Odex Sondaj Yöntemi

(Sondaj Dünyası Dergisi, Sayı 5) www.sondajcilarbirligi.org.tr
Odex Sondaj Yöntemi
Adil ÖZDEMİR
([email protected])
1.GİRİŞ
Odex sondaj yöntemi, sondaj esnasında muhafaza borularının döndürülmeden örtü tabakası boyunca
kuyuya yerleştirilmesi prensibine dayanır(Şekil.1).
Aşağıdaki durumlardan bir veya birkaçı ile karşılaşıldığında ODEX yöntemi kullanılmalıdır.
- Örtü tabakalarına muhafaza borularının indirilmesi işlemlerinde
- Örtü tabakalarında bloklar mevcutsa
- Zemin kalitesi bozuksa
Şekil.1. Odex sondaj yönteminin genel ilkesi ve kullanım alanları
Sondaj esnasında ODEX'in pilot ucu üzerinde bulunan genişletici açılır ve muhafaza borusunun dış
çapından daha büyük bir delik açar. İstenilen derinliğe ulaşıldıktan sonra ters yöne yarım tur
döndürülerek genişletici uç en küçük çapına getirilir ve böylece kuyuda bırakılan muhafaza
borusunun içinden yukarı çekilir(Şekil.2).
Şekil.2. Odex sondaj yöntemi işlem basamakları
2. ODEX SONDAJ YÖNTEMİNİN AVANTAJLARI
1. Kuyu sondaj esnasında emniyete alınır
2. Bu yöntemle her türlü örtü tabakasında ve farklı derinliklerde sondaj yapılabilir
3. Kesici ve genişletici takım kuyudan çıkarılabilir.
Bu nedenle:
- Ucuz veya kısmen özelliğini kaybetmiş muhafaza boruları kuyuda bırakılabilir
- Daha sonra konvensiyonel/wire-line karotlu sondaj teknikleri veya kuyudibi çekiçli havalı
sondaj yöntemi ile kayada sondaja devam edilebilir
- Sondaj ilerledikçe gerektiğinde numune alınabilir
4. Yüksek motor gücü gerekmez, genişleticinin meydana getirdiği büyük çap muhafaza
borularının kolaylıkla indirilmesini ve yukarı alınmasını sağlar.
2. KUYUİÇİ TABANCASININ YAPISI VE ÇALIŞMASI
Kuyuiçi tabancası özel olarak hazırlanmış olan muhafaza borusu çarığı yardımı ile muhafaza
borularını aşağı indirir. Tij takımı, kule veya besleme şasesine yerleştirilmiş olan bir döndürme
ünitesi ile sağa döndürülür ve ilerlemesi sağlanır.
Alttaki tij ile tabanca arasına bir kılavuz burç yerleştirilmiştir. Kuyuiçi tabancasında şank adaptörü
yoktur. Bunun yerine sondaj kırıntılarının atılmasını sağlayan ve tijlere kılavuzluk yapan bir
boşaltma başlığı mevcuttur(Şekil.3).
Şekil.3. Kuyuiçi tabancasının bileşenleri
Başlangıçta muhafaza boruları kendi ağırlıkları ile inerler, ancak derinlik ve sürtünme arttıkça
itilmeleri ve sürülmeleri gerekir. Bu da muhafaza borusu çarığı ile olur.
ODEX grubu dört parçadan oluşur; pilot matkap, genişletici, kılavuz parçası ve kılavuz burcu.
Kılavuz parçası tabancaya bir sustalı bağlantı ile bağlanır.
Çarığın ODEX takımını merkezlemesi ve aynı zamanda muhafaza borularının aşağı indirilmesinde
yardımcı olması nedeniyle ilk muhafaza borusuna iyi bir şekilde kaynak edilmesi çok
önemlidir(Şekil.4). Her ikisinin de çok iyi ayarlanıp merkez eksenlerinin üst üste getirilmesi gerekir.
Şekil.4. Çarığın ilk muhafaza borusuna kaynatılması
3. SONDAJ İŞLEMİ
3.1. Sondaj öncesi hazırlıklar
ODEX elemanları (pilot uç, genişletici) tabancaya takılır. İlk muhafaza borusu (muhafaza borusu
çarığı kaynak edilmiş durumda) alınır ve ODEX parçaları monte edilmiş tabanca borudan geçirilir.
Bu durumda, genişletici kapalı durumda olmalıdır. Genişleticinin muhafaza borusuna takılmaması
için muhafaza borusunu çevirmekten kaçınılmalıdır.
Düzgün bir kuyu elde etmek için sondaj makinası iyi bir şekilde tesbit edilmelidir. Sondaj
makinasında sonradan yapılacak herhangi bir hareket başlangıç deliği ile bitiş deliği arasında
farklılık oluşturur.
3.2. ODEX yöntemi ile sondaj
Sistem, kuyudibi tabancasına takılan pilot matkabın muhafaza borusu içerisinden geçerek
ilerlemesi esasına dayanmaktadır(Şekil.5). Sondaj işlemi sırasında, kuyudibi tabancasının pilot
matkaba vurduğu darbelerle pilot matkap ilerler. Muhafaza borusu çapından daha büyük bir çapla
kuyu açan matkabın arkasından muhafaza borusu da delme yönünde kendiliğinden (serbestçe) aşağı
inmektedir.
Bu sistemde, kuyudibi tabancasının muhafaza borusunu pilot matkapla birlikte itme gibi bir
fonksiyonu olmadığı için aynı enerji ile daha az yükle (baskı ile) sondaj yapılabilmektedir.
Şekil.5. Odex yöntemi ile sondaj
3.3. ODEX yöntemi ile sondajın bitirilmesi
İstenilen derinliğe ulaşılıp, takım dışarı alındıktan sonra muhafaza borularının alt ucu emniyete
alınmalıdır. Su kuyusu açılırken genellikle kuyu dibi betonlanır. Bunun için takım yaklaşık 10 cm
kaldırılır ve 10 litre kadar çimento şerbeti dökülür.
3.4. Sondaja normal kuyudibi tabancası ile devam edilmesi
Muhafaza boruları istenilen derinliğe kadar yerleştirildikten sonra sondaja normal bir kuyudibi
tabancası veya karotlu sondaj ile devam edilebilir(Şekil.6).
Şekil.6. Sondaja kuyudibi tabancası ile devam edilmesi
ODEX yöntemi ile sondaj yaparken aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi gereklidir:
* İlerleme en önemli faktör olmamalıdır. Yöntemin kullanıldığı örtü tabakalarında çok yüksek
ilerleme hızları elde edilebilir. Fakat, bu durumda kırıntıların uzaklaştırılmaları zorlaşır ve
genişleticinin istenildiği anda geri çekilmesi önlenir. Amaç, sıkışma veya benzeri problemlere yol
açmadan sondaj kırıntılarının sürekli bir akımını sağlamaktır. Dolayısıyla dönüş hızı ve ilerleme
yavaş ve yumuşak olmalıdır.
* Döndürme ünitesinin veya tabancanın ters yöne döndürülmesi dikkatle yapılmalıdır. Aksi
takdirde pilot matkap gevşeyebilir. Ters yönde bir turdan (360°) fazla çevirme yapılmamalıdır.
YARARLANILAN KAYNAK;
Gürpınar, M., 1991; Odex Metodunun Uygulanması ve Kuyudibi Tabancası. Atlas Copco/Craelius
Yayını. 15 s.
Gürpınar, M., 1968; Alüvyonda Sondaj için Odex Metodu. E.İ.E.İ Yayını. 10 s.
Özdemir, A., 2007; Sondaj Tekniğine Giriş. Omay Ofset. 74 s