. 12 kg. ev tüpü 300 mm ve 360
mm çaplı olarak iki ayrı tipte üretilmektedir. Ayrıca tüp ithalatı yapılmamaktadır.
Tüp İmalatçıları
Gasaş Gaz Aletleri San. A.Ş
Erciyesgaz San. Ve Tic. A.Ş.
Artüp Tüp ve Ev Aletleri Tic. Ve San.A.Ş.
Akgaz Tic. Ve San.A.Ş.
Demirören Tüp. San.A.Ş.
Ergaz San. Ve Tic. A.Ş.
Aktüp Tüp ve Basınçlı Kap . İm.Tic.A.Ş
Karadeniz Tüpgaz
Şarkgaz ve Madeni Yağlar A.Ş.
Habaş Endüstri Tesisler A.Ş.
Mesa Madeni Eşya San.Tic. A.Ş.
BP Gaz A.Ş.
Aygaz A.Ş
Evas Ev Aletleri Ltd.Şti
Şehir
Adıyaman
Kayseri
Mardin
Merzifon /Amasya
Kartal / İstanbul
Kadıköy/ İstanbul
Kahramanmaraş
İstanbul
Elazığ
Kartal / İstanbul
Mersin
Dörtyol / Hatay
İstanbul
Kartal / İstanbul
Tablo 7.Tüp İmalatçıları
Tüpler tüketiciye deposito alınmak suretiyle verilmekte olup satılmamaktadır. Ödenen
deposito bedelleri tüplerin maliyetinin % 20 – 25 civarındadır. Tüpler dağıtım şirketleri
tarafından ürün satışının kolaylaştırmak için subvanse edilmektedir.
Tüp Çeşitleri
Depozito Fiyatı
Minimum Maksimum
2 kg. Piknik
3,00 YTL 6,50 YTL
12 kg. Ev ( Uzun Tüp )
4,00 YTL 12,50 YTL
12 kg. Ev ( Şişman Tüp ) 4,00 YTL 12,0 YTL
24 kg. Küçük Sanayi Tüpü 20,00 YTL 30,00 YTL
45 kg. Büyük Sanayi Tüpü 25,00 YTL 40,00 YTL
Tablo 8.Mevcut Tüp Çeşitleri ve Depozito Fiyatları
Dağıtım şirketleri tarafından sübvanse edilen tüpün giriş maliyetinin yüksek olması
sektörün gelişimindeki en önemli engellerden birini oluşturmaktadır. Bunun yanında
tüplerin bazılarınında kimi rakip şirketler tarafından imha edildikleri veya yurt dışına
çıkarıldıkları da bilinmektedir.
17
5 YAPI /POLİTİKA/GÜVENLİK/STANDARTLAR
5.1 Endüstri Yapısı
Türkiye LPG sektöründe EPDK tarafından Lisansları verilmiş olan 53 adet dağıtım
şirketinin büyük bir kısmı Türkiye Likit Petrol Gazcıları Derneği, Petrol Sanayi
Derneği (Petder ), Anadolu LPG Sanayicileri ve İş Adamları Derneği olmak üzere 3
ayrı dernek çatısı altında bir araya gelmişlerdir. Mevcut dernekler sektörde söz sahibi
olmaya yetecek ağırlıkta bir grubu oluşturmaktadır. Derneklere bağlı olan dağıtım
şirketleri aşağıdaki gibidir.
1 -Türkiye LPG Derneği ;
1- Aygaz
2- İpragaz
3- Mogaz
4- Bizimgaz A.Ş
5- Karadeniz Tüpgaz A.Ş
6- Margaz A.Ş
7- Güneygaz A.Ş
2 - Petrol Sanayi Derneği ( Petder) ;
1- Shellgaz
2- Bpgaz
3- Totalgaz
3 - Anadolu LPG Sanayicileri ve İş Adamları Derneği ;
Erciyesgaz
Ergaz
Kongaz
Gesan
Akgaz
Anadolugaz
Hizmetgaz
Yurtgaz
Gapgaz
Akçagaz
Trabzongaz
Karadeniz Tüpgaz
Nargaz
Sorgun As Tüpgaz
Oralgaz
Şarkgaz
Yücelgaz
Yeni Yücelgaz
Margaz
Hilalgaz
Hürgaz
Altıngaz
Metgaz
Nigaz
Selgaz
Erolgaz
Güvenalgaz
Şiringaz
Yamangaz
Meramgaz
Tablo 9. ALPGD Üyeleri
Anadolu LPG Derneğinde 30 adet üye şirket bulunmaktadır. Bunlardan Margaz ve
Karadeniz Tüpgaz hem Türkiye LPG Derneği hem de Anadolu LPG Derneği üyesi
olup dernekler arası koordinasyonu sağlamak ve görüş alışverişinde bulunmak
amaçlı her iki grupta yeralmışlardır. Ayrıca dağıtım şirketleri arasında herhangi bir
derneğe üye olmayan şirketlerde mevcuttur. Mevcut kuruluşlar, Dernekler Kanunu
gereği uygunlukları kabul edilmiş, yasal ve resmiyet kazanmışlar ve faaliyetlerini bu
kanun çerçevesinde sürdürmektedirler.
5.2 Yapısal Düzenleme
4628 sayılı Yasa ile Elektrik Piyasası Düzenleme Kurumu kurulmuş, daha sonra
4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile de Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
adını almıştır. Kuruma,5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu ile petrol piyasasını, 5307
Sayılı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Kanunu ile de sıvılaştırılmış petrol
gazları piyasasını düzenleme ve denetleme görevleri verilmiştir. Enerji Piyasası
Düzenleme Kurulu 19.11.2001 tarihinde görevine başlamıştır.
Bu Kanunların amacı; elektriğin ,doğalgazın, petrolün ve LPG’nin yeterli, kaliteli,
sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına
18
sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet
gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir enerji piyasasının
oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanmasıdır.
Teknik standartlar; TSE tarafından hazırlanmış olup, EPDK tarafından
denetlemektedir. Buna göre; LPG piyasasında yapılacak Denetim ve Ön araştırma
soruşturmalarda izlenecek usul ve esaslar hakkındaki yönetmelik 26164 sayı ve 10
Mayıs 2006 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Yönetmeliğin amacı, yurt içi ve yurt dışı kaynaklardan temin edilen sıvılaştırılmış
petrol gazları (LPG)’nın güvenli ve ekonomik olarak rekabet ortamı içerisinde
kullanıcılara sunumuna ilişkin piyasa faaliyetlerinin gözetimine, denetimine ve
yaptırımların uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemektir. LPG piyasasında
faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişilerin piyasaya ilişkin faaliyetlerinin ve
hesaplarının ilgili mevzuat hükümlerine uygunluğunun incelenmesi ve bu kişilerce
piyasaya arz edilen LPG, LPG tüpleri ve LPG ile ilgili her türlü emtianın teknik
düzenlemelere uygunluğunun araştırılması; hata, aykırılık, usulsüzlük ve
suistimallerin tespit edilmesi halinde ilgili kanunlarda öngörülen gerekli yaptırımların
uygulanması suretiyle yapılan çalışmalardır.
Düzenlemede ,
• Denetlenen şirketler ve şahısların yükümlülükleri ,
• Denetimi yapan kurum personelinin yetkileri,
• Denetimi yapan kurum personelinin yükümlülükleri,
• Denetimde uyulacak ilkeler,
• Yazışma usulü , raporların sunulması ,yaptırımlar,
• Şikayetler ve ürünlerin analiz ve test edilmesi gibi sonu nihai cezalandırmaya
kadar giden tüm prosedürler belirlenmiş ve denetim organı işler hale
getirilmiştir.
5.3 Devlet Politikası
Devlet enerji politikası gereği doğalgazı desteklemektedir. 1984 yılında ilk sözleşmesi
imzalanan ve 1986 yılından itibaren ilk olarak Ankara’da hizmete alınan doğalgaz
gelişimini hızla sürdürmektedir. Devlet doğalgaza kullanımını yaygınlaştırmak
amacıyla çok düşük ÖTV uygularken LPG ye uygulamış olduğu ÖTV doğalgaza
oranla 26 kat daha yüksektir. Bu nedenle mevcut uygulama toplumdaki sosyal
adaletsizliğide beraberinde getirmektedir. Kırsal bölgeler ve satınalma gücü zayıf
olan kesimlerde LPG kullanımı %70 ler civarında iken uygulanan fiyat politikası ve
vergilerdeki yükseklik nedeniyle düşüş göstermektedir. Bu nedenlede tüketiciler riskli
şekilde LPG edinimlerine ya da diğer yakıt alternatiflerine yönelmektedirler.
Dünya Sağlık Örgütü raporuna göre Türkiye’deki nufusun %11 (7 milyon kişi)’i
halihazırda katı yakıt kullanmakta ve ölümlerin büyük kısmıda bu yakıt atıklarının
insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinden kaynaklanmaktadır. Buna rağmen
dünyanın en medeni ve güvenli çevre dostu LPG diğer yakıt cinslerine göre alternatif
ürün olarak fiyatından dolayı erişilmesi güç hale gelmiştir. Durum böyle iken düşük
gelir seviyesinde olan ve kırsal kesimde yaşayan tüketici 12kg. tüp kullanabilirken
artan fiyatlar nedeniyle 2 kg. lık tüpe yönelmiş durumdadır. Sahip oldukları 12 kg. lik
tüplere otogaz istasyonlarından ek aparatlar yardımıyla illegal ve riskli yoldan 6-8 litre
civarında LPG almak zorunda kalmışlardır.Bu durumda kaçak ve riskli dolumu
gündeme getirmiştir.
19
Halen uygulanmakta olan yüksek ÖTV’ nin kaçakçıların iştahını kabarttığı görülmekte
, bu durumda ihraç edilen ürünün kaçak yollarla tekrar ülkeye girmesine ve
kaçakçılığın artmasına neden olmaktadır. Yüksek verginin kaçak elektrik
kullanımınıda arttırmış olduğu görülmektedir. Bazı illerde kaçak oranı %50’leri aşmış
durumdadır.
5.4 Güvenlik
Yanıcı ve parlayıcı özelliği olan LPG temininden başlayarak satışa hazır hale gelişine
ve oradan sevkiyatına kadar bir çok hassas prosedürden geçmektedir. Sektörün
standartlarını düzenleyen TSE tarafından belirlenen standartlar bu süreçlerde
dağıtım şirketleri ve ilgili birimler tarafından uygulanmaktadır.
Kullanılan techizatın standartlara uygunluğu ve personelin korunmasına yönelik
bütün standartlar aşağıda belirtilmiştir.
Mevzuat Adı
GürültüYönetmeliği
Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik
Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik
İş Güvenliği ile Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma
Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği
İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik
Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği
Kişisel Koruyucu Donanımların Kategorizasyon Rehberine Dair Tebliğ
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik
Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin risk grupları listesi tebliği
İşyerlerinde İşin Durdurulmasına veya İşyerlerinin Kapatılmasına Dair Yönetmelik
Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalışması Gereken İşler
Hakkında Yönetmelik
Geçici ve Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik
Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği
İlkyardım Yönetmeliği
TS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri – Şartlar
Tablo 10.LPG Tesislerindeki Güvenlik Standartları ve Düzenlemeleri
Yukarıda belirtilen mevzuat ve standartlara uygun çalışma ilgili resmi kurumlar
tarafındanda kontrol edilmektedir. Aynı zamanda şirketlerin iç prosedürleri
kapsamındada bu uygulama denetlenmektedir.
20
5.5 Standartlar
Piyasa faaliyetlerinin gerçekleştirildiği tüm tesislerin tasarım, yapım ve montajı, test
ve kontrolü, işletmeye alma ve işletilmesi, bakımı, onarımı ve tesislerde asgarî
emniyetin sağlanması ile ilgili olarak; öncelikle TS, EN standartlarına bu standartların
mevcut olmaması hâlinde ise TSE tarafından kabul gören uluslararası standartlara
uyulması zorunludur.LPG dolum tesislerinde uygulanan bazı temel standartlar
aşağıda belirtilmektedir. Standartlar dolum sürecindeki temel emniyet gereklerini de
tanımlamaktadır.
Standart No
Standart Adı
TS 55 EN 1442
Tüpler-Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) İçin-Tekrar Doldurulabilir-Çelikten,
Kaynaklı-Tasarım ve İmalat
TS EN 589
Otomotiv Yakıtları-LPG-Özellikler ve Deney Metodları
TS 1445
Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG)-Taşıma Kuralları
TS 1446
Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG)-Depolama Kuralları
TS 1449 **
Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarında (LPG)-Doldurma ve Boşaltma Kuralları
TS 1846
Hortumlar (Sıvılaştırılmış Petrol Gazları ve Havagazı için)
TS 1862 *
Sıvılaştırılmış Petrol Gazları
Düzenleyiciler ve Emniyet Valfleri
TS 2178
9162
TS 2179
ISO
TS 5306
(LPG)-Tüp
Donanımları-Valflar,
Basınç
Petrol Ürünleri-Yakıtlar (F sınıfı)-Sıvılaştırılmış Petrol Gazları-Özellikler
Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG)-Kullanma Talimatları
Kullanımdaki LPG Tüplerinin Muayene, Deney, Bakım ve Tamiri
Tablo 11. Standartlar
Bununla birlikte Bakanlıklar tarafından yayınlanan temel mevzuata da sektör geneli
için uymak mecburidir. Örneğin, Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği ve
Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği AB mevzuatı uyum sürecinde yürürlüğe giren
mevzuattır.
No Mevzuat Adı
3
Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Dağıtım Şirketleri ile Yetkili Bayilerin ve Tüketicilerin
Uymaları Gereken Usul ve Esaslara İlişkin Tebliğ (TRKGM-2000/5)
Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Dağıtım Şirketleri ile Yetkili Bayilerin ve Tüketicilerin
Uymaları gereken Usul ve Esaslara İlişkin Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliği
(TRKGM-2001/4)
Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği
4
Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği
5
Karayolu Taşıma Yönetmeliği
6
Parlayıcı Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak
Tedbirler Hakkında Tüzük
7
Tehlikeli Maddelerin Karayollarında Taşınması Hakkında Yönetmelik
1
2
8 İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik
Tablo 12.
Ayrıca, iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının yanı sıra yayınlanan çevre mevzuatı
da LPG sektörü için uyulması gereken önemli konuları tanımlamaktadır. Bu
kapsamda yayınlanan mevzuata örnekler aşağıdadır.
21
Mevzuat Adı
Çevre Kanunu
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği
Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği
Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Güvenlik Bilgi Formlarının Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Tebliği
Kontrole Tabi Kimyasal Maddeler Hakkında Yönetmelik
Tablo 13.
22
6 LPG FİYATLANDIRMA/ DİĞER YAKITLAR/ EKİPMANLAR
6.1 LPG Fiyatlandırması
Ocak 2005 yılına kadar devlet tarafından belirlenen fiyatlar yeni kanun gereği dünya
piyasa koşullarına endekslenmiştir.
LPG alım satımında fiyatlar, erişilebilir dünya serbest piyasa koşullarına göre oluşur.
Rafineriler ve dağıtıcılar, lisansları kapsamında yaptıkları piyasa faaliyetlerine ilişkin
fiyatları, erişilebilir dünya serbest piyasalarındaki fiyat oluşumunu dikkate alarak,
tavan fiyatlar olarak kuruma bildirirler.
Ancak, LPG piyasasında faaliyetleri veya rekabeti engelleme, bozma veya kısıtlama
amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran veya doğurabilecek nitelikte anlaşma veya
eylemlerin piyasa düzenini bozucu etkiler oluşturması halinde, gerekli işlemlerin
başlatılmasıyla birlikte, her seferinde iki ayı aşmamak üzere, faaliyetlerin her
aşamasında, bölgesel veya ulusal düzeyde uygulanmak için taban ve/veya tavan
fiyat tespitine ve gerekli tedbirlerin alınmasına Kurum yetkilidir. Belirli bölgelere ve
belirli amaçlara yönelik olarak fiyatlara müdahale edilmeksizin kullanıcıların
desteklenmesinin usûl ve esasları ile miktarı Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar
Kurulu kararı ile belirlenir.
6.2 Diğer Yakıtlar
LPG dışında halen Türkiye’de kullanılmakta olan yakıt türleri ve bunların pazardaki
konumlarının gerek verimlilik gerekse vergi yönünden mukayesesi; LPG ile diğer
enerji ürünlerine uygulanmakta olan vergi miktarı ülkelerin vergi gelirlerinde önemli
bir pay teşkil etmektedir. Bu durumda çoğu kez ülkelerin enerji politikalarını
belirlemede önemli bir ekonomik araç olarak kullanılmaktadır.Türkiye’deki enerji
ürünlerinin üzerindeki vergi yükünü birim kalorifik değerleri üzerinden
karşılaştırmalarını yapar ve bunuda dünya ülkeleri ile karşılaştıracak olursak sonucu
daha net görebiliriz. Enerji ürünlerindeki yanma verimliliği ve alt ısıl değeri kullanıcı
için en önemli kriterleri olup aşağıdaki tabloda her bir enerji ürünündeki ÖTV miktarı
net 1000kcal bazında (yanma verimi ve alt ısıl değerleri dikkate alınarak)
karşılaştırmalı olarak verilmektedir.
Buna göre ;
Y a k ıt
D o ğ a lg a z
D G S a n a yi 1
D G S a n a yi 2
D G S a n a yi 3
CNG
D G Konut
LPG
D ö k m e M ix L P G
K ü ç ü k S a n a yi P ro p a n
K o n u t P ro p a n
T ü p lü L P G
L in y it
K ü ta h ya L in yit
İth a l L in yit
A k a ry a k ıt
N a fta
F O N o :6
K a ly a k
M o to r in 7 0 0 0
M o to r in 5 0
B e n z in 9 5
O to L P G
E le k tr ik
E le k tr ik S a n a yi
E le k tr ik K o n u t
E le k tr ik T ic a r e th a n e
V e rim lilik
OSB
S a n ayi
İG D A Ş ( S e rb e s t T ü k e tic i)
CNG
İG D A Ş
92%
92%
92%
92%
92%
B ü yü k S a n a yi
P ro p a n
P ro p a n
Konut
92%
92%
92%
92%
( İs ta n b u l)
( İs ta n b u l)
65%
70%
( İs ta n b u l
( İs ta n b u l
( İs ta n b u l
( İs ta n b u l
( İs ta n b u l
( İs ta n b u l
( İs ta n b u l
A v ru p a )
A v ru p a )
A v ru p a )
A v ru p a )
A v ru p a )
A v ru p a )
A v ru p a )
( T e k T e r im )
90%
80%
82%
85%
86%
87%
92%
99%
99%
99%
A lt Is ıl D e ğ e r
k c a l/m 3
8250
8250
8250
8250
8250
k c a l/k g
11000
11070
11070
11000
k c a l/k g
4587
7000
k c a l/k g
10550
9200
9700
10200
10400
10500
11000
k c a l/k W h
860
860
860
B irim Ö T V
YTL
Y k r /m 3
2 .1 0
2 .1 0
2 .1 0
5 4 .6 3
2 .1 0
Y k r/k g
7 4 .4 3
7 4 .4 3
7 4 .4 3
7 4 .4 3
Y k r/k g
0 .0 0
0 .0 0
Y k r/k g
0 .0 0
2 0 .4 0
4 7 .6 0
9 8 .7 6
1 0 9 .7 0
1 7 5 .8 1
8 6 .2 0
Y k r /k W h
0 .1 2
0 .6 4
0 .1 2
€
€ c e n ts /m 3
1 .1 1
1 .1 1
1 .1 1
2 8 .7 5
1 .1 1
€ c e n ts /k g
3 9 .1 7
3 9 .1 7
3 9 .1 7
3 9 .1 7
0 .0 0
0 .0 0
€ c e n ts /k g
0 .0 0
1 0 .7 4
2 5 .0 5
5 1 .9 8
5 7 .7 4
9 2 .5 3
4 5 .3 7
€ c e n ts /k W h
0 .0 6
0 .3 4
0 .0 6
1000 kcal
YTL
Y rk /1 0 0 0 k c a l
0 .2 8
0 .2 8
0 .2 8
7 .2 0
0 .2 8
Y rk /1 0 0 0 k c a l
7 .3 5
7 .3 1
7 .3 1
7 .3 5
Y rk /1 0 0 0 k c a l
0 .0 0
0 .0 0
Y rk /1 0 0 0 k c a l
0 .0 0
2 .7 7
5 .9 8
1 1 .3 9
1 2 .2 7
1 9 .2 5
8 .5 2
Y rk /1 0 0 0 k c a l
0 .1 4
0 .7 5
0 .1 4
iç in Ö T V
€
€ c e n ts /1 0 0 0 k c a l
0 .1 5
0 .1 5
0 .1 5
3 .7 9
0 .1 5
€ c e n ts /1 0 0 0 k c a l
3 .8 7
3 .8 5
3 .8 5
3 .8 7
€ c e n ts /1 0 0 0 k c a l
0 .0 0
0 .0 0
€ c e n ts /1 0 0 0 k c a l
0 .0 0
1 .4 6
3 .1 5
6 .0 0
6 .4 6
1 0 .1 3
4 .4 8
€ c e n ts /1 0 0 0 k c a l
0 .0 7
0 .4 0
0 .0 7
Tablo 14. 10
10
Enerji ürünlerinde verim, kalorifik değer, ÖTV ve yanma verimliliği değeri kullanılarak hesaplanan 1000 kcal için ÖTV miktarı .
(3 Ağustos 2006) 18 Ocak 2006 tarihinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı talimatıyla oluşturulan teknik komite tarafından
hazırlanan tablolar şubat 2006 tarihli bilgilerden oluşmaktadır.
23
Yukarıdaki tabloda net 1000kcal enerji için motorinde 6 €cent, benzinde 10,13 €cent,
LPG de 3,87 € cent, doğalgaz’da 0,15 €cent, konut elektriğinde ise 0,40 €cent ÖTV
olduğunu göstermektedir. LPG’ ye uygulanan ÖTV Doğalgaz’a uygulandan 26 kat
fazladır.
Tablo 15.Dünyada ve Türkiye’de 1000 kcal’de uygulanan ÖTV mukayesesi
Yukarıdaki tabloda Türkiye’de ve diğer ülkelerde her bir enerji ürünü için net 1000
kcal enerji karşılığı KDV hariç diğer vergilerin toplamı karşılaştırılmaktadır. Bu tablo
raporun birinci bölümünde vurgulanan akaryakıt ve LPG için Türkiye’deki vergilerin
diğer ürünlerdeki vergilere kıyasla yüksek olduğu gerçeğini ülke karşılaştırmaları
olarak da teyid etmektedir. Örneğin, Türkiye, benzinde net 1000 kcal enerji için 12.01
€c vergi ile dünyanın en yüksek vergisini alan ülke konumundadır. Benzer şekilde
Tüplü / Dökme LPG’de de Türkiye 3.8 €c / 1000 kcal değeri ile dünyanın en yüksek
vergi uygulayan ülkesi konumundadır. Buna karşılık sanayi amaçlı doğalgazda 0.17
€c / 1000 kcal ile Türkiye dünyanın en az vergi alan ülkelerden birisidir.
Tabloda belirtildiği gibi doğalgaz ,elektrik ve kömür dünya ortalamalarının çok altında
vergiye tabidir. Vergi gelirlerinin dağılımı gözönüne alındığında ise, Türkiye nin enerji
ihtiyacının %25’ ini akaryakıt ve LPG sağlarken bunlardan tahsil edilen vergi toplam
enerji ürünlerinden alınan vergilerin %94’ünü oluşturmaktadır. Enerji ürünlerinden
alınan verginin çok önemli miktarı akaryakıt ve LPG den tahsil edilmektedir.
Uygulanmakta olan yüksek vergi aynı zamanda kaçak akaryakıt ve LPG’yi cazip
kılmakta olup devlet yıllık 2-3 Milyar$ civarında vergi kaybına uğramaktadır.
6.3 LPG Alet ve Ekipmanları
Sağlıklı ve medeni bir yakıt olan LPG nin kullanımının yaygın hale getirilmesi ve
farklı sektörlerdeki kullanımını sürekli kılmak amacıyla çeşitli LPG cihazları satışa
sunulmaktadır.
Isıtıcılar
168YTL - 242 YTL
Palmiye Açıkhava Isıtıcılar
240YTL - 520YTL
Barbekü
103YTL - 569YTL
Kamp Aletleri
15YTL - 27YTL
LPG Tüp Aletleri
5.8 YTL - 23YTL
Regulatorler
10YTL - 18YTL
Regulator ve Hortum Setleri 4YTL - 45YTL
Sera Isıtıcıları
300YTL
Yedek Parçalar
0.9YTL - 6 YTL
Tablo 16.LPG Aletleri ve Fiyatları
Yukarıda belirtilen sobalarda genellikle 12 kg. lık ev tüpleri kullanılmakta bunlar
ısınmada yaygın biçimde tercih edilmektedir. Palmiyeler yine 12 kg. lık tüplerle ısıtıcı
24
olarak açık hava kafe, restaurant ve kimi villaların vazgeçilmez cihazıdır. Kamp
cihazları ve barbeküler yine 12 kg. lık tüplerle kullanılabilmektedir. Yukarıda
belirtilmiş olan cihazların fiyatlarına bakıldığında ise aylık geliri net 750YTL olan bir
memur için bile oldukça yüksek fiyatlar olup bunların kırsal bölgelerde yaygın olması
için ödeme kolaylığı ile sunulmasını gerekli kılmaktadır.
25
7 ELEŞTİRİLEN KONULAR/ENGELLER/STRATEJİLER
WLPGA ve UNDP iş birliği ile yürütülmekte olan “ Turkey LP Gas Rural Energy
Challenge “ projesi için ülke Çalıştayında sunulacak bu rapor hazırlanırken Türkiye
LPG pazarı ile ilgili mevcut durum değerlendirilmesi yapılmış ve özet bir rapor haline
getirilmiştir.
Raporun ana fikrinde mevcut pazar oyuncularının fikir birliğinde oldukları ve sektörün
önünde varolan kritik konular, pazarındaki engeller ve bunların aşılması için
geliştirilmesi gereken stratejiler değerlendirilmiş ve aşagıdaki çözüm önerileri
sunulmuştur .
7.1 LPG Fiyatlandırma
Engeller
• Fiyatlandırmada uygulanan ÖTV oranı çok yüksek olduğu için yoksul ve kırsal
kesim satın alamaz durumdadır.
• Fiyatlandırma yapılırken ÖTV’ninde KDV’si hesaplanıp satış fiyatına ilave
edilmektedir. Yani alınacak vergiye tekrar vergi uygulanmaktadır.
• LPG’ye uygulanan ÖTV miktarı doğalgazdan 26 kat fazladır.
• Otogaz’a uygulanan ÖTV ise tüplü ve dökmegaza uygulanandan 46$ fazladır.
Farkın daha yüksek olması sektörde kaçak uygulamaları destekleyebilir.
Uygulanabilir Stratejiler
• LPG’ye uygulanan ÖTV miktarı ile doğalgazın ÖTV’si arasındaki fark
düşürülmeli ve toplumun her kesimine adil yaklaşım gerekliliği
öngörülmektedir.
• LPG ürünlerinin kendi içlerindeki ÖTV farklılığı düşük seviyelerde olmalı
mevcut durum korunmalıdır.
• Kırsal kesimde yaşayanlar gözönüne alınarak ek sübvanse imkanlarının
gözden geçirilmesi gereklidir.
7.2 Rakip Yakıtlar
Engeller
• Kırsal bölgelerde tüketici yüksek fiyat ve kış dönemindeki ulaşım zorlukları
nedeniyle LPG’ye erişemediğinden alternatif yakıtlara yönelmiştir.
• Ormanlık kesimden yakacak odun ile büyükbaş hayvanların dışkısından elde
edilen tezek hiç bir ücret ödenmeksiniz temin edilebilmektedir.
• Kırsal bölgelerden geçmekte olan yüksek gerilimli elektrik hatlarından kaçak
elektrik kullanılmaktadır.
Uygulanabilir Stratejiler
• LPG’nin kolay satın alınabilir hale getirilmesi için öncelikle devletin vergisel
düzenlemelere gitmesi gerekmektedir.
• Güvenli, katı atık ve koku ihtiva etmeyen sağlıklı LPG’nin avantajlarının
bölgedeki tüketiciye iyi anlatılması gereklidir.
• Ulaşım koşullarının iyileştirilmesi gereklidir.
7.3 Devlet Enerji Politikası
Engeller
• Devletin Enerji Politikasını ağırlıklı olarak doğalgaz üzerinde yoğunlaştırdığı
görülmektedir.
26
•
•
Devletin vergi toplamakta yaşadığı güçlük nedeniyle ÖTV miktarını yüksek
tutarak vergi açığını buradan kapatmaya çalışması LPG fiyatınada olumsuz
etki etmektedir.
Kırsal bölgelerdeki insanların koşullardan dolayı katı yakıta yönelmeleri
nedeniyle ölümlerin büyük kısmının katı yakıt zehirlenmelerinden gerçekleştiği
bilinmektedir.
Uygulanabilir Stratejiler
• Doğalgaz tek başına enerji politikasının merkezinde olmamalı ,bunu destekler
ürün olan LPG’nin desteklenerek modern ve termal bir enerji kaynağı olarak
bu projede yerini alması sağlanmalıdır.
• Kırsal bölgelerde doğalgazın erişemediği yerlerde orman alanları yok
edilmektedir. Bu durumda LPG gibi bir ürünün
önemini tekrar ifade
etmektedir.
• Devletin katı yakıt kullanımı konusunda bölge halkını bilgilendirecek eğitim ve
denetlemelere ağırlık vermesi gerekmektedir.
7.4 LPG Tüpleri
Engeller
• Tüplerin kimi şirketler tarafından imha edilmesi yada yurt dışına çıkarılması
gerçekleşmektedir.
• Bazı distribütörlerin başkasına ait olan tüplere dolum yaptıkları bilinmektedir.
• Tüp üretim maliyetleri çok yüksektir. Bu durum sektörün gelişimi ve
yaygınlaşmasının önünde engel teşkil etmektedir.
Uygulanabilir Stratejiler
• İmha edilen veya yurtdışına kaçırılan tüplerin ilgili birimlerce çok yakından
takip edilmesi ve denetlenmesi gerekmektedir.
• Tüp fiyatlarının oluşumunun ve girdi fiyatlarının denetlenmesi gerekir.
7.5 LPG Aletleri
Engeller
• Türkiye’de tüplü LPG ile kullanılabilecek çeşitli cihazlar pazarda mevcut iken
bazılarının standartlara uygun olmadığı bilinmektedir.
• Belirli eğitim ve gelir seviyesinin altındaki tüketicilerin bir kısmı ucuz ürünlere
yönelmektedir.
• Kaliteli ve standartlara uygun olanların fiyatları ise yüksektir.
Uygulanabilir Stratejiler
• Denetimlerin yapılması gereklidir .
• Halkın bu konuda bilinçlenmesini sağlamak gerekir.
• LPG bayilerinin standart dışı ürün satmamaları için uyarılması yada bağımsız
bir kurum tarafından daha yoğun denetlenmesi gerekir.
• Kaliteli ve standartlara uygun cihazların tüketiciler tarafından cazip hale
gelmesi için sübvanse edilmeli ve ödeme kolaylıkları sağlanmalıdır.
• Kredi finansman kuruluşları ile işbirliği yapılmak suretiyle tüketiciye mikro
finansman sağlanabilir.
7.6 Kırsal Bölgelerde LPG’ye Ulaşım İmkanı
Engeller
• Kırsal bölgelerde LPG kullanımının sağlanması artan ÖTV ile birlikte çok daha
güç hale gelmiştir. Bu bölgelerdeki alım gücü çok zayıftır .
27
•
•
•
•
Sert iklim koşulları nedeniyle ürün sevkiyatının yapılması çok güçtür .
Ulaşım için yolu dahi bulunmayan kırsal bölgeler mevcuttur.
LPG parlayıcı ve yanıcı özelliğe sahip olup kırsal bölgelerdeki tüketiciler ürünü
yeterince tanımamaktadır.
Sağlıksız kaçak elektrik,odun ve tezek bedava olarak sağlanabilmektedir.
Uygulanabilir Stratejiler
• LPG fiyatının erişilebilir olması için ÖTV’nin düzenlenmesi gerekir.
• Dağıtım şirketleri bayilerinin bu bölgelerde daha yaygın olması gereklidir.
• Tüketicilere sağlıklı ve güvenli LPG kullanımı ile ilgili eğitimler verilmelidir.
• Karayolları açılmış olan kırsal bölgelerde dağıtım şirketlerinin LPG sevkiyat
programlarını yapmaları gereklidir.
• Yöredeki insanların sosyal sorumluluk ve süreklilik programları ile
desteklenerek bilinçlendirilmesi gerekir.
7.7 Güvenlik
Engeller
• Önceki yıllarda otogaz istasyonlarında kaçak dolumlar nedeniyle yangın ve
patlamalar azda olsa gerçekleşmiştir. Ancak dolum yapılan tankerlerin ilgili
dağıtım şirketine ait olmadığı ve gerekli güvenlik önlemlerinin alınmadığı rapor
edilmiştir. Mevcut standartlara uygun önlemler alınmamıştır.
• LPG ye uygulanan yüksek ÖTV bu gibi kaçak girişimleri cazip hale
getirmektedir.
• Hasarlı ve eski tüplerin bölgede varolabileceği buda kırsal bölgede eğitim
seviyesinin düşük olması nedeniyle kullanımının riskler yaratabileceği
düşünülebilir.
Uygulanabilir Stratejiler
• Kaçak LPG tankerlerinin tesbiti ve bunlarla ilgili denetlemenin ilgili kurum
tarafından yapılması , mevcut taşıma standartlarının eksiksiz uygulanasının
sağlanması gerekir.
• Bölge yaşayanlarına gerekli ürün ve güvenlik bilgilendirmelerinin yapılması
gerekir.
7.8 Güvenlik Standartlarının Uygulaması
Engeller
• Kırsal bölgelerdeki güvenlik standartlarının denetlenememesi risk yaratabilir.
• Kırsal bölge yaşayanlarının sosyokültürel seviyelerindeki zayıflık güvenli ve
bilinçli kullanımı engelleyebilir.
Uygulanabilir Stratejiler
•
•
•
Güvenlik standartlarının kırsal bölge koşulları gözönüne alınmak suretiyle yeniden
gözden geçirilmesi gerekir.
Bu bölgedeki resmi kolluk güçlerinin denetime destek vermeleri sağlanmalıdır.
Bölgede yaşayan tüketicilerin bilinçli kullanımı, dağıtım şirketlerinin veya ilgili devlet
kurumlarının vereceği eğitim programları ile desteklenmelidir.
28
8 TABLO LİSTESİ
Tablo 1. Türkiye Enerji Rezervleri 2002 .................................................................... 5
Tablo 2. Türkiye’deki Enerji Üretim ve Tüketimi 2006 ............................................... 6
Tablo 3. Türkiye’nin Hayvansal Atık Potansiyeline Karşılık Gelen Üretilebilecek
Biyogaz Miktarı ve Taşkömürü Eşdeğeri .................................................................... 8
Tablo 4.Yıllık LPG Talebi .......................................................................................... 11
Tablo 5. Batı ve Orta Avrupa LPG Talep Karşılaştırma Tablosu 1995 – 2005 ........ 12
Tablo 6. Dağıtıcı Lisanslı Dağıtım Şirketleri............................................................. 14
Tablo 7. Tüp İmalatçıları .......................................................................................... 16
Tablo 8. Mevcut Tüp Çeşitleri ve Depozito Fiyatları ................................................ 17
Tablo 9. ALPGD Üyeleri .......................................................................................... 18
Tablo 10.LPG Tesislerindeki Güvenlik Standartları ve Düzenlemeleri...................... 20
Tablo 11. Standartlar ................................................................................................ 21
Tablo 12.................................................................................................................... 21
Tablo 13.................................................................................................................... 22
Tablo 14. .................................................................................................................. 23
Tablo 15.Dünyada ve Türkiye’de 1000 kcal’de uygulanan ÖTV mukayesesi ........... 24
Tablo 16.LPG Aletleri ve Fiyatları ............................................................................. 24
29
9 ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 1. Türkiye LPG Talebi 2005 ............................................................................ 10
Şekil 2. Şehir Merkezi ve Kırsal Bölgelerdeki LPG Talebi ........................................ 11
Şekil 3. Türkiye'deki Şehir Merkezleri ve Kırsal Bölgelerin Nufus Oranı ................... 12
Şekil 4. LPG Üretim ve İthalatı 2005......................................................................... 13
Şekil 5. LPG İthal Edilen Bölgeler ............................................................................ 13
Şekil 6. LPG Pazar Payları 2005 ............................................................................. 14
Şekil 7. Ağustos 2006 LPG Pazar Payları ............................................................... 15
30