DR. MEHMET G NAL – T RK BANKACILI I

ÖNSÖZ
Türkiye 21. Yüzyılın ilk senesi olan 2000 yılına ekonomik ve siyasi açıdan çok
hareketli girmiĢtir. 1999 yılı sonunda IMF ile bir Stand-By anlaĢması imzalanarak,
Enflasyonu DüĢürme Programı adı altında bir istikrar programı uygulamaya
konmuĢtur. Program kamuoyunun ve uluslararası çevrelerin de desteğiyle baĢarıyla
devam ederken, cari iĢlemler dengesindeki artıĢ, bankacılık sistemindeki yapısal
sorunlar ve yurtdıĢına yıl sonu nedeniyle sıcak para çıkıĢı ile birleĢince Kasım ayı
sonlarında bir likidite krizi yaĢanmıĢ ve programa olan güven sarsılmıĢtır. Artan
belirsizlik ve güvensizlik, IMF'den sağlanan ek rezerv kolaylığı Ġle giderilerek sabit
k ur a dayal ı enf las yo nu düĢür m e pr ogr amına de vam edi lm iĢt ir .
ġubat 2001'e gelindiğinde baĢka bir kriz yaĢanmıĢ ve sabit kur sistemi
terkedilerek, dalgalı kura geçilmek zorunda kalınmıĢ ve TL fiilen % 60 civarında
devalüe edilmiĢtir. Bu krizin yarattığı belirsizlik, Sn Kemal DerviĢ'in uzun çalıĢmaları
sonucunda açıklanan Güçlü Ekonomiye GeçiĢ Programı'na rağmen devam
etmektedir. Programın tespitler kısmında da belirtildiği gibi, krizlerin en önemli
nedeni sürdürülemez iç borç dinamiği ve bankacılık sistemindeki sağlıksız yapıdır.
Kasım 2000 ve ġubat 2001 krizleri bankacılık sektörünün sorunlarını daha da
ağırlaĢtırmıĢ, faiz ve kur riski sonucu büyük kayıplara yol açmıĢtır. Krizlerin yarattığı
belirsizlik ortamı, faiz, döviz kuru ve enflasyondaki ani artıĢla birleĢince reel sektör
de olumsuz etkilenmiĢ ve kredi imkanları ortadan kalkmıĢtır. Kredi geri ödemelerinde
de sorunlar yaĢanmıĢtır.
Bu çerçevede, Dr. Mehmet Günal'm, krizlerin ortaya çıkmasında önemli payı
olan bankacılık sektörünün sorunlarını ve bazı çözüm önerilerini ele alan bu
çalıĢması gündemle örtüĢmektedir. ÇalıĢmanın bankacılık sektörünün sorunlarının
çözümüne katkıda bulunacağını umuyorum. Bankacılık sektörünün rehabilitasyonu
ve kamu bankalarının yeniden yapılandırılması için gereken mali yükün de dolaylı
olarak yükleneceği reel kesimin temsilcisi oĠan Ankara Ticaret Odası olarak, böyle
bir çalıĢmanın yayınlanmasına katkıda bulunmayı bir görev kabul ediyor ve
sorunların çözümüne katkıda bulunacak her türlü çalıĢmayı destekleyeceğimizi
bîr kez daha vurguluyoruz.
Sinan Aydın AYGÜN
Ankara Ticaret Odası
Yönetim Kurulu BaĢkanı
ÖZGEÇMĠġ
1964 yılında Manavgat'ta doğan Dr. Mehmet GÜNAL, 1987 yılında A.Ü.
Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ġktisat Bölümü'nden mezun oldu. 1991 yılında Merkez
Bankası bursuyla ABD'de University of Delavvare'de iktisat yüksek lisans eğitimine
baĢladı. 1993 yılında, 1980 sonrası Türkiye'de uygulanan döviz kuru ve faiz
politikalarının enflasyon ve üretim üzerine etkileri konusundaki teziyle yüksek
lisans eğitimini tamamlayarak yurda döndü ve A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde
doktora programına baĢladı. 1999 yılında "Para Arzının Ġçselltği, Etkileri, Merkez
Bankalarının DeğiĢen Rolü ve Türkiye'de GeliĢmeler" baĢlıklı teziyle Ġktisat doktoru
unvanı aldı. 1988 yılında girdiği Merkez Bankası'nda büyük bir kısmı DıĢ ĠliĢkiler
Genel Müdürlüğü olmak üzere değiĢik birimlerde çalıĢan Günal, halen Banka
MeclisĠ'nde uzman olarak çalıĢmaktadır.
1999 yılından beri Atılım Üniversitesi ve Bilkent pniversitesi'nde, para, banka
ve finans konularında dersler veren Dr. Günal, halen Bijkent Üniversitesi Bankacılık
ve Finans Bölümü'nde yan zamanlı öğretim görevlisi olarak ders vermektedir.
Bankacılık, finans, merkez bankacılığı ve para politikası gibi makroekonomik
konularda yayınlanmıĢ makaleleri ve çevirileri vardır. Merkez Bankası'nın Değişen
Rolü ve Para Politikası Uygulamaları adlı kitabı ĠMKB tarafından, Krizler ve
Devalüasyonun Dış Ticaret ve Turizm Sektörüne Etkileri adlı eseri de Manavgat
Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yayınlanmıĢtır.Evli ve Ġki çocuk babası olup,
Ġngilizce ve Almanca bilmektedir.
III
SUNUġ
Türk bankacılık sektörü, ekonomimizin 1980 llerden itibaren yaĢadığı
değiĢimlerden en çoketkileĢen sektörüdür. Bankalar finans alanındaki küreselleĢmenin
ve teknolojik yeniliklerin de etkisiyle hızlı bir geliĢme kaydetmiĢtir. Ancak,
ekonominin yapısal sorunu olan kamu açıkları ve finansman sorunu çözülemediği
için bankalar rekabetçi yapıdan uzaklaĢarak, sadece kamu kağıtları ticaretiyle
uğraĢır hale gelmiĢtir. BaĢarıyla yürüyen Enflasyonu DüĢürme Programı'na rağmen
Kasım 200G'de ve ardından ġubat 2001 'de yaĢanan krizlerin arkasındaki gerçek
neden, sorunlara kalıcı çözüm bulunanıamasıdır.
Aslında/ bu çalıĢma düĢük enflasyonlu ve rekabete açık ortamda, bankacılık
sektörünün geleceğini tartıĢmak ve çözüm Önerileri aramak üzere baĢlatıldı. Ancak,
yaĢanan krizler ve bankacılık sektörünün ağırlaĢan sorunları çalıĢmanın boyutunu
biraz değiĢtirdi. Bu çalıĢmada, bankacılık sektörünün temel sorunları ve bu yeni
dönemde sağlıklı bir bankacılık sisteminin ve malî sistemin tesisi için alınması
gereken Önlemler ele alınmaktadır. Bu çerçevede, yeni dönemde Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurumu'nun rolü ve önemi, ahlaki {kötüye kullanma)
riskin önlenmesi ve bankaların sağlıklı iĢlemesini temin etmek için riske dayalı
mevduat sigortası sistemi, sorunların çözümü için banka birleĢmeleri ve
devralmalarının teĢvik edilerek düzenlenmesi gibi konular ayrıntılı olarak
incelenmektedir.
Kitabın, baĢta akademik çevreler, uygulayıcı konumundaki bürokratlar/ reel
kesim temsilcileri olmak üzere tüm ilgilenenlere katkıda bulunacağına inanıyorum.
Kitabın yayınlanmasındakĠ katkılarından dolayı, ATO BaĢkanı Sn. Sinan Aygün'ün
Ģahsında tüm oda yöneticilerine, değerli yorum ve görüĢlerinden dolayı ATO
BaĢkan danıĢmanı ve Yayın Kurulu Üyesi Sn. Prof. Dr. Yusuf Ziya Ġrbeç'e, yazım
V
ve düzeltme aĢamasındaki katkılarından dolayı çalıĢma arkadaĢlarım ÜnaJ Erdem
ve Gülay Sakallı'ya teĢekkürü bir borç bilirim. Son olarak, kitabın oluĢumu sürecinde
en çok fedakarlık gösteren eĢim ve oğullarıma destekleri için teĢekkür ediyorum.
Dr. Mehmet GÜNAL
Ankara, Mayıs 2001
VI
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖNSÖZ ............................................. ,
........................................................... I
ÖZGEÇMĠġ.....................................................................................................................111
SUNUġ .......................................................................................................................... V
ĠÇĠNDEKĠLER .................................................................. , ............................................ VII
TABLOLAR LĠSTESĠ........................................................................................................ XI
KISALTMALAR ................................................................................................................... XII
l-
GĠRĠġ .............................................................................................................................. 1
H- BANKACILIĞIN TARĠHÇESĠ. ....................................................................................... 5
2.1. Bankacılığın Kökeni ve Ġlk Çağlarda Bankacılık ...............................................5
2.2. Bankacılığın GeliĢimi ...................................................................................... 6
III- TÜRKĠYE'DE BANKACILIK SEKTÖRÜ ........................................................................ 9
3.1. Tarihçe.......................................................................................................... 9
3.1.1. Osmanlı Döneminde Bankacılık ...........................................................9
3.1.2. Cumhuriyet Döneminde Bankacılık ....................................................10
3.1.3. 1980-1990 Döneminde Bankacılık ................................................ ....13
3.1.4. 1990 Sonrasında Bankacılık ................................................................14
3.2. Türkiye'de Finansal Sistem ve Bankalar ..........................................................18
3.2.1. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) .....................................19
3.2.1.1. TCMB'nin Temel Görev ve Yetkileri ......................................19
3.2.1.2. TCMB'nln Rolü ve Bağımsızlık ..............................................22
3.2.1.3. Finansal GeliĢmeler ve Para Politikası...................................25
3.2.2. Bankalar..... .........................................................................................26
3.2.3. Özei Finans Kurumları .........................................................................26
3.2.3.1. özel Finans Kurumlarının Tarihçesi ve GeliĢimi ................. 27
3.2.3.2. Özel Finans Kurumlarının Faaliyetleri ve
FĠnans Kesimindeki Yeri ....................................................... 28
3.2.4. Kamu Kesiminin Finansal Sistemdeki Rolü ......................................... 30
3.3. Bankacılık Sektörünün Yapısı ve Rolü ............................................................ 30
3.3.1. Bankacılık Sektörünün Yapısı ............................................................. 30
VII
3.3.2. Türkiye'de Bankaların Rolü ................................................................31
3.4. Bankaların Denetimi ....................................................................................... 32
3.4.1. Eski Denetim Sistemi ........................................................................... 33
3.4.2. 4389 Sayılt Bankalar Kanunu'na Göre Denetim Sistemi.................... 34
3.5. Bankaların Yasal Yükümlülükleri .................................................. , ............... 35
3.5.1. Mevduat Munzam KarĢılık Oranı ........................................................ 35
3.5.2. Dîsponibilite Oranı ............................................................................. 37
3.5.3. Yabancı Para net genel Pozisyonu/Sermaye Tabanı
Standart Rasyosu ................................................................................. 40
3.5.4. Krediler ve Alacaklar Ġçin Ayrılacak KarĢılıklar ................................... 41
3.5.5. Diğer Yükümlülükler: Sermaye Yeterliliği Oranı, Kur
Riski Oranı ve Zorunlu Döviz Devir Oranı ........................................ 43
IV- BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN TEMEL SORUNLARI ............................................... 45
4.1. Oligopolistik Yapı: Rekabet Yetersizliği ......................................................... 46
4.2. Grup veya Holding Bankacılığı ....................................................................... 47
4.3. Denetimin Yetersizliği ve Etkin Olmaması ..................................................... 47
4.4. Türkiye'nin Ekonomik Yapısı: Yüksek Kamu Açıkları ve Enflasyon ................ 49
4.5. Kamunun Finansa! Sistemdeki Belirleyiciliği .................................................. 52
4.6. Kamu Bankalarının Sektördeki Ağırlığı ........................................................... 53
4.7. Tasarruf Mevduatı Sigorta Sisteminin Yetersizliği ve
Mevduata % 100 Güvence Verilmesinin Getirdiği Sorunlar .......................... 54
4.8 Ölçeğin Küçüklüğü ve DıĢa Açık Olmama ..................................................... 35
V- TÜRKĠYE'DE BANKACILIK KRĠZLERĠ ________ ,. _______________________ 3 7
5.1. Bankacılık Krizlerinin Nedenleri, Etkileri ve Önlenmesi ................................. 57
5.1.1. Bankacılık Krizlerinin Nedenleri ve Etkileri ........................................ 57
5.1.2. Bankacılık Krizlerinin Önlenmesi ..........., .......................................... 59
5.2. Türkiye'de Bankacılık Krizleri ......................................................................... 60
VI- MEVDUATIN SĠGORTALANMASI VE DÜNYADA MEVDUAT
SĠGORTA SĠSTEMLERĠ ........................................................................................... 65
6.1. Mevduatın Sigortalanması ve Önemi .............................................................65
6.2. Dünyada Mevduat Sigortası Uygulamaları ...................................................... 66
6.2.1. ABD'de Mevduat Sigorta Sistemi ve FDIC .......................................... 67
6.2.2. Ġspanya'da Mevduat Sigorta Sistemi ve Mevduat Garanti Fonu ..........68
6.2.3. Almanya'da Mevduat Sigorta Sistemi ve Mevduatı Koruma Fonu ....... 70
6.2.4. Ġngiltere'de Mevduatı Koruma Sistemi ................................................ 71
6.2.5. Japonya'da Mevduat Sigorta Sistemi ..................................................71
6.2.6. AB Ülkelerinde Mevduat Sigortası Mevzuatı ve UyumlaĢtırılması ....73
VII-TÜRKĠYE'DE MEVDUAT SĠGORTASI UYGULAMASI:
TASARRUF MEVDUATI SĠGORTA FONU ............................................................. 75
7.1. Tarihçe ............................................................................................................75
7.2. Tasarruf Mevduat! Sigorta Fonu (TMSF) ..........................................................76
7.2.1. Fon'un KuruluĢu .............................................................................. 77
7.2.2. Fon'un Hukuki Yapısı ve Denetimi ....................................... : ............77
VIII
7.2.3. Fon'un Ġdare ve Temsili ....................................................................... 77
7.2.4. Fon'un Görev ve Yetkileri ................................................................... 78
7.2.5. Fon'un TeĢkilat Yapısı ......................................................................... 80
7.2.6. Fon'un Kaynaklan ve Kullanımı .......................................................... 81
73 Fon'un Bankaları Devralması ve Devralınan Bankaların Durumu .................. 83
7.3J. Fon'un Bankaları Devralması ve Gerekçeleri ....................................... 83
7.3.2. Devralınan Bankalarla Ġlgili GeliĢmeler ve Bankaların Geleceği ........ 85
VI»- 4389 SAYILI BANKALAR KANUNU VE BANKACILIK
DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU ............................................................ 87
8.1. 4389 Sayılı Kanun'un KanunlaĢma Süreci ...................................................... 87
8.2. 4389 Sayılı Kanunun Değerlendirilmesi ve Öneriler ...................................... 88
8.2.1. Kanunun Değerlendirmesi ve Eksiklikleri ............................................ 88
8.2.2. Kapsamlı Bir Reform Önerisi: Mali Piyasalar Yüksek Kurulu .............. 89
8.3. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ve Kurulu ............................... 90
8.3.1. Kurum ve Yapısı................................................. , ................................ 90
8.3.2. Kurum'un Görev ve Yetkileri ..............................................................91
8.3.3. Kurum'un TeĢkilat Yapısı ..................................................................... 92
8.3.3.1. BaĢkan Yardımcılarının Görev, Yetki ve Sorumlulukları ....... 92
8.3.3.2. Kurum Hizmet Birimleri ........................................................ 93
8.3.4. Kurumun Geleceği ve Sektöre Etkileri ...............................................94
IX- YENĠ BĠR MEVDUAT SĠGORTA SĠSTEMĠ ÖNERĠSĠ: RĠSKE
DAYALI PRĠM SĠSTEMĠ ........................................................................................... 97
9.1. Mevduat Sigortasının Doğurduğu Risk ve Riske Dayalı Prim Sistemi .......... 97
9.2. ABD'de Riske Dayalı Prim Sistemi ve CAMEL Derecelendirmesi ...................98
9.3. Risk Ölçümü ve Riske Dayalı Prim Sisteminin Türkiye'de
Uygulanabilirliği ............................................................................................100
X- BANKA BĠRLEġME VE DEVĠRLERĠ........................................................................ 103
10.1.Banka BirleĢmelerinin Nedenleri ve Etkileri ................................................ 104
10.1.1.Banka BirleĢmelerinin Nedenleri ...................................................... 104
10.1.2. Banka BirleĢmelerinin Etkileri ............................................................105
10.2.Dünyada Banka BirleĢmeleri ....................................................................... 106
10.3.Türkiye'de Banka BirleĢmelerinin Uygulanabilirliği ve
Muhtemel Etkileri ........................................................................................ 108
XI- BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN GELECEĞĠ ÜZERĠNE GENEL
DEĞERLENDĠRME VE SONUÇ ............................................................................ 111
KAYNAKÇA........................................................................................................ 1115
EK TABLOLAR ..................................................................................................... 123
Ek: 1 - Bankaların Aktif Büyüklüklerine Göre Sıralaması ve
Temel Göstergeleri ....................................... , ........................................ 125
Ek: 2- Bankacılık Sektörü Aktifleri .................................................................... 131
Ek: 3 - Bankacılık Sektörü Pasifleri .................................................................... 132
IX
Ek: 4Ek: 5 Ek: 6 Ek: 7Ek: 8 Ek: 9 -
Bankacılık Sektörü Faiz Getir ve Giderleri .............................................. 133
Bankacılık Sektörü Faiz DıĢı Gelir ve Giderleri ..................................... 134
Bankacılık Sektörü Nazım Hesaplan ...................................................... 136
Bankacılık Sektörü Temel Rasyoları (%} ................................................. 137
Bankaların Sahiplik Yapısı ...................................................................... 138
Bankalara Ait Genel Bilgiler .................................................................... 141
MEVZUAT EKLERĠ ..................................................... , .................. , ......................... 149
4389 Sayılı Bankalar Kanunu (4491 ve 4672 ile değiĢik) .................................... 151
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu TeĢkilat Yönetmeliği .................... 203
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Yönetmeliği ..................................................... 220
X
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo: 1 - Bankacılık Sektörü Açık Pozisyonu: 1991-2000................................ 16
Tablo: 2 - ÖFK'lara ĠliĢkin Temel Göstergeler ve Bankalarla
KarĢılaĢtırılması (l993-1999) ............................................................. 29
Tablo: 3 - Bankacılık Sektörünün Yapısı ............................................................ 31
Tablo: 4 - Mevduat Munzam KarĢılık Oranları
(Sabit ve Attan Sistemi: 1994-1995) ............................ , .................... 36
Tablo: 5 - Mevduat Munzam KarĢılık Oranları
(1996 Sonrası Tek Düze Oran) ......................................................... 37
Tablo: 6 - Disponibilite Oranları
(Sabit ve Artan Sistemi: 1994-1996) .................................................. 39
Tablo: 7 - Disponibilite Oranları (1996 Sonrası Sistem) ..................................... 39
Tablo: 8 - Bankacılık Sektörü Teme! Büyüklükleri.............................................. 45
Tablo: 9 - Bankacılık Sektörü YoğunlaĢma Oranları ............. , ............................ 46
Tablo: 10- Grup Bankaları ................................................................................... 48
Tablo: 11 - Bankacılık Sektörü Faiz ve Faiz DıĢı Gelirleri: 1992-1999 ............... 50
Tablo: 12 - Bankacılık Sektörü Menkul Değerler Cüzdanı
ve Bağlı Menkul Değerler .................................................................. 51
Tablo: 13- Kamu Kesimi Borçlanma Gereği ........................................................ 52
Tablo: 14 - Kamu Kesimi Borçlanma GereğĠ/GSMH ............................................ 53
Tablo: 15- Türkiye'de Bankacılık Krizleri ve Sonuçları: 1980-2001 ................. 62
Tablo: 16- TMSF TeĢkilat ġeması ......................................................................... 81
Tablo: 17 - Riske Göre Sermaye Gruplarının Belirlenmesi .................................. 99
Tablo: 18 - FDIC'nin Riske Dayalı Prim Oranlan (%) ......................................... 100
XI
KISALTMALAR
ABD
; Amerika Birleşik Devletleri
ATM
: Auîomated Teller MachĠne (Otomatik Para Çekme Makinası)
BDDK
: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
bkz.
: Bakınız
DESĠYAB : Devlet Sanayi ve ĠĢçi Yatırım Bankası
DĠBS
: Devlet Ġç Borçlanma Senetleri
DPT
: Devlet Planlama Teşkilatı
EXĠMBANK: Türkiye Ġhracat Kredi Bankası A.ġ.
FDIA
: Federal Deposit Insurance Act (Federal Mevduat Sigorta Kanunu)
FDIC
: Federal Deposit Insurance Corporation (Federal Mevduat Sigorta Kurumu)
FED
: The Federal Reserve System (ABD Merkez Bankası)
GSMH
: Gayrisafi Milli Hasıla
IMF
: International Monetary Fund (Uluslararası Para Fonu)
ĠMKB
: Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası
KHK
: Kanun Hükmünde Kararname
ODĠBANK : Orta Doğu Ġktisat Bankası
ÖFK
: Özel FĠnans Kurumu
TCMB
: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
TMSF
: Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
XII
I. BOLUM
GĠRĠġ
Ülkelerin kalkınmasında bankalar önemli bir rol üstlenmektedir. Ġktisat teorisinin
temel kavramlarından olan tasarruf, iktisadi büyüme ve kalkınma açısından çok
önemli bir unsurdur. Ülkelerin yatırım için ihtiyaç duyduğu kaynakların sağlanması
Ġçin tasarrufların artırılması gerekmektedir. Ancak, bu durumun gerçekleĢmesi mali
sistem, Özellikle de bankacılık sektörü aracılığıyla olmaktadır.
Bankaların asli fonksiyonu bir ekonomideki atıl fonları fon ihtiyacı olan
kesimlere minimum maliyetle aktarmaktır. Bu fonları aktarırken banka yöneticilerinin
amacı hissedarların getiriĢini maksimum düzeye ulaĢtırmaktır. Ancak, yöneticiler
bu amaca ulaĢmaya çalıĢırken gelir ile risk arasında bir denge kurmak ve minimum
riskle maksimum gelir sağlamak zorundadır. Risk ve gelir arasındaki dengenin
sağlanması ise, kaynaklar ile bu kaynakların kullanımı arasındaki dengeyi kurabilecek
ve riskleri önceden tahmin ederek önlem alabilecek, esnek bir yönetim sisteminin
kurulması ile mümkün olabilir. Bu tür bir sistemin kurulması ve iĢlemesi Ġse,
bankaların faaliyet gösterdiği ekonomik ve finansal ortamın ne kadar sağlıklı ve
istikrarlı olduğuyla çok yakından ilgilidir. Güvenli bir ortam sağlanmadığı takdirde/
tasarrufların mali kesime yönelmesi ve yatırımcılara aktarılması, yani bankaların
asli fonksiyonlarını yerine getirmesi zordur.
Türkiye'de 1980'li yılların baĢından itibaren, dıĢa açılmaya ve ekonomik
büyümeye paralel olarak finansal sistem de yapısal değiĢikliğe uğramıĢtır. Yerli
bankaların sayısı artarken, yabancı sermayeli bankalar da açılmaya baĢlamıĢtır.
1990'larda birçok banka yurtdıĢında banka kurmuĢ, kurulmuĢ bankalara iĢtirak
etmiĢ veya Ģube açmıĢtır. Yani bir dıĢa açılma süreci yaĢanmıĢtır. Ayrıca ekonomideki
bu geliĢmelere paralel olarak, kar-zarar ortaklığı esasına göre çalıĢan özel finans
kurumlan da kurulmaya baĢlamıĢtır. Son yıllarda yeni Özel finans kurumlarının
kurulması, bu kurumların sektördeki Öneminin arttığını göstermektedir. Ancak,
Türkiye'de mali kesimin en belirleyici unsuru hala bankalardır.
Türkiye ekonomisindeki geliĢmeler bankaları da çok etkilemiĢtir. Özellikle
1980'lerin ikinci yarısında finans kesiminde yaĢanan hızlı geliĢmeler ile para ve
sermaye piyasalarında yeni araçlar ve kurumların ortaya çıkması bankaların iĢleyiĢini
etkilemiĢ ve daha rekabetçi (hem iç hem de dıĢ rekabete açık) bir ortamda faaliyet
göstermek zorunda kalmıĢlardır. Ancak, ekonomide yaĢanan yapısal bozukluklar
ve Özellikle 32 sayılı Karar sonrasında döviz iĢlemlerinin ve bankaların açık
pozisyonlarının artması ve yüksek kamu açıklarının finansmanı için bankaların bir
kaynak olarak görülmesi üzerine bankacılık sektörü ciddi sorunlarla karĢı karĢıya
kalmıĢtır.
1980'lerin baĢındaki banker krizinden sonra en ciddi kriz olan 1994 krizi
sırasında 3 banka kapanmıĢtır. 1990'ların ikinci yarısında ise Etibank, Sümerbank
ve Türkbank'ın özelleĢtirilmesi beklendiği gibi sonuçlanmamıĢ ve daha sonra devlet
bu bankaların yönetimine el koymak zorunda kalmıĢtır. Önce/ Ġnîerbank, Bank
Ekspres ve Türkbank'ın yönetimine ef koyan Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, 1999
yılı sonunda 4389 sayılı yeni Bankalar Kanunu'na dayanarak beĢ bankaya (Esbank,
Egebank, Sümerbank, Yurtbank ve YaĢarbank) daha el koymuĢtur. Kamuoyunda
bir süre bu beĢ bankanın yanı sıra en az on bankanın daha kötü durumda olduğu
söylentisi yayılmıĢ ve çeĢitli çevrelerde bu tartıĢılmıĢtir. Bu tartıĢmaların ardından
l Eylül 2000 tarihi itibarıyla Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu resmen
faaliyetlerine baĢlamıĢ ve Hazine MüsteĢarlığı ve Merkez Bankası denetim ve
gözetime ĠliĢkin bazı yetkilerini bir protokolle Kurum'a devretmiĢlerdir. Ekim aymda
bazı bankaların zor durumda olduğu yolunda tartıĢmalar tekrar gündeme gelmiĢtir.
Yetkililerin bu konudaki yalanlamaları ise, 27 Ekim 2000 tarihinde Kurum'un iki
bankanın (Etibank ve Bank Kapital) daha yönetimine e! koyduğunu açıklamasıyla
gülünç hale gelmiĢtir. Kasım sonunda yaĢanan krizin ardınan Aralık ayı baĢında
Demirbank'ın yönetimi Ģaibeli bir Ģekilde TMSF'ye devredilmiĢ, Park Yatırım
Bankası'nın Ġse bankacılık yapma yetkisi kaldırılmıĢtır. Bu olumsuz geliĢmeler
programa olan güveni önemli ölçüde sarsmıĢ ve faizler bir anda yükselmiĢtir.
iMF'den sağlanan ek rezerv kolaylığı ile piyasalar rahatlamıĢ ve program normaie
dönmüĢtür. Ancak, ġubat 2001 'de tekrar bir kriz yaĢanmıĢ ve hemen ardından 28
ġubat 2001 'de Cmgılfıoğiu grubunun diğer bankası olan Ulusa! Bank, 15 Mart
2001 'de de Ġktisat Bankası Fon'a devredilmiĢtir. Ulusal Bank daha sonra BDDK'nm
20 Mayıs 2001 tarihli kararıyla kapatılmıĢtır.
Mevduatı Sigorta Fonu'nun yönetimindeki banka sayısının 12'ye2 yükselmesi,
hiçbirinin henüz satılamamıĢ olması ve kamu bankalarının yeniden
yapılandırılmalarına ve özelleĢtirilmelerine iliĢkin kanun çıkarılmakla birlikte
özelleĢtirmenin uzun ve sancılı bir süreç olacağı gerçeği dikkate alındığında,
bankacılık sektörünün ciddi ve geçici olmayan sorunlarla karĢı karĢıya olduğunu
açıkça göstermektedir. Bankalar Kanunu'nda yapılacak değiĢiklikler ve Güçlü
Ekonomiye GeçiĢ Programı'nın açıklanmasının ardından tartıĢılmaya baĢlanan borç
takası (swap) ĠĢlemleri de yapısal sorunları çözemeyecektir.
Özellikle, finansal ekonomiden reel ekonomiye geçildiğinde, yani risksiz kamu
kağıtları getiriĢinin azaldığı, ve enflasyonun düĢürüldüğü bir ekonomik ortamda
bankaların sorunlarının giderek artacağı açıktır. Bu ortamda sektörden çıkıĢların,
birleĢmelerin ve devralmaların yaĢanması kaçınılmaz görünmektedir.
Bu çalıĢmada, bankacılık sektörünün temel sorunları ve bu yeni dönemde
sağlıklı bir bankacılık sisteminin ve mali sistemin tesisi için alınması gereken
önlemler ele alınmaktadır. Bu çerçevede, yeni dönemde Bankacılık Düzenleme
ve Denetleme Kurumu'nun rolü ve önemi, ahlaki (kötüye kullanma) riskin önlenmesi
ve bankaların sağlıklı iĢlemesini temin etmek için riske dayalı mevduat sigortası
sistemi, sorunların çözümü Ġçin banka birleĢmeleri ve devralmalarının teĢvik
edilerek düzenlenmesi gibi konular ayrıntılı olarak incelenmektedir.
Kitabın planı Ģöyledir: Ġkinci bölümdeki bankacılığın tarihçesinin ardından,
üçüncü bölümde Türkiye'de bankacılık sektörünün tarihçesi, geliĢimi ve yapısı ele
alınmaktadır. Dördüncü bölüm ise, bankacılık sektörünün temel sorunlarını
irdelemektedir. BeĢinci bölümde, bankacılık krizlerinin nedenleri ve etkileri ile
Türkiye'de bankacılık krizleri incelenmektedir. Mevduatın sigortalanması ve
2 BDDK'njn 26.1.2001 tarih ve 17 sayıl' kararı ile Egebank, Yurtbank, YaĢarbank ve Bank KapîtaTın Sumerbank Bünyesinde
bîrleĢiırildıği ve 78.2.2001 tarih ve î 78 sayılı kararı ile de bu bankaların ĠĢlem yapma ve mevduat kabul etmeyelkilennin
kaldırıldığı dikkate alınırsa Fon'dakı banka sayısı sekize düĢmüĢtür. Ancak, fiilen bu bankaların aktif ve pasifleri durmakladır.
Dolayısıyla fiilen Fon'da olan banka sayısı onikidtr.
dünyada mevduat sigortası uygulamalarını içeren altıncı bölümün ardından, yedinci
bölümde Türkiye'de mevduat sigortası uygulaması ele alınmakta ve Tasarruf
Mevduatı Sigorta Fonu her yönüyle incelenmektedir. Sekizinci böîüm, 4389 sayılı
Bankalar Kanunu ve özellikle de bu kanun ile kurulan Bankacılık Düzenleme ve
Denetleme Kurumu'nun rolü, yapısı ve etkilerini ele almakta ve eksikliklerini
incelemektedir. Dokuz ve onuncu bölümlerde yeni dönem için somut öneriler yer
almaktadır. Dokuzuncu bölüm, riske dayalı yeni mevduat sigorta sistemi üzerinde
durmaktadır. Onuncu bölümde, banka birleĢme ve devirlerinin nedenleri ve etkileri
ile Türkiye'de uygulanabilirliğinin incelenmesinin ardından, bankacılık sektörünün
geleceği üzerine değerlendirme ve önerilerle kitap sona ermektedir.
II. BÖLÜM BANKACILIĞIN
TARĠHÇESĠ
2.1 BANKACILIĞIN KÖKENĠ VE ĠLK ÇAĞLARDA BANKACILIK
Bankacılık 20. yüzyılda büyük bir atılım yaĢamıĢ ve son 20 yıl içinde teknolojik
ve finansal geliĢmelere paralel olarak çok hızlı geliĢme kaydetmiĢtir. Ancak,
bankacılığın kökeni ilk çağlara kadar uzanmaktadır. Ġlk çağlarda bankacılık hizmetleri
dini yapılarda sunulmuĢtur. Güvenilir kimseler olarak görülen rahiplerin
Mezopotamya'daki Kızıl Tapınak'ta bankacılık iĢlemleri yaptıkları bilinmektedir.
O dönemde tapınaklar bir tür bankacılık iĢlevini yerine getirmiĢlerdir. M.Ö. 2000'!i
yıllarda çıkarılan meĢhur Hammurabi Kanunlart'nın tapınaklarda yapılacak borç
verme iĢlemleri, borcun tahsil yöntemleri, alınacak faiz oranlan ile rehin, ipotek
ve kefalet Ģekillerini düzenlediği bildirilmektedir.3
Sümerler döneminde geliĢme gösteren bankacılık, Eski Yunan'da Trapezites
denilen bankerler tarafından yapılmıĢtır. Ġlk bankacılık krizi de Atina Sitesi'nde
yaĢanmıĢtır. Bazı borçların affedilmesi ve paranın borçlular lehine yeniden
değerlendirilmesiyle problem çözülmüĢtür. Diğer bir ilginç nokta ise, ilk devlet
bankalarının da Eski Yunan'da kurulmasıdır. Bankerlerin çok yüksek faiz almaları
sonucu her site bir devlet bankası kurmaya baĢlamıĢtır.
Roma Ġmparatorluğu döneminde ticaretin geniĢlemesine paralel olarak geliĢen
bankacılık, daha sonraları faizlerin aĢırı boyutlara ulaĢması nedeniyle Vatikan
Kilisesi'nin faizi yasaklaması ile gerileme içine girmiĢtir. Bir süre tefecilik iĢleri
3
Tarlan (1986), Hammurabi Kanunlarında borç-aiacak iliĢkisini düzenleyen 150 civarında hüküm bulunduğunu söylemektedir
(s. 7)
Yahudilerin elinde kalmıĢtır. 13. yüzyıldan itibaren Lombardların kontrolüne giren
borç verme iĢlemleri Londra'ya kaymıĢtır. Lombardlar giderek güçlenmiĢ, bankacılık
da buna paralel olarak geliĢme göstermiĢtir. ÇalıĢtıkları iĢyerlerine, Banchum,
kendilerine ise Bancheri denilen bu kiĢiler, Banco adı verilen tahta bir sıra ve
masayla pazarlarda faaliyet göstermiĢlerdir.4
2.2 BANKACILIĞIN GELĠġĠMĠ
Bankacılık ilk çağlardan günümüze çok önemli bir geliĢme kaydetmiĢtir. 13,
yüzyılda bîr Banco'da yapılan bankacılık faaliyeti artık her türlü teknolojiye sahip,
modern ortamlarda gerçekleĢtirilmektedir.
Lombardlarm katkılarıyla 13. yüzyıldan itibaren geliĢmeye baĢlayan ve Avrupa'da
kurulan fuarlar sayesinde temel kuralları oluĢan bankacılık, asıl geliĢimini 1453'te
istanbul'un fethinden sonra yaĢamıĢtır. Fetihten sonra Avrupa'da yaĢanan Rönesans
ve Reform hareketlerinin ardından oluĢan ortamda faiz yasağının ortadan kalkması
bankacılığın geliĢmesine çok önemli katkı sağlamıĢtır. Bu geliĢmelere paralel olarak,
17. yüzyılın baĢlarından itibaren bugünkü anlamda bankalar kurulmaya baĢlamıĢtır.
Bu çerçevede, 1609'da Hollanda'da Amsterdam Bankası (Amsterdamsche Bank)
ve 1637'de Ġtalya'da Venedik Bankası kurulmuĢtur. Ġngiltere'de piyasadaki
istikrarsızlığı önlemek amacıyla, bir merkez bankası iĢlevi gören Ġngiltere Bankası
?664'te kurulmuĢtur.5
Amerika'daki modern bankacılık ise, 1782'de Bank of North America'nm
kurulmasıyla baĢlamıĢtır. Bu bankanın baĢarılı olması üzerine baĢka bankalar da
kurulmaya baĢlamıĢtır.1791 yılında, hem özel banka hem de merkez bankası
niteliği taĢıyan Bank of the United States kurulmuĢtur. Bu banka para ve kredi
miktarından sorumlu bir kamu kurumu olarak faaliyet göstermiĢtir. ABD'de 1863'te
çıkarılan Bankalar Kanunu ile eyalet bankaları ve ulusal bankalardan oluĢan ikili
bir bankacılık sistemi kurulmuĢtur. Ancak, bugünkü Merkez Bankası olan FED
(Federeal Reserve System) 1913 yılında çıkarılan kanunla kurulmuĢtur. 6
4
5
6
Parasını geri alamayan vatandaĢların bu "banco"lar kırmasından dolayı, Ġngilizce'de o tarihten itibaren "fflas" kelimesinin
karĢılığı olarak "bankcruply" kullanılmaktadır. Aynı kelime, Fransızca'da Banqueroute, Aimanca'da ise Bankrott olarak
yerleĢmiĢtir.
Bkz. Eyûpgiller (1985), s. 6-8 ve Oçal ve Çolak (Î999), s. 14-18.
ABD'de bankacılığın geliĢimi için bkz. Mishkin (1998), s. 264-266.
Bankalar, kuruluĢundan itibaren 19. yüzyıla kadar kendi kaynaklarını kullanarak
borç veren ve bankacılık faaliyeti yapan kuruluĢlardı. Ancak, 19. yüzyıldan Ġtibaren
mevduat toplayarak, senet ıskonto ederek ve sermaye piyasası ihraçlarına aracılık
ederek kaynak kullandırmaya baĢladılar. Bu geliĢmeler bankaların ekonomilerdeki
önemini giderek artırmıĢ ve bankalar faaliyetlerine göre uzmanlaĢmaya baĢlamıĢtır.
1930'iardaki "Büyük Bunalım"ın ardından yaĢanan II. Dünya SavaĢı'ndan sonra,
savaĢta tahrip olan yerlerin yeniden imarının finansmanını sağlamak için kurulan
kalkınma ve yatırım bankaları Ön plana çıkmaya baĢlamıĢtır. 1970'lerin baĢlarındaki
petrol krizinden sonra, petrol ihraç eden ülkelerin kazançlarını bankalara
yatırmalanyla oluĢan kaynaklar ve yine aynı dönemde Bretton Woods para sisteminin
çökmesi sonrasında, bankacılık sektöründe birçok değiĢim ve yenilik gerçekleĢmiĢ
ve yeni ürünler ile yeni finansman teknikleri ortaya çıkmıĢtır. 1980'Ierde bilgisayar
teknolojilerinin yaygınlaĢtığı bankacılıkta, 1990'Iar internet bankacılığının ve
elektronik bankacılık ürünlerinin hızla yayıldığı bir dönem olmuĢtur.7 Bu geliĢmeler
bankacılık sektöründe ölçek ekonomisini gündeme getirmiĢ ve dünyanın en büyük
bankaları bile birleĢmeye baĢlamıĢtır. 2000'Ii yıllar, bankacılığın yoğun rekabet
Ġçine gireceği, bireysel bankacılık hizmetlerinin ve elektronik para ve elektronik
bankacılık hizmet lerinin önem kazanacağı bir dönem olacakt ır .
7
Elektronik bankacılık hizmetleri ve ürünleri ile bu konudaki geliĢmeler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. O'Hanlon and Rocha
(1993) ve Gunal (2000)
III. BOLÜM TÜRKĠYE'DE
BANKACILIK SEKTÖRÜ
Türkiye'de bankacılık sektörü incelenmeden önce bu bölümde bankacılığın
tarihçesi, Osmanlı döneminden baĢlanarak ele alınacak ve Özellikle 1980 sonrası
geliĢmeler üzerinde durulacaktır. Tarihçenin ardından Türkiye'de fînansal sistem
ve bankalar ele alınacak ve merkez bankası, bankalar ve özel ftnans kurumlan ve
sektördeki yerleri ve önemleri incelenecektir. Ancak bankacılık sektörü ile ilgili
ayrıntılı inceleme bir sonraki bölümde ele alınmaktadır.
3.1 TARĠHÇE
3.1.1 Osmanlı Döneminde Bankacılık
Batıda ticaretin geliĢmesi ve sanayi devrimi sonrası artan ekonomik refah
sonucunda bankacılık sektörü geliĢme göstermiĢtir. Ancak, Osmanlı
Ġmparatorluğu'nun aynı dönemde ekonomik ve siyasi anlamda bir gerileme
döneminde olması bankacılığın geliĢmesini engellemiĢtir. 8 Osmanlı
Ġmparatorluğu'nun aĢırı derecede dıĢ borcu olduğu için, bu borçların finansmanı
için çıkardığı devlet bonolarının değerini korumak amacıyla iki Galata bankerini
görevtendirmesiyie bugünkü anlamda ilk bankanın temeli atılmıĢtır, j. AĠleon ve
T. Baltazzi isimli Ġki Galata bankeri tarafından 1847'de kurulan Bank-ı Dersaadet,
diğer adıyla Ġstanbul Bankası (Banque de Constantinople) 1852 yılında kapanmak
zorunda kalmıĢtır.9
8
9
Akguç (1987], s. 8
Parasız (1998), s. 109 ve Akgûç (1987), s. 9.
Akgüç (1987), î 856-7 875 döneminde, devlete borç vererek faiz geliri sağlamak
amacıyla 11 yabancı sermayeli banka kurulduğunu ve bu bankalardan bazılarının
daha sonra Osmanlı Bankası'na katıldığını, diğer bazılarının da 1876 Osmanlı-Rus
SavaĢı'nın ardından faaliyetlerine son verdiklerini belirtmektedir. Bu bankalardan
sadece bir tanesi bugün de faaliyetini sürdürmektedir. Bu banka 1863 yılında
kurulan ve o zamanki adı Bank-ı OsmanĠ-Ġ ġahane olan Osmanlı Bankası'dır.10
Osmanlı döneminde kurulan bankalar yabancı sermayeyle kurulan veya yabancı
Ģirketlerin faaliyetlerini finanse etmek amacıyla kurulan bankalardır. O dönemde
sadece iki milli banka kurulmuĢtur. Bu bankaların ilki Mithat PaĢa'nın 1868'de
kurduğu Emniyet Sandığı'dır. Batı ülkelerindeki tasarruf sandıklarına benzer bîr
özelliğe sahip olan Emniyet Sandığı 1984 yılında Ziraat Bankası'na katılıncaya
kadar faaliyetlerini sürdürmüĢtür. O dönemde kurulan diğer banka ise Ziraat
Bankası'dır. Mithat PaĢa'nrn 1868'de kurduğu ve bugünkü Tarım Kredi
Kooperatiflerinin fonksiyonunu yerine getirmesi düĢünülen "Memleket Sandıklarının
15-20 yıl sonra amacından uzaklaĢması, bunun üzerine kurulan "Menafi
Sandıklarının da istenen sonuçlan vermemesi üzerine, 1888 yılında bunların
yerine Ziraat Bankası kurulmuĢtur. Banka 1916 yılında kanunla kurulmuĢ bir devlet
bankası haline gelmiĢtir.
Ġkinci MeĢrutiyetin ilan edildiği 1908 yılından 1923'e kadar geçen süre içinde
11 'i Ġstanbul'da, 13'ü Anadolu Ģehirlerinde olmak üzere toplam 24 milli banka
kurulmuĢ, bunlardan 14'ü Cumhuriyet döneminde de faaliyetini sürdürmüĢ, diğerleri
kapanmak zorunda kalmıĢtır. Bugün de faaliyetini sürdüren sadece iki banka
kalmıĢtır: Türk Ticaret Bankası A.ġ. ve Milli Aydın Bankası - TariĢbank A.ġ.11
3.1.2 Cumhuriyet Döneminde Bankacılık
Cumhuriyet döneminde bankacılık çeĢitli evrelerden geçmiĢtir. Akgüç (î 987),
bu dönemde bankacılığın geliĢmesini beĢ dönemde incelemiĢtir. 12 Ancak, 1990
sonrası dönemin özelliği farklı olduğu için biz altı bölümde Ġnceleyeceğiz.
10 Parasız (l 998), s. 109.
11 Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde kurulan yabancı ve milli bankalar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Akgüç (1987),
s,11-14
12 Akgüç (l 987), s. 16-17
10
1923-1932: Milli bankacılığın geliĢtiği dönem
1933-1944: Devletçilik ve devlet bankalarının kuruluĢ dönemi
1945-1960: Özel bankaların geliĢme dönemi
1961-1979: Planlı dönem
1980-1990: Bankacılıkta serbestleĢme ve dıĢa açılma dönemi
1990 Sonrası: Holding bankacılığı ve Hazine finansörlüğü dönemi
1980-1990 ve 1990 sonrası dönemler sonraki altbölümlerde ele alınacağı için,
ilk dört dönemin temel Özelliklerine kısaca değinmek yerinde olacaktır.
Birinci dönemde, 1923'te Ġzmir'de toplanan Türkiye Ġktisat Kongresi'nde ele
alınan kararlara uygun olarak, ekonomik kalkınmanın milli bankalarla
gerçekleĢebileceği kanaati hakim olmuĢtur. Devlet bu dönemde milli bankacılığın
geliĢimini desteklemiĢtir. Bu dönemde; 1924'te Türkiye ĠĢ Bankası, 1925'te Türkiye
Sınai ve Maadin Bankası (1932'de Türkiye Sanayi ve Kredi Bankası oldu), 1927'de
Emlak ve Eytam Bankası (1946'da Türkiye Emlak Kredi Bankası oldu) kurulmuĢtur.
Bu milli bankaların yanı sıra, 1924-1932 döneminde 29 adet tek Ģubeli yerel banka
kurulmuĢ ve çoğu 1929-1930 dünya ekonomik bunalımı ile birlikte kapanmıĢtır.13
1933-1944 döneminde, bir çok devlet bankası kurulmuĢtur. Özel yasalarla
kurulan bu bankalar Ģunlardır: Sümerbank (1933), Belediyeler Bankası -daha sonra
adı iller Bankası oldu- (1933), Etibank (1935), Denizbank (1935), Halk Bankası ve
Halk Sandıkları (1938). Ancak, kurulan özel bankaların bir çoğu aynı dönemde
kapanmak zorunda kalmıĢtır.14
Ġkinci Dünya SavaĢı sonrasında özel bankalar yavaĢ yavaĢ geliĢmeye baĢlamıĢtır.
SavaĢ sonrası içte ve dıĢtaki ekonomik canlanmanın sonucu olarak hareketlenen
bankacılık sektöründe, bu dönemde baĢta Yapı ve Kredi Bankası, T. Garanti Bankası,
Akbank, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası gibi bankalar olmak üzere, üçü Özel
kanunlarla, bankalararası birleĢmeler dahil 30 yeni banka kurulmuĢtur. Özel
bankaların geliĢtiği bu dönemin diğer bir özelliği banka sayısıyla birlikte Ģube
sayısında da artıĢ olması ve Ģube bankacılığının yaygınlaĢmaya baĢlamasıdır. Bu
13 A(<guçf1987}, S. 20-27
14 Bu dönemde faaliyetini durduran milli ve yabancı bankaların bir listesi için bkz, Akgûç (l 987), s. 36-37
11
dönemde, özel yasalarla üç banka kurulmuĢtur: 1952'de Denizcilik Bankası,
1954'te Türkiye Vakıflar Bankası, 1959'da da Türkiye Öğretmenler Bankası.
Bankacılıktaki geliĢmelere paralel olarak, bankacılık mesleğinin geliĢmesi,
iĢbirliğinin sağlanması ve haksız rekabeti önleyici kararların alınması ve uygulanması
amacıyla, tüzel kiĢiliği haiz Türkiye Bankalar Birliği kurulmuĢ ve 1958 yılında
faaliyete geçmiĢtir. 1945-1960 döneminde 30 banka kurulmasına karĢılık, 14 banka
tasfiye olunmuĢ veya faaliyetini durdurmuĢtur.15 Bu 14 bankanın dördü 1959, biri
de 1958 yılında faaliyetlerini sona erdirmiĢtir. Türkiye ekonomisinde 1950'lerin
sonunda yaĢanan ekonomik bunalım ve bunun sonucunda uygulanan 1958 istikrar
programının bankalar üzerindeki olumsuz etkisi, 1960'lann baĢında da devam
etmiĢtir.
1950'lerde ekonomide yaĢanan serbestleĢme ve Özel sektörün geliĢmesine
paralel olarak, Î958 yılında 7Î29 say ıh yeni Bankalar Kanunu çıkarılmıĢtır. Bu
çerçevede, serbest rekabet Ģartlarının yerleĢmesi ve yaĢanan ekonomik bunalımın
etkisiyle bir çok yerel ve küçük banka tasfiye omuĢtur,16 1960-1964 arasında toplam
15 banka kapanmıĢtır. Bu çerçevede, tasarruf sahiplerinin haklarını güvence altına
almak üzere, T.C. Merkez Bankası nezdinde Bankalar Tasfiye Fonu kurulmuĢtur.
6.12.1960 tarih ve 153 sayılı Kanun ile kurulan Bankalar Tasfiye Fonu, daha sonra
1982 yılında patlak veren banker krizinin ardından kurulan Tasarruf Mevduatı
Sigorta Fonu'na devredilmiĢtir.
Planlı dönem denilen 1961-1979 döneminin önemli Özelliği, plan hedeflerine
de uygun olarak çok Ģubeli büyük bankacılığın geliĢmesi ve 1970'lerde holdinglerin
bankaları ele geçirmesiyle birlikte, holding bankacılığının ve ihtisas bankacılığının
geliĢmesidir. Bu dönemde, kalkınma ve yatırım bankacılığı yapmak üzere, T.C.
Turizm Bankası T960'ta, Stnai Yatırım ve Kredi Bankası 7963'te, Devlet Yatırım
Bankası 1964'te, Devlet Sanayi ve ĠĢçi Yatırım Bankası (DESĠYAB) 1975'te
kurulmuĢtur.17 Bu dönemde, kalkınma ve yatırım bankalarına öncelik verilmiĢ ve
yeni ticaret bankalarının kurulması kısıtlanmış olmakla birlikte, Türk Ekspres Bankası
ve Buğday Bankası'nın birleĢtirilmesiyle oluĢan Anadolu Bankası 1%2'de, Amerikan15 6u dönemde k urulan ve tasfiye edilen bank alarla ilgili geniĢ bi lgi içirt bkz. Ak gciç (1987), s. 39-48.
16 Bkz. Parasız (l 998), s. 111.
17 Devlet Yatırım Bankası, 1987 yılında Türkiye Ġhracat Kredi Bankasına (EX1M&ANK) dönüĢtürülmüĢ ve ihracat finansman ve
sigortası sağlayan bîr ihtisas bankası haline gelmiĢtir. DESĠYAB ise, 1988'tie Türkiye KaJkmma Bankasına dönüĢmüĢ ve
1989'da Turizm Bankası A.ġ. ile birleĢtirilmiĢtir. Bu konularda bkz. Akgüç (l987), s. 52-56 ve Parasız (1998), s. 110-111.
12
Türk DıĢ Ticaret Bankası 1964'te, Arap-Türk Bankası ise 1970'te kurulmuĢtur. Daha
sonra unvanı Türk DıĢ Ticaret Bankası (DIġBANK) olarak değiĢtirilen ve % 24'ü
yabancılara ait olan Amerikan-Türk DıĢ Ticaret bankası ile % 60'ına yabancıların
sahip olduğu Arap-Türk Bankası, bu dönemde Türk Bankacılık sektörünün dıĢa
açılmaya baĢladığını göstermektedir.
Kısacası, planlı dönemde, ticari bankaların kuruluĢu sınırlanmıĢ ve ihtisas
bankacılığı ön plana çıkmıĢ, küçük ve yerel bankalar azalmıĢ, çok Ģubeli büyük
ölçekli bankacılık ve holding bankacılığı yaygınlaĢmıĢtır. Holding bankacılığının
geliĢmesinde 7129 sayılı Bankalar Kanunu'nun "bankaların en az % 25 sermayesine
sahip bulundukları iĢtiraklerine açacakları kredi oranında üst sınırı" kaldıran 38.
maddesi (Parasız, 1999:111) ile özel kesime sağlanan teĢvikler, holdinglere tanınan
vergi avantajları ve kamuoyunda prestij kazanma gibi nedenlerin etkili olduğu
ifade edilmektedir.78
3.1.3 1980-1990 Döneminde Bankacılık
Türkiye ekonomisinde, 24 Ocak 1980 kararlarının ardından yaĢanan ekonomik
ve finansal liberalizasyon ve dıĢa açılma bankacılık sektörünü de etkilemiĢtir. Bu
çerçevede, l Temmuz 1980 tarihinde kredi ve mevduat faizlerinin serbest
bırakılmasının ardından hızla geliĢen bankerlik sistemi, 1982 yılında banker krizinin
yaĢanmasına neden olmuĢtur. Bunun üzerine 1.1.1983'ten Ġtibaren faizler yeniden
kontrol altına alınmıĢtır. 1987'de yeniden serbest bırakılan faizlere, aĢırı rekabetten
dolayı artan mevduat faizleri nedeniyle 1989'da üst sınır konulmuĢtur. 19
Ekonomideki dıĢa açılma ve mevzuattaki liberalizasyon sonucu bu dönemde
yabancı bankaların sayısı hızla artmıĢ ve bir çok yeni ticaret bankası kurulmuĢtur.
1980-1990 döneminde kurulan ticaret bankası sayısı 19 olup, bunlardan 8'i
yabancıdır. Bu dönemde, ayrıca dördü yabancı sermayeli olmak üzere 8 kalkınma
ve yatırım bankası kurulmuĢtur. 1980-1990 döneminde, Türkiye'de yabancı
bankaların sayısı artarken, Türk bankaları da yurt dıĢına açılarak, Ģube veya
temsilcilik açmıĢ, banka kurmuĢ veya kurulu bankalara iĢtirak etmiĢtir. 1982
sonunda baĢlayan banker krizi, 1983 ve 1984'te altı milli bankanın faaliyetine son
18 Bkz. Akguç(I998), s. 131
19 6kz. Akgüç(1998), s. 131.
13
vermesine neden olmuştur. Bu çerçevede, 1983'te Hisarbank, İstanbul Bankası ve
Ortadoğu İktisat Bankası (ODİBANK) zorunlu olarak T.C. Ziraat Bankasına
devredilmiş, İşçi Kredi Bankasının İse faaliyetine son verilmiştir, 1984'te ise,
İstanbul Emniyet Sandığı T.C. Ziraat Bankası ile birleşmiş, Türkiye Bağcılar
Bankasının da bankacılık faaliyeti sona erdirilmiştir.20
1980 sonrasında ekonomideki ve fînansal piyasalardaki gelişmeler bankaların
yapısını değiştirmiştir. Dış ticaretin artması, İMKB'nin kurulması, Merkez Bankası
nezdinde Bankalararası TL ve döviz piyasalarının kurulması ve Açık Piyasa
İşlemlerinin başlaması, bankaların menkul kıymet işlemlerine ve fon yönetimi ve
döviz İşlemlerine ağırlık vermelerine neden olmuştur. Bankalar bu konularda
gelişme kaydetmek ve piyasada pay sahibi olmak için otomasyon yatırımları
yapmıştır. Bu bağlamda bankalar, bilgisayarlaşma ve ATM ağı kurma/ fon yönetimi
birimleri ve "dealing room'lar oluşturma, yeni ürünler ve hizmetler sunma yolunda
önemli adımlar atmışlardır.
3.1.4 1990 Sonrasında Bankacılık
1980'Ü yıllarda finansal piyasalarda yaşanan gelişmeler sonucu oluşan ortamda,
bankalar 1990 sonrasında daha farklı bir yapıya kavuşmuşlardır. Artık teknolojik
yatırımlar yapılmış, para ve sermaye piyasalarının kurumsallaşması tamamlanmıştır.
Tüm bu yapısal gelişmelere İlaveten, Ağustos 1989'da yürürlüğe giren Türk Parasının
Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar ile birlikte kambiyo rejiminde yaşanan
serbestleşme bankaların döviz işlemlerine yönelmelerine ve artık yurtdışından
kaynak bulmalarına da imkan sağlamıştır. 32 sayılı Karar'ın getirdiği serbestleşme,
1990'Iarın başlarında kamu açıklarının giderek büyümesi ve buna bağlı olarak
ihraç edilen yüksek faizli Hazine Bonoları ve Devlet Tahvilleri bankaları kolay
yoldan para kazanmaya itmiştir. Faizlerin yükselmesi ve sermaye hareketlerinin
serbestleşmesi, faiz-kur makasının açılmasına ve Türkiye'ye kısa vadeli sermaye
girişinin artmasına, yani bankaların açık pozisyonlarının büyümesine yo! açmıştır.
Bu durum bankaların kur riskini artırmıştır.21
20
Bkz Akgüç (1 987), s. 69-70.
21 Bu konuda bkz. Cunal (l 995) ve Günal (2001).
14
1993 yılının sonlarına doğru hükümetin uyguladığı yanlıĢ ekonomik politikalar
ve Hazine ihalelerini iptal etmesi ve bunlara bağlı olarak uluslararası rating
kuruluĢlarının ülkemizin kredi notunu düĢürmesi kriz ortamını hazırlamıĢtır. Bu
geliĢmeler, aĢırı değerlenen TL'de devalüasyon beklentisiyle birleĢince 1994
baĢlarında kriz patlak vermiĢtir. Hazine ihalelerinin iptali sonucu piyasada kalan
TL, Hazine ve TCMB arasındaki uyuĢmazlık nedeniyle piyasada kalmıĢ ve dövize
yönelmiĢtir. Bu durum kurlarda hızlı bir artıĢa yol açmıĢ ve büyük oranda açık
pozisyonu olan bankalar zor durumda kalmıĢtır. 1990 yılında 1.8 milyar dolar olan
bankacılık sektörünün açık pozisyonu 1993 sonunda 4.8 milyar dolara ulaĢmıĢtır.
Döviz kurundaki ani hareketler yüksek kur riski taĢıyan bankaların kambiyo
zararlarının büyümesine, bazı bankaların ödeme güçlüğü içine girmesine, bazılarının
ise kapanmasına yol açmıĢtır. Bu çerçevede, Marmarabank TYT Bank ve Ġmpexbank
kapanmıĢtır. 5 Nisan Kararlarınım ardından kur üç günde neredeyse iki misline
çıkmıĢtır.22
1990'h yıllarda, Türkiye ekonomisinde önemli bir dolarizasyon yaĢanmıĢtır.
1990'da Döviz Tevdiat Hesaplarının geniĢ tanımlı para arzı M2Y içindeki oranı
% 23.3 iken 1994'te bu oran % 47.3'e çıkmıĢtır. Bu durum kriz öncesi dönemde
bankaların döviz kaynaklarına bağımlılığının da bir göstergesidir.
5 Nisan kararlarının bankacılık sektörü açısından önemli bir diğer boyutu da
mevduata % 100 güvence verilmesidir. Ayrıca, munzam karĢılık ve disponibilite
oranları ile ilgili köklü değiĢiklikler yapılmıĢtır. Bunların yanı sıra, "Sermaye Tabanı
/ Risk Ağırlıklı Varlıklar, GayrinakdĠ Krediler ve Yükümlülükler" standart rasyosuna
iliĢkin 12. No.lu Tebliğ ve bu Tebliğ'deki sermaye tabanını esas alan "Yabancı
Para Net Genel Pozisyonu / Sermaye Tabanı" Standart Rasyosuna ĠliĢkin Tebliğ
yayımlanmıĢtır. Bu tebliğlerin amacı bankaların açık pozisyonlarını azaltmaya veya
özkaynakiannı bu riskleri karĢılayacak düzeye getirmeye zorlamaktır. Gerçekten
de alınan önlemler sonucu, piyasada TL'ye olan güven yeniden tesis edilmiĢ ve
bankaların açık pozisyonlarında bir azalma görülmüĢtür.
1996-1998 döneminde kısa süreli hükümetlerin iktidarda olması ve ekonomideki
belirsizlik bankacılık sektörünü de etkilemiĢtir. Ekonomide yapısal önlemlerin
22 1994 yılbaĢında 15-000 TL civarında olan dolar kuru, 5 Nisan'da 23032TL iken, 6 Nisan'da 31.989 TL'ye, 7 N isa n'da da
39.853 TL'ye yükselmiĢtir. 5 Nisan Kararlarının öncesi ve sonrası ile bankacılık sektöründe, özellikle açık pozisyonlara ve
etkilerine iliĢkin ayrıntılı tartıĢma Ġçin bkz. Günaf (2001)
15
alınamaması ve buna bağlı olarak büyüyen kamu açıklarının finansmanı, bankacılık
sektörünün açık pozisyonlarını tekrar artırarak, kamu kağıtlarını almalarını ve kolay
kazanç sağlamalarını teĢvik etmiĢtir. 1996-1998 döneminde bankacrltk sektörünün
açık pozisyonundaki geliĢme bu durumu açıkça yansıtmaktadır. Tablodan da
görüleceği üzere 1996'da4.9 milyar dolar olan açık pozisyon 1997'de aniden 9.7
milyar dolara, 1998'de de 11.7 milyar dolara yükselmiĢtir. 1999 yılında 13.2
milyar, 2000 yılı sonunda da 17.3 milyar dolara çıkan açrk pozisyon rakamı. Kasım
Krizi öncesi Haziran 2000 itibarıyla 19.2 milyar dolara ulaĢmıĢtı. Bu durum
bankaların açık pozisyon yaratarak TL kaynak bulmaları ve bunları risksiz kazanç
sağlayan kamu kağıtlarına yatırmaları olgusunun 1990'larm ikinci yarısında da
devam ettiğini açıkça göstermektedir. Bankacılık sektörünün bu sorunu 2000 ve
2001'deki krizlerde ve bankaların TMSF'ye devrinde önemli rol oynamıĢtır.
TABLO 1: BANKACILIK SEKTÖRÜ AÇIK POZĠSYONU : 1991-2000
(Milyar TL.)
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
YP Aktifler
855.699
1782.681
3.995.052
8.795.231
13.755.739
27.459.529
36.764.586
YP Pasifler
899.351
1.967.864
4.274.182
9.809.852
16.094.542
34.598.942
48.386.470
Net Pozisyon
(Milyar TL)
-44.142
-185.183
-279.130
-1.014.621
-2.338.803
-7.139.413
-11.621.884
Net Pozisyon
(Milyon $)
-1.215
-4.946
-4.920
-9.690
-11.722
-13.219
-17.301
Kaynak: 1991-1993 dönemi Cünal (2001) veTCMB farklı bültenler; 1999-2000dönemi Türkiye Bankalar Birliği web sayfasından
alınmıştır. NOT: 1995 sonrası açık pozisyon rakamları 1.3.1995 tarih, 22217 sayılı Tebliğdeki tanımıyla değil, 1995
öncesiyle mukayese
edilebilmesi Ġçin, eski haliyle verilmiĢtir. Yen; Tebliğe göre oluĢan rakamlar; repo iĢlemleri, spot döviz iĢlemleri ve vadeli
döviz iĢlemlerini de içermektedir. Dolayısıyla rakamlar çok daha düĢük olabilmektedir.
1990 sonrası dönemin bîr baĢka özelliği, Türk bankalarının yurtdıĢında banka
kurması ve kurulan bankalara iĢtirak etmesidir. Türkiye'de açılan yabancı banka
veya Ģubelerinin sayısında da artıĢ kaydedilmiĢtir. Yani bu dönemde Türk
bankacılığının dıĢa açılması hızlanmıĢtır.
Bu dönemde ilk defa bir kamu bankasının ÖzelleĢtirilmesi sağlanmıĢtır. Etibank'ın
bankacılık faaliyetleri ayrılarak, banka Etibank, Denizbank ve Anadolu Bank olarak
üçe ayrılmıĢ ve devlet bu üç bankanın isim haklarını satmıĢtır.23 Ayrıca, bu dönemde
bazı bankalar el değiĢtirmiĢ, bazılarının unvanı değiĢmiĢ, bazı yabancı bankalar
da yerli gruplarca satın alınmıĢtır.
Bu dönemin en önemli ve son geliĢmesi ise, Anayasa MahkemesĠ'nin Bankalar
Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname'nin dayandığı yetki yasasını iptal etmesinin
ardından yapılan uzun tartıĢmalardan sonra, 1999 yılı sonlarında çıkarılan 4389
sayılı Bankalar Kanunu ve bu Kanun'da değiĢiklik yapan 4491 sayılı Kanun'dur.
Bu Kanun Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'nun bankalara el koymasını düzenlemenin
ötesinde, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu ve Kurumu'nun kurulmasını
da öngördüğü için çok önemlidir. Bu konulara sonraki bölümlerde değinilecektir.
Ancak, bu çerçevede, son bir hususa değinmek gerekmektedir. Bu Kanun'un
çıkmasının ardından Fon beĢ bankanın yönetimine el koymuĢtur. Daha önce,
1997'de el konulan Türkbank ve 1998'de el konulan Ġnterbank ve Bank Ekspres'in
ardından/ 1999 yılı sonunda el konulan Esbank, Egebank, Sümerbank, YaĢarbank
ve Yurtbank ile beraber Fon'un yönetimindeki banka sayısı sekize çıkmıĢtır. Bu
bankaların sorunlu kredilerinin büyüklüğü sektörü de olumsuz etkilemiĢtir. 1994
yılında bankacılık sektöründe takipteki kredilerin toplam kredilere oranı % 4.1
iken 1999 yılında % 10'u geçmiĢtir. Bu oranda, yönetimi Fon'a geçtikten sonra
tespit edilen sorunlu kredilerinin miktarı inanılmaz boyutlara varan sekiz bankanın
1999 sonu Ġtibarıyla sorunlu kredileri, 2.262 milyon dolara ulaĢmıĢtır. 24 27 Ekim
2000 tarihinde yönetimine el konulan Etibank ve Bank Kapital ile birlikte Fon'daki
banka sayısı ona yükselmiĢtir. Bu iki bankanın riskinin 415 trilyon TL (yaklaĢık 606
milyon dolar) olduğu, diğer sekiz bankanın ödenmeyen kredilerinin yaklaĢık 5
trilyon TL (temerrüt faizleriyle birlikte 7.4 katrilyon TL) olduğu, bizzat Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurulu BaĢkanı Zekeriya Temize! tarafından açıklanmıĢtır.25
Aralık baĢında Demirbank'a el konulmuĢ ve Park Yatırım Bankası'nın iĢlem yapma
yetkisi kaldırılmıĢtır. Böylece, Fon'un yönetimindeki banka sayısı onbire yükselmiĢtir.
Daha sonra özelleĢtirme çalıĢmaları kapsamında beĢ banka Sümerbank çatısı
altında birleĢtirilmiĢtir. Ancak, fiilen tüm bankalar hala Fon'un yönetimindedir ve
özelleĢtirilememiĢlerveyakapatılamamıĢlardır. Güçlü Ekonomiye GeçiĢ Programı'nın
ardından pozisyonlarını düzeltmeleri ve gecelik borçlanma ihtiyaçlarını karĢılayarak
23
Bkz. Yurtsever (1998), s. 139.
24 Bu konuda ayrıntılı tartıĢma için, Emin Oztürk'ün 28.6.2000 tarihli Sabah gazetesinde yer alan Geç Gelen ġeffaflık baĢlıklı
makalesine bakılabilir.
25 Bu konuda 29 Ekırn 2000 tarihlî gazetelere bakılabilir.
17
faizlerin aĢırı artmasına neden olmamaları için kendilerine Hazine kağıtları
verilmiĢtir. Ancak, bunlar geçici rahatlık sağlayan çözümlerdir ve kalıcı çözüm
için radikal yapısal kararlar alınmalı ve uygulanmalıdır.26
Kısacası/1990 sonrası dönem, bankaların açık pozisyonlarını artırarak, risksiz
yüksek faiz geliri sağlayan kamu kağıtlarına yatırım yaptığı ve gerçek bankacılık
faaliyetlerinden uzaklaĢtığı bir dönem olmuĢtur. Bu durum bankacılık sektöründe
bugün yaĢanan sorunların teme) nedenidir. Dönemin diğer özelliği ise, dönemin
sonlarına doğru Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'nun değiĢik zamanlarda onbir
bankanın yönetimine el koyması olmuĢtur. 4389 sayılı Bankalar Kanunu'nun
çıkarılması ve buna bağlı olarak Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun
kurulması önemli olmakla birlikte, bunların etkisi ancak önümüzdeki yıllarda ortaya
çıkabilecektir. Bu dönemde bankalar, internet bankacılığı ile tanıĢmıĢlar ve elektronik
bankacılık hizmetleri sunmaya baĢlamıĢlardır.
3.2 TÜRKĠYE'DE FĠNANSAL SĠSTEM VE BANKALAR
Türkiye'de finansal sistemin beĢ ana unsuru vardır: Merkez Bankası, bankalar,
diğer finansal kuruluĢlar, sigorta Ģirketleri ve yatırım Ģirketleri. Bankalar, mevduat
bankaları ve kalkınma ve yatırım bankaları olmak üzere iki grupta incelenmektedir.
Bunlar da kendi aralarında yerli ve yabancı veya kamu ve özel Ģeklinde
sınıflandırılmaktadır. Diğer finansal kuruluĢlar ise, özel finans kurumları; leasing,
faktöring vb. Ģirketler; kredi kooperatifleri ve yarı-finansal kuruluĢlar olarak
sınıflandırılmaktadır.
1980 öncesi büyük ölçüde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ve
bankalardan oluĢan Türk finansal sistemi, 1980'lerde özel finans kurumlan ve
leasing vb. Ģirketlerin sisteme girmesiyle geliĢmeye baĢlamıĢtır. Özellikle, 1980lerin
ikinci yarısında sermaye piyasası kuruluĢları ve araçlarındaki geliĢmeler piyasayı
daha da geliĢtirmiĢtir. Ancak, diğer finansal kuruluĢlardaki bu geliĢmeye rağmen,
bankacılık sektörü hala finansal sistem içindeki belirleyici rolünü sürdürmektedir.
Bu nedenle bankacılık sisteminin yapısı ve denetiminin daha yakından incelenmesi
gerekmektedir. Bu bölümde, bankaların yanı sıra, bankacılık sektörü ile yakın
26 Türkiye'de internet bankacılığı ve elektronik bankacılık hizmetleri ile Ügılı bilgi için, bkz. Günal (2000).
18
iliĢkisi olan ve sektör açısından önemli olan TCMB ve özel finans kurumlan ile
finans
sisteminde
kamu
kesimin
ağırlığı
konuları
incelenecektir.
3.2.1 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB)
TCMB, Hazine MüsteĢarlığı ve BDDK Ġle birlikte bankacılık sektörünü düzenleyen
ve gözeten bir kurum olarak sektör için büyük önem taĢımaktadır. TCMB ayrıca
son borç verme mercii olması nedeniyle bankacılık sektörü ve finans kesiminin
geneli açısından önemli bir kurumdur. Bu çerçevede, bu alt bölümde, TCMB'nin
temel görev ve yetkileri, ekonomide ve finans kesimindeki rolü, bağımsızlığı ve
para politikası uygulamaları ele alınacaktır.
3.2,1.1 TCMB'nin Teme! Görev ve Yetkileri
TCMB her ne kadar, l l Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı Kanun ile kurulsa
da, 3 Ekim 1931'de faaliyetlerine baĢlayabilmiĢ ve 1 Ocak 1932'de tam olarak
faaliyete geçmiĢtir.27 Bir anonim Ģirket statüsünde kurulan TCMB'nin hisselerinin
bir kısmı maaĢlarından taksitle kesilmek üzere devlet memurlarına satılmıĢ ve
Hazinenin payı % 15 ile {2.250.000 TL) sınırlandırılmıĢtır. Ayrıca, hisselerin halka
ve milli bankalara satıĢına büyük önem verilmiĢ ve hisselerin büyük bir bölümünün
kamunun eline geçmesi istenmemiĢtir (Tekeli ve Ġlkin, 1981: 304). Ancak, 1715
Sayılı Kanunu yürürlükten kaldıran, 14 Ocak 1970 tarihli ve 1211 Sayılı TCMB
Kanunu'nun yürürlüğe girmesiyle, Hazinenin hissesi % 51 'e çıkarılmıĢ olup, bu
durum bankanın hukuki yapısı ve hükümete bağımlı hale gelmesi açısından önemli
bir geliĢmedir. 19801Ġ yıllarda ekonomideki değiĢikliklere paralel olarak TCMB
Kanunu'nda da 6 Aralık 1984 tarih, 3098 sayılı ve 28 Mayıs 1986 tarih, 3291 sayılı
Kanunlar ile değiĢiklikler yapılmıĢtır, 24 Haziran 1988 tarihli Kararname ile de
TCMB'nin sermayesi 25 milyon TL'den 25 milyar TL'ye yükseltilmiĢtir.
Bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Banka, fiyat istikrarını
sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını
doğrudan kendisi belirler.Banka, fiyat Ġstikrarını sağlama amacı ile çeliĢmemek
kaydıyla Hükümetin büyüme ve Ġstihd am politikalarını destekler.
27 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının kuruluĢu çalıĢmalar, Kanunun kabul ve faaliyete geçmesiyle ilgili geniĢ bilgi için
bkz. Tekeli ve ilkin (1997)
19
TCMB'nin temef görev ve yetkileri Kanun'da açıkça belirtilmektedir. Temel
görevler 121l Sayılı Kanunu'nun 25.4.2001 tarih ve 4672 Sayılı Kanun ile değiĢik
4. maddesinde Ģöyle sıralanmaktadır:
Bankanın temel görev ve yetkileri Ģunlardır:
I- Bankanın temel görevleri;
a) Açık piyasa iĢĠemleri yapmak,
b) Hükümetle birlikte Türk Lirasının iç ve dıĢ değerini korumak için gerekli
tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karĢısındaki muadeletini tespit etmeye
yönelik kur rejimini belirlemek, Türk Lirasının yabancı paralar karĢısındaki değerinin
belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin
Türk Lirası ile değiĢimi ve diğer türev iĢlemlerini yapmak,
c) Bankaların ve Bankaca uygun görülecek diğer malî kurumların
yükümlülüklerini esas alarak zorunlu karĢılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili
usul ve esasları belirlemek,
d) Reeskont ve avans iĢlemleri yapmak,
e) Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek,
f) Türk Lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet
transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuĢ ve kurulacak sistemlerin
kesintisiz iĢlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, ödemeler
için elektronik ortam da dahil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları
belirlemek,
g) Finansal sistemde istikran sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili
düzenleyici tedbirleri almak,
h) Malî piyasaları Ġzlemek,
ı) Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma
hesaplarının vadelerini belirlemektir.
II- Bankanın temel yetkileri:
a ) Türkiye'de banknot ihracı imtiyazı tekelden Bankaya aittir.
20
b) Banka, Hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder, buna uyumlu
olarak para politikasını belirler. Banka, para politikasının uygulanmasında tek
yetkili ve sorumludur.
c) Banka, fiyat istikrarını sağlamak amactyia bu Kanunda belirtilen para politikası
araçlarını kullanmaya, uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da doğrudan
belirlemeye ve uygulamaya yetkilidir.
d) Banka, olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun
kaynaklarının ihtiyacı karĢılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara
göre bu Fona avans vermeye yetkilidir.
e) Banka, nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme iĢlerini yürütür.
f) Banka, bankaların ödünç para verme iĢlemlerinde ve mevduat kabulünde
uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan
istemeye yetkilidir.
g) Banka, malî piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer malî kurumlardan
ve bunları düzenlemek ve denetlemekle görevli kurum ve kuruluĢlardan gerekli
bilgilen istemeye ve istatistik! bilgi toplamaya yetkilidir.
111- Bankanın baĢlıca müĢavirlik görevleri:
a) Banka, Hükümetin mali ve ekonomik müĢaviri, mali ajanı ve haznedarıdır.
Bankanın Hükümetle iliĢkisi, BaĢbakan aracılığı ile sağlanır.
b) Banka, finansal sistemle ilgili olarak istenilecek hususlarda Hükümete görüĢ
verir.
c) Banka, bankalar ve uygun göreceği diğer malî kurumlar hakkındaki görüĢlerini
ve tespitlerini BaĢbakanlık ile bu kurum ve kuruluĢları düzenleme ve denetleme
yetkisine sahip kuruluĢlara bildirebilir.
Banka, bu Kanunla ve mevzuatla kendisine verilen yetki ve görevlerle ilgili
olarak düzenlemeler yapmaya ve bunları uygulamaya, bu düzenlemelere tabi
kurum ve kuruluĢlar nezdinde bunlara uygun hareket edilip edilmediğini ve
kendisine gönderilen bilgilerin doğru olup olmadığını denetlemeye görevli v e
yetkilidir.
21
Banka, bu Kanun ile kendisine verilen görev ve yetkileri, kendi sorumluluğu
altında bağımsız olarak yerine getirir ve kullanır.
Banka, para politikası araçlarının kullanımı sırasında işlem yaptığı banka, kişi
veya kurumun iflası halinde, alacaklı olduğu miktar ve faizi için iflas masasına
İmtiyazlı alacaklı sıfatıyla iştirak eder.
Banka mensuplarının görevlerini yerine getirmelerinden doğan tazminat davaları
ancak Banka aleyhine açılabilir. Bankanın rücu hakkı saklıdır.
TCMB, Kanun'un kendisine tanıdığı yetkiler ve yüklediği görevler çerçevesinde,
ülkemizin para politikasını idare etmekte ve ekonominin sağlıklı işlemesine katkıda
bulunmaya çalışmaktadır. Ancak, ülke ekonomisindeki ve finansal piyasalardaki
gelişmeler, ne kadar bağımsız olursa olsun TCMB'nin görevlerini yerine getirmesini
zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla, TCMB bu gelişmelere ayak uydurmak için kurumsal
ve yasal düzenlemeler yapmak veya yapılmasını sağlamak zorundadır.
3.2.1.2 TCMB'nin Rolü ve Bağımsızlık
Bir ekonomide para politikasının temel amacı fiyat istikrarının sağlanması ve
sürdürülmesidir. Para politikasının uygulayıcıları olan merkez bankalarının amacı
da fiyat istikrarını sağlamaktır. Bu çerçevede, merkez bankaları fiyat istikrarını
sağlayacak politikalar benimserler ve bunların İşleyişlerini kontrol ederler. Ancak,
merkez bankalarının para politikasını uygularken sağlıklı bîr finansal sisteme
ihtiyaçları vardır. Finansal sistemde son yirmi yıl içindeki gelişmeler sistemin
genişlemesine yol açmış ve sistem sadece bankalardan ibaret olmaktan çıkmıştır.
Finansal piyasalarda ve araçlardaki gelişmeler dikkate alındığında, finans sisteminin
sağlıklı işlemesini sağlamak giderek zorlaşmaktadır. Parasal istikrarın sağlanması
için, uygulanan politikaların etkisini gösterebileceği kanalları (etki mekanizmalarını)
sağlayan finansal sistemin sağlıklı işlemesi gerekmektedir.
Bu bağlamda, merkez bankalarının rolü sadece parasal istikrarın sağlanmasını
değil, aynı zamanda ve daha önemlisi, finansal İstikrarın sağlanmasını da içine
almaktadır. Merkez bankalarının, bankacılık sistemine ve para piyasasına son borç
verme kaynağı (lender of last resort) olmanın yanı sıra hükümetin bankası ve
borçlarının idarecisi olmaları önemlerini artırmaktadır. Ayrıca, merkez bankalarının
22
yeni geliĢmelere ayak uydurabilmek için piyasalarla ve finansal kuruluĢlarla iç içe
olmaları ve gerekli kurumsal ve yapısal düzenlemeleri yaparak, yeni araçların para
politikası üzerindeki etkilerini inceleyerek, gerekli önlemleri almaları gerekmektedir.
Finansal ve teknolojik yeniliklerin etkisiyle giderek karmaĢık hale gelen
para politikalarının uygulanması ülkemizde de zorlaĢmıĢtır. Özellikle, aĢırı kamu
açıklarını kapatmak için gerekli olan iç ve dıĢ borçlanmanın faiz hadleri ve döviz
kurları üzerindeki baskısı ve 1994 yılı baĢlarında yaĢanan kriz sonucu bazı bankaların
zor duruma düĢmesi, para politikalarını uygulamada ve bankacılık sektörünün
sağlıklı bir Ģekilde iĢlemesinde merkez bankasının rolünü ve Önemini çok açık bir
Ģekilde ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, merkez bankalarının bağımsız veya
özerk olmaları daha da önem kazanmaktadır. Çünkü, ekonomik problemleri
çözerek, rekabetçi ve dıĢa açık bir piyasa ekonomisine iĢlerlik kazandırmaya ve
dolayısıyla ekonomik geliĢmeyi sağlamaya yönelik bir programın en Önemli
unsurları; fiyat istikran, güvenilir bîr para politikası (maliye politikasınca desteklenmeli)
ve para politikasının etkin bir Ģekilde yürütülebilmesi için özerk ve bağımsız bir
merkez bankasıdır.
1994 yılı baĢlarında patlak veren kriz öncesinde TCMB ve Hazine, daha
doğrusu Hükümet arasındaki uyumsuzluk ülkemizde de merkez bankası bağımsızlığı
ile ilgili tartıĢmaları gündeme getirmiĢtir. Esnek döviz kuru politikası uygulanan,
sermaye hareketlerinin tamamen serbest olduğu, dolayısıyla sıcak para olgusunun
yaĢandığı ve dünya piyasalarına entegre olmuĢ bir ekonomide, hem döviz kurunu
değerli tutup, hem de faiz oranlarını düĢürmek isteyen ve bu konuda TCMB'ye
baskı yapan bir anlayıĢ adeta krize davetiye çıkarmıĢtır. 5 Nisan Kararlan sonrasında
TCMB'nin bağımsızlığı ile ilgili Önemli bir düzenleme yapılarak 3985 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname ile Hazine'nin kullanabileceği kısa vadeli avans miktarı
sınırlandırılmıĢtır. Bu yasal düzenleme, para politikasının uygulanmasını zorlaĢtıran
kamu açıklarının disiplin altına alınmasına katkıda bulunmuĢ, ancak borçlanma
imkanları kısıtlanmadığı için tek baĢına yeterli olamamıĢtır. Çünkü, açıklar devam
ettiği sürece parasal finansman kaçınılmazdır. Dolayısıyla, kısa vadeli avansın
limiti dolmuĢ olsa da baĢka yollarla, örneğin, Hazine Bonosu veya Devlet Tahvillerinin
23
değiĢik formüllerle Merkez Bankası ve kamu bankalarına satılması yoluyla dolaylı
parasal finansman sağlama yoluna gidilmesi söz konusu olabilmekteydi. Bu
sakıncaları da gidermek amacıyla Güçlü Ekonomiye GeçiĢ Programı çerçevesinde
TCMB Kanunu'nda değiĢiklik yapan 4651 sayılı Kanun ile Merkez Bankası'mn
Hazine'ye ve kamu kurumlarına avans vermesi ve kredi açması yasaklanmıĢ ve
Para Kurulu oluĢturulmuĢtur. Bu değiĢiklikler bağımsızlığı güçlendirmekle birlikte,
asıl olan yapısal sorun, yani Hazine'nin borçlanma sorunu çözülmediği takdirde
sektörün sorunu devam edecektir ve TCMB'nin bağımsızlığının bir önemi
kalmayacaktır.
Bu bağlamda, 1980'lerin ikinci yarısında ve 1990'larda artan kamu açıklarının
azaltılması için gerekli önlemler henüz alınmamıĢ olmakla birlikte, ülkemizdeki
ekonomik ve finansal geliĢmelere paralel olarak, daha önceki yıllarda TCMB'nin
asli fonksiyonlarını yerine getirmesini sağlayacak ve konumunu güçlendirecek
önlemlerin alındığını belirtmek gerekmektedir. Bu önlemler arasında; l989 yılında
Hazine ve TCMB arasında avans artıĢının % 22 ite sınırlandırılması yolundaki
centilmenlik anlaĢması; 1989 yılından itibaren TCMB'nin yatırımlarm teĢviki
amacıyla reeskont kredisi vermeyi durdurması ve bu görevin Devlet Sanayi ve ĠĢçi
Yatırım Bankası'nm (DESĠYAB) yeniden yapılandırılmasıyla kurulan Türkiye Kalkınma
Bankası'na devredilmesi; bu bağlamda, ihracat kredilerinin de Exîmbank'ın kurulması
ile birlikte bu bankaya devredilmesi sayılabilir. Ayrıca, 1994 krizinden sonra
TCMB'nin Hazine'ye vereceği kısa vadeli avans miktarmın kademeli olarak % 3 le
indirilmesi ve 2001'de yapılan kanun değiĢikliği Ġle tamamen yasaklanması bu
çerçevede önemli bir geliĢmedir. Ayrıca, 25.4.2001 tarih ve 4651 sayılı Kanun ile
TCMB Kanunu'nda yapılan değ iĢ ikilikler bağımsızlığı artırıcı yenilikler getirmiĢ ve
yeni bir organ olarak para politikalarının belirlenmesinde ve uygulanmasında yetkili
bir Para Kurulu ihdas etmiĢtir.
Kısacası, bağımsızlığın tesisi ve uygulanması amacıyla çıkarılan bu düzenlemeler
Önemli olmakla birlikte, kamu açıklarını azaltacak yapısal önlemlerin alınması,
ekonomik politikaların uygulanmasındaki kararlılık ve siyasî destek, TCMB'nin
uygulamaları konusunda kamuoyunun güvenini kazanması ve Ģeffaflık gibi hususlar
da hayati öneme sahiptir.
24
3.2.1.3 Finansal GeliĢmeler ve Para Politikası
Ülkemizde 1980'lerin baĢında baĢlayan dıĢa açılma ve liberalizasyon
politikalarıyla birlikte finans sektöründe köklü değiĢiklikler olmuĢtur. 1980'lerde
Türkiye ekonomisinde meydana gelen yapısal değiĢiklikler serbest piyasa ekonomisine
geçiĢ ve ekonomiyi dıĢa açık ve rekabetçi bir hale getirme yolunda büyük katkıda
bulunmuĢtur. Ekonomideki bu geliĢmeler finans sektörünün de yapısal değiĢiklikler
geçirmesine ve mali îiberalizasyon ve dıĢa açılma sayesinde kendini yenilemesine
yol açmıĢtır. 1980'lerin baĢında Sermaye Piyasası Kanunu'nun çıkarılması ve
Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nın kurulmasından sonra, 1980'lerin ikinci
yarısında Bankalararası Para Piyasası'nm (TL Ġnterbankı) kurulması, Açık Piyasa
ĠĢlemleri'nin baĢlaması, Döviz Ġnterbankı ve Altın Piyasaları'nın kurulması gibi
kurumsal reformlar gerçekleĢtirilmiĢtir. Ekonominin genelinde ve finans piyasasındaki
bu yapısal değiĢikliklere paralel olarak kambiyo mevzuatında da liberalizasyona
gidilmiĢ ve Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile bu
konuda düzenlemeler yapılmıĢtır. Kambiyo rejiminde 32 Sayılı Karar sonucu ortaya
çıkan liberalleĢme, bankaların yabancı para iĢlemlerinin artmasına neden olmuĢtur.
Bu çerçevede, yeni finansaf kurumların ve araçların ortaya çıkması ve
1980'lerin sonu ve 1990'larm baĢında kamu kesimi açıklarının artmasının sonucu
olarak Hazine'nin iç ve dıĢ borçlanmayı artırmasının da etkisiyle faiz hadlerinin
kontrolü zorlaĢmıĢ ve bankacılık sektörü bazı sorunlarla karĢı karĢıya kalmıĢtır.
Özellikle, finansal ve teknik yenilikler, ATM'ler, bankamatik kartları, kredi kartları,
değiĢik hesap türleri ve yatırım araçlarının artmasının yanı sıra, 1989 yılında
kambiyo rejiminde liberalizasyona gidilmesiyle birlikte, bol miktarda yabancı
paranın dolaĢıma girmesi de para talebinde ani dalgalanmalara yol açmıĢ, bu da
faiz hadlerinin kontrolünü zorlaĢtırmıĢtır.
TCMB'nin para politikası uygulamasını zorlaĢtıran bir diğer husus ise kamu
açıklandır. Türkiye'de popülist yaklaĢımlar nedeniyle, kamu gelirlerini artıracak
köklü bir vergi reformu ve mali disiplini sağlayacak yapısal önlemler hayata
geçirilemediği için, oluĢan açıklar ya borçlanma (iç ve/veya dıĢ) veya para basma
yoluyla finanse edilmektedir. Dolayısıyla, bu politikalar, faiz ve kurlar üzerinde
baskı oluĢturmakta ve enflasyonist beklentilerin ve enflasyonun kendisinin
yükselmesine yol açmaktadır.
25
3.2.2 Bankalar
1980'li yıllardaki gelişmelere paralel olarak, bankalar uluslararası para
piyasalarına açılmışlar ve döviz yükümlülüklerini artırmaya başlamışlardır. Bankalar
arasındaki rekabetin artması, kredilerde, hizmetlerin kompozisyonunda ve kalitesinde
farklı yaklaşımlar aranmasına yol açmıştır. Dolayısıyla, bankaların bilanço
kompozisyonu çok farklı hale gelmiş ve bu da bankaları daha kaliteli bir aktif-pasif
yönetimi arayışına itmiştir. Bu çerçevede, bankalarda hazine ve fon yönetimi
bölümleri ön plana çıkmış ve yeni teknolojiyle donatılmış "dealing" odaları
kurulmuştur. Sonuç olarak bankalar, klasik genişlemeci yaklaşımlar) terk ederek,
karlılıklarını ve aktif kalitelerini artırmaya ve bilançolarını yeniden yapılandırmaya
yönelmişlerdir. Ayrıca, bilançoların küçülmesi ve bilanço dışı işlemlerin artırılması
da öncelikler arasında yerini almıştır.
1980'lerden itibaren Türk bankacılık sektörünün yaşadığı bu yapısal
değişiklikler ve dolayısıyla uygulanmaya başlanan yeni stratejiler, bankaların daha
dikkatli davranması, maliyetleri azaltması, karlılıklarını artırması ve sermaye
tabanlarını güçlendirecek önlemler almalarında Önemli bir rol oynamıştır.
Ekonomideki dışa açılmaya paralel olarak bankaların döviz varlık ve yükümlülükleri
hızla artmıştır. Kısacası, ekonomik, teknolojik ve finansal gelişmelere ayak uyduran
Türk bankacılık sektörü, para arzıyfa ilgili "yapısal îçsellîk" yaklaşımına uygun
olarak yeni araçlara ve tekniklere yönelmiş ve aktif-pasif yönetimini geliştirmeye
çalışmıştır.28
3.2.3 Özel Fİnans Kurumları
Ülkemizde Î980'ierin ilk yansından itibaren kurulmaya başlayan ve giderek
önemli hale geİen Özel Frnans Kurumlan (ÖFK'lar), finans kesimi içinde önemli
bir yer edinmiştir. 4389 sayılı yeni Bankalar Kanunu ile birlikte ÖFK'lar banka gibi
kabul edilmiş ve aynı mevzuata tabi tutulmuşlardır. Bu altbölümde, ÖFK'Jann
tarihçesi ve gelişimi ile faaliyetleri ve finans sistemi içindeki yerleri ele alınacaktır.
28 Içseilik yaklaşımı ve bankalara etkileri İçin bkz. Gunal (2001). Bankacılık sektörünün yapısı, temel sorunlar ve bankacılık
krizleri sonraki bölümlerde ele alındığından burada değİniJmermstir.
26
3.2.3.1 Özel Finans Kurumlarının Tarihçesi ve GeliĢimi
ÖFK'Iar, dinî sebeplerle faiz almak veya ödemek istemeyen kiĢilerin, finansman
ihtiyaçlarını karĢılamaları, tasarruflarını değerlendirmeleri ve modern bankacılık
hizmetlerinden yararlanmaları amacıyla kurulan ve faizsiz banka olarak adlandırılan
kurumlardır.29 Faizsiz bankacılık, ilk olarak 1960'lı yılların baĢında Mısır'da kurulan
tasarruf sandıklarıyla baĢlamıĢ ve daha sonra geliĢme kaydederek bankalarla rekabet
edebilecek hale gelmiĢtir. Ġslam ülkelerinde faizsiz bankaların yaygınlaĢmasına
paralel olarak, ülkemizde de Özel Finans Kurumlan denilen faizsiz bankalar
kurulmaya baĢlanmıĢtır. 1983 yılında Özel Finans Kurumları ile ilgili mevzuatın30
yürürlüğe girmesiyle birlikte, 1984'te Faisa! Finans Kurumu A.ġ. ve Al Baraka Türk
Özel Fînans Kurumu A.ġ., l988'de Kuveyt Türk Evkaf Finans Kurumu A.ġ., 1991 'de
Anadolu Finans Kurumu A.ġ., "1995'te Ġhlas Finans Kurumu A.ġ. ve son olarak
1996'da Asya Finans Kurumu A.ġ, kurulmuĢtur.31 Kasım 2000 ve ġubat 2001'de
yaĢanan krizlerin ardından, hukuken Fon'un yönetimine alınmaları mümkün
olmayan Ġhlas Finans Kurumu'nun iĢlem yapma yetkisi iptal edilmiĢ ve tasfiyesine
karar verilmiĢtir.
Özel Finans Kurumlan ile ilgili olarak 1983 ve 1984'te iki Bakanlar Kurulu
Karan ve iki Tebliğ yayınlanmıĢtır. 1997'de Özel Finans Kurumları'nın ġube
Açmalarına ĠliĢkin Tebliğ ve Sermaye Tabanı Rasyosuna ĠliĢkin Tebliğ çıkarılmıĢtır.
1999'da kabul edilen 4389 sayılı Bankalar Kanunu ile birlikte ÖFK'lar Bankalar
Kanunu kapsamına alınmıĢ ve ilgili tebliğler yürürlükten kaldırılmıĢtır. 4389 sayılı
Kanun'da değiĢiklik yapan 4491 sayılı Kanun'un 3. maddesinin (a) ve (b) fıkralarında,
ÖFK'ların 7. ve 9. madde hükümlerine uyum ve tasfiye sürecine değinilerek, yeni
düzenleme yapılıncaya kadar Bankalar Kanunu'na aykırı olmayan yürürlükten
kaldırılan hükümlerin uygulanmasına devam edileceği belirtilmiĢtir. 2001 yılında
Bankalar Kanunu'nda yapılan değiĢiklikle de Özel Finans Kurumlan BirlĠği'nin
oluĢturulması ve ortak bir sigorta siste mi kurulması öngörülmüĢtür.
29 OFK'nın tanım ve tarihi geliĢimi Ġçin bkz. Battal (1999), s. 18-19.
30 Bankalar hakkında 70 sayılı, 22.7.1983 tarihli Kanun Hükmünde Kararname'nın 90. Maddesinde yer alan ve Bakanlar
Kuruluna yetki veren hüküm OFK ile ilgili ilk mevzuat düzenlemesidir. 70 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'nın yerine
3182 sayılı Bankalar Kanunu çıkarılınca madde numarası 96 olmuĢtur.
31 Bu konuda bkz. Actıveline, Mayıs 2000, s. 7.
27
3.2.3.2 Özel Finans Kurumlarının Faaliyetleri ve Finans Kesimindeki Yeri
Özel Finans Kurumlarının verdiği hizmetler, bankaların verdiği havale, çek
karnesi, teminat mektubu, kiralık kasa, kambiyo hizmetleri, kredi kartı, ATM,
akreditif vb. hizmetlerle aynı olmakla birlikte, fon toplama ve kredilendirme şekilleri
farklıdır.32 ÖFK'lar TL ve yabancı para cinsinden cari hesap ve katılma hesabı
şeklinde fon toplamakta ve toplanan fonları ödünç veya kredi şeklinde kullandırmakta
veya yatırım yaparak getiri sağlamaktadır. Cari hesaplar, bankaların topladığı
vadesiz mevduata benzeyen, ancak karşılığında faiz, kar payı ve herhangi bir bedel
ödenmeksizin açılan ve çek kullanımına müsait olan hesaplardır ve tasarruf mevduatı
kapsamında değildir.33 Cari hesapların ÖFK'lar tarafından kullanılması da bankalara
ilişkin kısıtlamalara benzer kısıtlamalara tabidir ve belli oranda karşılığı Merkez
Bankası'na yatırmak zorundadırlar.
Katılma Hesapları ise, Kar ve Zarara Katılma Hesabı Akdi karşılığında yatırılan
ve bunların kullanılması sonucunda doğacak kar ve zararlara asgari % 80 oranında
katılma sonucunu doğuran fonlardır. Katılma Hesaplan aracılığıyla toplanan fonlar;
üretim desteği sağlanması, leasing, kar/zarara katılma ve mal karşılığı vesaikin alım
satımı şeklinde kullandırılabilmektedir.
Özel Finans Kurumları, 1990'!ı yıllarda belli bir aşama kaydetmiş olmakla
birlikte İstenilen düzeye henüz gelememişlerdir. Hem mali sektör hem de ekonominin
geneliyle kıyaslandığında ÖFK'larm gösterdiği gelişme belirgindir. ÖFK'larm temel
göstergelerine bakıldığında bu gelişme açıkça görülmektedir. ÖFK'larm bilanço
toplamının bankalar bilanço toplamına oranı 1993'deki % 1.61 seviyesinden
1999'da % 2.28'e, ÖFK'ların topladığı fonların bankaların topladığı mevduata
oranı 1993'deki % 2.58 seviyesinden 1999'da % 2.99'a, ÖFK'Iarm kuiiand/rdığf
fonların bankaların kullandırdığı toplam kredilere oranı ise % 3.26'den % 5.85'e
yükselmiştir, î 999 sonu itibarıyla, ÖFK'ların bilanço toplamı l .642 trilyon, toplanan
fonları l .445 trilyon, kullandırılan fonları l .269 trilyon, tahsili gecikmiş alacakları
20 trilyon, özkaynaklan 87 trilyon ve karları 15 trilyon TL'ye ulaşmıştır. Mutlak
rakamlara bakıldığında, rakamların kuruluşlarından bu yana birkaç misline çıktığı
görülmekteyse de, ÖFK'larm mali kesimde ve ekonominin genelindeki payı çok
küçüktür. Bu payın artırılması ve ÖFK'Iann gelişmesi için, yoğun rekabet ortamında
hizmet kalitesinin ve ürün çeşitliliğinin artırılması, bilgisayar teknolojisindeki
gelişmelere uygun altyapının tamamlanması gerekmektedir.
32 ÖFK'lar ite İlgili genel bilgiler İçin fafcz. Tunç (2000).
33 Cari hesapların hukuki yapısı ve niteliği içîn bkz. Battal (1999), s. 120-121.
28
TABLO 2: ÖFK'LARA ĠLĠġKĠN TEMEL GÖSTERGELER VE BANKALARLA
KARġILAġTIRMASI
(1993-1999, Milyar TL.)
1993
1994
1995
|
1996
1997
1998
1999
Öf K Temel Göstergeleri
ÖFK Bilanço Toplam (ÖFKBT)
OFK'ca Toplanan Fonlar (OFKTF)
ÖFK'ca Kullandırılan Fonlar
16.886
41.777
84.960
124.726
428.008
836.131
1.642.385
4.055
34.280
64.334
98.345
380.347
719.668
1.445.267
14.125
29.635
61.560
92.472
329.183
640304
1.269.247
825
1.456
4.321
5.188
24.389
58.523
102.247
1.047.963
2.018.938
4.102.384
8.959.11 1
19.378.544
36.827.949
72.120.858
544.966
1.275.113
2.664.936
6.145516
12.545.561
24.185.291
48.263.769
433.707
789.853
1.743.685
3.860.068
8.811.893
14.122.355
21.714.974
97.895
169.400
366.263
799.271
1.828.261
3.290.320
4,234,150
2.07
139
2.21
227
2,28
2.03
1.37
2.16
2.22
2,23
(ÖFKKF
ÖFK Örkaynaklar (Kar Dahil)
(ÖFKÖ)
Santa/arın Temel Göstergeleri
Bankalar Bilanço Toplamı (BBT)
Bankalarca Toplanan Mevduat
(BTM)
Bankalarca Kullandırılan Krediler
(BKK)
Bankalar ÖzkaynaMar (Kar dahil)
(BU)
Oranlar
ÖFKBT/8BT
1.61
2.07
ÖFKBT/(FKBT+BBT)
1.59
2.03
ÖFKTF/BTM
2.58
2.69
2,41
1.60
3.03
2.98
2.99
ÖFKKF/BKK
3.26
3.75
3.53
2.40
3.74
4.53
5.85
ÖFK/FKBT
4.89
3.49
5.09
4.16
5.70
7.00
6.23
BÖ/8BT
9.34
8.39
8.93
892
9.43
8.93
5.87
1_
Kaynak: Tosun (2000), s. î 84-189)
4389 sayılı Bankalar Kanunu'nun kapsamına giren ÖFK'lar artık ticari bankalar
ve kalkınma ve yatırım bankalarıyla birlikte aynı kurallara tabi olacaklardır. Bankalar
Kanunu'nda 2001 yılında yapdan değiĢiklik uyarınca Özel Finans Kurumları
Birliği'nin kurulması ve toplanan fonların sigortalanması ile ÖFK'Iara olan güven
artacak ve bankalarla eĢit hale geleceklerdir. ÖFK'lar kendi bünyelerinden
kaynaklanan sorunlan bir an önce çözerek, kurumsallaĢmalarını tamamlamak ve
Ģube sayılarını ve hizmet kalitesini artırmak zorundadırlar.34
34 Actıveline dergisinin Mayıs 2000 sayısında yer aian bir araĢtırmaya göre, ÖFK'ların sorunlarının % 60'ınm iç kaynaklı
sorunlar, % 40'ın ise mevzaat ve istikrarsızlık gibi dıĢ sorunlar oluĢîurmaktadır.
29
3.2.4 Kamu Kesiminin Finansal Sistemdeki Rolü
Ekonomik ve finansal gelişmelere rağmen, Türkiye'de fînansal sistemin
derinliğinin olmaması kamu açıklarının finansmanının mali sektör üzerindeki
etkisini artırmaktadır. Bu çerçevede, bütçe açığı ve kamu kesimi borçlanma gereğinin
para arzına oranına bakılabilir. Ancak, para arzı rakamlarının finansal sistemin
derinliğini tam yansıtmadığı, yani Önemli boyutlara ulaşan repo gibi unsurları içine
almadığı dikkate alınmalıdır.35
Türkiye'de kamu açıklarının büyüklüğü ve bunların finansman ihtiyacı nedeniyle
kamu kesimi, finans sistemi içinde çok önemli bir yere sahiptir. Kamu bankalarını
da dahil edersek bu belirleyicilik daha Önemli boyutlara ulaşmaktadır. Dolayısıyla,
finansal sisteme kamu kesimini de ilave etmek yerinde olacaktır.36
3.3 Bankacılık Sektörünün Yapısı ve Rolü
Bu altbölümde Türk bankacılık sektörünün kurumsal yapısı ve finans sistemi
içindeki rolü ele alınacaktır. Sektörün ekonomik yapısı ve sorunları dördüncü
bölümde ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.
3.3.1 Bankacılık Sektörünün Yapısı
Bankacılık sektörünün yapısı denilince, kurumsal ve ekonomik olmak üzere
iki yapıdan söz etmek mümkündür. Bu altbölümde kurumsal yapı ele alınacaktır.
Kurumsal yapı, bankaların türüne göre ayrımını ve sahiplik yapısını içine almaktadır.
Ekonomik yapı ise, bankacılık sektöründe rekabet eksikliğini gösteren oligopolîstik
yapı ve sektörün içinde faaliyet gösterdiği finans sisteminin yapısını ifade etmektedir.
Bu husus ayrıntılı olarak dördüncü bölümde incelenmektedir.
Sektörün kurumsal yapısını incelemek İçin, Türkiye'de faaliyette bulunan
bankalar Türkiye Bankalar Birliği'nin sınıflandırmasına uygun olarak ele alınacaktır.
T980'li yıllarda ekonomide yaşanan dışa açılma ve liberalizasyonun ardından
bankacılık sisteminde banka sayısı artmış, yabancı bankalar kurulmuş veya şube
35 Reponun para arzına dahil edilmesi ile ilgili ayrıntılı tartıĢma Ġçin bkz. Çilli ve Gûrgenci (1994)
36 Kamu açıklan ve finans sistemi üzerindeki etkisi dördüncü bolümde daha ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.
30
açmıĢ, bankalar dıĢa açılarak ve geliĢen teknolojileri kullanarak daha rekabetçi bir
konuma gelmiĢtir. Ancak, 1980 ve 1990'larda yaĢanan hızlı geliĢmelere rağmen,
Türk bankacılık sektörü hala oligopolistik yapıdadır ve kamu kesiminin sektördeki
ağırlığı devam etmektedir.
TABLO 3: BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN YAPISI
Bankalar
Ticaret Bankalar
1995
1999
2000
2001*
55
62
61
56
• Kamusal Sermayeli Bankalar •
5
4
4
4
Özel Sermayeli Bankalar *
32
31
28
27
8
n
8
18
19
18
17
13
19
18
18
TMSF'na Devredilen Bankalar •
Yabancı Bankalar
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
• Kamusa! Sermayeli Bankalar •
3
3
3
3
Özel Sermayeli Bankalar •
7
13
12
12
3
3
3
3
68
81
79
74
Yabancı Bankalar
TOPLAM
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği; 2001 Mayıs sonu itibanyladır.
Türkiye'de 2001 Mayıs ayı sonu itibarıyla 74 banka faaliyet göstermektedir.
Tablo: 3'te yer alan ve Türkiye Bankalar Birliği'nin yaptığı sınıflandırmaya göre,
bankaların 4'ü kamu sermayeli ticaret bankası, 27'si özel sermayeli ticaret bankası,
8'i Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devredilen özel sermayeli ticaret bankası,
17'si yabancı sermayeli banka, 3'ü kamu sermayeli kalkınma ve yatırım bankası,
12'si özel sermayeli kalkınma ve yatırım bankası, 3'ü yabancı sermayeli kalkınma
ve yatırım bankasıdır.37 2000 sonu itibarıyla bankaların çalıĢan sayısı 173.988'den
170.401 'e düĢmüĢ, Ģube sayısı ise 7.961 'den 7.837'ye çıkmıĢtır.
3.3.2 Türkiye'de Bankaların Rolü
Bir ekonomide bankaların rolü, kaynak fazlası olanların kaynaklarını toplayıp,
kaynak ihtiyacı olan yatırımcılara aktarmaktır. Ancak, Önceki alî bölümde belirtildiği
üzere, bankacılık sektörünün mevcut yapısı Türkiye'de bankaların bu rolü yerine
37 Ġktisat Bankası ve Ulusal Bank 2001 îçmde Fon'a devredilmesine rağmen Fon'un yönetimindeki banka sayısının sekize
düĢmesinin nedeni Ulusal Bank'ın ve Sümerbank bünyesinde birleĢtirilen diğer don bankanın kapalı iması dır
31
getirmesini zorlaştırmaktadır. Bankalar ya bağlı oldukları grubun veya holdingin
şirketlerini fonlamak, ya da kamu kesiminin açığını finanse etmek için DİBS satın
almak zorunda kalmaktadır. Aslında, risksiz yüksek kazanç sağlayan DİBS'ler
bankalar için cazip bir geiir kaynağı haline gelmiş ve bankaları asli fonksiyoniartndan
uzaklaştırmıştır. Son yıllarda, özel kesim yatırımlar için kaynak bulmakta zorlanır
hale gelmiştir. Bankalar da kolay yoldan para kazanmaya alıştıkları için gerçek
bankacılık faaliyetlerinden uzaklaşmaya başlamışlardır. 1999 yılı içinde uygulanmaya
başlanan istikrar programı çerçevesinde faizlerde düşüş eğiliminin görülmesi ve
kamu kağıtlarından aşın faiz gelirlerine dayalı bankacılık anlayışının sona ereceği,
en azından eskisi gibi olmayacağının anlaşılmasından sonra bireysel bankacılık
faaliyetleri ve ürünlerinde artış gözlenmeye başlanmıştır. Ayrıca, teknolojik
gelişmelere paralel olarak birçok banka interaktif bankacılık ve internet bankacılığı
alanında önemli atılımlar gerçekleştirmiş veya planlamıştır.
Bu gelişmelere rağmen, bankacılık sektörü hala klasik rolünü tam olarak
üstlenememiştir. Yeni kurulan ve l Eylül 2000 itibarıyla resmen faaliyete geçen
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu'nun yapacağı düzenlemelerden
sonra, sektörün daha rekabete açık hale gelmesi ve asli fonksiyonlarına geri dönmesi
beklenmektedir.
3.4 Bankaların Denetimi
Banka/ar hem mali kesim hem de ekonominin geneli açısından çok önemli
olduğu İçin, bankacılık sektöründeki sorunlar ve krizler de ekonominin geneline
çok çabuk yayılabilmektedir. Bu çerçevede bankaların denetimi ve denetlemeler
sonucunda gerekli önlemlerin alınması çok önemli bir husustur. Ancak, 4389 sayılı
Bankalar Kanunu ile birlikte denetim sisteminde değişiklikler olmuştur. Bu
değişiklikler, eski sistemin devamı olmak/a birlikte, bazı yenilikler İçermektedir.
Bununla birlikte, bankacılık sektöründe yaşanan sorunların temelinde ise eski
denetim sistemi yatmaktadır. Bu çerçevede, bu altbölümde önce eski denetim
sistemi, sonra da yeni Bankalar Kanunu'na göre denetim sistemi ele alınacaktır.
32
3.4.1. Eski Denetim Sistemi
4389 sayılı Bankalar Kanunu çıkarılmadan önce, yani BDDK kurulmadan
önce, Türkiye'de bankacılık sektörünün denetimi, Hazine MüsteĢarlığı ve TCMB
tarafından yapılmaktaydı. Üçüncü bir unsur ise, bankaların her yıĠ yaptırması
gereken zorunlu denetimleri gerçekleĢtiren bağımsız denetim kuruluĢlarıydı. Hazine
MüsteĢarlığı, Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü aracılığıyla bankalara lisans
verme, gözetim ve denetleme görevlerini, bankaların hesaplarına ve Bankalar
Yeminli Murakıplarının raporlarına bakarak yapmaktaydı. Bankalar Yeminli
Murakıpları ise, bankaları yerinde denetleyerek hukuka uygunluklarını ve
performanslarını incelemekte ve raporlar hazırlıyordu. Bankaların durumunun
kötüye gitmekte olduğunun belirlenmesi durumunda, Hazine'nin gözetimine
alınmakta ve gerekli önlemler alınmaktaydı. 1985 yılında TCMB Kanunu'nda
yapılan değiĢiklikle TCMB de bankaların denetiminde önemli bir yere sahip
olmuĢtur. TCMB esas olarak bankaların hesaplarını aktif kalitesi, kazanç ve karlılık
oranlan ve likidite açısından incelemiĢ ve dıĢardan denetim fonksiyonunu yerine
getirmiĢtir. Ancak, TCMB gerektiğinde, bankaların kanuni karĢılıklar, döviz
pozisyonları, sermaye tabanı gibi yükümlülükleri yerine getirip getirmediklerini
kontrol etmek için yerinde denetim de yapabilmekteydi. Eğer gözetim ve denetimler
sonucunda bir bankanın problemli olduğu tespit edilirse, bu problemler tartıĢılmak
üzere ilgili banka TCMB'ye davet ediliyordu. Eğer bu sorunlar kesinleĢirse, bu
sorunları aĢmak için bankaya izleme mektupları gönderilmekteydi. Durumun
ciddiyet kazanması halinde ise, TCMB alınması gereken önlemlerle birlikte durumu
Hazine MüsteĢarlığına bildirmekteydi. Yerinden denetim yapan Hazine MüsteĢarlığı
ve dıĢardan denetim görevini üstlenen TCMB'nin yanı sıra, Hazine'nin yetki verdiği
bağımsız denetim kuruluĢları da bankaların her yıl hazırlatması gereken bağımsız
denetim raporunu hazırlayan üçüncü bir denetim organı görevi görmekteydi.
Ancak, bankacılık sektöründe ortaya çıkan sorunlar üzerine, denetim sonuçlarına
uygun önlem alınmadığı veya önlemlerin siyasi kaygılarla geciktirildiği yolunda
tartıĢmalar baĢlamıĢtır. Bu tartıĢmaların temelinde denetim ve yaptırım yetkilerinin
farklı kurumlara ait olması yatmaktadır. 4389 sayılı Kanun ile birlikte denetim ve
yaptırım yetkileri BDDK'da toplanmıĢtır.
33
3.4.2. 4389 Sayılı Bankalar Kanunu'na Göre Denetim Sistemi
1999 yılında çıkarılan 4389 sayılı Bankalar Kanunu ile Bankacılık Düzenleme
ve Denetleme Kurumu'nun kurulması ÖngörülmüĢ ve uzun süren tartıĢma ve
bekleyiĢin ardından Kurul üyeleri 31.3.2000 tarihînde atanmıĢtır. Kurum'un l Eylül
2000 tarihi itibarıyla faaliyete geçmesiyle birlikte, Hazine MüsteĢarlığı ve TCMB
bir protokolle denetim yetkilerini Kurum'a devretmiĢler ve bankaların yerinde
denetimini yapan Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu ile dıĢardan denetimini
yapan TCMB Bankacılık Genel Müdürlüğü, Bankalar Gözetim Müdürlüğü bu
çerçevede Kurum'a devredilmiĢtir. Denetlemeler sonucunda bankaların
yönetimlerinin ve haklarının devredilebileceği TMSF'nĠn yönetim ve temsili de
Kuruma devredilmiĢtir. Kurul ve Kurumun iĢleyiĢi ile 4389 sayılı Kanun VIII.
Bölümde ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Zaten, Bankalar Kanunu'nun Öngördüğü
denetim aynen devam edecek olup, sadece yetkiler Kurum'a devredilmiĢ ve tek
elde toplanmıĢtır.
4389 sayılı Bankalar Kanunu'nun 5/1. maddesinde, "Bu kanun ile diğer
kanunların bankalarla ilgili hükümlerinin uygulanmasının ve her türlü bankacılık
iĢlemlerinin denetimi, bankaların varlıkları, alacakları, özkaynaklan, borçlan, kar
ve zarar hesaplan arasındaki ilgi ve dengelerin ve mali bünyeyi etkileyen diğer
tüm unsurların tespit ve tahlili Kurum adına doğrudan baĢkana bağlı bir Kurul teĢkil
eden Bankalar Yeminli Murakıpları ve Yardımcıları tarafından yapılr" denilmektedir.
Bankaların kuruluĢ izinleri de Kurum tarafından verilmektedir. Kısacası bankaların
denetimi tamamen BDDK'ya aittir. Eski sistemdeki bağımsız denetim kuruluĢlarının
denetimi aynen devam etmektedir. 4389 sayılı Kanun'un 13/2. maddesine göre,
"bankaların genel kurullarına sunacağı yıllık bilançoları ile kar ve zarar cetvellerinin
bağımsız denetim kuruluĢlarınca onaylanması Ģarttır." Ayrıca, kamu bankaları
BDDK'nın yanı sıra, Yüksek Denetleme Kurulu'nun ve doJayısıy/a TBMM'nin
denetimine tabi olmaya devam edecektir.
4389 saytft Kanun, bankaların denetimine iliĢkin yetkilerin yanı sıra, denetleme
sonucunda önlem alma ve gerekirse bankaların yönetimini TMSF'ye devretme
yetkisini de Kuruma vermiĢtir. Yetkilerin tek elde toplanması denetimin daha etkin
yapılması ve daha çabuk sonuçlandırılmasına, dolayısıyla sektörün daha sağlıklı
islemesine katkıda bulunması beklenmektedir.
34
3.5 Bankaların Yasal Yükümlülükleri
Türkiye'de bankalar, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Hazine
ve TCMB'nin Ġstediği tüm bilgileri verme yükümlülüğünün yanı sıra, hukuki
düzenlemeler çerçevesinde bazı yükümlülükleri yerine getirmek zorundadır. Bu
yükümlülükler; mevduat munzam karĢılık oranı, disponibilîte oranı, sermaye
yeterliliği oranı, kur riski oranı, yabancı para net pozisyon/sermaye tabanı oranı
ve Ģüpheli alacaklar için karĢılık ayırma gibi yükümlülüklerdir.
3.5.1. Mevduat Munzam KarĢılık Oranı
1211 Sayılı TCMB Kanunu'nun 40. Maddesinin II. Paragrafının (a) bendi
uyarınca, bankalar TCMB nezdinde açılacak hususi bloke birer hesapta nakden
munzam karĢılık tesis etmekle mükelleftirler. Mevduat munzam karĢılıkları Ġle ilgili
esas ve Ģartlar ile gerektiğinde uygulanacak faiz oranlarını belirleme yetkisi TCMB'ye
verilmiĢtir. Buna göre; "...Bankalar, TCMB'ce 38 tespit edilecek esaslara göre
düzenleyecekleri cetvellere göre mevduatlarında meydana gelecek artıĢa tekabül
eden karĢılıkları yine TCMB'ce belirlenecek süreler içinde TCMB'deki hususi hesaba
yatırmak zorundadırlar. TCMB, mevduatı olağanüstü çekilmekte olan bir bankanın
talebi halinde, mevduat cetvellerinin verilmesini beklemeksizin azalmaya tekabül
eden karĢılığı iade eder. TCMB olağanüstü mevduat çekiliĢi hallerinin neler olduğunu
ve karĢılık iade esaslarını belirler. Munzam karĢılıklar, hiçbir maksat ve mevzuun
finansmanı için kullanılamaz. TCMB, munzam karĢılık oranlarını müddetinde tesis
etmeyen veya noksan tesis eden bankalara eksik kısım üzerinden tespit edeceği
bir nispette { ...... )39 bu hususta belirleyeceği esas ve Ģartlara göre cezai faiz tahakkuk
ettirir...."
Söz konusu madde ayrıca, tahakkuk ettirilen cezaî faiz alacaklarının tahsilinde
6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerinin
uygulanacağını ve tahsil edilen cezai faizlerin, BaĢbakanlıkça belirlenecek oranlarda,
TCMB nezdindeki Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu ile Faiz Farkı Ġadesi Fonu'na
gelir kaydedileceğini hükme bağlamıĢtır.
38 Kanun metninde Bankaca ibaresi mevcuttur. Ancak, burada kastedilen TCMB olduğu için, TCMB Ģeklinde tarafımızdan
değiĢtirilmiĢtir.
39 Metnin orijinalinde burada dtsponibüıte oranını eksik tesis eden bankalara da eksik tesis olunan dısponîfa! değerler üzerinden
ibaresi yer almakta olup, bu konuya bir sonraki altbolumde değinilecektir.
35
Mevduat munzam karĢılıklarının tesisi ilk olarak, 9.6.1936 tarih ve 2999 sayılı
Bankalar Kanunu ile düzenlenmiĢtir. Daha sonra bu kanunun yerini alan, 23.6.1958
tarih ve 7Î 29 sayılı Bankalar Kanunu munzam karĢılık oranlan için alt ve üst sınır
belirlenmesini öngörmüĢ, oranları tespit yetkisini ise Banka Kredilerini Tanzim
Komitesine40 vermiĢtir.
5 Nisan Kararlarının ardından, mevduatın banka bilançoları içindeki
büyüklüğünün giderek azalması ve zorunlu karĢılık politikasının etkisini kaybetmeye
baĢlaması sonucu, yeni bir düzenlemeye gidilerek, 31.3.1994 tarihi itibarıyla sabit
kabul edilen mevduata eski oranlar (vadeli mevduata: %7.5, vadesiz mevduata:
%16), bu tarihten sonraki artan kısmına Ġse vadeli ve vadesiz mevduat için tek oran
(%8) uygulamasına geçilmiĢtir. Döviz tevdiat hesaplarına uygulanan munzam
karĢılık oranları Ġle TL ve yabancı para cinsinden yatırılacak miktarlar da ekonomideki
geliĢmelere ve TL mevduat için uygulanan karĢılık oranlarındaki geliĢmelere paralel
olarak zaman zaman değiĢtirilmiĢtir. 5 Nisan 1994 kararları çerçevesinde TL
mevduat Ġçin uygulanan oranlardaki değiĢikliklere paralel olarak, döviz tevdiat
hesaplarına uygulanacak karĢılık oranlan da değiĢtirilmiĢ ve 31.3.1994 tarihi
itibarıyla sabit yükümlülüklere farklı oranlar uygulanırken, bu tarihten sonraki artan
mevduata ise tek oran olarak %10 uygulanması ÖngörülmüĢtür. 27.1.1995 tarihli
Munzam KarĢılık Hakkındaki Tebliğ ile birlikte TL mevduat ve döviz t evdiat
hesaplarına uygulanan munzam karĢılık oranlan tekrar değiĢtirilmiĢtir.
TABLO 4: MEVDUAT MUNZAM KARġILIK ORANLARI
(Sabit ve Artan Sistemi: 1994-1995)
Yürüdüğe
TÜRK LĠRASI MEVDUAT
Sabit Mevduat (31 .3.1994}
Girdiği Tarih
Vadesiz î
31.03.1994
Ay Vadeli
3 Ay
î Vt!
Vadeli
16
7.5
2-3 Yıl
Vadeli
6
4-5 Yıl
Vadeli
2
Artan
YABANCI PARA MEVDUAT
Sabit Mevduat (31.4.1994)
Artan
Mevd.
Vadesiz
Vadesiz 1
ve Vadeli Ay vadeli
8
1 Aydan
Uzun Vadeli
Mevd.
Vadesiz ve
Vadeli
TL
YP
TL
YP
TL YP
8
9.5
3
11.5
- 10
Kaynak: TCMB, Aylık Bültenler 40 1954'te kurulan Banka Kredileri Tanzim Komitesi 1211 sayılı TCMB Kanunu ile kaldırılmıĢ ve
görevleri TCMB'ye devredilmiĢtir.
36
12.09.1994
16
7.5
8
8
8
8
9.5
3
11,5
- 10
03.02.1995
17
8.5
7
3
9
8
10.5
3
12.5
- 13
22.7.1996 tarihinde yayımlanan 96/1 no.lu Tebliğ ile 5 Nisan Kararları
sonrasında uygulanmaya baĢlanan sabit ve artan mevduat uygulaması sona erdirilmiĢ
ve vade ayrımı yapılmadan TL ve yabancı para mevduata uygulanan oranlar tek
düze hale getirilmiĢtir. Buna göre, oran TL mevduatlar için % 8, yabancı para
mevduatlar için ise % 11 olarak belirlenmiĢtir. 20.11.1998 tarih, 23529 sayılı
Resmî Gazete'de yayımlanan 98/1 no.lu Tebliğ iie yapılan değiĢiklikle, Euro
cinsinden açılan döviz tevdiat hesaplan için munzam karĢılık tesis edilmesi imkanı
getirilmiĢtir. TL mevduatlar için oranlar 10.12.1999 tarih, 23902 sayılı Resmi
Gazete'de yayımlanan 99/1 sayılı tebliğ ile % 6'ya, 25.11.2000 tarih ve 24241
sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 2000/1 sayılı tebliğ ile de % 4'e düĢürülmütür.
TABLO 5: MEVDUAT MUNZAM KARġILIK ORANLARI
Yürürlüğe Girdiği Tarih
TL Mevduat
Yabancı Para Mevduat
26.7.1996
8
n
10.12.1999
6
11
25.11.2000
4
11
Kaynak: TCMB, Aylık ve Üç Aylrk Bültenler
3.5.2. Disponibilite Oranı
Bir önceki altbölümde değinilen mevduat munzam karĢılıkları gibi, disponibilite
oranları da 1211 sayılı TCMB Kanunu'nun 40. maddesinin II. paragrafının (a)
bendine dayanmaktadır. Buna göre "bankaların taahhütlerine karĢı bulunduracakları
umumi disponibilitenin nitelik ve oranı gerektiğinde TCMB tarafından tespit edilir".
TCMB ayrıca, disponibilite oranını eksik tesis eden bankalara eksik tesis olunan
disponibl değerler üzerinden bu hususta belirleyeceği esas ve Ģartlara göre cezai
faiz tahakkuk ettirir. Cezai faizlerin tahsil ve ilgili fonlara devrinde, önceki bölümde
belirtilen munzam karĢılıklara uygulanan hükümler geçerlidir.
Bankaların taahhütlerine karĢılık bulunduracakları disponibl, yani kolay nakde
çevrilebilir değerlerin oranı olarak ifade edilebilecek olan disponibilite oranının
bir para politikası olarak kullanılması oranların veya taahhüt tanımının değiĢtirilmesi
Ģeklinde olmaktadır. Ġlk olarak Nisan 1959'da %5 olarak uygulanmaya baĢlanan
disponibilite oranı ve taahhütlerin kapsamı ekonomik geliĢmelere göre zaman
zaman değiĢtirilmiĢtir. Ancak, 3.10.1986 tarihli Tebliğ ile yapılan değiĢiklikler para
37
politikası açısından önemlidir. Bu Tebliğ ile birlikte, disponibl değerlerin hesaplanma
süresi bir aydan, bir haftaya ĠndirilmiĢtir. Bundan da önemlisi, disponibl değerler
birinci ve ikinci kategori olarak ikiye ayrılmıĢtır. Birinci kategori kasa mevcudu
ve/veya TCMB nezdindeki mevduat, ikinci kategori ise DĠBS' lerdîr. Buna göre,
söz konusu tarihte % 15 olan disponibilite oranının % 12'lik kısmının DĠBS olarak
tutulması gerekmekteydi. Bu bankaların Hazine'ye doğrudan kredi sağlaması
demektir. Aslında, DĠBS faiz getiriĢi sağladığı için mevduat munzam karĢılıkları
gibi bankaların fon maliyetini artırmamaktadır. Ancak, DĠBS getiriĢinin düĢtüğü
durumlarda maliyet artacaktır. Ayrıca, bankaların serbest imkanları kısıtlanmakta
ve istedikleri Ģekilde değerlendirebilecekleri kaynaklan azalmaktadır.
Disponibilite uygulamasında köklü değiĢiklikler getiren baĢka bir düzenleme
ise 5 Nisan kararlan kapsamındaki düzenlemedir. 5.4.1994 tarih ve.21896 sayılı
Resmi Gazete'de yayımlanan Umumi Disponibilite Hakkında 4 Sıra No.lu Tebliğ
ile bankaların yükümlülükleri üzerine disponibilite uygulanmaya baĢlanmıĢtır.
Buna göre, bankalar ve özel finans kurumlarının 31.3.1994 tarihli bilançolarmdaki
TL ve YP mevduatlar sabit kabul edilip, bundan sonra artan kısımlar için yeni
oranlar uygulanmaya baĢlanmıĢtır. 31.3.1994 tarihinden Ġtibaren artan TL mevduatlar
için % 8, YP mevduatlar için ise % 10 mevduat munzam karĢılığı ayrılması
gerekmektedir. Artan TL ve YP yükümlülükler - TL ve YP mevduat hariç - Ġçin
uygulanacak disponibilite oranı ise, TL için % 8, YP için % 9 olarak belirlenmiĢtir.
Yabancı Para Mevduata ĠliĢkin Taahhütler: Bankaların, yurtiçi bankalararası
mevduat hariç karĢılığa tabi mevcut yabancı para mevduat ve altın depo hesaplan
tutandır.
Daha sonra, 5 Ocak 1995 tarih ve 22162 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan
1 Sıra No.lu Tebliğ ile TL ve YP mevduatlara da % 3 oranında disponibilite
uygulanmaya baĢlanmıĢ ve disponibl değer olarak TL mevduat için TEFE endeksli
DĠBS, YP para mevduat için Ġse; TEFE veya Dövize Endeksli DĠBS ile Kamu Ortaklığı
Fonu ve/veya ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı tarafından çıkarılan TEFE ve/veya
Dövize Endeksli senetler ile döviz üzerinden düzenlenen senetlerin bulundurulması
zorunlu hale getirilmiĢtir. Bu Tebliğ'e göre, TL ve YP yükümlülükler için disponibilite
oranlan 3 puan artırılmıĢ ve TL ve YP mevduatta olduğu gibi % 3 oranında DĠBS
tutulması öngörülmüĢtür. Bu durumda, disponibilite oranları, TL ve YP mevduat
için % 3, TL yükümlülükler için % 11 ( % 8 serbest TL tevdiatı, % 3 DĠBS), YP
38
TABLO 6: MEVDUAT MUNZAM KARġILIK ORANLARI
(Sabit ve Artan Sistemi: 1994-1995)
Yürüdüğe
TÜRK LĠRASI YÜKÜMLÜLÜKLERĠ
Girdiği
TL Mevduat
Tarih
Pozisyon YP Mvduat ve Alim
Yükümlülükleri
Artan
Mevduat
Sabit
Mevduat
YABANCI PARA YÜKÜMLÜLÜKLERĠ
Diğer TL
açıklan Depo Hesabı
Diğe rYP
Yüküm ülükleri
Artan
YP
Altın
Diğer Artan YP
Yükümlülükler
Mevdua
t
DIBS
Depo
Yükümlülükleri
DIBS
Serbest
Tevdiat
DiBS
-
9
-
9
-
9
-
9
-
3
3
3
12
3
12
3
12
3
Serbest
Tevdıaf
DI6S
Serbest
Tevdiat
DIBS
Serbest
Tevdiat
DIBS
Serbest
Tevdiat
05.04.1994
2
30
-
-
8
-
-
21.04.1994
2
30
-
-
8
-
-
21.07.1994
2
30
-
-
8
-
-
-
-
-
28.03.1994
2
30
-
8
-
31.01.1995
2
30
-
3
9
3
-
3
31.01.1995
2
30
-
3
9
3
-
3
01.04.1996
2
30
-
3
9
3
9
3
Kaynak: TCMB, Aylık Bültenler
Not: TL Mevduata ĠliĢkin Taahhütler: Bankaların 31.3.1994 itibariyle sabit kabul edilen yurtiçi bankalararası mevduat hariç T L
mevduat tutarıdır. 31.3.1994 tarihinden sonra artan mevduat, yurtiçi bankalararası mevduat hariç TL mevduat tutarıdır.
yükümlülükler için % 12'dir (% 9 serbest döviz tevdiatı, % 3 DĠBS). Kısaca özetlemek
gerekirse, mevduat hesaplarına da disponibiüte uygulanmaya baĢlanmıĢ ve mevcut
disponibilite oranlan 3'er puan artırılmıĢtır. Bu düzenlemenin amacı, bankaların
yükümlülüklerini kontrol altına almak ve mevduat ile mevduat dıĢı yükümlülükler
TABLO 7: DĠSPONĠBĠLĠTE ORANLARI
(l 996 Sonrası Sistem)
Yürürlüğe
TÜRK LĠRASI YÜKÜMLÜLÜKLERĠ
Girdiği
TL MEVDUAT
Is
YABANCI PARA YÜKÜMLÜLÜKLERĠ
DĠĞER TL
YÜKÜMLÜLÜKLERĠ
DĠĞER YP
YÜKÜMLÜLÜKLERĠ
YP MEVDUAT
"r-4 S O
^SÛ.
<
Tarih
O
22.7.1996
_iî
^_.
ijf
m
l_£ı-
O
V
-^*:
"S =
ili
¥â<&
m
s-S
O
^z
tO
Q
-n
~§s
"Ğ
_^
i||
03
"Ġs
^^
Ġ
y^KĠ
11
Q
liZ
h— o->E—
3
-
8
6
-
3
2
8
8
^z
-
4
2
1
2
11
1
2
8
4
2
8
4
2
1
2
11
1
2
8
4
2
6
4
2
1
2
11
1
2
100
6
13.2.1999
-
4
10.12.1999
2
20. î î . 2000
2
:^Z
-
Kaynak- TCMB, Aylık ve Uç Ayhk Bültenler
39
üzerindeki toplam karĢılık ihtiyacının eĢitlenmesidir. Bunun yanı sıra, Hazine
kağıtlarının satılma'sı yoluyla kaynak sağlanması amaçlanmıĢtır. Çünkü bu 3'er
puanlık ilavelerin DĠBS ve benzeri senetler olarak tutulması gerekmektedir. 28.3.1996
tarihinde yayımlanan 2 no.lu Teliğ Ġle ilave olarak pozisyon açıklarına % 9 oranında
disponibîlîte uygulaması getirilmiĢtir.
22.7.1996 tarih ve 96/1 no.lu Tebliğ ile disponibiüte oranlan yeniden
düzenlenmiĢtir. Bu çerçevede, sabit ve artan mevduat ve artan yükümlülük
uygulamasına son verilmiĢtir. Bu değiĢiklikle daha Önce artan mevduat ve diğer
yükümlülükler için DĠBS olarak tutulacak disponibilite oranı % 3'ten % 6'ya
yükseltilmiĢtir. 20.11.1998 tarihinde yapılan değiĢiklikle yabancı para serbest
tevdiat hesaplarına Euro serbest tevdiat hesapları eklenmiĢtir. 13.2.1999 tarih,
23610 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 99/1 numaralı Tebliğ ile disponibl değer
olarak tutulacak DĠBS oranı % 4'e indirilmiĢ, kalan % 2'lik kısmın Ġse bankaların
kasalarında nakit olarak tutulması öngörülmüĢtür.
10.12.1999 tarih, 23902 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 99/2 numaralı
Tebliğ ile de TL mevduat için tutulması gereken disponibilite oranı % 2 daha
artırılmıĢ ve bu artan % 2'Iik kısmın TCMB nezdinde serbest tevdiat olarak tutulması
öngörü/muĢtur. 10.11.2000 tarih, 24226 sayrlr Resmi Gazete'de yayımlanan 2000/2
sayılı Tebliğ ile yapılmıĢ ve pozisyon aĢımlarında bulundurulması gereken
disponibilite oranı % 8'den % 100'e çıkarılmıĢtır. Bu artıĢ bankaların giderek artan
pozisyon aĢımlarını önlemeye yöneliktir. Disponibilite oranlan ile ilgili son değiĢiklik
ise 25.11.2000 tarih ve 24241 sayılı Resmi Gazete1 de yayımlanan 2000/3 sayılı
tebliğ ile Mevduat DıĢı TL Pasif hesaplar için bulundurulacak disponibilite oranının
TCMB nezdindeki serbest tevdiat hesabında bulundurulacak kısmının % 8'den %
6'ya çıkarılmasıdır.
3,5.3. Yabancı Para Net Genel Pozisyon / Sermaye Tabanı Standart Rasyosu
Net pozisyon/sermaye tabanı oranına da önceki bölümlerde değinilmiĢ olup,
bu oran % 30'u aĢamaz. 1 Mart 1995 tarih ve 22217 sayılı Resmi Gazete'de
yayımlanan "Yabancı Para Net Genel Pozisyon / Sermaye Tabanı 7' Standart
Rasyosuna ĠliĢkin Tebüğ'e göre, "bankaların net genel pozisyonunun sermaye
tabanına oranının hiç bir zaman % 50'yi geçemeyeceği" belirtilmiĢtir. Bu tebliğle
40
getirilen yeni oran aslında kur riski oranını tamamlayıcı nitelikteydi. Bu yeni tebliğin
amacı bankaları pozisyon açıklarını azaltmaya veya özkaynaklarını bu riskleri
karĢılayacak düzeye getirmeye zorlamaktı.41 Böylece, yurtdıĢından döviz kredisi
alıp, Tl/ye çevirerek faiz-kur marjından yararlanmak için DĠBS'lere yatırma iĢleminin
artmasının getirdiği riskler azaltılmaya çalıĢılmıĢtır. Bu oranların konulması para
politikası açısından önemlidir. Çünkü, bankalardan birinin veya birkaçının bu açık
pozisyonlardan dolayı kötü duruma düĢmesi bankacılık sistemini ve ekonominin
genelini etkileyecektir.
30.6.1998 tarih ve 23388 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Tebliğ
ile Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Sermaye Tabanı'na ĠliĢkin Tebliğ'de bazı
değiĢiklikler yapılmıĢ ve % 50 olan oranın kademeli olarak düĢürülerek 1.1.1999
itibarıyla azami % 30 olması öngörülmüĢtür. Öte yandan, daha Önce döviz varlık
ve yükümlülüklerin hesabında dövize endeksli menkul kıymetlerin % 100'ü, diğer
dövize endeksli varlık ve yükümlülüklerin ise % 50'si dikkate alınırken, yeni Tebliğ
ile dövize endeksli varlık ve yükümlülüklerin tümü döviz varlık ve yükümlülüklerine
dahil edilmiĢtir. Bu Tebliğ ile getirilen yeni bîr düzenleme ise/ bankaların yabancı
para vadeli iĢlemlerine sınırlama getirilmesidir. Buna göre, "Yabancı Para Net
Vadeli ĠĢlem Pozisyonu/Sermaye Tabanı Standart Rasyosu," azami % 15 olarak
belirlenmiĢtir. Ancak, çok geçmeden, 29.8.1998 tarih ve 23448 sayılı Resmi
Gazete'de yayımlanan Tebliğ ile bu rasyo yürürlükten kaldırılmıĢtır. Söz konusu
Tebliğ Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Sermaye Tabanı oranını % 2Q'ye düĢürmüĢ,
ancak oranın 31.8.1999 tarihine kadar % 30, 31.8.1999-29.9.1999 tarihleri arasında
ise % 25 olmasını öngörmüĢtür.
3.5.4. Krediler ve Alacaklar Ġçin Ayrılacak KarĢılıklar
1999 sonunda KarĢılık Kararnamesi denilen Bakanlar Kurulu Kararı çıkarılmıĢtır.
Karar'ın amacı, "bankaların nakdi ve gayrinakdi kredileri ile diğer alacaklarının
niteliklerini ve bunlar için ayrılacak karĢılıklara iliĢkin esas ve usulleri belirlemek,
bu suretle kredilerin ve diğer alacakların mahiyetlerine uygun bir Ģekilde tasnif
edilerek muhasebeleĢtirilmesini ve mali tabloların açıklık ve doğruluk ilkelerine
göre hazırlanmasını sağlamaktır." Karar bankaların kredilerini ve diğer alacaklarını
41
Bu oranla ve bankaların açık pozisyonları Ġle ayrıntılı bilgi için bkz. Gûnal (T 995a).
41
5 grup halinde tasnif etmesini ve buna göre karĢılık ayırmasını öngörmektedir.
Kararnameye göre bankaların ayıracakları özel ve genel karĢılık oranlan Ģöyledir:
1) Özel KarĢılıklar: Bu Karar'ın 8 inci maddesinde belirtilen hususlar dikkate
alınarak, kredi ve alacağın;
- III üncü Gruba alındığı tarihten Ġtibaren en az %20'si,
- IV üncü Gruba alındığı tarihten itibaren en az %50'si,
- V inci Gruba alındığı tarihten itibaren %100'ü,
oranında özel karĢılık ayrılır.
Vergi Usul Kanunu'na göre, değersiz hale gelen alacaklar ve Ģüpheli alacakların
teminatsız kalan kısımları için 4 üncü maddede belirtilen süreler beklenmeksizin
%100 oranında karĢılık ayrılarak gider yazılır.
2) Genel KarĢılık; Bankalar, standart nitelikli nakdi kredileri ve yakın Ġzlemedeki
nakdi kredileri toplamının % 0,5'i ve teminat mektupları, aval ve kefaletleri ile
diğer gayrinakdi kredileri toplamının % O,Ti oranında genel karĢılık ayırmak
zorundadırlar. Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarının son günleri itibariyle
hesaplanan genel karĢılık miktarları gider yazılarak pasifte ''Genel Kredi KarĢılıkları
Hesabı"nda muhasebeleĢtirilir. Genel Kredi KarĢılıkları Hesabında kayıtlı tutarların,
Tasfiye Olunacak Alacaklar Hesabının net bakiyesi düĢüldükten sonra kalan kısmı
Bankalar Kanunu'nun 13 üncü maddesine göre tesis olunan standart rasyolarm
hesabında katkı sermayeye dahil edilir.
Genel karĢılığa tabi gayrinakdi krediler;
a) Teminat mektupları,
b) Kabul kredileri,
c) Akreditif taahhütleri,
d) Cirolar,
gibi bankayı bir Ģartın ifa edilememesinden dolayı Ġleride doğabilecek bir borç
yükümlülüğüne sokarken aynı zamanda da diğer Ģahıslardan alacaklı duruma
getiren her türlü cayılamaz gayrinakdi" kredilerdir.
42
3.5.5. Diğer Yükümlülükler: Sermaye Yeterliliği Oranı, Kur Riski Oranı ve
Zorunlu Döviz Devir Oranı
"Sermaye tabanı/risk ağırlıklı varlıklar, nakit olmayan kredi ve taahhütler" oranı
olarak ifade edilen sermaye yeterliliği oranı, 1989'da % 5 Ġken, her yıl bir puan
yükseltilerek 1992'de % 8'e çıkarılmıĢtır. Dolar, Mark ve diğer döviz kurları için
Dolar karĢılığı olarak hesaplanan kur riski oranı ise, döviz varlıklarının döviz
yükümlülüklerine oranı olup, her kategori için minimum % 75, maksimum % 115,
toplam dolar olarak ise % 80-110'dur. Bankaların daha önceleri satın aldıkları
dövizlerin belli bir kısmını TCMB'ye satmak belli bir kısmını da TCMB nedĠzdekĠ
Döviz-Efektif Piyasası'nda, TCMB'nin belirlediği kurdan satmak zorundaydılar.
Ancak, bu uygulamaya 1998 yılının ikinci ya rısında son verilmiĢtir.
Kısacası, bankaların yerine getirmek zorunda oldukları bir çok yükümlülük
vardır. Ancak, bankalar bir taraftan bu yükümlülükleri yerine getirmeye çalıĢırken,
öte taraftan, bu yükümlülüklerin getirdiği maliyetleri azaltabilmek için yeni yöntem
ve yeni araç arayıĢlarını sürdürmekte ve karlılıklarını artırmaya çalıĢmaktadırlar.
Bu çabalar, teknolojik geliĢmelerle birleĢince hem bankaların kurumsal yapısı
değiĢmekte hem de TCMB'nin para politikası uygulamaları zorlaĢmakta ve birinci
önceliği piyasalarda istikrarın sağlanması almaktadır.
43
IV. BOLUM BANKACILIK
SEKTÖRÜNÜN TEMEL SORUNLARI
Türkiye'de bankacılık sektörünün kurumsal yapısı ve rolüne bir önceki bölümde
değinilmiĢti. Sektörün sorunlarına geçmeden önce, temel büyüklüklere bir göz
atmak faydalı olacaktır. Bu çerçevede, temel büyüklükler olan aktifler, krediler ve
mevduat rakamları banka grupları bazında tabloda verilmektedi
TABLO 8: BANKACILIK SEKTÖRÜ TEMEL BÜYÜKLÜKLERĠ (%)
AKTĠFLER
KREDĠLER
MEVDUAT
Ticaret Bankaları
Kamu
96
91
100
34
27
40
Özel
47
54
44
TMSF'ye Devir
9
7
13
Yabancı
5
3
,3
Kalkınma ve Yatırım
4
9
0
Bankaları
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği; 2000 sonu îtibarıyiadır.
Tablodan da görüldüğü gibi, aktiflerde ticari kamu bankalarının payı % 34'dür.
TMSF'ye devredilen bankalar da dahil edilirse, bu rakam % 43'e ulaĢmaktadır. 42
Kamu bankaları ve TMSF'ye devredilen bankaların mevduat içindeki payı % 53
iken, krediler içindeki payının % 34 olması kamu bankalarının topladığı mevduatları
krediye dönüĢtüremediğini açıkça göstermektedir.
42 TMSF'ye devredilen Etibank ve Bank Kapital'in rakamları henüz bilinmediği için toplama dahil edilmemiĢ olup, bu bankalar
özel ticaret bankaları grubu içinde görünmektedirler.
45
4.1 OLĠGOPOLĠSTĠK YAPI: REKABET YETERSĠZLĠĞĠ
Türkiye'de bankacılık sektörü, rekabetin yetersiz olduğu, yoğunlaĢmanın
yaĢandığı, yani az sayıda bankanın hakim olduğu oligopolistik bir yapıya sahiptir.
1999 sonu itibarıyla 81 bankanın faaliyet gösterdiği sektörde, 62 ticaret bankası
mevcuttur. Ancak, yoğunlaĢma oranlan hala çok yüksektir.
TABLO 9: BANKACILIK SEKTÖRÜ YOĞUNLAġMA ORANLARI (%}
AKTĠFLER
KREDĠLER
MEVDUAT
Ġlk 5 Banka
Ġlk 10 Banka
48
42
51
69
71
72
Kamu Bankalar (*)
34
27
40
Kaynak: Türfciye Banfcalar Birliği; 2000 sonu itîfaarıyladır.
Tablodan da görüleceği gibi, ilk beĢ bankanın toplam aktifleri, toplam kredileri
ve toplam mevduatlarının, sektör toplamına oranları sırasıyla, % 48, % 42 ve %
Sî'dir. Ġlk on bankaya baktığımızda ise bu rakamlar sırasıyla; % 69, % 71 ve %
72'ye yükselmektedir. Bu rakamlar, Türkiye'de bankacılık sektörüne hala az sayıda
bankanın egemen olduğunu göstermektedir. Aydınlı (î 996), 1991-1994 dönemi
için yaptığı uygulamalı çalıĢmada, oligopolistik yapıdan da öte, sektördeki bankaların
bütün olarak bir monopol gibi davrandıkları, yani bir kartel oluĢturdukları sonucuna
varmıĢtır.43 Piyasaya giriĢ ve çıkıĢın sınırlı olması da rekabeti engelleyen bir baĢka
husustur. Ancak, yoğunlaĢma yurtiçi rekabet açısından engelleyici olmakla birlikte,
uluslararası rekabet ve ölçek ekonomisi için gereklidir.
Bankaların kendi aralarındaki yatay rekabet eksikliği olmasına rağmen, son
yıllarda bankaların diğer mali kurumlarla olan dikey rekabeti artmaktadır. Bu
çerçevede, ticaret bankalarıyla, kalkınma ve yatırım bankaları, özel finans kurumlan
ve aracı kurumlar gibi diğer mali kurumların finansal piyasalardaki payı ve etkisi
artmaya baĢlamıĢtır. Özellikle, son yıllarda bir çok Ģirketin, kredi almak yerine
halka arz yoluyla sermaye piyasasından fon temin etmeye yöneldiği gözlenmektedir.
Kısacası, bankacılık sektöründe yatay rekabet eksik olup, oligopolistik bir yapı
43
Bkz, Aydınlı (l 996), S. 55-59
46
hakimdir. Ancak, bankaların diğer mali kurumlarla rekabeti, yani dikey rekabet
yeterli olmamakla birlikte, son yıllarda hızlanmıĢtır.
4.2 GRUP VEYA HOLDĠNG BANKACILIĞI
Türkiye'deki Özel bankaların tamamına yakını yönetim ve sermaye yapısı
açısından belii kiĢiler, gruplar veya holdinglerin kontrol ündedir. Hatta bazı grupların
iki veya daha fazla bankası vardır. Bu durum bankaların gerçek bankacılık
faaliyetlerinden uzaklaĢarak, sadece bağlı olduğu grubun Ģirket ve iĢtiraklerine
kredi verir hale gelmesine neden olmuĢtur. Aynca,bankaların bu yapısı, son yıllarda
birçok bankanın içinin boĢaltılmasına da Ġmkan tanımıĢtır. Bankaların sermayelerinin
geniĢ tabana yayılmaması, yönetim ve denetimin etkinliğini azaltmaktadır.
Bankalardan bazıları halka açılmakla birlikte, açıklık oranları çok düĢüktür.
Tablodan da görüleceği üzere, kamu sermayeli ve Tasarruf Mevduatı Sigorta
Fonu'nun yönetimindeki bankalar dıĢında, birden fazla bankası olan yedi grup
bulunmaktadır. Bunlar, Çukurova, DoğuĢ, FĠBA (Özyeğin), Sabancı, Süzer, Toprak,
Uzan gruplarıdır. Tabloda yer almayan bankaların çoğu da önemü gruplara aittir.44
Kısacası, sektörde grup bankacılığı hakimdir ve bu durum sektörü olumsuz
etkilemektedir.
4.3 DENETĠMĠN YETERSĠZLĠĞĠ VE ETKĠN OLMAMASI
Türkiye'de bankaların denetim ve gözetiminin yetersizliği ve etkin olmaması
konusuna geçmeden önce, denetim ve gözetimin temel amaçlarına bakmak faydalı
olacaktır. Çünkü denetim ve gözetimin yeterliliği, amaçlara ulaĢılıp ulaĢılmaması
ile doğrudan ilgilidir.
Bankaların denetim ve gözetiminin dört temel amacı vardır:
1) Banka iflaslarının gerçek maliyetlerini sınırlamak ve aynı zamanda bankaların
fonksiyonlarını icra etmelerine izin vermek,
2} Ġlgili kuruluĢlara bir güvenlik ağının sağlanması ile ilgili olarak hükümetin
kayıplarını sınırlamak,
3) "Moral hazard"45 problemini sınırlamak, yani güvenlik ağınm kötüye
kullanılmasını önlemek,
44 Bankaların ait olduğu gruplar ıçm bkz. Ek. 8.
45 "Mora! hazard" ingilizce'de "ahlaki risk" anlamına gelmektedir. Ancak, iktisat yazınında bu kelime kötüye kullanma (suistıma!)
anlamında kullanılmaktadır.
47
TABLO 10: GRUP BANKALARI
GRUP ADĠ
BANKA
Kamu
Kamu
Kamu
Kamu
Kamu
Kamu
Kamu
Ġller Bankası Türk Eximbank Türkiye
Cumhuriyeti Ziraat bankası Türkiye
Emlak Bankası A,ġ. Türkiye Halk
Bankası A.ġ. Türkiye Kalkınma
Bankası A.ġ. Türkiye Vakıflar
Bankası T.A.O.
TMSF
TMSF
TMSF
TMSF
TMSF
TMSF
TMSF
TMSF
TMSF
TMSF
TMSF
Bank Ekspres A.ġ. Bank Kapital* Demirbank
T.A.ġ. Egebank A.ġ.* EskiĢehir Bankası T.A.ġ.
Etibank Ġnterbank Sümerbank A.ġ. Türk Ticaret
Bankası A.ġ. Türkiye Tütüncüler bankası
YaĢarbank A.ġ.* Yurt Ticaret ve Kredi Bankası
A.ġ.*
Çukurova
Çukurova
Pamukbank T.A.ġ, Yapı ve
Kredi Bankası A.ġ.
DoğuĢ DoğuĢ DoğuĢ
{ve Fransızlar)
BirleĢik Türk Körfez Bankası A.ġ.
Türkiye Garanti Bankası A.ġ.
Osmanlı Bankası A.ġ.
FĠba (Özyeğin)
FĠba (Özyeğin)
FĠba Bank A.ġ.
FĠnans Bank A.ġ.
Sabancı Sabancı (ve BNPDresdner)
Akbank T.A.ġ. Bnp-Ak
Dresdner Bank A.ġ.
Sözer
Sözer
Atlas Yatırım Bankası A.ġ.
Kentbank A.ġ.
Toprak
Toprak
Toprak Yatırım Bankası A.ġ.
Toprakbank A.ġ.
Uzan
Uzan
Adabank A.ġ. Türkiye Ġmar
Bankası T.A.ġ.
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği. Yazar tarafından günceden m iĢti r.
NOT: Tabloda, sektördeki tüm bankalar dikkate alınmıĢtır. Bankaların ana hissedarları dikkate alınmıĢ olup, bazı bankalarda
belirleyici bir ortak olmadığından grup olarak dikkate alınmamıĢlardır, örneğin; T. Sınai Kalkınma Bankası A.ġ ve Sınai
Yatırım Bankası A.ġ.'de, Afcfaa n k, iĢ Bankası ve Vakıfbank'm hisseleri olmasına rağmen, bu bankalar tabloda gösterilmemiĢtir.
Egebank, Yurtbank, YaĢarbank ve Bank Kapital önce Sümerbank'a devredilmiĢ sonra da iĢlem yapma ve mevduat toplama
izinleri kaldırılmıĢtır. Ancak, TMSF'nin yükünün görülmesi için üstede ayrı ayrı gösterilmiĢlerdir.
48
4) Finansai sistemde bir darboğaza veya makroekonomiye olan güvenin
sarsılmasına yol açacak bir sistem krizinin çıkmasını önleyerek, makroekonomik
istikrarı sağlamak.
Bankaların sağlıklı bir yapıya kavuşturulması bu amaçlara ulaşmayı
kolaylaştıracaktır. Ancak, bankaların hiçbir zaman iflas etmemesini sağlayacak bir
sistem oluşturmak mümkün değildir.
Türkiye'de bankaların gözetimi ve denetimi aslında çok yetersiz değildir.
Eksiklikler olmakla birlikte mevcut kuralların tam olarak uygulanması ve denetim
sonuçlarının gerektirdiği önlemlerin alınması bankacılık sisteminin sağlıklı bir
şekilde İşlemesini sağlayacaktır. Ancak, bankaların denetiminin organize bir şekilde
yapılması ve yetkilerin bir yerde toplanması gereklidir. Yeni kurulan ve 1.9.2000
itibarıyla faaliyete geçen Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu bu konuda
bir iyileşme sağlayacaktır. Fakat, Kurul üyelerinin atanmasındaki siyasi etki dikkate
alındığında, bu Kurumun da üstlendiği fonksiyonu yerine getirmesinin zor olduğu
açıkça görülmektedir. Zaten Türkiye'de sorun gözetim ve denetimin yetersizliğinden
değil, büyük ölçüde denetim sonuçlarının uygulanmasındaki gecikmeden, yani
siyasi etkiden kaynaklanmaktadır. Bankaları gözetim fonksiyonunu üstlenen Merkez
Bankası'nın Önerilerinin Hazine Müsteşarlığı tarafından dikkate alınmaması veya
gereken önemin verilmemesi, veya Bankalar Yeminli Murakıplarının hazırladığı
raporların gereğinin ilgili Bakan tarafından siyasi veya ekonomik gerekçelerle yerine
getirilmemesi bankacılık sektöründeki iflasların ve krizlerin önemli bir nedeni
olmuştur. 1994 krizinde batan Marmara Bank, TYT Bank ve İmpexbank, daha
sonra Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devredilen Türk Ticaret Bankası, İnterbank
ve Bank Ekspres ile son olarak 4389 sayılı Bankalar Kanunu'nun çıkarılmasından
sonra 1999 sonunda el konulan beş bankanın durumları ve kamuoyunda ve
medyada çıkan söylentiler denetim sonuçlarının yerine getirilmediğinin bir
göstergesidir. Öte yandan, Türk Ticaret Bankası ihalesine ilişkin tartışmalar ve bu
konuda açılan davalar bankacılık sektörü üzerindeki siyasi etkiyi açıkça
göstermektedir.
4.4 TÜRKİYE'NİN EKONOMĠK YAPISI: YÜKSEK KAMU AÇIKLARI VE
ENFLASYON
Türkiye'de özellikle son on yıl içinde kamu kesimi açıkları giderek büyümüştür.
Kamu açıklarının finansmanı, "crowdîng-out" etkisi denilen, kamunun Özel sektöre
kaynak bırakmamasına yol açan "kovma etkisine" yol açmıştır. Yani Özel kesimin
49
ihtiyaçlarını karĢılayacak kaynaklan kamu kesimi kullanmıĢ ve dolayısıyla bankalar
da özel kesime kredi açmak yerine kamu kağıtlarını tercih etmiĢlerdir.
Asli fonksiyonu, ekonomideki tasarruf sahiplerinin tasarruflarını değerlendirerek
kaynak ihtiyacı olan yatırımcılara sunulmasını sağlamak olan bankacılık sektörü
Türkiye'de bu fonksiyonunu yerine getiremez hale gelmiĢtir. Bunun en önemli
nedeni ise, kamu kesiminin aĢırı kaynak talebidir. Dolayısıyla, bankalar uygulanan
sıcak para politikasının, yani düĢük kur yüksek faiz politikasının bîr sonucu olarak,
yurtdıĢından döviz borçlanarak Türkiye'de bozdurmaya ve karĢılığı TL ile de yüksek
getirili kamu kağıtları almaya baĢlamıĢlardır. Bu durum, bankaların rolünü
değiĢtirmenin yanı sıra, fînans sisteminin yapısını da bozmuĢ ve özel kesimin
kaynak imkanlarını sınırlamıĢtır.
Kamu açıkları ve bunun finansman Ģeklinin yanı sıra yüzde 70-75 civarlarına
oturan enflasyon bankacılık sektörünü olumsuz olarak etkilemiĢtir. Enflasyon
bankaların kaynak maliyetini yükselten bîr unsurdur. Ayrıca, mevduat munzam
karĢılıkları ve disponibiliîe oranlarının da yüksek olması maliyetleri daha da
artırmaktadır. Aslında, disponibiliîe oranının yüksek olması diğer bir sorun oian
kamu açıklarının finansmanından kaynaklanmaktadır. Çünkü, disponibil değer
olarak büyük ölçüde ( % 32'ye kadar yükseldi) Devlet Ġç Borçlanma Senetleri
tutulması gerekmektedir. Bu yüksek maliyetler karĢısında bankalar temel iĢlevleri
olan kredi vermekten kaçınmaktadırlar.
TABLO 11: BANKACILIK SEKTÖRÜ FAĠZ VE FAĠZ DIġI GELĠRLERĠ (l
994-2000)'Milyar TL
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Kredilerden Alman Faiz
326.336
565.413
1.291.063
2.967.947
4.996.358
7.809.013
7.908.700
Menkul Değerler Cüzdanı
121.557
215.000
522.023
1.062.236
2.385.582
5.198.199
4.288.442
Bankalardan
Ġnterbank
31.974
1 3. 582
47.096
11.687
137.966
17.192
384.337
22.537
780.471
S5.09Î
1.403.666
114.324
2.618.074
268.12Ġ
Diğer Faiz Gelirleri
35.802
61.158
162.011
408.257
2.475.784
6.489.131
5.947.257
TOPLAM
528.851
900.355
2.130.255
4.845.314
10.723.286
2 î. 0! 4.033
21.030.594
FAiZ GELĠRLERĠ
FAiZ DIġI GELĠRLER
Komisyon Gelirleri (net)
21.161
34.201
63.636
135.120
313.567
527.024
874,965
Kambiyo Gelirleri (net)
-73.036
-45.110
-124.456
-388.676
-890.564
-2.214.444
-2.021.553
Sermaye Piyasası ĠĢlem
Gelirleri (net)
15.456
6Ġ. 288
94.361
83.091
246.008
1.430.039
201.320
Diğer Faiz DıĢı Gelirler
22.959
35.612
89.302
199.254
376.177
1.326.577
2.215.954
85.992
122.843
28.789
45.189
1.073.196
1.270.686
TOPLAM
(
-13.460
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği.
50
Tabloda da görüldüğü gibi, bankalar, l994 yılında faiz gelirlerinin yaklaĢık %
62'sini kredilerden sağlarken, 2000 yılında bu rakam % 38'e düĢmüĢtür. Diğer faiz
gelirleri kaleminin son üç yılda ulaĢtığı boyut ise çok çarpıcıdır. Kamu açıklarının
finansmanı amacıyla Hazine'nin ihraç ettiği yüksek faizli ve risksiz Hazine Bonosu
ve Devlet Tahvillerine yatırım yapan ve enflasyonist ortamda büyük miktarda faiz
gelirleri elde eden bankalar, bankacılık iĢlemlerinden uzaklaĢmıĢlardır. AĢağıdaki
tabloda da görüldüğü üzere, menkul kıymet cüzdanının yaklaĢık % 80'ini Hazine
Bonosu ve Devlet Tahvili ile bunların vadesi gelmemiĢ kuponları oluĢturmaktadır.
Bu durum sermaye piyasasının geliĢmemiĢ olmasından çok kamunun kaynak
ihtiyacının bir sonucudur.
TABLO 12: BANKACILIK SEKTÖRÜ MENKUL DEĞERLER CÜZDANI VE BAĞLI
MENKUL DEĞELER
(l 990-2000} Milyar TL
Tahvil
Bono
Vadesi
Hisse
GelmemiĢ
Kupon
Senedi
Diğer (*)
TOPLAM
1990
13.142
2.817
59
570
814
17.411
1991
20.767
10.950
529
640
2.445
35.330
1992
46.180
9.246
187
1.209
3.628
60.450
1993
91.099
9.704
54
2.031
9.455
112.343
1994
108.545
72.299
12
4.928
31.453
217.243
1995
209.929
138.949
161
13.647
51.913
414.599
1996
716.463
398.205
64
12.086
227.888
1.354.706
1997
1.496.836
657.880
1.563
71.144
310.726
2.538.150
1998
2.806.327
1.629.163
43.088
226.687
571.988
5.277.253
1999
9.395.325
1 .604.304
2.542
1.126.023
1.403.076
13.531.270
2000
13.647.203
1.780.936
33.405
752.084
878.063
17.091.691
Kaynak: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Elektronik Veri Dağıtım Sistemi.
(*) Diğer kaleminin içinde, Kar ve Zarara Katılma Belgeleri, Yatırım Fonu Katılım Belgelen, Gelir Ortaklığı Senetleri, Attın ve
Diğer kalemleri dahildir.
Enflasyonun ve faizlerin düĢmesiyle birlikte, yeni dönemde bankacılık iĢlemlerine
yönelemeyen, teknolojik geliĢmelere ayak uyduramayan ve rekabet gücünü
kaybeden bankalar önemli sorunlarla karĢılaĢacaklardır.
51
4.5 KAMUNUN FINANSAL SĠSTEMDEKĠ BELĠRLEYĠCĠLĠĞĠ
Yukarıda değinilen kamu açıklarının finansman yöntemi kamu kesiminin
finansai sistem içinde belirleyici duruma gelmesine neden olmuĢtur. Kamu açıklarının
dıĢ borçlanma yoluyla finanse edilememesi nedeniyle son yıllarda iç borçlanmaya
ağırlık verilmiĢ ve dıĢ borçlar biie iç borçla ödenir hale gelmiĢtir. Bu nedenle mali
sistemdeki kaynakların çok önemli bir kısmı kamu kesimince kullanılmaktadır. Bu
durum bankaların asli fonksiyonlarını yerine getirmesini zorlaĢtırmaktadır. Ġhraç
ettiği menkul kıymetlerin yanı sıra, kamu kesimi bankaların kaynaklarını, aktiflerini,
risklerini ve faaliyetlerini etkileyebilecek düzenlemeler yaparak da sistemde
belirleyici olmaktadır. Kamu bu çerçevede en büyük etkiyi bankaların aktiflerinin
Ģekillenmesine müdahale ederek yapmaktadır.46
TABLO 13: BANKACILIK SEKTÖRÜ MENKUL DEĞERLER CÜZDANI VE BAĞLI
MENKUL DEĞELER
(Trilyon TL)
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000(*}
KonsoÜde Bütçe
134
152
317
1.238
2.241
3.726
9.152
12.846
Faiz DıĢı K. Bütçe
17
-146
-259
-259
-37
•2.451
-1.569
-7.594
K/T
49
55
-15
-77
-î 00
694
î. 927
2.6 î 7
ĠĢletmeci
55
47
-48
-62
165
690
1.766
2.512
Mahalli Ġdare
14
15
17
37
83
244
237
381
Sos. Cüv. + Dön. Serm.
12
23
53
35
-2
177
171
-24
Fonlar -f- z.Kap.Kur.
31
61
37
92
26
20
587
-999
Toplam Kamu
240
306
408
1.341
26
17
12.074
14.821
Bütçe Faizi Hariç
123
7
-168
-157
2.270
4.89
1.353
^5.619
Kaynak: DPT ve Hazîne MüsteĢar l iği.
(*) 2000 Yılı gerçekleĢme tahmini konsolide bütçe gerçekleĢmesiyle revıze edilmiĢtir.
46 Bkz. Gürlesel (1993), s. 97-98
52
TABLO 14: KAMU KESĠMĠ BORÇLANMA GEREĞĠ / GSMH (Yeni Seri)
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000(*)
Konsolide Bütçe
6.7
3.9
4.0
8.3
7.6
7.0
11.7
10.2
Faiz DıĢı K. Bütçe
0.9
-3.8
-3.3
-1.7
-0.1
-4.6
-2.0
-6.0
KIT
2.4
1.4
-0.2
-0.5
-0.3
1.3
2.5
2.1
ĠĢletmeci
2.8
1.2
-0.6
-0.4
0.6
1.3
2.3
2.0
Mahalli Ġdare
0.7
0.4
0.4
0.2
0.3
0.5
0.3
0.3
Sos. Cüv. 4-Dön.Serm.
0.6
0.6
0.6
0.2
0.0
03
0.2
0.0
Fonîar + z.Kap.Kur.
1.6
1.6
0.5
0.6
0.1
0.0
0.8
-0.8
Toplam Kamu
12.0
7.9
5.2
9.0
7.6
9.2
15.4
11.8
Bütçe Faizi Hariç
6.2
0.2
-2.1
-1.0
-0.1
-2.5
1.7
-4.5
Kaynak: DPT ve Hazine MüsteĢarlığı.
(*! 2000 Yılı gerçekleĢme tahmini konsolide bütçe gerçekleĢmesiyle revıze edilmiĢtir.
4.6 KAMU BANKALARININ SEKTÖRDEKĠ AĞIRLIĞI
Kamunun finans piyasalarındaki belirleyiciliği sadece finansman ihtiyacından
kaynaklanmamaktadır.
Ziraat Bankası, Halkbank, Vakıfbank ve Emlakbank'tan oluĢan kamu bankaları
grubu, bankacılık sektöründe belirleyici konumundadır. Sektördeki toplam aktiflerin
% 34'ü, toplam kredilerin % 27'si, toplam mevduatın ise % 40'ı kamu bankalarına
aittir.47 Bu dört banka, aktif büyüklüklerine göre yapılan sıralamada ilk on banka
içinde yer almakta olup, Ziraat Bankası birinci, Halkbank ikinci, Vakıfbank yedinci,
Emlakbank ise dokuzuncudur.
Ayrıcalıklara sahip kamu bankaları bankacılık sektöründe rekabeti olumsuz
etkilemektedir. Örneğin etkin Ģekilde çalıĢmayan ve önemli ölçüde görev zararları
bulunan kamu bankaları sübvanse edilmektedir. Bu bankalar çoğunlukla kuruluĢ
amaçlan dıĢında kamu açıklarının finansmanı için de kullanılabilmekte ve Devlet
Ġç Borçlanma Senetleri satın almaya zorlanmaktadır. Bu bankaların siyasi nedenlerle
niteliksiz elemanlarla doldurulması da performanslarını etkileyen bir baĢka husustur.
Tüm bu nedenlerden dolayı kamu bankaları bankacılık sisteminde yapısal
bozukluklara yol açmaktadır.48
47 Bka. Tablo- 5
48 Kamu bankalarının sektör içindeki yeri hakkında ayrıntılı bilgi ıçm bkz. Tunay ve diğ. (1997), III. ve IV. Bölüm.
53
Bu çerçevede, JMF ile yapılan anlaĢmaya uygun olarak, Ziraat Bankası, Halk
Bankası ve Emlakbank'ın özelleĢtirilmesi için hazırlanan KHK CumhurbaĢkanı
tarafından geri çevrilmiĢ, daha sonra hazırlanan 4603 sayılı Kanun 15.11.2000
tarihinde TBMM'de kabu edilmiĢ ve 25.11.2000 tarih ve 24241 sayılı Resmi
Gazete'de yayımlanmıĢtır. Kanun yeniden yapılandırma ve hisse satıĢ ĠĢlemlerinin
üç yıl içinde tamamlanmasını öngörmüĢ ve bu sürenin Bakanlar Kurulu tarafından
bir defaya mahsus olmak üzere 1.5yı! uzatabileceğini hükme bağlamıĢtır. Yeniden
yapılandırma çalıĢmaları çerçevesinde üç banka tçin ortak yönetim kurulu atanmıĢ
ve bu bankaların görev zararları karĢılığı olarak Hazîne kağıdı verilmiĢtir. Ayrıca,
bundan sonra zarar doğuracak görevlerin verilmesi de yasaklanmıĢtır. Ancak,
yeniden yapılandırma ve özelleĢtirme çalıĢmalarının 3.5 yılda tamamlanması
Ġmkansız görünmektedir. Yani süre uzatımı kaçınılmaz gibi görünmektedir. Bu
bankaların özelleĢtirilmesi beĢ yılı da aĢabilir. Vakıfbank'ın % 25'lik B grubu
hisselerinin satıĢını öngören 4604 sayılı Kanun da 22.11.2000 tarih ve 24238 sayılı
Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Tüm bu düzenlemeler gerekli
olmakla birlikte, söz konusu bankaların özel Jesti rilebilmes Ġ için siyasî iradenin de
istekli ve gayretli olması gerekmektedir. Ayrıca, ekonomik ve siyasi yapı düzelmedikçe
ve bankacılık sistemi reformu gerçekleĢmedikçe bankaların tamamen ÖzelleĢtirilmesi
de sorunları çözmeyecektir.
4.7 TASARRUF MEVDUATI SĠGORTA SĠSTEMĠNĠN YETERSĠZLĠĞĠ VE
MEVDUATA % 100 GÜVENCE VERĠLMESĠNĠN GETĠRDĠĞĠ SORUNLAR
Tasarruf mevduatı sigorta sistemi belli geliĢmeler kaydetmekle birlikte hala
yetersizdir. Çünkü, mevcut prim sistemi yüksek riskli bankalarla riskli bankalar
arasında bir ayrım yapmamaktadır. Son yıllarda yapılan değiĢiklikle sermaye tabanı
rasyosuna göre iki farklı orandan prim tahsilatı yapılmaya baĢladıysa da iki grup
arasında pek fark yoktur. Riske dayalı prim sistemine geçilmedikçe bankalar arasında
eĢitsizlik devam edecektir.
1994 krizinden sonra mevduata % 100 güvence verilmesi, kötüye kullanma
(moral hazard) riskini artırmıĢtır. Nitekim üç bankanın ardından 1999 Aralık ayında
beĢ banka, 2000 Ekim ayında da iki banka, Aralık'ta bir banka, 2001 Mart'ta bîr
banka daha Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devredilmiĢtir. 2000 yılı Haziran
54
ayında çıkarılan karar ile güvencenin kademeli olarak azaltılması Öngörülmüştür.
2000 yılı sonuna kadar 100 milyar TL'ye kadar olan mevduatlar, 2001 yılının ilk
altı ayında 50 milyar TL'ye kadar olan mevduatlar güvence kapsamında olacaktır.
Daha sonraki dönemde ise Avrupa Birliği mevzuatına uygun olarak 20.000 EURO'ya
kadar olan mevduatların güvence kapsamında olması öngörülmektedir.
Bu düzenleme olumlu bir gelişme olmakla birlikte, sorunun çözümü için yeterli
değildir. Mevduat sigorta sisteminde riske dayalı sigorta sistemini ve kısmi güvenceyi
getirecek bir düzenleme, bankacılık sisteminde yapılacak reformun önemli bir
unsuru olmalıdır.
4.8 ÖLÇEĞĠN KÜÇÜKLÜĞÜ VE DIġA AÇIK OLMAMA
Türkiye'de bankalar uluslararası bankacılık ölçeği dikkate alındığında, aktif
büyüklüğü ve özkaynaklar bakımından çok küçük miktarlarla faaliyet
göstermektedirler. Japonya'da Industria! Bank of japan (IBj), Dai-Ichı Kangyo Bank
(DKB) ve Fuji Bank (FUJI) birleşmesiyle birlikte,, 1,241 milyar dolarlık bir aktif
büyüklüğüne sahip ve dünyanın en büyük bankası kurulmuş olacaktır. Dresdner
Bank ile birleşme görüşmeleri yapan Deutsche Bank'm aktif büyüklüğü ise 732.5
milyar dolardır. Türk bankacılık sektörünün toplam aktiflerinin 133 milyar dolar,
toplam özkaynaklarının ise 3.6 milyar dolar civarında olduğu dikkate alınırsa,
ölçeğin ne kadar yetersiz olduğu açıkça görülecektir.49 Ayrıca, bankacılık sektörüne
hakim olan grup bankacılığı ve kamunun sektördeki ağırlığı nedeniyle sektörün
dışa açılması yetersiz kalmıştır. Bazı bankalar banka kurmak, kurulmuş bankalara
iştirak etmek veya şube ve temsilcilikler açmak yoluyla yurtdışına açılmıştır. Ancak,
bunlar yetersizdir ve sektörün bankacılık İşlemleri ve işbirliği anlamında uluslararası
piyasalara açılmasını, yani uluslararası rekabete hazır hale gelmesini sağlayamamıştır.
49 Toplam aktif ve toplam ozkaynak rakamları 1999 sonu itibarıyla olup, yıl sonu dolar kuru île hesaplanmıştır.
55
V. BOLUM TÜRKĠYE'DE
BANKACILIK KRĠZLERĠ
Dünyada birçok bankacılık krizi yaşanmıştır ve bundan sonra da yaşanması
kaçınılmazdır. Çünkü, bankacılık sektörü riskin ve risk almanın çok fazla olduğu
bir sektördür ve küreselleşmenin de etkisiyle sorunlar çok çabuk büyümekte ve
yayılmaktadır. Bu çerçevede, ülkemizde de bankacılık krizleri yaşanmıştır ve
yaşanmaktadır. Tam bir bankacılık krizi gibi algılanmasa da Kasım 2000 ve Şubat
2001 'de yaşanan krizlerde bankacılık sektörünün yaşadığı sorunların büyük etkisi
olmuştur. Fon'daki bankaların sayısı, kamu bankalarının ve Özel bankaların yaşadığı
sorunlar dikkate alındığında bankacılık sektörünün zamana yayılmış, sürekli bir
kriz yaşadığını söylemek mümkündür. Bu bağlamda, bu bölümde önce genel olarak
bankacılık krizlerinin nedenleri, etkileri ve önlenmesi için gerekli önlemler ele
alınacak, daha sonra da Türkiye'de yaşanan bankacılık krizleri ve sonuçları ayrıntılı
olarak incelenecektir.
5.1 BANKACILIK KRĠZLERĠNĠN NEDENLERĠ, ETKĠLERĠ VE ÖNLENMESĠ
5.1.1 Bankacılık Krizlerinin Nedenleri ve Etkileri
Bankalar parasal işlemlere aracılık eden ve borç ve yükümlülükler ihraç
eden kuruluşlar olduğu İçin çok likit yükümlülüklere ve borçlara sahiptir. Ancak,
bankaların varlıkları yükümlülükleri kadar likit değildir. Dolayısıyla, güven unsurunun
çok önemli olduğu bankaların yapısı, varlık ve yükümlülükleri arasındaki bu
dengesizlik nedeniyle istikrarsızlığa her zaman açıktır. Bankacılık sektörü yüksek
57
riskle çalıĢan bir sektördür. Bankaların karĢı karĢıya olduğu risklere iliĢkin çok
çeĢitli sınıflamalar olmakla birlikte, genel olarak, likidite riski, kredi riski, faiz oranı
riski, kambiyo riski, operasyon ve teknoloji riski, yasal düzenleme riski ve ülke
riskinden söz edilebilir.50 Bankaların tek tek karĢılaĢtığı risklerin yanı sıra sistemik
risk söz konusudur. Sistemik risk ise tek tek bankaların ödeme güçlüğü içine
girmesine veya iflasına yol açabilen, daha sonra da sistemin tamamına yayılarak
bankacılık krizlerinin çıkmasına neden olabilen risktir. Eğer riskin ortaya çıktığı
anda alınacak önlemler yetersiz kalırsa kriz kaçınılmaz hale gelmektedir. Bazı
bankalara olan güvenin kaybolması veya bankaların ödeme güçlüğü ile karĢılaĢması
halinde bankalardan bir mevduat çekiliĢi yaĢanması kaçınılmazdır. Bu mevduat
çekiliĢlerini bankalar varlıklarını çok düĢük fiyattan nakde çevirerek veya çok
yüksek maliyetle borçlanarak karĢılayabilirler. Bankaların aldığı önlemlerin yetersiz
kalması ve merkez bankalarının da son kredi verme mercii olarak sorunu çözememesi
durumunda bir çok banka iflasla karĢılaĢabilir ve sonuçta bir bankacılık krizi ortaya
çıkar. Krizin önlenememesi halinde uluslararası boyutlara ulaĢması ve uluslararası
bir finansal krize dönüĢmesi de mümkündür. Örneğin geçtiğimiz yıllarda yaĢanan
Meksika Krizi, Asya Krizi ve Rusya Krizi uluslararası etkileri olan krizler olmuĢtur.51
Bankacılık krizleri, sonuç olarak bankacılık sektörüne olan güvenin azalmasına
ve sistemden fon çıkıĢma neden olacağı için, finansal sistemin yanı sıra reel
ekonomiyi de etkilerler. Bu çerçevede krizin ortaya çıkıĢ nedenleri, etkileri ve krizi
önleyici politikaların incelenmesi önemlidir.
Bankacılık krizlerine yol açan banka iflaslarının dört temel nedeni vardır.52
Bunlar, makroekonomik Ģoklar, finansal geliĢmelere paralel olarak artan riskli
faaliyetler, bankaların kendi aralarında ve diğer finans kuruluĢlarıyla aralarında
rekabetin artması ve son olarak kötü yönetim ve suistimaldir. Bizi asıl ilgilendiren,
krizin nedenlerinden çok etkileri ve krizin önlenmesi için uygulanacak politikalardır.
Bankacılık sektöründe ortaya çıkan krizin birincil etkisi bankalardan mevduat
çekiliĢidir. Bu krizin münferit olması durumunda banka tarafından aktiflerin likidite
edilmesi yoluyla, bu yöntem yetersiz kalırsa son kredi mercii olarak merkez
bankasının kaynak sağlamasıyla çözülmesi mümkündür. Öte yandan, eğer
50 Riskle Ġlgili sınıflandırmalar îçinbkz. Karacan (1996), s. 19-30
51 Uluslararası krizlerin etkileri ve alınan önlemlerle ilgili olarak bkz. VVhite (2000). Özellikle, Rusya Krizi ve bankacılık
sektöründe etkileri için bkz. Claussen (1999),
52 Krizle ilgili farklı yaklaĢımlar ve sınıflandırmalar için bkz. Karacan (1996), s. 39-55.
58
bankalardaki mevduatlar garanti altındaysa bu da krizin yayılmasını önleyebilir.
Ancak, kriz yaydır ve bankacılık sistemine olan güven sarsılırsa, bankacılık
sektöründen büyük ölçüde nakit çıkışı olur ve çok sayıda banka iflas eder. İflas
etmeyen bankaların da maliyetleri çok artar ve sistemin sağlıklı İşlemesi zorlaşır.
Bankacılık sektörünün tüm ekonomiyi etkileyen bu yapısını dikkate alan
Feldstein (1991) sistemi bir kamusal mal olarak görmektedir. Yani bankacılık krizleri
sadece bankacılık sektörünü değil tüm ekonomiyi ve tüm ülkeyi etkilemektedir.
Bu nedenle hükümetler bankacılık faaliyetleriyle ilgili düzenlemeler yoluyla bu
riskleri ortadan kaldırmaya (veya azaltmaya) ve sistemin sağlıklı işlemesini sağlamaya
yönelik önlemler alırlar.
5.1.2 Bankacılık Krizlerinin Önlenmesi
Kriz sırasında alınacak ilk önlem krizin yayılmasını durdurmak ve sisteme olan
güveni yeniden tesis etmektir. Krizin sistemin tamamına yayılması önlendikten
sonra da kriz yaşayan bankaları yeniden yapılandırarak sisteme kazandırmak
gerekmektedir. Bu çerçevede, krizi önlemeye yönelik başlıca araçlar şunlardır:
1) Son kredi verme mercii olarak merkez bankasının devreye girmesi ve zorda
kalan bankalara reeskont penceresi veya açık piyasa işlemleri yoluyla kredi vermesi,
2) Mevduat Sigorta Sistemi çerçevesinde mevduatların sigortalanması yoluyla
sisteme olan güvenin sağlanması,
3) Bankaların sağlamlığını ve güvenilirliğini artırıcı ve faaliyetlerine ilişkin
bilgilerin kamuoyuna ulaşmasını sağlayacak, kısacası sistemin güvenilir olmasını
ve sağlıklı İşlemesini sağlayacak yasal düzenlemelerin yapılması,
4) Erken uyarı sistemlerinin kurulması,53
"5) Bankaların denetimi ve derecelendirilmesi (ratingİ).
53 Karacan (7996, erken uyan sistemlerinin yerel ve tek Ģubeli bankacılığın yaygın olduğu çok bankalı ABD sistemi için uygun
olduğunu ancak, Türkiye gibi ülkeler için çok maliyetli olduğunu söylemektedir. Karacan'ın görüĢlerine temelde katılmakla
birlikte, erken uyan sisteminin bankaların yerinde denetlenmesine yardımcı olabileceği ve Türkiye'de de uygulanabileceği
kanaatindeyim.
59
Krizin önlenmesine yönelik yöntemler, gelecek bölümlerde tartıĢılacak
yöntemlerdir. Ayrıca, Türkiye açısından da önem taĢımaktadır. Diğer bir önemli
husus ise iflas eden bankalar için uygulanacak olan tasfiye, birleĢme ve kamunun
kredi vermesi veya mülkiyeti devralması gibi yöntemlerdir. Bu yöntemler mevduat
sigorta sisteminin iĢleyiĢi açısından önem taĢımaktadır. Bu nedenlerle, bu bölümde
Türkiye'de bankacılık krizleri incelenecek ve daha sonraki bölümlerde dünyada
ve Türkiye'de mevduat sigorta sistemi ele alınarak Türkiye için yeni bir sistem
önerilecektir. Banka birleĢmeleri ise ayrı bir bölümde incelenece ktir.
5.2 TÜRKĠYE'DE BANKACILIK KRĠZLERĠ
Dünyada bir çok bankacılık krizi yaĢanmıĢtır. Ancak, bankacılık krizlerinin en
çok yaĢandığı ülke ABD'dir. Frexias ve Rochet (1998), ABD'de 1890-1908 arasında
21, 1929-1933 arasında ise 5 kriz yaĢandığını belirtmektedir.54 Ancak, ABD'de
bankacılık sektörünün yapısı farklıdır ve az Ģubeli eyalet bankacılığı Önemli bir
yere sahiptir. IMF'nin bir çalıĢmasında ise, 1970'lerin baĢında Bretton-VVoods
Sistemi'nin sonra ermesinden 1998'e kadar geçen dönemde, geliĢmiĢ ülkelerde
12, yükselen piyasalarda (emerging markets) 42 bankacılık krizi yaĢandığı
belirtilmektedir. 55 Türkiye'de de önemli bankacılık krizleri yaĢanmıĢtır. Ama
Türkiye'deki bankacılık krizleri daha çok Arjantin,, ġĠli/ Filipinler gibi ülkelerde
yaĢanan krizlere benzemektedir. Çünkü bu ülkelerde de krizlerin nedeni genellikle
konjonktürel Ģoklardan çok, yapısal problemlerden kaynaklanmıĢtır. 56
, Türkiye'de kamu kesiminin aĢın kaynak talebi ve dolayısıyla finansal piyasalardaki
belirleyiciliği ile bankacılık sektörünün aktif büyüklüğü ve sahiplik yapısı gibi
unsurlar bankaların performansını etkilemekte ve risklerini artırmaktadır. Bankalar
bu Ģartlar altında, konjonktüre! dalgalanmalardan da daha çabuk ve kolay
etkilenmektedir.
Bankacılık krizleriyle ilgili kapsamlı bir çalıĢma yapan Karacan (1996),
Türkiye'deki banka Ġflaslarını ve krizleri birbirinden ayırmakta ve Î960'lann baĢında
54 Bkz. FrexJas veRochej(I99S>, s. 392-196. ABD'de bankacılık krizlerinin tarihçesi hakkında bilgi için bkz. RusseJ (7993)
55 Bu dönemdeki bankacılık krizleriyle Ġlgili ayrıntılı bilgi için bkz. IMF (1998) ve Active dergisi Aralık 1999 - Ocak 2000 sayısı,
s.18.
56 Bankacılık krizleriyle Ġlgili Arjantin örneği için Balino (1991), ġili için Velasco (1991) ve Filipinler için Nascimento{1991)'e
bakılabilir.
60
yaĢanan krizin öncesindeki dönemlerde sadece banka iflasları olduğunu ifade
etmektedir. Kısacası, banka kapanmalarını esas alarak Türkiye'de bankacılıkta dört
ayn döneme değinmiĢtir: (1) 1930-1944, (2) 1945-1959, (3) 1960-1980, (4) 1980'li
57
yıllar. Ayrıca, bu dört döneme 1994 krizini ilave etmiĢtir. Ancak, Karacan'ın
kendisinin de değindiği Akgüç (1989) daha isabetli bir sınıflandırma yapmıĢtır.
Akgüç, 1930'Iu.yıllann baĢında dünya ekonomik bunalımının etkisiyle Türkiye'de
yerel bankaların kapanmasını bir bunalım olarak nitelemektedir. Akgüç'e göre
diğer iki bunalım ise, 1958 yılında uygulanan istikrar programının etkisiyle 19601ı
yılların baĢında yedi bankanın kapanması ve Tedrici Tasfiye Fonu kapsamında
tasfiye edilmesiyle 1980'Ierin baĢında yaĢanan banker krizidir, Türkiye'de yaĢanan
b a n ka cılı k kri zl e ri ve so n u çl a rı a Ģa ğ ı d a ki t a bl o d a g ö st e ri l m e kt e di r.
Bu çerçevede, Türkiye'de bankacılık krizlerini dört dönemde inceleyebiliriz:
1) 1929-1945: Bu dönem tüm dünyayı sarsan 1929 büyük bunalımı ile baĢlayıp
Ġkinci Dünya SavaĢı'nın sona erdiği 1945 yılında sona ermektedir. Bankaların
kapanmaları 1930'ların baĢı ile sonunda yoğunlaĢmıĢtır. Akgüç (1989), 1932
yılında 60 banka ve 483 Ģube mevcut iken, bir çok yerel ve yabancı bankanın
58
kapanması sonunda 1945 yılında, 40 banka ve 411 Ģube kaldığını belirtmektedir.
2) 1958-1964: Karacan, 1945-1959 dönemi ve 1960-1980 dönemi olarak iki
döneme değinmektedir. Ancak, bu dönemler ancak bankacılık sistemindeki
geliĢmeler açısından geçerli olabilir. Akgüç'ün bankaların iflaslarıyla ilgili verdiği
tarihlere bakılırsa, çoğunluğun 1958 istikrar programıyla ilgili olduğu ve bunalımın
1960'lann baĢında belirginleĢtiği görülmektedir. Bu geliĢmeler üzerine 6.12.1960
gün ve 153 sayılı Kanun ileTCMB nezdinde bir Bankalar Tasfiye Fonu kurulmuĢtur.
Maliye Bakanlığının tedrici tasfiyesine karar verdiği bankaların açıklarını karĢılamak
amacıyla kurulan bu Fon, varlıklarının yeterli olmaması durumunda, Maliye
Bakanlığının izniyle TCMB'den borç alabilmekteydi. Bankalar Tasfiye Fonu,
Türkiye'de mevduat sigorta sisteminin baĢlangıç noktasıdır,
3) 1980-1988:24 Ocakl 980 Kararlarının ardından 1.7.1980 tarihinde mevduat
faizleri serbest bırakılmıĢtır. "Temmuz Bankacılığı" denilen yeni bir bankacılık
anlayıĢının baĢladığı bu dönemde, iki yıl sonra sorunlar su yüzüne çıkmıĢ ve üç
57
58
Skz. Karacan (1996), s. 175-183.
Bkz. Akgüç (1989), s. 38)
61
TABLO 15: TÜRKĠYE'DE BANKACILIK KRĠZLERĠ VE SONUÇLARI
(1980-2001)
Banka
Anadolu Bankası
DevletleĢtirme
BirleĢme
Ġflas
SatıĢ
Tedrici
TSMF'ye
Tasfiye
Devir
X
Bağbağnk
X
X
Bank Ekspres (1994)
Bank Ekspres (î 998)
X
Bank Kapital
X
Demirbank
X
Denizcilik Bankası
X
DıĢbank
X
Egebank{1994)
X
Egebank(1999)
X
Emniyet Sandığı
X
Esbank
X
Eti bank
X
X
Eurocredit Bank
Hîsarbank
X
Ġktisat Bankası
X
X
impexbank
Ġnterbank
X
Ġstanbul Bankası
X
ĠĢçi Kredi Bankası
X
Marmarabank
X
X
Odibank
Sümerbank
Töbank
X
X
Tûrkbank
X
X
TYT Bank
Ulusal Bank*
X
YaĢarbank
X
Yurtbank
X
Kaynak: Karacan (1996), s. 260 ve Actîve dergisi Arajıfc î 999 - Ocak 2000 sayısı, s. 22. Yazar tarafından gün çel teĢt iri l mistir.
(*) Ulusal Bank 28.2.2001 'de TMSF'ye devredilmiĢ, 20.5.2001 itibarıyla da iĢlem yapma yetkisi kaldırılmıĢ ve faaliyetine son
verifmiĢtîr.
62
bankanın {Ġstanbul Bankası, Ödibank ve Hisarbank) 1982'de yönetimlerine el
konulmuĢ, 1983 sonunda da T,C. Ziraat Bankası'na devredilmiĢlerdir. 1984'te
Bağbank'm faaliyetine son verilmiĢ, Ġstanbul Emniyet Sandığı da T.C. Ziraat
Bankası'na devredilmiĢtir. Banker krizinden etkilenen, ancak birkaç yıl daha
dayanabilen Türkiye Öğretmenler Bankası ise 1987 yılında kamulaĢtırılmıĢ, 1992'de
de yönetimi T. Halk Bankası'na devredilmiĢtir. Bir kamu bankası olan Anadolu
Bankası da krizden etkilenmiĢ ve 1988 yılında Türkiye Emlak Kredi Bankası ile
birleĢtirilerek Türkiye Emlak Bankası oluĢturulmuĢtur.
Bu dönemin önemli bir özelliği ise/ 1960'larm baĢında yaĢanan krizde olduğu
gibi, Bankalar Tasfiye Fonu'nun devamı niteliğinde Tasarruf Mevduatı Sigorta
Fonu'nun kurulması olmuĢtur. Krizin ardından 1983 yılında 70 sayılı Bankalar
Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile TCMB tarafından idare ve temsil
olunmak üzere Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu kurulmuĢ ve Bankalar Tasfiye Fonu,
yeni fona devredilmiĢtir. Bu geliĢme hükümetin krize tepkisi açısından önemlidir.
Karacan (1996), banker krizinin ardından TCMB'nin son kredi verme mercii
fonksiyonunu baĢarıyla yerine getirdiğini ve batan bankaların alacaklılarının
mevduat sigortası kapsamına alınmasıyla sorunun sistemik bir krize dönüĢmediğini
belirtmektedir. Ancak, kamuoyunda bu kriz banker krizi olarak bilinmektedir ve
halkımız uzunca bir süre bundan etkilenmiĢ ve bankacılık sektörü dıĢına kaynak
çıkıĢı olmuĢtur. Ayrıca, faizlere 1987 yılına kadar tavan konmuĢtur,
4) 1993-2000: Aslında bu dönemin kökenleri 1989 yılında çıkarılan 32 Sayılı
Karara kadar dayanmaktadır. Çünkü söz konusu karar ile sağlanan serbestleĢme
ve buna bağlı yanlıĢ makroekonomik politikalar krizin temelinde yatan nedenlerdir.
1990'Iann baĢında giderek artan kamu açıkları ve buna bağlı olarak borçlanma
Ġhtiyacının artması krizi hazırlayan en önemli etkendir. 1993 sonlarına doğru
sıkıĢan hükümet, faiz oranlarını aĢağı çekmek amacıyla Devlet Ġç Borçlanma
Senetleri ihalelerini arka arkaya iptal etmiĢ ve büyük ölçüde TCMB kaynaklarına
yönelmiĢtir. Hükümetin üç yıldır sürdürdüğü düĢük kur-yüksek faize dayalı
politikadan vazgeçip, hem kuru hem de faizi aynı anda düĢürme hevesi Ġle ihaleleri
iptal etmesi sonucu, geriye sadece TCMB kaynakları kalmıĢtır. Bu arada piyasada
boliaĢan TL ise, ĠMKB'nin yetersiz olması nedeniyle döviz piyasasına yönelmiĢtir.59
Bankaların da açık pozisyonlarını kapama telaĢına düĢmesiyle TL kısa sürede aĢırı
59 Krizin nedenleri île iigılı ayrıntılı bilgi için bkz Ersel ve Sak (1995).
63
değer kaybetmiĢtir. Faizler birden yükselmiĢ ve tam anlamıyla bir kriz yaĢanmıĢtır.
Üç banka (Marmarabank, TYT Bank, Ġmpexbank) ve üç aracı kurum (Türk Invest,
Çarmen,, Pasifik) batmıĢtır. Kriz, bankacılık sisteminin maliyet yönünden etkinliğinin
yanı sıra, rekabetçi yapıya doğru gidiĢ trendini de bozmuĢtur. 6 0
Krizin etkileri 5 Nisan Kararlarından sonra biraz hafifletilmiĢ, ancak Mayıs
1995'te mevduata % 100 güvence verilerek kriz durdurulabilmiĢtir. Fakat alınan
önlemler yetersiz kaldığı için 1990'Iarın sonuna doğru üç banka daha (Türk Ticaret
Bankası, Ġnterbank, ve Bank Ekspres) Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devredilmiĢtir.
Bu durum bir krize yol açmamıĢtır. Ancak, 1999 yılının sonunda beĢ bankanın (
YaĢarbank, Esbank, Egebank, Yurtbank, Sümerbank), Ekim 2000'de iki bankanın
(Etibank ve Bank Kapital) Fon'a devredilmek zorunda kalınması sorunların devam
ettiğinin bîr göstergesi olmuĢtur. Kasım 2000 sonunda bir likidite krizi yaĢanmıĢ
ve Aralık 2000 baĢında sektörün önde gelen bankalarından Demirbank'ın yönetimine
el konulmuĢtur. ġubat 2001 krizinin ardından da Ulusal Bank ve Ġktisat Bankası'nın
yönetimleri TMSF'ye geçmiĢ, bir süre sonra Ulusal Bank kapatılmıĢtır.
1999 sonunda 4389 sayılı Bankalar Kanunu'nun çıkarılması ve 4491 sayılı
Kanun ile yapılan değiĢiklikler çerçevesinde getirilen hükümler ve Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurumu'nun kurulması ve Kanun'da yapılacak yeni
değiĢiklikler de kısa vadede sorunları çözecek gibi görünmemektedir.
Krizler, ders alınmadığı ve krize neden olan yapısal sorunlar çözülmediği
müddetçe, uygulanan politikalara ve konjonktüre bağlı olarak tekrar edecektir.
Bankacılık sisteminin yapısını değiĢtirerek, dünya ölçeğinde rekabet edebilir ve
krize karĢı koyabilir düzeye getirecek reformlar bir an önce gerçekleĢtirilmeli,
birleĢmeler ve tasfiye esasları yeniden düzenlenmelidir.
60 Krizin bankacılık sektörünün etkinliği üzerindeki etkileri hakkında bkz. Ertuğrul ve Zaim (1996)
64
VI. BOLUM
MEVDUATIN SĠGORTALANMASI VE DÜNYADA MEVDUAT
SĠGORTA SĠSTEMLERĠ
6.1 MEVDUATIN SĠGORTALANMASI VE ÖNEMĠ
iktisat teorisinin temel kavramlarından olan tasarruf, iktisadi büyüme ve
kalkınma açısından çok önemli bir unsurdur. Ülkelerin yatırım için ihtiyaç duyduğu
kaynakların sağlanması için tasarrufların artırılması gerekmektedir. Ancak/ bu
durumun gerçekleĢmesi için tasarruf eğilimi kadar, tasarrufların toplandığı ve
yatırımcılara aktarılmasının sağlandığı mali sistem, özellikle de bankacılık sektörünün
sağlığı ve sunduğu güven de önemlidir. Güvenli bir ortam sağlanmadığı takdirde/
tasarrufların mali kesime yönelmesi ve yatırımcılara aktarılması zordur.
Bu nedenlerden dolayı, bankacılık sektöründe güven ve Ġstikrarın temini
amacıyla bazı düzenlemeler yapılması kaçınılmazdır. Teknolojik geliĢmeler ve
finansal yeniliklere paralel olarak günümüzde artan küreselleĢme, güven ve istikrar
unsurunu daha ön palana çıkarmakta Ġse de 20. yüzyılın baĢlarından itibaren bu
husus dikkate alınmıĢ ve bu konuda düzenlemelere gidilmiĢtir. ĠĢte, mevduat sigorta
sistemi tasarruf mevduatının güvence altına alınabilmesi, yani hem mudilerin
korunması hem de bankacılık kesimine olan güvenin sürdürülmesi, baĢka bir
deyiĢle mali sistemin istikrarının sağlanması için uygulanan sistemdir.
Mevduat sigortası, tasarruf sahiplerinin bankalara veya tasarruf kuruluĢlarına
yatırdıkları mevduatın, kısmen veya tamamen güvence altına alınmasını sağlayan
65
sistemdir.61 Böylece, bankanın ödeme güçlüğü içine girmesi durumunda tasarruf
sahibinin kaybetme riski devlet veya özel sektör tarafından kurulan mevduat sigorta
kurumuna aktarılmakta ve bankacılık sektörüne olan güven sürdürülmektedir. Bu
güvenin sürdürülmesi bankacılık sektörünün ve dolayısıyla ekonominin sağlıklı
iĢlemesi için hayati öneme sahiptir. Bankalara olan güven sarsılırsa, bankalar
kaynak toplayamaz ve yatırımlar için gerekli kaynakları aktaramaz. Dolayısıyla
ekonomik faaliyetlerde de bir yavaĢlama olur. Bu nedenlerle bankaların borçlarını
Ödeyememesi veya iflas etmesi diğer ticari iĢletmelerden farklı etkilere sahiptir ve
sektörün geneline yayılması durumunda ülke ekonomisi üzerinde çok önemli etkisi
olacaktır. Bu çerçevede, mevduatların güvence altına alınması ile bankacılık
sektörünün korunması ve ekonomide kriz çıkmasının Önlenmesi amaçlanmaktadır.
Bu amaçlarla bir çok ülkede mevduat sigorta sistemi kurulmuĢ ve geliĢtirilmiĢtir.
Mevduat sigorta sistemi, bugünkü anlamda ilk olarak Çekoslovakya'da
uygulanmaya baĢlamakla birlikte, büyük bunalım sonrasında ABD'de de uygulamaya
konulmuĢtur. Mali sistemin büyüklüğüne paralel olarak ABD'deki uygulamaları
geliĢen mevduat sigortası sistemi, daha sonra birçok ülkede de uygulanmıĢtır.
Ülkemizde ise, 22.7.1983 tarihinde yürürlüğe giren Bankalar Hakkında 70 Sayılı
Kanun Hükmünde Kararname ile Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu kurulmuĢtur.
6.2 DÜNYADA MEVDUAT SĠGORTASI UYGULAMALARI
Mevduat sigorta sisteminin kökü Çinli tüccarların asırlar önceki faaliyetlerine
dayanmakla birlikte, modern anlamda ilk olarak 1829 yılında ABD'de New York
eyaletindeki ticari bankalarca uygulanmaya baĢlanmıĢtır. Ülke bazında mevduat
sigorta sistemini ilk uygulayan Çekoslovakya olmuĢtur. Ancak, modern anlamda
mevduat sigorta sistemi ABD'de uygulanmaya baĢlanmıĢtır. Bu bağlamda/ bu
bölümde önce ABD'de mevduat sigorta sisteminin kuruluĢu ve geliĢimi, daha sonra
Ġspanya, Almanya, Ġngiltere,, Avrupa Birliği ve Japon ya'd aki uygulamalar ve mevcut
durum ele alınacaktır.
61
Mevduat sigortasının tanımı ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Küçiıközmen (1996), s. 1-2
66
6.2.1 ABD'de Mevduat Sigorta Sistemi ve FDIC
Mevduat sigortası dünyada i l k olarak ABD'de uygulanmıştır. New York
eyaletinde, ticari bankaların borç senedi ihraçlarını ve mevduatları güvence altına
almak amacıyla 1829 yılında uygulanmaya başlanan mevduat sigortası, daha sonra
Indiana'da (1834), Ohio'da (l 845) ve İowa'da (1858) uygulanmıştır. Bunîara daha
sonra başka eyaletler de dahil olmuştur. Buralardaki mevduat sigortası uygulamaları
özel sektör tarafından organize edilmiş ve yönetilmiştir. Bu sisteme katılan bankaların
artması ve aralarında anlaşmalar yapnıalarıyla sistem genişlemiştir. Ancak,
günümüzdeki anlamıyla, yani kamu otoritelerince yönetilen anlamda mevduat
sigortası uygulaması, dünyada 1930'farın başında yaşanan büyük ekonomik kriz
sonrasında başlamıştır.
ABD'de modern anlamda mevduat sigortası uygulaması 1933 yılında kurulan
Federal Mevduat Sigorta Kurumu (Federal Deposİt Insurance Corporation, FDIC)
ile başlamıştır. FDiC, 1933'te banka mevduatlarını sigortalamak, bankacılık
sisteminin sağlıklı şartlarda çalışmasına yardımcı olmak ve finansal kuruluşların
zorda kalması durumunda ülkenin para arzını korumak için kurulmuştur. Daha
sonra, 1950 yılında ABD Merkez Bankası Kanunu'nun bir bölümü alınarak ayrı
bir kanun haline getirilmiş ve Federal Mevduat Sigortası Kanunu (Federal Deposİt
Insurance Act, FDIA) çıkarılmıştır.
ABD bankacılık sistemi çerçevesinde, FED'e üye olan bankalar (ulusal bankalar)
için FDlC'ye üyelik zorunludur. Eyalet bankaları ise isterlerse katılabilirler. FDIC
yönetim kurulu beş kişiden oluşmaktadır. Bir üye Federal denetleme kurumu olan
"Comptroller of the Currency"62 tarafından, bir üye Thrift63 Denetim Kurumu'nun
başkanı tarafından, üç üye de Senato'nun onayı ile ABD Başkanı tarafından seçilir.
Kurumun başkanı ve başkan yardımcısı ABD Başkanı'nın seçtiği üyeler arasından
beş yıllığına görevlendirilir. Yönetim Kurulu, Kurum ile İlgili her konuda yetkilidir.
FDIC, ABD'de tasarrufları sigortalayan iki fon olan "Banka Sigorta Fonu" ve "Tasarruf
Birliği Sigorta Fonu"nu idare etmektedir.
62 Buradaki comptroüer kelimesi denetçi anlamındadır. Ancak, bankalara kuruluş İzni verme yetkisi ve düzenleme yapma
yetkisi dikkate alındığında, bizdeki Hazine Müsteşarlığının fonksiyonlarını üstlendiği görülmektedir.
63 Kelime anlam, idare, tasarruf, tutum olan thrift tasarruf ve tutum sandıkları için kullanılan bir tenmdır. ABD mali sistemi
içinde bankaların yanısıra Thrift Kuruluşlar ı iie Tasarruf ve Kredi Kuruluşları mevcuttur. 8u kuruluşlar nezdindeki mevduat
ve katılma payları ise Federal Tasarruf ve Kredi Sigorta Kurumu (Federal Savings and Loan Insurance Corporation, FSLIC)
tarafından sigortalanmaktadır,
67
ABD'de mevduat sigortasının kapsamı mevduat miktarına göre değil, mudiye
göre belirlenmiştir. FDJC'ye üye bîr bankada her mudi için sigortalanan mevduat
miktarı 100.000 ABD Dolarıdır. Mevduat sigortası, tasarruf mevduatlarının yanı
sıra, çek hesapları, mevduat sertifikaları, "NOW" hesapları, vezneye ibrazı halinde
ödenen çekler, ödeme emirleri, ödenmemiş çekler, itibar mektupları ve seyahat
çeklerini de içine almaktadır. ABD'de mevduat sigortası hesap değil mudi esasına
dayanmakla birlikte, bazı özel hesap türlerinde mudiye bağlı olmaksızın 100.000
dolarlık limiti artırmak mümkün olabilmektedir. FDICnin esas kaynakları bankalarca
ödenen primler ve faiz gelirlerinden oluşmaktadır. Ancak bizim için önemli olan
risk primlerinin hesaplanma yöntemidir.
FDIC, riske dayalı prim sistemine göre prim tahsil etmektedir. Buna göre
bankaların risk primlerini belirlemek için üç sermaye grubu ve üç denetim grubu
oluşturulmuştur. ABD Merkez Bankası'nm son yıllarda oluşturduğu "Mali Kuruluşları
İzleme Sistemi'nde (MKİS), iki farklı ekonometrik modele yanı risk derecelendirmesi
ve risk değerlendirmesine dayanılarak bankaların hangi kategoriye gireceği ve ne
kadar prim ödeyeceği belirlenmektedir. Risk derecelendirmesi CAMEL sistemine
göre yapılmaktadır. İngilizce'de sermaye yeterliliği (Capital adequacy), aktif kalitesi
(Asset quality), yönetim (Management), kazanç (Earnings) ve likidite (Liquidİty)
kelimelerinin baş harflerinden oluşan CAMEL sisteminde her banka bu beş risk
ölçütüne göre değerlendirilmekte ve denetçiler her bir ölçüt için bîrden beşe kadar
not vermektedir.64 Öte yandan MKİS kapsamındaki risk değerlendirmesi ise yine
banka ile ilgili verilere dayanılarak oluşturulan, ancak gelecek iki yılı içine alan
uzun vadeli tahmin modeline dayanan bir değerlendirmedir. Bu yeni sistem, eski
uzaktan gözetim ve uzman tahminlerine dayalı yöntemlere göre hem daha tarafsız
hem de daha bilimsel bir yöntem olduğundan daha avantajlıdır. Hem derecelendirme
hem de değerlendirme ölçütleri daha somut, objektif ve bilimsel olduğu için
alınacak kararlar tarafsız olacak, ayrıca bankaların kötüye gidişi daha önceden
tahmin edilerek önlem alınabilecektir.
6.2.2 Ġspanya'da Mevduat Sigorta Sistemi ve Mevduat Garanti Fonu
İspanya'da mevduat sigortası ilk olarak 1977 yılında uygulanmaya başlanmıştır.
İlk olarak bankaların tasfiyesi halinde mevduatların garanti altına alınması amacıyla
64 Bu konu ayrıntılı olarak dokuzuncu bolümde ele alınmaktadır.
63
kurulan, tüzel kiĢiliği olmayan ve Ġspanya Merkez Bankası tarafından idare edilen
Mevduat Garanti Fonu, 1978 yılında yapılan düzenlemeyle özel bir kuruluĢ olarak
yapılandırılmıĢ ve zor durumdaki bankalara sigorta kapsamındaki mevduatlarını
aĢmamak üzere finansal yardım sağlama yetkisi tanınmıĢtır. Ancak, 1978 yılında
baĢ gösteren krizin önlenmesinde mevcut sistemin yetersiz kalması nedeniyle Mart
1980'de Mevduat Garanti Fonu yeniden yapılandırılarak, kendi kanunu olan bir
kamu kuruluĢu Ģeklinde faaliyet göstermeye baĢlamıĢtır. Bu yeni düzenlemeye
göre, Fon'un amacı, eskisi gibi sadece mevduat sigorta akıĢını yönetmek değil, zor
duruma düĢen bir bankaya Ödeme kabiliyetini yeniden kazandırmak için gerekli
bütün önlemleri almaktır. Yani, Fon bu tarihten itibaren pasif bir mevduat sigorta
fonu olmaktan çıkmıĢ ve Ġspanya'daki bankacılık krizinin çözümünde önemli bir
rol oynamıĢtır.
Mevduat Garanti Fonu, sekiz üyeden oluĢan bir yönetim kurulu tarafından
idare edilmektedir. Ġspanya Merkez Bankası tarafından atanan dört üye Merkez
bankasının talimatlarına göre hareket etmektedir. Ekonomi ve Maliye Bakanlığı
tarafından atanan diğer dört üye ise bankaları temsil etmektedir. Fon'un yönetim
kurulu baĢkanı Ġspanya Merkez Bankası BaĢkan Yardımcısıdır ve oyların eĢit olması
halinde BaĢkan'ın oyu belirleyicidir. Kısacası, Fon'un yönetimi fiilen Merkez
Bankasının kontrolündedir.65 Miktarı baĢlangıçta her mudi için 500.000 Peseta
olan, ancak Ģartlara göre değiĢen, sınırlı bir mevduat sigorta sistemi uygulanmaktadır.
Bankaların denetleyicisi konumundaki Merkez Bankası, bir bankanın ödeme gücü
problemi olduğuna karar vermesi durumunda Fon'un müdahalesini yani bankanın
yönetimini devralmasını isteyebilir. Fon söz konusu bankanın riskli aktiflerini satın
alarak, geçici muafiyetler tanıyarak veya düĢük faizli krediler vererek bankaya
destek sağlayabilir. Ancak, Fon özel sektörden teklif alarak bir yıl içinde ilgili
bankayı özelleĢtirmek zorundadır. Bu durum dikkat çekicidir. Özellikle, Türkiye'de
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'nun bünyesinde, birisi (Türk Ticaret Bankası) 1997,
birisi (Bank Expres) 1998 ve birisi (Ġnterbank) 1999 baĢlarında, beĢi 1999 sonunda/
ikisi de Ekim 2000'de devralınan on banka olduğu dikkate alındığında, bu bir yılda
Ö zelleĢt irme zor unluluğunun önem i açıkça ort aya çıkm aktadır .
1980'lerin baĢında Ġspanya'da yaĢanan kriz sonrasında ödeme güçlüğüne
düĢen 51 bankadan l'i tasfiye edilmiĢ, 26'sı yeniden yapılandırılarak diğer bankalara
65
Bkz. Fernandez(1995)
69
satılmıĢ, RLJMASA grubuna bağlı olan 20 bankanın durumu Fon dıĢında çözülmüĢ,
diğer 4 banka da doğrudan diğer bankalar tarafından satın alınmıĢtır.66 Ġspanya
örneğindeki en çarpıcı nokta, Mevduat Garanti Fonu'nun müdahale ettiği bankaların
ÖzelleĢt irilmesinin ortalama alt ı ay Ġçinde gerçekleĢtir ilmesidir.
6.2.3 Almanya'da Mevduat Sigorta Sistemi ve Mevduatı Koruma Fonu
Alman Mevduat Sigorta Sistemi, 1966 yılında, mudilerin kayıplarını sigortalamak
amacıyla sektörün temsilcisi konumundaki Alman Ticari Bankaları Federal Birliği'nin
desteğiyle kurulmuĢtur. Bankaların konulan standartları yerine getirip getirmediği
bu Birlik tarafından denetlenmektedir. Alman bankacılık sisteminde önemli bir
yere sahip olan tasarruf sandıkları ve kredi kooperatifleri nezdindeki mevduatları
sigortalamak amacıyla, Alman Tasarruf Sandıkları ve Ciro Birliği tarafından Tasarruf
Sandıkları Garanti Fonu 1969 yılında kurulmuĢtur. Almanya'da mevduat sigorta
sistemi tamamen özel bankalar tarafından yönetilmekte olup, Merkez Bankasının
(Bundesbank) bîr müdahalesi veya yetkisi söz konusu değildir. Mevduat Sigorta
Fonu ve Tasarruf Sandıklan Sigorta Fonu'nun dıĢında, sermayesinin % 30'u
Bundesbank'a kalanı da bankalara ait olan Likidite Konsorsiyum Bankası 1974
yılında, bankacılık sisteminde ödemelerin gerçekleĢmesini sağlamak ve geçici
likidite sorunuyla karĢılaĢan bankalara kısa vadeli kaynak sağlamak amacıyla
kurulmuĢtur. Bundesbank, Likidite Konsorsiyum Bankasına senet karĢılığı reeskont
kolaylığı tanımıĢtır.
Almanya'da Mevduat Sigorta Fonu'na üyelik gönüllü olup, Alman bankalarının
yurtdıĢındaki Ģubeleri ile yabancı bankaların Almanya'daki Ģubeleri de sigorta
kapsamındadır. Sigorta kapsamı baĢlangıçta hesap baĢına 10.000 DM iken, 1974
yılında yaĢanan Herstatt Bankası krizinden sonra 1976 yılında yapılan değiĢiklikle
mudi baĢına mevduatın % 30'u olarak belirlenmiĢtir. Sigorta, bankalararası mevduat
hariç tüm mevduatları içine almaktadır. Fonun finansmanı üyelerin ödediği katkı
primi ile sağlanmakta olup, prim tutarı her bankanın toplam mevduatının
(bankafararası mevduat hariç) yüzde 0.03'ü kadardır.67
66 Bkz.Talley ve Mas (1990).
67 Bkz. Balaban ve Cıllî (1996), s. 205-206. Fon ite ilgili ayrıntılı bilgi için, bkz. Association of Cerman Banks (1993)
70
6.2.4 Ġngiltere'de Mevduatı Koruma Sistemi
Mevduat Sigorta Sistemi, İngiltere'de İlk olarak 1979 yılında çıkarılan Bankacılık
Kanunu çerçevesinde kurulmuş olup, 1987 yılında Kanun'da yapılan değişiklikle
geliştirilmiştir. İngiltere Merkez Bankası ve sisteme katılan bankaların temsilcilerinden
oluşan ve kamu kurumu niteliği taşıyan Mevduat Koruma Kurulu tarafından idare
edilen mevduat sigorta sisteminin amacı, küçük tasarruf sahiplerini korumaktır.
KuruSun düzenleme ve gözetim fonksiyonu yoktur, ancak bîr bankanın ödeme
güçlüğü İçine girmesi veya iflası halinde devreye girmektedir. Sistem tüm mevduat
sahiplerinin riski paylaşmasına yönelik olan ve zararı hem sigortalı mudinin hem
de sigorta edenin yüklendiği bir ortak sigorta sistemidir. Bu çerçevede, mudi başına
20.000 İngiliz sterlinine kadar olan sterlin cinsinden mevduatların % 75'i, yani
15.000 İngiliz sterlinlik kısmı sigorta kapsamındadır. Bankaların yurtdışı şubelerindeki
mevduat, döviz cinsinden mevduat ve bankalararası mevduat sigorta kapsamı
dışındadır.
Mevduat Koruma Fonu'nun kaynaklan, başlangıçta alman minimum 10.000
İngiliz sterlini tutarındaki katkı ve yıllık düzenli prim gelirlerinden oluşmaktadır.
Bir bankadan alman katkı tutarı ilk katkı dahil 300.000 sterlini veya o bankanın
sterlin mevduatının % 0.3'ünü geçemez. Fon'un kaynaklarının 3 milyon sterlinin
altına düşmesi halinde katkı miktarı artırılabilmekte ve olağanüstü durumlarda
Parîamento'nun onayıyla bîr defaya mahsus özel katkı alınabilmektedir.
İngiltere'de mevduat sigorta sisteminin amacı, başlangıçta da belirtildiği gibi
küçük tasarruf sahiplerini korumaktır. Sistemin bankacılık sisteminde güven ve
istikrarı koruma amacı yoktur ve bu görev İngiltere Merkez Bankası'na verilmiştir.
Merkez Bankası, "batınImayacak kadar büyük" bankaların bile kurtarılmasından
yana değildir. Ancak, Parlamento'nun onayıyla bankacılık krizini önlemek üzere
müdahalede bulunabilir. Ancak, 1995 yılında İngiltere'nin en eski ve en büyük
bankalarından olan Barings Bankasının batmasından sonra, bankaların kurtarılması,
koruma sistemi ve gözetim ve denetimin etkinliği gibi konular tekrar tartışılmaya
başlanmıştır.
6.2.5 Japonya'da Mevduat Sigorta Sistemi
Japonya'da 1971 yılında çıkarılan Mevduat Sigorta Kanunu'na dayanılarak
aynı yıl içinde özel bir kuruluş statüsünde Mevduat Sigorta Kurumu kurulmuştur.
71
Mevduat sahiplerini korumak ve güven ortamının sürdürülmesine katkıda bulunmak
amacıyla kurulan Kurum, kamu ve özef sektör tarafından ortak bir Ģekilde idare
edilmekte olup, 455 milyon Japon yeni olan baĢlangıç sermayesinin üçte biri özel
mali kurumlar, üçte biri devlet, üçte biri Japon Merkez Bankası tarafından
karĢılanmıĢtır. Mevduat Sigorta Kurumu'nun baĢkanı olarak Japonya Merkez Bankası
baĢkan yardımcısı atanmakla birlikte, diğer üyelerin ve yöneticilerin atanmasının
Maliye Bakanlığı tarafından yapılması, Maliye Bakanlığının Kurum üzerindeki
belirleyici rolünün bir göstergesidir. Kurumun Merkez Bankasından alacağı borçlar
bile Malîye Bakanlığı'nın onayına tabidir.
Mevduat Sigorta Kurumu kapsamında olmayan tarım, ormancılık ve balıkçılık
kooperatifleri kendi mudilerini korumak amacıyla 1973 yılında Tasarruf Sigorta
Kurumu'nu kurmuĢlardır.
Mevduat sigortasının kapsamı baĢlangıçta 3 milyon yen, tahsil edilecek primler
ise yıllık onbinde sekiz olarak belirlenmiĢtir. Döviz tevdiat hesaplan ve bankalararası
mevduat ile yabancı bankaların Japonya'daki Ģubeleri ile Japon bankalarının
yurtdıĢındaki Ģubeleri sigorta kapsamında değildir. Ancak, mali piyasalardaki
değiĢikliklere paralel olarak, 1986 yılında Mevduat Sigorta Kanunu'nda yapılan
değiĢiklikle, sigorta kapsamı geniĢletilmiĢ ve Mevduat Sigorta Kurumu'nun fonlama
tabanını güçlendirecek ve birleĢmelere destek sağlayacak Ģekilde fonksiyonlarını
artıracak adımlar atılmıĢtır. Buna çerçevede; (1) sigorta kapsamı 3 milyon yenden
70 milyon yene çıkarılmıĢ, (2) prim oranı onbinde sekizden onbinde onikiye
çıkarılmıĢ, (3) Mevduat Sigorta Kurumu'nun Merkez Bankası'ndan borçlanabileceği
maksimum tutar 50 milyar yenden 500 milyar yene yükseltilmiĢ, (4) problemli bir
banka ile birleĢecek bankaya Kurum'dan veya Maliye Bakanlığı'ndan mali ve teknik
yardım sağlanması karara bağlanmıĢ ve (5) bir bankanın iflası durumunda mevduat
sahiplerinin acil ihtiyacını karĢılamak üzere her bir mudiye 200 bin yen tutarına
kadar peĢin ödeme yapılması ve sigorta kapsamındaki mevduatların bir ay içinde
ödenmesi esası getirilmiĢtir. Kanunun son haline göre; ticari bankalar, uzun vadeli
kredi bankaları, trust bankaları, "shinkin" bankaları, "sogo" bankaları, kredi
kooperatiflerinin yanı sıra iĢçi bankalarının sisteme katılması zorunludur. Mevduat
sigortası, kanunun son haliyle, vadeli ve vadesiz mevduatlar Ġle anapara telafi
sözleĢmeleri olan menkul kıymet yatırım fonları ve bu fonîara yatırım yapmak
üzere müĢterilere verilen diğer sertifikalan içine almaktadır.68
68
Bkz. Küçûközmen (7996).
72
6.2.6 AB Ülkelerinde Mevduat Sigortası Mevzuatı ve UyumlaĢtırılması
AB ülkelerinden bazılarında mevduat sigorta sistemleri eski olmakla birlikte,
sistemlerin uyumuna iliĢkin çalıĢmalar Avrupa Toplulukları Komisyonu'nun 1987
yılında yayınladığı tavsiye karan ile hız kazanmıĢtır. Almanya'da 1966, Ġspanya'da
1976, Ġngiltere'de 1979, Fransa'da 1980, Ġtalya'da ise 1987'de kurulan mevduat
sigorta sistemleri, diğer birçok üye ülkede söz konusu tavsiye kararından sonra
kurulmaya baĢlanmıĢtır.
Avrupa Toplulukları Komisyonu'nun 4.6.1992 tarihli tavsiyesi uyarınca kabul
edilen Konsey Direktifi, mevduat sigorta sistemine olan ihtiyaç, sistemin amacı ve
tasarruf sahiplerine yapılacak ödemelere iliĢkin temel hususları içermekteydi. Bu
Direktife göre, bankalararası mevduat ile ikincil veya Ģarta bağlı yükümlülükler
sigorta kapsamına dahil değildir ve kiĢi baĢına sigorta Ödemesi, garanti kapsamındaki
mevduatın % 90'ı olmak üzere en çok 15.000 ECU'dur. Riskin % 10'luk kısmı
mudilere bırakılarak onların da bankaları izlemesi ve seçici olması amaçlanmıĢtır.
Bir bankanın zora düĢmesi durumunda tasarruf sahiplerine paralarının en geç üç
ay içinde ödenmesi ve makul nedenlere dayanmak Ģartıyla bu sürenin bir defaya
mahsus olmak üzere uzatılabilmesi ÖngörülmüĢtür. Ayrıca, üye ülkelerin 1.1.1994
tarihine kadar ulusal mevzuatlarını düzenlemeleri öngörülmüĢtür.
7.6.1993 tarihli Konsey Direktifi ile eski direktifte iki Önemli değiĢiklik yapılmıĢtır.
Ödeme oranı % 90'da kalmakla birlikte, sigorta kapsamı 20.000 ECU'ya
yükseltilmiĢtir. Sigorta kurumlarının mevduatı da kapsam içine alınmıĢ ve üç aylık
ödeme süresi kısaltılarak iki aya indirilmiĢtir.
AB'deki mevduat sigorta sisteminde 1994 yılında da küçük bazı değiĢiklikler
yapılmakla birlikte, asıl düzenleme Avrupa Parlamentosu ve Konsey tarafından
30.5.1994 tarihinde kabul edilen Mevduat Garanti Sistemlerine ĠliĢkin 94/19/EC
sayılı Direktif ile yapılmıĢtır.69 Bu Direktif üye devletlerde kurulacak ve uygulanacak
mevduat garanti sistemlerini tüm ayrıntılarıyla düzenlemiĢ ve üye ülkelere uyum
sağlamaları için 1.7.1995'e kadar zaman tanımıĢtır. Buna göre, bir üye devlette
kurulan ve tanınan bir mevduat sigorta sistemi, kredi kuruluĢlarınca diğer üye
devletlerde açılan Ģubelerdeki mudileri de kapsamaktadır. Her bîr mudinin 20.000
EURO'ya70 kadar olan mevduatı sigorta kapsamında olup, bunun % 90'ı mudiye
ödenecektir.
69 Bu konuda, 94/19/EC sayılı Direktif metninin yanı sıra Balaban ve Çilli (1996) ve Arslan (1999)'a bakılabilir.
70 1994 yılında ECU olarak belirlenen limitler EURO'nun yürürlüğe girmesi nedeniyle EURO olarak değiĢtirilmiĢtir.
73
V». BOLUM
TÜRKĠYE'DE MEVDUAT SĠGORTASI UYGULAMASI: TASARRUF
MEVDUATI SĠGORTA FONU
7.1 TARĠHÇE
Türkiye'de tasarruf mevduatının korunmasının temeli 1933 yılında çıkarılan
Mevduatı Koruma Kanunu'na dayanmaktadır. Cumhuriyetin kurulmasının ardından
baĢlayan ekonomik kalkınma çabaları ve buna paralel olarak kurulmaya baĢlanan
bankalarla birlikte, mevduatla ilgili düzenleme yapılmıĢ ve söz konusu kanun
çıkarılmıĢtır. 1933 yılında çıkarılan 2243 sayılı Mevduatı Koruma Kanuna göre,
bankaların mevduat karĢılığı kasalarında bulundurmak zorunda oldukları "munzam
karĢılıklar tasarruf mevduatının imtiyazlı karĢılığı olarak kabul edilmiĢtir. Ayrıca,
bu munzam karĢılıklar, bankanın diğer alacaklıları tarafından haczediiememekte
ve mevduat sahiplerinin teminatı sayılmaktaydı (m.9). Munzam karĢılıkların yeterli
olmadığı düĢüncesiyle, 1936 yılında çıkarılan 2999 sayılı Bankalar Kanunu ile,
mevduatların % 40'ı ilgili bankanın aktifinde mevcut bütün kıymetlerin üzerinde
imtiyazlı alacak kabul edilerek, iflas halinde bu % 4Q'fık kısmın tasfiye sonucu
beklenmeden tasarruf sahiplerine ödenmesi öngörülmüĢtür.71
Tasarruf mevduatının imtiyazlı alacak kabul edilmesinin yeterli korumayı
sağlamadığı görüldüğü için, 1958 tarihli 7129 sayılı Bankalar Kanunu'nda değiĢiklik
yapılarak, tedrici tasfiye yöntemi kabul edilmiĢ ve Bankalar Tasfiye Fonu kurulmuĢtur.
71
Bu konularda ayrıntılı bilgi için bkz. Tekmalp (1988).
75
Buna göre, hakkında Kanun'un 60. maddesi uygulanan bir banka, gerekli görüldüğü
takdirde, Maliye Bakanlığı tarafından tedrici tasfiyeye tabi tutulmaktaydı. Tedrici
tasfiye iĢlemi ise bir büyük bankanın teknik ve mali gözetimi altında yapılmakta
ve iĢlemlerde Türk Ticaret Kanunu ile Bankalar Kanunu'nun tasfiyeye iliĢkin
hükümleri uygulanmaktaydı. Tasfiye sonucunda ortaya çıkabilecek kestn açık ise
Fon tarafından karĢılanacaktı.72
Î960-Î964 yılları arasında tasfiyesi öngörülen, Esnaf Kredi Bankası A.ġ., Sanayi
Bankası A.ġ., T. BirleĢik Tasarruf ve Kredi Bankası A.ġ., Doğubank T.A.ġ., Tutum
Bankası T.A.ġ., Raybank T.A.ġ. ve Türkiye Kredi Bankası A.ġ.'nin tasfiye iĢlemleri
1980'lerde tamamlanmıĢ olmasına rağmen iĢlemleri 1990'larda da devam etmiĢ
ve bazılarınınki hala devam etmektedir.73
1980'lerin baĢında yaĢanan banker krizinden sonra, tedrici tasfiye sistemi ve
Bankalar Tasfiye Fonu'nun yetersiz olduğu görülerek, bankacılık sisteminde köklü
değiĢiklikler getiren 70 Sayılı Bankalar Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu kurulmuĢtur. 1985 yılında çıkarılan 3182 sayılı
Bankalar Kanunu'nun 65-68.maddelerinde de Fon'a iliĢkin esaslar düzenlenmiĢtir.
Fon'un yönetimi, iĢleyiĢi, denetimi ve sigortanın esaslarına iliĢkin hususlar ise 65.
maddeye göre 25.10.1983 tarihli Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Yönetmeliğinde
düzenlenmiĢtir.
18.6.1999 tarih ve 4389 sayılı Bankalar Kanunu'nun çıkarılmasından sonra,
Kanun'un öngördüğü yeni Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Yönetmeliği 26.8.2000
tarih ve 24152 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıĢ ve eski yönetmelik yürürlükten
kaldırılmıĢtır.74
7.2 TASARRUF MEVDUATI SĠGORTA FONU (TMSF)
Bu altböfümde Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'nun kuruluĢu, hukuki yapısı,
idare ve temsilî, faaliyetleri ve sorumluluğu ele alınacaktır.
72 Bkz.Eyüpgiller{1985), s. 100.
73 Bu bankaların tasfiye iĢlemlerine iliĢkin ayrıntılı bilgi için bkz. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (1998), s. 21-24.
74 Türkiye'de tasarruf mevduatı sigorta sisteminin tarihsel geliĢimi ve bu çerçevede yapılan düzenlemeler ile sigortanın esasları
için Tulay ve drğ. (1999}'a bakt lafa j/ıY.
76
7.2.1 Fon'un KuruluĢu
22.7.1983 tarih, "18112 mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 70 sayılı
Bankalar Hakkında KHK ile bankalardaki tasarruf mevduatını sigorta etmek amacıyla
tüze! kiĢiliği haiz ve T.C. Merkez Bankası tarafından idare ve temsil olunan bir
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu kurulmuĢtur. Fon'un kurulmasıyla birlikte Bankalar
Tasfiye Fonu'na iliĢkin hükümler yürürlükten kalkmıĢtır. 24.5.1985 tarih ve 3182
sayılı Bankalar Kanunu'nun 64-68. maddelerinde de Fon'a iliĢkin düzenlemeler
geliĢtirilerek korunmuĢtur.
7.2.2 Fon'un Hukuki Yapısr ve Denetimi
Fon tüzel kiĢiliği haiz olarak kurulmuĢtur. Ġdare ve temsili ise Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurumu'nun 1.9.2000 tarihi itibarıyla faaliyete geçmesine
kadar Merkez Bankası tarafından yapılmıĢ olup, diğer tüze! kiĢilikler gibi kendi
personeli olmamıĢtır. Fon'un görevleri Merkez Bankası personeli tarafından yerine
getirilmiĢ ve yapılan görev nedeniyle ilgili personele ayrıca ödeme yapılmamıĢtır.
Dolayısıyla hukuki olarak, Merkez Bankasının yetkili organları aynı zamanda
Fon'un da yetkili organları olarak kabul edilmiĢtir. Fon'un Bankacılık Düzenleme
ve Denetleme Kurumu'na devredilmesiyle bu durum değiĢmiĢ ve Fon, Kurum'un
sorumluluğuna geçmiĢtir. Fon da personeli ile birlikte Kurum'a devredilmiĢ ve
personel Kurum'un personeli haline gelmiĢtir.
Fon, her türlü vergi, resim ve harçtan muaf olup, 2886 sayılı Devlet Ġhale
Kanunu'na, 1050 sayılı Muhasebe-Ġ Umumiye Kanunu'na ve 832 sayılı SayıĢtay
Kanunu'na tabi değildir. Fon'un bütçesi Merkez Bankası bütçesi Ġçinde yer aldığı
için BaĢbakanlık Yüksek Denetleme Kurumu'nun denetimine de tabi olmamıĢtır.
Eski yönetmeliğe göre, Hazine ve DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı (Ģimdi Hazine MüsteĢarlığı),
Fon'un hesap ve iĢlemlerini denetlemeye ve Fon'dan her türlü bilgiyi istemeye
yetkili iken, yeni yönetmeliğe göre bir denetim söz konusu değildir. Kurumca bir
denetim öngörülmemiĢ olup, sadece yönetim düzenlenmiĢtir.
7.2.3 Fon'un Ġdare ve Temsili
70 Sayılı Bankalar Hakkında KHK ve 3182 sayılı Bankalar Kanunu'na göre,
Fon'un temsil ve idaresi Merkez Bankası'nca yerine getirilmiĢtir. Bu çerçevede,
77
Fon Merkez Bankası bünyesinde yer alan Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Genel
Müdürlüğü tarafından idare edilmiĢtir. 1999 yılında çıkarılan ve 3182 sayılı Kanunu
yürürlükten kaldıran 4389 sayılı yeni Bankalar Kanunu hükümleri uyarınca çıkarılan
ve 26.8,2000 tarih ve 24152 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Tasarruf Mevduatı
Sigorta Fonu yönetmeliği Ġle birlikte Fon'un temsil ve idaresi Kurum tarafından
yapılmaya baĢlanmıĢtır. Yönetmeliğin beĢinci maddesine göre, Fon'un karar organı
olan yönetim kurulunun baĢkanı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu
BaĢkanı'dır. Fon ĠĢlemlerini yönetmede yardımcı olmak üzere, Kurul tarafından
Kurum BaĢkan Yardımcısı statüsünde Fon BaĢkan Yardımcısı atanır. Fon Yönetim
Kurulu, Kurul BaĢkanı, Kurul Ġkinci BaĢkanı, Kurul üyelerinin kendi aralarından
seçecekleri bir kiĢi, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu BaĢkan Yardımcısı ve Kurumun
Değerlendirme ve Uygulama Dairesi'nin bağlı olduğu Kurum BaĢkan Yardımcısı
olmak üzere beĢ kiĢiden oluĢur.
Tüm üyelerin katılımıyla toplanan yönetim kurulu, kararlarını dört üyenin aynı
yöndeki oyuyla alır. BaĢkanın bulunmaması halinde Yönetim Kuruluna Kurul Ġkinci
BaĢkanı baĢkanlık eder.
Fon iĢlemlerinin mevzuatta belirtilen Ģekilde yerine getirilmesi için gerekli tüm
kararlan almakla görevli olan Yönetim Kurulu, haiz olduğu yetkilerden bir bölümünü
sınırlarını açıkça belirtmek suretiyle görevlilerine devredebilir. Ayrıca, Fon'un
faaliyetleri için ihtiyaç duyulacak gayrimenkullerin satm alınmasına ve elden
çıkarılmasına Fon Yönetim Kurulu yetkilidir.
7.2.4 Fon'un Görev ve Yetkileri
Fon'un görev ve yetkileri Fon Yönetmeliği'nin 7. maddesinde ayrıntılı olarak
açıklanmıĢtır. Bu maddeye göre Fon'un görev ve yetkileri şunlardır.
a) Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde bankalardaki tasarruf mevduatını
sigorta etmek, sigorta kapsamındaki mevduatı Ġzlemek, Fon mevcudunu
yönetmek ve değerlendirmek,
b) Fon'un menfaatlerini koruyucu anlaĢmazlıkları önleyici hukuki tedbirleri
zamanında almak, ayrıca Fon'a iliĢkin her türlü uyuĢmazlığın adli ve idari
78
merciler ile icra dairelerinde takibi, savunulması ve çözümlenmesi amacıyla
gerekli işlemleri yapmak,
c) Bankacılık işlemleri yapma ve/veya mevduat kabul etme izni kaldırılan
bankaların; yönetim ve denetimini üstlenmek, mevduat sahiplerine sigorta
kapsamında bulunan mevduatı doğrudan veya ilan edeceği bir banka
aracılığı ile ödemek ve mevduat sahipleri yerine bankanın iflasını istemek,
iflas kararı alınması halinde iflas masasına İmtiyazlı alacaklı sıfatı ile iştirak
etmek, Kanunun uygulaması ile sınırlı olmak üzere 2004 sayılı İcra ve İflas
Kanununda yazılı iflas dairesi ve alacaklılar toplantısı ile iflas idaresi görev
ve yetkilerine de sahip olarak bankayı Kanun hükümleri çerçevesinde
tasfiye etmek,
d) Temettü hariç ortaklık haklan ile yönetimi ve denetimi kendisine devredilen
veya hisseleri kendisine intikal eden bankaların mali bünyelerinin
güçlendirilmesi, yeniden yapılandırılması, mevcut veya yeni kurulacak bir
banka ile birleştirilmesi, devri veya satışıyla ilgili gerekli çalışmaları yapmak,
e) Temettü hariç ortaklık hakları ile yönetim ve denetimi Fon'a devredilen
bankanın sigorta kapsamında bulunan mevduat tutarını aşmamak ve
hisselerinin tamamına sahip olmak kaydıyla, sermayesine tekabül ede n
zararlarının devralınması için gerekli işlemleri yapmak,
f) Temettü hariç ortaklık hakları ile yönetimi ve denetimi kendisine devredilen
veya hisseleri kendisine intikal eden bankaların bankacılık işlemleri yapma
ve mevduat kabul etme izninin kaldırılmasını Kuruldan talep etmek,
g) Bİr banka hakkında Kanun'un 14/3 ve/veya 14/4'üncü fıkralarının
uygulanmasına neden olan işlemlerde sorumluluğu bulunan banka yönetim
kurulu ve kredi komitesi başkan ve üyeleri ile genel müdür, genel müdür
yardımcıları ve imzalan bankayı ilzam eden memurları ile banka ortaklan
hakkında alınacak kararlara ilişkin gerekli çalışmaları yapmak,
h) Kanun'a aykırı karar ve işlemleriyle bankanın iflasına neden olan banka
yönetim kurulu ve kredi komitesi başkan ve üyeleri ile genel müdür, genel
müdür yardımcıları ve imzaları bankayı ilzam eden memurlar hakkında
alınacak kararlara ilişkin gerekli çalışmaları yapmak,
79
i) Olağanüstü hallerde Hazine MüsteĢarlığından izin almak kaydıyla
borçlanmak,
j) Olağanüstü hallerde Fon kaynaklarının Ġhtiyacı karĢılamaması durumunda
Kurumun talebi üzerine Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'ndan avans
almak,
k) Fon mevcudunun ihtiyacı karĢılayamaması durumunda bankalardan ileride
doğacak prim yükümlülüklerine mahsuben bir önceki yılda Ödedikleri
sigorta primi toplamına kadar avans almak,
I) Fon'un kaynakları ile her türlü alacağını 6183 sayılı Kanun hükümlerine
göre takip ve tahsil etmek,
m) Kanunla verilen diğer görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak,
7.2.5 Fon'un TeĢkilat Yapısı
Fon'un ĠĢleri, aynı zamanda Fon Yönetim Kurulu BaĢkanı olan Kurul BaĢkanı
ve Kurul BaĢkan Yardımcısı statüsündeki Fon BaĢkan Yardımcısının dıĢında aĢağıda
belirtilen daire baĢkanlıkları tarafından yürütülür. Fon'un teĢkilat yapısı Fon
Yönetmeliği'nin 8. ve 9. maddelerinde açıklanmıĢtır. Fon'un merkez teĢkilatı
aĢağıda belirtilen hizmet birimleri ile Fon Yönetim Kurulu Özel Bürosu'ndan oluĢur.
1- Finansman Dairesi BaĢkanlığı,
2- Hukuk Dairesi BaĢkanlığı,
3- Tasfiye Dairesi BaĢkanlığı,
4- Varlık Yönetim Dairesi BaĢkanlığı,
5- Tahsilat Dairesi BaĢkanlığı,
Fon'un merkez teĢkilatı aĢağıdaki tabloda gösterilmektedir.
80
TABLO 16: TMSF TEġKĠLAT ġEMASI
BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURULU
FON YÖNETĠM KURULU
FON BAġKAN YARDIMCISI
ÖZEL BÜRO
Varlık Yönetim
Kurul, ihtiyaç duyulması halinde Yönetim Kurulunun teklifi üzerine mevcut
daire baĢkanlıklarının birleĢtirilmesine, geniĢletilmesine, kaldırılmasına veya yeni
daire baĢkanlıklarının kurulmasına karar verebilir.
Fon faaliyetlerinin, etkin ve verimli bir Ģekilde yerine getirilmesini sağlamak
amacıyla Yönetim Kurulu kararıyla alt birimler ile geçici veya daimi ortak proje
ve çalıĢma grupları oluĢturulabilir. Bu amaçla sözleĢmeli personel istihdam edilebilir.
7.2.6 Fon'un Kaynaklan ve Kullanımı
Fon'un mevcudu, Türkiye Cumhuriyet Merkez: Bankası nezdindeki Tasarruf
Mevduatı Sigorta Fonu hesabında tutulur ve Yönetim Kurulu tarafından belirlenecek
esaslar çerçevesinde değerlendirilir. Fon'un kaynaklarına 4389 Sayılı Bankalar
Kanunu'nun 15. maddesinde değinilmekle birlikte, kaynaklar ve kullanım Ģekilleri
Fon Yönetmeliği'nin 33, 34 ve 35, maddelerinde açıklanmıĢtır.
Fon'un kaynaklan;
a)
Bankaların tasarruf mevduatı tutarı üzerinden kapsamı, tutarı, tarifesi, tahsil
Ģekil ve zamanı Kurul'ca belirlenecek sigorta primlerinden,
81
b) Kanun'un 10 uncu maddesine göre zamanaşımına uğrayan mevduat,
emanet ve alacaklardan,
c) Kuruluş izni verilen kuruluşların kurucularının Kanun'un 7. maddesinin
(2) numaralı fıkrasının (d) bendinde belirtilen asgari sermayenin yüzde
onu tutarında Fon'a yatıracakları sisteme giriş payından,
d) Kanun'un 8'inci maddesinin (2) numaralı fıkrası hükümleri çerçevesinde,
devralan bakımından verilen hisse devir izinlerinde, hisseleri devralan
ortaklar tarafından, devralman hisselerin nominal bedelinin veya borsa
değeri daha yüksek olduğu takdirde borsa değerinin yüzde biri oranında
Fon'a yatırılacak tutarlardan,
e) Kanun'un 18/2'ncİ maddesi gereğince gerçekleşen tasfiye süreci sonunda
Kurum'a tevdi edilip, Kurum'ca on yıl süre ile her yıl başında usulüne göre
ilan edilmek suretiyle saklanan değerlerden, son ilan tarihînden İtibaren
altı ay İçinde aranmadığı için Fon'a İrat kaydedilen miktarlardan,
f)
Kanun hükümlerine aykırılık dolayısıyla hükmolunacak adli para cezaları
ile idari para cezalarının yüzde ellisinden,
g) Türkiye Bankalar Birlİği'nce alınan özel ve gene! nitelikteki tedbirlere
zamanında ve tam olarak uymayan üyeleri hakkında Türkiye Bankalar
Birliği Yönetim Kurulu'nca uygulanan para cezalarından,
h) Fon mevcudunun gelirleri ile sair gelirlerden, oluşur.
Fon mevcudunun ihtiyacı karşılayamaması durumunda bankalardan ileride
doğacak prim yükümlülüklerine mahsuben bîr Önceki yılda ödedikleri sigorta primi
toplamına kadar avans alınabilir. Bu avans Kurui'ca belirlenecek oran üzerinden
hesaplanacak faizi Üe birlikte doğacak prim borçlarına mahsup edilir.
Olağanüstü hallerde Fon, Hazine Müsteşarlığından izin almak kaydıyla
borçlanabileceği gibi ihtiyaç hasıl olduğunda Hazine Müsteşarlığınca Fon'a ikrazen
verilmek üzere uzun vadeli özel tertip Devlet İç Borçlanma Senedi ihraç edilebilir.
Özel tertip Devlet İç Borçlanma Senetlerinin faiz oranlan ve geri ödeme şartları
da dahil olmak üzere tabi olacağı usul ve esaslar Hazine Müsteşarlığı ile Kurum
tarafından müştereken belirlenir. Fon yaptığı borçlanmalar üzerinde her türlü
tasarruf hakkına sahiptir. Mali yıl bütçe kanunlarında yer alan borçlanma ile ilgili
hükümler bu senetler için de geçerlidir.
82
Olağanüstü hallerde, Fon kaynaklarının ihtiyacı karĢılamaması durumunda
Kurumun talebi üzerine Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nca Fon'a avans
verilir. Alınan avansın vadesi, tutan, geri ödeme Ģekil ve Ģartlan ile uygulanacak
faiz oranı ve diğer hususlar Kurumun görüĢü alınarak Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası'nca belirlenir.
7.3 FON'UN BANKALARI DEVRALMASI VE DEVRALINAN BANKALARIN
DURUMU
7.3.1 Fon'un Bankaları Devralması ve Gerekçeleri
Mali sistemin sağlıklı ve güvenilir bir Ģekilde izlenmesi Ģartını yerine getirmek
amacıyla, bankacılık mevzuatında yapılan değiĢikliklere paralel olarak, mali
bünyelerinde bazı sorunlar bulunan ve bir süredir Ġzlenen bankaların bir
rehabilitasyona tabi tutularak sorunlarının giderilmesi için yeni mevzuata uygun
olarak önlem alınmıĢtır. 4389 sayılı Kanun'un çıkarılmasının ardından 22 Aralık
1999'da beĢ bankanın Fon'a devredilmesinin ardından, 27 Ekim 2000'de Ġki banka
daha devredilmiĢtir. Kasım 2000 krizinden sonra Dernirbank'ın yönetimine el
konulmuĢ, ġubat 2001 krizinden sonra da Ulusal Bank ve Ġktisat Bankası TMSF'ye
devredilmiĢ, Ulusal Bank daha sonra 20.5.2001 itibarıyla kapatılmıĢtır.
Bankaların denetimi sonucunda alınacak tedbirler 4389 Sayılı Bankalar
Kanunu'nun 14. maddesinde açıklanmaktadır. Buna göre; "Denetlemeler sonucunda
bu Kanuna ve bu Kanuna dayanılarak alınan kararlara ve yapılan düzenlemelere,
bankacılık ilke ve teamüllerine aykırı ve bankanın emin bir Ģekilde çalıĢmasını
tehlikeye düĢürecek nitelikte iĢlemlerin tespit olunması halinde Kurum, sorumluları
hakkında yapılacak cezai iĢlem saklı olmak üzere, vereceği süreler içinde söz
konusu iĢlemlerin düzeltilmesi ve tekrarına meydan verilmemesi için gerekli
tedbirlerin alınması hususunda ilgili bankayı uyarır. Banka, verilen süreler içinde
Kurumca istenen tedbirleri almak ve aldığı tedbirleri Kuruma bildirmek zorundadır.
Ġstenen tedbirlerin alınmaması veya bankanın emin bir Ģekilde çalıĢmasını tehlikeye
düĢürecek nitelikteki iĢlemlerin tekerrürü halinde Kurul, .... bankanın emin bir
Ģekilde çalıĢmasına ve mevduat sahiplerinin korunmasına yönelik her türlü tedbiri
almaya ve uygulamaya yetkilidir."
83
Kanun'un 14. maddesinin bankaların devir gerekçelerinin dayandığı (3) ve (4)
numaralı fıkralarında Ģöyle denilmektedir:
3. Kurum, bir bankanın;
a) Bu maddenin (2) numaralı fıkrası kapsamında alınması
istenen tedbirleri kısmen ya da tamamen almadığını, bu
tedbirlerin kısmen veya tamamen alınmış olmasına rağmen
mali bünyesinin güçlendirilmesine İmkan bulunmadığını ya
da malî bünyesinin bu tedbirler alınsa dahi güçlendirilmeyecek
derecede zayıflamış olduğunu,
b) Yükümlülüklerini vadesinde yerine getiremediğini,
c) Bu madde hükümlerinin uygulanmasında Kurulca
belirlenecek değerleme esasları çerçevesinde yükümlülüklerinin
toplam değerinin varlıklarının toplam değerini aştığını,
d) Faaliyetine devamının mevduat sahiplerinin hakları ve
mali sistemin güven ve istikrarı bakımından tehlike arz ettiğini
Tespit ettiği takdirde, Kurul, en az beş üyesinin aynı yöndeki
oyuyla alınan kararla temettü hariç ortaklık hakları ile bankanın
yönetim ve denetimini Fona devretmeye veya bankacılık
işlemleri yapma ve/veya mevduat kabul etme iznini kaldırmaya
yetkilidir.
4. Kurum, bir bankanın yönetim ve denetimini doğrudan
ya da dolaylı olarak, tek başına veya birlikte elinde bulunduran
ortakların, banka kaynaklarını bankanın emin şekilde çalışmasını
tehlikeye düşürecek biçimde doğrudan veya dolaylı olarak
kendi lehlerine kullandıklarını veya bankayı bu suretle zarara
uğrattıklarını tespit ettiği takdirde Kurul, en az beş üyesinin
aynı yöndeki oyuyla alınan kararla bunların temettü hariç
ortaklık haklan İle bankanın yönetim ve denetimini Fona
devretmeye yetkilidir.
84
7.3.2 Devralınan Bankalarla Ġlgili GeliĢmeler ve Bankaların Geleceği
Bankaların yönetiminin TMSF'ye devrinin amacı, istikrar programının baĢarılı
olması ve enflasyonun önlenmesinin ve ekonominin normale dönmesinin ön Ģartı
olan, mali sektörün sağlıklı bir Ģekilde çalıĢmasını sağlamaktır. Mevduat sahiplen
açısından (parasını off-shore bankalara yatıranlar hariç) bir mağduriyet söz konusu
değildir. Çünkü mevduatlar Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'nun güvencesi altındadır.
Ayrıca, bu bankalar iflas etmemiĢ, sadece ortaklık haklan, yönetim ve denetimleri
ile hisse senetleri Fon'a devredilmiĢtir. Yani, Hazine'ye bir mali külfet getirmemiĢtir.
Ancak, yapılan denetimler sonucu bankaların problemlerinin daha önceden tespit
edîidiği, fakat siyasi gerekçelerle.zamanında müdahale edilmediği yolundaki
söylentiler denetim sistemi ve kurumlarına olan güveni sarsmıĢtır.
Yapılan incelemeler sonucunda önce Yurtbank, sonra da Egebank, Esbank ve
Sümerbank'ın sahiplerine ve yakınlarının malvarlıklarına Bankalar Kanunu'nun
14.maddesinin 5.fıkrası uyarınca mahkeme kararıyla ihtiyati tedbir konulmuĢtur.
29 Eylül 2000 tarihli gazetelerde Egebank'ın ortaklarından Murat Demirel'in
tutuklandığı ve dönemin Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu BaĢkanı
Zekeriya Temizel'in söz konusu bankaların ortakları hakkında çetecilik suçlamasıyla
dava açılması yolunda savcılarla görüĢme yaptığı yolunda haberler yer almıĢ ve
daha sonra Murat Demirel'in yanı sıra bankanın üst düzey yöneticileri de
tutuklanmıĢtır. Ekim sonunda Etibank ve Bank Kapitalin yönetimine el konulmasının
ardından Sümerbank'ın sahibi olan Hayyam Garipoğlu ile Yurtbank'ın sahipleri
de Kasım ayında sorgulanmıĢ ve gerekli görülenler tutuklanmıĢtır. BDDK yönetimi,
bu defa hızlı davranmıĢ ve iki gün Ġçinde gerekli baĢvuruları yaparak el konulan
bankaların ortaklarının ve yakınlarının mal varlıklarına ihtiyati tedbir koydurmuĢ
ve yurtdıĢına çıkıĢlarını yasaklatmıĢtır. Bu tutum Kuruma olan güveni artırmıĢtır.
Daha sonra Etibank'ın ve Ġnterbank'ın sahipleri de tutuklanarak songulanmıĢlardır
ve mahkemeleri devam etmektedir.
Fon'a daha önce devredilen on bankanın rehabilitasyonu ve elden çıkarılmasında
izlenecek yöntemlerin tespit amacıyla bir danıĢman firma görevlendirilmiĢ olup,
firma raporunu tamamlamıĢtır. Daha sonradan Fon'a devredilen Demirbank ve
Ġktisat Bankası için ayrı bir çalıĢma yapılmıĢtır. Ancak, rapor sonuçlarına göre
önerilen birleĢtirilerek veya gruplar halinde satıĢ iĢlemlerinin kısa sürede gerçekleĢmesi
çok zor görünmektedir.
85
TMSF Yönetim Kurulu'nun 26.1.2001 tarih ve 17 sayılı Karart ile Sümerbank
bünyesinde tüm aktif ve pasifiyle devren birleĢtirilmesine karar verilen Egebank,
Yurtbank, YaĢarbank ve Bank Kapital1 in bankacılık iĢlemleri yapma ve mevduat
kabul eîme izinleri BDDK'mn 18.2.2001 tarih ve 24322 sayılı Resmi Gazete'de
yayımlanan 178 sayılı Kararı ile kaldırılmıĢtır. Yani bu bankalar kapatılmıĢtır.
Finansal piyasalardaki istikrarın korunması için Tasasrruf Mevduatı Sigorta Fonu'na
devredilen bankaların bir an önce rehabilitasyonları tamamlanarak satıĢları
gerçekleĢtirilmeli satılmayacak durumda olanlar da tasfiye edilmelidir. Esasen,
bankalardan rehabilite edilebilecek durumda olanların Fon'a devredilmeden
rehabilitesînin sağlanması, rehabilite edilemeyecek durumda olanalann da doğrudan
tasfiyesi yoluna gidilmesi gerekmektedir. Çünkü, her geçen gün bu bankaların
zararları artmakta ve özelleĢtirilmeleri daha da zorlaĢmaktadır. Ayrıca, bu bankaların
kısa vadeli, büyük Ölçüde gecelik nakit ihtiyaçlarının çok fazla olması faizlerin ve
Hazîne'nĠn faiz yükünün artmasına neden olmaktadır. Hazine bu bankalara kağıt
vererek bu sorunu Ģimdilik geçici olarak çözmüĢtür. Ancak, yapısal sorun devma
etmektedir.
Kısacası, Fon'un sahip olduğu banka sayısı 12'ye yükselmiĢtir. Bu durum hem
Fon, hem Hazine hem de Merkez Bankası için Önemli bir sorun teĢkil etmiĢtir.
Bankalar bir an önce rehabilite edilerek tekrar satılmalı veya tasfiye edilmelidir.
Bankalar normal faaliyetlerine devam etmektedir.
BDDK 2000 yılı Kasım ayında yaptığı açıklamayla, Aralık 2000 içinde Fon'daki
bankaların özelleĢtirilmesi için teklifleri alacağını ilan etmiĢ ve bu konuda izlenecek
esasları kamuoyuna duyurarak, sekiz bankanın özelleĢtirilmesinin eĢgüdüm içinde
yapılmasını kolaylaĢtırmak için ortak bir yönetim kurulu atamıĢtır. Ancak, yeterli
teklif gelmediği için süre uzatılmıĢ ve satıĢlar gerçekleĢtirilememiĢtir. SatıĢların kısa
sürede sonuçlanması da zor görünmektedir. Çünkü, bankaların sorunları henüz
tamamen çözülmemiĢtir ve bu durumda bankalara çok fazla talep gelmesi
beklenmemelidir.
86
VIII . BOLUM
4389 SAYILI BANKALAR KANUNU VE BANKACILIK
DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU
8.1 4389 SAYILI KANUN'UN KANUNLAġMA SÜRECĠ
Son yıllarda uluslararası mali piyasalarda hızlı gelişmeler yaşanmış ve yenî
finansal araçlar ortaya çıkmıştır. Ülkemize de yansıyan bu gelişmelere paralel
olarak yeni düzenlemeler yapmak ve etkin denetim sağlamak gerekmektedir.
Bu çerçevede, uzun süredir tartışılan mali sektörün yeniden yapılanması ve
denetimin bağımsız bir kurum aracılığıyla tek elden yapılması konusunda 19971998 yıllarında somut adımlar atılmış ve kanun tasarısı hazırlan mıştır.
Öncelikle, başta bankalar olmak üzere, tüm mali sektörü İçine alan bir kanun
tasarısı hazırlanmıştır. Maii Piyasalar Yüksek Kuruİu'nun teşkilini Öngören bu tasarı
büyük ölçüde Hazine'nin ve dolayısıyla ilgili Bakan'ın yetkilerini artırmaya yönelik
bir yapıda hazırlanmıştı. Özellikle, Bankalar Kanunu'nun 64. maddesi kapsamına
alınan bankaların mali bünyesini güçlendirmeyle ilgili önlemler konusunda Bakan'a
daha geniş yetki tanıyan bu tasarının yasalaşması durumunda Tasarruf Mevduatı
Sigorta Fonu'nun tüzel kişiliğine ait olan yetkiler Bakan'a geçecekti.
Amacından uzak ve kamuoyunda tartışılmadan hazırlanan bu İlk tasarı, eleştiriler
ve zaman darlığı nedeniyle sadece bankaları kapsayacak şekilde yeniden düzenlenmiş
ve 1998 yılı içinde TBMM Bütçe ve Plan Komisyonu'nda tartışılmıştır. Ancak,
erken seçim kararının alınmasıyla birlikte, tüm diğer kanun tasarıları gibi, Bankalar
Kanunu tasarısı da görüşülememiştir.
87
Mevcut Bankalar Kanunu'nun 64. ve 65. maddelerinin bazı fıkraları, 538 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname'nin dayandığı yetki kanunun daha önce iptal edilmiĢ
olması nedeniyle, Anayasa Mahkemesi'nin 11.12.1998 tarih ve 23550 saydı Resmi
Gazete'de yayımlanan 9.10.1997 gün ve E.1997/55 K.1997/65 esas sayılı kararı
ile iptal edilmiĢ ve yeni bir kanun çıkarılması için 11 Haziran 1999 tarihine kadar
süre tanınmıĢtır.
Uzun süren çalıĢmalar ve tartıĢmalardan sonra, 18.6.1999 tarih, 4389 sayılı
Bankalar Kanunu kabul edilerek 23.6.1999 tarih ve 23734 saydı Resmî Gazete'de
yayımlanmıĢtır. Ancak, kanunun çıkarılması aceleye getirildiği ve kamuoyunca
yeterince tartıĢılmadığı Ġçin eksiklikler içermekteydi. Kamuoyunun ve IMF ile
yapdan anlaĢmada verilen sözler nedeniyle IMF'nin baskısı sonucu, birkaç ay sonra
4389 sayılı Kanun'da önemli değiĢiklikler yapan 17.12.1999 tarih ve 4491 sayılı
Kanun çıkarıldı. 4491 sayılı Kanun 4389 sayılı Kanun'un 14 maddesi ile geçici 1.
maddesini değiĢtirdi ve geçici 3 madde daha ilave etti. 75 Özellikle Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurulu üyelerinin atanmasına iliĢkin 3. madde ile zor
durumdaki bankaların Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devrine iliĢkin 14.
maddesinde yapılan değiĢiklikler önemliydi. Çünkü, 4491 sayılı Kanun'un 19.12.1999
tarihli Resmi Gazete'de yayımlanmasından hemen 2 gün sonra 21.12.1999 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı Ġle beĢ bankaya el konulmuĢ ve bu bankaların yönetimi
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devredilmiĢtir.
8.2 4389 SAYILI KANUN'UN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ VE ÖNERĠLER
8,2.1 Kanunun Değerlendirmesi ve Eksiklikleri
Kanun, sadece bankaları içine almakta ve malı sektörün diğer unsurlarını
kapsamamaktadır. Dolayısıyla, mali piyasaları düzenlemeye yönelik olarak baĢlayan
çalıĢmalar, sadece Bankalar Kanunu'nun revize edilmesi ve Bankacılık Düzenleme
ve Denetleme Kurumu'un kurulması ile sonuçlanmıĢ olup, kapsam çok daraltılmıĢtır.
Yani, dağ fare doğurmuĢtur. Kanun'un yürürlüğe girmesinden yaklaĢık bir yd sonra
Kurul üyeleri atanabilmiĢtir. Kurum'un faaliyete geçmesi ise ancak 1.9.2000
tarihinde gerçekleĢtirilebilmiĢtir.
Kısacası, Bakanlar Kurulu'na Kurul üyeliklerine siyasi nitelikte atama yapma
imkanı tanıyan ve sadece bankaları kapsayan bu Kanun, kamu oyunca geniĢ bir
75 4491 sayılı Kanunun getirdiği değiĢikliklerle ilgili ayrıntılı açıklama Ġçin bkz. Reisoğlu (2000).
şekilde tartışılarak diğer finans kurumlarını da içine alacak şekilde yeniden ele
alınmalı ve siyasi baskıdan uzak kalabilecek özerk bir Kurul'un oluşturulması
sağlanmalıdır. Kanunun çıkmasından sonra uzunca bir süre geçmesine rağmen
Kurul üyelerinin atanamaması ve dolayısıyla Kurum'un çok geçoluşturulabilmesi
siyasi etkiler konusundaki endişeleri haklı çıkarmıştır.
Sonuç olarak, 4389 sayılı Bankalar Kanunu'nun 4491 sayılı Kanun île yapılan
değişikliklerden sonraki haliyle, hem hukuki boşluğun doldurulması hem de
bankacılık sektöründe bazı değişiklikler ve iyileştirmelere yol açması bakımından
gerekil olduğu, ancak diğer piyasaları kapsamadığı için eksik olduğu söylenebilir.76
Ancak, Şubat 2001 krizinden sonra iMF'nin de zorlamasıyla altı yıl için seçilen ve
bağımsızlık açısından önemli olan görevden almamama kuralı delinmiş ve kurumun
bağımsızlığı zedelenmiştir. Çünkü, yapısal reform amacıyla da olsa, bağımsız bir
kurumun yönetimine altı yıllığına atanan üyelerin bir kanun değişkiliğiyle
değiştirilmesi kamuoyunun güvenini sarsmıştır. Bu durumda başka bir iktidar başka
bir kanun değişikliğiyle istediği bağımsız kurumlardaki yönetim kurulu üyelerini
değiştirebilecektir.
8.2.2 Kapsamlı Bir Reform Önerisi: Mali Piyasalar Yüksek Kurulu
Mevcut düzenleme sadece bankalara yönelik bîr düzenleme olduğu İçin
yetersizdir. Teknolojik gelişmeler ve finansal yenilikler dikkate alındığında, tüm
mali piyasaları içine alacak kapsamlı bir düzenlemenin yapılması, yani mali sistemin
reforma tabi tutulması gerekmektedir. Buna göre, yapılması gerekenler aşağıda
Özet olarak belirtilmiştir:
Mali sektörün tamamını kapsayacak şekilde bir üst kurul (Mali Piyasalar Yüksek
Kurulu) oluşturulması,
Mali Piyasalar Yüksek Kurulu içinde;
-
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (mevcut)
-
Sermaye Piyasası Kurulu (mevcut)
-
Rekabet Kurulu (mevcut)
-
Diğer Mali Kuruluşlar Kurulu'nun (kurulacak)
yer alması,
76 43S9 sayılı Kanun'a ilişkin sektör mensuplarının değerlendirmeleri hakkında ayrıntılı bilgi için, bkz. Yeni Bankalar Yas ası için
Bankacılar Ne Diyor? Actıve, Özel eki (Yi 1:2, Sayı: 8, Ağustos-Eylüf 1999)
89
Daha sonra çıkarılacak bir kanun ile kurulacak olan Diğer Mali KuruluĢlar
Kurulu'nun;
-
Sigortacılık Kurumlan
Leasing, FaktÖring ve Forfaiting Kurumlan
-
Yetkili Müesseseler
ve Borsaları (emtia ve altın)
kapsayacak Ģekilde oluĢturulması,
Mevcut olan Bankalar Kanunu, Sermaye Piyasası Kanunu ve Rekabet Kurumu'nun
görev ve yetkilerine iliĢkin kanunun Mali Piyasalar Yüksek Kurulu'nun amaç ve
yetkileri çerçevesinde bilahare yeniden düzenlenmesi.
Böyle bîr yüksek kurulun oluĢturulması, tüm finansai piyasaların daha sağlıklı
ve istikrar içinde iĢlemesini ve dengeli ekonomik büyümeye katkıda bulunmasını
sağlayacaktır.
83 BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU VE KURULU 8.3.1
Kurum ve Yapısı
4389 sayılı Bankalar Kanunu ve ilgili diğer mevzuatın, Kanunda gösterilen
yetkiler çerçevesinde düzenlemeler de yapmak suretiyle uygulanmasını sağlamak,
uygulamayı denetlemek ve sonuçlandırmak, tasarrufların güvence altına alınmasını
temin etmek ve Kanunla verilen diğer görev ve yetkileri kullanmak üzere kurulan
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu'nun, hizmet birimleri ile bunların
görev ve sorumluklarını düzenlemek amacıyla çıkarılan Bankacılık Düzenleme ve
Denetleme Kurumu TeĢkilat Yönetmeliği, Kurumun teĢkilat yapısını, görev ve
yetkilerini ayrıntılı olarak düzenlemiĢtir.
Yönetmeliğe göre, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, 4389 sayılı
Kanun ve ilgili diğer mevzuatla öngörülen görevleri yerine getirmek üzere kurulan,
idari ve malt özerkliğe sahip bir kamu tüzel kiĢisidîr. Kurumun merkezi Ankara'dadır.
Kurumun Ġstanbul'da da bîr birimi bulunur. Kurum, yurt içinde veya yurt dıĢında
geçici veya sürekli teĢkilat kurmaya yetkilidir. Kurul BaĢkanı, Kurumun da baĢkanıdır.
90
8.3.2. Kurum'un Görev ve Yetkileri
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Kurum'un karar organıdır. Kurul/
4389 sayılı Bankalar Kanunu ve ilgili diğer mevzuat hükümleri çerçevesinde
kendisine verilen yetkileri kullanır.
Kurum'un en üst yöneticisi olan Başkan Kurumu temsile yetkili olup, Kurui'ca
alman kararların ve mevzuatla veriien görevlerin yürütülmesini sağlamak için her
türlü önlemi almakla ve Kurum'un görev alanına giren konularda diğer kurum ve
kuruluşlarla işbirliğini sağlamakla görevlidir.
Başkan, Kurum'un bütün birimlerinin faaliyetlerini, işlemlerini ve hesaplarını
denetlemek, değerlendirmek ve gerektiğinde Kurum faaliyetleri ile ilgili olarak
kamuoyunu bilgilendirmekle görevli ve yetkilidir.
Başkanın görevde bulunmadığı izin, hastalık, seyahat ve diğer hallerde kanun,
kararname ve yönetmelikler çerçevesinde Başkana verilmiş olan görev ve yetkiler,
İkinci Başkan tarafından kullanılır.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu'nun görevleri şunlardır:
a) Kanun ve ilgili diğer mevzuatın, Kanun'da gösterilen yetkiler çerçevesinde
düzenlemeler de yapmak suretiyle uygulanmasını sağlamak,
b) Uygulamayı denetlemek ve sonuçlandırmak,
c) Tasarrufların güvence altına alınmasını temin etmek,
d) Tasarruf sahiplerinin haklarını ve kuruluşların düzenli ve emin bir şekilde
ça lışma sın ı te hlik ey e so ka b ile c ek v e e k on o mi de ön e mli z a ra rlar
doğurabilecek her türlü işlem ve uygulamaları önlemek üzere Kanun'da
ve diğer mevzuatla kendisine verilen yetkiler çerçevesinde gerekli gördüğü
her türlü tedbiri almak,
e) Kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını sağlamak üzere gerekli tedbirleri
almak ve uygulamak,
f) Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'nu idare ve temsil etmek,
g) Yurt İçi ve dışı ekonomik gelişmeleri izlemek, değerlendirmek, bu gelişmeler
iie makroekonomik politikaların bankacılık sektörü ile etkileşimini incelemek
ve bu amaçla modeller geliştirmek,
91
h) Talepleri halinde veya gerektiğinde Hazine ve Devlet Planlama Teşkilatı
Müsteşarlıkları ile Merkez Bankası'na para, kredi ve bankacılık politikalarının
yürütülmesi ile ilgili konularda mütalaa ve bilgi vermek,
i) Kurum'un menfaatlerini koruyucu anlaşmazlıkları önleyici hukuki tedbirleri
zamanında almak, ayrıca, Kurum'a ilişkin her türlü uyuşmazlığın adli ve
idari merciler ile icra dairelerinde takibi, savunulması ve çözümlenmesi
amacıyla gerekli işlemleri yapmak,
j) Kanunla verilen diğer görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.
8.3.3 Kurum'un TeĢkilat Yapısı
Kurum'un üst yönetimi, Başkan, Başkana görevlerinde yardımcı olmak üzere
Kurul kararıyla atanan üç başkan yardımcısı, Kurum başkan yardımcısı statüsündeki
Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu Başkanı ve daire başkanlarından oluşur.
8.3.3.1 BaĢkan Yardımcılarının Görev, Yetki ve Sorumlulukları
Başkan yardımcıları, Kurum Başkanı'nın emrinde ve onun yardımcısı oiup,
Kururn hizmetlerini, Kurum Başkanı adına ve Kurum Başkanı'nın direktif ve emirleri
yönünde, Kurum'un amaç ve politikaları ile mevzuata uygun bir şekilde düzenler
ve yürütür. Görev kapsamındaki hizmet birimlerine gereken talimatları verir ve
bunların uygulanmasını takip ve temin eder. Başkan yardımcılıklarının görev
alanları, daire başkanlıkları itiba riyle aşağıdaki gibi tespit edilmiştir.
a) İzleme Dairesi, Değerlendirme ve Uygulama Dairesi, Düzenlemeler Dairesi,
Kuruluş, Yetkilendirme ve İzin İşlemleri Dairesi ve Hukuk İşleri Dairesi
başkanlıkları,
b) Ekonomik Değerlendirmeler Dairesi, Mali Sektör Politikaları Dairesi, Risk
ve Gözetim Teknikleri Araştırma Dairesi ve Uluslararası İlişkiler Dairesi
başkanlıkları,
92
c) Bilgi Sistemleri Dairesi, Ġnsan Kaynaklan ve Eğitim Dairesi, Bilgi Hizmetleri
Dairesi ve Ġdari ve Mali ĠĢler Dairesi baĢkanlıkları ile Savunma Uzmanlığı,
8.3.3.2 Kurum Hizmet Birimleri
Kurum, merkez ve Ġstanbul birimleri Ġle diğer kentlerde ve yurt dıĢında ihtiyaca
göre kurulacak birimlerden oluĢur. Merkez birimleri; ana hizmet/ Bankalar Yeminli
Murakıpları Kurulu, danıĢma ve yardımcı hizmet birimleridir.
Kurumun, merkez birimleri aĢağıda gösterilmektedir.77
a) Ana Hizmet Birimleri;
1) Ġzleme Dairesi BaĢkanlığı
2) Değerlendirme ve Uygulama Dairesi BaĢkanlığı
3) Düzenlemeler Dairesi BaĢkanlığı
4} KuruluĢ, Yetkilendirme ve Ġzin ĠĢlemleri Dairesi BaĢkanlığı
5) Hukuk ĠĢleri Dairesi BaĢkanlığı
6) Ekonomik Değerlendirmeler Dairesi BaĢkanlığı
7) Malî Sektör Politikaları Dairesi BaĢkanlığı
8) Risk ve Gözetim Teknikleri AraĢtırma Dairesi BaĢkanlığı
9) Uluslararası ĠliĢkiler Dairesi BaĢkanlığı
b) Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu
c) DanıĢma Birimleri
1) Kurum DanıĢmanlığı
2) Hukuk DanıĢmanlığı
d) Yardımcı Hizmet Birimleri
1) Bilgi Sistemleri Dairesi BaĢkanlığı
77 Kurumun hizmet birimlerinin görevleri ile merkez hizmet birimi teĢkilatı için Ekler bölümünde yer alan, Bankacılık Düzenleme
ve Denetleme Kurumu TeĢkilat Yonetmeliğin'ne bakınız.
93
2) İnsan Kaynakları ve Eğitim Dairesi Başkanlığı
3) Bilgi Hizmetleri Dairesi Başkanlığı
4) İdari ve Malî İşler Dairesi Başkanlığı
5) Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü
6) Kurul Özel Büro Müdürlüğü
7) Başkanlık Özel Büro Müdürlüğü
8) Savunma Uzmanlığı
İhtiyaç duyulması halinde mevcut daire başkanlıklarının birleştirilmesi,
genişletilmesi, kaldırılması ve bağlı bulunduğu başkan yardımcılığının değiştirilmesi
ile yeni daire başkanlıklarının kurulmasına Kurum Başkanının teklifi üzerine Kurul
yetkilidir.
Kurum faaliyetlerinin, etkin ve verimli bir şekilde yerine getirilmesini sağlamak
amacıyla Kurum Başkanının onayıyla alt birimler ile geçici veya sürekli ortak proje
grupları oluşturulabilir.
8.3.4 Kurumun Geleceği ve Sektöre Etkileri
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu üyelerinin atanmasının ardından
Kurul üyelerinin yaptığı çalışmalar tamamlanarak, Kurum Teşkilat Yönetmeliği
çıkarılmış ve 31.8.2000 tarihinden itibaren Kurum resmen faaliyete geçmiştir. Bu
bankacılık sektöründe, denetim ve düzenlemelerin tek elden ve bağımsız bir kurum
tarafından yapılacağı yeni bir dönemin başlangıcıdır. Bu yeni dönemde, bankacılık
sektörünün her türlü müdahaleden uzak, uluslararası normlara ve objektif güvenilirlik
ve etkinlik kriterlerine uygun bir denetim ve gözetime tabi tutulması beklenmektedir.
Bunun sonucunda, denetim sonuçlan etkin ve hızlı bir şekilde karara bağlanacak
ve sistemin sağlıklı bir şekilde işlemesi sağlanacaktır. Kurum'un görevlerini tam
olarak yerine getirmesi, bankacılık sektörüne ve mali sistemin geneline olan güveni
artıracak ve böylece ekonomideki tasarrufların yatırımlara dönüşmesiyle dengeli
bîr büyüme sağlanabilecektir.
Ancak, tüm bu beklentilerin gerçekleşmesi Kurum'un göstereceği gayretin yanı
sıra, kamuoyunun güvenini tesis etmekle mümkün olacaktır. Kurum'un önündeki
94
en büyük sorun ise, halen Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'nun yönetiminde olan
sekiz bankanın rehabilitasyonunun bir an önce tamamlanarak bankaların satılması
ve yeni devredilen iki bankanın durumunun tespit edilerek, rehabilîte edilmesi ve
satılması veya tasfiyesi yoluna gidilmesini gerçekleştirmektir. Kurum faaliyetlerinin
şeffaf olması, güvenilirliğin artırılmasında çok önemli bir husustur. Ayrıca, Kurum'un
başarısı büyük ölçüde, bazı yetkilerini bir protokolle Kurum'a devretmiş olmakla
birlikte, malî sistem içinde hala önemli yerleri olan Merkez Bankası ve Hazine
Müsteşarlığı ile işbirliği içinde olmasına bağlıdır.78 Kamuoyu ve İlgili kurumlarla
işbirliği yapmadan, sadece müfettiş tavrıyla bankaları denetlemeye yönelik faaliyette
bulunan bir Kurum'un beklenen sonuçlan elde etmesi mümkün olmayacaktır.
Kurum'un başarısı, kendi göstereceği gayretin yanı sıra ekonomide sağlanacak
başarıya ve siyasi istikrara da bağlı olacaktır.
Sonuç olarak, belirsizliklere rağmen Kurum'un önemli bir boşluğu doldurduğu
ve birçok gelişmiş ülkedeki gelişmelere paralel düzenlemeler yaparak beklenen
fonksiyonunu yerine getirmesi durumunda, Türk mali sisteminde önemli bir görev
üstleneceği, mali ve ekonomik istikrar ve dengeli büyümeye katkıda bulunacağı
kesindir.
Ancak, önceki bölümde de belirtildiği gibi, altı y ı l l ı k bir süre için seçilen
Kurum yönetim kurulu üyelerinin Bankalar Kanunu'nda yapılan değişikliğe bir
madde ilavesiyle acele bir şekilde görevden alınmaları kurumun bağımsızlığını
tartışılır hale getirmiştir.
Bu çerçevede, Hazine Müsteşarlığı, TCMS ve Kurum arasında İşbirliği Protokolü 31.S.2000 tarihinde imzalanmış ve bu
protokolle Hgıl( kuruluşların görev, yetki ve sorumlulukları ile işbirliğinin esasları belirlenmişti. Türkiye Bankalar Birliğinin
\veb sayfasında {www.tbb.org.tr/turkce/protokol.htm) protokolün tam metni mevcuttur.
95
IX. BOLUM
YENĠ BĠR MEVDUAT SĠGORTA SĠSTEMĠ ÖNERĠSĠ: RĠSKE DAYALI
PRĠM SĠSTEMĠ
9.1 Mevduat Sigortasının Doğurduğu Risk ve Riske Dayalı Prim Sistemi
Mevduatın sigortalanması, hem mudilerin korunması hem de bankacılık
kesimine olan güvenin sürdürülmesi, kısacası mali istikrarın sağlanması amacına
yöneliktir. Ancak, mevduatın kısmen veya tamamen sigortalanmasının olumsuz
etkileri de olabilmektedir. Bu çerçevede, "ahlaki tehlike" riskinin önemli olduğu
tartışılmaktadır.79 Bankalardaki mevduatın sigorta kapsamında olması bankaları
daha fazla risk almaya, yani sigortayı kötüye kullanmaya yöneltmektedir. Banka
sayısının ve dolayısıyla banka iflaslarının en fazla olduğu ülke olan ABD'de yapılan
ampirik çalışmalar, mevduat sigortasının banka iflaslarına neden olduğunu ileri
sürmektedir.80 Mevduat sigorta sisteminin gereksiz olduğunu ve kaldırılması halinde
bankacılık sektörünün daha sağlıklı işleyeceğini iddia eden çalışmalar da yapılmıştır.81
Ahlaki tehlike riski, özellikle, mevduatın tamamının sigorta kapsamında olduğu
ve bankaların ödedikleri prim oranlarının ayni olduğu mevduat sigorta sistemlerinde
çok daha yüksek boyutlara ulaşmaktadır. Mevduatları sigorta kapsamında olan
bankalar, topladığı kaynakları getirişi yüksek ancak riskli olan aktiflere yatırmakta
79 İngilizce moral hazard teriminin karşılığı olarak kullanılan ahlaki tehlike konusundaki tartışmalar için bkz. Mester (1990),
VVheelock (1993), ve Balaban ve Çilli (l 996).
80 1929 Büyük Bunalım dönemini içeren çalışmalar için Wheelock (1992), VVheeİock and Wilson (1993) ve O 994)'e bakılabilir.
1980'lerdekİ banka iflaslarında mevduat sigortasının etkisi için ise bkz. Keeley (1990).
81 Örneğin, bkz. Dowd (1993) ve McCulloch (1993).
97
ve böylece yüksek kazanç elde etmektedir. Riskin artması bankaların primlerini
etkilemediği için ekstra bı'r maliyet söz konusu olmamaktadır. Risklerin gerçekleĢmesi,
yani zarar edilmesi ve bankanın iflas etmesi durumunda ise, mevduatlar sigorta
fonu tarafından mudilere ödenecektir. Risklerdeki artıĢın sigorta primlerine
yansıtamadığı bu tür sistemde, bankaların sigorta sistemini kötüye kullanmaları ve
böylece karlarını artırmaya çalıĢmaları cazip hale gelmektedir.
Sigortacılığın esası, zarar riski arttıkça sigorta priminin de artırılmasıdır. Prim,
gerçekleĢme ihtimali olan zararın bugünkü değeridir. Bankacılık sektörü için
önerilen riske dayalı mevduat sigorta sisteminin özünde de bu mantık yatmaktadır.
Bankaların topladığı mevduatların sigortası için alınan primlerin de bankaların
riskini yansıtması gerekmektedir. Buradaki risk bankanın batması veya mevduatlarını
zamanında geriye ödeyememesi riskidir. Uygulamada birçok ülkede sabit bir
mevduat sigorta primi oranı kullanılmaktadır.
Sabit mevduat sigorta priminin geçerli olduğu ve mevduatın yüzde yüz
sigortalandığı sistemlerde, bankaların kötüye kullanma riskine ek olarak, mudilerin
davranıĢları da olumsuz olarak etkilenmektedir. MudiJer bankaların risk durumuna
bakmadan yüksek faiz vaad eden bankalara mevduatlarını yatırmaktadır. Kısacası,
bankaların riskinin mevduat sahipleri ve sigorta sistemi tarafından dikkate alınmaması
bankaların risk alma eğilimlerini artırmakta ve bu durum mali sistemin bütünü
açısından önemli bir tehlike oluĢturmaktadır. Türkiye'de son yıllarda yaĢananlar
bu durumun açık bir göstergesidir.
9.2 ABD'de Riske Dayalı Prim Sistemi ve CAMEL Derecelendirmesi
Riske dayalı prim sistemi ilk olarak ABD'de Federal Mevduat Sigorta Kurumu
(FDIC) Kanunu'nda 1991'de yapılan değiĢiklikle gündeme gelmiĢ ve 1.1.1994
tarihinden itibaren kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Bu sisteme göre, her sigortalı kuruluĢ
üç ayrt sermaye grubu ve üç ayrı gözetim alt grubu içinde yer almaktadır. Prim
oranı bu bankanın bu iki gruptaki yerine göre, yani risk derecesine göre
belirlenmektedir. 82 Bankaların yer aldığı sermaye grupları aĢağıdaki Ģekilde
belirlenmektedir.
82 Bkz. Flood(1993), p. 30.
98
TABLO 17: RĠSKE GÖRE SERMAYE GRUPLARININ BELiRLENMESi
Sermaye Grubu
1. Kademe Riske Dayalı
2
1. Kademe Kaldıraç
Sermaye Rasyosu
> % 5 ve
> % 4 ve
Sermaye Rasyosu
> % 6 ve
> % 4 ve
Toplam Riske Dayalı
Sermaye Rasyosu
>% 1 0
>%8
3
< % 4 veya
< % 4 ve
<%4
1
Üç ayrı gözetim alt grubunun tespiti için ise CAMEL denilen derecelendirme
notu kullanılmaktadır. CAMEL notu, sermaye yeterliliği (Capital adequacy), aktif
kaütesi (Asset qua!ity), yönetim (Management), karlılık (Earnings) ve likidite (Liquidity)
kriterlerine dayanan bir değerlendirmeye göre belirlenmektedir. CAMEL terimi bu
beĢ kriterin ilk harflerinden oluĢmaktadır. Bu beĢ kategorinin her biri Ġçin banka
denetçileri 1-5 arası not vermekte ve 1 en iyi, 5 en kötüyü göstermektedir. Nihai
CAMEL notu bu beĢ kategori için verilen notların ortalamasıdır. CAMEL
derecelendirme notlarına göre, A, B ve C olmak üzere üç gözetim alt grubu
belirlenmekte olup, bu grupların anlamı Ģöyledir:
A: Malı durumu sağlam ve sadece birkaç önemsiz zayıflığa sahip olan kuruluĢları
içerir. CAMEL notu l ve 2 olan kuruluĢlar bu gruba dahildir.
B: Mali durumu düzeltilmediği takdirde, Mevduat Sigorta Fonu'nun zarar riskini
artırabilecek zayıflıklara sahip olan kuruluĢları içerir. CAMEL notu 3 olan kuruluĢlar
bu gruba dahildir.
C; Düzeltici önlemler alınmazsa, Mevduat Sigorta Fonu'nun yüksek miktarda
zarara girmesine neden olabilecek kuruluĢları içerir. CAMEL notu 4 ve 5 olan
kuruluĢlar bu gruba dahildir.
1,2,3 Ģeklinde verilen sermaye notu ve A, B, C Ģeklinde verilen CAMEL notuna
göre bankaların mevduat sigortası prim oranları belirlenmektedir. AĢağıdaki tablo
bu sisteme göre belirlenen riske dayalı prim oranlarını göstermektedir.
99
TABLO 18: FDIC'NĠN RĠSKE DAYALI PRĠM ORANLARĠ (%)
CAMEL Notu
Sermaye
Noîu
1
A
23
29
r
C
29
2
26
B29
30
3
29
30
31
Prim oranlan belirleme yetkisi, Federal Mevduat Sigorta Kurumu FDIC'ye aittir.
9.3 Risk Ölçümü ve Riske Dayalı Prim Sisteminin Türkiye'de Uygulanabilirliği
Mevduat sigorta sistemleri bankalardan topladıkları primlerie iĢlemektedir.
Prim olanlarının belirlenme Ģeklî ve prim tahsili sistemin iĢlemesi için çok önemlidir.
Prim oranlarının belirlenmesi bankaların riskinin fiyatlandırılması demektir. Önceki
altbölümde de değinildiği üzere, riskin bir fiyatı olmazsa bankalar fazla risk almaya
eğilimlidirler. 31.5.2000 tarihli Bakanlar Kurulu kararına göre, Türkiye'de sigorta
prim oranlan, sigortaya tabî mevduat toplamının, Bankalar Kanunu'nun 13.
maddesinde belirtilen rasyoların tamamını tutturan bankalar için onbinde 25'i,
rasyolardan herhangi birini tutturamayan bankalar için ise onbinde 26'sı olarak
uygulanmaktadır. 2000 yılı sonuna kadar 100 milyar TL, bu tarihten itibaren ise
50 milyar TL'ye kadar olan mevduatların sigorta kapsamında olacağı ülkemizde
prim oranlan arasındaki fark sadece onbinde bîrdir. Son yıllarda bankacılık
sektörünün yaĢadığı zorluklarda bu durumun da payt olduğu söylenebilir. Yani
sabit mevduat sigorta prim oranı ve özellikle mevduata yüzde 100 güvence verilmesi,
bankacılıkta ahlaki tehlike riskini artırmıĢ ve bankalar zor duruma düĢmüĢ, hatta
batmıĢtır.
Bu çerçevede, mevduat sigorta sisteminin ve daha genel anlamda malî sistemin
sağlıklı iĢleyebilmesi için, bankaların üstlendiği risklerin fiyatlandırılması, yani
primlerin riske göre belirlenmesi gerekmektedir.83 Primlerin riske göre belirlenmesi
için de riskin ölçülmesi gerekmektedir. Riskin ölçülmesi Ġçin farklı teknikler
kullanılabilmektedir. Bu tekniklerden biri olan ve ABD'de kullanılan CAMEL
83 Flood (1993)'de riske dayalı prim sistemini savunmaktadır.
100
yöntemine yukarıda değinilmiĢtir. Bankaların riskleri, rasyoların analizine dayanan
"tek değiĢkenli analiz teknikleri" ile yapılabileceği gibi, değiĢkenler arasındaki
iliĢkiyi ve bağımlılık yapısını analiz edebilme avantajına sahip olan "çok değiĢkenli
analiz teknikleri" ile de Ölçülebilmektedir. Çok değiĢkenli istatistiksel analiz bir
çok istatistiksel amaca hizmet etmekte ve çok değiĢkenli hipotez testleri, temel
bileĢenler analizi, faktör analizi, kanonik regresyon analizi, dîskriminant analizi,
lojistik regresyon analizi, kümeleme analizi, çok boyutlu ölçekleme ve çok değiĢkenli
regresyon analizi gibî uygulamaya yönelik analizler içermektedir. 84
BabuĢçu (1996) CAMEL yöntemini kullanarak Türkiye'deki bankaların
derecelendirmesi için bir model oluĢturmuĢ ve modelin sonucunu diskriminant
analizi ve kümeleme analizi aracılığıyla test etmiĢtir, Pekkaya (2000) da çok
değiĢkenli analiz tekniklerinden faktör analizini kullanarak, 35 faktör aracılığıyla
bankaları sıralamayı denemiĢtir. Her iki çalıĢma da CAMEL tekniğine uygun sonuçlar
elde etmiĢtir. Kullanılan kriterlerin önceliği ve sıralaması farklı olsa da, Türk
bankacılık sektörü açısından da sermaye yeterliliği, aktif kalitesi, likidite yönetimi,
bankanın yönetim kalitesi, pasiflerinin yapısı gibi kriterlerin önemli olduğu tespit
edilmiĢtir.
Bu kitapta bankaların derecelendirmesine yönelik veya spesifik olarak hangi
kriterlerin risk ölçümüne dahil edilmesi gerektiğine yönelik bir çalıĢma
amaçlanmamaktadır. Ancak, yukarıdaki çalıĢmalar ve yapılacak benzeri çalıĢmaların
sonuçlan riske dayalı prim sisteminin oluĢması ve prim oranlarının belirlenmesinde
dikkate alınmalıdır. Bankaların ödeyecekleri prim oranları, içinde bulundukları
risk gruplarına göre belirlenmeli ve kredi riskinin yanı sıra piyasa riskini de dikkate
alacak Ģekilde bir düzenleme yapılmalıdır. 85 DüĢük enflasyon ve düĢük faiz
oranlarının hakim olacağı yeni dönemde bankacılık sektöründe rekabetin daha da
artacağı açıktır. Rekabet artıĢına paralel olarak banka ortaklarının ve yöneticilerinin
de risk alma eğilimlerinin artması kaçınılmazdır.86 Bu durumda, mevduat sigorta
sisteminin sermaye yeterliliğini ve risk seviyesini dikkate alacak Ģekilde yeniden
düzenlenmesi gerekmektedir.87 Düzenlemelerin gecikmesi halinde baĢka bankaların
da Fon'a devredimesî veya iflası söz konusu olabilecektir.
84 Bu analiz tekniklerinin Ġncelenmesi bu kitabın amacını ve boyutunu aĢmaktadır. Bu tekniklerle ilgili ayrıntılı bilgi için bkzTatlıdii (1996) ve Özdmç (1999).
85 Sistemin ĠĢleyifine iliĢkin ayrıntılı bilgi Ġçin Flood [1993), Balaban ve Çilli (1996) ve Arslan (1999)'a bakılabilir.
86 Keeley (1990) ve Park (1994) ABD'de 1980'ierde bankacılık sektöründe artan rekabetin bankaların aĢın risk almasına
yoyaçtığını belirtmektedir.
87 Flannery (1991) veKendall and Levonıan (1991 )'de hem riske dayalı sermaye standartları hem de riske dayalı prim sisteminin
birlikte uygulanmasını önermiĢtir.
101
Sonuç olarak, Türkiye'de bankacılık sisteminin sağlıklı bir Ģekilde iĢlemesi ve
enflasyonun vefaziierin düĢtüğü yeni ortamda zorda kalması muhtemel bankaların
yol açacağı zararların asgariye indirilebilmesi için, riske dayalı bir prim sisteminin
oluĢturulması kaçınılmazdır. Bu sistem içinde hangi kriterlerin yer alacağı ve
ağırlıklarının ne olacağı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu'nun sektörle
ve akademik çevrelerle iĢbirliği içinde yapacağı çalıĢmalarla belirlenebilir.88 Ayrıca,
yetkili kredi derecelendirme kuruluĢlarının bankalara not vermesi hususunun Kurum
tarafından düzenlenmesi ve esaslarının belirlenmesi halinde, bu rating notlarının
prim oranlarının belirlenmesinde kullanılması mümkün olabilir. Riske dayalı prim
sistemi, mevduata yüzde yüz güvencenin kademeli olarak azaltılacağı da dikkate
alındığında, banka yönetici ve ortaklarmm aĢın risk almalarını engelleyerek ve
mudilerîn banka seçimi konusunda hassas davranmalarını sağlayarak, bankacılık
sektörünün ve ekonominin istikrarına katkıda bulunabilecektir. Ancak, Türk
bankacılık sisteminin Ģu anda bîr geçiĢ sürecinde olduğu dikkate alınmalı ve düĢük
faizli, rekabete açık, bireysel bankacılık hizmet ve ürünlerinin ön plana çıkacağı
önümüzdeki dönemde hangi kriterlerin daha önemli olduğu belirlenerek sistem
buna göre kurulmalıdır.
ÂBD'de Federal Mevduat Sigorta Kurumu Kanunu'nun değiĢtirilmesi öncesinde, Journal of Banking and Finance dergisi
mevduat sigorta reformu tartıĢmalarının yer aldığı özel bir sayı çıkarmıĢtır. Özellikle, risk priminin belirlenme yöntemi Ġçin
Bradley ve diğ. (1991), Kendall ve Levonian (l991), Avery ve Berger il991 )'e bakılabilir.
102
X. BÖLÜM BANKA BĠRLEġME VE
DEVĠRLERĠ
Dünyada 1980'Ierin baĢında hızlanan ve 1990'larda da devam eden banka
birleĢmeleri ve devralmalar/ 1999 yılında beĢ, 2000 yılında da üç, 2001 yılında
iki bankanın Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devri ve yeni Bankalar Kanunu'na
iliĢkin tartıĢmalara paralel olarak ülkemizde de tartıĢılmaya baĢlanmı Ģtır.
Finansal küreselleĢme ve teknolojik geliĢmeler tüm sektörleri etkilemekle
birlikte, en fazla etki finans kesiminde yaĢanmaktadır. GeliĢmelere ayak uydurabilmek
ve artan rekabet ortamında ayakta kalabilmek Ġçin bankaların, özellikle küçük
ölçekli ve bir çok yönden yetersiz ofan bankaların, bu geçiĢ döneminin atlatılması
ve sektörün normale dönmesinden sonra bugünkü Ģartlarda faaliyetlerine devam
edebilmeleri çok zorlaĢacaktır. AĢın kamu açıklarından kaynaklanan finansal
ekonomiden reel ekonomiye geçildikten sonra, bankalar gerçek fonksiyonlarına
yani bankacılık faaliyetlerine geri dönmek zorunda kalacaklar ve eskiden olduğu
gibi kabarık portföy geliri elde edemez hale geleceklerdir. Bu da bir çok bankanın
ayakta kalmasını zorlaĢtıracaktır. Büyük bankalar bile yerli ve yabancı bankalarla
birleĢme veya bazı bankaları devralma yolunda çalıĢmalara Ģimdiden baĢlamıĢlardır.
Bu çerçevede, bu bölümde banka birleĢmelerinin nedenleri, etkileri ve Türkiye'de
durum ele alınacaktır.
103
10,1 BANKA BĠRLEġMELERĠNĠN NEDENLERĠ VE ETKĠLERĠ
Bu bölümde banka birleĢmelerinin ardında yatan temel güdüler ve birleĢmeden
beklenen sonuçlar, baĢka bir deyiĢle etkiler ele alınacaktır. Ancak, banka
birleĢmelerine geçmeden Önce, genel olarak Ģirketlerin niçin birleĢtiğine bakmak
gerekmektedir.
Teknolojik ve finansal geliĢmelere paralel olarak artan küreselleĢme, dünya
ekonomisinde Ģirketler arasında birleĢmeleri zorlamaktadır. KüreselleĢme eğilimleri
Ģirketler için birçok yeni imkanlar sunmakla birlikte bazı zorluklar da içermektedir.
KüreselleĢmeyle birlikte yeni bîr bilgi ve iletiĢim çağına girilmesi, mevcut piyasa
yapılarının yanı sıra pazar ve tüketici kalıplarını ve yönetim anlayıĢlarını da
değiĢtirmiĢtir. Bu çerçevede yapılan stratejik birleĢmeler, yaĢanan hızlı geliĢmelere
ayak uydurabilmenin bir yolu olarak karĢımıza çıkmaktadır. Bu hızlı geliĢmeler
tüm Ģirketleri iki tür rekabetçi yarıĢa itmiĢtir: dünya ölçeği için rekabet ve gelecek
için rekabet Bu rekabette baĢarılı olmak için ise en çıkar yol birleĢme olarak
görünmektedir.89 Bu bağlamda, teknolojik ve ekonomik geliĢmelerden en çok
etkilenen ve ölçek ekonomilerinin önemli olduğu bankacılık sektöründe de
birleĢmelerin artarak devam etmesi kaçınılmazdır.
10.1.1 Banka BirleĢmelerinin Nedenleri
Banka birleĢmelerinin ardında yatan temel güdü, diğer Ģirketlerde olduğu gibi,
hisselerin değerini, dolayısıyla da hissedarların kazancını artırmaktır. Bunun yanı
sıra, yöneticiler profesyonel olarak kendilerinin tanınmaları, hükümetler de bankaların
uluslararası finans sistemi Ġçinde rekabet edebil ir duruma gelmesi gibi bazı amaçlara
sahip olabilirler. Ancak, temel amaç bankanın değerinin artırılmasıdır. Değerin
artırılması, esas olarak maliyetin azaltılması ve etkinliğin artırılması ile sağlanabilir.
Bir bankanın tesisleri, Ģubeleri veya elemanları bakımından atıl kapasiteye sahip
olması bir baĢka bankanın bu banka ile birleĢmek istemesine neden olabilmektedir.
BirleĢmeyi teĢvik eden diğer nedenler ise, teknolojik geliĢmeden kaynaklanan ölçek
90
ekonomileri ve yatırım imkanları arayan atıl sermayedir.
59 ġirket birleĢmelerinin nedenleri, avantajları ve geleceği konularında aynntrlt tartıĢma icirrbkz. Doz ve Hamel (1998); ve
Kaya (2000). 90 Bkz, Avkıran
(1999), s. 997-998.
104
Palombo (1997), banka birleĢmelerinin nedenleri ve amaçlarını açıklamak için
kullanılan dört hipotezden bahsetmektedir. Bunlar; (1) sinerji hipotezi, (2) çeĢitlilik
hipotezi, (3) pazar payı hipotezi ve (4) yönetici fayda maksimizasyonu hipotezidir.
Sinerji hipotezi, adından da anlaĢılacağı üzere, birleĢmenin ölçek ekonomisi
sağlayacağını ifade etmektedir. ÇeĢitlilik hipotezine göre ise, banka birleĢmeleri
sonucunda, ürün ve hizmet yelpazesi çeĢitlilik kazanacak ve daha büyük bir coğrafi
alana yayılacağı için risk azalacaktır. Bankaların piyasadaki rakiplerinden birisiyle
birleĢmesi durumunda ise, piyasadaki fiyat rekabeti azalacak ve yeni bankanın
pazar payı artacaktır. Yönetici fayda mal^simızasyonu hipotezinde ise, banka
yöneticileri bankaların birleĢmesini yukarıda değinilen ekonomik nedenlerden çok,
kendi iĢ güvenliğini sağlamak ve kendi faydasını maksimize etmek için istemektedir.91
Bankaları birleĢmeye iten nedenler yukarıda açıklanmakla birlikte, ülkeden
ülkeye ve birleĢmeden birleĢmeye bu nedenler farklılık gösterebilmektedir.
10.1.2 Banka BirleĢmelerinin Etkileri
Banka birleĢmelerinin maliyetleri düĢürdüğü ve etkinliği artırdığı yolundaki
tartıĢmalar konusunda tam bîr görüĢ birliği yoktur. Bu konudaki farklı ampirik
çalıĢmalar farklı sonuçlar verebilmektedir.92 BirleĢmeler her zaman istenen veya
beklenen sonucu vermeyebilmekte, yani maliyet azalıĢı ve/veya operasyonef
etkinliğin artırılması gerçekleĢmeyebı'lrnektedir. Ancak, bu sonuçların dayandığı
ampirik çalıĢmaların bazı eksiklikler içerdiği ve sınırlı sayıda gözlem içerdiği de
unutulmamalıdır. BirleĢen bankalar operasyonel etkinliği artıramasalar da birleĢmenin
birçok baĢka etkileri vardır. Örneğin, mevduat ve kredi tabanının geniĢlemesi ve
çeĢitlenmesi, farklı bir stratejiye yönelme ve ölçeğin büyümesi bu çerçevede
sayılabilir. Öte yandan, birleĢmenin diğer bir etkisi de halka sağladığı faydadır.
BirleĢme sonucunda, müĢteri hizmetlerinde iyileĢme, Ġstihdamın sürdürülmesi,
kaynakların daha iyi kullanılabilmesi sağlanabilecektir.
91 Banka birleĢmelerinin nedenleri ve hipotezler hakkında bkz. Palombo (1997), s. 3-5.
92 Rhaodes (7998) bu konuda yapılan dokuz ayrı çalıĢmayı karĢılaĢtırmalı olarak ele almakta ve dokuz bankanın tamamının
birleĢmeden sonra maliyetleri azaltabildiğini, ancak dördünün etkinliği artırabildiğini söylemektedir. BirleĢmenin etkinlik
üzerindeki etkileri hakkında, ayrıca bkz. Avkiran (1999).
105
10,2 DÜNYADA BANKA BĠRLEġMELERĠ
Dünyada yaĢanan finansal küreselleĢme ve teknolojik geliĢmeler 1980'ierin
baĢında Ġvme kazanan ve sonra yavaĢlayan banka birleĢmelerinin 1990'!arda
yeniden hızlanmasına neden olmuĢtur. Bu çerçevede, bankacılık sektörünün
geliĢmiĢ olduğu ABD, AB ve Japonya'daki banka birleĢmelerini incelemek faydalı
olacaktır.
Banka birleĢmelerinin en çok yaĢandığı ülke olan ABD'de banka birleĢmeleri
ve satın almalarının sayısı 1980lerin ilk yansından itibaren artmaya baĢlamıĢtır.
Bu birleĢmeler büyük ölçüde 1980'lerin baĢında uygulanan makroekonomik
politikalardan ve yasal düzenlemelerin esnekleĢtirilmesinden kaynaklanmıĢtır.
Avrupa'daki birleĢmelerin 1990'Iarın baĢından itibaren artmaya baĢlamasının
nedeni ise, 1992 yılında Tek Pazar uygulamasının baĢlaması ve buna yönelik olarak
Parasal Birlik ve Tek Para uygulamasına ĠliĢkin hazırlıklardır. Bu çerçevede, AB
ülkelerinde 1988-1992 arasında 422 adet yatay, 70 adet ise bölgelerarası banka
birleĢmesi gerçekleĢmiĢtir. Yatay birleĢmelerin çoğu, Alman ve Ġtalyan bankaları
arasında, bölgelerarası birleĢmenin çoğu Ġse Fransız bankaları arasında olmuĢtur.
AB'nin 1992 yılında çıkardığı Yatay BirleĢme Talimatı'nın yürürlüğe girmesinden
sonra da banka birleĢmeleri gerçekleĢmiĢtir. Bu bağlamda gerçekleĢen önemli
birleĢmelerden bazdan Ģunlardır: Credit Lyonnais ve BGF Bank, Deutsche Bank
ve Banco de Madrid, GeneraleBank ve CR Nederland Bank, Credit Agricole ve
Bangue Indosuez.93
Öte yandan, Ölçek ekonomilerinden faydalanma, pazar payını artırma ve ürün
ve hizmet çeĢitlendirmesi sağlamanın yanı sıra, bankacılık sektörünün yeniden
yapılandırılması amacıyla da bankalar birleĢmeye zorlanabilmektedir. Özellikle,
geliĢmekte olan ülkelerde yaĢanan krizlerden çıkıĢ yolu olarak bankaların yeniden
yapılandırılması çerçevesinde bîr çok Latin Amerika ve Güney Doğu Asya ülkesinde
banka birleĢmeleri gerçekleĢtirilmiĢtir.94
Ancak, 1990'ların sonuna doğru hızlanan banka birleĢmelerinin en önemli
nedeni finansal küreselleĢme yarıĢında yerini alma ve gelecekte dünya ölçeğinde
söz sahibi olma isteğidir. BirleĢen veya birleĢmeyi planlayan bankaların dünyanın
93 Banka birleĢmelerine iliĢkin örnekler ve bu konudaki mevzuat uygulamaları için bkz. Palombo(1997).
94 Yeniden yapılandırma çalıĢmaları ve bu çerçevede gerçekleĢtirilen banka birleĢmeleri için, bkz. Aydın ve diğerleri (2000).
106
en büyük bankaları olması bu durumun en açık göstergesidir. Bu birleşmeler
sonucunda dünya ölçeğinde evrensel bankacılık faaliyetinde bulunacak dev bankalar
oluşmaktadır. Bu bağlamda son zamanlarda gerçekleşen veya planlanan birleşmeler
şunlardır:
Japonya'da Industrial Bank of Japan (IBJ), Dai-lchi Kangyo Bank (DKB) ve Fuji
Bank (FUJI) 1999 Ağustos ayında aldıkları bir kararla, 2000 yılı sonbaharına kadar
konsolidasyonu tamamlamak ve tek bir holding çatısı altında toplanmak İçin karar
aldılar. Birleşmenin tüm yönleriyle 2002 yılında tamamlanması planlanmaktadır.
Bu birleşmeyle birlikte, 1,241 milyar dolarlık bir aktif büyüklüğüne sahip olacak
yeni banka dünyanın en büyük bankası olacak. Şu anda Japonya'nın en büyük
bankası Bank of Tokyo ve Mitsubishi Bank'ın birleşmesinden oluşan ve 599 milyar
dolarlık aktif büyüklüğüne sahip olan Bank of Tokyo-Mitsubishi bankası. Japon
hükümetinin bankacılıkta verim artışını hızlandırmak ve rekabeti canlandırmak
için tasarladığı evrensel bankacılık ilkesine dayalı yeni düzenlemeleri
gerçekleştirmesiyle birlikte, Bank of Tokyo-Mitsubishİ, Sakura Bank, Sanwa bank
gibi diğer büyük Japon bankalarının çeşitli bankalarla birleşmeleri
beklenmektedir.95
Öte yandan, Bankers Trust İle birleşmesinin ardından ulaştığı 732.5 milyar
dolarlık aktif büyüklüğü ile dünyanın şu andaki en büyük bankası olan Deutsche
Bank ile Almanya'nın üçüncü büyük bankası olan Dresdner Bank'ın bireysel
bankacılık operasyonlarını birleştirmek üzere görüşmeler yapması banka
birleşmelerinin boyutu açısından çok çarpıcı bir örnek teşkil etmektedir. Bu birleşme
görüşmesi olumlu sonuçlanmamama birlikte, Dresdner Bank'ın birleşme planları
devam etmektedir. Bu çerçevede, Dresdner Bank Almanya'nın ikinci büyük bankası
olan Hypo Vereinsbank ile görüşmelerini sürdürmektedir,
1999 yılı içinde yapılan bir başka birleşme görüşmesi Fransa'da gerçekleşmiştir.
Bu çerçevede, Banque Natİonale de Paris (BNP), Paribas hisselerinin % 65'ini satın
almıştır. Ancak, birleşmenin üçüncü ayağı olan Societe Generale'in BNP ile
birleşmesi henüz gerçekleşmemiştir. BNP bu birleşmeye yanaşmayan Societe
Generale'in % 35'ini satsn almasına rağmen, Fransız Banka Denetleme Kurulu
(CECE1), BNP'nin Societe Generale hisselerini piyasaya geri sürmesi yolunda karar
95 Bkz. M. Serhan Oksay, Kamu Bankaları Birleşmelidir, Trend, 2-8 Temmuz 2000, sayı: 2000/28, s. 20.
107
almıĢtır. Bu geliĢmelere rağmen bu bankaların yakın gelecekte birleĢmesi
beklenmektedir.96
Banka birleĢmeleri 2000 yılında da hızla devam etmektedir. Sadece 10.79.8.2000 arası bir aylık dönemde ticari bankalar ve banka holdingleri arasındaki
birleĢme ve/veya devralma iĢlemlerinin sayısı, Avrupa'da 27, Asya'da ise 9'dur.
Bu birleĢmelerin değerleri, Avrupa'da 7.7 milyar dolar, Asya'da ise 899 milyon
dolardır. Sektördeki paylan ise/ sırasıyla % 15 ve % 7.1'dir.97
Yukarıda değinilen birleĢme örnekleri, dünya bankacılığının geliĢmelere paralel
olarak bir yeniden yapılanma sürecine girdiğini ve dünya çapında rekabet ve
gelecekte rekabete hazır olmak için birleĢmelerin devam edeceğini açıkça
göstermektedir. Bu birleĢmeler sonucunda oluĢacak evrensel bankacılığa yönelik
dev bankalar rekabet için ölçeğin önemini ifade etmektedir.
10.3 TÜRKĠYE'DE BANKA BĠRLEġMELERĠNĠN UYGULANABĠLĠRLĠĞĠ VE
MUHTEME ETKĠLERĠ
Dünyadaki finansal küreselleĢmenin yanı sıra, Türkiye'de son yıllarda yaĢanan
geliĢmeler banka birleĢmelerinin Türkiye'de de tartıĢılmasına yol açmıĢtır, Türkiye'nin
IMF ile yaptığı anlaĢma çerçevesinde 1999 yılında uygulamaya koyduğu enflasyonla
mücadele programı, enflasyonda ve enflasyonist beklentilerde -hedeflendiği ölçüde
olmasa da- ciddi düĢüĢler gerçekleĢmesine, kamu kesimi açıklarının azaltılması
ve faiz oranlarında düĢüĢ gerçekleĢmesine neden olmuĢtur. Bu geliĢmeler bankaların
artık kolay yoldan DĠBS faizi kazanma imkanlarını ortadan kaldırmaktadır. Bankalann
artık gerçek bankacılık faaliyetlerine dönerek, bireysel bankacılığa ve elektronik
bankacılık hizmetlerine ağırlık vermeleri gerekmektedir. Bu yatırımlar pahalı
olduğundan ve eski karlılık ortadan kalktığından bazı bankaların birleĢmesi, aksi
halde kapanmak zorunda kalması kaçınılmaz görünmektedir.
Ancak, Türkiye'deki birleĢme tartıĢmaları özel bankaların verimliliği artırmak
amacıyla birleĢmesinden ziyade, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'nun yönetimindeki
bankaların tamamının veya birkaçının birleĢtirilerek satılması veya özelleĢtirilmesi
96 Banka birteĢmeierine iliĢkin örnekler için bkz. Dünya Bankacılığı Kabuk DeğiĢtiriyor: Son Dönem Banka BirleĢmeleri,
Osmanlı Bankası, AraĢtırma Birimi, Gündem, 17.9.1999; ve Kaya (2000).
97 Bkz. Global Finance, September 2000, Vol.4, No.9, p. 14. '
708
düĢünülen kamu bankaları olan Ziraat, Halk ve Emlak Bankalarının birleĢtirilmesi
konularında odaklanmaktadır.
Önceki alt bölümde değinilen aktif büyüklükleri dikkate alındığında, Türkiye'de
bankacılık sektörünün durumunun çok ciddi olduğu ortaya çıkmaktadır. Türkiye'de
bankacılık sektörünün toplam aktif büyüklüğü 1999 sonu itibarıyla yaklaĢık 133
milyar dolar civarındadır ve bunun da % 34.9'u kamu bankalarına aittir, 2000 yılı
sonu itibarıyla ise aktif büyüklüğü 160 milyar dolar civarındadır. Ancak, ġubat
2001 krizinin ardından yaĢanan fiili devalüasyon ile dolar bazında rakamalar büyük
ölçüde gerilemiĢ ve 100 milyar doların altına düĢmüĢtür. Bu rakamlar, dünyadaki
bankalarla karĢılaĢtırıldığında komik düzeylerde kalmaktadır. Türkiye'de, bazı
grupların bile birden çok bankası vardır. Örneğin, DoğuĢ Grubu'nun üç bankası
(Garanti Bankası, Osmanlı Bankası ve Körfezbank) olmasına rağmen Tasarruf
Mevduatı Sigorta Fonu bünyesindeki bankalardan birini veya birkaçını almayı
düĢündükleri basında yer almıĢtır. Çukurova Grubu ise Yapı ve Kredi Bankası ile
Pamukbank'm sahibidir. Ancak, dünyadaki ve Türkiye'deki geliĢmeler Türk
bankalarının da birleĢmesini kaçınılmaz kılmaktadır. Aksi takdirde, bir çok banka
kapanma tehlikesiyle karĢı karĢıya kalacaktır. Dünyadaki "merger mania" denilen
birleĢme modasına paralel olarak, Türkiye'de de bu konu tartıĢılmaya baĢlanmıĢ
ve büyük holdingler de bu tartıĢmaya katılmıĢtır.98
1 Eylül 2000 tarihinden itibaren faaliyete geçen Bankacılık Düzenleme ve
Denetleme Kurulu'nun banka birleĢmeleri konusunda yeni bir düzenleme yapması
ve belli Ģartlan yerine getiremeyen bankaları birleĢmeye zorlaması gerekmektedir.
Bankacılık sistemini yeniden yapılandıran bir çok ülkede bu tür düzenlemeler
yapılarak bankalar birleĢtirilmiĢtir."
Yapılacak düzenleme Ġle sektöre giriĢ ve çıkıĢ kolaylaĢtırılmalıdır. "Ahlaki risk"
(moral hazard) sorununa neden olan mevduata tam güvencenin kaldırılmasıyla ve
kamu bankalarının özelleĢtirilmesi ve kamu açıklarının azaltılması sonucu sektördeki
kamu ağırlığının azalması da birleĢmeleri kolaylaĢtıracaktır. Banka birleĢmelerinde
vergi kolaylığı sağlanması ve sermaye piyasası mevzuatında gerekli düzenlemelerin
yapılması da birleĢmeler açısından hayati öneme sahip konulardır. BirleĢmelerin
98 Akbank'ın sahibi olan Sabancı Holdıng'in yönetim kurulu baĢkanı Sakıp Sabancı, Akbank ite Ġs. Bankası, Garanti ve Yapı
Kredi bankalarının birleĢmesi durumunda diĢe dokunur bir banka oluĢacağını ve Avrupa'da dikkat çekeceğini belirtmiĢtir
(10.3.2000 tarihli Dünya Gazetesi)
99 Ġlke uygulamaları için bkz. Aydın ve diğerleri (2000).
109
kolaylaĢtırılması için rekabet hukukunda da düzenlemeler yapılmalıdır. Ayrıca,
AB rekabet ve birleĢme hukukuna uyum için yapılacak düzenlemeler de bir an
önce tamamlanmalıdır. Türk bankalarının yabancı bankalarla birleĢmesini
kolaylaĢtırmak Ġçin ise, bankaların uluslararası muhasebe standartlarına uymalarını,
özellikle de enflasyon muhasebesi uygulamalarını sağlayacak düzenlemeler
yapt/malıdır.100 Diğer bir husus ise elektronik bankacılık faaliyetleri için gerekli
olan güvenli ve yeterli altyapının ve bu husustaki hukuki düzenlemelerin
gerçekleĢtirilmesidir.10' Çünkü, uluslararası piyasalarda rekabet edebilmek için
bireysel bankacılığa yönelmek, yani elektronik bankacılık hizmetlerini sunmak
gerekmektedir.
Kısacası, Türkiye'de bankaların birleĢmelerini teĢvik etmek ve kolaylaĢtırmak
Ġçin baĢta Bankalar Kanunu olmak üzere, Türk Ticaret Kanunu, Sermaye Piyasası
Kanunu, Rekabetin Korunması Hakkında Kanun, ÖzelleĢtirme Kanunu ve Vergi
Kanunlarında düzenlemeler yapılmalı ve AB'nin düzenlemeleri ile uyumlu bir
birleĢme mevzuatı oluĢturulmalıdır. 102 Aksi halde, önümüzdeki yıllar içinde bir
bankacılık krizi kaçınılmaz hale gelecektir.
100 Türkiye'de banka birleĢmelerinin önündeki engeller ve bu konudaki öneriler için bkz. Türkiye Bankalar Birliği (2000).
101 Bu konuda bkz, Günal (2000)
102 BirleĢmelerle ilgili olarak yapılacak hukuki düzenlemelerle ilgili geniĢ bilgi için bkz- Kılıç (2000)
no
XI. BOLUM
BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN GELECEĞĠ ÜZERĠNE GENEL
DEĞERLENDĠRME VE SONUÇ
ÇalıĢmamızda, bankacılık sektörünün temel sorunları ele alınarak, bankacılık
sektörünün yeniden yapılandırılması ve ekonomide enflasyonun düĢürülmesi
sonucunda, düĢük reel faiz gelirinin hakim olacağı yeni dönemde sektörün ve mali
sistemin bir bütün olarak sağlıklı iĢlemesi Ġçin gerekli önlemler tartıĢılmıĢtır.
Bankacılık sektörünün tüm sorunları incelenmekle birlikte, yeni dönemde önemli
bir görev üstlenen Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ile Kuruma bağlı
olan Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu ve mevduat sigorta sistemi ayrıntılı olarak ele
alınmıĢ ve yeni dönemde kaçınılmaz görünen banka birleĢme ve devirleri konusunda
dünyada yaĢanan geliĢme ve Türkiye'deki durum ĠncelenmiĢtir. Bu çerçevede,
kitapta ele alınan konularla Ġlgili olarak aĢağıda genel bir değerlendirme yapılmakta
ve öneriler sunulmaktadır.
Türk bankacılık sektörünün temel sorunları olarak; rekabetin yetersiz olduğu
oiigopolîstik yapı; grup veya holding bankacılığının yaygın olması; bankaların
denetiminin yeterli ve etkin olmaması; yüksek kamu açıklarının finansmanı ve
enflasyonun neden olduğu bozuk makroekonomik yapı ve buna bağlı olarak
kamunun finansai sistemdeki belirleyici rolü; kamu bankalarının sektördeki payının
yüksekliği; ölçeğin küçüklüğü ve dıĢa açık olmama; ve mevduata % 100 güvence
verilmesi hususları incelenmiĢtir.
Türkiye'de bankacılık krizlerinin nedeni, Türkiye'nin ekonomik yapısı ve
yönetim yetersizliğidir. Yani krizlerin nedeni konjonktüre! olmaktan çok yapısaldır.
111
Dolayısıyla, krize neden olan yapısal sorunlar çözülmediği müddetçe, uygulanan
politikalara ve konjonktüre bağlı olarak krizler tekrar edebilecektir. Bankacılık
sisteminin yapısı değiĢtirilerek, dünya ölçeğinde rekabet edebilir ve teknolojiye ve
yeni ekonomik ortama uyum sağlayabilir hale getirilmelidir.
Yeni dönemde, enflasyonda ve faiz oranlarındaki düĢüĢ kaynak maliyetinin
düĢmesini sağlayacaktır. Ancak, kaynak maliyetini artıran yüksek karĢılık oranlan
makul seviyelere çekilmelidir. Kısacası, sistemin maliyet yönünden etkinliği yeniden
sağlanmalıdır.
Mevduat sigorta sistemi gözden geçirilerek, bankaların risklerinin dikkate
alındığı riske dayalı bîr prim sistemi oluĢturulmalı ve böylece bankaların sistemi
kötüye kullanmaları önlenmeli ve mudilerin daha seçici davranmaları sağlanmalıdır.
Mevduata verilen % 100 güvencenin kademeli olarak azaltılması, küçük bankaları
sermayelerini artırmak için birleĢmeye zorlamakla birlikte, riski az ve güvenilirliği
fazla olan bankalar açısından avantajlı bir ortam yaratacaktır. Kademeli olarak
2000 yılı için 100, 200Î için de 50 milyar liraya düĢürülen sigorta kapsamının bu
çerçevede AB limitlerine uygun düzeye çekilmesi gerekmektedir. BirleĢme ve
devralmalar sonucunda, uluslararası düzeyde rekabet edebilecek Ölçekte bankalar
ortaya çıkabilecek ve bankaların sayısı önemli ölçüde azalacaktır.
BirleĢme ve devralmaların arttığı ve rekabetin hızlanacağı bu yeni dönemde;
teknolojik altyapısını yenileyemeyen, elektronik bankacılık hizmet ve ürünlerini
sunamayan, birysel bankacılık faaliyetlerini artıramayan bankalar kapanmak veya
birleĢmek zorunda kalacaklardır. Bu çerçevede, yeni Bankalar Kanunu uyarınca
kurulan ve l Eylül 2000 tarihi Ġtibarıyla tamamen faaliyete geçen Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurumu'na önemli görevler düĢmektedir. Kurum 1999
sonunda çıkarılan KarĢılık Kararnamesi dıĢında sadece kendi teĢkilat yönetmeliği
ile TMSF Yönetmeliğini ve Ġç Denetim ve Risk Yönetimi Yönetmeliğini çıkarabilen iĢtir.
Kurum çalıĢmalarını devam ettirmekle birlikte, 4389 sayılı Bankalar Kanunu'nun
18. maddesinde öngörülen bankaların birleĢme ve devrine iliĢkin esaslar hakkındaki
yönetmelik henüz tamamlanmamıĢtır. Bu yönetmeliğin ve gerekli diğer
düzenlemelerin bir an önce tamamlanması gerekmektedir.
Kurum'un önündeki en önemli sorun Ġse, sektörü ve ekonominin genelini tehdit
eden TMSF yönetimindeki bankalardır. Fon yönetimindeki banka sayısı Haziran
112
2001 itibarıyla 12'ye çıkmıştır (bu rakama Sümerbank İle birleştirilerek kapatılan
4 banka dahildir). TMSF'nin yönetimindeki bankaların rehabilitasyonunun bir an
önce tamamlanması ve şeffaf bir yöntemle satışlarının gerçekleşmesi gerekmektedir.
Bu çerçevede, İspanya'da bu durumdaki bankaların bir yıl içinde özelleştirilmesinin
zorunlu olduğu ve uygulamada altı ay içinde özelleştirmenin gerçekleştirildiği
dikkate alınarak, ülkemizde de benzer bir düzenleme yapılabilir. Sektörün içinde
bulunduğu şartlarda, yeni dönemde bankacılığın karlı olmaktan çıkması ve Fon'daki
bankaların çoğunun mali yapısının bozukluğu dikkate alındığında, bu bankaların
satışı da çok kolay görünmemektedir. Eğer satılamayacak durumda olan bankalar
varsa, zararları aşın boyutlara ulaşmadan bir an önce tasfiye edilmelidir. 8DDK,
Fon'daki bankaların tamamı için tek bîr yönetim kurulu atamış ve bankaların
ihalesine ilişkin esasları ve taliplilerde aranacak şartlan belirlemiştir. Ancak, banka
sahibi olmak eskisi kadar karlı değildir ve mevcut bankaların da faaliyetlerine
sağlıklı olarak devam edebilmesi için bazı yenilikler yapmaları gerekmektedir.
Kısacası, TMSF yönetimindeki bankaların kısa sürede satılmasını beklemek gerçekçi
değildir.
Ziraat Bankası, Halkbank ve Emlakbank'ın özelleştirilmesine ilişkin 15.11.2000
tarih ve 4603 Sayılı Kanun 25.11.2000 tarih ve 24241 sayılı Resmi Gazete'de
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun 3 yıllık bir yeniden yapılandırma süreci
öngörmekte ve Bakanlar Kurulu'na bir defaya mahsus olmak üzere bu süreyi 1.5
yıl uzatma yetkisi vermektedir. Bu üç banka için ortak bir yönetim kurulu atılmış
ve yeniden yapılandırma çalışmalarına başlanmıştır. Yeniden yapılandırma süreci
öngörülen süre içinde, ancak çalışanlarla ilgili sosyal boyutu da dikkate alınarak
tamamlanmalı ve kamuoyunda şüpheye yer vermeyecek biçimde şeffaf ve tekrar
Fon'a devredilmek zorunda kalınmayacak, seçici bir şekilde özelleştirilmeleri
sağlanmalıdır. Bu çerçevede, Vakıfbank'm B grubu hisselerinin satışı da aynı şekilde
gerçekleştirilerek, kamunun bankacılık sekötründen çekilmesi sağlanmalıdır.
Kamu bankalarının sektördeki ağırlığının ortadan kalkması ve kamunun
finansman ihtiyacının düşmesi sonucu kamunun belirleyiciliğinin azalmasıyla
birlikte, sektör daha rekabetçi bir yapıya kavuşacaktır. Ancak, mali sistem bir bütün
olarak ele alındığında, gözetim ve denetimin iyileşmesi, piyasalarda istikrarın
sağlanması ve ekonominin sağlıklı isleyebilmesi için, BDDK'yı da içine alacak ve
mali sistemin tamamını kapsayacak şekilde bir Mali Piyasalar Yüksek Kurulu
oluşturulmalıdır. Bu yüksek kurul mevcut, BDDK, SPK, Rekabet Kurumu'nun yanı
113
sıra; sigortacılık, leasing, faktöring ve forfaiting kurumlan, yetkili müesseseler ve
borsaları kapsayacak Ģekilde oluĢturulacak Diğer Mali KuruluĢlar Kurulu'nu içine
almalıdır. Böyle bir yüksek kurulun oluĢturulması, tüm finansal piyasaların daha
sağlıklı ve istikrar içinde iĢlemesini ve dengeli ekonomik büyümeye katkıda
bulunmasını sağlayacaktır. Yani, bankaların ve mali sistemin asli fonksiyonlarım
yerine getirerek ekonomiye katkıda bulunması sağlanabilecektir.
114
KAYNAKÇA
Akgüç, Öztin (1998), "1980 Sonrası Türk Bankacılığının Özellikleri" 75. Yılda
Paranın Serüveni, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul: 1998, s. 131-175
Akgüç, Öztin (1987), 100 Soruda Türkiye'de Bankacılık, İstanbul: Gerçek
Yayınevi, 1987,
Albaraka Türk (2000), Türkiye'de Özel Finans Kurumları: Teori ve Uygulama,
Albaraka Türk yayınları No:17, Ġstanbul: 2000.
Arslan, İsmail Hakkı (1999), "Tasarruf Mevduatının Sigortalanması," Mevduat
Sigortası, İktisadi Araştırmalar Vakfı, (Seminer), İstanbul: 1999,5.35-63.
Associatıon of Cerman Banks (1993), By-Laws of the Deposit Protectîon Fund,
The Association of German Banks, May 1993.
Avery, Robert and Ailen N. Berger (1991), "Risk-based capital and deposit
insurance reform," Journal of Banking and Fınance, 15 (l 991), pp.847874.
Avkİran, Necmi Kemal (1999), "The evidence on efficiency gains: The role
of mergers and the benefits to the pubiic," Journal of Banking and
Finance, Vol.23, (1999), pp.991-1013.
Aydan, Aydın, Pelin Ataman Erdönmez, Alpan İnan ve Burçak Tulay (2000),
"'Bankacılıkta Mali Bünye Sorunları ve yeniden Yapılandırmada Ülke
Uygulamalar!," Bankacılar, Sayı: 32, Mart 2000, s.37 -81.
Aydınlı, İbrahim (1996), Türk Bankacılık Sistemi Piyasa Yapısı, Sermaye
Piyasası Kurulu, Yayın No:40, Mayıs 1996.
Babuşçu, Şenol (1997), Bankacılıkta Risk Derecelendirmesi (Rating) ve Türk
Bankacılık Sektörüne Uygulanması, Sermaye Piyasası Kurulu Yayın No:
94, Ankara: Ekim 1997.
115
Balaban, Ercan ve Hüseyin Çilli (1996), 'Türkiye'deki Mevduat Sigorta
Sistemi .
ve Bazı Öneriler/' TCMB TartıĢma Tebliği No:9626,
Kasım 1996.
Balino, Thomas J.T. (1991), "The Argentina Banking Crîsis of 1980," in V.
Sundararajan and Thomas J. T. Balino (eds.), Banking Crises: Cases and
Issues, Washington, D.C.: International Monetary Fund, s.58-112.
Battal, Ahmet (1999), Bankalarla KarĢılaĢtırmalı Olarak Hukuki Yönden Özel
Finans Kurumları, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü, 1999,
Yayın No:343.
Blum, Jürg (1999), "Do capital adequacy requirements reduce rîsks in banking?"
Journal of Banking and Finance, 23 (1999), pp.755-771.
Bradley, Michael G, VVambeke, carol A. and David A. VVhidbee (1991), Risk
vveights, risk-based capital and deposiî insurance," Journal of Banking
and Finance, 15 (199Î), pp.875-893. '
Cargill, Thomas F. And Shoichi Royama (1994), "The Evolution of Japanese
Banking and Finance," in Kaufman, George G. (Ed.) (1994), Banking
Structures in Majör Countries, Boston, Dordrecht, London: Kluwer
Academic Pubtishers, 1994 (second printing), s.333 -388.
Chirinko, Robert S. and Gene D. Guill (1991) "A Framewrok for assessing
crediî risk Ġn depository instîtutions: Toward regulatory reform," Journal
of Banking and Finance, 15 (1991), pp.785-804.
Claussen, Carsten P. (1999), "DĠe Bankenkrise in Russland," Zeîtschrift für
Bankrecht und Bankwirtschaft/ 11. Jahrgang, Heft:4, 15 August 1999,
s.213-218.
Çilli, Hüseyin ve Zerrin Gürgenci (1994), "Parasal Büyüklüklerin Yeniden
Tanımlanması için Bir öneri/' TCMB TartıĢma Tebliği No: 94/01, 1994
Dowd, Kevin (1993), "Deposit Insurance: A Skeptical Vievv," Federal Reserve
Bank of St Louis Review, Voi. 75, No.l, January/February 1993, pp.1417.
Doz, Yves L. ve Gary Hamel (1999), ġirket Ġttifakları: Global Pazarlarda
BaĢarının Anahtarı, Sabah Kitapları, Ġstanbul:1999, Çeviren: Atilla
Bostancıoğlu.
116
Ersel, Hasan ve Güven Sak {1995), "İşletme Sermayesi İhtiyacı, Kredi Bağımlılığı
ve Şirketler Kesiminin Kriz Dönemi Performansı," ĠĢletme ve Finans,
Nisan 1995.
Ertuğrul, Ahmet ve Osman Zaim (l996), Türk Bankacılığında Etkinlik: Tarihi
GeliĢim Kantitatif Analiz, Ankara: İşletme ve Finans Yayınlan: No: 3,
1996.
EyüpgiÜer, Servet (1985), Bankalarda Denetim, Ankara: Kısmet Matbaası,
1985.
Fernandez, Miguec Martin (1995), "Mevduat Garanti Fonu: İspanya Deneyimi,"
(Çeviren: Nalan Taşkın; Türkiye Bankalar Birliği tarafından 3.11.1995
tarihinde düzenlenen konferanstaki konuşma).
Flannery, Mark j. (1991), "Pricing deposit insurance vvhen the insurer measures
bank risk with error," Journal of Banking and Finance, 15(1991), pp.975998.
Flood, M. D. (1990), "On the Use of Option Pricing Models to Analyze Deposit
insurance," Federal Reserve Bank of St. Louis Revievv, Vol. 72, No.l,
January-February 1990, pp.19-35.
Flood, M. D. (1993), "Deposit insurance: Problems and Solutions," Federal
Reserve Bank of St. Louis Revievv, VoL 75, No.l, January-February
1993, pp,28-34.
Freixas, Xavier and Jean-Charles Rochet (1998), MicroeconomĠcs of Banking,
Cambridge and London: The MİT Press, 1998 (second prînting).
Garcîa, Gİliian G. H. (1999), "Deposit insurance: A Survey of Actual and Best
Practİces/' IMF VVorking Paper, April 1999.
Günal Mehmet (2001) Merkez Bankasının DeğiĢen Rolü ve Para Politikası
Uygulamaları, İstanbul: İMKB Yayınları, Haziran 2001
Günal, Mehmet (2000), "Electronic Money, Its Implications for Central Banks
and Monetary Policy, and the Case in Turkey," (13-16 Eylül 2000
tarihlerinde yapılan ODTÜ Uluslararası IV. Ekonomi Kongresi'nde
sunulan tebliğ).
117
Günal, Mehmet (1995) "Bankacılık Sektörünün Açık Pozisyonları Üzerine Bir
İnceleme: 1989-1995" Uzman Gözüyle Bankacılık, Haziran 1995, No:
10,5.8-15.
Gürlesel, Can Fuat (1993), Avrupa Ġç Pazarı 1992 ve Türk Bankacılık Sistemi:
Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Ankara: Türkiye Bankalar Birliği, 1993,
Yayın No: 176,
International Monetary Fund (IMF) (1998), "Origins of Currency and Banking
Crisis," VVorld Economic Outlook, May 1998.
İktisadi Araştırmalar Vakfı (1999), Türk bankacılık Sisteminin SWOT Analizi
ve 2000 Yılındaki Muhtemel Profili, İstanbul: İktisadi Araştırmalar Vakfı
(8.9.1999 tarihinde İstanbul'da yapılan seminerdeki panel ve tebliğlerin
derlemesi).
Karacan, Ali İhsan (1996), Bankacılık ve Kriz: Bir Yazın Taraması, Finans
Dünyası Yayınlan No: l, Tütünbank, 1996.
Kaufman, George G. (Ed.) (1994), Banking Structures in Majör Countries,
Boston, Dordrecht, London: K!uwer Academic publishers, 1994 (second
printing).
Kaya, Salih (2000), "Bankacılık Sektörü ve Stratejik İttifaklar," BaĢak, MartNisan2000, s.44-50.
Keeley, Michael C. (1990), "Deposit Insurance, Risk, and Market Povver in
Banking/ The American Economic Revîew, (December 1990), pp.11831200.
Kendall, Sarah B. and mark E. Levonian (1991), "A simple approach to better
deposit insurance pricing/'Journal of Banking and Finance, 15 (1991),
pp.999-1018.
Kılıç, Yalın (2000), Rekabet Politikası Açısından BirleĢme ve Devralmalar,
DPT, yayın No:2509, Uzmanlık Tezi, Haziran 2000.
Küçüközmen, C. Coşkun (1996), "Japon Mali Sistemi İçinde Bankalar ve
Me vdu at Si go rta sı ," ya yı n la nmamı ş çalı şma , 25 .3 .1 99 6.
McCulioch, J. Huston (1993), "Banking vvİthout Tax-Based Deposit Insurance,"
Federal Reserve Bank of St Louis RevĠevv, Vol. 75, No.î, january/February
118
1993, pp.18-21.
Mester, L. J. {1990), "Curing Our Aiiing Deposiî Insurance System," Federal
Reserve Bank of PhiIadelphĠa Business Revievv, September/October
1990, pp,13-24.
Nachane, D. M., Adiîya Narain, SaĠba! Ghosh and Satyananda Sahoo (2000),
"Capital Adequacy RequĠrements and the Behavior of Cornmercial Banks
in India: An AnaiytĠcal and Empirical Study/' Reserve Bank of India,
Development Research Group Study No: 22, September 20, 2000.
Nascimento, jean-Ciaude (l 991), "Crisis Ġn Financial Sector and the Authorities
Reaction: The Phiiippines/' in V. Sundararajan and Thomas j. T. Baiino
(eds.), Banking Crises: Cases and Issues, Washington, D.C.: International
Monetary Fund, s.175-233.
Mishkin, Frederic S. (1998) Money, Banking and Financial Markets, New
York: Addison Wesley (5th Ed.), 1998
O'Hanion, John and Marie Rocha (1993), Electronic Banking for Retail
Customers, London: Banking TechnologyLtd., December 1993.
Organization for Economic Cooperation and Development (OECD) (1992),
Banks Under Stress, OECD, Paris: 1992.
Öcal, Tezer ve Ö. Faruk Çoiak (1999), Finansal Sistem ve Bankalar, Ankara:
Nobei Yayın Dağıtım, Kasım 1999.
Özdinç, Özer (1999), Derecelendirme Sürecinde Ekonometrik Bir
Değerlendirme, Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu yayın No: 130, Mayıs
1999.
Palombo, Lüziet (1997), "Banka BirleĢmeleri ve Satın Almaları," Bankacılar,
Mart 1997, Sayı: 20.
Parasız, Ġlker (1998), "Türkiye'de Bankacılığın Tarihsel GeliĢimi." 75. Yılda
Paranın Serüveni, Tarih Vakfı Yayınları, Ġstanbul: 1998, s. 109-114
Park, Sangkyun (1994), "Explanations for the Increased Riskiness of Banks in
the 1980's," Federal Reserve Bank of St. Louis Revievv, Vol. 76, No.4,
July/August 1994, pp.3-23.
Pekkaya, Semra (2000), ''Türk Bankacılık Sisteminin Finansal Yapısının Analizi:
1996-1999 Dönemi Ġçin Çok DeğiĢkenli Faktör Analizi ile Rating
119
Denemesi/7 (13-16 EylüJ 2000 tarihlerinde yapılan ODTÜ Uluslararası
IV. Ekonomi Kongresinde sunulan tebliğ).
Reisoğlu, Seza (2000), "Bankalar Kanunu'nda 4491 Sayıh Yasa ile Yapılan
Değişikliler ve Ortaya Çıkan Sorunlar/' Bankacılar, Sayı: 32, Mart 2000,
s.102-108.
Rhoades, Stephen A. (1999), "The efficiency effecîs of bank mergers: An
overview of case studîes of nine mergers/' Journal of Banking and
Finance, Vol.22, (1998), pp.273-291.
Russel, Steven (1993), "The Government's Role in Deposit Insurance," Federal
Reserve Bank of St. Louis Revievv, Vol. 75, No.l, January/February
1993, pp.3-9.
Santos, Joao A. (2000), "Bank Capital Regulatİon in Contemporary Banking
Theory: A Review of the Literatüre/' BIS Working Papers, No: 90,
September 2000.
Talley, S. H and Ignacio Mas (1990), "Deposit Insurance in Developing
Countries," The World Bank VVorking Papers Series, No:548, November
1990.
Tarlan, Selirn (1986), Tarihte Bankacılık, Maliye Bakanlığı, Araştırma, Planlama
ve Koordinasyon Kurulu Yayını No: 1986/283, Başbakanlık Basımevi,
Ankara: 1986.
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (1998), 1998 Yılı Faaliyet Raporu.
Tat! idi l, Hüseyin (1996), Uygulamalı Çok DeğiĢkenli Ġstatistiksel Analiz,
Ankara: Akademi Matbaası, Eylül 1996.
Tekeli, İlhan ve Selim İlkin (î 997), Para ve Kredi Sisteminin OluĢumunda Bir
AĢama: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, İkinci Basım, Ankara:
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, 1997
Tekinalp, Ünal (1988), Banka Hukukunun Esasları, İstanbul, 1988.
Tosun, Mustafa (2000), 'Türk Mali Sisteminde Özel Finans Kurumlan deneyimi
ve ÖFK'ların Türk Banka Sistemi İçindeki Yerleri," Albaraka Türk,
Türkiye'de Özel Finans Kurumları: Teori ve Uygulama, İçinde, Albaraka
Türk Yayınları No:17, İstanbul:2000, s.176-190.
Tulay, Burçak, Melike Alparslan ve Pelin Ataman Erdönmez (1999), "Mevduat
Sigorta Sistemi'nin Çeşitli Ülkelerde ve Türkiye'de Uygulaması,"
120
Bankacılar, Sayı: 31, Aralık 1999, s.21-46.
Tunay, K. Batu, Mustafa T. Uzuner ve Adnan Yiğit (1997), Türkiye'de K amu
Bankacılığı ve Sektör Üzerindeki Etkileri, Ankara: Ekonomik AraĢtırmalar
Merkezi Yayınları: 7, Aralık 1997.
Tunç, Hüseyin (2000), "Soru-Cevaplarla ÖFK'lar," Bereket (AlBaraka Türk
Bülteni), Yıl:3, Sayı: 10, Yaz 2000, 5.13-15.
Türkiye Bankalar Birliği (2000), Banka BirleĢmeleri ve Devralmaları: Sorunlar,
Önlemler ve Öneriler, Haziran 2000.
Velasco, Andres (1991), "überalization, Crisîs, Interventîon: The Chilean
Financai! System, 1975-1985," in V. Sundararajan and Thomas j. T.
Balino (eds.), Banking Crises: Cases and Issues, Washington, D.C.:
International Monetary Fund, s.113-174.
Vural, Güven (1991), Türk Banka Hukuku, Gazi Üniversitesi, Yayın No: 168,
Ankara: 1991.
VVheelock, David C. (1992), "Deposit Insurance and Bank Failures: New
Evidence from the l920's," Economic Inquîry, (|uly 1992), pp.530-543.
Whee!ock, David C. {1993), "What Have we Learned About Deposit Insurance
from the Historical Record," Federal Reserve Bank of St, Louis Review,
Vol. 75, No.1,January/February 1993, pp.10-14.
Wheelock, David C. and Paul W. VVilson (1993), "Explaining Bank Failure:
Deposit Insurance, regulation and EffĠciency," Federal Reserve Bank of
St. Louis VVorking Paper, No:93-002A.
Wheelock, David C. and Paul W. VVilson (1994), "Can Deposit Insurance
Increase the Risk of Bank Failure? Some Historical Evidence," Federal
Reserve Bank of St. Louis Revievv, Vol. 76, No.3, May/june 1994, pp,5771.
VVhĠte, VVilliam R. (2000), "What Have We Learned From Recent Financial
Crisis and Policy Responses?" 8IS VVorking Papers, No: 84, January
2000.
Yurtsever, Barlas (1998) "Cumhuriyetin 75. Yılına Girerken Türk Bankacılığı."
75 Yılda Paranın Serüveni, Tarih Vakfı Yayınları, Ġstanbul: 1998 s. 135152
121
EK TABLOLAR
123
EK-1: BANKALARIN AKTĠF BÜYÜKLÜKLERĠNE GÖRE SIRALAMASI VE TEMEL GÖSTERGELERĠ
K;
16.393.327
Toplam
ÖdenmiĢ Net Dönem
Nazım
Özkaynaklar Sermaye
Karı (Milyar Hesaplar
(Milyar TL)
(Milyar TL) TL)
(Milyar TL)
4.324.938 12.695.067
441,094
261.305
72.555 5,858.254
1938
10.737.800
1.446,868
8,719.827
315.901
145,545
4,646
Türkiye ĠĢ Bankası A.ġ.
1924
7.795.142
2,916.736
4.657.156
1.383.961
558.964
4
Yapı ve Kredi Bankası A.ġ.
1944
7.503.677
2,944.605
4.613.757
1.407.553
5
AkbankTAġ.
1947
7.357.978
2.630.090
4.375.895
6
Türkiye Garanii Bankası A.ġ.
1946
6,609.701
2.511.772
7
Tütkiye Vakıflar Bankası T A,0.
1954
4.889.961
8
Pamukbank TAġ.
1955
9
Türkiye Emlak Bankası A.ġ.
Toplam
Aktifler
(Milyar U)
Toplam
Toplam
Krediler
Mevduat
(Milyar TL) (Milyar TU
ġube
Sayısı
1.303
Personel
Sayısı
36.576
1.915.096
807
15.025
255,563
5.342.156
851
16,133
501.563
256.146
7.639,569
425
10.326
738.505
500.000
343,606
6.061 .302
596
8.244
3.437.096
612.413
260.000
205.287
7.655.060
266
4.728
2.306.481
3.493,974
331.321
220.000
50,161
3.070.060
319
8.590
4.672.904
2.761.279
3.137,439
737,672
170.000
171.183
4.833.193
197
5.784
1988
3.684.148
1.143.195
2.697.393
-114.413
70.000
-304.754
1,060.986
405
10.000
10 Demitbank TAġ.
1953
2.502.910
1.232,076
1.714.062
193.768
275.000
-115.909
4.248,266
199
4.225
11 Türk Eximbank
1987
2.300.674
1.994.943
0
398.121
345.313
73.340
897.449
3
364
12 Osmanlı Bankası A.ġ.
1863
2.146.460
506.044
1.212.409
161.132
125.000
20.550
3.359.994
68
1.686
15 Koçbank A.ġ.
1985
2.129.532
1.010.247
1.152.414
163.023
100,000
19.517
12,137.96!
88
2.460
14 Finans Eank A.ġ.
1987
2.006.036
578.303
824.016
149.165
120.175
71.010
5.588.437
109
2,324
15 BirleĢik Türk Körfez Bankası A.ġ.
1987
1.147.836
233.299
616.851
.130.658
110.000
27.350
2.587.858
10
408
16 Türk Tıs Ticaret Bankası A.ġ.
1964
1.135.223
275.064
527.017
133.855
100.000
70.714
3.229.504
101
1.586
Banka
1
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası
2
Türkiye Halk Bankası A.ġ.
3
Kuruluj
Yılı
1863
KJ
Banka
KuruluĢ
Yılı
Toplam
Aktifler
(Milyar TL)
ÖdenmiĢ, Net Dönem
Toplam
Toplam
Toplam
Nazım
Krediler
Mevduat
Özkaynaklar Sermaye
Karı (Milyar Hesaplar
(Milyar TL) (Milyar TL) (Milyar TL) (Milyar TL) TL)
(Milyar TL)
ġube
Sayısı
Personel
Sayısı
17 Ġnterbnnk A.ġ.
18 Toprakbank A.ġ.
1888
î 992
70.020
285,514
1,292.980
679.713
-316.062
74.747
100.000
45.522
-782.951
3.357
968,804
1.013.922
41
1.320
1,087.666
166
2.505
19 Türk Ekonomi Bankası A.ġ.
1927
1.029.939
232.363
442.106
69.709
55.125
23.308
2.206,757
54
1.358
20 EskiĢehir Bankası TAġ.
1927
948.233
141.417
895.823
-362.293
45.000
-448.206
761.608
91
1.898
21 iller Bankası
J 933
903,082
719.117
0
215.772
186.568
69.402
79.208
1
3.202
22 Kentbank A.ġ,
1992
898.959
307.285
632.685
60.834
50.000
5.575
907.946
93
1.766
23 ġekerbank TAġ.
1953
843.570
293.752
654.893
70.237
30.000
2.050
529.207
182
3.029
24 Etibank A.ġ.
1935
626.269
375.970
852.124
-460,380
30.000
-511.554
250.302
151
2.035
25 VaĢarbank A.ġ.
1924
823,031
54.210
804.592
-123.207
27.000
-295.139
220.901
84
1.626
26 Egebank A.ġ.
1928
794.596
105.284
1.065.123
-413.908
25,000
-360.431
791.279
79
1.990
27 Türkiye imar Bankası TAġ,
1928
778.107
295.181
645.540
78.409
70,000
1.090
129.647
169
1.494
28 HSBC Bank A.ġ,
1990
727.913
100,293
99.446
38.830
1.540
10.440
903.576
7
110
29 iktisat Bankası TAġ.
1927
685.323
î 90.607
î. 126,090
-825.039
30.000
-874.081
1,837.081
62
1.339
30 Türk Ticaret Bankası A.ġ.
1913
677.193
105.366
544.294
109.249
-53.409
615.255
258
3.66-1
1.111,458
Türkiye Tütüncüler bankası
XI
Banka
KuruluĢ
Yılı
Toplam
Aktifler
(Milyar TL)
Toplam
Toplam
Krediler
Mevduat
(Milyar TL) (Milyar TL)
Toplam
ÖdenmiĢ
Özkaynaklar Sermaye
(Milyar TL) (Milyar TL)
Net Dönem
Nazım
Karı (Milyar Hesaplar
TL)
(Milyar TL)
ġube
Sayısı
Personel
Sayısı
31 Alternatif Bank A.ġ.
32 Citibank N.A,
1992
1980
644.484
635.128
256.121
131.077
281.627
185,343
58.255
47,339
44.700
33.753
11.184
29.964
2.137,196
1.886.200
27
14
738
849
33 Denizbank A.ġ.
1997
587.902
199.840
273.390
78.594
42.960
4.586
1,212.925
47
956
34 Tekstil Bankası A.ġ.
1966
572.706
159.689
322.636
53.687
40.000
17.921
2.090.549
28
1,033
35 Ege Giyim Sanayicileri Bankası A.ġ.
1995
509.497
180.627
387.661
39.383
80.000
-47.882
452.528
48
1,004
36 Anadolubank A.ġ.
1996
493.471
117.862
396.476
23.010
14.000
3.048
1.006.235
46
742
37 Sümetbank A.ġ.
1933
446.749
16.001
480.016
-152.448
24.000
-138,210
480.255
84
1.407
38 Bnp-Ak Dresdner bank A.ġ.
1985
361.374
31,521
115.349
28.734
24.000
8.730
532.020
2
109
39 Yurt Ticaret ve Kredi Bankası A.ġ.
1993
331.731
1.385
511.069
-224.078
10.000
-241.465
161.926
28
563
40 Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.ġ.
1950
324.000
137.460
Q
37.215
28.000
10.414
126.906
3
373
41 Ulusal Bank TAġ.
1905
311.986
9.671
205.857
-27.746
34.000
-94.297
871.040
7
251
42 Bank Ekspres A.ġ.
1992
311.289
113.739
394.498
-129.194
30.000
-78.939
203.711
26
629
Gırzentrale
1990
284.765
62.690
154.790
10,693
6.371
7.194
371.864
2
87
44 Bayındırbank A.ġ.
î 958
258.891
53.535
194.464
35.671
30.000
894
160.855
27
486
43 VVestdeutsche Landesbank
K) CO
Banka
KuruluĢ
Yılı
Toplam
Aktifler
(Milyar TU
Toplam
Ödenmij
özkaynaklar Sermaye
(Milyar TL) (Milyar TL)
Toplam
Toplam
Krediler
Mevduat
(Milyar TL) (Milyar TL}
Net Dönem
Nazım
Karı (Milyar Hesaplar
TL)
(Milyar TL}
ġube
Sayısı
Personel
Sayısı
45 Sınai Yatırım Bankası A.ġ,
46 Arap Türk Bankası A.ġ.
1963
1977
247,302
243.693
112.926
30.949
0
51.425
37.002
15.701
22.500
13.000
6.274
4.534
49.873
71.352
1
3
137
197
47 Türkiye Kalkınma Bankası A.ġ.
1975
241.560
118,666
0
112.275
75.000
14.348
4.766
7
890
48 Deutsche Bank A,ġ.
1988
233,372
3
0
17.025
2.800
12.737
598.203
1
34
49 The Chase Manhattan Bank
1984
212,397
403
114.777
11.702
10,000
20.814
1.358.593
1
58
50 Oyak Bank A.ġ.
1984
179.925
77.165
63.630
59.574
62.749
-8.394
109.029
12
386
51 Abn Amro Bank N.V.
1921
158.310
28.604
18.992
21.533
20.000
17,584
1.702.413
2
145
52 Sociâte Generale (SA)
1989
148.565
17.794
12,607
9.370
9,052
3.414
336.083
1
54
53 Milli Aydın Bankası TAġ,
1913
145,659
50.838
110.776
9.366
52.424
-31,506
49.123
44
647
54 Morgan Guaranty Trust Co.
1999
120.074
0
0
10,000
11.473
765
270.452
1
26
55 Atlas Yatırım Bankası A.ġ.
1998
105,596
1.791
0
9.595
6.000
203
87.508
1
22
56 Turkish Bank A.ġ.
1982
93.983
3.516
79.885
4.139
3.327
4.545
96.148
14
200
57 Rabobank Nederland
1998
92.214
5.222
504
8.382
0.382
687
532.14}
1
33
58 Bank Kapital Türk A.ġ.
1991
88.708
8,753
272.895
-266.911
13.400
-283.714
352.527
32
538
59 Sitebank A.ġ.
1984
80.580
35,287
71.669
1.803
9.000
-8.933
52.803
16
320
Banka
60 Banca di Roma S.P.A.
KuruluĢ
Yılı
Toplam
Aktifler
(Milyar TL)
Toplam
ÖdenmiĢ
Özkaynaklar Sermaye
(Milyar TL) (Milyar TL)
Toplam
Toplam
Krediler
Mevduat
(Milyar TL) (Milyar TL)
Net Dönem
Nazım
Kan (Milyar Hesaplar
TL)
(Milyar TL)
ġube
Sayısı
Personel
Sayısı
61 MNG Bank A.ġ.
1911
1991
68.839
66.517
33.636
33.071
18.542
35,517
6.887
16,941
4.351
8,750
514
36
10.039
247.997
1
21
42
332
62 Adabank A.ġ.
1985
62,180
401
37.795
22.254
20.000
688
26010
82
537
63 ĠMKB Takas ve Saklama Bankası A.ġ.
1995
55.719
2.253
0
19.221
16.300
18.820
204,215
1
243
64 Fiba Bank A.ġ.
1985
51.727
9.590
13,792
23.165
20.000
1.006
71.517
2
89
65 INGBankN.V,
1997
46.075
4.863
13:952
13.830
13.650
3.329
13.343
1
37
1989
45.003
12,559
0
12.986
10.300
1.182
66.078
1
.58
67 GSD Yatırım Bankası A,ġ,
1998
40.095
13.220
0
8.094
5.000
3.309
106.327
1
35
68 Nurol Yatırım Bankası A.ġ,
1999
36.635
13.567
0
14.046
13.636
236
88.991
2
61
1990
36.470
22.396
0
4.220
1.194
857
23.811
1
30
70 BankMellal
1982
30680
1.703
9,851
2.070
1.648
601
2,518
3
43
71 Credit Suisse First Boston
1998
20.442
0
0
3.869
6.000
-2.497
0
1
25
72 Habib Bank Limited
1983
10.043
700
802
3.155
2.727
811
1.839
1
13
66 Tekfen Yatırım ve Finansman
Bankası A.ġ.
69 CredĠt Agr icole Indosuez Türk
BankA.S..
o
Banka
73 CredĠt Lyonnais Turkey
Kurul u j
Yılı
Toplam
Aktifler
(Milyar TL)
74 Okan Yatırını Bankası A.ġ.
1987
1993
16.870
14.598
75 Taib Yatırım Bank A.ġ.
1987
76 Çalık Yatırım Bankası A.ġ.
Toplam
ÖdenmiĢ,
Özkaynaklar Sermaye
(Milyar TL) (Milyar TL)
Toplam
Toplam
Krediler
Mevduat
(Milyar TU (Milyar TL)
Net Dönem
Nazım
Karı (Milyar Hesaplar
TL}
(Milyar Tl)
ġube
Sayısı
Personel
Sayısı
1.119
1,626
2.037
Û
1.917
6.849
1,790
6.101
814
218
29.543
31.775
1
2
40
20
13,544
1
0
957
830
124
21.303
1
15
1999
11.362
3.619
0
6.401
5.000
1,770
9.404
J
18
77 Diler Yatırım Bankası A.ġ,
1998
9,406
842
û
7.565
5.000
731
20.562
1
17
78 Toprak Yatırım Bankası A.ġ.
1999
9.097
2.775
0
5.352
5,122
919
5.537
1
28
79 Tat Yatırım Bankası A,ġ.
1992
B.345
85
0
1.474
1.000
17
172
1
9
J04.283.J06 34.2J3.480
68,442,406
5.476,076
5.577.159
•2.709.599 105.147.110
7.837
170,401
TOPLAM
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği (31,12.2000 itibarıyla).
p,
EK-2: BANKACILIK SEKTÖRÜ AKTĠFLER (MĠLYAR TL)
UJ
Likit Aktifler
Yıllar
2000
Nakit Değerler
Bankalar
TCMB
Diğer Mali Kurumlar
Inlerbartk
Menkul
Değerler
Cüzdanı
Hazine Plasman Bonoları
Devle! Ġç Borçlanma Tahvilleri
Diğer
Toplam
Mevduat Munzam KarĢılık
Toplam
Kısa
ihtisas DıĢı Krediler
O)
'S Ġhtisas Kredileri
2i Toplam
±s
Takipteki
Alacaklar
ĠĢtirakler
(net)
Takipteki Krediler
Net
Malı
Diğer
-=S S Bağlı Değerler
2-s
Sabi! Kıymetler Net
o jt£
0 ^ Toplam
ÖJ
)OO
Uzun
Toplam
1999
1998
1997
1993
366,747
174.873
173.289
72.661
^"O4554Î
9
1,263.118
7.655.371
3.907.431
2,365,523
1.094.627
603.958
323.599
963. 889
395 522
214,312
102.656
27.688
33,100
27,288
144.485
8.756
4.900
2.402
79
99
290
1.750.147
565.603
151.817
66.096
59.800
23.516
14,951
5.547
43,281
1
2ÖI29T
10,844
889.592
1.1 97.096
1.682.936
699.933
395.755
123.105
68.579
9.686
8.482.247
7.7 J 8.384
2.262.446
1,234,609
447,061
168.204
91,724
85,521
rTelÂs&
J 1.989.401
T
3.949.423
4.022,554
1,265767
613.929
515.928
144.035
68,463
12.393.034
5.211.149
2,548.521
1.358.744
3.069.436
1.727.558
33.472.651
25 860.965
11.943.805
20.787.308
14.07 J. 308
10.009.550
8.401.765
4.299.152
2.068.029
839.723
413.084
_K.mm
5.024.407
\
UJÎĠ^lMâP
3.940.293
-
18.370.356
12.077.579
6.823.962
3.344.618
2.044.776
1.987.931
21.714.974
14.122.355
~~T278~52
T
15.392.121
207.646
87.603
42.200
S. 084 ,040
7,864.160
104.283.106
72,120.858
49.648
2.946,989
1.301,784
602,457
327.884
913.079
441,901
187,396
105.822
3.860.068
31.130
15.946
T
T
51.581
789,853
43Î.707
-J2^7
13.347
LZjS
^^^es
45763 Kj 26.364
Tl
3042
20.876
14.652
5327
15.316
0
0
Û
229,570
111,514
50.982
658.043 _ _ 3 K U | 6
2j
27.139
13.186
573.661
315.722
160.687
74.667
1.324.658 ~ ~ ^7 7 78~
T
2.786.072
1.178.581
36.827.949 M9l78l4
{Uîûğ
L
86.563 r~~4gj6
442.658
^""löTr
1.400.640
T
17,799.241
278.237
108.348
790.342
2.897.629 L_jm464
11.477.037
494,110
161.528
22.953
0
21.204.854
1.140.256
145.351
6.745.678
16.999.838
434.350
23.944
1,436.195
Toplam
250.535 Jl
___[]^5
1 514.408 0\ 793 026
349.375
2.187,228
Sımfiantlırılamayan Aktifler
117.510
921,016 fZj^
sjaĢgjj
22.303
435.344 [__jm76
6.487,115 E
^2&74!9
~
5.984.239
2.533905
__2J27.2
1.016.341
8^
1.431.230
886.026
566.198
329.273 ___18J>.82
90.967
3
1.576,399 J 277.753 _ _ _ 5 5 , 2 Û 9
,
8.776.698
3.210.848
749.060
1Î0.284
2,649.836
Toplam Aktifler
1994
541,572
6,322,204
KYAK Devlet Tab Hes.
1995
1.064.147
l
ö
Î2û7b76~
3 Faiz ve Gelir Reeskonları
1996
1.037.835
8,959,111
7.383 1
154.206 3W" 56.893
204.521
113.782
44.674
533,428
275.371
105.264
4.102.384
2.018.938
1,047.988
g:
gşi
O
g
3.
fe" 3
S
0?
—ı
o
3
o
1-1
i"
Faiz ve Gider Rees.
!
•
S a
S
".
B
Mevduat Dışı Kaynaklar
Smıflandırılamayan Pasif
1
5
•
g
3
Diğer
ÖdenmiĢ. Sermaye
£
Özkaynaklar
Değerleme Fonları
3
Dönem Karı
Toplam Pasifler
Kar
•
o n
1
e.
Mevduat
o
S 51
"
1
3
3
5: >
İli"
0
*D
3
-<
§_ 3..
O3
—1
O-
:
12. g
fD
Z
Cö ca
SJ.
m
w OT
Z
Q r-^
o
TO
co cn
to
a a
s
t
ro o
ro TO
O CTUl
co CO
VI
co co
LO
C"
co
tO
c
o
o
t
o
lo
ro
a
s
S
0
1t
o
Ul
Lo
CO
e tO ro c
co
o
r
CJ Un TO fo
co o
-
r
o
fo tO
co co
un
OS
T-O
to Ln
co
lo
y
s
£
td
TO
CO
o
er- en
to CO
co
C3
o
On
-
O
SJ
-ta.
CO
IV
^
TO
ÎO
TO
to
Ul
co co
Co to
co
OJ
t
o
s to
C-
SJ
Ce
i
CO to
On Uı
Os
f-J
CO
Öl
^3
^-D
ı_
n
Lo
1
IJ
S
^
O
cr\
-t. to
co
co
os o co
os as c
-a.
TO
ro O
Ol
o
Lo
fo c
TO
CO
CO
Ol
O
LO
to
to
a
s
_
OS
co
Os
4a.
to
r
o
OS
VI
r
o
S
ro
o=
LO
»
c
o
g
73
î
d
tO
Ja
.
O
tO
VI
Ol
4a.
TO
10
CO
CO
to ce VI
Un
LO
Co
co Un
co
10
Un
10
-ta.
Ja.
r
o
c
o
Ol
Os
-ta.
To
Un
ı-o Co
as c>
to
^
O
g
CO
§
10
Co
CS co
O
s co
tO
S
§
fo
Ci
J
^
r
o
LO
CO
r
S
fo
J
VI
t
a
e
n
t
o
—
c
o
^
İVJ
C
"
.
O
CO
to
vO
Ul
Un
TO
CO
« I£
LO
TO
CO
to ro to
to
to
to
tO
co co CO LO
to
-Ca.
§ tu
tO
1-0
OS
r
o
OS
03
o
LO
CO
4a
.
TO
LO
Ol
ro tO
tO to
-c- c
tO o
^J
VI
ro
fO
O
j
4a.
4a-
0
LO
J3-
LO
to to
O
--J
LO
CO
on
Os
Lo
co
er.
SO
LO
C3
to
tO
Lo
KJ
On
C>
to
LO
tO
CO
CO
O
lo
tO
-
CO
L^
10
Ol
to
to
ro
co
to
^
o
CS
J
J
tj
to b
IO
tO
On
VI
—1
to
to
C"
tO
LO
10
Os
OS
TO
to
CTS
4a.
VI
tO
O
O-
4a.
CO
10
4a.
4aCO
Ol
Lr
t
41
.
TO
C"
4a.
CO
O
lO
V7
CT*
C3
to
LO
Ja.
CO
f-J
OCS
J3.
tu
TO
Öl
-t^ To
to
f^
Ol
İS S
^j
10
ön
4i.
Ul
D?
to
TO
•fa-
-la.
tO on
Ln
ro
to
Un
Ol
10
lo
-ta.
Ol
LO
4i
Ol
LO
O
LO
CD
(0
co
On
to
CO
tO
O-l
•*«.
TO
OJ
J»
CO
Co
r
-
Os
co to
to OJ
to er- On r-j
fO
w
ro
LO
LO
to
-fc
TO
Co
4a-
^ e
CO
LO
s
c
»
LO
tO
LO
LO
t*
TO
t-J
4a.
tO
-ta.
y
t
o
İ
s
ro
Ol
LO
10
OS
TO
Lo
TO
Ja.
-C.
10
§
Ln
4a.
Cs
s
Ol
4a.
c»
Ul
Ol
OH
rtj
Ol
CD
d
^
t
o
CO
to
CS
VI
-t-
10
s
Co
CT
.
5 S!
On
Co
ro
o>
Ul
to
C=
lo
ro
L
o
Oı
Ol
Co
â
t
^
LO
LO
Ln
,
4a.
İ
&
a
s
to
1
to
Ol
Os
£
LO
LO
CO
s
Çr.
4a.
5
c
o
r
o
a4a. ta
to
CO S
CO
b~
LO
OS
.
4i
to
LO
tO
"
e
n
c
o
ö
m
CJ
3e
J=-
er
.
Vn
ro
s
co
tO
LO
Co
o
r
o
to
co
Öl
K t
CO
g
c
o
-
TO
O
2
On
^
_ tO _
KJ 10
LO
Kj
„
g
l_0
ro
to 4a. 4a.
t co to CO fo
LO 4a
t-O to oı
(_0
o CO
CO o
S
as .
-o:
to
4a,
1
0
o co o
O-i
c
ro SJ KJ to ^J CO
tJl o 10
vO
Öl
CO 4a.
CO
LO
to fo TO os
o
•-J
-j e to to
0
1
T^J
oı
Vn
4a. O
cn
co
-t.
-la. to
Or
On LU JX
tO U->
Lo t
crı
41- ta
1
0 CO
to LO
1-ta. o
to
CO
On
ieros
Ol
Ol
O
Oı o=
4a. CO
0
Lo
ca
to
Oı
(^
TO VT
as o
_
o
tO
LO
co
ro
>
VI
co
on O
.K-
UJ
^
n
u
C5
3
Oı
to
î
LO
O
-o
TÎ"
r-m
s~\
r""
-<
EK-4; BANKACILIK SEKTÖRÜ FAĠZ GELĠR VE GiDERLERi (MĠLYAR TL)
Yıllar
Kredilerden
Alman Faiz
Interbank
Diğer Faiz Gelirleri
lam
___
Mevduata) Topj_am Verilen Faiz
j DThla verilen faiz Alınan Kredilere
verilen faiz
ElliĢer Faiz Giderleri
Toplam
Nef
(j Takipteki Alacak KarĢılığı
Takipteki Alacak Sonrası Net Faiz Geliri
2 î 5,000
121.557
137,966
47.0%
31.974
85.09?
22.537
408.257
4.845.314
17.192
162.011
11.687
2.475.784
61.158
13.182
35802
2.395,582
1.403.666
780.471
114.324
5.947.257
Bankalardan
522.023
5.198.199
2.61S.074
Menkul Değerler Cüzdanı
O
1.062.236
384.337
4.288.442
21.030.594 21.014333
14105722 14.810.187
2^81257 1.528.312
1,766.742 1.227.241
352.605
184.082
10,723.286
6.745.069
2.130.255
1.371.068
603.078
250.028
484.871
24.829
211.139
76.343
-655
3.354.311
-691
1,446,720
1,491.003
60.959
683,535
29.249
1.430.044
654.286
16.225.069
4.805.525
16.221.510
1.469.411
3,336.114
1.160.759
7.254.769
3.468.517
344.831
3.632.064
3.123,686
4.792.823
3.143,827
900,355
550.231
41.493
43265
38.29 S
641.790
258.565
245,325
13.240
528.651
54.555
10.762
2.049
213.249
94.602
40.833
7.302
20.633
29.715
351.378
127.396
21.972
177.473
12,064
12.161
EK-5: BANKACILIK SEKTÖRÜ FAĠZ DIġI GELĠR VE GĠDERLERĠ (MĠLYAR TL.)
GELĠRLER
w
Yıllar
3000
Kredilerden
Diğer
Toplam
(-) Verilen Ücret ve Komisyonlar
Net
Kar
Kambiyo
Gelirler!
M Zarar
(net)
Net
Sermaye Piyasası Kar
l$lem Gelirleri (nel) {•) Zarar
Nel
Komisyon
Gelirleri
(net)
Diğer faiz
Dip Gelirler
iĢtirak ve KuruluĢ
Sınıflanamayan
Toplam
Toplam
1999
1998
1997
1996
1995
1994
372,099
902,461
1.274,560
399,595
87-1,965
12.621.302
14.642.855
-2.021,553
3.339,118
3.137.798
201.320
249.134
546.215
795.349
268.325
527.024
10.816.397
13.026.841
-.2.210.444
3.232.98^
'
8Ö2Ġ«2
1.430,039
148.430
277.396
425.826
112.259
313.567
3.427.109
4.317.673
•890.564
567.646
321.638
246,000
67.984
118.561
186.545
51.425
135.120
1,622.109
2.010.785
-338.676
196,096
113,005
83.091
30,605
51.707
82.312
18,676
63,636
703.996
828.452
-124.456
131,902
37,541
94,361
16.176
25.540
41.717
7.515
34.201
LJMÜŞL
332.797
-45.110
80.436
19.148
61.288
9.290
15.190
24.480
3.320
21.161
274.306
347.342
-73.036
50.971
35.515
15.456
563,770
1.652. ĠM
2.215.954
1.270.686
175.548
1.151.029
1.326.577
1.073.196
90.285
285.892
376,177
45.1fi8
28.673
170.581
199,254
28.789
15.622
73.680
89,302
122.843
6,444
29.167
35.612
85.992
2.487
20,472
22.959
-13.460
1993
1
4.802
6.387
11.188
1.207
9.981
40,531
64.696
-24.166
16.045
2ÂW
13.604
1.599
8.153
9.752
9.172
EK-5: BANKACILIK SEKTÖRÜ FAĠZ DIġI GELĠR VE GĠDERLERĠ (MĠLYAR TL.)
GĠDERLER
Uı
Yıllar
Faiz DIJI
Giderler
2000
Personel Giderle»
Kitlem Tazminatı K;
(Ģtlıkları
Diğer KarĢılıklar
Vergi ve Harçlar
ı j > % . 9 8 _ Jj
6
851.640
214.838
Amortisman Giderleri
260.765
2.126.775
690.582
225,330
L_j23_,p
157.811
n
1.208.6)3
1996
1997
790.973
367.191
1996
1995
170.647
23,162 r ~~ Ġ 1.367
6.910
261.989 ___37.46p
J
120,891
53.157
27.316
58,237
25.587
82,014 _ _ 3 7 J 2 8 8
547,282
J
246.245
32.901
12.126 1
Ġ2361
17,759
14.442 ^ _ O 9 4
8
188.660
1
ĠÖ347
55.051
456.319
320.810
r"
4,502
2Â2&]
1993
Î6.208
ı_999
_
LZIjÜÖ
L
5.889
M 36
2.479
3Î.164
17334
192.324
107.148
57.153
138.993
44.800
33,809
Toplam
6.587.049
3.871.456
-1.980.249
833.804
729.350
1.139.554
524,340
195.117
66.248
31197
11.723
5.627
^2m59
9
-305.750
759.986
485.421
254.562
104,796
33.077
28.182
_
_
- -------- _ ---- _. __ _. ..
1,884,548 __778.295
^
1.284326
680.538
1994
84,501 ^ _ 4 4 . 1 4
4
3.088 ^ " U 9 &
1
19660
10.466
ırar
Vergi KarĢılığı (-)
Net Kar Zarar
48.304 L__4 2.83
Kira Giderleri
Diğer
Vergi Öncesi Kar Z
L_J999
2.087.741 _ı t .423.276
EK-6: BANKACILIK SEKTÖRÜ NAZIM HESAPLARI (MĠLYAR TL)
Garanti ve
Kefeletier
Yıllar
2000
Teminat Mektupları
Banka Kabulleri
Akreditifler
Garanti ve verilen Prefirtans
[Diğer
Toplam
Döviz ve faiz Haddi
Ġle Ġlgili ĠĢlemler
Vadeli Döviz Alım Satım iĢlemleri
Para ve Faiz Swap ĠĢlemleri
Futııres Faiz Alım-Satım iĢlemleri
Diğer
Toplam
-SĠ
Repo
B
ĠĢlemleri
î
Ters Repo
iĢlemleri
1998
1997
1996
1.725.957
862.971
446.262
210.893
Ġ. 250.403
829.088
562.900
345.623
156,900
69.581
37.697
24.809
4.735.481
3.2S7.354
1.772,557
1,362.190
660.577
310.609
136.113
62.524
33.102
130.209
84,045
37.743
36.779
597.535
253.230
86.187
10.&97.902
6.109.937
2.666.400
11.321.969
5.370.823
1.442.804
2.214.376
rö~52!23<r
W
_33 Ġ S56,9Î
^
1.542.737
r___19jU)&j
Ġ
1336.449
1,070,519
218.793
60,235.429
42.321.941
1.197.914
1.464
u^—
^l | ^ 4 2 7 9 9
1.121
28.225
1_JM! J
1.294.599
664.336
1
867.324 L__ZMPJġ
534.782
206,967
_
327,572
18.090
33.110
L__J
J
35,191
uHZIĠ
L
\HU^i
480.334
56.302
33.386
0
501,105
352,832
45.22^
209.298
31.081
88,665
14,224
0
83!
124.979
8.400
6,643
r~~
^gj 8.877
1.096.915 , _ 1 3 M 9
76.907
317,214 1 __
208,389
15.187.830 6,942.269
TCMfi ile Yapılan
Bankalar ile Yapılan
Araa Kurumlar ile Yapılan
4,641.662
2.869.944
Ü95Ġ8751
1.584.084
697.128
442,594
Diğer Müşteriler ile Yapılan
5.844.539
5.431.717
2.268,238
14.053.273
8.954.270
4.648.665 [_JJ4I989
68.492
111.118
489.399
848,228
Aracı Kurumlar Ġle Yapılan
22.896
29.152
Diğer MiijterĠler ile Yapılan
196.358
308.715
1.390.300
533.288
900.900 [_J09.494
89.227 _
76.372 _
1.944.940
732,519
80.086
113.172
1.206.599
67
137.420
412.062
1.297.213
391.549
291.907
4.674,695
1.913,196
1.320.827
Toplam
Toplam Nazım Hesaplar
20.049.215
14.926,178
loITÂTTîo
74.627.555
6.953.410 ı^TġġT
32.839.142 ^17.807.929
ı_______
- Jj
316.910
Ġ 29.93!
•
61,921
-
239.004
0
777.145
Lı
-
35.571
53,227
5.218.797
L__JH°J>
J
9j
95.910
347.239
30.931
201.086 |_J58.594
919 _
2.255,697
55,267
Diğer Taahhüt
1
1993
4,111.151
nioTüö slmğrP
2.119.648
? 1,193,829
Toplam
1994
7.680.865
[jmin&
Öj
Toplam
TCM8 ile Yapılan
Bankalar ile Yapılan
1995
12.013.335
1,524,084 —
U O j U ^O j
24.S62.466j ~~\7W)Â
Para ve Faiz OpsĠyonlan
Futııres Para iĢlemleri
!999
17.319.396
97.580 l_J3J3
22.284
3j 40.596
32,361
__204J5
9j
6.897.211 J 2,931.349
999.995
116,566
356.453 _ _ J 2 5 . 3 J
jj
1.975. it 4 __JM^
521,045
EK-7: BANKACĠLĠK SEKTÖRÜ TEMEL RASYOLAR1 (%)
2000
l 1994 1
1999
1998
1997
1996
1995
1993
-
-
-
-
-
-
-
7.3
5.9
8.9
9-4
89
8.9
8,4
9.3
87
-1.2
7
-0.7
11
11.6
3.7
10.3
23
11.3
10.4
1.9
1.4
0.4
12
2.2
Gayrınakdi Krediler)
Aktif Kalitesi
36
2.9
4.7
4.9
5,2
5.6
6.2
T. Krediier/T. Aktifler
32.8
301
38.3
455
43.1
425
39.1
414
Takipteki Krediler/T. Krediler
11.5
10.7
7.2
2.4
2.2
2.8
4.1
3.1
Donuk Aktifler /T Aktifler
14.S
9.4
7.9
6.7
7.3
7.6
8
7.1
YPAktifler/YP Pasifler
76
79-4
84,9
89.6
93.6
906
96.5
84.6
Likit Aktifler /T. Aktifler
32.1
359
32.4
33.5
36.4
369
39.3
41.4
Likit Aktifler/ (Mevduat + Mevduat DıĢı Kaynaklar)
37.9
42.6
39.9
4Î.1
44
46.7
48.9
53.1
YPLikrt Aktifler /YP Pasifler
35.9
40
39.5
41
44.6
44.8
51.9
51.6
-3.1
-0.6
2.7
3.4
3.9
3.4
2.2
3.5
Net Kar (Zarar) /Ortalama Özkaynaklar
-72.8
14.9
44.9
54.1
64.3
55.7
34
54.7
Net Kar (Zarar) /Ortalama ödenmiĢ Sermaye
-.61.8
-12.7
596
80.6
119
1008
59
87.9
Takipt. Alacak Sonrası Net Faiz Celin /Ortalama T Aktifler
3.8
6.7
11.1
10.T
10
8
10.3
10.2.
Faiz Gelirleri / Faiz Giderleri
129.6
129.5
147.8
1445
147.2
140.3
150.5
167.4
19.3
27.7
2.4
3.7
2Ğ.9
44.7
-12.6
16
97.8
109.9
117.8
117,9
118.4
118.3
1124
120.5
4.3
5.3
2.4
0.7
0.8
0.8
1.5
0.9
Toplanı Aktifler
100
100
100
100
100
100
100
100
Toplam Krediler
100
100
100
100
100
100
100
100
Toplam Mevduat
100
J 00
î 00
100
100
100
100
100
Sermaye Rasyoları
Sermaye Standart Rasyosu
(Özkaynak-ı-T.Karî/T. Aktifler
(OzkaynaUT.Kari/ (Mevduat +
Mevduat DıĢı Kaynaklar)
Net ÇalıĢma Sermayesi / T. Aktifler
(Özkaynak + T.Kar)/ (T. Aktifler +
Likidite
Karlılık
Net Kar (Zarar) / Ortalama T. Aktifler
Gelir - CĠder Yapısı
Faiz 0151 Gelirler / faiz DıĢ; Giderler
1
Toplam Gelirler/Toplam Giderler
1
Takıpî. Alacak KarĢılığı/T. Krediler
Sektör Fayları
137
EK-8: BANKALARIN SAHĠPLĠK YAPISI
Ticaret Bankaları
Kamu Sermayeli Bankalar
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası
Hazine
Türkiye Emlak Bankası A.ġ.
Hazine
Türkiye Halk Bankası A.ġ.
Hazine
Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O.
Hazine
ÖzeJ sermayeli Bankalar
Adabank A.ġ.
Uzan
Akbank T.A.ġ.
Sabancı
Alternatif Bank A.ġ.
Anadolu
Anadolubank A.ġ.
HabaĢ
Bayındırbank A.ġ.
Bayındır
BirleĢik Türk Körfez Bankası A.ġ.
DoğuĢ
DenĠzbank A,Ģ.
Zorlu
Ege Giyim Sanayicileri Bankası A.ġ,
ECS
Fiba Bank A.ġ.
FĠba-özyegĠn
Firıans Bank A.ġ.
Fiba-ÖzyeğĠn
Kentbank A.ġ.
Süzer
Koçbank A.ġ.
Koç
Millî Aydın Bankası T.A.ġ.
TariĢ
MNG Bank A.ġ.
MNG
Oyak Bank A.ġ.
OYAK
Pamukbank T.A.ġ.
Çukurova
Sitebank A.ġ.
Sürmeli
ġekerbank T.A.ġ.
Panko
Tekstil Bankası A.ġ.
Akın
Toprakbank A-ġ.
Toprak
TürkishBankA.ġ.
Özyol (Hamit Belli)
Türk DıĢ Ticaret Bankası A.ġ.
Doğan
Türk Ekonomi Bankası A.ġ.
TEB-Çolakoğlu
Türkiye Garanti Bankası A.ġ.
DoğuĢ
Türkiye Ġmar Bankası T.A.ġ
Uzan
Î38
Türkiye ĠĢ Bankası A,ġ.
CHP-Mensup Vakfı
Yapı ve Kredi Bankası A.ġ.
Çukurova
Tas. Mevd. Sig. Fonu Devr. B.
Bank Ekspres A.ġ.
TSMF
Demirbank T.A.ġ.
TSMF
EskiĢehir Bankası T.A.ġ.
TSMF
Etibank A.ġ.
TSMf
iktisat Bankası T.A.ġ.
TSMF
Interbank
TSMF
Sümerbank A.ġ.
TSMF
Türk Ticaret Bankası A.ġ.
TSMF
Yabancı Bankalar
Türkiye'de KurulmuĢ Bankalar
Arap Türk Bankası A.ġ.
ĠĢbank-Emlak- Yabancılar
Bnp-Ak Dresdner Bank A.ġ.
Akbank-BNP-Dresdner
HSBC Bank A.ġ.
HSBC
Osmanlı Bankası A.ġ.
DoguĢ-Fransızlar
Türkiye'de ġube Açan Bankalar
An Amro Bank NV.
Yabancı
Banca di Roma S.P.A.
Yabancı
Bank Mellat
Yabancı
Citibank N.A.
Yabancı
Credit Lyonnaîs Turkey
Yabancı
Credit Suisse First Boston
Yabancı
HabĠb Bank Limited
Yabancı
ĠNG Bank N.V.
Yabancı
Morgan Guaranty Trtıst Co.
Yabancı
Rabobank Nederland
Yabancı
SocĠete" Generale (SA)
Yabancı
The Chase Manhattan Bank N.A.
Yabancı
VVestdeutsche Landesbank Girozentrale
Yabancı
139
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Kamu Sermayeli Bankalar
Ġller Bankası
Kamu
Türk Eximbank
Kamu
Türkiye Kalkınma Bankası A.ġ.
Kamu
Özel Sermayeli Bankalar
Atlas Yatırım Bankası A.ġ.
Süzer
Çalık Yatırım Bankası A.ġ.
Çalık
Diler Yatırım Bankası A.ġ-
Yazıcı
GSD Yatırım Bankası A.ġ.
GSD
ĠMKB Takas ve Saklama Bankası A.ġ.
ĠMKB-Bankalar
Nuro! Yatırım Bankası A.ġ.
Nurol
Okan Yatırım Bankası A.ġ.
Okan
Sınai Yatırım Bankası A.ġ.
Bankalar (ĠĢ-Ak-DıĢ-Vakıf-GarantĠ)
Tat Yatırım Bankası A.ġ.
Tatlıcı
Tekfen Yatırım ve Finansman Bankası A.ġ.
Tekfen
Toprak Yatırım Bankası A.ġ.
Toprak
Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.ġ.
Bankalar (ĠĢ-Ak-Vakıf-T.Ticaret)
Yabancı Bankalar
Deutsche Bank A.ġ.
Bankers Trust
Indosuez Euro Türk merchant Bank A.ġ.
Indosuez
Taib Yatırım Bank A.ġ.
Taibbank
-
140
EK-9: BANKALARA AĠT GENEL BĠLGĠLER (30.5.2001 ĠTĠBARIYLA)
Banka Adı
Adres
Y.K. BaĢkanı
Genel Müdür
Telefon
Fax
Web Adresi
Tüm Bankalar
Ticaret Bankaları
Kamusal Sermayeli Ticaret Bankaları
Türkiye Cumhuriyeti
Ziraat Bankası A.ġ.
Bankalar Caddesi No1. 42
Ulus ANKARA
A, Vura! AkıĢık
Niyazi Erdoğan
312,3103750
312.3245939
http://www.ziraat.com.tr
Türkiye Emlak
Bankası A.ġ.
Büyükdere Cad, No: 43-45
Levent Ġstanbul
A.Vural AkıĢık
Lulfı Cojkun
Özek (Vekil)
212,2852250
150 hat)
212.2761659
Mtp:/Aww.emlakba rtk.com.lt
Türkiye Halk
Bankası A,ġ.
5opöz üM ah.2.Cad.No:63
Sögütözü ANKARA
A. Vural AkıĢtk
Emel Çabukoglu
Î12.2892022
312.2295857
hftpyAvww.halkbank.com.tr
Türkiye Vakıflar
Bankası T.A.O.
Atatürk Bulvarı No: 207
Kavaklıdere ANKARA
Altan Koçer
Altan Koçer
312.4557575
312,4684541
hHp://www.vaki(barık.com.lr
Özel Sermayeli Ticaret Bankaları
Adabank A.ġ,
Büyıikdeıe Cad. Rumeiîhan No: 40
Kat 2 Meddiyeköy ĠSTANBUL
Kemal Uzan
Ġhsan Canarslanlar
2Î2.2726420
212.2726438
http-//www .adabank.com.tr
Akbank TAS.
Sabana Center 4.
Levent ĠSTANBUL
Etol Sabancı
Zafer Kurtul
212.2702666
2700044
212,2826539
269 77 87
http/Avww.akbank,com.ît
Alternatif Bank A.ġ.
Cumhuriyet Cad. No: 22-24
Elmadağ ĠSTANBUL
Tuncay Öıilhm
Alev Göçmez
212.232 44 00
212,2345055
ht!py/www.abank,com.tr
Anatjolubank A.ġ .
Cumhuriyet Mah. SilahĢor Cad.
No: ?7Bomonti ĠSTANBUL
Mehmet RüĢtü
BaĢaran
A,Ersin Dedekoca
212.2909811
212,2965715
http/Avıvw.anadolubank,com.lr
KJ
Bayındırbank A.ġ.
Eski Büyükdere Cad. Park
Pla?a No: 22 Kat 3 Maslak
ĠSTANBUL
Kamuran Çörtük
levent Tarhan
213,3450345
2123450324
http://www,bayindirbank.com.tr
Birledik Türk Körfez
Bankası A.ġ.
Maçka Cad. Bronz Sok. No
35 Maçka ĠSTANBUL
Feri! Faik ġahenk
Hüsnü Akhan.
212.21911 11
212.2194112
h«p'J/www,\förteıbank.com.lr
Denirbank A.ġ.
Büyükdere Cad No; 110
Esentepe ĠSTANBUL
M.Cem Bodur
(Vekil)
Hakan Atej
212.3550800
2Î2.2747993
JıItp^Avww.denizbank.com.tr
Ege Giyim Sanayicileri
Bankası A,ġ.
Abide-i Hürriyet Cad. No. 288
ġiĢli ISTANBUL
Hasan Turfıan
Kubilay Kırnıan
213.2960101
212,2960570
2961517
http'//www,egsbank,com.tr
FibaBankA.ġ.
Ebulula Cad. Maya Meridien iĢ
Merkezi 02 Blok Akailar
ĠSTANBUL
YenerDinçmen
K.CenkTülümen
212,3177070
212.3177000
httpı/Av\vw.fibank.com,ir
Finans Bank A,ġ.
BiiyükdereCad.No:129
Gayrettepe ĠSTANBUL
Hüsnü M,
Öîyegin
Onur Umut
212.2167070
212.2161218
fıt(pv'A*ww.fĠrtansbanl(,com.lf
Kentbank A.ġ.
Süzer Pla2a, Askerocagı Cad. No:1
5 Elmadağ ġiĢli ĠSTANBUL
Muslafa Süzer
Veysel Bilen
21 2.334 34 34
212,334 33 34
ht!py/www,kentbank.com,tr
Koçbank A,ġ.
Barbaros Bulvarı, Morbasan Sok
Koza ĠĢ Merkezi C Blok BeĢiktaĢ
ĠSTANBUL
M. Murhan
Karaçam
Halil Sedat Ergür
212.2747777
312.2672987
http'//www.kocbank.com.tr
Milli Aydın Bankası
TAġ.
ġair EĢref Bulvarı No: 3/1
Çankaya ĠZMiR
Kasım Külek 02
Ömer Lülft
Iplikçioğlu (Vekil)
232.4415090
232.483 88 60
http://www.tambank.coffl.tr
MNGBankA.ġ.
Mete Cad Pafk Han No: 40
Taksim ĠSTANBUL
Mehmet Nazif
Cünal
A.Murat Kuloğlu
(Vekil)
212.2510881
2513622
2(2.2513103
hilpy/www.mngbank.com,tr
OyakBankA.ġ.
Levent Sanayi Mah. Ali Kaya Sok.
No:4PolatPlazaABlok
ġerif CoĢkun
Ulusoy
Atıf Mehmet
özdeniz
2Ġ2.2352929
212.2308716
httptf.oyakbank.com.tr
ĢiĢli ĠSTANBUL
Pamukbank T.A.ġ,
Büyükdere Cad. No: 82
Gayrettepe ĠSTANBUL
Mehmet Emin
Karabehmet
Orhan Emirdağ
212.2752424
212.2666224
http-y/www.pamukbank.com.tr
SiteBankA,ġ.
Abdi Ġpekçi Cad. Na: 63
Maçka ĠSTANBUL
Hüseyin Avni
Kulban
Nejat Köknaner
212.2314010
212.2331096
httpv'Avvvvv.sitebartk.com.ff
OJ
ġeketbank TAġ.
Atatürk Bulvarı No: 171
Kavaklıdere ANKARA
Kamil Özdemir
Hasan Basri Çoktan
312.4179120
(80 ha!)
312.4254919
hltp://www.sekerbank.corn.tr
Teksliî Bankası A.ġ,
AbĠde-Ġ Hürriyet Cad. Geçit
Sokak No: 10 ġiĢli ĠSTANBUL
Mustafa ġendağ
Pulat Akçin
212.2241113
(20 hat)
212,2966567
httptfwww.tekstilbank.com.tr
Toprakbank A.ġ.
BuyükdereCad.No:23Kat3
ġiĢli Ġstanbul
Halis Toprak
N. Zafer Ataman
212.233 221Î
212.2479699
littptfwww.toprakbank.com.tr
Tutkish Bank A.ġ.
Vali Konağı Cad, No: 7
NiĢantaĢı ĠSTANBUL
Hami! Beliğ Belli
Hamit Beliğ Belli
212.2250330
(16 hat}
212.2250353
225 03 55
http//wıw.(urkisJıbank.com
Türk DıĢ Ticaret
Bankası A.ġ.
Yıldız Posta Cad. No: 54
Gayrettepe ĠSTANBUL
M. Çetin
Hacaloğlu
H. FaıkAçıkalın
212,2744280
212.2752422
htlp ;//www.dısbank.com.tr
Türk Ekonomi
Bankası A.ġ.
Medis-i Mebusan Cad. No: 35
Fındıklı ĠSTANBUL
Yavuz Canevi
Akın AkbaygĠl
2122512)21
212 249 65 68
httptfwww.teb,coın,tr
Türkiye Garanti
Bankası A,ġ.
Büyükdere Caddesi No: 63
Maslak ĠSTANBUL
Ferit Faik ġahenk
Sait Ergun Özen
212.3353535
212.3353535
httptfwww.garanti.com.tı
Türkiye Ġmar
Bankası TAġ.
Büyükdere Cad. DoğuĢ Han N:
42/46 MeddiyekÖy ĠSTANBUL
Kemal Uzan
Hilmi BaĢaran
212.2751190
(7 hat)
212.2665514
http#www.imarbankasi .com.tr
Türkiye Ġ; Bankası
A.ġ.
Büyükdere Cad. Pembegül Sok. ĠĢ
Kuleleri 4. Levent ĠSTANBUL
Burhan Karagöz
H. Etsin Öıince
212.3160000
212.3160900-05
httpyAvww.isbank.com.lr
Yapı ve Kredi
Bankası A.ġ.
Büyükdere Cad. Çamlık Sok
Yapı Kredi Plaza D Blok
Levent ĠSTANBUL
Ahmet Rona
Yıtcalı
M, Alp Naci
Sığm
212.339 70 00
212.3396000
ht!ptfwww.ykb.com.tr
Tasarruf Mevduatı Sig, Fon. Devr. B,
Bank Ekspres A.ġ,
Ġslinye YokuĢu Ġstinye ĠSTANBUL
Tevfik Aktınok .
Doğan Tunalt
212.2852525
212.2854646
httptfwww.bankekspres.com.tr
DemîtbankTAġ.
Büyükdere Cad No: 2)
Levent BeĢiktaĢ ĠSTANBUL
Oğuz Aklan
Mehmet Öktem
Kalaycıoğlu (Vekil)
212.2798000
212.2836323
http ^Avww.deıni(bank,com.lr
EskiĢehir Bankası
TAġ.
MeĢrutiyet Cad. No: 141
Tepebası Beyoğlu ĠSTANBUL
Tevfik Altınok
Onur Arı
212.2517270
0 9 hal)
212.2517855
2434118
hitptfwww.esbank.com.tr
-ti
Etibank A.§.
EmirhanCatl.No:145BBIok
OikĠliIaĢ. BesjfceaĢ. ĠSTANBUL
Tevfik Altmok
Atilla Tajdemir
212,236 05 8S
212,2368586
http;//www.e!ibank,com.ir
Ġktisat Bankası
TAġ.
Büyükdere Cad No: 165
Esentepe ĠSTANBUL
Tevfik Aktmok
Ahmet Yalçın
Amanvermez
212,2741111
(20 hal)
212.2747028
hdpyAvmv.iklisatbank.com-tr
Interbank A,ġ.
BilyiikdereCad,No:108/C
Esentepe ĠSTANBUL
Tevfik Allınok
Kadir Günay
212.2742000
212.2742534
http://www.interbank,com,!r
Sümerbank A.ġ.
BüytikdereCad.No:106
Esentepe ĠSTANBUL
Tevfik Altınok
Cevdet Erkanlı
2î 2,336.40.00
212.3364789
hllp^www.sıımerbank,com.tf.
Türk Ticaret Bankası
A.S.
Yıldız Posta Cad, No; 2
Gayrettepe ĠSTANBUL
Tevfik Altı nok
Ġsmet Tuğul (Vekil)
212.2885900
212.2885950
http//Www.(uıkbank.com,!r
(3 M
Yabancı Bankalar
Türkiye KurulmuĢ. Yabancı Bankalar
Arap Türk Bankası
Valikonağı Cad. No: 10
NiĢantaĢı ĠSTANBUL
Haluk Lülfi
Sonıersan
Mohamed Najib H.
El-Jamal
212.2250500
{20 hal)
2)2.2250526
224 99 92
http;//www.arabturkbank.conı
Bnp-Ak Dresdner
Bank Aġ,
1 , Levent Plaza Büyükdere Cad.
No:173/A Blok Levent ĠSTANBUL
Erol Sabancı
RotfJ.Sutter
212,3395700
212.339 57 ÖS
htfp v7www.bnp-alc-dresdner.com
HSBCBankA.ġ.
Shatm VVallis
Maya Tower, Yıldırım Oğuz Çöker
Cad. Sümbül Sok. No: A Kat! Akatlar
ĠSTANBUL
Piraye Antika
212,3392000
212.3392100
httpy7www.hsbc.com.tr
Osmanlı Bankası
A.ġ.
Eski Büyükdere Cad Ayazaga köy
yolu No: 6 Maslak ĠSTANBUL
Ferit Faik ġahenk
Turgay Gönensin
212.335 ÎOÛO
212.3352090
http;//www.osmanli .conı.lr
Türkiye'de ġube Açan Yabancı Bankalar
Abn Arnro Bank
N.V.
Ġnönü Cad. No: 13-1 7
GümüĢsüyü Taksim ĠSTANBUL
Albert Meijer
Alfaert Meijer
212.2935802
(8 hat)
212.2492008
http-y/
Banca di Roma
S.PA
Büyükdere Cad. Noramin Is.
Merkezi Kat 5 Maslak ĠSTANBUL
Valerio Bert
Valerio Bert
212.2859310
212.2769425
tıöprf
Uı
Bank Mellat
Büyükdere Cad Binbirçiçek Sok
No: 1 1. Levent ĠSTANBUL
Mostafa Berteshti
Roııv
Mostafe Beheshli
Rouv
212.2695320
212.2846214
httpy/
CrtibankNA
Bilyilkdere Caddesi No: 100
Esentepe ĠSTANBUL
Sebastian Paredes
Sebastian Paredes
212.2887700
212,2887760
htip://www.citiba nk.com.tr
Crecfıl Lyonnais
Turkey
SelusfiJ Haktan İş Merkezi No; 45/4
Beyoğlu KabataĢ ĠSTANBUL
Pattice Renoux
Patrice Renoux
212.2516300
(10 hat)
212,2517724
tep//
Cretiil Suisse First
Boston
Büyükdere Cad. Ali fCaya Sokak
PoĠatP)azaBBĠokNo:4KaM3
Levent ĠSTANBUL
Michael )ames
Eggleton
Michael lames
Eggleton
212.2782500
212.2816444
http^/www.csfb.com
Habıb Bank Lımiîed
Abide-i Hürriyet Cad Geçit Sokak
HacıonbaĢıIariĢhanıN<Kl2 Sisli
ĠSTANBUL
AyĢe ġebnem
Tüıkay
AyĢe ġebnem
Türkay
212.2460220
246 02 23
212.2340807
hltpy/
INGBankN.V.
Süleyman Seba Cad. No: 92
B)KP1azaBBlokKat8-9
Akaretler BeĢiktaĢ ĠSTANBUL
)ohn T, McCarthy
John T. MacCarthy
212.2588770
212.2591140-41
httptf
Morgan Guaranty
Trusl Company
Büyükdere Plaıa, Büyükdere Cad.
No: 195 Kat 7 Levent ĠSTANBUL
Andrevf
MacCormack
AnrJrevv
MacCormack
212.3392300
212.3392389
http//www.Ġpmorgan com
Rabobank
Nederland
Süleyman Seba Cad Akaretler
Sıraevleri No: 85-87 BeĢiktaĢ
ĠSTANBUL
HĠdzer Kiewiet de
Jonge
HidîerKiewiet(!e
Jonge
212.3267200
212.3267201
hltp//
Sedefe" Generale
(SA)
Nispetiye Cad. Akmerkez E-3 Blok
Kat9 Etiler ĠSTANBUL
Eric Faîvre
Eric Faivre
212.2821942
(10 hat)
212.2321848
http //www .socgen.com
The Chase
Manhattan Bank
Emırhan Cad. No: 145 Atakule A.
Blok Kat 11 DikilitaĢ BeĢiktaĢ
ĠSTANBUL
Ġsak Antika
Ġsak Antika
212.3268300
212.3268384
http//mvw.chase.com
VVesldeutsche
Landesbank
Girozentrale
Ebulula Mardin Cad. Maya Park
TovversAkatlar ĠSTANBUL
John Christopher
Dulhie
John Christopher
Duthie
2Î2.3392500
212.3522258
352 22 42
hl!p-//www.westlb.conı
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Kamusal Sermayeli Kalkınma ve Yatırım Bankaları
filer Bankası
Atatürk Bulvarı No: 21
Opera ANKARA
irfan Önal
Türk Eximbank
Milli Müdafaa Cad. No: 20
Bakanlıklar ANKARA
KürĢad Tiizmen
Türkiye Kalkınma
Bankası A.ġ.
Ġzmir Cad. No: 35
Kızılay ANKARA
Taci Bayhan
irfan Önal
fıtip'//www,ilbank.gov.(r
312.3103141
312.3107459
(30 hat)
3122989
H, Ahmet Kılıçoglu
312.4171300
312.4257096
htipyAvww.exĠmbank.gov,tr
Taci Sayhan
312.4579200
312.4183967
hUprfwww.tkb.com.tr
4171220
özel Sermayeli Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Atlas Yatırım
Bankası A.ġ,
Süzer Plaza Askerocağı Cad. No:1 5
Harbiye BeĢiktaĢ ĠSTANBUL
Sami Çakır
Hakan Ozgüz
212.3344545
212.334452!
hHpj7www.atlasbank.com.tr
Çalık Yatırım
Bankası A.ġ.
Fatih Cad. Selvi Sok. No: 18
Merter ĠSTANBUL
Ahmet Çalık
A. Bengü
Erdoğmtıs. (Vekil)
212.5390101
212.5023943
http^www.calikbank,com,tr
Diler Yatırım
Bankası A.ġ.
Tersane Cad. NÜ: 46-48 Diler Han
Kat 8 KarakÖy ĠSTANBUL
Necati Özsoy
Ġbrahim Peklas.
212.2536630
212.2539454
http-yAvww.dilefbank.com.fr
GSD Yatırım
Bankası A.ġ.
EmifhanCadNo:139
Ali Erdem
Yörükoglu
Yasef Coyas
212.2363510
212.2365147
httpı/Avmgsdbank.com.îr
IMKB Takas ve Saklama
Bankası A.ġ.
AbĠde-i Hürriyet Caö. Meddiyeköy
Yolu Sok. No: 286 ġiĢli ĠSTANBUL
Osman Birsen
Emin Server Çatana
212.3152525
212.3152526
http^Avww.takasbank.com.tr
Nurol Yatırım
Bankası A.ġ.
Büyükdere Cad. Nurol Maslak Pf
aza No: 7 1 Kat 17 Maslak
ĠSTANBUL
Nurettin Çarmıklı
Seçkin Hekimoğlu
212,2868000
212.2868001
htlprfwww.nurolbank.com.tr
Okan Yatırım
Bankası A.ġ.
Büyükdere Cad, Özsezen Is.
Merkezi C Blok No: 122/6
Zincirlikuyu BeĢiktaĢ. ĠSTANBUL
Bekir Okan
Ender Kaftancıoglu
(Vekil)
212.2164040
212.2114611
h(lp'/Avww.okatıbafîk.com.(r
DikilitaĢ ĠSTANBUL
M
Cahit Kocaömer
SmaĠ Yatırım
Bankası A,ġ.
Büyiikdere Cad. No: 129
Esentepe ĠSTANBUL
Ahmet Türel
Ayaydın
212.2131600
212.2131302-03
hltp'//www,syb.com.tr
Tal Yafırım Bankası
A.ġ,
Kemeraltı Cad. Karaköy Ticaret Mrk. Güner Güngör
No:24/2 Karaköy ĠSTANBUL
Günay Akçay
(Vekil)
212.2931701
212.249 46 85
htfp://
Tekfen Yatırım ve
Finansman Bankası A.ġ.
Ulus Mah. Tekfen Sitesi D Blok
Etiler ĠSTANBUL
Necati Akçağhlar
Mehmet Nazmi
Erten
212.2870000
212.2577777
hltp://www,tekfenbank.com,tr
Toprak Yatırım
Bankası A.ġ.
Meydan Sok. No: 28 Beybi Çiz
Plaza Kat? Maslak ĠSTANBUL
YeĢim Toprak
Salim Can
KaraĢıklı
212.2903232
212.2903224
http://www.toprakyalirimbank.com.tr
Türkiye Sınai Kalkınma
Bankası A.ġ.
Meclis-Ġ Mebusan Cad. No: 161
Fındıklı ĠSTANBUL
Ġlhan Evliyaoğlu
B. Safa Ocak
2U.3345050
212.243 29 75
http://www.tskb.com.tr
Yabancı Sermayeli Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Credit Agricole
Indosııez Türk Bank
A.ġ.
Büyiikdere Cad. Yapı Kredi Plaza C
Blok, Kat 14
Levent ĠSTANBUL
jean Cheval
Çiller sorra
212.2797311
2797070
212.282 63 01
hltp://
Deutsche Bank A.ġ.
Cevdet PaĢa Cad. No: 288
Bebek ĠSTANBUl
Jtıergen FĠtschen
F. Dilek Yardım
212.257 76 84
212,2577327
h(tp://www.db.com
Taiît Yatırım Bank
A.ġ.
19 Mayıs Mah. Dr. ġevket Bey
Sok. No: 5 ġislĠ ĠSTANBUL
lqbfl! G. Mamdani
ÜmiiOflas (Vekil)
212.2257090
212.2319599
hflp://
MEVZUAT EKLERĠ
149
BANKALAR KANUNU
(19.12.1999 tarih ve 449Î sayılı ve 12.5.2001 tarih ve 4672 sayılı Kanunlarla DeğiĢik)
(23.6.1999 tarih ve 23734 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıĢtır)
Kanun No. 4389 Kabul Tarihi: 18.6.1999
Amaç ve kapsam
Madde 1-1. Bu Kanunun amacı, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak,
mali piyasalarda güven ve Ġstikran ve ekonomik kalkınmanın gereklerini de dikkate alarak
kredi sisteminin etkin bir Ģekilde çalıĢmasını sağlamak üzere bankaların kuruluĢ, yönetim,
çalıĢma, devir, birleĢme, tasfiye ve denetlenmelerine iliĢkin esasları düzenlemektir.
2. Türkiye'de kurulmuĢ ve kurulacak bankalar ile yurtdıĢında kurulmuĢ ve kurulacak
bankaların Türkiye'deki Ģubeleri bu Kanun hükümlerine tabidir. Özel kanunlarla kurulmuĢ
olan bankalar hakkında da kanunlarında yer alan hükümler dıĢında bu Kanun hükümleri
tatbik olunur. Bu Kanunda açıklık olmayan hallerde genel hükümler uygulanır.
Tanımlar
Madde 2- Bu Kanunun uygulanmasında:
Ġlgili Bakan; BaĢbakan veya görevlendireceği Devlet Bakanını,
Kurum; Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunu,
Kurul; Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunu,
BaĢkan;
Bankacılık
Düzenleme
ve
Denetleme
Kurulu
BaĢkanını,
Merkez Bankası; Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Anonim ġirketini,
Fon; Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunu,
Banka; Bu Kanuna göre banka adı altında Türkiye'de kurulan kuruluĢlar ile yurtdıĢında
151
kurulu bankaların Türkiye'deki Ģubelerini,
ġube; Bankaların elektronik iĢlem cihazlarından ibaret birimleri hariç, Ģube, ajans ve
mevduat kabulü veya diğer bankacılık iĢlemleriyle uğraĢan sabit ya da seyyar büroları gibi
her türlü yerel teĢkilatlarnı,
ÖdenmiĢ sermaye; 2 Bankalarrn fiilen ve her türlü muvazaadan ari olarak ödenmiĢ
veya Türkiye'ye ayrılmıĢ ve ödenmiĢ sermayelerinden, bilançoda görülen zararın yedek
akçelerle karĢılanamayan kısmı düĢüldükten sonra kalan tutarı,
Yedek akçeler;3 Bankaların 29.6.1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve
ilgili kanunlar ile ana sözleĢmelerine göre ayırdıkları yedek akçelerinden varsa bilanço
zararının düĢülmesinden sonra elde edilen tutarı,
Özkaynak;4 Esas, unsur ve oranları, uluslararası standartlar da dikkate alınmak suretiyle
Kurulca belirlenmek üzere, anasermaye ve katkı sermaye toplamı ile bu toplamdan
s e r m a y e d e n i n d i r i l e c e k d e ğ e rl e r i n d ü Ģ ü l m e s i s o n u c u b u l u n a c a k t u t a r ı ,
Konsolide Özkaynak; 5 Konsolide esasa göre uygulanacak kredi sınırlan ile standart
oranların hesaplanmasında dikkate alınmak üzere, Kurulca belirlenen kaynaklar toplamını,
ifade eder.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
Madde 3-1, Bu Kanun ve ilgili diğer mevzuatın, Kanunda gösterilen yetkiler çerçevesinde
düzenlemeler de yapmak suretiyle uygulanmasını sağlamak, uygulamayı denetlemek ve
sonuçlandırmak, tasarrufların güvence alttna alınmasını temîn etmek ve Kanunla verilen
diğer görevlen" yapmak ve yetkileri kullanmak üzere kamu tüzel kiĢiliğini haiz, idari ve
mafî özerkliğe sahip Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu kurulmuĢtur. Kurum,
tasarruf sahiplerinin haklarını ve bankaların düzenli veernin bir Ģekilde çalıĢmasını tehlikeye
sokabilecek ve ekonomide önemli zararlar doğurabilecek her türlü ĠĢlem ve uygulamaları
önlemek, kredi sisteminin etkin bir Ģekilde çalıĢmasını sağlamak üzere gerekli karar ve
tedbirleri almak ve uygulamakla yükümlü ve yetkilidir. Kurumun merkezi Ankara'd adır.
Kurum gerekli gördüğü yerlerde teĢkilat kurabilir.
2. Ġlgili Bakan, Fon dahil olmak üzere Kurumun yıllık hesapları île harcamalarına
iliĢkin iĢlemlerini SayıĢtay denetçisi, BaĢbakanlık müfettiĢi ve maliye müfettiĢinden oluĢan
2
3
4
5
4672 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
4672 sayılı Kanun ile değiĢtirilen şeklidir.
4672 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
4672 sayılı Kanun ile eklenmiĢtir.
152
bir komisyona denetletir; denetleme sonuçlarıyla Ġlgili gerekli tedbirleri alır. Denetim
sonuçları ile bunlara iliĢkin iĢlemleri ve alman tedbîrleri gösterir bir rapor, Kurumun yıllık
faaliyet raporu ile birlikte ilgili Bakan taraf ından Bakanlar Kuruluna sunulur.
3.6 Kurumun karar organı, biri baĢkan, biri Ġkinci baĢkan olmak üzere yedi üyeden
oluĢan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kuruludur. Kurul BaĢkanı, Kurumun da
baĢkanıdır. Üyelerin, hukuk, Ġktisat, maliye, bankacılık, iĢletme ve siyasal bilgiler, kamu
yönetimi ve dengi dallarda veya bu dallarla ilgili mühendislik alanlarında en az lisans
düzeyinde, mühendislik dalında lisans düzeyinde öğrenim görmüĢ olanların ise belirtilen
alanlarda lisansüstü öğrenim görmüĢ olmaları gerekir. Üyeler; en az üçü bankacılık olmak
üzere maĠĠye-fĠnans alanında en az l O yıl deneyim sahibi ve üst düzey yöneticilik yapmıĢ
veya yukarıda sayılan öğrenim dallarında en az 10 yıl öğretim üyeliği yapan adaylar
arasından ilgili Bakanın önerisi üzerine Bakanlar Kurulu'nca atanır - Bakanlar Kurulu,
üyelerden birini baĢkan birini de ikinci baĢkan olarak görevlendirir.
4. a) Kurul BaĢkan ve üyelerinin görev süresi altı yıldır. Süreleri biten üyeler yeniden
seçilebilirler. BaĢkanlık ve üyelikler, görev süreleri dolmadan herhangi bir sebeple boĢaldığı
takdirde, boĢalan yerlere yukarıda belirtilen esaslar dahilinde Ġki ay içinde seçim ve atama
yapılır. Bu Ģekilde atananlar, yerine atandıkları kiĢinin süresini tamamlar. Üyelerin hastalık,
kaza ve sair nedenlerle geçici iĢ göremezliğe uğraması ve bu durumun Kurulun karar
almasını tehlikeye düĢürmesi halinde, bunların yerine mesleki kıdemi en yüksek olandan
baĢlamak üzere kıdem sırasına göre Kurum BaĢkan Yardımcıları vekalet eder. Geçici iĢ
göremezlik halinin üç aydan fazla sürmesi halinde, bu durumda olan üyelerin üyelikleri
düĢer ve bunların yerlerine yedi gün içinde atama yapılır.
b) Kurul BaĢkan ve üyelerinin görev süreleri dolmadan görevlerine son verilemez.
Ancak atanmaları Ġçin gerekli Ģartlan kaybettikleri veya durumlarının (5) numaralı fıkraya
aykırı düĢtüğü tespit edilen, görevleri ile ilgili olarak iĢledikleri suçlardan dolayı haklarında
verilen mahkumiyet karan kesinleĢen Kuru! BaĢkan ve üyeleri süreleri dolmadan BaĢbakanın
onayı Ġle görevden alınırlar. Bu durumda en geç iki ay içinde üye ataması yapılır. Bu
durumun Kurulun karar almasını tehlikeye düĢürmesi halinde, bu süre zarfında, bu üyelerin
yerine mesleki kıdemi en yüksek olanından baĢlamak üzere kıdem sırasına göre Kurum
BaĢkan Yardımcıları üyelik görevini görür.
c) Bu fıkra hükmüne istinaden Kurul üyelerine vekalet eden ya da görev yapan BaĢkan
Yardımcılarının mali ve özlük haklarında bir değiĢiklik olmaz.
5.7 a) Kuruf üyeleri, öze! bir kanuna dayanmadıkça resmi veya özel hiçbir görev
alamaz, dernek, vakıf, kooperatif ve benzeri "yerlerde yöneticilik yapamaz, ticaretle
6
7
4491 sayılı Kanun Ġle değiĢtirilen Ģeklîdir,
4491 sayilı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklîdir.
153
uğraĢamaz, serbest meslek faaliyetinde bulunamaz, ücret karĢılığı konferans ve ders veremez,
sınav ve benzeri görev alamaz, her türlü ortaklıklarda pay sahibi olamazlar. Kurul üyeleri
bu göreve atanmalarını takip eden 30 gün içinde maliki oldukları paylan üçüncü dereceye
kadar kan ve Ġkinci dereceye kadar sihri hısımları dıĢındakilere satmak veya devretmek
suretiyle elden çıkarmak zorundadırlar. Durumlarını bu fıkradaki hükümlere uygun hale
getirmeyen üyeler, üyelikten çekilmiĢ sayılır.
b) Kurul üyeleri, görevlerinden ayrılmalarını izleyen 2 yıl Ġçinde bu Kanun kapsamına
giren kuruluĢlarda görev alamazlar. Kurul üyeleri Ġle Kurum personelinin uyacakları mesleki
ilkeler Kurulun önerisi üzerine Bakanlar Kurulunca tespit edilir.
6. Kurul üyeleri, Yargıtay Birinci BaĢkanlık Kurulu huzurunda görevlerinin devamı
süresince görevlerini tam bir dikkat ve dürüstlük ile yürüteceklerine, kanun hükümlerine
aykırı hareket etmeyeceklerine ve ettirmeyeceklerine dair yemin ederler. Yemin için yapılan
baĢvuru Yargıtay'ca acele iĢlerden sayılır. Kurul üyeleri, yemin etmedikçe göreve
baĢlayamazlar.
7. Kurul, BaĢkan veya bulunmadığı hallerde Ġkinci BaĢkanın baĢkanlığında en az beĢ
üyenin hazır bulunması Ġle toplanır. Kurul kararlan en az dört üyenin aynı yöndeki oyuyla
alınır. Kuru! kararlan kesindir. BaĢkan ve üyeler 1086 saydı Hukuk Usulü Muhakemeleri
Kanununun 245 Ġnci maddesinin (3) numaralı bendinde yazılı derecelerde akrabalığı
bulunan kimselerle ilgili konulardaki müzakerelere iĢtirak edemez ve oylamaya katılamazlar.
Kurumun genel yönetim ve temsili ile Kurulca alınan kararların yürütülmesi BaĢkana aittir.
BaĢkanın izin, hastalık, yurtiçi ve yurt dıĢı görevlendirme, görevden alınma ve görevde
bulunmadığı diğer hallerde Ġkinci BaĢkan BaĢkana vekalet eder.
8.8 Kurul üyeleri ile Kurumun her türlü personeli, çalıĢmaları ve denetlemeleri sırasında
ilgililere ve üçüncü kiĢilere ait öğrendikleri sırları bu konuda kanunen yetkili kılman
mercilerden baĢkasına açıklayamazlar ve kendi yararlarına kullanamazlar. Bu yükümlülük
görevden ayrılmalarından sonra da devam eder. Kurumun para, evrak ve her çeĢit malları
Devlet malı hükmündedir. Kurul üyeleri ve Kurum personeli, görevleri esnasında veya
görevleri nedeniyle ĠĢledikleri ve kendilerine karĢı iĢlenen suçlar bakımından Devlet memuru
sayılırlar. Buna iliĢkin soruĢturmalar, Kurul üyeleri için ilgili Bakanın, Kurum personeli Ġçin
ise Kurulun izin vermesi kaydıyla genel hükümlere göre yapılır.
9. Kurum, görevleri ile ilgili konularda bakanlıklardan, ilgili resmi ve özel kuruluĢlar
Ġle kiĢilerden gizli dahi olsa her türlü belge ve bilgiyi Ġsteyebilir. Bunlar söz konusu isteğe
cevap vermek ve Kurumun görevlilerine gereken kolaylığı göstermekle yükümlüdürler.
Kurum, talepleri halinde veya gerektiğinde Hazine MüsteĢarlığı, Devlet Planlama TeĢkilatı
8
Fıkranın son iki cümlesi 4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
154
Müsteşarlığı İle Merkez Bankasına para, kredi ve bankacılık politikalarının yürütülmesi ile
ilgili konularda mütalaa ve bilgi verir.
10. Yabancı ülke kanunlarına göre denetime yetkili mercilerin, kendi ülkelerindeki
mali piyasalarda faaliyet gösteren kuruluşların Türkiye'deki bu Kanuna tabî şube veya
ortaklıklarında denetim yapma ve bügi isteme taleplerinin yerine getirilmesi Kurulun İznine
tabidir. Bu mercilerce İstenen bilgiler, açıklanmaması kaydıyla Kurum tarafından verilebilir.
Kurul yabancı ülkelerin denetime yetkili mercileri ile yapacağı anlaşmalar çerçevesinde
bankacılıkla ilgili her türlü işbirliği ve bilgi alışverişinde bulunabilir.
11. Kurum, Kurul kararıyla bu Kanunun uygulanmasına ilişkin yönetmelik ve tebliğler
çıkarmaya yetkilidir. Kurul ve Kurum, yetkilerini, düzenleyici işlemler tesis ederek ve özel
nitelikli kararlar alarak kullanır. Düzenleyici işlem niteliğindeki yönetmelik ve tebliğler,
Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulur. Özel nitelikli kararlardan gerekli görülenler,
Kurumun haftalık bülteni ile ilgili kişi ve kuruluşlara duyurulur.
Kurum başkanlığı ve hizmet birimleri
Madde 4-1. Başkana görevlerinde yardımcı olmak üzere Kurul kararıyla üç başkan
yardımcısı atanır. Başkan yardımcıları hukuk, iktisat, maliye, bankacılık, işletmecilik, kamu
yönetimi, istatistik, mühendislik dallarında en az lisans düzeyinde öğrenim görmüş ve
Kurumda veya Kurumun görev alanına giren konularda en az 10 yıl çalışmış kişiler arasından
seçilir.
2. a) Kurumun hizmet birimleri; Kurum görev ve yetkilerinin gerektirdiği sayıda daire
başkanlıkları şeklinde teşkilatlanmış ana hizmet birimleri, Bankalar Yeminli Murakıpları
Kurulu, danışma birimleri ve yardımcı hizmet birimlerinden oluşur. Kurumun hizmet
birimleri ile bunların görev ve sorumlulukları Kurulun önerisi üzerine Bakanlar Kurulu
tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
b) Bu Kanun ile Kuruma verilen görevlerin gerektirdiği asli ve sürekli görev ve hizmetler
Bankalar Yeminli Murakıpları ve Yardımcıları E l e Bankacılık Uzman ve Uzman
Yardımcılarından oluşan meslek personeli ve diğer personel eliyle yürütülür.
c) Kurum emrinde çalıştırılan bankalar yeminli murakıpları ve yardımcıları Üe bankacılık
uzman ve uzman yardımcıları ve diğer personel, sözleşmeli olarak istihdam edilir.
d} Bankacılık uzman yardımcıları koni>I;ırı ile ilgili dallarda en az lisans düzeyinde
öğrenim yapmış adaylar arasından sınavla seçilerek alınırlar. Uzman yardımcılığına
atananlar, en az üç yıl çalışmak ve olumlu sicil almak kaydıyla konulan İle ilgili
hazırlayacakları uzmanlık tezinin Kurulca kabul edilmesi ve yapılacak uzmanlık sınavında
155
baĢardı olmaları halinde, en az beĢ üyenin olumlu oyu ile alınmıĢ Kurul kararıyla Bankacılık
Uzmanı olarak atanırlar. Bankacılık uzman ve uzman yardımcılığı yeterlik ve yarıĢma
sınavları ile çalıĢma usul ve esasları yönetmelikle düzenlenir.
Bankalar yeminli murakıpları
Madde 5- T. Bu Kanun ile diğer kanunların bankalarla ilgili hükümlerinin uygulanmasının
ve her türlü bankacılık iĢlemlerinin denetimi, bankaların varlıkları, alacakları, öz kaynakları,
borçları, kar ve zarar hesapları arasındaki ilgi ve dengelerin ve mali bünyeyi etkileyen diğer
tüm unsurların tespit ve tahlili Kurum adına doğrudan BaĢkana bağlı bir Kurul teĢkil eden
bankalar yeminli murakıpları ve yardımcıları tarafından yapılır.
2. Bankalar yeminli murakıpları ve yardımcıları; bu Kanunda yazılı görevleri ile kayıtlı
olmak üzere vergi inceleme yetkisine ve 20.2.1930 tarihli ve 1567 sayılı Türk Parasının
Kıymetini Koruma Hakkında Kanun hükümlerine aykırı hareket eden banka ve ilgililer
hakkında adı geçen Kanunun ek 1 Ġnci maddesindeki yetkilere sahip oldukları gibi tüm
bankaların kuruluĢ kanunu hükümleri ile diğer kanunların bankalarla ilgili hükümlerinin
uygulanmasını da denetlemeye yetkilidirler.
3. Bankalar yeminli murakıpları ve yardımcıları, bankalar ve bankaların iĢtirak ve
kuruluĢları Ġle diğer gerçek ve tüzel kiĢilerden bu Kanun hükümleri ile ilgili görecekleri
bütün bilgileri istemeye, bunların tüm defter, kayıt ve belgelerini incelemeye yetkili olup,
bilgi istenenler de Ġstenilen bilgileri vermekle, defter, kayıt ve belgeleri incelemeye hazır
bulundurmakla yükümlüdürler.
4. Kamu kurum ve kuruluĢları, Merkez Bankası ve benzeri kuruluĢlar ile Risk Merkezi
görevleri ile ilgili olarak istenecek her türlü bilgiyi gizli de olsa bankalar yeminli murakıpları
ve yardımcılarına verirler.
5. Bankalar yeminli murakıp yardımcıları konuları Ġfe ilgili dallarda yükseköğrenim
yapmıĢ adaylar arasından sınavla seçilerek alınırlar. En az üç yıl bankalar yeminli murakıp
yardımcılığı yaptıktan sonra yeterlik sınavında baĢarı gösterenler, en az beĢ üyenin olumlu
oyu î l e alınmıĢ Kurul kararıyla bankalar yeminli murakıbı olarak atanırla r.
6. Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu BaĢkanı, Kurum baĢkan yardımcısı statüsünde
olup bankalar yeminli murakıbı sıfat ve yetkisini taĢır.
7. Bankalar yeminli murakıpları ve yardımcıları Ankara'da Asliye Ticaret Mahkemesinde
yemin etmedikçe denetim yapamazlar.
8. Bankalar yeminli murakıplarının çalıĢma esas ve usulleri bîr yönetmelikle düzenlenir.
156
Kurum çalıĢanlarının Özlük ve mali haklan, Kurumun bütçesi
Madde 6-1. a) Kurum personeli iie Kurul üyeliklerine atananlar hakkında 5434 sayılı
Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu ile ek ve değiĢikliklerine iliĢkin hükümler
uygulanır. Emeklilik açısından Kurul BaĢkanına Bakanlık MüsteĢarı, Kuru! Üyelerine Bakanlık
MüsteĢar Yardımcısı, Kurum BaĢkan Yardımcılarına Bakanlık Genel Müdürü, Bankalar
Yeminli Murakıpları Kurulu BaĢkanına Bakaniık Kurul BaĢkant, Kurum 1 Ġnci dereceli Daire
BaĢkanlarına Bakanlık Genel Müdür Yardımcısı, en az dört yıl süreli yüksek Öğrenim veren
fakülte veya yüksek okulları bitirmiĢ, Türkiye düzeyinde teftiĢ, denetim veya inceleme
yetkisine sahip ve birinci dereceli bankalar yeminli murakıplarına bakanlık müfettiĢi, en
az dört yıl süreli yükseköğrenim veren fakülte veya yüksekokulları bitirmiĢ, kazanılmıĢ hak
aylıkları birinci derecede olmak Ģartıyla bankacılık uzmanlarına Hazîne uzmanı Ġçin tespit
edilen ek gösterge ve makam tazminatı uygulanır. Bu görevlerde geçirilen süreler makam
tazminatı ödenmesini gerektiren görevlerde geçmiĢ sayılır.
Kamu kurum ve kuruluĢlarının personeli iken Kurumda görev alanlar istekleri halinde
geldikleri kurumlarda durumlarına uygun bir göreve atanırlar. Bu takdirde, Kurumda
geçirdikleri süreler tâbi oldukları kanun hükümlerine göre hizmetlerinde değerlendirilir.
Bu hükümler, akademik unvanların kazanılması Ġçin gerekli Ģartlar sakĠı kalmak üzere
üniversitelerden gelen personel hakkında da uygulanır.9
b) Kurul baĢkan ve üyeliklerine atananlardan atama yapılmadan önce kanunla kurulmuĢ
diğer sosyal güvenlik kurumlarına bağlı olanların bu kurumlara bağlılıkları devam eder ve
bunlar hakkında yukarıdaki hükümler uygulanmaz.
c) Kuru! BaĢkan ve üyeliklerine atananların Kurulda görev yaptıkları sürede eski
görevleri ile olan iliĢkileri kesilir. Ancak, Kuruldaki görevleri sona erdikten sonra Ġlgili
Bakan tarafından, mükteseplerine uygun bir kadroya atanırlar. Akademik unvanları n
kazanılması Ġçin gerekli Ģartlar saklıdır.
2. a)
Kurul
üyelerinin ayĠık
ücretleri
Bakanlar Kurulunca
belirlenir.
b) Kurum personelinin ücret ve diğer malî haklan, Bakanlar Kurulunca belirlenecek
esaslar çerçevesinde Kurulca tespit olunur.
3. Kurumun giderleri Kuru! kararıyla yürürlüğe giren yıllık bütçeye göre yapılır. Kurumun
bütçe yılı takvim yılıdır. Bütçe, bütçe yılından önce gelen otuz gün içinde hazırlanır ve
giderler bir önceki yıl sonu bilanço toplamlarına göre bankalarca bütçenin yürü rlüğe
girmesinden Önce Kuruma yapılacak ödemelerle karĢılanır. Giderlere katılma payı olarak
tahsil olunacak tutar bankaların bilanço toplamlarının on binde üçünü geçemez. Belirtilen
9
Paragraf 4672 sayılı Kanun ile eklenmiĢtir.
157
süre içerisinde ödenmeyen gider pay fan 6183 sayılı Amrne Alacaklarının Tahsil Usulü
Hakkında Kanun hükümlerine göre tahsil edilir. Kurulun bütçe uygulama sonuçlarına İlişkin
Yıllık Mali Raporu ve Bütçe Kesin Hesabı Bakanlar Kurulu kararıyla ibra edilir.
4. Kurum, 26.5.1927 tarihli ve 1050 sayılı Muhasebeİ Umumiye Kanunu, 14.7,1965
tarihli ve 657 sayılı Deviet Memurları Kanunu/2.4.1987 tarihli ve 3346 sayılı Kamu İktisadi
Teşebbüsleri ile Fonların Türkiye Büyük Millet Meclisince Denetlenmesinin Düzenlenmesi
Hakkında Kanun, 21.2.1967 tarihli ve 832 sayılı Sayıştay Kanunu, 8.9.1983 tarihli ve 2886
sayılı Devlet İhale Kanunu, 10.2.1954 tarihli ve 6245 saydı Harcırah Kanunu ile bunların
ek ve değişikliklerine tabi değildir.
5. Kurul üyeleri ile Kurumun her türlü personelinin 14.7.1965 tarihli ve 657 sayılı
Devlet Memurları Kanununun 48 inci maddesinin (A) fıkrasının l, 4, 5, 6 ve 7 nci bentlerinde
belirtilen şartları taşımaları zorunludur.
6.2822 sayıiı Toptu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanununun grev ve lokavt yasaklarına
ilişkin hükümleri Kurum hizmetleri İle görevlilerine de uygulanır.
Bankaların kuruluĢları ve faaliyete geçme esasları
Madde 7-'°1. Türkiye'de bir bankanın kurulmasına veya yurtdışında kurulmuş bir
bankanın Türkiye'de ilk şubesinin açılmasına, Kurulun en az beş üyesinin aynı yöndeki
oyuyla alınan kararla izin verilir. İzin İçin yapılacak başvurulara ve iznin verilmesine ilişkin
esas ve usuller Kurumca düzenlenecek yönetmelikle belirlenir. Kuruluşa veya Türkiye'de
şube açılmasına ilişkin izinler, izin tarihinden İtibaren bir yıl içinde faaliyete geçilmemesi
halinde geçersiz olur.
2. Türkiye'de kurulacak bîr bankanın;
a) Anonim şirket şeklinde kurulması,
b) Kurucularının;
u) Müflis veya konkordato İlan etmiş olmaması,
v) Tasfiyeye tabi tutulan bankerler, bankalar, sigorta şirketleri ve para ve sermaye
piyasalarında faaliyet gösteren kurumlarda ve Fona devredilen bankalarda doğrudan veya
dolaylı olarak yüzde on ve daha fazla bir oranda pay sahibi olmaması,
10 4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklîdir.
158
be)11 Hakkında 14 üncü madde uyarınca İşlem yapılmakta olan bir bankada doğrudan
veya dolaylı olarak yüzde on ve daha fazla oranda veya bu oranın altında olsa dahî yönetim
veya denetim kurullarına üye belirleme imtiyazı veren pay sahibi olmaması,
bd)12 Taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar bile ağır hapis veya beş
yıldan fazla hapis cezasıyla cezalandırılmamış olması ve bu Kanunun 22 nci maddesi
hükümlerine muhalefet yahut basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık,
sahtecilik, İnancı kötüye kullanma, dolanlı İflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak
kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçlan, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma,
kara para aklama veya Devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına
teşebbüs ya da iştirak suçlarından dolayı hüküm giymiş bulunmaması,
be) Banka kurucusu veya ortağı olmanın gerektirdiği mali güç ve İtibara sahip bulunması,
c) Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının ada yazılı olması, tüzel
kişi kurucuların yönetim ve denetimine sahip gerçek kişilerin kim olduğunun belgelenmesi
ve kurucularda aranan şartlan taşıması,
d) Nakden ve her türlü muvazaadan ari olarak ödenmiş olan sermayesinin yirmi trilyon
liradan az olmaması,
e) Ana sözleşmesinin bu Kanun hükümlerine uygun olması,
şarttır.
3. Türkiye'de şube açmak suretiyle faaliyet gösterecek yurtdışında kurulu bankaların;
a) Türkiye'ye ayrılan ödenmiş sermayelerinin (2) numaralı fıkranın (d) bendinde
belirtilen miktardan az olmaması,
b) Kuruldukları veya faaliyette bulundukları ülkelerde mevduat kabul etmelerinin veya
bankacılık işlemleri yapmalarının yasaklanmamış veya kısıtlanmamış olması,
şarttır.
4. Kuruluş izni veya Türkiye'de şube açma izni almış olan bir bankanın, mevduat
kabulü veya bankacılık işlemleri yapmak üzere ayrıca izin alması şarttır. Bu izin bir
beyanname İle yapılacak başvuru üzerine Kurulca verilir. Verilen izinler Resmi Gazetede
yayımlanır. Kurum, bu Kanun ve bu Kanuna dayanılarak yapılan düzenlemelerdeki şartları
taşımayanlara gerekli düzeltmeleri yapmaları ve eksiklikleri tamamlamaları İçin uygun bir
süre verir. Bu süre içinde yeniden başvuranlar hakkında yapılan inceleme sonunda durumları
î l 4491 sayılı Kanun ile değiştirilen şeklidir.
12 4672 sayılı Kanun iie değiştirilen şeklidir.
159
uygun bulunmayanlara sonuç tebliğ olunur ve verilmiĢ olan kuruluĢ izni geçersiz olur.
BaĢvuru ile Ġznin verilmesine ĠliĢkin esas ve usuller Kurumca çıkarılacak yönetmelikle tespit
edilir. KuruluĢ izni alm?Ģ bir bankanın faaliyete geçebilmesi için,
a) Sermayenin nakit olarak ödenmiĢ olmast,
b) Yüzde beĢi faaliyete baĢlamadan Önce ve kalan yüzde beĢi de faaliyete geçiĢ
tarihinden itibaren bîr yıl içinde olmak üzere kurucular tarafından fona (2) numaralı fıkranın
(d) bendinde belirtilen asgarî sermayenin yüzde onu tutarında ayrıca sisteme giriĢ payı
ya ti n iması,
c) Bankacılık iĢlemlerini gerçekleĢtirebilecek Ölçüde yönetim, personel ve teknik
donanıma sahip olunması
şarttır.
S. Türkiye'de münhasıran kıyı bankacılığı faaliyetinde bulunmak üzere banka kurulmasına
veya yurtdıĢında kurulu bankalarca Ģube açılmasına iliĢkin hususlar, faaliyet esas ve alanları,
hesap ve kayıt düzeni ile denetim usulleri ve faaliyetlerinin geçici veya sürekli durdurulması
Kurul kararıyla belirlenir. Münhasıran kıyı bankacılığı faaliyetinde bulunan bankalar
hakkında bu fıkra haricinde bu Kanunun diğer maddeleri ile 74.1,1970 tarihli ve 1217
sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun 40 inci maddesi uygulanmaz.
Ancak, kıyı bankacılığı dıĢında, serbest bölgelerdeki bankacılık faaliyetleri hakkında bu
Kanun hükümleri uygulanır.
Bankaların ana sözleĢme ve ortak değiĢiklikleri
Madde 8- 1. Bankaların ana sözleĢmelerinin değiĢtirilmesinde Kurumun uygun görüĢü
aranır. Kurumca uygun görülmeyen değiĢiklik tasarıları genel kurulda görüĢülemez. Sicil
memuru, Kurumun uygun görüĢü olmaksızın ana sözleĢme değiĢikliklerini Ticaret Siciline
tescil edemez. Sermayenin mevzuata aykırı olarak artırıldığı tespit edilen kısmı, öz kaynak
hesabında dikkate alınmaz.
2. a)13 Bîr kfĢînîn, doğrudan veya dolaylı olarak banka sermayesinin yüzde onunu
ve daha fazlasını temsil eden paylan edinmesi veya bir ortağa ait payların banka sermayesinin
yüzde on, yüzde yirmi, yüzde otuz üç veya yüzde ellisini aĢması sonucunu veren pay
edinimleri Ġle bir ortağa ait payların yukarıdaki oranların altına düĢmesi sonucunu veren
pay devirleri Kurulun iznine tabidir. Ortak sayısının beĢten aĢağı düĢmesine yol açan
13 Bendin son cümlesi 4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
160
işlemler ile izin alınmadan yapılan pay devirleri pay defterine kaydolunmaz. Bu hükme
aykırı olarak pay defterine yapılan kayıtlar hükümsüzdür. Oy hakkı edinilmesi İle hisselerin
rehnedîlmesinde de bu hüküm uygulanır. Yönetim veya denetim kurullarına üye belirleme
imtiyazı veren veya intifa hakkı tanınan hisse senetlerinin devri, yukarıdaki oransal sınırlara
bakılmaksızın Kurulun iznine tabidir.
b)'4 Sermayenin doğrudan veya dolaylı olarak yüzde on ve daha fazlasına veya bu
oranın altında olsa dahi yönetim veya denetim kurullarına üye belirleme imtiyazı veren
hisse senetlerine sahip olan ortakların kurucularda aranan nitelikleri taşıması şarttır.
c)75 Kurucularda aranan nitelikleri kaybeden ortaklar ile Kurulun iznini almadan pay
edinen ortaklar temettü dışındaki ortaklık haklarından yararlanamaz. Bu halde diğer ortaklık
haklan Fon tarafından kullanılır. Bu hüküm, münhasıran, hakkında 14 üncü maddenin
(1) ve (2) numaralı fıkrası hükümleri uygulanan bîr bankada pay sahibi olmaları nedeniyle
kurucularda aranan nitelikleri kaybeden ortaklar hakkında uygulanmaz.
d)16 Banka sermayesinin % 10 veya daha fazlasına sahip olan tüzel kişilerin sermayesinin
doğrudan veya dolaylı olarak (a) bendinde belirtilen oranlar veya esaslar dahilinde el
değiştirmesi Kurulun iznine bağlıdır. İzin devralan ortağın kurucularda aranan nitelikleri
taşıması şartıyla verilebilir. Bu hüküm tüzel kisj ortağın yönetim ve denetimini belirleyen
sermaye paylarının bir başka tüzel kişiye ait olması halinde gerçek kişi ortak ya da ortaklara
ulaşılmcaya kadar uygulanır.
e)17 Bankaların yönetim ve denetiminin doğrudan ya da dolaylı olarak başka bir
sermaye grubuna geçmesine yo! açan hisse devir ve edinim izinlerinde, banka ödenmiş
sermayesinin, İzin tarihinden itibaren bir yıl İçinde 7 ncî maddenin (2) numaralı fıkrasının
(d) bendinde belirtilen tutara yükseltilmesi şarttır.
Bankaların teĢkilat ve organları
Madde 9- 1. a) Bankaların yönetim kurulları beş kişiden az olamaz. Banka genel
müdürü, bulunmadığı hallerde vekili yönetim kurulunun tabii üyesidir. Bu maddenin (2)
numaralı fıkrasının (a) bendinde genel müdür için öngörülen şartlar, süre hariç yönetim
kurulu üyelerinin yandan bir fazlası için de aranır. Murahhas üyelerin genel müdürde
aranan şartlan taşımaları zorunludur. Türkiye'de şube açmak suretiyle faaliyette bulunan
yurtdışında kurulu bankaların Türkiye'deki yönetim merkezlerinde, yönetim kurulu yetki
14
15
16
17
4491 sayılt Kanun ile değiştirilen bendin 4672 sayılı Kanun ile değiştirilen şeklidir.
4672 sayılı Kanun ile eklenmiştir.
4672 sayılı Kanun ıie 4491 sayilı Kanun ile değiştirilen c bendi d bendi olarak teselsül ettirilmiştir.
4672 sayılı Kanun ile eklenmiştir.
161
ve sorumluluklarını taĢıyan, merkez müdürünün de dahil olduğu üç kiĢilik bir müdürler
kurulu kurulur,
b)18 Bankaların yönetim kurulu üyeleri Ġle yurtdıĢında kurulu bankaların Türkiye'deki
Ģubelerinin müdürler kurulu baĢkan ve üyeleri, seçilmeleri veya atanmalarından sonra
yere! ticaret mahkemesi huzurunda yemin etmekle yükümlüdürler. Bunlar Ġle bankaların
Kurulca belirlenen diğer görevlerinde bulunanlar 19.4.1990 tarihli ve 36 28 sayılı Mal
Bildiriminde bulunulması, RüĢvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu hükümlerine tabidirler.
Yemin ve ma) bildiriminin esas ve usulleri Kurulca belirlenir.
c) Kredi açma yetkisi yönetim kuruluna aittir. Yönetim Kurulu bu yetkisini Kurulca
belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde kredi komitesine veya genel müdürlüğe devredebilir.
Kredi komitesinin oluĢumu Ele çalıĢma ve karar alma esasları Kurulca belirlenir.
2. a) Banka genel müdürlerinin hukuk, iktisat, iĢletmecilik, malîye, bankacılık ve kamu
yönetimi ve dengi dallarda veya bu dallarla ilgili mühendislik alanlarında en az lisans
düzeyinde öğrenim görmüĢ olmaları ve bankacılık veya iĢletmecilik alanında en az on
yıllık mesleki deneyime sahip olmaları Ģarttır.
b) Banka genel müdür yardımcılarının, asgari yarısı (a) bendinde belirtilen alanlarda
olmak kaydıyla, en az lisans düzeyinde öğrenim görmüĢ olmaları ve bankacılık veya
iĢletmecilik alanında en az yedi yıllık mesleki deneyime sahip olmaları Ģarttır. BaĢka
unvanlarla istihdam edilseler dahi, yetki ve görevleri itibariyle genel müdür yardımcısına
denk veya daha üst konumlarda görev yapan diğer yöneticiler de bu Kanunun genel müdür
yardımcılarına iliĢkin hükümlerine tabidir.
3. a) Genel müdürlüğe ve yardımcılıklarına atanacakların, bu maddede aranan Ģartları
taĢıdıklarını gösteren belgelerle birlikte Kuruma bildirilmesi Ģarttır. Bunların atanmaları,
Kurum tarafından bildirimin alındığı tarihten itibaren yedi iĢ günü içinde gerekçeli olumsuz
bir görüĢ bildirilmediği takdirde yapılabilir.
b) Herhangi bir nedenle görevden ayrılan genef müdür ve yardımcılarının, görevden
ayrılma nedenleri banka ve görevden ayrılan tarafından, ayrılıĢ tarihînden itibaren yedi ĠĢ
gün içinde Kuruma bildirilir,
c) Bu madde uygulamasında, yurtdıĢında kurulu bankaların Türkiye'deki merkez
Ģubesi müdürü genel müdür, müdürler kurulunun diğer üyeleri genel müdür yardımcısı
gibi değerlendirilirler.
4. Bankalar, iĢlemleri nedeniyle karĢılaĢtıkları risklerin izlenmesi ve kontrolünü sağlamak
amacıyla faaliyetlerinin kapsamı ve yapısıyla uyumlu, esas ve usulleri Kurumca çıkarılacak
18 Ġlk cümlesi 4672 sayılı Kanun ffe değiĢtirilmiĢtir.
162
yönetmelikle belirlenecek etkin bir iç denetim sistemi İle risk kontrol ve yönetim sistemi
kurmakla yükümlüdürler. Bankaların, işlemlerinin bankacılık ilkelerine ve mevzuatına
uygunluğunu denetlemek üzere yeteri kadar müfettiş çatıştırmaları zorunludur.
5.19 a) Bu Kanun hükümlerine aykırı hareketlerinden dolayı hapis veya bir defadan
fazla ağır para cezası İle cezalandırılan kimseler, durumları bu Kanunun 7 nci
maddesinin (2) numaralı fıkrasının, (be) alt bendi hükmü hariç olmak üzere (b) bendine
uymayanlar hiç bîr bankada yönetim kurulu başkanı, üyesi, denetçi, genel müdür, genel
müdür yardımcısı veya birinci derecede İmza yetkisini haiz görevli olarak çalıştırılamazlar.
Bankalar bu gibi kimselerin imza yetkilerini derhal kaldırmak zorundadırlar. Bu bent
hükmü, haklarında 14 üncü maddenin (1} ve (2) numaralı fıkrası hükümleri uygulanan bir
bankada pay sahibi olmaları nedeniyle durumları 7 nci maddenin (2) numaralı fıkrasının
(b) bendine uymayan kişiler hakkında uygulanmaz.
b} Yapılan denetlemeler sonucunda, bu Kanun veya ilgili diğer mevzuat hükümlerini
ihlal ettikleri ve bankanın emin bir şekilde çalışmasını tehlikeye düşürdükleri tespit edilen
banka mensuplarının, haklarında kanunî kovuşturma İstenmesini müteakip Kurulun talebi
üzerine geçici olarak İmza yetkilerinin kaldırılması zorunludur. Bu kimseler Kurulun izni
olmadıkça imza yetkisini haiz personel olarak hiç bir bankada çalıştırılamazlar.
6. a) Bankaların Kurulca belirlenecek esaslara uymaları ve bu Kanun uyarınca yürürlüğe
konulacak standart oranlan gerçekleştirmeleri kaydıyla şube açmaları serbesttir. Kurul,
gerektiğinde bankaların şube açmasını izne tabî tutabilir. Bankaların, merkez şubesi hariç,
her bir şubesi için en az 7 nci maddenin (2) numaralı fıkrasının (d) bendinde yazılı sermaye
miktarının yüzde biri oranında öz kaynak bulundurmaları zorunludur.
b) Türkiye'de kurulan bankalar yurtdışında şube veya temsilcilik açmak için Kuruldan
İzin almak zorundadırlar.
c) Yurtdışında kurulu bankaların mevduat kabul etmemek ve bankacılık işlemleri
yapmamak kaydıyla Türkiye'de temsilcilik açmaları Kurulun İznine tabidir.
Mevduata İlişkin hükümler
Madde 10- 1. Bu Kanuna göre izin verilen bankalarla özel kanunlarına göre yetkili
olanlar dışında hiç bir gerçek veya tüzel kişi aslen veya fer'an meslek edinerek mevduat
kabul edemeyeceği gibi ticaret unvanları ve kamuya yapacakları açıklamalar ile ilan ve
reklamlarında mevduat kabul ettikleri izlenimini yaratacak ifade ve deyimleri kullanamazlar.
Bu Kanunun uygulanmasında yazılı ya da sözlü olarak veya herhangi bir şekilde halka
duyurulmak suretiyle ivazsız veya bir ivaz karşılığında istendiğinde ya da belli bir vadede
19 4672 sayılı Kanun ile değişiirılmiştır.
163
iade edilmek üzere para kabulü mevduat kabufü sayılır. Karşılığında mevduat cüzdanı
yerine katıtma belgesi, makbuz, senet ve benzeri belgelerin verilmesi, alınan paraların
mevduat sayılmasına engel değildir. Resmi ve özel kuruluşlar İle ortaklıklarda, yalnız kendi
çalışanlarına ait olmak üzere sağlık ve sosyal yardım, ihtiyat ve tasarruf sağlama amaçlarıyla
kurulan sandıkların münhasıran kendi üyelerinden ve bu amaçlar içîn topladıkları paralar,
bu Kanun uygulamasında mevduat sayılmaz. 28.7.1981 tarihli ve 2499 sayılı Sermaye
Piyasası Kanunu hükümlerine göre sermaye piyasası araçları ihracı hakkında bu madde
hükümleri uygulanmaz.
2. a) Bankalar tasarruf mevduatını diğer mevduat hesaplarından ayırmak ve mevduat
hesaplarını, Merkez Bankasınca tespit edilecek vade ve türlerine göre tasnif etmek
zorundadırlar.
b) Tasarruf mevduatı, gerçek kişiler tarafından bu nam altında açtırılan ve ticari işlemlere
konu olmayan mevduattır. Ancak vadesiz tasarruf mevduatı hesapları üzerine münhasıran
çek keşide edilmesi ticari işlem sayılmaz.
c) Bir bankanın iflası halinde tasarruf mevduatı sahipleri, Fonun alacaklarından sonra
gelmek üzere tasarruf mevduatlarının sigortaya tabi olmayan kısmı için 2004 sayıl) İcra
ve İflas Kanununun 206 ncı maddesindeki birinci sırası anlamında imtiyazlı alacaklıdırlar.
3. 17.2.1926 tarihli ve 743 sayılı Türk Kanunu Medenisinin rehinlere ve 22.4.1926
tarihli ve 818 sayılı Borçlar Kanununun alacağın devir ve temlikine ilişkin hükümleri İle
diğer kanunların verdiği yetkiler ve koyduğu yükümlülükler saklı kalmak şartıyla, mevduat
sahiplerinin mevduatlarını geri alma haklan hiçbir suretle sınırlandırılamaz. Mevduat sahibi
i l e banka arasında vade ve ihbar süresi hakkında kararlaştırılan şartlar saklıdır.
4. Bankalar nezdindeki her türlü mevduat, emanet ve alacaklardan en son talep, İşlem
veya mudün herhangi bir şekilde yazılı talimatı tarihinden başlayarak 10 yıl İçinde
aranmayanlar zamanaşımına tabidir. Zamanaşımına uğrayan mevduat, emanet ve alacaklar
Fona gelir kaydedilir. Bununla ilgili esas ve usuller Kurulca belirlenir.
Genel kredi sınırlan, iĢtiraklere, ortaklara ve mensuplara kredi
Madde 11-1.20 Bir bankanın vereceği nakdi krediler ile teminat mektupları, kefaletler,
aval, ciro ve kabuller gibi gayrinakdî krediler, satın alacağı tahvil ve benzeri sermaye
piyasası araçları, tevdiatta bulunmak suretiyle ya da herhangi brr şekil ve surette vereceği
ödünçler, varlıkların vadeli satışından doğan alacaklar, vadesi geçmiş nakdi krediler,
20 4491 sayılı Kanun ile değişik fıkranın 4672 sayılı Kanun ile değiştirilen şeklidir.
164
gayrinakdî kredilerin nakde tahvil olan bedelleri, vadeli ĠĢlem ve opsiyon sözleĢmeleri ile
benzen diğer sözleĢmeler ve ortaklık paylan izlendikleri hesaba bakılmaksızın bu Kanun
uygulamasında kredi sayılır.
2. a) 21 Bir banka gerçek veya tüze! bir kiĢiye doğrudan veya dolaylı olarak Öz
kaynaklarının yüzde yirmi beĢinden fazla kredi veremez, aval ve kefaletlerini kabul edemez.
Bir adi ortaklık tarafından kullanılmak üzere verilecek krediler, sorumluluklar! oranında
ortaklara verilmiĢ kredi sayılır.
b) Bir gerçek ya da tüzelkiĢiye doğrudan veya dolaylı olarak banka öz kaynaklarının
yüzde onundan daha fazla bir oranda verilen kredifer Ġle kabu! edilen aval ve kefaletler
büyük kredi sayılır ve kabul edilen aval ve kefaletler hariç olma k üzere bunların toplamı
öz kaynakların sekiz katını aĢamaz.
3.22 Bu Kanun uygulamasında dolaylı pay sahipliği, dolaylı kredi ve dolaylı iĢtirak
tanımları ile kredi sınırlarının hesabında gayrinakdî kredilerin dikkate alınma oranları,
ortaklık paylan ile vadeli iĢlem ve opsiyon sözleĢmeleri île benzeri diğer sözleĢmelerin
kredi sınırlarının hesabında dikkate alınma oran, esas ve usulleri Kurulca belirlenir.
4.23 Bu maddedeki sınırlar, Kurulca belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde konsolide
esasa göre de hesaplanır ve uygulanır.
5.24 Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma Örgütü üyesi ülkeler ile Kurulca kabul edilecek
diğer ülkelerin merkezi yönetimleri, merkez bankaları ve kredi kurumlan Ġle yapılan iĢlemler
veya bunlarca çıkarılan ya da ödenmesi garanti edilen bono, tahvil ve benzeri sermaye
piyasası araçları ve verilen diğer garantiler karĢılığı yapılan iĢlemler Kurulca belirlenen
oranlar dahilinde dikkate alınır.
6. AĢağıdaki kredi
iĢlemleri bu maddedeki sınırlamalara tabi değildir.
a) KarĢılığı nakit olan ĠĢlemler,
b) Hazine, ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı ve Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığıyla yapılan
ĠĢlemler Ġle bu kurumlarca çıkarılan ya da Ödenmesi garanti edilen bono ve tahviller karĢılığı
yapılan iĢlemler,
c)25 Kurulca belirlenecek esaslar dahilinde bankaların kendi aralarındaki iĢlemler, di
Merkez Bankası ile ya da bu Banka nezdindeki piyasalarda yapılan iĢlemler,
21
22
23
24
25
4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklîdir.
4491 sayılı Kanun île değiĢik fıkranın 4672 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
4672 sayılı Kanun île yeniden düzenlenmiĢtir
4491 sayılı Kanun ile eklenmiĢtir.
4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
165
e)26 Kredi limitlerinin hesabında aynı kişiye yeni kredi tahsisi hafinde daha önce
yabancı para cinsinden verilen kredilerin müteakiben tahsis edilen kredinin kullandırıldığı
tarihteki cari kurdan dikkate alınması kaydıyla, kredilerde kur değişikliklerinin doğurduğu
artışlar i l e vadesi geçmiş kredilere tahakkuk ettirilen faiz ve diğer unsurlar.
f)27 Bedelsiz edinilen ottaki
g} 2S Özkaynak hesabında indirilecek değer olarak dikkate alman İşlemler.
7.3Û ..........................................
8.31 ..................................
9, Bankalar;
a) Yönetim kurulu başkan ve üyeleri Ele genel müdür ve genel müdür yardımcılarına,
kredi açmaya yetkili dtğer mensuplarına, bunların eş ve velayet altındaki çocuklarına ve
bunların ayrı ayrı veya birlikte sermayelerinin yüzde yîrmibeş ve daha fazlasına sahip
oldukları ortaklıklara,
b) (a) bendinde sayılanlar dışında kalan mensupları ile bunların eş ve velayet altındaki
çocuklarına,
c) Banka mensuplarının kurduğu veya bunlar için kurulan sandık, dernek, sendika
veya vakıflara
her ne şekil ve surette olursa olsun kredi veremez, kefaletlerini kabul edemez ve
tahvil ya da benzeri menkul kıymetlerini satın alamazlar, (a) bendi hükümleri, yönetim
kurulu üyeliklerinde bulunan banka sermayesinin doğrudan veya dolaylı olarak yüzde on
ve daha fazlasına sahip olan gerçek kişi ortaklar ile tüzelkişi ortakların hissedarları hakkında
uygulanmaz. Bîr bankanın iştirak veya kuruluşlarının yönetim ve denetim kurutlarında
bulunan kimselerin aynı zamanda bu bankanın mensubu olması, bu iştirak ve kuruluşun
banka ile İşlem yapmasına engel değildir. Banka mensuplarına aylık net ücretleri toplamının
beş katını aşmamak üzere verilecek nakdi krediler ile bu kişilere yönetmelikle belirlenecek
esas ve şartlar çerçevesinde kredi kartı verilmek suretiyle kullandırılacak krediler ve bunlar
için kabul edilecek kefaletler bu fıkra hükümlerine tabi değildir.
32
26
27
28
29
30
31
32
(e( ve (g) bentleri 4491 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmış, (h) ve (e) bendi olarak teselsül ettirilmiştir.
4491 sayılı Kanun ile değiştirilen şeklidir.
4672 sayılı Kanun ile yeniden düzenlenmiştir.
4491 sayılı Kanun ile fi bendi" (e) bendi olarak teselsül ettirilmiştir.
4491 sayılı Kanun île metinden çıkarılmıştır.
4491 sayılı Kanun î!e metinden çıkartmıştır.
İkinci cûmfesî 449Î sayılı Kanun ite değiştirilen şeklidir.
166
10. Sonradan (8) ve (9) numaralı fıkra hükümlerine aykırı hale gelen kredilerin altı ay
içinde tasfiye edilmesi zorunludur. Kredinin vadesi konusunda önceden tespit olunmuĢ
Ģartlar saklıdır.
11. Bankalar açacakları krediler ve verecekleri kefalet ya da teminatlar için, talepte
bulunanlardan Kurumca belirlenecek esas ve usuller dahilinde hesap durumu almak
zorundadırlar. Sermayenin yansından fazlasına genel ve katma bütçeli dairelerin, kamu
iktisadi teĢebbüslerinin, 28/5/1986 tarihli 3291 sayılı Kanun kapsamına alınan kuruluĢların
sahip olduğu kurum ve ortaklıklar ve bankalar dıĢında kalan müĢterilere açılacak krediler
ve verilecek kefalet ya da teminatların Kurumca belirlenecek tutan geçmesi halinde alınacak
hesap durumu belgesi ile eki bilanço ve kâr ve zarar cetvellerinin genel kabul görmüĢ
muhasebe ilkeienne uygunluğunun Kurumca belirlenecek esaslar dahilinde 1,6.1989 tarihli
3568 sayılı Kanuna göre ruhsat almıĢ, denetim yetkisine sahip meslek mensupları tarafından
denetlenmesi Ģarttır.
12.33 Bankalar, kredileri ile diğer alacaklarından doğmuĢ veya doğması beklenen,
ancak rnîktan kesin olarak belli olmayan zararlarını karĢılamak amacıyla karĢılık ayırmak
zorundadırlar. KarĢılık ayrılacak kredi ve alacakların nitelikleri ile karĢılıklara iliĢkin esas
ve usuller Kurulca belirlenir. Bankaların, bu fıkra uyarınca ayırdıkları özel karĢılıkların
tamamı, ayrıldıktan yılda kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider olarak kabul edilir.
ĠĢtirakler, emtia ticareti yasağı ve gayrimenkul üzerine iĢlemler
Madde 12- 1. a)34 11 Ġnci madde hükümleri saklı kalmak kaydıyla, bankalar, ana
faaliyet konulan para ve sermaye piyasaları ile sigortacılık olan ve bu konulardaki özel
kanunlara göre izin ve ruhsat île faaliyet gösteren malî kurumlar dıĢındaki bir ortaklığa,
kendi Özkaynaklarının en fazla yüzde onbeĢi oranında iĢtirak,edebilirler. Bu iĢtiraklerin
toplam tutarı banka Özkaynaklarının yüzde altmıĢını aĢamaz.ĠĢtirak olunan ortaklığın
sermayesinin yüzde onundan az olan iĢtirak tutarları ve bedelsiz edinilen iĢtirak payları
ile iĢtirak paylarının herhangi bir fon çıkıĢı gerektirmeyen değer artıĢları bu sınırların
hesabında dikkate alınmaz.
b) Bankalar ve sermayelerinin yüzde ellisinden fazlasına sahip oldukları ĠĢtirakleri,
banka sermayesinin yüzde onundan fazlasına sahip olan ortakların, yönetim kurulu baĢkanı
ve üyelerinin, genel müdür ve yardı molan n m ayrı ayrı ya da birlikte sermayelerinin yüzde
yi rmi b e Ģ i n d e n f a zl as ın a s a h i p ol d uk l a rı o rt a k l ık l a ra iĢ t i rak e d e me zl e r.
33 4491 sayılı Kanun ile değiĢik fıkranın son cümlesi 4672 sayılı Kanun île değiĢtirilmiĢtir.
34 4672 sayılı Kanun ile eklenmiĢ ve mevcut (a), (b), (cc) ve (d) bendleri (b), (c), (d) ve fe) bentleri olarak teselsül ettirilmiĢtir.
167
c) Bir bankanın iĢtirak ettiği ortaklık ve kuruluĢlar, sermayelerine iĢtirak eden bankanın
hisse senetlerini satın alamazlar, rehin olarak kabul edemezler ve karĢılığında avans
veremezler.
d) Bankaların yurtdıĢında ortaklık kurmaları veya kurulmuĢ ortaklıklara katılmaları
Kurulun Ġznine tabidir.
e) Bu Kanuna göre yürürlüğe konulan standart oranlan gerçekleĢtiremeyen bankalar,
mevcut ĠĢtiraklerden bedelsiz edinilen hisseler hariç, hiçbir surette yeni ĠĢtirak edinemezler.
2. Bankalar, ticaret amacıyla gayrimenkul alım ve satımında bulunamayacakları gibi
basılı ve külçe halinde alîm ile Kurulca uygun görülecek diğer kıymetli madenlerin alım
ve satım) hariç ticaret amacıyla emtia alım ve satımı ile de uğraĢamazlar, gayrimenkul
yatırım ortaklıkları hariç olmak üzere münhasıran gayrimenkul ticareti yapan ortaklıklara
katılamazlar ve bu konuda iĢ yapan gerçek ve tüzelkiĢilere kredi açamazlar. Bankaların
edinecekleri gayri menkullerin amortismanlar düĢüldükten sonraki kayıtlı değerleri toplamı
öz kaynaklarının yarısını aĢamaz. Bu hesaplamada yeniden değerleme yapılarak gayrimenkul
hesabına eklenen tutarlar yüzde elli oranında dikkate alınır. Bankaların alacaklarından
dolayı edinmek zorunda kafdtkları emtia ile gayri menkullerin elden çıkarılmasına iliĢkin
esas ve usulfer Kurumca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
Hesap ve kayıt düzeni
Madde 13-1. a) Bankalar hesaplarını ve yıllık bilançoları ile kâr ve zarar cetvellerini
Türkiye Bankalar Birliğinin görüĢü alınarak Kurulca belirlenecek esas ve usullere uygun
Ģekilde tutmak, yayımlamak ve ilgili mercilere göndermekle yükümlüdür. Kurul, bu Kanunun
uygulanmasını Ġzlemek amacıyla bankalardan belirleyeceği esaslar ve Örneklere uygun her
türlü cetvel, rapor ve mali tablolar istemeye, uluslararası ilke ve standartları da dikkate
alarak mali bünyeleri ve kaynaklarının kullanımı ile ilgili standart oranlan, bu oranlar ile
mali tabloların gerekli görüldüğü takdirde yayımlanmasına iliĢkin esas ve usulleri, Türkiye
Bankalar Birliğinin görüĢlerini alarak tespite yetkilidir. Bankalar bu cetvel, rapor ve mali
tabloları Kuruma tevdi etmek ve tespit edilecek oranlara uymak zorundadır.
b) Bankalar iĢlemlerini kayıt dıĢı bırakamazlar ve gerçek mahiyetlerine uygun düĢmeyen
bir Ģekilde muhasebeleĢtiremezler. Bankalar kanuni ve yardımcı defterleri ile kayıtlan,
Ģubeleri yurtiçi ve yurtdıĢındaki muhabirleri ile hesap uygunluğu sağlamadan bilançolarını
kapatamazlar.
2. Bankaların genel kurullarına sunacağı yıllık bilançoları ile kâr ve zarar cetvellerinin
bağımsız denetim kuruluĢlarınca onaylanması Ģarttır. Bağımsız denetim kuruluĢlarının
168
kurulmasına, çalıĢmalarına, faaliyetlerinin geçici veya sürekli olarak durdurulmasına ĠliĢkin
esaslar Merkez Bankası ve Türkiye Serbest Muhasebeci Mali MüĢavirler ve Yeminli Mali
MüĢavirler Odaları BirlĠği'nĠn görüĢü alınarak Kurulca düzenlenir. Bağımsız denetim
kuruluĢları, bu Kanun uyarınca yaptıkları faaliyetler dolayısıyla üçüncü kiĢilere verecekleri
zararlardan sorumludurlar.
3, Kurul, yayımlanan bilanço veya kâr ve zarar cetvelinin gerçeğe aykırı olduğunun
veya kamuya gerçeğe aykırı bilgi verildiğinin tespiti halinde, bilanço veya kâr ve zarar
cetvelinin düzeltme beyanı Ġle birlikte aynı gazetelerle yeniden yayımlanması da dahi!
olmak üzere mevduat sahiplerinin yanıltılmasma karĢı gerekli tedbirleri almaya yetkilidir.
4.35 Bankalar, Türkiye Bankalar Birliğinin görüĢü alınarak Kurulca tespit edilecek
kapsam ve uygulama esasları çerçevesinde, doğrudan ve dolaylı ĠĢtirakleri ile yönetim ve
denetimine sahip oldukları ortaklıkları ve/veya ortaklan Ġle bu ortakların doğrudan veya
dolaylı olarak sahip veya yönetim ve denetimine hakim oldukları malî ve mali olmayan
ortaklıkların hesaplarını konsolide ederek konsolide mali tablolar hazırlamak zorundadır.
Bu Kanuna göre yürürlüğe konulan standart oranlar bankalarca Kurul tarafından belirlenecek
esas ve ilkeler çerçevesinde konsolide esasa göre de hesaplanır ve uygulanır. Kurulca
hesaplan hazırlanacak konsolide mali tablolar kapsamına alınan gerçek ve tüzel kiĢiler,
kendilerinden bu kapsamda istenen her türlü bilgi ve belgelen ilgili bankalara ve Kuruma
vermekle yükümlüdür.
5. Bankalar 213 sayılı Vergi Usul Kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla, aldıkları
yazılarla faaliyetleri ile ilgili belgelerin asıllarını veya mümkün olmadığı hallerde sıhhatlerinden
Ģüpheyi davet etmeyecek kopyalarını ve yazdıkları yazıların makine Ġle alınmıĢ suretlerini
tarih ve numara sırası Ġle düzenleyerek usulleri dairesinde saklamak zorundadırlar. Bu
belgelerin Kurulca tespit olunacak usûl ve esaslar çerçevesinde mikrofilm, mikrofiĢ Ģeklinde
veya elektronik, manyetik veya benzeri ortamlarda saklanmaları mümkündür. Bankaların
yönetim kurulu kararları Ġle yurtdıĢında kurulu bankaların Türkiye'deki Ģubelerinin müdürler
kurulu kararlan, aralarında açıklık bırakılmamak ve satır aralarında çıkıntı olmamak Ģartıyla,
tarih ve numara sırasıyla 29.6.1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun defterlerle
ilgili hükümleri gereğince onaylanmıĢ müteselsil sayfa numaralı ayrı birer deftere metnin
doğruluğundan hiçbir Ģekilde Ģüpheyi davet etmeyecek Ģekiide günü gününe kaydedilir
ve her kararın altı üyeler tarafından imza olunur. ĠĢ hacimleri büyük olan bankalarda
Kurumun izni ile ve yıl sonlarında ciltlettirilmeleri kaydıyla karar defterleri yerine yaprakları
n o t e rc e t a s di kl i ve mü t e s e ls il s ıra n u ma ra l ı a yr ı k a l a mo za k u ll a n ıl a b i li r.
35 4491 sayılı Kanun Ġle değiĢtirilen Ģeklidir,
169
Denetlemeler sonucunda alınacak tedbirler
Madde 14- 1, Denetlemeler sonucunda bu Kanuna ve bu Kanuna dayanılarak alınan
kararlara ve yapılan düzenlemelere, bankacılık îlke ve teamüllerine aykırı ve bankanın
emin bir şekilde çalışmasını tehlikeye düşürecek nitelikte işlemlerin tespit olunması halinde
Kurum, sorumluları hakkında yapılacak cezai işlem saklı olmak üzere, vereceği süreler
içinde söz konusu İşlemlerin düzeltilmesi ve tekrarına meydan verilmemesi için gerekli
tedbirlerin alınması hususunda ilgili bankayı uyarır. Banka, verilen süreler İçinde Kurumca
İstenen tedbirleri afmak ve aldığı tedbirleri Kuruma bildirmek zorundadır. İstenen tedbirlerin
alınmaması veya bankanın emin bir şekilde çalışmasını tehlikeye düşürecek nitelikteki
İşlemlerin tekerrürü halinde Kurul, İşlemlerin mahiyet ve önemine göre;
a) Yönetim kurulu üyelerinin tamamını veya bir kısmını görevden alarak veya üye
sayısını artırarak bu kurula üye atamak,
b) Bankanın faaliyetlerini, faaliyet türleri itibarıyla tüm teşkilatını veya gerekli görülecek
şubelerini veya muhabirlerle ilişkilerini kapsayacak şekilde kısıtlamak,
c) Bankanın mevduat sigortası primlerini yükseltmek veya kabul ettiği mevduatı yüzde
yüz oranına kadar karşılığa tabi tutmak,
da dahil olmak üzere bankanın emin bîr şekilde çalışmasına ve mevduat sahiplerinin
korunmasına yönelik her türlü tedbiri almaya ve uygulamaya yetkilidir. Bu maddeye göre
Bankalara atanacak yönetim kurulu üyelerinin ücretleri Kurulca tespit olunur ve Fon'dan
karşılanır.
2.36 a) Kurum, bir bankanın varlıklarının vade itibarıyla taahhütlerini karşılayamadığını
veya bu durumun gerçekleşmek üzere olduğunu veya likiditeye ilişkin düzenlemelere
uymadığını tespit ettiği takdirde; bankadan, onaylayacağı bir plan dahilinde bu durumun
düzeltilmesini isteyebileceği gibi uygun bîr süre vererek;
aa) Uzun vadeli veya duran değerlere yatırım yapılmaması,
ab) İştirakler ve gayrîmenkuller gibi duran değerlerin elden çıkarılması
da dahil olmak üzere, likiditenin güçlendirilmesi amacıyla, uygun göreceği her türlü
tedbirin alınmasını isteyebilir.
b) Kurum, bîr bankanın Özkaynaklarının sermaye yeterliliğine ilişkin düzenlemelere
göre yetersiz kaldığını ya da bu durumun gerçekleşmek üzere olduğunu tespit ettiği takdirde;
bankadan onaylayacağı bir plan dahilinde, sermaye artırımı veya sermaye benzeri kaynak
36 4491 sayılı Kanun ile değiştirilen şeklidir.
170
temin edilmesi suretiyle bu durumun düzeltilmesini isteyebileceği gibi,
u) Kar dağıtılmaması, yönetim kurulu üyeleri ile genel müdür ve yardımcıların huzur
hakkı, ikramiye, prim, ayni ve nakdi sosyal yardım ya da her ne ad altında olursa olsun
verilen ek Ödemelerin durdurulması,
v) Zarar doğurduğu tespit edilen faaliyetlerinin sınırlandırılması veya durdurulması,
be) Verimi düşük veya verimsiz varlıklarının elden çıkarılması
da dahil olmak üzere, özkaynakların güçlendirilmesi amacıyla, uygun göreceği her
türlü tedbirin alınmasını isteyebilir.
3.37 Kurum, bir bankanın;
a) Bu maddenin (2) numaralı fıkrası kapsamında alınması istenen tedbîrleri kısmen ya
da tamamen almadığını, bu tedbirlerin kısmen veya tamamen alınmış olmasına rağmen
mali bünyesinin güçlendirilmesine imkan bulunmadığını ya da mali bünyesinin bu tedbirler
alınsa dahi güçlendirilmeyecek derecede zayıflamış olduğunu,
b) Yükümlülüklerini vadesinde yerine getiremediğini,
c) Bu madde hükümlerinin uygulanmasında Kurulca belirlenecek değerleme esasları
çerçevesinde yükümlülüklerinin toplam değerinin varlıklarının toplam değerim aştığını,
d) Faaliyetine devamının mevduat sahiplerinin haklan ve mali sistemin güven ve
istikrarı bakımından tehlike arzettiğini,
tespit ettiği takdirde, Kurul, en az beş üyesinin aynı yöndeki oylarıyla alınan kararla
temettü hariç ortaklık hakları ile bankanın yönetim ve denetimini Fona devretmeye veya
bankacılık işlemleri yapma ve/veya mevduat kabul etme İznini kaldırmaya yetkilidir.
4.38 Kurum, bir bankanın yönetim ve denetimini doğrudan ya da dolaylı olarak, tek
başına veya birlikte elinde bulunduran ortakların, banka kaynaklarını bankanın emin şekilde
çalışmasını tehlikeye düşürecek biçimde doğrudan veya dolaylı olarak kendi lehlerine
kullandıklarını veya bankayı bu suretle zarara uğrattıklarını tespit ettiği takdirde Kurul, en
az beş üyesinin aynı yöndeki oyuyla alınan kararla bunların temettü hariç ortaklık haklan
ile bankanın yönetim ve denetimini Fona devretmeye yetkilidir,
5.39 a) Fon, (3) numaralı fıkra hükümlerine göre temettü hariç ortaklık haklan ile
yönetim ve denetimi kendisine devredilen bankanın devir tarihi itib-w!e düzenlenecek
bilançosunu esas almak suretiyle;
3/ 4491 sayılı Kanun ile değiştirilen şeklidir,
ifi 4491 sayılı Kanun ile değiştirilen şeklidir.
'9 4491 sayılı Kanun ile değiştirilen şeklidir.
171
k) Uygun göreceği aktiflerini, teĢkilatını ve aksine talebi olmayan personeli ile devir
tarihi Ġtibariyle mevduat toplamları en yüksek beĢ bankaca uygulanan faiz oranları
ortalamasını geçmemek üzere ĠĢlemiĢ faizleri ile birlikte sigortaya tabi tasarruf mevduatını
ve pasifte yer afan karlılık kalemlerini, kurulacak bir bankaya ya da mevcut bankalardan
istekli olanlara devretmeye ve/veya bankacılık iĢlemleri yapma ve mevduat kabul etme
izninin kaldırılmasını Kuruldan istemeye
l) Sigorta kapsamında bulunan mevduat tutarını aĢmamak ve hisselerinin tamamına
sahip olmak kaydıyla, sermayesine tekabül eden zararlarını devralmaya
yetkilidir. Devralınan zararlara istinaden yapılacak Ödemelerin karĢılığını temsil eden
hisseler bankaca bir iĢleme gerek kalmaksızın Fona intikal eder.
Hakkında bu fıkranın (aa) altbendi hükümleri uygulanan bankanın devredilen aktiflerinin
toplamının devredilen pasiflerinin toplamını karĢılamaması halinde aradaki fark Fon
tarafından ödenir. Bu halde ve hakkında bu fıkranın (aa) altbendi hükümleri uygulanan
bankanın bankacılık iĢlemleri yapma ve mevduat kabul etme izninin kaldırılması durumunda
bu Kanunun 16 ncı maddesinin 2 ve 3 numaralı fıkraları uygulanmaz. Bu Kanunun 16
ve/veya 17 nci maddelerine göre iflas masaları kurulması halinde, Fon ödediği tutar kadar
bunlara imtiyazlı alacaklı sıfatıyla iĢtirak eder,
b) Fon, (4) numaralı fıkra hükümlerine göre temettü hariç ortaklık haklan Ġle yönetim
ve denetimi kendisine devredilen bankanın;
u) Anılan fıkrada belirtilen Ģekilde kullanılan kaynaklarının veya uğradığı zararın
vereceği süre içinde iade veya tazmin edilmesini ve hisselerin Kurulca uygun görülecek
gerçek ve tüzel kiĢilere devredilmesini istemeye,
v) Yönetim ve denetimini doğrudan veya dolaylı olarak, tek baĢına veya birlikte
elinde bulunduran ortaklan ile tüzelkiĢi ortaklarının sermayesinin yüzde onundan fazlasına
sahip gerçek kiĢi hissedarlarından kendilerine, eĢlerine ve velayet altındaki çocuklarına
ait taĢınmaz mal ve iĢtiraklerini, haczi caiz olan taĢınır mal, hak ve alacaklarını ve menkul
kıymetlerini ve her türlü kazanç ve gelirleri ve ayrıca bildirimden önceki iki yıl içinde Ġvazlı
veya ivazsız olarak iktisap ettikleri veya devrettikleri taĢınmaz mal, haczi caiz taĢınır mal,
hak, alacak ve menkuf kıymetlerini gösterir birer mal beyannamesi vermelerini istemeye,
be) Yönetim ve denetimini doğrudan veya dolaylı olarak, tek baĢına veya birlikte
elinde bulunduran ortaklarının malvarlıkları üzerine teminat aranmaksızın ihtiyati tedbir,
ihtiyati hacız kararları Ele ilgililerin yurtdıĢına çıkmasına yasaklama dahil, alacaklıların
menfaati için zorunlu olan her türlü muhafaza tedbirinin alınmasını ilgili mahkemeden
istemeye
yetkilidir.
172
Bu bend hükümlerine göre istenen mal beyannamesinin en geç yedi gün içinde Fona
verilmesi zorunludur. Bu mal beyanının hüküm ve sonuçlan hakkında 2004 sayılı Ġcra ve
Ġflas Kanununun ilgili hükümleri geçerlidir. Bu bend hükümleri çerçevesinde alman tedbir
ve haciz kararlan, karar tarihinden itibaren altı ay içinde dava veya icra veya iflas takibine
konu olmazsa kendiliğinden ortadan kalkar. Fonun Ġlgililer hakkında 2004 sayılı Ġcra ve
Ġflas Kanununun Onbirinci Bap hükümlerine göre açacağı Ġptal davasında aciz vesikası
Ģartı aranmaz.
Bu maddenin (4) numaralı fıkrasında belirtilen Ģekilde kullanılan kaynaklar veya
uğranılan zarar verilen süre içinde iade veya tazmin edilmediği takdirde bu zarar vey^~
kullanılan kaynakların miktarına bakılmaksızın bu ortaklara ait hisseler Fona intikal eder.
Bu kaynaklar veya uğranılan zarar, verilen süre içinde iade veya tazmin edilse dahi uğranılan
zararın özkaynakları aĢtığının tespiti halinde Ġse bankanın hisselerinin tamamı bankaca bir
iĢleme gerek kalmaksızın Fona intikal eder.
c)40 Bu Kanun hükümlerine göre temettü hariç ortaklık haklan ile yönetim ve denetimleri
veya hisseleri Fona Ġntikal eden bankaların, tasfiyeleri Fon eliyle yürütülen bankaların iflas
idarelerinin ve Fonun, alacaklarını dava veya takip yoluyla tahsil etme cihetine gitmeleri
halinde, 492 say ı h Harçlar Kanununun 2 nci, 23 üncü, 29 uncu maddeleri ve 2548 sayılı
Cezaevleri ile Mahkeme Binaları ĠnĢası KarĢılığı Olarak Alınacak Harçlar ve Mahkûmlara
Ödettirilecek Yiyecek Bedelleri Hakkında Kanunun 1 Ġnci maddesi hükümleri uygulanmaz.
Bu bankalar ile tasfiyeleri Fon eliyle yürütülen bankaların iflas idarelerinin ve Fonun,
mahkeme ilâmını alması ve tebliğe çıkartması iĢlemlerinde karĢı tarafa yükletilmiĢ olan
harcın ÖdenmiĢ olması ve her türlü ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz taleplerinde teminat Ģartı
aranmaz. Bu alacaklara iliĢkin davalarda 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun
serî muhakeme usulü hükümleri uygulanır.
d)41 Bankalar ile Fon ve bankaların iflas idareleri tarafından açılacak hukuk davalarına
asliye ticaret mahkemesi tarafından bakılır. O yerde, birden fazla asliye ticaret mahkemesi
bulunması halinde, bu davalar (1) numaralı asliye ticaret ma hkemesinde görülür.
Bankalar ile Fon ve bankaların iflas idareleri tarafından muamele merkezi veya
Ġkametgahı Ġstanbul Ġli sınırları içinde olan kiĢiler aleyhine açılacak hukuk davaları ile
borçlular hakkında açılacak iflas davalarına Ġstanbul (1) numaralı Asliye Ticaret Mahkemesi
tarafından bakılır. Ġflas davası açılması halinde, bu mahkeme, hakkında iflası istenen
borçlunun muamele merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesine borçlu aleyhine
Ġflas davası açıldığını bildirir.
6.42 Fon, (5) numaralı fıkra hükümlerine göre hisseleri kendisine intikal eden bankanın;
•40 4672 sayılı Kanun Ġle değiĢtirilmiĢ Ģeklidir.
41 4672 sayılı Kanun ile eklenmiĢtir.
42 4491 sayılı Kanun ile eklenmiştir.
173
a) Gerektiğinde mali ve teknik yardım da sağlamak suretiyle, varlık ve yükümlülüklerini
kısmen veya tamamen, mevcut bankalardan istekli olanlara ya da kurulacak bir bankaya
devretmeye veya bankayı isteklisi bulunan baĢka bir bankayla birleĢtirmeye,
b}43 Mali sistemde güven ve istikrarın sürdürülmesini temînen, Kurulca gerekli görülen
hallerle sınırlı olmak üzere; malî bünyesinin güçlendirilmesi ve yeniden yapılandırılması
için gerektiğinde sermayesini artırmaya, Merkez Bankasının görüĢü alınmak suretiyle kanuni
karĢılık yükümlülüklerini cezai faizlerini de kaldırmak suretiyle ertelemeye veya düĢürmeye,
iĢtirak, gayrimenkul ve diğer aktiflerini satın almaya veya bunları teminat olarak alıp
karĢılığında avans vermeye ya da mevduat yapmaya, alacaklarım, zararlarını devralmaya,
bu Ģekilde sahtp olduğu aktifleri ve hisse senetlerini ıskonto veya sair suretlerle üçüncü
kiĢilere satmaya, banka kayıtlarına göre gerçek bîr muameleye dayandığı tespit edilen
doğmuĢ ve doğacak borçlarını garanti etmeye her türlü alacak ve varlıkların nakde tahvilini
kendisi sağlayabileceği gibi, yapacağı anlaĢmalar çerçevesinde kamusal sermayeli olanlar
da dahil olmak üzere diğer bankalar aracılığıyla Fon nam ve hesabına bunları nakde tahvil
ettirmeye
ve gerekli göreceği her türlü tedbiri almaya ya da banka hakkında (5) numaralı fıkranın
(aa) alt bendi hükümlerini uygulamaya yetkilidir. Bu fıkra ve (5) numaralı fıkra hükümlerine
g ö r e ya p ıl a n d e vi r Ġ Ģ l e ml e ri n d e a l a c a k l ı ve b o rç l u l a r ı n r ı za s ı a ra n ma z.
Fon bu fıkra ile kendisine verilmiĢ olan görevleri doğrudan veya Fonun sahip olduğu
tüm hak, menfaat ve muafiyetlerden aynı Ģekilde yararlanan, kuruluĢu ve sermaye artırımı
6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümleri ile 23.2.1995 tarihli ve 4077 sayılı Tüketicinin
Korunması Hakkında Kanunun 29 uncu maddesi hükmünden muaf ve sermayesinin
tamamına sahip olduğu kamu tüzel kiĢiliğini haiz bir Ģirket aracılığı ile de gerçekleĢtirebilir.
7.44 Fon, bu madde hükümlerine göre temettü hariç ortaklık haklan Ġle yönetim ve
denetimleri veya hisseleri kendisine intikal eden bankada, bankanın tüm varlıkları ile kayıt
ve belgelerinin güvenliğini sağlamak üzere gerekli her türlü tedbiri almaya ve bu amaçla
sınırlı olmak üzere kamu kurumlarının yardım ve desteğinden yararlanmaya yetkilidir. Fon,
yapacağı anlaĢmalar çerçevesinde bu desteği özel kuruluĢlardan da sağlayabilir.
Fon tarafından bu maddede yazılı tedbirlerin alınması amacıyla kurulacak bankanın
kuruluĢunda ve Fonca yapılan devir ve birleĢme iĢlemlerinde bu Kanunun 7 nci maddesi,
6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümleri île devir ve birleĢmeye tabi tutulacak bankaların
toplam aktiflerinin sektör içindeki paylarının % 20'yî geçmemesi kaydıyla 4054 sayılı
Rekabetin Korunması Hakkında Kanunun 7,10 ve 11 nci maddeleri uygulanmaz, kuruluĢa
ĠliĢkin Karar Resmi Gazete'de yayımlanır ve banka Kurumun talebi üzerine Ticaret Siciline
tescil edilir. Bu iĢlemler her türlü vergi, resim ve harçtan Ġstisna tutulur. Bu madde hükümleri
43 4672 sayılı Kanun ile değiĢtirilmiĢ Ģeklidir.
44 449t sayılı Kanun ite eklenmiĢtir.
174
uyarınca kurulan bankaya geçici bir süreyle bankacılık İşlemleri yapma ve mevduat kabul
etme izni verilir ve bankaya verilen izin süresi içinde bu Kanunun 7 ve 8 inci madde
hükümleri uygulanmak suretiyle Fon tarafından Kurulca belirlenecek esas ve usuller
dahilinde üçüncü kişilere devredilir. Verilen izin süresi İçerisinde devir işleminin
gerçekleştirilememesi haiînde izin süresi Kurul tarafından uzatılabilir. Bankaya geçici bir
süreyle verilen bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme izni devir halinde sürekli
hale getirilir. (5) numaralı fıkra hükümlerine göre Fona İntikal eden hisseler bu Kanunun
7 ve 8 inci maddesindeki hükümleri uygulanmak suretiyle Fon tarafından Kurulca belirlenecek
esas ve usuller dahilînde üçüncü kişilere devredilir.
Hisseleri kısmen veya tamamen Fona ait olan bir bankanın hisselerinin üçüncü
kişilere devir veya intikali halinde banka tarafından, bankanın eski ortakları, yöneticileri
ve denetçileri hakkında açılmış olan dava ve takiplere Fon tarafından kanunî halef sıfatıyla
kaldığı yerden devam olunur. Bu dava ve takipler sonucunda hükmolunacak tutarlar Fona
ait olur.
45
Bu madde hükümleri uyarınca, bankaların hisselerinin veya temettü hariç ortaklık
haklan İle yönetim ve denetimlerinin Fona devrine veya bankacılık işlemleri yapma ve
mevduat kabul etme izinlerinin kaldırılmasına ilişkin Kurul kararlan Resmi Gazetede
yayımlanır.
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
Madde 15-46 1. Bankalardaki tasarruf mevduatı kamu tüzelkişiliğini haiz Tasarruf
Mevduatı Sigorta Fonu tarafından sigorta edilir. Fon, 14 üncü madde hükümlerine göre
hisseleri ve/veya yönetim ve denetimi kendisine intikal eden bankaların mali bünyelerinin
güçlendirilmesi, yeniden yapılandırılması ve üçüncü kişilere devri ve bu Kanun ile kendisine
verilen diğer işleri de yapmakla görevli ve yetkilidir.
2. Fonun kaynakları;
a) Sigorta primlerinden,
b) 10 uncu maddeye göre zamanaşımına uğrayan mevduat, emanet ve alacaklardan,
c) Kuruluş İzni verilen bankaların kurucularının 7 nci maddenin (2) numaralı fıkrasının
(d) bendinde belirtilen asgari sermayenin yüzde onu tutarında Fona yatıracakları sisteme
giriş payından,
d) 8 İnci maddenin (2) numaralı fıkrası hükümleri çerçevesinde, devralan bakımından
verilen hisse devir İzinlerinde, hisseleri devralan ortaklar tarafından, devralman hisselerin
45 4672 sayılı Kanun ile eklenmiĢtir.
46 Fıkranın son cümlesi 4491 sayılı Kanon ile eklenmiĢtir.
175
nomfnal bedelinin veya borsa değeri daha yüksek olduğu takdirde borsa değerinin yüzde
biri oranında Fona yatırılacak tutarlardan,
e) Bu Kanun hükümlerine aykırılık dolayısıyla hükmolunacak adli para cezalan Ġle
Ġdari para cezalarının yüzde ellisinden,
f) Fon mevcudunun gelirleri Ġle sair gelirlerden
oluĢur.
47
Olağanüstü hallerde Fon, Hazine MüsteĢarlığından izin almak kaydıyla
borçlanabileceği gibi ihtiyaç hasıl olduğunda Hazine MüsteĢarlığınca Fona Ġkrazen verilmek
üzere özel tertip Devlet Ġç Borçlanma Senedi ihraç edilebilir. Özel tertip Devlet Ġç Borçlanma
Senetlerinin faiz oranlan ve geri ödeme Ģartlan da dahil olmak üzere tabi olacağı usul ve
esaslar Hazine MüsteĢarlığı ile Kurum tarafından müĢtereken belirlenir. Fon, yaptığı
borçlanmalar üzerinde her türlü tasarruf hakkına sahiptir. Mali yıl bütçe kanunlarında yer
alan borçlanma ile Ġlgili hükümler bu senetler için de geçerlidir. Hazine MüsteĢarlığınca
Fona ikrazen ihraç edilmiĢ bulunan Devlet iç borçlanma senetlerinden doğan borçlar
Bakanlar Kurulu karan ile tasfiye edilebilir.
3,48 Fon her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır. 14 üncü maddenin (6) numaralı
fıkrasının (b) bendi ile verilen yetkiler saki) kalmak kaydıyla, Fon kaynakları ile her türlü
alacaklarının ve hisseleri kısmen veya tamamen Fona intikal eden bankaların; yönetim ve
denetimini doğrudan ya da dolaylı olarak tek baĢına veya birlikte elinde bulunduran
ortaklarından, bu ortakların yönetim ve denetimini doğrudan ya da dolaylı olarak tek baĢına
veya baĢkalarıyla birlikte elinde bulundurdukları Ģirketlerden ve iĢtiraklerinden, yönetim
ve denetim kurulu üyeleri, genel müdür ve yardımcıları, kredi komitesi baĢkan ve üyeleri
ile Ġmzalan bankayı Ġlzam eden memurları ve bunların eĢ ve çocuklarından olan alacakları
ile hisseleri Fona intikal eden diğer bankaların bunlardan olan alacaklarından Fon
tarafından devralınanlar ile (7) numaralı fıkranın (b) bendinde belirtilen kiĢilere ait olup
Fon tarafından devralınan alacakların takip ve tahsilinde 6183 sayılı Amme Alacakjarınm
Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri uygulanır. Fon, devraldığı alacağın takibine,
alacağın devralındfğı gün itibariyle banka defter, kayıt ve belgelerine göre anapara, her
türlü faiz, komisyon ve sair giderlerin toplamından oluĢan birikmiĢ alacak tutarı üzerinden
baĢlar. Bu alacaklar, Fon tarafından devralındığı tarihten itibaren amme alacağı niteliğini
kazanır ve birikmiĢ alacak tutarına, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen oranda gecikme zammı uygulanır. Ancak Fon, her
türlü alacakları ve devraldığı alacaklarla ilgili olarak borçlu aleyhine 2004 sayılı Ġcra ve
Ġflas Kanunu hükümlerine göre baĢlatılmıĢ bulunan takipler ile alacağın tahsiline yönelik
davalara kaldığı yerden devam edebileceği gibi, takibi devam ettirmekten ve/veya davanın
47 4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen paragrafın 4672 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
48 4672 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
î 76
takibinden sarfınazar ederek devraldığı alacağın kaldığı yerden 6183 sayılı Amme
Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre takip ve tahsiline de karar
verebilir. Yukarıda sözü edilen sarfınazar, haktan feragati tazammun etmez. Fon, 6183
sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun uyarınca takibine karar verdiği
alacaklarına ilişkin her türlü teminatın paraya çevrilmesinde de anılan Kanun hükümlerini
uygulayabilir- Fon, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsi! Usulü Hakkında Kanun
uygulamasında anılan Kanunun Malîye Bakanlığı, tahsil dairesi ve diğer makam, merci ve
komisyonlara verdiği yetkileri kullanır. Bu yetkilerin kullanılmasına İlişkin esas ve usuller
Fon Yönetmeliğinde gösterilir. Fona borçfu olanların iflası halinde 2004 sayılı İcra ve İflas
Kanununun 221 inci maddesindeki iflas bürosu Fon temsilcisinin katılımıyla teşekkül
eder. 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 223 üncü maddesindeki iflas İdaresinin, Fonun
talep etmesi halinde üyelerinden biri veya ikisi, Fonun göstereceği İki kat aday arasından
icra tetkik mercii tarafından seçilir. Fon, bir üye seçtirmişse İcra tetkik mercii diğer bir üyeyi
alacak tutan itibariyle çoğunlukta olanların göstereceği iki aday arasından, bir üyeyi de
alacaklı sayısı itibariyle çoğunlukta olanların göstereceği adaylar arasından seçer. Fon iki
üye seçtirmişse, diğer bir üye icra tetkik mercii tarafından alacaklı sayısı itibariyle çoğunlukta
olanların göstereceği iki aday arasından seçilir. Fon, devraldığı alacakla ilgili olarak iskonto
da dahi! olmak üzere her türlü tasarrufta bulunmaya, sulh olmaya, alacağına mahsuben
menkul ve gayrimenkul mallar ile her türlü hak ve alacakları hiçbir sınırlamaya tabi
olmaksızın devralmaya yetkilidir, 5682 sayılı Pasaport Kanununun 22 nci maddesi hükümleri,
Fonun talebi üzerine Fona borçlu olanlar ile tüzel kişi borçluların kanunî temsilcileri
hakkında da uygulanır. Fon, 1050 sayılı Muhasebe! Umumiye Kanunu, 2886 sayılı Devlet
İhale Kanunu ve 832 sayılı Sayıştay Kanunu ile bunların ek ve değişikliklerine tâbi değildir.
4.49 Fon, Kurulca hazırlanacak Fon Yönetmeliği dahilinde Kurum tarafından idare ve
temsil olunur. Fonun karar organı, Kuru! Başkanı, İkinci Başkan ve Kurulun kendi üyeleri
arasından seçeceği üç üye ile Kurulca belirlenecek Fon Başkan Yardımcısı ve Kurum Başkan
Yardımcısından oiuşan Fon Yönetim Kuruludur.
Fon mevcudunun kullanılış usul ve esasları ile bu Kanunla Fona verilen yetkilerin
kullanılmasına i l i ş k i n usul ve esaslar Fon yönetmeliğinde gösterilir.
5. a) Fon mevcudunun ihtiyacı karşılayamaması durumunda bankalardan ileride
doğacak prim yükümlülüklerine mahsuben bir önceki yılda ödedikleri sigorta primi
toplamına kadar avans alınabilir. Bu avans Kurulca belirlenecek oran üzerinden hesaplanacak
faizi ile birlikte, doğacak prim borçlarına mahsup edilir.
b)50 Olağanüstü hallerde, Fon kaynaklarının İhtiyacı karşılamaması durumunda
Kurumun talebi üzerine Merkez Bankasınca Fona avans verilir. Alman avansın vadesi,
49 4672 sayılı Kanun ile değiştirilen şekildir.
50 4491 sayılı Kanun i!e değiştirilen şeklidir.
177
tutarı, geri ödeme Ģekil ve Ģartları Ġle uygulanacak faiz oranı ve diğer hususlar Kurumun
görüĢü alınarak Merkez Bankasınca belirlenir.
6. a)51 Sigortaya tabi olacak tasarruf mevduatının kapsamı, tutarı, sigorta priminin
tarifesi ile tahsil zamanı, Ģekli ve diğer hususlar Kurulca belirlenir. Mevduat kabul eden
bütün bankalar, kabul ettikleri tasarruf mevduatını bu kapsam ve Ģartlar dahilînde sigorta
ettirmek zorundadır.
b) Bir bankanın sermayesinin yüzde on ve daha fazlasına sahip ortaklan ile yönetim
kurulu veya müdürler kurulu baĢkan ve üyelerine, genel müdür ve yardımcılarına, kredi
açmaya yetkili memurlarına, denetçilerine ve bunların ana, baba, eĢ ve çocuklarına ait o
bankadaki tasarruf mevduatı sigortaya tabi değildir.
c) Bankalarca Fona ödenen primler kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider kabul
edilir.
7. a)52 Fon, alacağının tahsili bakımından yarar görmesi halinde, hisseleri kısmen veya
tamamen kendisine intikal eden bir bankanın yönetim ve denetimine sahip olduğu
iĢtiraklerinin, bu bankanın yönetim ve denetimini doğrudan veya dolaylı olarak tek baĢına
veya birlikte elinde bulunduran tüzel kiĢi ortaklarının, gerçek ve tüzel kiĢi ortaklarının
yönetim ve denetimini doğrudan ya da dolaylı olarak tek baĢına veya birlikte elinde
bulundurdukları Ģirketlerin, temettü hariç ortaklık hakları ile yönetim ve denetimini
devralmaya veya yönetim, müdürler ve denetim kurulu üyelerinin tamamını veya bir
kısmını, hisselerinin imtiyazlı olup olmadığına bakılmaksızın, görevden alarak veya üye
sayısını artırarak bu kurullara üye atamaya yetkilidir. Bu hüküm, bankanın yönetim ve
denetimini doğrudan ya da dolaylı olarak, tek baĢına veya birlikte elinde bulunduran
ortakların, banka kaynaklarını bankanın emin Ģekilde çalıĢmasını tehlikeye düĢürecek
biçimde doğrudan veya dolaylı olarak kendi lehlerine kullandıkları veya bankayı bu suretle
zarara uğrattıklarının tespiti halinde uygulanır,
b) Hisseleri kısmen veya tamamen Fona intikal eden bir bankanın yönetim ve denetimini
doğrudan veya dolaylı olarak tek basma veya birlikte elinde bulunduran ortaklarının veya
yöneticilerinin, yönetim kurulu, kredi komiteleri, Ģubeler, diğer yetkili ve görevliler
aracılığıyla veya sair suretlerle banka kaynaklarını ve varlıklarını doğrudan veya üçüncü
kiĢilere rehnetmek, teminat göstermek, ekonomik gücü olmayan kiĢilere kredi vermek,
karĢılığında kredi temin etmek amacıyla kredi kullandırmak, yurt içi veya yurt dıĢı banka
ve malî kuruluĢlar nezdinde depo veya sair adlarla hesap açtırmak veya bu hesapları
teminat göstermek ve sair Ģekillerde kullanmak suretiyle veya baĢkaca dolanlı ĠĢlemlerle
edindikleri veya bu suretle üçüncü kiĢilere edindirdikleri para, mal, her türlü hak ve
alacakların temininde kullanılan banka kaynaklan ve varlıkları nedeniyle doğan alacak
51 4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
52 -4672 sayılı Kanun İle eklenmiĢtir.
178
Fon alacağı sayılır. Bu alacaklar hakkında 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü
Hakkında Kanun hükümleri uygulanır. Fon, bu para, mal, her türlü hak ve alacaklara
ihtiyati haciz koymaya, muhafaza altına almaya ve bunlardan değeri Fon tarafından
belirlenemeyenleri 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 72 nci maddesine göre kurulan takdir
komisyonlarının Fon tarafından belirlenecek kurum ve kuruluĢlarca hazırlanacak raporları
da dikkate alarak tespit edeceği değeri üzerinden, alacağına ve/veya bu bankaların Fon
tarafından devralınan zararlarına mahsuben devralmaya yetkilidir. Bu alacaklara zararın
ve/veya alacağın doğmasına sebebiyet veren haksız iĢlemin yapıldığı tarihten Ġtibaren 6183
sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen
oranda gecikme zammı uygulanır.
(a) ve (b) bentlerindeki yetki, banka hisselerinin kısmen veya tamamen üçüncü kiĢilere
satıĢ, devir veya intikalinden sonra da kullanılabilir.
Fon tarafından bu fıkra hükümlerine istinaden tesis edilen iĢlemlere karĢı idari yargı
mercilerinde açılan davalarda mahkemelerce yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi
Ġçin teminat aranmaz.
Fon tarafından bu madde hükümlerine Ġstinaden yapılacak iĢlemlerde 6762 sayılı Türk
Ticaret Kanunu hükümleri uygulanmaz. Bu iĢlemler her türlü vergi, resim ve harçtan istisna
tutulur. Bu fıkra ile Fona tanınan yetkiler Fon tarafından baĢkaca bir iĢleme gerek olmaksızın
Fonun karar alması ile tekammül eder. Yapılan iĢlemlerden tescile tabi olanlar Fonun talebi
üzerine tescil ve gerektiğinde ilan olunur.
8.53 Kamu kurum ve kuruluĢları ile gerçek ve tüzel kiĢiler, bu madde kapsamına giren
ĠĢlemlerle sınırlı olmak üzere, Devletin güvenliği ve teme! dıĢ yararlarına karĢı ağır sonuçlar
doğuracak haller ile meslek sırrı, aile hayatının gizliliği ve savunma hakkına iliĢkin hükümler
saklı kalmak kaydıyla, özel kanunlardaki yasaklayıcı ve sınırlayıcı hükümler dikkate
alınmaksızın gizli dahi olsa Fon tarafından istenecek her türlü bilgiyi uygun süre ve
ortamda, sürekli veya münferit olarak vermeye, istenecek defter ve belgeleri ibraz etmeye
mecburdurlar.
954. a) Hisseleri kısmen veya tamamen Fona intikal eden bir bankanın alacaklarının
Fon tarafından devralınması halinde, bu alacaklarla Ġlgili olarak, 3167 sayılı Çekle Ödemelerin
Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun ve 2004 sayılı icra ve Ġflas
Kanunundan doğanlar dahil, açılmıĢ veya açılacak her türlü ceza davalarında, alacağın
devralındığı tarihten itibaren, suçtan zarar gören olarak, Fon müdahîl sıfatını kazanır. Bu
davalara bağlı Ģahsî haklar dahi Fona aitolur.
b) Hisseleri kısmen veya tamamen Fona intikal eden bir bankanın alacaklarının Fon
tarafından devralınması halinde, bu alacaklarla ilgili olarak, Fonun taraf olduğu icra takipleri
53 4672 sayılı Kanun ile eklenmiĢtir.
54 4672 sayılı Kanun ile eklenmiĢtir.
179
i)e İcra takiplerinden kaynaklanan her türlü hukuk davalarının kısmen veya tamamen Fon
aleyhine neticelenmesi halinde, 2004 sayıl; İcra ve İflas Kanununda yazılı tazminat ve
cezalar Fon hakkında uygulanmaz.
c) Hisseleri kısmen veya tamamen Fona intikal eden bir bankanın alacaklarının Fon
tarafından devralınması halinde, bu alacaklarla ilgili olarak açılmış veya açılacak dava ve
icra takiplerinde kanunlarda yazılı zamanaşımı ve hak düşürücü süreler dahil her türlü
süre alacağm temlik edildiği tarihten itibaren Fon bakımından dokuz ay süre ile durur.
d) Bu Kanunun uygulanmasına veya alacağın tahsiline ilişkin olarak Fonun 2004 sayılı
İcra ve İflas Kanunu hükümlerine göre yapılan ihalelere iştiraklerinde teminat şartı aranmaz.
Bankacılık iĢlemleri yapma ve mevduat kabul etme izninin kaldırılmasının sonuçlan
Madde 16-1. Bir bankanın bankacılık İşlemleri yapma ve mevduat kabul etme izninin
kaldırılması halinde yönetim ve denetimi Fona İntikal eder.
2.55 İznin kaldırılmasına ilişkin Kurul Kararının Resmi Gazetede yayımlandığı tarihten
itibaren banka hakkındaki ihtiyati tedbir dahil her türlü icra ve iflas takibatı durur.
3. Fon, yönetim ve denetimi kendisine intikal eden bankada mevduat sahipleri ile
diğer alacaklıların haklarını korumaya yönelik tedbirleri alır. Bankacılık işlemleri yapma
ve mevduat kabul etme izni kaldırılan bankanın 17 nci maddede sayılan ilgililerinin mal,
hak ve alacaklarına Fonun talebi üzerine mahkeme tarafından teminat şartı aranmaksızın
ihtiyati tedbir veya ihtiyati haciz konulabilir. Bu şekilde alınan ihtiyati tedbir ve ihtiyati
haciz kararlan, karar tarihinden itibaren altı ay içinde dava ve İcra-iflas takibine konu
olmaz ise kendiliğinden ortadan kalkar. Bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme
izninin kaldırıldığı tarihten İtibaren bankanın alacaklıları, alacaklarını temlik edemez veya
bu sonucu doğurabilecek işlemleri yapamazlar. Fon, yönetim ve denetimi kendisine intikal
eden bankadaki sigortalı mevduatı doğrudan veya İlan edeceği başka bir banka aracılığı
ile ödeyerek, mevduat sahipleri yerine bankanın doğrudan doğruya iflasını İster. Bu görev
ve yetki münhasıran Fona aittir. Bu şekilde yapılacak iflas İsteminde 2004 sayılı İcra ve
İfias Kanunun 178 inci maddesinin ikinci fıkrası hükmü uygulanmaz,
4. İflas kararı alınması halinde Fon, iflas masasına İmtiyazlı alacaklı sıfatıyla iştirak
eder ve bu Kanunun uygulanması ile sınırlı olmak üzere 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununda
yazılı iflas dairesi ve alacaklılar toplantısı Ele iflas idaresi görev ve yetkilerine de sahip
olarak bankayı anılan Kanun hükümleri çerçevesinde tasfiye eder.
5. İflasına hükmolunan bankanın Fona olan borçlan, masanın nakit durumuna göre
2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 232 nci maddesinde gösterilen sıra cetvelinin kesinleşmesi
beklenmeksizin ödenir.
55 4491 sayılı Kanun îie değiştirilen şeklidir.
180
6. Ġflas karan verilmeyen hallerde banka hakkında 18 inci maddenin (2) numaralı
fıkrası hükümleri uygulanır.
7.56 Türkiye'de Ģubesi bulunan yurtdıĢında kurulu bankaların herhangi bir nedenle
bankacılık ĠĢlemleri yapına ve mevduat kabul etme yetkilerinin kaldırılması, faaliyetlerinin
durdurulması, iflas veya tasfiyelerine karar verilmesi veya konkordato ilan etmeleri halinde,
bu bankaların Türkiye'deki Ģubeleri hakkında da 14 üncü maddesinin (3) numaralı fıkrası
hükümleri ile bu madde hükümleri uygulanır. Bu Ģubelerin mevcut ve alacaklarının
yurtdıĢına transferine iliĢkin esaslar Kurulca belirlenir.
8. Fon, iflas masasının aktifindeki paralarla, Ġflas Ġdaresi sıfatıyla tahsil ettiği paraları
muhafaza ve nemalandırma hususunda 2004 sayılı Ġcra ve Ġflas Kanununun 9 uncu sair
ilgili maddelerine tabi değildir. 2.7.1964 tarihli ve 492 sayılı Harçlar Kanununun 36 ncı
maddesinin birinci fıkrası hükmü bu paralar için uygulanmaz.
9. Fon, iflas idaresi sıfatıyla ve masanın menfaatine olduğu takdirde her türlü alacaklar
bakımından tahkim, sulh, kabul ve feragat yetkilerini haizdir. Müflise ait menkul ve gayri
menkullerin satıĢında 2004 sayılı Ġcra ve Ġflas Kanunu ve 2886 sayılı Devlet Ġhale Kanunu
hükümleri uygulanmaz.
ġahsi sorumluluk
Madde 17-1.57 Bir bankanın yönetim kurulu ve kredi komitesi baĢkan ve üyeleri ile
gene! müdür/ gene! müdür yardımcıları ve Ġmzalan bankayı Ġlzam eden memurlarının
kanuna aykırı karar ve iĢlemleriyle bankanın iflasına neden olduklarının tespiti halinde,
bankaya verdikleri zararlarla sınırlı olarak bunların Ģahsi sorumlulukları yoluna gidilerek,
Kurul kararına Ġstinaden ve Fon'un talebi üzerine Ģahsen Ġflaslarına mahkemece karar
verilebilir. Bu karar ve iĢlemler bankanın yönetim ve denetimini doğ rudan veya dolaylı
olarak tek baĢına veya birlikte elinde bulunduran ortaklara menfaat temini amacıyla yapıldığı
takdirde, menfaat temin eden ortaklar hakkında da temin ettikleri menfaat üzerinden aynı
hüküm uygulanır.
2.58 Bu madde, 14 üncü maddenin (3), (4) ve (5) numaralı fıkraları gereğince temettü
hariç ortaklık haklan ile yönetim ve denetimi veya hisseleri Fona devrolunan bankaların
bu maddenin (!) numaralı fıkrasında sayılan ortakları ile anılan maddenin (4) numaralı
fıkrasında belirtilen ĠĢlemler Ġle (3) numaralı fıkrasının uygulanmasına neden olan ĠĢlemlerde
sorumluluğu buiunan ve bu maddenin (1) numaralı fıkrasında sayılan banka görevlileri
hakkında da bankanın iflası aranmaksızın uygulanır.
56 4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
57 Son cümlesi 4491 sayılı Kanun ile metinden çıkarılmıĢtır.
58 4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
181
3.59 14 üncü maddenin (5) numaralı fıkrasının (b) bendindeki ma! beyannamesine ve
muhafaza tedbirlerine ilişkin hükümler bu maddede de kıyasen uygulanır.
4. Mahkemece iflasına karar verilenler hakkındaki takibi, alacaklı sıfatıyla Fon yürütür.
5. Bu madde hükmüne göre iflası istenenler hakkında mahkemece 2004 sayılı İcra ve
İflas Kanununun 257 ne i ve izleyen maddeleri hükümleri uygulanır.
6. 16 ncı madde hükümleri, fau maddeye göre şahsi iflası istenenler hakkında da
uygulanır.
Bankaların devir, birleĢme ve tasfiyesi
Madde 18-1 -60 Türkiye'de faaliyette bulunan bankalardan birinin diğer bir veya birkaç
banka İle birleşmesi veya bütün borç, alacak ve mevduatını Türkiye'de faaliyette bulunan
dtğer bir bankaya devretmesi, Kurulun iznine bağlıdır. İzin tarihinden itibaren üç ay içinde
İlgili bankaların yetkili organlarınca karar alınarak devir veya birleşme Eşlemlerine geçilmediği
takdirde, verilen izin geçersiz olur. Merkez Bankası, Kurulca alınacak karar üzerine devir
veya birleşme işlemleri süresince bankalara mevduat munzam karşılıkları hesabından
iadeler yapabilir veya bu yükümlülüklerini erteleyebilir. Bankaların bu Kanun hükümlerine
göre birleşme ve devirlerinde 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu İle devir veya birleşmeye
konu bankaların toplam aktiflerinin sektör içindeki paylarının yüzde yirmiyi geçmemesi
kaydıyla 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanunun 7, 10 ve 11 inci maddeleri
hükümleri uygulanmaz. Birleşme ve devirlere İlişkin esas ve usuller Kuru! Karan ile
çıkarılacak bir yönetmelik ile belirlenir. Birleşme veya devir işleminin kesinleşmesini
müteakip, devredilen bankanın bütün hak ve borçlan ile mevduatı devralan bankaya geçer
ve devredilen bankanın tüzelkişiliği sona ererek kaydı Ticaret Sicilinden silinir.
2. Türkiye'de faaliyette bulunan bankalar faaliyetlerine son vermek ve bunları tasfiye
etmek istedikleri takdirde, durumu Türkiye çapında basımı ve dağıtımı yapılan en az İki
gazete ite ilan ve mevduat sahipleri ile alacaklılarına veya bu durumda sayılabilecek kişi
ve kurumlara tebliğ ederek ellerinde bulunan ayni ve nakdi her türlü mevduat ile emanet
ve cari hesap bakiyelerini ve sair borçlarını, vadeli olsalar bile vadelerini beklemeksizin
iki ay İçinde iadeye ve bu süre içerisinde sahibi başvurmayan ayni ve nakdi her türlü
mevduat, emanet ve alacakları Kuruma tevdi etmeye mecburdurlar. Kurum, bu suretle
verilen değerlen, takip eden yılbaşından başlamak üzere on yıl süre İle her yıl başında
usulüne göre ilan etmek suretiyle saklar. Son ilan tarihinden İtibaren altı ay içinde aranmayan
bu değerler Fona gelir kaydolunur. Kurum, tasfiye işlemlerini denetlemeye ve ilgililerden
gerek göreceği her türlü belge ve bilgiyi istemeye yetkilidir.
59 449Î sayılı Kanun İle efcfenmiş olup, sonra gelen fıkra numaralan teselsül ettirilmiştir.
60 4491 sayılı Kanun ile değiştirilen fıkranın 4672 sayılı Kanun ile değiştirilen şeklidir.
782
Türkiye Bankalar Birliği
Madde 19- 1. Bu Kanuna tabi bankalar faaliyet izni aldıkları tarihten itibaren bir ay
içinde Türkiye Bankalar Birliğine üye olmak zorundadırlar. Tüzel kişiliği haiz ve kamu
kurumu niteliğinde meslek kuruluşu olan bu Birliğin amacı;
a) Bankacılık mesleğinin gelişmesini temin etmek,
b) Bankaların birlik ve bankacılık mesleğinin gerektirdiği vakar ve disiplin İçinde
ekonominin ihtiyaçlarına uygun olarak çalışmalarını sağlamak,
c) Bankalar arasındaki haksız rekabeti önlemek amacıyla, gerekli her türlü tedbiri
almak ve uygulamak,
d) İlan ve reklamlarında bankaların uyacakları esas ve şartlan tür, şekil, nitelik ve
miktarları İtibarıyla Kurumun uygun görüşünü alarak tespit etmektir.
2. Birlik, bankacılık konusundaki mevzuatı ve aldığı karar ve önlemlerin uygulanmasını
takip eder ve Kurumca alınması istenen tedbirleri alır.
3. Birliğin organ seçimleri bu Kanunda Öngörülen esaslar çerçevesinde gizli oyla ve
yargı gözetimi altında gerçekleştirilir. Seçim yapılacak genel kurul toplantısından en az
onbeş gün önce seçimlere katılacak üye kuruluşları ve temsilcilerini belirleyen liste,
toplantının gündemini, yerini, gününü, saatini ve çoğunluk olmadığı takdirde yapılacak
İkinci toplantıya ilişkin hususları belirten bir yazı ile birlikte üç nüsha olarak Yüksek Seçim
Kurulunca belirlenecek seçim kurulu başkanı hakime tevdi edilir. Hakim gerekli İncelemeyi
yaparak listeyi ve diğer hususları onaylar; bir sandık kurulu başkanı ve iki sandık kurulu
üyesi ile bunlar İçin birer yedek üye atar. Oy verme İşlemi gizli oy, açık sayım ilkelerine
göre yapılır. Seçim süresinin sonunda seçim sonuçlan tutanakla tespit edilip seçim sandık
kurulu başkanı ve üyeleri tarafından İmzalanır. Tutanağın düzenlenmesinden itibaren İki
gün içinde seçimlere yapılacak her türlü İtirazlar hakim tarafından aynı gün incelenir ve
kesin olarak karara bağlanır.
4. Birliğin organları, çalışma esasları ve faaliyetlerinin kapsamı Kurulun, Birliğin
görüşünü alarak yapacağı öneri üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla yürürlüğe konulacak
Birlik Statüsünde gösterilir. Bankalar, Birlik Statüsüne ve Birlik tarafından alınacak karar
ve tedbirlere uymak zorundadır. Birliğin giderleri, Birlik Statüsü gereğince tespit olunan
oy sayısına göre bankalara dağıtılır. Bankalar, kendilerine düşen masraf paylarını statüde
belirtilen süre içinde yatırmak zorundadırlar. Masraf iştirak payları belirlenen süre içinde
ödenmediği takdirde Birlik tarafından İcra yoluyla tahsil olunur. Masraf iştirak paylarının
ödenmesine dair kararlar 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 68 inci maddesinde yazılı
resmi belge niteliğindedir.
183
5. Birliğin aldığı genel ya da Özel nitelikteki karar ve tedbirlere zamanında ve tam
olarak uymayan üyeler hakkında birlik yönetim kurulunca bir milyar liraya kadar para
cezası uygulanabilir. Birlik, cezalan bir yandan ilgiliye tebliğ etmekle beraber diğer yandan
gelir kaydı Ġçin Fona bildirir. Bu cezalar tebliğ tarihinden Ġtibaren otuz gün Ġçinde ödenmediği
takdirde Fon tarafından 21.7.\953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü
Hakkında Kanun hükümlerine göre takip ve tahsil olunur.
Diğer hükümler
Madde 20- 1. Bakanlar Kurulu;
a) Bankaların ödünç para verme ĠĢlemleri ve mevduat kabulünde uygulayacakları
azami faiz oranlan Ġle sağlayacakları diğer menfaatlerin nitelikleri ile azami miktar ya da
oranlarını tespit etmeye, bunlan kısmen veya tamamen serbes t bırakmaya,
b) Kredilerin kalkınma planlarının amaçlarına uygun olarak yönlendirilmesi için fon
kurmaya, kaldırmaya, kaynağını kredilere tahakkuk ettirilen faizlerden veya sair suretlerle
sağlamaya,
yetkilidir.
Bakanlar Kurulu, (a) bendinde belirtilen yetkilerini Merkez Bankasına devredebilir.
2.61 Mevduat kabul etmeyen bankalar bu Kanunun 10 uncu maddesinin (2), (3) ve
(4) numaralı, 11 inci maddesinin (1), (2), (3), (5), (6), (12) numaralı fıkraları ile 12 nci
maddesi, 14 üncü maddesinin (5), (6) ve (7) numaralı fıkraları, 15 (2/c, d ve e bentleri
hariç), 16 ve 17 nci maddeleri hükümleri dıĢındaki diğer madde hükümlerine tabidir.
Ancak, Kurum bu Kanunun 14 üncü maddesinin (3) numarah fıkrasında belirtilen durumları
tespit ettiği takdirde bunların bankacılık iĢlemleri yapma izni Kurulun en az beĢ üyesinin
aynı yöndeki oyuyla alınmıĢ kararıyla kaldırılır ve bunlar genel hükümlere göre tasfiye
edilir. Bu bankaların kuruluĢunda ödenmiĢ sermaye tutarı 7 inci maddenin (2) numaralı
fıkrasının (d) bendinde belirtilen tutarın üçte ikisinden az olamaz. Bu bankaların bankalardan
ve kendi müstakrizlerinden genel esaslar dahilinde sağladıkları paralar mevduat sayılmaz,
3. 21, 22 ve 23 üncü madde hükümleri hariç olmak üzere, bu Kanundaki parasal tutar
ve sınırlardan her biri, her yıl kısmen ya da tamamen, Devlet Ġstatistik Enstitüsü tarafından
açıklanan toptan eĢya fiyatları endeksinin iki katının gerektirdiği miktar ve sınırları geçmemek
üzere Kurul kararıyla artırılabilir. Bu Kanunun 21, 22 ve 23 ncü maddelerinde yer alan
maktu para cezalan ise, her yıl Ocak ayından geçerli olmak üzere, 213 Sayılı Vergi Usul
Kanununun Mükerrer 298 nci maddesi uyarınca tespit edilecek yeniden değerleme oranı
kadar artırılmak suretiyle bulunacak tutarlar üzerinden uygulanır.
61
4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
184
4. Bankaların, kimliklerini ve vergi kimlik numaralarını belgelemeyen müĢterileri adına
mevduat, kredi ve her ne ad altında olursa olsun hesap açmaları, sözleĢme düzenlemeleri,
havale ve kambiyo hizmetleri ile diğer bankacılık ve mali hizmetleri vermeleri yasaktır.
Bu fıkranın uygulanmasına ĠliĢkin esas ve usuller Kurumun görüĢü alınarak Maliye
Bakanlığınca düzenlenir. Bu fıkra hükmüne ve Maliye Bakanlığınca yapılan düzenlemelere
uymayanlar hakkında, 2.4.1998 tarihli ve 4358 sayılı Kanunun 5 inci maddesi hükmünün
uygulanması bu Kanunun 24 üncü maddesinde belirlenen kovuĢturma usulüne tabi değildir.
62
5.
Kurul kararlarına karĢı açılacak idarî davalar i!k derece mahkemesi olarak
DanıĢtay'da görülür.
63
6. a) Bu Kanunun 10 uncu maddesinin (2) ve (3) numaralı fıkraları, 14 üncü maddesinin
(5), (6) ve (7) numaralı fıkraları, 15, 16,17 ve 19 uncu maddeleri ile 20 nci maddesinin
(2) numaralı fıkrası hükümleri dıĢındaki diğer maddeleri, mevduat toplama yetkisi bulunmayan
ancak, özel cari hesaplar ve kâr ve zarara katılma hakkı veren hesaplar yoluyla fon toplayan,
ekonomik faaliyetleri ekipman veya emtia temini veya kiralanması veya ortak yatırımlar
yoluyla finanse eden Özel finans kurumlan bakımından da uygulanır. Bu Kanunun 12 nci
maddesinin (2) numaralı fıkrasındaki yasak ve sınırlamalar, özel finans kurumlarının üçüncü
kiĢilere finansman sağlamaya yönelik faaliyetleri bakımından uygulanmaz. Kurum bu Kanun
hükümleri çerçevesinde bu kurumlara iliĢkin kâr ve zarara katılma hakkı ver en hesapların
Özelliklerini de dikkate alarak her türlü düzenleme yapmaya yetkilidir. Ancak, Kurum
bu Kanunun 14 üncü maddesinin (3) ve (4) numaralı fıkralarında belirtilen durumları tespit
ettiği takdirde, Öze! finans kurumunun faaliyet Ġzni Kurulun en az beĢ üyesinin aynı yöndeki
oyuyla alınmıĢ kararıyla kaldırılır.
özel finans kurumları açısından emtia veya gayrimenkullerin finansal kiralanması ya
da kâr ve zarara katılma ve benzeri yöntemlerle yapılan her türlü finansman faaliyetleri
de bu Kanuna göre kredi olarak addolunur.
Bu Kanunun 21, 22 ve 23 üncü maddelerinde yer alan ceza hükümleri, özel finans
kurumlan ve görevlileri ile 22 nci maddenin (3), (6), (7), (8) ve (9) numaralı fıkralarında
yazılı suçlan Özel finans kurumlarına karĢı iĢleyen kiĢiler Ġçin de uygulanır. 22 nci maddenin
(1) numaralı fıkrası, bu Kanuna göre alınması gereken Ġzinleri almaksızın özel finans
kurumlarına münhasır iĢlemler ile uğraĢan veya Özel cari hesaplar ve kâr ve zarara katılma
hakkı veren hesaplar yoluyla fon toplayan veya tic aret unvanları, her türlü belgeleri, ilan
ve reklamları veya kamuoyuna yaptıkları açıklamalarda özel finans kurumu adını kullanan,
özel cari hesaplar ve kâr ve zarara katılma hakkı veren hesaplar yoluyla fon topladıkları,
özel finans kurumlarına münhasır ĠĢlemler Ġle uğraĢtıkları Ġzlenimini yaratacak söz ve
deyimleri kullanan gerçek kiĢiler ile tüzel kiĢilerin görevlilerini de kapsar. 22 nci maddenin
(2) numaralı fıkrasının ilk cümlesi, özel cari hesap sahiplerinin tasarruflarını ve açılan
62 4672 sayılı Kanun Ġle değiĢtirilen Ģeklidir.
63 4491 saylı Kanun ıfe eklenen fıkranın 4672 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
185
hesaba göre kâr ve zarara katılma hesap sahiplerine ödenmesi icap eden tutarları geri
almalarını kasıtlı olarak engelleyen özel finans kurumlarının görevli veya Ġlgili mensupları
hakkında da uygulanır.
b} Kanun ve ilgili diğer mevzuat çerçevesinde Özet finans kurumlarının faaliyetlerine
uygun Ģekilde çalıĢmalarını ve mesleğin geliĢmesini temin etmek, malî kurum olmanın
gerektirdiği vakar, disiplin ve birlik Ġçinde ekonominin ihtiyaçlarına uygun olarak çalıĢmalarını
sağlamak, özel finans kurumlan arasındaki haksız rekabeti önlemek amacıyla gerekli her
türlü tedbiri almak ve uygulamak, ilan ve reklamlarında öze! finans kurumlarının uyacakları
esas ve Ģartlan tür, Ģekil, nitelik ve miktarları Ġtibariyle Kurumun uygun görüĢünü alarak
tespit etmek ve bu Kanun île kendisine verilen diğer ĠĢleri yapmak üzere tüzel kiĢiliği haiz
ve kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluĢu olan Özel Finans Kurumları Birliği kurulmuĢtur.
Özel finans kurumları, faaliyet izni aldıkları tarihten itibaren bir ay Ġçinde Birliğe üye olmak
zorundadır.
Birlik,, özel finans kurumlan ile ilgili mevzuatı ve aldığı karar ve önlemlerin uygulanmasını
takip eder ve Kurumca alınması îstenen tedbirleri alır.
Birliğin organları, çalıĢma esasları ve faaliyetlerinin kapsamı Kurulun, Birliğin görüĢünü
alarak yapacağı öneri üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla yürürlüğe konulacak Birlik
Statüsünde gösterilir. Özef finans kurumları, Birlik Statüsüne ve Birlik tarafından alınacak
karar ve tedbirlere uymak zorundadır. Birliğin giderleri, Birlik Statüsü gereğince tespit
olunan oy sayısına göre özel finans kurumlarına dağıtılır. Özel finans kurumları, kendilerine
düĢen masraf paylarını statüde belirtilen süre Ġçinde yatırmak zorundadırlar. Masraf ĠĢtirak
paylan belirlenen süre içinde ödenmediği takdirde Birlik tarafından icra yoluyla tahsil
olunur. Masraf iĢtirak paylarının ödenmesine dair kararlar 2004 sayılı Ġcra ve Ġflas Kanununun
68 Ġnci maddesinde yazılı resmî belge niteliğindedir.
Birliğin organ seçimleri bu Kanunda öngörülen esaslar çerçevesinde gizli oyla ve yargı
gözetimi altında gerçekleĢtirilir. Seçim yapılacak genel kuru! toplantısından en az onbeĢ
gün önce seçimlere katılacak üye kuruluĢları ve temsilcilerini belirleyen liste, toplantının
gündemini, yerini, gününü, saatini ve çoğunluk olmadığı takdirde yapılacak ikinci toplantıya
ĠliĢkin hususları belirten bîr yazı ile birlikte üç nüsha olarak Yüksek Seçim Kurulunca
belirlenecek seçim kurulu baĢkanı hâkime tevdi edilir. Hâkim gerekli Ġncelemeyi yaparak
listeyi ve diğer hususları onaylar, bir sandık kurulu baĢkanı ve Ġki sandık kurulu üyesi Ġle
bunlar için birer yedek üye atar. Oy verme ĠĢlemi gizli oy, açık sayım Ġlkelerine göre yapılır.
Seçim süresinin sonunda seçim sonuçları tutanakla tespit edilip seçim sandık kurulu baĢkanı
ve üyeleri tarafından imzalanır. Tutanağın düzenlenmesinden itibaren Ġki gün içinde
seçimlere yapılacak her türlü itirazlar hâkim tarafından aynı gün incelenir ve kesin olarak
karara bağlanır.
Birliğin aldtğt genel ya da özel nitelikteki karar ve tedbirlere zamanında ve tam olarak
uymayan üyeler hakkında Birlik Yönetim Kurulunca bîr milyar liraya kadar para cezası
186
uygulanabilir. Birlik, cezalan ilgiliye tebliğ eder ve tahsil olunan cezalar Güvence Fonuna
gelir kaydedilir. Bu fıkrada yer alan maktu para cezası, her yılın Ocak ayından geçerli
olmak üzere 213 sayılı Vergi Usu! Kanununun mükerrer 298 inci maddesi uyarınca tespit
edilecek yeniden değerleme oranı kadar artırılmak suretiyle bulunacak tutar üzerinden
uygulanır.
Birlik, özel cari hesaplar ve kâr ve zarara katılma hesabı sahibi gerçek kiĢilerin Öze!
fînans kurumlarındaki tasarruflarını güvence altına almak amacıyla, "Güvence Fonu"
kurmakla görevli ve yetkilidir.
c) Özel finans kurumlarında gerçek kiĢiler adına açılan özel cari hesaplarda ve kâr
ve zarara katılma hesaplarında toplanan tasarrufların güvence altına alınması amacıyla
Birlik bünyesinde oluĢturulan Güvence Fonu, Birlik tarafından hazırlanarak yürürlüğe
konulacak Güvence Fonu Yönetmeliği dahilinde, Birlik tarafından idare olunur. Güvence
Fonu mevcudunun kullanılıĢ Ģekil ve esasları ile Özei finans kurumlan nezdindeki, güvenceye
tabi olacak Özel cari hesaplar ve kâr ve zarara katılma hesaplarına ait tasarrufların kapsamı,
tutarı, güvence priminin tarifesi ile tahsil zamanı, Ģekli ve diğer hususlar Güvence Fonu
Yönetmeliğinde gösterilir. Öze! finans kurumlan, nezdlerîndekî özel cari hesaplar ve kâr
ve zarara katılma hesaplarına ait tutarları bu kapsam ve Ģartlar dahilinde sigorta ettirmek
zorundadır. Kurum, Güvence Fonu üzerinde her türlü denetimi yapmaya yetkilidir.
Güvence Fonunun kaynakları; güvence primlerinden, 10 uncu maddeye göre
zamanaĢımına uğrayan, özel finans kurumlan nezdindeki hesap, emanet ve alacaklardan,
kuruluĢ izni verilen Özel finans kurumlarının kurucularının, 7 nci maddenin (2) numaralı
fıkrasının (d) bendinde belirtilen asgari sermayenin yüzde onu tutarında Güvence
Fonuna yatıracakları sisteme giriĢ payından, 8 Ġnci maddesinin {2} numaralı fıkrası hükümleri
çerçevesinde, devralan bakımından verilen hisse devir izinlerinde, özel finans kurumunun
sermayesini temsil eden hisseleri devralan ortaklar tarafından, devralınan hisselerin nominal
bedelinin veya borsa değeri daha yüksek olduğu takdirde borsa değerinin yüzde biri
oranında Güvence Fonuna yatırılacak tutarlardan, bu Kanun hükümlerine aykırılık dolayısıyla
öze! finans kurumlarının görevli ve ilgili mensupları ile özel finans kurumlarına karĢı iĢlenen
suçlardan dolayı üçüncü kiĢilere hükmolunacak adli para cezalan Ġle özel finans kurumlarına
uygulanacak Ġdari para cezalarının yüzde ellisinden ve Güvence Fonu mevcudunun gelirleri
ile sair gelirlerden oluĢur.
Bir Özel finans kurumunun sermayesinin yüzde on ve daha fazlasına sahip ortaklan
ile yönetim kurulu baĢkan ve üyelerinin, genel müdür ve yardımcılarının, kredi açmaya
yetkili memurlarının, denetçilerinin ve bunların ana, baba, eĢ ve çocuklarının o Özel finans
kurumundaki özel cari hesaplar ve kâr ve zarara katılma hesaplarında bulunan tasarrufları
güvenceye tâbi değildir.
Özel finans kurumlarınca Güvence Fonuna ödenen primler kurumlar vergisi matrahının
tespitinde gider kabul edilir.
187
d) Bu Kanunun 14 üncü maddesinin (3) numaralı fıkrasına göre faaliyet izni kaldırılan
özel finans kurumunun yönetim ve denetimi, Birlik tarafından atanan ve beĢ kiĢiden oluĢan
Tasfiye Kuruluna intika! eder. Faaliyet izninin kaldırılmasına iliĢkin Kurul kararının Resmî
Gazetede yayımlandığı tarihten itibaren Özel finans kurumu hakkındaki ihtiyatî tedbir dahil
her türlü icra ve iflas takibatı durur. Faaliyet Ġzninin kaldırıldığı tarihten itibaren özel finans
kurumunun alacaklıları, alacaklarını temlik edemez veya bu sonucu doğuracak ĠĢlemleri
yapamazlar. Tasfiye Kurulu öze! finans kurumunu genel hükümlere göre tasfiye eder. Özel
finans kurumlarının tasfiye iĢlemlerinde 2004 sayılı Ġcra ve Ġflas Kanunu hükümleri
uygulanmaz.
Bir özel finans kurumunun yönetim kurulu ve kredi komitesi baĢkan ve üyeleri ile
genel müdür, gene! müdür yardımcıları ve imzalan özel finans kurumunu ilzam eden
memurlarının kanuna aykırı karar ve iĢlemleriyle özel finans kurumu hakkında bu Kanunun
14 üncü maddesinin (3) ve (4) numaralı fıkra hükümlerinin uygulanmasına neden olduklarının
tespiti halinde, özel finans kurumuna verdikleri zararlarla sınırlı olarak bunların Ģahsî
sorumlulukları yoluna gidilerek, Tasfiye Kurulunun talebi üzerine Ģahsen iflaslarına
mahkemece karar verilebilir. Bu karar ve iĢlemler özel finans kurumunun yönetim ve
denetimini doğrudan veya dolaylı olarak tek baĢına veya birlikte elinde bulunduran ortaklara
menfaat temini amacıyla yapıldığı takdirde, menfaat temin eden ortaklar hakkında da temin
ettikleri menfaat üzerinden ayni hüküm uygulanır. Bu halde, bu Kanunun 14 üncü
maddesinin (5) numaralı fıkrasının (b) bendindeki mal beyannamesine ve muhafaza
tedbirlerine ĠliĢkin hükümler kıyasen uygulanır. Mahkemece iflasına karar verilenler
hakkındaki takibi, Tasfiye Kurulu yürütür. Bu paragraf hükmüne göre iflası istenenler
hakkında mahkemece 2004 sayılı Ġcra ve Ġflas Kanununun 257 nci ve izleyen maddeleri
hükümleri uygulanır.
Bir özel finans kurumunun faaliyet izninin kaldırılması halinde Birlik, özel finans
kurumundaki özel cari hesaplar ve kâr ve zarara katılma hesaplarındaki tutarların güvenceye
tâbi kısmını bu maddenin birinci fıkrasında tanımlandığı Ģekilde oluĢturulan Tasfiye
Kurulunun onayıyla doğrudan veya Tasfiye Kurulunca Ġlan edilecek bir öze! finans kurumu
aracılığıyla Güvence Fonu mevcudundan öder ve Güvence Fonu hesabına tasfiye iĢlemlerine
öncelikli alacaklı sıfatı ile ĠĢtirak eder. Bu Ģekilde meydana gelen alacak nedeniyle Güvence
Fonu hesabına yapılacak ödemeler için tasfiye sonucu beklenmez.
Güvence Fonu mevcudunun ihtiyacı karĢılayamaması durumunda, özel finans
kurumlarından, ileride doğacak prim yükümlülüklerine mahsuben bir önceki yılda ödedikleri
güvence primi toplamına kadar, bunun yetersiz kalması halinde ise her bir özel finans
kurumunun sahip olduğu Özel cari hesaplar ve kâr ve zarara katılma hesaplan toplamına
karĢılık gelen oranda ve kalan tutan karĢılayacak kadar avans alınabilir. Bu avans, özel
finans kurumlarının kâr ve zarara katılma hesaplarında topladıkları fonlara öze! cari hesap
ve kâr ve zarara katıfma hesaplan toplamları en yüksek beĢ özel finans kurumunca bir
188
önceki dönemde verilen ortalama kâr payı oranı dikkate alınarak Birlikçe belirlenecek oran
üzerinden hesaplanacak tutar î l e birlikte, doğacak prim borçlarına mahsup edilir.
e) Özel finans kurumlan, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu, 6762 sayılı Türk Ticaret
Kanunu, 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu,
6183 saydı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ve 3167 sayılı Çekle
Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun İle diğer
mevzuatın çeke ve teminat mektuplarına ilişkin hükümleri İle 213 sayılı Vergi Usul
Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümlerinin uygulanması bakımından banka
addolunur.
Ġdari suç ve cezalar
Madde 21-1. Kurul kararıyla ve gerekçesi belirtilmek suretiyle bankalara, bu Kanunun;
a}64 8 İnci maddesinin (2) numaralı fıkrası hükümlerine aykırılık halinde İki milyar lira,
b) 9 uncu maddesinin (2), (3) numaralı fıkralarına aykırı şekilde atama yapılması veya
(5) numaralı fıkrasında belirtilen kişilerin yasaklanan görevlerde çalıştırılması halinde beş
milyar ura ve cezanın tebliğ tarihinden itibaren on iş günü içinde aykırılığın giderilmemesi
halinde bu sürenin bitiminden itibaren geçen her gün için verilmiş olan cezanın yüzde
onu tutarında,
c) 9 uncu maddesinin (6) numaralı fıkrasına aykırı şekilde şube ve temsilcilik açılması
halinde on milyar lira,
d) 10 uncu maddesinin (2) numaralı fıkrasındaki yükümlülüğün yerine getirilmemesi
halinde bir milyar lira,
e) 11 nci maddesinin (2), (3), (7) ve (8) numaralı fıkralarındaki kredi sınırlarına
uyulmaması halinde İki milyar liradan az olmamak üzere aykırılık oluşturan tutarın yüzde
biri ve (9) numaralı fıkrasındaki kredi yasaklarına uyulmaması halinde verilen kredinin
yüzde beşi tutarında,
f) 11 inci maddesinin (11) numaralı fıkrasına aykırı davranılması halinde bir milyar
lira,
g) 11 nci maddesinin (12) numaralı fıkrasına göre ayrılması gereken karşılıkların tesis
edilmemesi halinde, beşyüz milyon liradan az olmamak üzere, ayrılması gereken karşılık
tutarının binde ikisi; üç aydan az olmamak üzere Kurumca verilecek süre İçinde aykı rılığın
giderilmemesi halinde ise tesis edilmeyen karşılık tutarının yüzde üçü tutarında,
64 4672 sayılı Kanun île değişik şeklîdir.
189
h) 12 nci maddesinin (1) numaralı fıkrasındaki sınırlama ve yasaklamalara aykırı
davranılması halinde, iki milyar liradan az olmamak üzere, aykırılık teĢkil eden tutarın
yüzde beĢi ve cezanın tebliğ'tarihinden itibaren bir yıl içinde aykırılığın giderilmemesi
durumunda ise bu sürenin bitiminden itibaren aykırılığın giderildiği tarihe kadar geçen her
gün Ġçin verilen cezanın yüzde biri tutarında,
ı) 12 nci maddesi (2) numaralı fıkrasındaki yasaklama ve sınırlamalara aykırılık halinde,
Ġki milyar liradan az olmamak üzere, yasaklama ve sınırlama konusu değerin yüzde onu
ve cezanın tebliğ tarihinden itibaren bir yıl içinde aykırılığın giderilmemesi durumunda
Ġse, kredi kullandırımından kaynaklanan aykırılık hariç, bu sürenin bitiminden itibaren
aykırılığın giderildiği tarihe kadar geçen her gün Ġçin verilen cezanın yüzde biri tutarında,
j) 13 üncü maddesi (1) numaralı fıkrasının (a) bendi ile (2) ve (4) numaralı fıkralarına
aykırı davranılması halinde üç milyar lira,
k) 20 Ġnci maddesinin (1) numaralı fıkras/ uyarınca alınan kararlara ve yapılan
düzenlemelere aykırı Ģekilde faiz atınması veya verilmesi ya da sair menfaat sağlanması
h ali nd e, b î r mil ya r li ra da n a z ol ma mak ü ze re , sa ğl an an menf a at t ut a rınd a ,
l) Ġlgili maddelerine göre, Bakanlar Kurutu ve Kurum tarafından bu Kanuna dayanılarak
alınan kararlara, çıkarılan yönetmelik ve tebliğlere ve yapılan diğer düzenlemelere
uyulmaması halinde bir milyar lira.
Ġdari para cezası uygulanabilir.65
Ġdari para cezalarının uygulanmasından önce ilgili Bankanın savunması alınır. Savunma
istendiğine ĠliĢkin yazının tebliğ tarihinden Ġtibaren bîr ay içinde savunma verilmemesi
halinde savunma hakkından feragat edildiği kabul edilir. Ġdari para cezalarının verilmesini
gerektiren fullerin tekrarı halinde, süreli ve oransal cezalar hariç olmak üzere, verilen para
cezası Ġki katı, ikinci ve müteakip tekrarlarda üç katı artırılarak uygulanır. Bu cezaların
verildiği tarihten itibaren iki yıl içinde idari para cezası verilmesini gerektiren aynı fiil
iĢlenmediği takdirde, Önceki cezalar tekrarda esas alınmaz. Verilen para cezalan bir taraftan
ilgili bankaya tebliğ edilmekle beraber diğer taraftan tahsil ve gelir kaydı için Fona bildirilir.
2. Bu maddeye göre ceza uygulama hakkı, aykırılığın vuku bulduğu tarihten Ġtibaren
beĢ yıllık zaman aĢımına tabidir.
S.66 Bu Kanunun 22 ncî maddesinin (1} numaralı fıkrasındaki suçları iĢleyenler hakkında
kanuni kovuĢturmaya geçilmekle birlikte, gecikmesinde sakınca bulunan halterde Kurul
kararına istinaden Kurumun talebi üzerine valiliklerce bunların iĢyerleri geçici olarak
kapatılacağı gibi, Ġlan ve reklamları durdurulur ya da toplatılır. Bu Kanunun 9 uncu
65 4672 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
66 4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
190
maddesinin (6) numaralı fıkrası hükümlerine aykırı olarak yurt içinde açılan şube ve
temsilcilikler hakkında (1) numaralı fıkranın (c) bendi hükümleri uygulanmakla birlikte,
bunlar Kurumun talebi üzerine valiliklerce geçici veya sürekli kapatılabilir.
Adli suç ve cezalar
Madde 22-1. Bu Kanuna göre alınması gereken izinleri almaksızın bankacılık işlemleri
ile uğraşan veya mevduat kabul eden veya ticaret unvanları, her türlü belgelen, ilan ve
reklamları veya kamuoyuna yaptıkları açıklamalarda banka adını kullanan, mevduat kabul
ettikleri, bankacılık yaptıkları İzlenimini yaratacak söz ve deyimleri kullanan gerçek kişiler
ile tüzel kişilerin görevlileri fiile katılma derecelerine göre üç yıldan beş yıla kadar hapis
ve üç milyar liradan beş milyar liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılırlar. Ayrıca
Kurulun talebi üzerine, bu suçlan işleyen kişilerin işyerlerinin sürekli veya bir yılı geçmemek
üzere geçici olarak kapatılmasına, İlan ve reklamlarının durdurulması veya toplatılmasına
mahkemece karar verilir.
2. Bu Kanunun 10 uncu maddesinin (3) numaralı fıkrası hükmü saklı kalmak kaydıyla,
mevduat sahiplerinin mevduatlarını kasıtlı olarak geri almalarını engelleyen bankaların
görevli veya ilgili mensupları altı aydan ikî yıla kadar hapis ve bir milyar Ura ağır para
cezası İle cezalandırılır. Bu Kanunun 14 üncü maddesi hükümlerine uymayan bankaların
işlerini fiilen yöneten mensupları görev ve ilgilerine ve fiile katılma derecelerine göre iki
milyar liradan beş milyar liraya kadar ağır para cezasıyla birlikte ikî yıldan dört yıla kadar
ağır hapis cezası ile cezalandırılırlar. Şu kadar ki; bu fiiller bankanın yönetim ve denetimini
doğrudan veya dolaylı olarak tek başına veya birlikte elinde bulunduran ortaklara veya
bunların iştirak ve kuruluşlarına yarar sağlamak amacıyla yapıldığı takdirde ağır para cezası
beş milyar liradan az olmamak üzere bu yararların beş katı olarak hükmedilir.
3. Banka yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile diğer mensupları görevlen dolayısıyla
kendilerine tevdi olunan veya muhafazaları, denetim veya sorumlulukları altında bulunan
bankaya ait para veya sair varlıkları zimmetlerine geçirirlerse altı yıldan oniki yıla kadar
ağır hapis cezası ile cezalandırılacakları gibi bankanın uğradığı zararı tazmine mahkum
edilirler. Bu fıkrada gösterilen suç, bankayı aldatacak ve fiiün açığa çıkmamasını sağlayacak
her türlü hileli faaliyette bulunmak suretiyle işlenmişse faile oniki yıldan aşağı olmamak
üzere ağır hapis ve meydana gelen zararın üç katı kadar ağır para cezası verilir. Ayrıca,
meydana gelen zararın ödenmemesi halinde mahkemece re'sen ödettirilmesine hükmolunur.
Zararın kovuşturma yapılmadan önce tamamıyla ödenmiş olması halinde cezaların yarısı,
Ödeme hükümden Önce gerçekleştirilmiş ise üçte bir oranında i n d i r i l i r ,
4. Bu Kanunda gösterilen yetkili mercilerin ve denetim görevlilerinin İstedikleri bilgi
ve belgeleri vermeyen ya da denetim görevlilerinin görevlerini yapmalarına engel olan
gerçek kişilerle tüzel kişilerin görevli ve ilgilileri bir yıldan üç yıla kadar hapis ve bir milyar
191
liradan üç milyar liraya kadar ağır para cezası Ġle cezalandırılırlar. Bu fıkrada belirtilen
cezalar 13 üncü maddenin (5) numaralı fıkrasında belirtilen yükümlülüğe uymayan
bankaların sorumluluğu bulunan görevli ya da ilgilileri hakkında da uygulanır,
5. Bankaların bu Kanunda gösterilen merciler ile denetim görevlilerine, mahkemelere
ve diğer resmi dairelere hitaben düzenledikleri belgelerle yayımladıkları belgelerde yapılan
gerçeğe aykırı beyanlardan, iĢlemlerin kayıt dıĢı bırakılmasından veya gerçek mahiyetlerine
uygun düĢmeyen bir Ģekilde muhasebeleĢtirilmesinden, kanuni ve yardımcı defterler ile
kayıtlar, Ģubeler, yurt içi ve yurt dıĢındaki muhabirler ile hesap uygunluğu sağlanmadan
bilançolarının kapatılmasından dolayı bunları veya bunların düzenlenmesine esas olan
her türlü belgeleri imza edenler görev ve ilgilerine ve fiile katılma derecelerine göre bir
yıldan üç yıla kadar hapis ve üç milyar liradan aĢağı olmamak üzere ağır para cezası ile
cezalandırılırlar.
6. Bir bankanın itibarını kırabilecek ya da Ģöhretine ya da servetine zarar verebilecek
bir hususa kasten sebep olan ya da bu yolda asılsız haberler yayanlar için bir yıldan iki
yıla kadar hapis ve bir milyar liradan iki milyar liraya kadar ağır para cezası hükmolunur.
Bu fiilin 15.7.1950 tarihli ve 5680 sayılı Basın Kanununda belirtilen ya da radyo, televizyon,
video, internet, kablolu yayın veya elektronik bilgi iletiĢim araçları ve benzeri yayın
araçlarından biri ile iĢlenmesi halinde bir yıldan üç yıla kadar hapis ve iki milyar liradan
dört milyar liraya kadar ağır para cezasına hükmolunur. Ġsimleri belirtilmese dahi bankaların
güvenilirliği konusunda kamuoyunda tereddüde yol açarak bankaların mali bünyelerinin
olumsuz etkilenmesine neden olabilecek nitelikte asılsız haberleri yukanda belirtilen
araçlarla yayınlayanlara iki milyar liradan dört milyar liraya kadar ağır para cezas( verilir.
7. Bu Kanunun uygulanmasında ve uygulanmasının denetiminde görev alanlar görevleri
sırasında öğrendikleri bankalar Ġle bunların iĢtirakleri, kuruluĢları ve müĢterilerine ait sırları
bu Kanuna ve özel kanunlanna göre yetkili olanlardan baĢkasına açıklayamazlar ve kendi
yararlarına kullanamazlar. Bu yükümlülük görevden ayrılmalarından sonra da devam eder.
Bu yükümlülüğe uymayan kimseler için bir yıldan üç yıla kadar ağır hapis ve iki milyar
liradan az olmamak üzere ağır para cezasına hükmolunur.
8.67 Bankaların mensupları ve diğer görevlileri, sıfat ve görevleri dolayısıyla öğrendikleri
bankalara veya müĢterilerine ait sırları bu konuda kanunen açıkça yetkili kılınan mercilerden
baĢkasına açıklayamazlar. Bu yükümlülük görevden ayrılmalarından sonra da devam eder.
Bu madde hükmüne aykırı davrandığı tespit edilen kiĢiler için bir yıldan üç yıla kadar ağır
hapis ve bîr milyar liradan az olmamak üzere ağır para cezasına hükmolunur. Banka ve
müĢterilerine ait sırları açıklayan üçüncü kiĢiler hakkında da aynı cezalar uygulanır.
Kredilerin takip ve kontrolü için, ana faaliyet konuları para ve sermaye pi yasaları ile
sigortacılık olan ve bu konularda özel kanunlanna göre alman Ġzin ve ruhsat ile faaliyet
67 4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
192
gösteren mali kurumlar ile Kurum tarafından uygun görülecek şirketler arasında müşterileri
ile ilgili olarak doğrudan doğruya veya en az on kurum tarafından kurulacak şirketler
vasıtasıyla yapılacak bilgi alışverişi bu hükmün dışındadır.
9. (7) ve (8) numaralı fıkralarda yazılı kişiler sırları kendileri ya da başka/arı için yarar
sağlamak amacıyla açıklarlarsa, üç yıldan beş yıla kadar ağır hapis cezasına ve üç milyar
liradan az olmamak üzere ağır para cezasına mahkum edilmekle birlikte, fiilin önemine
göre bu kanun kapsamına giren kuruluşlarda görev yapmaları geçici veya sürekli oiarak
yasaklanır,
10. Bu Kanuna göre suç teşkil eden hareket ve fiiller başka kanunlara göre de cezayı
gerektirdiği takdirde, failleri hakkında en ağır cezayı gerektiren kanun maddesi uygulanır.
6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun sorumluluğu gerektiren hükümleri saklıdır.
Diğer kanunlara aykırıhklar
Madde 23-1. 14.1.1970 tarihli ve 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Kanununun 4 üncü maddesinin {!!) numaralı paragrafının (d) bendi İle 52 nci madde
düzenlemelerine uymayan; 40 inci maddesinin (II) numaralı paragrafının (a) bendi uyarınca
umumi disponibilite ve mevduat karşılıkları için tespit edilen oranlan süresi içinde tesis
etmeyen veya noksan tesis eden ya da (c) bendi uyarınca Merkez Bankasınca alman
ayarlama kararlarına uymayan bankaların, kurum ve kuruluşların sorumluları hakkında
beşyüz milyon liradan bir milyar liraya kadar para cezası uygulanır.
2. 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun 43 ve 44 üncü
maddelerinde gösterilen zorunluluk ve yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde
sorumlular hakkında 22 nci maddenin (4) ve (5) numaralı fıkra hükümleri uygulanır.
3. Bu maddenin (1) ve (2) numaralı fıkra hükümleri dolayısıyla kovuşturma yapılması,
kanuna aykırılığın Merkez Bankasınca tespiti halinde bu Bankaca Kuruma bildirimde
bulunulması, diğer hallerde ise bu Bankanın görüşü alınarak Kurum tarafından Cumhuriyet
Başsavcılığına yazılı başvuruda bulunulmasına bağlıdır.
4. 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun 35 İnci maddesine
aykırı hareket edenler 22 nci maddenin (7) ve (9) numaralı fıkraları gereğince cezalandırılırlar.
5. Diğer Kanunlarda 3182 sayılı Kanuna yapılan atıflar bu kanunun ilgili maddelerine
yapılmış sayılır.
KovuĢturma usulü ve para cezalarının tahsili
Madde 24- 1. Bu Kanunda belirtilen cezalara ilişkin suçlardan dolayı kovuşturma
yapılması Kurumun Cumhuriyet Başsavcılığına yazılı başvuruda bulunmasına bağlıdır. Bu
başvuru İle Kurum aynı zamanda rnüdahil sıfatını kazanır.
193
2. Cumhuriyet savcıları kovuĢturmaya yer olmadığına karar verirlerse, Kurum, 4.4.1929
tarihli ve 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununa göre kendisine tebliğ edilecek
bu kararlara karĢr itiraza yetkilidir.
3.68 22 nci maddenin (3), (6), (8) ve (9) numaralı fıkralarında yazılı suçlardan dolayı
Ġlgili kuruluĢların dava açma hakkı saklıdır.
4. Bu maddeye göre açılacak davalar, Ġlgili bankanın merkezinin bulunduğu yerdeki
mahkemelerde 8.6.1936 tarihli ve 3005 sayılı MeĢhud Suçların Muhakeme Usulü Kanunu
hükümlerine göre görülür.
5. Bu Kanunda gösterilen para cezaları 21.7.1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme
Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri gereğince vergi dairelerince tahsil
edilir. Para cezalarında tüzel kiĢilerin sorumluluğu 29.6.1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk
Ticaret Kanununun 65 inci maddesine göre tayin olunur.
6.69 Mülga 3182 sayılı Bankalar Kanununun 64 ve 65 inci maddeleri ile bu Kanunun
14 üncü maddesi uyarınca iĢlem yapılan bankalarla Ġlgili olarak, Bakan, Fon veya Kurum
tarafından atanan yönetim kurulu ve denetleme kurulu üyeleri aleyhine görevlerinin ifası
sebebiyle açılan ve açılacak davalar. Fon aleyhine açılmıĢ sayılır. Bu kiĢilerin görevlerini
kötüye kullandıklarına hükmolunması halinde kendilerine rücu edilir. Bu Kanunda yer alan
cezalara ĠliĢkin suçlar Ġçin yapılacak kovuĢturmalar bu maddede belirtilen usule tabidir.
70
Bu fıkra hükmü Kurut Kurum, Fon Yönetim Kurulu ve Fonun bu Kanunda yazılı
görevlere iliĢkin karar, eylem ve iĢlemleri nedeniyle, kiĢilerin, uğradıkları zararlardan dolayı
Kurul ve Fon Yönetim Kurulu üyeleri Ġle Kurum ve Fon personeli aleyhine açtıkları ve
açacakları davalar hakkında da uygulanır.
7.71 a) Bu Kanun uygulaması Üe Ġlgili olarak, bu Kanunda ve diğer kanunlarda belirtilen
cezalara iliĢkin suçlardan dolayı açılan ceza davalarında, gerekli görülen hallerde yaptırılacak
bilirkiĢi incelemelerinde, bilirkiĢi raporunu, dosyanın kendisine verildiği tarihten baĢlayarak
üç ay içinde mahkemeye verir. Bu süre hâkim tarafından iki aya kadar uzatılabilir. Bu süre
içerisinde de rapor mahkemeye verilmediği takdirde görev, ücret ödenmeksizin
bilirkiĢiden alınır ve yeni bilirkiĢi atanır. BilirkiĢilik görevi bu Ģekilde kendisinden alınan
kiĢiler, bir yıl süreyle bu Kanun kapsamında hiçbir davada bilirkiĢi olarak atanamazlar. Bu
kiĢiler, raporların süresinde verilmemesinin sebep olduğu masrafları ödemeye ve ayrıca
beĢyüzmîlyon liradan birmilyarbesyüzmilyon liraya kadar hafif para cezasına mahkûm
edilirler. Dosyanın bilirkiĢiye tevdii tarihinde dava zamanaĢımı süresi durur. BilirkiĢinin
raporunu mahkemeye verdiği tarihten Ġtibaren bu süre kaldığı yerden EĢlemeye devam eder.
68
69
70
71
4491 sayılı Kanun Üe değiĢtirilen feSdîdrr.
4491 sayılı Kanun iîe eklenmiĢtir.
4672 sayılı Kanun ile eklenmiĢtir.
4672 sayılı Kanun ile eklenmiĢtir.
194
b) Kurum, Fon ve temettü hariç ortaklık hakları üe yönetim ve denetimi veya hisseleri
Fona ait olan bankalar ile tasfiyeleri Fon eliyle yürütülen bankaların Ġflas Ġdareleri tarafından
açılan hukuk davalarında gerekli görülen hallerde, yaptırılacak bilirkiĢi incelemelerinde,
bilirkiĢi raporunu dosyanın kendisine verildiği tarihten baĢlayarak üç ay içinde mahkemeye
verir. Bu süre hakim tarafından Ġki aya kadar uzatılabilir. Bu süre içerisinde de rapor
mahkemeye verilmediği takdirde görev, ücret Ödenmeksizin bilirkiĢiden alınır ve yeni
bilirkiĢi atanır. BilirkiĢilik görevi bu Ģekilde kendisinden alınan kiĢiler, bir yıl süreyle bu
Kanun kapsamında hiçbir davada bilirkiĢi olarak atanamazlar. Bu kiĢiler, raporların süresinde
verilmemesinin sebep olduğu masrafları ödemeye ve ayrıca beĢyüzmilyon liradan
b î rmi l ya rb e Ģ yü z mi l yo n l i ra ya k a d a r h af if p a ra ce za s ın a ma h k û m e d i l i rl e r.
Kaldırılan ve değiĢtirilen hükümler
Madde 25-72 1. 25.4.1985 tarihli ve 3182 sayılı Bankalar Kanunu ile ek ve değiĢiklikleri
yürürlükten kaldırılmıĢtır.
2. 9.12.1994 tarihli ve 4059 sayılı Hazine MüsteĢarlığı Ġle DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı
TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun, bu Kanunda düzenlenen görev ve yetkilere
iliĢkin hükümleri yürürlükten kaldırılmıĢtır.
3. 14.1.1970 tarihli ve 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun
4 üncü maddesinin l/j bendi, 22 nci maddesinin (14) numaralı 43 üncü maddesinin üçüncü
ve dördüncü fıkraları yürürlükten kaldırılmıĢ, 4 üncü maddesinin IIĠ/c bendi ile 44 üncü
maddesi aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢtir;
Banka dıĢı mali kurumlarla ilgili kuruluĢ izinleri ve bunlardan, tasfiyeleri hususunda
karar alma yetkisi Hükümete ait olanların tasfiyeleri hakkında karara varılmadan Önce
Bankanın mütalaası alınır.
Madde 44- Banka, Türkiye'de faaliyette bulunan bankalar, özel finans kurumları,
finansal kiralama Ģirketleri, faktoring Ģirketleri, finansman Ģirketleri ve Bank aca uygun
görülecek benzeri mali kurumların müĢterilerinin risk durumlarını neznĠnde toplamak
maksadıyla Risk Merkezi kurar. Yukarıdaki kurumlar, risk durumları hakkında Bankanın
kendilerinden istediği bütün bilgileri, Bankanın talimatına göre belirteceği süre içinde ve
standartlara uygun olarak vermekle yükümlüdürler. Risk Merkezinin bütün ĠĢlem ve kayıtlan
72 Yürürlükten kaltınlan Bankalar Kanunu ve bu Kanunda değiĢiklik yapan Kantin ve Kanun Hükmünde Kararnameler ve
yayımlandıkları Resmi Gazete tarih ve numarası aĢağıdadır.
No
Tarih ve No
No
Tarih ve No
3182
02.05.1985 -18742
3222
15.06.1985 -187&5
3291
03.06.1986-19126
3332
31.03.1987 -19417
3494
25.11.1988-20000
3794
13.05.1992-21227
512KHK
16.09.1993-21700
538 KHK
22.06.1994-21968
195
gizli olup, Banka ancak, yukarıdaki kurumlan, müşterilerinin veya kredi isteklilerinin risk
durumları hakkında aydınlatabilir. Bilgi alma ve verme şekil ve şartlan yönetmelikle belirtilir.
Bankaların keşide ettikleri protestolar, Bankada toplanır. Bunların toplanma ve duyurulma
esasları, Türkiye Bankalar Birliğinin görüşü alınarak Banka tarafından tespit edilir.
GEÇİCİ MADDE 1-a)73 Kurul Başkan ve üyeleri 31.3.2000 tarihine kadar atanır. İlk
defa atanan üyelerden Başkan dışında, İkinci yılın sonunda, kura sonucunda belirlenecek
İki üye ve dördüncü yılın sonunda kalan üyelerden kura sonucunda belirlenecek iki üyenin
yerine, bu Kanunda belirtilen hükümlere uygun olarak yeni üye ataması yapılır.
b}74 Kurum 31.8.2000 tarihine kadar faaliyete geçer. Kuru, Kurumun faaliyete geçeceği
tarihe kadar, Hazine Müsteşarlığı İle müştereken Kurumun teşkilatına faaliyetlerine ve bu
Kanunun uygulamasına ilişkin hazırlık ve düzenlemeler yanında ilgili mercilere görev
alanına giren konularda mütalaa ve önerilerde bulunmak da dahil olmak üzere İstişari
nitelikte çalışmalar yapar. Bu süre içinde Kurulun seketerya hizmetleri Fon tarafından
yerine getirilir.
c) Kurumun faaliyete başlayacağı tarihe kadar, bu Kanunla Kuruma veya Kurula verilen
görev ve yetkiler, ilgisine göre, mülga 3182 sayılı Bankalar Kanunu'nda belirtilen Bakanlar
Kurulu, Bakan, Hazine Müsteşarlığı ile bankalar yeminli murakıpları ve yardımcıları, Merkez
Bankası ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından kullanılmaya devam olunur. 3182
sayılı Bankalar Kanunu'nda yer almayan ve bu kanunla getirilen düzenlemelerle Ügili
yetkiler, Kurumun faaliyete başlayacağı tarihe kadar İlgifi Bakan tarafından kullanılır.
d)75 Kurul Hazine Müsteşarlığı ile müştereken kuruluş bütçesini hazırlar. Bu bütçenin
giderlerini karşılamak üzere bankalar, 1999 yıl sonu bilanço toplamları üzerinden 6 ncı
maddedeki esaslar çerçevesinde giderlere katılma paylarını tebligattan itibaren 15 gün
içerisinde Öderler. Bakanlar Kurulu İlk dört yıl İçin 6 ncı maddenin 3 numaralı fıkrasında
belirtilen oranı iki katına kadar artırmaya yetkilidir. Bütçenin uygulanması Kurulca yürütülür.
Kuruluş bütçesi yürürlüğe girinceye kadar kurul üyelerinin ücretleri, mali hakları ve sair
giderleri Fon tarafından karşılanır.
e) Hazine Müsteşarlığı Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu Başkanı ile bankalar
yeminli murakıpları,, murakıp yardımcıları ve Bankalar yeminli Murakıpları Kurulunun
diğer personeli, Kurumun faaliyete geçtiği tarihte başkaca bîr işleme gerek kalmaksızın
Kuruma devredilmiş sayılır. Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihteki Hazine Müsteşarlığı ile
Merkez bankasının bu Kanunun uygulanmasıyla ilgili personeli, muvafakatleri almrnak
kaydıyla Kuruma naklen atanır. Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte, Müsteşarlık ve Merkez
Bankasının bu Kanunun uygulanmasıyla ilgili personelinden; bu Kurumların yurt dışı
teşkilatında görev yapan veya uluslararası kuruluşlarda görevli bulunan lisansüstü eğitim
73 4491 sayılı Kanun ile değiştirilen şeklidir.
74 4491 sayılı Kanun ile değiştirilen şeklidir.
75 4497 sayılı Kanun île değiştirilen fıkranın 4572 sayılı Kanun île değiştirilen şeklidi.
196
nedeniyle yurt dıĢında bulunan veya askerlik ya da sair nedenlerle ücretsiz Ġzinli olanların
naklen atanma haklan saklıdır. Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten Ġtibaren bîr yıl Ġçinde
kullanılmayan haklar geçersiz olur. Muvafakatları olmayan personel gerektiğinde kururn
tarafından yeterli personel sağlanıncaya kadar ve her halde Ġki yılı geçmemek üzere 657
sayılı Devlet memurları Kanununun ek 8 ve ek 9 uncu maddeleri hükümlerine bağlı
kalınmaksızın kurumda geçici olarak görevlendirilebilir.
f) Hazine MüsteĢarlığı Ġle Merkez Bankasından naklen atanacak ilgili personelden, yaş
Ģartı dıĢındaki Ģartlan taĢıyan ve hazırlanacak yönetmeliğe göre yeterli görülenler arasından
en az 3 yıllık hizmeti olanlar, bankacılık uzmanı, 3 yıldan az hizmeti olanlar bankacılık
uzman yardımcısı olarak atanır. Bunların geldikleri kurumlarda çalıĢtıkları süreler bankacılık
uzman ve uzman yardımcılığında geçmiĢ sayılır. DevredilmiĢ sayılan ve naklen atanan
personelden geldikleri kurumlara karĢı mecburi hizmet yükümlülüğü bulunanların Kurumda
geçirdikleri süreler bu yükümlülüklerin ifasında dikkate alınır.
g) Bu maddenin (e) fıkrası hükmüne göre Hazine MüsteĢarlığından Kuruma devredilmiĢ
sayılanların kadroları Ġle naklen ataması yapılan personel kadroları hiçbir ĠĢleme gerek
kalmaksızın iptal edilerek, 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye ekli cetvelin Hazine
MüsteĢarlığına ait bölümünden çıkartılmıĢ sayılır.
GEÇĠCĠ MADDE 2- a) Bu Kanuna göre çıkarılacak kararname, yönetmelik ve tebliğler
yürürlüğe girinceye kadar, kaldırılan hükümlere dayanılarak çıkarılmıĢ ve halen yürürlükte
bulunan düzenlemelerin, bu Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin uygulanmasına devam
olunur.
b) Bankalar, ana sözleĢmelerini bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihi Ġzleyen bir yı l
içinde bu Kanuna uygun hale getirmek zorundadırlar.
c)76........................
d) 9 uncu maddenin (1) numaralı fıkrasının murahhas üyelere iliĢkin hükmü, bu
Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte görev yapmakta olan kiĢiler hakkında, bu görevlerine
devam ettikleri sürece uygulanmaz.
e) Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibariyle faaliyet göstermekte olan bankalar öz
kaynaklarını 9 uncu maddenin (6) numaralı fıkrasının gerektirdiği tutara yükseltmedikleri
sürece yeni Ģube açamazlar.
f) Bankalar, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce açtıkları kredileri ve bunlara
iliĢkin karĢılık yükümlülüklerini dört yıl içinde bu Kanun hükümlerine uygun hale getirmek
zorundadırlar.
g)77 ................................................
76 4672 sayilı Kanun ile yürürlükten kaldırılmıĢtır.
77 4491 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmıĢtır.
197
h)78 Bankalar ve özel finans kurumlan iĢtirak tutarlarını 31.12.2009 tarihine kadar,
Kurulca belirlenecek dönem ve oranlar dahilinde bu Kanun hükümlerine uygun hale
getirmek zorundadırlar.
ı) Bankalarca, 3182 sayılı Bankalar Kanununun 32 nci maddesinin (1) numaralı fıkrası
hükmü gereğince ayrılmıĢ bulunan "Muhtemel Zararlar KarĢılığı" hesabındaki bakiyeler
"Ġhtiyari Yedek Akçeler Hesabı"na aktarılır.
j)79 Bu Kanunun yayımı tarihinden Önce iflas etmiĢ olan Bankaların tasfiyesi, tekemmül
ettirilen iĢlemler saklı kalmak kaydıyla, iflas idareleri tarafından bu Kanun hükümlerine
göre yürütülür. Bu maddenin uygulanmasında iflas idareleri, bu Kanunun 16 net maddesinin
4 üncü, 8 nci ve 9 uncu fıkralarında Fona verilen yetkileri haizdir ve iflas idarelerinin
açacağı dava ve yürütecekleri takiplerde 492 sayılı Harçlar Kanununun 2 nci, 23 üncü,
29 uncu maddeleri ile 2548 sayılı Cezaevleri ile Mahkeme Binaları ĠnĢaası KarĢılığı Olarak
Alınacak Harçlar ve Mahkumlara Ödettirilecek Yiyecek Bedelleri Hakkında Kanunun 1
inci maddesi hükümleri uygulanmayacağı gibi, her türlü ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz
taleplerinde teminat ve iflas idarelerinin mahkeme ilâmını alması ve tebliğe çıkartması
ĠĢlemlerinde karĢı tarafa yükletilmiĢ olan harcın ÖdenmiĢ olması Ģartı aranmaz. Bu Kanunun
yayımı tarihinden önce 25.4.1985 tarihli ve 3182 sayılı Kanunun 23.8.1993 tarihli ve 512
sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile yürürlükten kaldırılan 64 üncü maddesinin 3 üncü
fıkrasına dayanılarak yapılan ĠĢlemler hakkında eski hükümlerin uygulanmasına devam
olunur.
k) Bu Kanunun 21 Ġnci maddesinde yazılı oransal cezalar, 2000 yılı sonuna kadar
maddede belirtilenlerin yarısı nispetinde uygulanır.
I) Bu Kanunun yayımı tarihînden önce yönetimi veya hisseleri Fona Ġntikal eden
bankalar hakkında da 14 üncü maddede hükümleri uygulanır. Kurul bu bankaların mali
bünyelerinin iyileĢtirilmesi ve yeniden yapılandırılmaları Ġçin anılan maddede belirtilenlerde
dahil gerekli her türlü tedbiri almaya yetkilidir.
GEÇĠCĠ MADDE 3.- Tasfiye halindeki müflis Türkiye Turizm Yatırım ve DıĢ Ticaret
Bankası A.ġ., Marmara Bankası A.ġ- ve Türkiye Ġthalat ve Ġhracat Bankası A.ġ/ nin bankacılık
iĢlemleri yapma ve mevduat kabul etme Ġzinlerinin kaldırıldığı tarihler itibariyle bu bankalar
nezninde bulunan bîr gerçek kiĢiye ait Türk Lirası cinsinden tasarruf mevduatı ile tasarruf
mevduatı niteliğini haiz döviz tevdiat hesaplan toplamının, Fon tarafından sigorta kapsamında
nakden veya hesaben yapılan ödemeler düĢüldükten sonraki bakiyesinin l milyar Türk
Lirasına kadar olan kısmi, Bankaların bankacılık iĢlemleri yapma ve mevduat kabul etme
izinlerinin kaldırıldığı tarihte geçerli Merkez Bankası döviz alıĢ kurları üzerinden ABD
dolarına çevrilerek, bu Kanunun yayımı tarihinde geçerli Merkez Bankası ABD Doları
78 4672 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
79 4491 sayılı Kanun ile değiĢtirilen bendin -4672 sayılı Kanun ile değiĢtirilen Ģeklidir.
198
döviz alıĢ kuru üzerinden hesaplanacak Türk Lirası karĢılıkları, Fon tarafından hesap
sahiplerine ödenir. Tasarruf mevduatı niteliğini haiz döviz tevdiat hesaplarının yukarıda
belirtilen 1 miiyar Türk Lirasına kadar olan karĢılığının belirlenmesinde bankaların bankacılık
iĢlemleri yapma ve mevduat kabul etme Ġzinlerinin kaldırıldığı tarihte geçerli Merkez
Bankası döviz alıĢ kurları esas alınır. Ödemelere iliĢkin sair usul ve esaslar Fon tarafından
belirfenîr. Fon, yukarda belirtilen esasfar çerçevesinde yapacağı ödemelerle ilgili olarak
iflas masalarına imtiyazlı alacaklı sıfatıyla iĢtirak eder.
Yürürlük
Madde 26- Bu Kanunun 14 üncü maddesi ve Geçici 2 nci maddesinin (1) bendi
hükümleri 11,06.1999 tarihinde, diğer hükümleri ise yayımı tarihînde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 27- Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
4491 Sayılı Kanunun Diğer Mevzuata ĠliĢkin Maddeleri, Geçici Maddeleri ile Yasama ve
Yürütmeye ĠliĢkin Maddeleri
MADDE 16- 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun 40 inci
maddesinin (il/d) bendi aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢtir.
d) Diğer yetkiler ve görevleri:
Bankaca, banka sisteminde belirsizlik ve güvensizlik oluĢması ve fon çekiliĢlerinin
hızlanması halinde, Kanunun 36 ncı maddesinin (b) fıkrası kapsamında, haklarında belirsizlik
ve güvensizlik oluĢan veya 4389 sayılı Bankalar Kanununun 14 üncü maddesi kapsamında
bulunan bankalara, Ģartlan Banka tarafından kararlaĢtır ılmak üzere, fon çekiliĢlerini
karĢılayacak miktarda kredi verilir.
Bu hüküm gereğince kendisine kredi verilen bankalarla Ġlgili olarak bankan/n bankacılık
iĢlemleri yapma ve mevduat kabul etrne Ġzninin kaldırılması halinde Banka, verilen kredi
miktarı ile sınırlı olmak üzere iflas masasına imtiyazlı alacaklı sıfatıyla iĢtirak eder.
MADDE 17-16.12.1983 tarihli ve 83/7506 sayılı Özel Finans Kurumlarının Kurulması,
Faaliyetleri ve Tasfiyelerine ĠliĢkin Esas ve Usullere Dair Bakanlar Kurulu Karan île bu
Karara istinaden çıkarılmıĢ tüm mevzuat yürürlükten kaldırılmıĢtır.
199
GEÇĠCĠ MADDE 1- 4389 saydı Kanunun 1l inci maddesinin (2) numaralı fıkrasının
(a) bendindeki oran, dolaylı krediler yönünden, bu Kanunun yürüdüğe girdiği tarihten 2001
yılına kadar yüzde yetmiĢbeĢ, 2002 yılına kadar yüzde yetmiĢ, 2003 yılına kadar yüzde
altmıĢbeĢ, 2004 yılına kadar yüzde ellibeĢ, 2005 yılına kadar yüzde kırkbeĢ, 2006 yılına
k ad a r yü zd e ot u zb eĢ , 20 0 7 yıl ına ka d ar yü zd e yi rmib eĢ ola rak u ygul anır.
Kurumun faaliyete geçeceği tarihe kadar, 4389 sayıiı Bankalar Kanununun 14 üncü
maddesinin bu Kanun ile değiĢtirilen hükümleri çerçevesinde bankalarla ilgili olarak
alınacak tedbirleri kararlaĢtırmaya, 4389 sayılı Bankalar Kanununun 14 üncü maddesi
kapsamında bulunan bankaların devir veya birleĢmesi veya hisselerinin yeni ortaklara
satılması halinde, bu bankaların eski hissedarlarının hisselerini tamamen elden çıkarması
ve yeni hissedarların banka mali bünyesinin güçlendirilmesi amacıyla bankaya sermaye
veya sermaye benzen kaynak koyması kaydıyla Fondan da yeni ortaklarca konulan tutarları
aĢmamak üzere sermaye veya sermaye benzerî kaynak sağlanması veya zararların ve diğer
aktiflerin devralınması da dahil olmak üzere her türlü tedbiri almaya Bakanlar Kurulu
yetkilidir. Bu tedbirlere iliĢkin Bakanlar Kurulu kararlan ilgili Bakan tarafından yürütülür.
GEÇĠCĠ MADDE 3- a) Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte faaliyet gösteren özel
finans kurumlan mevcut durumlarını 4389 sayılı Bankalar Kanununun tabi oldukları
maddelerine 2 yıl içinde intibak ettirmek zorundadırlar. 4389 sayılı Bankalar Kanununun
7 ve 9 uncu maddeleri hükümlerine bu süre içinde Ġntibak etmeyen özel finans kurumlan
genel hükümlere göre tasfiye edilir.
b) 4389 sayılı Bankalar Kanunu hükümleri çerçevesinde Özel finans kurumlarına iliĢkin
düzenlemeler yapılıncaya kadar yürürlükten kaldırılan düzenlemelerin 4389 saytlı Bankalar
K a n u n u n a a yk ı r ı o l m a y a n h ü k ü m l e ri n i n u y g u l a n m a s ı n a d e v a m o l u n u r .
Yürürlük
MADDE 18- Bu Kanunun;
a) 7 nci maddesi ile değiĢtirilen 4389 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinin (5) numaralı
fıkrasının (a) bendinin (aa) ait bendi Kurumun faaliyete baĢladığı tarihte,
b) diğer maddeleri yayımı tarihinde,
yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 19- Bu Kanunun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
200
4672 Sayılı Kanunun Geçici Maddeleri ile Yasama ve Yürütmeye
ĠliĢkin Maddeleri
GEÇĠCĠ MADDE 1.- Bu Kanunla, 4389 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinin
(5) numaralı fıkrasına eklenen (d) bendi hükmü hariç olmak üzere, 4389 sayılı Bankalar
Kanununun bu Kanunun 8 ve 9 uncu maddeleriyle eklenen ve değiştirilen hükümleri, bu
değişikliklerin yürürlüğe girdiği tarihten önce temettü hariç ortaklık hakları île yönetim ve
denetimleri veya hisseleri kısmen veya tamamen Fona İntikal eden bankalar, bunların
yönetim ve denetimine sahip oldukları iştirakler, bankanın yönetim ve denetimini doğrudan
ya da dolaylı olarak tek başına veya birlikte elinde bulunduran ortaklan ve ortakların
yönetim ve denetimini doğrudan ya da dolaylı olarak tek başına veya başkalarıyla birlikte
elinde bulundurdukları şirketler, yönetim ve denetim kurulu üyeleri, genel müdür ve
yardımcıları, kredi komitesi başkan ve üyeleri ile imzaları bankayı ilzam eden memurları
ve bunların eş ve çocuklarından olan alacakları ile hisseleri Fona İntikal eden diğer
bankaların bunlardan olan alacakları, bu Kanunun 9 uncu maddesi ile 4389 sayılı Kanunun
15 İnci maddesine eklenen (7) numaralı fıkranın (b) bendinde belirtilen kişilere ait
olup Fon tarafından devralınan alacakları ile söz konusu bankaların kaynaklarını
doğrudan veya dolaylı olarak kullanmak suretiyle sahip olunan paraf mal, her türlü hak
ve alacaklar hakkında da uygulanır. Şu kadar ki, 4389 sayılı Bankalar Kanununun 15 İnci
maddesinin (7) numaralı fıkrasının (a) bendi hükmü bankanın yönetim ve denetimini
doğrudan ya da dolaylı olarak, tek başına veya birlikte elinde bulunduran ortakların banka
kaynaklarını bankanın emin şekilde çalışmasını tehlikeye düşürecek biçimde doğrudan
veya dolaylı olarak kendi lehlerine kullandıklarının veya bankayı bu suretle zarara
uğrattıklarının tespiti halinde uygulanır.
GEÇĠCĠ MADDE 2.- a) Bu Kanunun yayımı tarihinden önce faaliyet izni kaldırılan
Özel finans kurumları hakkında bu Kanunla özel finans kurumlarının tasfiyesine ilişkin
olarak getirilen hükümler uygulanmaz.
b) 4389 sayılı Bankalar Kanununa tabi olarak faaliyette bulunan özel finans kurumları,
Özel Finans Kurumlan Birliğinin faaliyete geçtiği tarihi izleyen otuz gün içinde Birliğe üye
olmak zorundadır.
GEÇĠCĠ MADDE 3.- Başkan dışındaki Kurul üyelerinin görevleri, bu Kanunun yürürlüğe
girdiği tarihte sona erer. Yeni üyeler, yürürlük tarihinden itibaren onbeş gün içinde Bakanlar
Kurulunca atanır ve bu süre içinde, mevcut üyelerin görevleri devam eder, Bu suretle
atanan üyelerden, ikinci yılın sonunda kur'a sonucunda belirlenecek iki üye ve dördüncü
yılın sonunda kalan üyelerden, kur'a sonucu belirlenecek iki üyenin yerine, bu Kanunda
belirtilen hükümlere uygun olarak yeni üye ataması yapılır.
MADDE 16.- Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
MADDE 17.- Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
201
BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURULU TEġKĠLAT YÖNETMELĠĞĠ (22
Haziran 2000 Tarih ve 24087 Sayılı Resmi Gazete'de YayımlanmıĢtır.)
Karar Sayısı: 2000/729
BĠRĠNCĠ KISIM
Genel Hükümler
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
Amaç, Kapsam/ Hukuki Dayanak ve Tanımlar
Amaç ve kapsam
Madde 1- Bu Yönetmeliğin amacı, 4389 sayılı Bankalar Kanunu ve ilgili diğer mevzuatın,
Kanunda gösterilen yetkiler çerçevesinde düzenlemeler de yapmak suretiyle uygulanmasını
sağlamak, uygulamayı denetlemek ve sonuçlandırmak, tasarrufların güvence aîtma alınmasını
temîn etmek ve Kanunla verilen diğer görev ve yetkileri kullanmak üzere kurulan Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurumu'nun, hizmet birimleri ile bunların görev ve sorumluklarını
düzenlemektir.
Hukuki dayanak
Madde 2- Bu Yönetmelik 4389 sayılı Bankalar Kanununun 4 üncü maddesinin İkinci
fıkrasının (a) bendi hükümlerine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 3- Bu Yönetmelikte geçen kavramlar, 4389 sayılı Bankalar Kanunun İkinci
maddesinde yer alan anlamları ile kullanılmıştır. Ayrıca, Yönetmelikte geçen kuruluş ibaresi,
anılan Kanun kapsamındaki banka ve diğer kuruluşları ifade etmektedir.
203
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
KuruluĢ ve Hukuki Yapı
KuruluĢ ve hukuki yapısı
Madde 4- Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu; 4389 sayılı Kanun ve İlgili
diğer mevzuatla öngörülen görevleri yerine getirmek üzere kurulan, idari ve malî özerkliğe
sahip bir kamu tüzel kişı'sidir.
Kurumun merkezi Ankara'dadır. Kurumun İstanbul'da da bir birimi bulunur. Kurum,
yurt içinde veya yurt dışında geçici veya süre kli teşkilat kurmaya yetkilidir.
Kurul Başkanı, Kurumun da başkanıdır.
ĠKĠNCĠ KISIM
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu
Görev ve yetkiler
Madde 5- Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Kurumun karar organıdır.
Kurul, 4389 sayılı Bankalar Kanunu ve İlgili diğer mevzuat hükümleri çerçevesinde kendisine
verilen yetkileri kullanır,
ÜÇÜNCÜ KISIM Kurum BaĢkanlığı Kurumun görev
ve yetkileri
Madde 6- Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun görevleri aşağıda
belirtilmiştir.
a) Kanun ve ilgili diğer mevzuatın, Kanunda gösterilen yetkiler çerçevesinde
düzenlemeler de yapmak suretiyle uygulanmasını sağlamak,
b) Uygulamayı denetlemek ve sonuçlandırmak,
c) Tasarrufların güvence altına alınmasrnr temin etmek,
d) Tasarruf sahiplerinin haklarım ve kuruluşların düzenli ve emin bir şekilde çalışmasını
tehlikeye sokabilecek ve ekonomide önemli zararlar doğurabilecek her türlü işlem ve
204
uygulamaları önlemek üzere Kanunda ve diğer mevzuatla kendisine verilen yetkiler
çerçevesinde gerekli gördüğü her türlü tedbiri almak,
e) Kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını sağlamak üzere gerekli tedbirleri
almak ve uygulamak,
f) Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunu İdare ve temsil etmek,
g) Yurt İçi ve dışı ekonomik gelişmeleri İzlemek, değerlendirmek, bu gelişmeler İie
makro ekonomik politikaların bankacılık sektörü ile etkileşimini incelemek ve bu amaçla
modeller geliştirmek,
h) Talepleri halinde veya gerektiğinde Hazine ve Devlet Planlama Teşkilatı
Müsteşarlıkları İle Merkez Bankasına para, kredi ve bankacılık politikalarının yürütülmesi
ile ilgili konularda mütalaa ve bilgi vermek,
İ) Kurumun menfaatlerini koruyucu anlaşmazlıkları önleyici hukuki tedbirleri
zamanında almak ayrıca, Kuruma ilişkin her türlü uyuşmazlığın adli ve idari merciler ile
icra dairelerinde takibi, savunulması ve çözümlenmesi amacıyla gerekli işlemleri yapmak,
j)
Kanunla verilen diğer görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.
BaĢkanın görev ve yetkileri
Madde 7- Kurumun en üst yöneticisi olan Başkan Kurumu temsile yetkili olup, Kurulca
alınan kararların ve mevzuatla verilen görevlerin yürütülmesini sağlamak için her türlü
önlemi almakla ve Kurumun görev alanına giren konularda diğer kurum ve kuruluşlarla
işbirliğini sağlamakla görevlidir.
Başkan, Kurumun bütün birimlerinin faaliyetlerini, İşlemlerini ve hesaplarını denetlemek,
değerlendirmek ve gerektiğinde Kurum faaliyetleri ile ilgili olarak kamuoyunu bilgilendirmekle
görevli ve yetkilidir.
Ġkinci BaĢkanın görev ve yetkileri
Madde 8- Başkanın görevde bulunmadığı izin, hastalık, seyahat ve diğer hallerde
kanun, kararname ve yönetmelikler çerçevesinde Başkana verilmiş olan görev ve yetkiler,
İkinci Başkan tarafından kullanılır.
BaĢkan yardımcrlan
Madde 9- Kuruma, Başkana görevlerinde yardımcı olmak üzere Kurul kararıyla üç
başkan yardımcısı atanır.
Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu Başkanı, Kurum başkan yardımcısı statüsündedir.
205
BaĢkan yardımcılarının görev, yetki ve sorumluluktan
Madde 10- Başkan yardımcıları, Kurum Başkanının emrinde ve onun yardımcısı olup,
Kurum hizmetlerini, Kurum Başkanı adına ve Kurum Başkanının direktif ve emirleri yönünde,
Kurumun amaç ve politikaları ile mevzuata uygun bir şekilde düzenler ve yürütür. Görev
kapsamındaki hizmet birimlerine gereken talimatları verir ve bunların uygulanmasını takip
ve temin eder. Başkan yardımcılıklarının görev alanları, daire başkanlıkları itibariyle
aşağıdaki gibi tespit edilmiştir.
a) İzleme Dairesi, Değerlendirme ve Uygulama Dairesi, Düzenlemeler Dairesi, Kuruluş,
Yetkilendirme ve İzin İşlemleri Dairesi ve Hukuk İşleri Dairesi başkanlıkları,
b) Ekonomik Değerlendirmeler Dairesi, Malî Sektör Politikaları Dairesi, Risk ve Gözetim
Teknikleri Araştırma Dairesi ve Uluslararası İlişkiler Dairesi başkanlıkları,
c) Bilgi Sistemleri Dairesi, İnsan Kaynaklan ve Eğitim Dairesi, Bilgi Hizmetleri Dairesi
ve İdari ve Mali İşler Dairesi başkanlıkları ile Savunma Uzmanlığı,
DÖRDÜNCÜ KISIM
Hizmet Birimleri
Hizmet Birimleri
Madde 11- Kurum, merkez ve İstanbul birimleri İle diğer kentlerde ve yurt dışında
ihtiyaca göre kurulacak birimlerden oluşur.
Merkez birimleri; ana hizmet, Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu, danışma ve
yardımcı hizmet birimlerinden oluşur.
Kurumun, merkez birimleri ekte yer alan cetvelde gösterilmiştir.
Merkez hizmet birimleri
Madde 12- Hizmet birimleri aşağıda gösterilmiştir.
a) Ana Hizmet Birimleri;
î) İzleme Dairesi Başkanlığı
2) Değerlendirme ve Uygulama Dairesi Başkanhj
206
3) Düzenlemeler Dairesi BaĢkanlığı
4) KuruluĢ, Yetkilendirme ve Ġzin ĠĢlemleri Dairesi BaĢkanlığı
5) Hukuk ĠĢleri Dairesi BaĢkanlığı
6) Ekonomik Değerlendirmeler Dairesi BaĢkanlığı
7) Mali Sektör Politikaları Dairesi BaĢkanlığı
8) Risk ve Gözetim Teknikleri AraĢtırma Dairesi BaĢkanlığı
9) Uluslararası ĠliĢkiler Dairesi BaĢkanlığı
b) Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu
c) DanıĢma Birimleri
1) Kurum DanıĢmanlığı
2) Hukuk DanıĢmanlığı
d) Yardımcı Hizmet Birimleri
1) Bilgi Sistemleri Dairesi BaĢkanlığı
2} Ġnsan Kaynaklan ve Eğitim Dairesi BaĢkanlığı
3) Bilgi Hizmetleri Dairesi BaĢkanlığı
4) Ġdari ve Malî ĠĢler Dairesi BaĢkanlığı
5) Basın ve Halkla ĠliĢkiler Müdürlüğü
6) Kurul Özel Büro Müdürlüğü
7) BaĢkanlık Özel Büro Müdürlüğü
8) Savunma Uzmanlığı
Ġhtiyaç duyulması halinde mevcut daire baĢkanlıklarının birleĢtirilmesi, geniĢletilmesi,
kaldırılması ve bağlı bulunduğu baĢkan yardımcılığının değiĢtirilmesi Ġle yeni daire
baĢkanlıklarının kurulmasına Kurum BaĢkanının teklifi üze rine Kuru! yetkilidir.
Kurum faaliyetlerinin, etkin ve verimli bir Ģekilde yerine getirilmesini sağlamak amacıyla
Kurum BaĢkanının onayıyla alt birimler ile geçici veya sürekli ortak proje grupları
oluĢturulabilir.
207
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
Ana Hizmet Birimleri
Ġzleme dairesi baĢkanlığı
Madde 13- İzleme Dairesi Başkanlığı;
a)
KuruluĢlardan dönemler itibariyle alınacak bilgi ve belgeleri incelemek ve analiz
yapmak suretiyle kuruluĢların malt ve idari yapılarını izlemek,
b)
Bankaların, varlık ve yükümlülükleri ile likiditelerini kendileri ile ortaklık iliĢkisi
bulunan teĢebbüslerin mali tabloları da dahil olunarak düzenlenecek konsolide
mali tablolar üzerinden izlemek,
c}
KuruluĢların, sistemin güven ve istikrarını bozmayacak Ģekilde mevzuata uygun
biçimde çalıĢmalarını Ġzlemek,
d)
Ġzleme sonuçlarını mevcut veya gerektiğinde talep edeceği yerinde denetim
sonuçları ile karĢılaĢtırmak ve raporlamak,
e)
Yapılan Ġzleme faaliyetlerinden elde edilen sonuçların, gerektiğinde ilgili birimlere
veya kurum ve kuruluĢlara intikalini sağlamak,
f)
Bağımsız denetim kuruluĢlarının düzenlediği raporları değerlendirmek,
g)
Kanun kapsamına giren kuruluĢların izlenmesi sırasında kullanılacak kriterleri ve
bunlar için gerekli bilgileri saptamak,
h)
Risk yönetim teknikleri ve analiz yöntemlerinde kullanılacak veri tabanında yer
alacak bilgilerin tanımlamalarını yapmak,
Ġ)
Ġzlemeyle Ġlgili erken uyarı sistemlerini geliĢtirmek,
j)
Kara para aklamanın önlenmesi hakkındaki 4208 sayılı Kanun gereğince Ġlgili
kuruluĢlarla iĢbirliğinde bulunmak,
k)
Kurum BaĢkanı tarafından verilecek dîğer görevleri yapmak,
ile görevlidir.
Değerlendirme ve uygulama dairesi baĢkanlığı
Madde 14- Değerlendirme ve Uygulama Dairesi BaĢkanlığı;
a) Ġzleme Dairesi i)e eĢgüdüm içinde, kendisine intikal ed en izleme ve denetim
208
sonuçlarına göre Kanun kapsamına giren kuruluşlar hakkında İlgÜî mevzuat
çerçevesinde gerekli görülen tüm tedbirlerin alınmasını sağlamak,
b) Bu tedbirlerin uygulanmasını izlemek ve sonuçlandırmak,
c) Yerinde denetim yapılarak İzlenmesi gereken hususları tespit etmek ve yetkililere
bildirmek,
d) Kuruluşların mevzuata uygun biçimde güven ve İstikrar İçinde çalışmalarını
sağlamak,
e) Kanunda yer alan idari cezaların uygulanmasını sağlamak,
f) Adli ceza uygulamasını gerektiren hususları, İlgili birimlere veya kurum ve kuruluşlara
intikal ettirmek,
g) Kurum Başkanı tarafından verilecek diğer görevleri yapmak,
ile görevlidir.
Düzenlemeler dairesi baĢkanlığı
Madde 15- Düzenlemeler Dairesi Başkanlığı;
a) Kanuna göre çıkarılması gereken yönetmelik, tebliğ ve diğer düzenlemeleri, ilgili
kurumların ve birimlerin de görüşlerini almak suretiyle hazırlamak,
b) Özel kanunlarla kurulmuş bankalar dahil bankacılık sektörünün tabi olduğu
kuralları, Avrupa Birliği ve uluslararası bankacılık kurallarına uyumunu sağlamak
amacıyla gerekli çalışmaları yapmak,
c) Kanun kapsamındaki kuruluşların uygulayacakları muhasebe standartları ve
hazırlayacakları mali tablo ve raporlar ile bunların yayınlanmasına ilişkin esas ve
usulleri tespit etmek,
d) Kuruluşların mali bünyeleri ve kaynaklarının kullanımı ile ilgili standart oranlan
saptamak, gene! kredi sınırlan, kredi ve diğer alacak karşılıkları İle iştiraklere,
ortaklara ve mensuplara kredi verilmesi ile ilgili Kanunda Öngörülen düzenlemeleri
yapmak,
e) Konsolide mali tabloların hazırlanması, standart oranlar ve mali tabloların
yayımlanmasına ve iç denetim, risk kontrol ve yönetim sistemlerine ilişkin usu! ve
esasları belirlemek,
209
f) İlgili kuruluşların da görüşü alınmak suretiyle, bağımsız denetim kuruluşlarının
kurulmasına, çalışmalarına, faaliyetlerinin geçici ve sürekli olarak durdurulmasına
İlişkin esas ve usullerinin tespitine ilişkin çalışmaları yürütmek,
g) Görev kapsamına giren hususlarda uygulamayı yönlendirmek ve bu hususta ortaya
çıkabilecek tereddütlerin giderilmesi hususunda görüş bildirmek,
h) Malî sisteme ifîşkin mevzuat değişikliklerini İzlemek,
i) Kurum Başkanı tarafından verilecek diğer görevleri yapmak,
ile görevlidir.
KuruluĢ, yetkilendirme ve izin iĢlemleri dairesi baĢkanlığı
Madde 16- Kuruluş, Yetkilendirme ve İzin İşlemleri Dairesi Başkanlığı;
a) Kanun kapsamındaki kuruluşların kuruluş, devir ve birleşmelerine ilişkin izin
işlemlerini yürütmek.
b) Bunların yurt dışında şube, temsilcilik açma, ortaklık kurma ve kurulmuş ortaklıklara
katılma taleplerini değerlendirmek ve sonuçlandırmak,
c) Yurt dışında kurulmuş bir bankanın Türkiye'de ilk şubesinin ve temsilciliğin
açılmasına ilişkin İzin işlemlerini yürütmek,
d) Kuruluş İzni veya Türkiye'de şube açma izni almış olan bir bankanın, mevduat
kabulü veya bankacılık işlemlerini yapmasına İlişkin izîn İşlemlerini yürütmek,
e) Bankaların ana sözleşme ve ortak değişiklikleri ile ilgili İşlemleri yapmak,
f) Mevzuatla izne bağlanan diğer işlemleri yürütmek,
g) Kanuna göre alınması zorunlu yemin ve ma! bildirimleri ile yönetîrn kurulu üyeleri,
genel müdür ve yardımcılarına ilişkin Kanunda aranan asgari şartlara ilişkin belgeleri
İzlemek, değerlendirmek ve bu amaçla veri tabanı oluşturmak,
h) Bağımsız denetim kuruluşlarının bankalarda denetim yapma yetki taleplerin i
değerlendirmek,
i) Kanun kapsamına giren kuruluşlarla üçüncü kişiler arasında özel hukuk ilişkileri
dışında doğabilecek uyuşmazlıkların giderilmesine yönelik talep ve şikayetleri
değerlendirmek,
j) Kurum Başkanı tarafından verilecek diğer görevleri yapmak île
görevlidir.
210
Hukuk iĢleri dairesi baĢkanlığı
Madde 17- Hukuk ĠĢleri Dairesi BaĢkanlığı;
a) Kurumun taraf olduğu iĢlemlerin veya Kuruma ĠliĢkin her türlü uyuĢmazlığın adli
ve idarî merciler Ġle icra dairelerinde takibi, savunulması ve çözümlenmesi amacıyla
Kurumun temsîf edilmesini sağlamak,
b) Takibinde ya da üst dereceli yargı mercilerine intikalinde yarar görülmeyen dava
ve icra takiplerinden vazgeçilmesi konusunda Kururn BaĢkanına öneri sunmak,
c) Henüz yargı mercilerine intikal etmemiĢ uyuĢmazlıkların, bîr hakkın tanınması ya
da bir menfaatten vazgeçilmesi yoluyla sulhen çözümünün sağlanması amacıyla
Kurum BaĢkanına öneri sunmak,
d) Hukuki, mali ve cezai sonuçlar doğuracak ĠĢlemler Ġle diğer birimler tarafından
hazırlanan düzenlemeleri hukuki açıdan inceîemek ve ilgili birimlere görüĢ
bildirmek,
e) Kurumun menfaatlerini koruyucu, anlaĢmazlıkları önleyici hukuki tedbirleri
zamanında almak, anlaĢma ve sözleĢmelerin bu esaslara uygun olarak yapılmasına
yardımcı olmak,
f)
Hukuki konularda araĢtırma ve incelemeler yapmak,
g) Kurum BaĢkanı tarafından verilen diğer görevleri yapmak
ile görevlidir.
Ekonomik değerlendirmeler dairesi baĢkanlığı
Madde 18- Ekonomik Değerlendirmeler Dairesi BaĢkanlığı;
a) Ulusal ve uluslararası ekonomideki, reel ve mali sektördeki geliĢmeler ile bankacılık
sisteminin genelini izlemek, değerlendirme ve öngörülerde ve politika önerilerinde
bulunmak,
b) Ulusal ve uluslararası ekonomideki, reel ve mali sektördeki geliĢmelerin bankacılık
sisteminin genelinde oluĢturabileceği riskleri belirlemek ve değerlendirilmek üzere
ilgili diğer birimlere Ġletmek,
c) Kurum yönetimine ve diğer birimlere, rapor ve yayınlarla destek sağlamak,
211
d) Kamuoyunu düzenli ofarak bilgilendirmek ve bu amaçla raporlar geliştirmek,
e) İç ve dış ekonomik gelişmeler i!e mali sektöre ilişkin veri tabanını oluşturmak,
f)
Yıllık raporların hazırlanmasında eşgüdümü sağlamak,
g) Kurum Başkanı tarafından verilen diğer görevleri yapmak
ile görevlidir.
Mali sektör politikaları dairesi baĢkanlığı
Madde 19-Mali Sektör Politikaları Dairesi Başkanlığı;
a) Mali sektör politikaları çerçevesinde sektörde etkinliğin ve rekabet ortamının
sağlanması ile İlgili araştırmalar yapmak,
b) Mali sektörde meydana gelen yapısal değişiklerin ve düzenlemelerin bankacılık
sistemi ve Kurumun işlevleri üzerindeki etkilerini İncelemek,
c Kurumsal çerçevedeki genel değişiklikler veya Kurumun yapacağı düzenlemelerin
bankacılık sistemine olabilecek etkilerini ve sistemin muhtemel davranış biçimlerini
İncelemek amacıyla modeller geliştirmek,, alınan sonuçlarla diğer birimlerin
faaliyetlerini desteklemek,
d) Politika ve orta-uzun vadeli strateji Önerilerinde bulunmak,
İle görevlidir,
Risk ve gözetim teknikleri araĢtırma dairesi baĢkanlığı
Madde 20- Risk ve Gözetim Teknikleri Araştırma
Dairesi
Başkanlığı;
a} Mali sektörde risk ölçüm ve yönetimi ile gözetim teknikleri konusunda araştırmalar
yapmak,
b) Model ve teknikler geliştirmek,
c) İç denetim, risk ölçüm ve yönetimi ile gözetim teknikleri ve ilgili istatistiksel
araçların kullanımı ko nusunda ilgili birimlere teknik destek sağlamak,
d) Yukarıdaki konularda politika önerilerinde bulanmak,
e) Kurum Başkanı tarafından verilen diğer görevleri yapmak
İle görevlidir.
212
Uluslararası iliĢkiler dairesi baĢkanlığı
Madde 21- Uluslararası İlişkiler Dairesi Başkanlığı;
a) Kurumun faaliyet alanı ile ilgili olarak diğer ülke kurum ve kuruluşlarıyla ve
uluslararası kuruluşlarla ilgili İşlemleri yürütmek, Kurumun bu kuruluşlarla yapacağı
müzakereleri koordine etmek,
b} Yabancı ülke kanunlarına göre denetime yetkili mercilerin, kendi ülkelerindeki
mali piyasalarda faaliyet gösteren kuruluşların Türkiye'deki bu Kanuna tabı şube
veya ortaklıklarında denetim yapma ve bilgi İsteme talepleri ile yabancı ülkelerin
denetime yetkili mercileri ile Kurul tarafından yapılacak anlaşmalar çerçevesinde,
bankacılıkla ilgili her türlü işbirliği ve bilgi alışverişine ilişkin işlemlerini yürütmek,
c) Bu mercilerle yapılacak anlaşmalar ve bu çerçevede yürütülecek bankacılıkla ilgili
her türlü işbirliği ve bilgi alışverişini gerçekleştirmek,
d) Kurumun faaliyet alanı ile ilgili olarak gelişen uluslararası düzenlemeleri takip
etmek, kurum ve sektörün kullantmına sunmak,
e) Kurum Başkanı tarafından verilecek diğer görevleri yapmak
ile görevlidir.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu
Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu Madde 22- Bankalar
Yeminli Murakıpları Kurulu;
a) Kanun ve diğer mevzuat ile bankalar yeminli murakıplarına ve yardımcılarına
verilen görev ve yetkilerin gerektirdiği denetim, inceleme ve soruşturma İşlerini
yürütmek ve sonuçlandırmak,
b) Bankaların varlıkları, alacakları, Özkaynakları, borçlan, kar ve zarar hesaplan
arasındaki ilgi ve dengelerin ve mali bünyeyi etkileyen diğer tüm unsurların tespit
ve tahlilini yerinde denetim suretiyle gerçekleştirmek,
c) Bankalar yeminli murakıpları ve yardımcılarının çalışma programlarını belirlemek,
d) Görev ve yetki alanına giren konularda, yurt içi ve yurt dışında meydana gelen
213
gelişmeleri de incelemek ve göz önünde bulundurmak suretiyle, mevzuat ve
uygulama İle ilgili her türlü araştırma ve diğer çalışmaları yapmak ve yürütmek,
görüş bildirmek ve tekliflerde bulunmak,
e) Kurum Başkanı tarafından verilecek diğer görevleri yapmak ile
görevlidir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Danışma Birimleri
Kurum danışmanlığı Madde 23- Kurum
Danışmanlığı;
a) Kuruma, Kanun ve diğer mevzuatta yer alan düzenlemeler hakkında danışmanlık
hizmeti sunmak,
b) Uzmanlık alanlarında Kurum Başkanı tarafından belirlenecek projeleri hazırlamak
veya katkıda bulunmak,
c) Kurum Başkanı tarafından verilecek diğer görevleri yapmak
ile görevlidir.
Hukuk danışmanlığı
Madde 24- Hukuk Danışmanlığı;
a) Kurum Başkanının uygun görmesi halinde ilgili birimlerin hukuki, rnali ve cezai
sonuçlar doğuracak İşlemleri hakkında görüş bildirmek,
b) Gerektiğinde idari davalarda Kurumu temsil etmek,
c) Başkan tarafından verilecek diğer görevleri yerine getirmek
ile görevlidir.
214
DÖRDÜNCÜ BOLUM
Yardımcı Hizmet Birimleri
Bilgi sistemleri dairesi baĢkanlığı
Madde 25- Bilgi Sistemleri Dairesi BaĢkanlığı;
a) SĠstern analizlerine dayat ı olarak bilgi teknolojileri altyapısı ile Kurum içi ve dıĢı
bilgi Ġletim sistemlerini tasarlamak, geliĢtirmek, yönetmek, güvenliğini sağlamak
ve teknolojik geliĢmelere uyumlu Ģekilde güncelleĢtirilmesini temin etmek,
b) BütünleĢik bir bilgi modeli ve sistemi çerçevesinde veri tabanları tasarlamak,
geliĢtirmek, yönetmek ve değiĢen mevzuat ve koĢullara uyum sağlayacak Ģekilde
güncelleĢtirmek, verilerin kalite, doğruluk ve güvenliği için gerekli tedbirleri almak,
uygulamak ve geliĢtirmek,
c) Bilgi teknolojilerine ve sistemlerine bağlı olarak oluĢabilecek operasyonel risklerin
asgari düzeye indirilmesi amacıyla, bankacılıkta kullanılan biigî teknolojisi ve
sistemlerinin denetlenmesi ve düzenlemesine yönelik standart, yöntem ve stratejiler
geliĢtirilmesi ile sektörün Ģeffaf, güvenli ve risk değerlendirilmesi yapılmıĢ bilgi
sistemleri Ġle ĠĢler hale getirilebilmesi için alınacak tedbir ve geliĢtirilecek
uygulamalara katkıda bulunmak,
d) Ġzleme ve denetim faaliyetleri çerçevesinde erken uyarı sistemlerinin oluĢturulması
için gerekli biliĢim süreçlerini tasarlamak, geliĢtirmek, uygulamaya koymak ve
idamesini sağlamak,
e) Kurum Ġçi ve dıĢı kullanıcılar için destek, güvenlik ve yönetim politikaları oluĢturmak
ve uygulamak, kullanıcı eğitim programlan geliĢtirmek ve uygulanmasını sağlamak,
f)
Etkin bir kurumsal yönetim için, kurum içi otomasyon ve yönetim bilgi sistemlerinin
geliĢtirilmesini, uygulamaya konulmasını, idamesini ve güvenliğini sağlamak,
g) Bilgi teknolojilerinin temini ve kullanımı aĢamalarında mümkün olan en yüksek
ekonomik etkinliğe ulaĢılması için, bilgi teknolojisi araçları edinim faaliyetlerini
koordine etmek, edinilen teknoloji kaynaklarının optima! düzeyde kullanımını
sağlamak üzere bu kaynaklan yönetmek,
h) Kurum BaĢkanı tarafından verilecek diğer görevleri yapmak, Ġle görevlidir.
215
Ġnsan kaynaklan ve eğitim dairesi baĢkanlığı
Madde 26- Ġnsan Kaynaklan ve Eğitim Dairesi BaĢkanlığı;
a) Kurumun iĢ ve insangücü planlaması ile personel politikasıyla Ġlgili çalıĢmaları
yapmak,
b) Personel
sisteminin
geliĢtirilmesi
ile
Ġlgili
tekliflerde
bulunmak,
c) Personelin atama, Özlük, emeklilik ve benzeri iĢlemlerini yürütmek,
d) Personelin ücret ve diğer mali haklarına iliĢkin düzenlemeleri hazırlamak,
e) Performans değerlendirme kriterleri ile meslek ilkelerinin tespitine yönelik çalıĢmalar
yapmak,
f)
Personelin seçilme usul ve esasları, disiplin ve sicil amirlerinin tespiti ile personele
ĠliĢkin diğer mevzuat çalıĢmalarını yürütmek ve uygulamasını sağlamak,
g) ÇalıĢma hayatını ilgilendiren mevzuatı izlemek,
h)
Kurumun yurt içi ve yurt dıĢı eğitim planlarını hazırlamak, yayınlanması ve
uygulanmasını sağlamak ve takip etmek,
i)
Kurum personeli Ġle ilgili hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim programlarını
düzenlemek ve uygulamak,
i)
Personelin Kuruma bağlılığını artırıcı sosyal faaliyetlerde bulunmak,
k) Kurum BaĢkanı tarafından verilecek diğer görevleri yapmak ile görevlidir.
Bilgi hizmetleri dairesi baĢkanlığı
Madde 27- Bilgi Hizmetleri Dairesi BaĢkanlığı;
a) Kütüphanecilik hizmetlerini yürütmek,
b) Kurum raporlarının ve yayınlarının basım ve dağıtım hizmetlerini yürütmek,
c) Kurumla Ġlgili tüm mevzuatın güncel halde tutulması ve diğer birimlerin kullanımına
sunulmasını sağlamak,
d) Kurum tarafından çıkarılacak haftalık bülteni hazırlamak,
e) Kurum BaĢkanı tarafından verilecek diğer görevlen yapmak
ile görevlidir,
216
Ġdari ve mali iĢler dairesi baĢkanlığı
Madde 28- İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı;
a} Kurumun geür-gider tahminlerini yapmak, bütçesini hazırlamak ve uygulamasını
takip etmek ve kesin hesabını hazırlamak,
b) Faaliyetlerine son verilen bankaların Kuruma tevdi ettikleri ve üçüncü şahıslara
ait değerleri saklamak,
c) Kurumun araç, gereç ve malzeme gereksinmelerinin karşılanması iie ilgili hizmetleri
yürütmek,
d) İhtiyaç duyuian bina ve arazinin kiralanma, satın alma ve sigortalatma İşlemlerini
yürütmek,
e) Kurumun mali İşleri ile İlgili diğer hizmetlerini yürütmek,
O
Temizlik, aydınlatma, ısıtma, bakım, onarım, taşıma ve güvenlik hizmetlerini
yapmak veya yaptırmak,
g) Kurum Başkanının direktif ve emirlerini ilgililere duyurmak ve işlemlerini takip
etmek, Kurumun İç ve dış protokol hizmetlerini yürütmek,
h) Gene! evrak, arşiv ve haber merkezinin hizmet faaliyetlerini düzenlemek ve
yürütmek,
İ)
Kurum Başkanı tarafından verilecek diğer görevleri yürütmek
ile görevlidir.
Basın ve halkla iliĢkiler müdürlüğü
Madde 29- Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü;
a) Kurumun basın ve yayın kuruluşları ile ilişkilerini planlamak ve yürütmek,
b) Basında bankacılık sektörü ve ekonomik gelişmeler iîe ilgili olarak çıkan haberleri
derlemek ve ilgililere sunulmasını sağlamak,
c) Kurumun açıklamalarını basın yayın organlarına duyurmak,
d) Kurumun kamuoyunda tanıtılması ile ilgili faaliyetleri yürütmek,
e) Kurum Başkanı tarafından verilecek diğer görevleri yerine getirmek
ile görevlidir.
217
Kurul Özel büro müdürlüğü
Madde 30- Kurul Özel Büro Müdürlüğü;
a) Karar organının toplantılarına ilişkin gündemi üyelere dağıtmak,
b) Kurul görüşmelerinin kaydını tutmak, elektronik ortamda veya mevcut teknolojinin
imkan vereceği diğer sistemlerde deşifre ederek saklamak,
c) Kurulun kararlarım, karar defterine kaydetmek, üyelere imzalatmak ve ilgili birimlere
göndermek,
d) Üyelerin sekreterlik hizmetlerini yürütmek,
e) Kurulca verilecek diğer görevleri yapmak
île görevlidir.
BaĢkanlık özel büro müdürlüğü
Madde 31- Başkanlık Özel Büro Müdürlüğü;
a) Başkanın resmi ve Öze! yazışmalarını yürütmek,
b) Başkanın her türlü protokol işlerini düzenlemek ve yürütmek,
c) Başkan tarafından verilecek diğer görevleri yapmak
ile görevlidir.
Savunma uzmanlığı
Madde 32- Savunma Uzmanlığı, 7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu ile diğer
kanunlarda gösterilen görevleri yapar.
BEġĠNCĠ KISIM Sorumluluk ve Yetkiler
Yöneticilerin sorumlulukları
Madde 33- Kurumun her kademedeki yöneticileri yapmakla yükümlü bulundukları
hizmet ve görevleri Kurum Başkanının emir ve direktifleri yönünde, mevzuata, pfan ve
programlara uygun olarak düzenlemek ve yürütmekten bir üst yönetici kademeye karşı
sorumludurlar.
218
Düzenleme ve bilgi Ġsteme
Madde 34- Kurum, görev ve yetkilerini düzenleyici işlemler tesis ederek ve öze! nitelikli
kararlar alarak kullanmaya, görevleri iie ilgili konularda bakanlıklardan, İlgili resmi ve özel
kuruluşlar ile kişilerden gizli dahi olsa her türlü bilgi ve belgeyi istemeye yetkilidir.
Yetki devri
Madde 35- Başkan ve diğer yöneticiler, sınırlarını yazılı olarak açıkça belirlemek
şartıyla yetkilerinden bir kısmını astlarına devredebilir. Ancak, yetki devri yetki devredenin
sorumluluğunu kaldırmaz.
ALTINCI KISIM ÇeĢitli Hükümler Saklı hükümler
Madde 36- Bu Yönetmelikte yer almayan ya da açıklık bulunmayan konularda genel
hükümleri de dikkate alarak karar vermeye, uygulamayı düzenlemeye ve yönlendirmeye
Kurul yetkilidir.
Yürürlük
Madde 37- Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 38- Bu Yönetmelik hükümlerini Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
Başkanı yürütür.
219
TASARRUF MEVDUATI SĠGORTA FONU YÖNETMEÜGĠ (26
Ağustos 2000 tarih ve 24152 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıĢtır.)
BĠRĠNCĠ KISIM
Genel Hükümler
BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Hukuki
Dayanak ve Tanımlar
Amaç ve kapsam
Madde 1- Bu Yönetmeliğin amacı, 4389 sayılı Bankalar Kanunu uyarınca tasarruf
mevduatının sigorta edilmesi, hisseleri ve/veya yönetim ve denetimi kendisine İntikal eden
bankaların mali bünyelerinin güçlendirilmesi, yeniden yapılandın!ması ve üçüncü kişilere
devri ve anılan Kanun ile kendisine verilen diğer işleri de yapmakla görevli ve yetkili
kılman, kamu tüzel kişiliğini haiz Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun teşkilat, görev, yetki
ve sorumlulukları ile Fon mevcudunun kullanılış şekil ve esaslarım düzenlemektir.
Hukukî dayanak
Madde2- Bu Yönetmelik 18.06,1999 gün ve4389 sayılı Bankalar Kanununun 3'üncü
ve "15'İnci maddelerine dayanılarak hazırlannuştır.
Tanımlar
Madde 3- Bu Yönetmelikte geçen kavramlar; 4389 sayılı Bankalar Kanununun 2'inci
maddesinde yer alan anlamlan île kullanılmıştır. Ayrıca Yönetmelikte geçen "kuruluş11
İbaresi anılan Kanun kapsamındaki banka ve diğer kuruluşları, "yönetim kurulu" ibaresi
Fon Yönetim Kurulunu, "tahsil dairesi" ibaresi Fon kaynakları ile her türlü alacaklarının
takip ve tahsilinde 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunu tatbik
etmekle görevli birimlerini ve bu birimlerde görevli personeli, "6183 sayılı Kanun" ibaresi
6183 saydı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunu ifade eder.
220
ĠKĠNCĠ BÖLÜM Fonun Temsilî ve Karar Organı
Fonun Temsili ve Karar Organı
Madde 4- Fon Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından temsil ve İdare
olunur. Fonun karar organı Yönetim Kuruludur.
ĠKĠNCĠ KISIM Fon
Yönetim Kurulu
KurutuĢ ve Hukuki Yapısı
Madde 5- Kurul Başkanı Yönetim Kurulunun da başkanıdır. Fon işlemlerini yürütmede
Başkana yardımcı oİmak üzere Kurul tarafından Kurum Başkan Yardımcısı statüsünde Fon
Başkan Yardımcısı atanır. Fonun karar organı olan Yönetim Kurulu, Kurul Başkanı, Kuru!
İkinci Başkanı, Kuru! üyelerinin kendi aralarından seçecekleri bir kişi, Tasarruf Mevduatı
Sigorta Fonu Başkan Yardımcısı ve Kurumun Değerlendirme ve Uygulama Dairesinin bağlı
ofduğu Kurum Başkan Yardımcısı oimak üzere beş kişiden oluşur.
Yönetim Kurulu tüm üyelerinin katılımıyla toplanır. Kararlarını dört üyenin aynı yöndeki
oyuyla alır.
Başkanın bulunmaması halinde Yönetim Kuruluna Kurul İkinci Başkanı başkanlık eder.
Kuru! ikinci başkanının Yönetim Kuruluna başkanlık etmesi veya Kuru! ikinci başkam ya
da Kurulca seçilen asil üyenin bulunmaması durumunda Kurulca seçilen yedek üye, Fon
Başkan Yardımcısının veya Kurumun Değerlendirme ve Uygulama Dairesinin bağlı olduğu
Kurum Başkan Yardımcısının görevde bulunmaması hallerinde yerlerine vekalet eden kişiler
Yönetim Kuruluna katılır.
Görev ve Yetkiler
Madde 6- Yönetim Kurulu Fon işlemlerinin mevzuatta belirtilen şekilde yerine getirilmesi
için gerekli tüm kararları alır. Yönetim Kurulu, haiz olduğu yetkilerden bîr bölümünü
sınırlarını açıkça belirtmek suretiyle görevlilerine devredebilir.
Fonun faaliyetleri için gereksinim duyulacak gaynmenkulierin satın alınmasına ve
elden çıkarılmasına Fon Yönetim Kurulu yetkilidir.
221
ÜÇÜNCÜ KISIM Fonun Görev ve
Yetkileri ile TeĢkilatı
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
Fonun Görev ve Yetkileri
Fonun Görev ve Yetkileri
Madde 7- Fonun görev ve yetkileri aşağıda belirtilmiştir,
a) Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde bankalardaki tasarruf mevduatını sigorta
etmek, sigorta kapsamındaki mevduatı izlemek, fon mevcudunu yönetmek ve değerlendirmek,
b) Fonun menfaatlerini koruyucu anlaşmazlıkları önleyici hukuki tedbirleri zamanında
almak, ayrıca Fona ilişkin her türlü uyuşmazlığın adli ve idari merciler ile İcra dairelerinde
takibi, savunulması ve çözümlenmesi amacıyla gerekli işlemleri yapmak,
c) Bankacılık İşlemleri yapma ve/veya mevduat kabul etme izni kaldırılan bankaların;
yönetim ve denetimini üstlenmek, mevduat sahiplerine sigorta kapsamında bulunan
mevduatı doğrudan veya ifan edeceği bir banka aracılığı İle ödemek ve mevduat sahipleri
yerine bankanın iflasını istemek, iflas kararı alınması halinde iflas masasına imtiyazlı alacaklı
sıfatı İle iştirak etmek, Kanunun uygulaması ile sınırlı olmak üzere 2004 sayılı İcra ve İflas
Kanununda yazılı iflas dairesi ve alacaklılar toplantısı ile iflas İdaresi görev ve yetkilerine
de sahip olarak bankayı Kanun hükümleri çer çevesinde tasfiye etmek,
d)Temettü hariç ortaklık haklan ile yönetimi ve denetimi kendisine devredilen veya
hisseleri kendisine intikal eden bankaların mali bünyelerinin güçlendirilmesi, yeniden
yapılandırılması, mevcut veya yeni kurulacak bir banka ile birleştirilmesi, devri veya satışıyla
ilgili gerekli çalışmaları yapmak,
e) Temettü hariç ortaklık haklan ile yönetim ve denetimi Fona devredilen bankanın
sigorta kapsamında bulunan mevduat tutarını aşmamak ve hisselerinin tamamına sahip
olmak kaydıyla, sermayesine tekabül eden zararlarının devralınması için gerekli İşlemleri
yapmak,
f) Temettü hariç ortaklık haklan ile yönetimi ve denetimi kendisine devredilen veya
hisseleri kendisine intikal eden bankaların bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul
etme izninin kaldırılmasını Kuruldan talep etmek,
222
g) Bir banka hakkında Kanunun 14/3 ve/veya 14/4'üncü fıkralarının uygulanmasına
neden olan işlemlerde sorumluluğu bulunan banka yönetim kurulu ve kredi komitesi başkan
ve üyeleri ile gene! müdür, gene! müdür yardımcıları ve İmzalan bankayı ilzam eden
memurları île banka ortaklan hakkında alınacak kararlara ilişkin gerekli çalışmaları yapmak,
h) Kanuna aykırı karar ve İşlemleriyle bankanın iflasına neden olan banka yönetim
kurulu ve kredi komitesi başkan ve üyeferî ile genel müdür, genel müdür yardımcıları ve
imzaları bankayı ilzam eden memurlar hakkında alınacak kararlara İlişkin gerekli çalışmaları
yapmak,
i) Olağanüstü hallerde Hazine Müsteşarlığından İzin almak kaydıyla borçlanmak,
j) Olağanüstü hallerde Fon kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda Kurumun
taleb i ü ze rine T ürk iye C u mhu riyet Merkez Ban k asınd an avan s almak,
k) Fon mevcudunun İhtiyacı karşılayamaması durumunda bankalardan ileride doğacak
prirn yükümlülüklerine mahsuben bîr önceki yılda ödedikleri sigorta primi toplamına kadar
avans almak,
İ) Fonun kaynaklan ile her türlü alacağını 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre takip
ve tahsif etmek,
m) Kanunla verilen diğer görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak,
ĠKĠNCĠ
BÖLÜM Fonun
TeĢkilatı
TeĢkilat
Madde 8- Fonun merkezi Ankara'dadır. Fon, Yönetim Kurulu kararıyla, gerekli görülen
yerlerde geçici veya daimi teşkilat kurmaya yetkilidir.
Merkez TeĢkilatı
Madde 9- Fonun merkez teşkilatı aşağıda belirtilen hizmet birimleri ile Fon Yönetim
Kurulu Özel Bürosundan oluşur.
223
1- Finansman Dairesi Başkanlığı,
2- Hukuk Dairesi Başkanlığı,
3- Tasfiye Dairesi Başkanlığı,
4- Varlık Yönetim Dairesi Başkanlığı,
5- Tahsilat Dairesi Başkanlığı,
Fonun merkez teşkilatı ekte yer alan cetvelde gösterilmiştir.
Kurut ihtiyaç duyulması halinde Yönetim Kurulunun teklifi üzerine mevcut daire
başkanlıklarının birleştirilmesine, genişletilmesine, kaldırılmasına veya yeni daire
başkanlıklarının kurulmasına karar verebilir.
Fon faaliyetlerinin, etkin ve verimli bir şekilde yerine getirilmesini sağlamak amacıyla
Yönetim Kurulu kararıyla alt birimler ile geçici veya daimi ortak proje ve çalışma grupları
oluşturulabilir. Bu amaçla sözleşmeli personel istihdam edilebilir.
Finansman Dairesi BaĢkanlığı
Madde 10- Finansman Dairesi Başkanltğı;
a) Sigorta primleriyle diğer Fon gelirlerini tahsil etmek, süresi içerisinde ödenmeyenleri
Tahsilat Dairesi Başkanlığına bildirmek,
b) Fonun Türk Lirası ve döviz mevcutlarının verimli bir şekilde nemalandırılması İçin
Yönetim Kurulu tarafından belirlenecek esaslar dahilinde gerekli İşlemleri yapmak,
c) Olağanüstü hallerde Hazine Müsteşarlığından izin alınması kaydıyla borçlanmaya
yönelik işlemleri yapmak,
d) Olağanüstü hallerde Fon kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda Kurumun
talebi üzerine Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasından avans alınması için gerekli
çalışmaları yapmak,
e) Fon mevcudunun ihtiyacı karşılayamaması durumunda bankalardan ileride doğacak
prim yükümlülüklerine mahsuben bir önceki yılda ödedikleri sigorta primi toplamına kadar
avans alınmasına yönelik çalışmaları yapmak,
f) Fon kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda Hazine Müsteşarlığından İzin
almak suretiyle doğrudan veya Hazine Müsteşarlığı tarafından ihraç edilecek Devlet İç
Borçlanma Senetlerinin ikrazı yönetimiyle borçlanılmasına ve/veya Türkiye Cumhuriyeti
Merkez Bankasından avans alınmasına yönelik işlemleri yapmak,
224
g) Bankacılık iĢlemleri yapma ve/veya mevduat kabul etme izni kaldırılan bankaların
sigorta kapsamında bulunan ve Tasfiye Dairesi BaĢkanlığınca miktarı tespit edilen tasarruf
mevduatını doğrudan veya Ġlan edilecek banka aracılığı ile ilgilisine ödemek, bu suretle
ödemiĢ bulunduğu toplam mevduat miktarının iflas masasına imtiyazlı alacak olarak kaydı
Ġçin Tasfiye Dairesi BaĢkanlığına
durumu bildirmek,
h) Yönetim Kurulu kararlan çerçevesinde, Fonun Kanundan ve bu Yönetmelikten
doğan görevlerinin yerine getirilmesi amacıyla yapılan giderler Ġle Fonda Ġstihdamına karar
verilen sözleĢmeli personele ait aylık, yolluk, ve benzeri diğer ödemeleri tahakkuk ettirmek
ve Ödemek,
i) Fonun yapmak zorunda olduğu ilanların gidederînî ödemek,
j) Kurul tarafından Bankalar Kanununun 14'üncü maddesinin birinci fıkrası uyarınca
atanan banka yönetim kurulu ve denetim kurulu üyelerinin ücretlerini ödemek,
k) Fonun araç, gereç ve malzeme gereksinimleri ile hizmet alımlarına ĠliĢkin görevleri
yürütmek,
l) Yönetim Kurulunca belirlenen hesap planı çerçevesinde, Kurumun muhasebesinden
ayn olarak, Fon muhasebe kayıtlarına ĠliĢkin gerekli defterleri tutmak ve muhafaza etmek,
muhasebe sisteminin düzenli iĢleyiĢini takip etmek ve gerekli düzenlemeleri yapmak,
m) Fonun mali iĢleri ile ilgili diğer hizmetleri yürütmek,
n) Fonun yıllık faaliyet raporunu hazırlamak,
o) Fon BaĢkanı tarafından verilen diğer görevleri yapmak, Ġle görevlidir.
Hukuk Dairesi BaĢkanlığı
Madde 11- Hukuk Dairesi BaĢkanlığı;
a) Fonun taraf olduğu her türlü uyuĢmazlığın adli ve idari yargı mercii ve icra -ifias
daireleri ile diğer Ġdari mercilerde takibini, savunulmasını, Fonun Ġlgili mevzuat kurallarına
göre bu mercilerde temsil edilmesini sağlamak,
b) Henüz yargı mercilerine intikal etmemiĢ uyuĢmazlıkların, bir hakkın tanınması ya
da bir menfaatten vazgeçilmesi yoluyla sulhen çözümünün sağlanması amacıyla Yönetim
Kuruluna öneride bulunmak,
c) Takibinde ya da üst dereceli yargı mercilerine intikalinde yarar görülmeyen dava
ve Ġcra takiplerinden vazgeçilmesi veya ihtilafın suîhen çözümü konusunda Yönetim
Kuruluna öneri sunmak,
225
d) Yönetirn'Kuruiunca açılmasına karar verilen davaları açmak, Ġlgililer hakkında
alınması Ġstenilen her türlü muhafaza tedbirini almak, ilgililerden mal beyannamesi Ġstemek,
e) Bankacılık ĠĢlemleri yapma ve mevduat kabul etme Ġzni kaldırılan, sigorta kapsamındaki
mevduatı Fon tarafından ödenen bankanın iflasının istenmesi ile Ġlgili davaların açılması
için gerekli iĢlemleri Tasfiye Dairesi ile birlikte yürütmek,
f) Ġflas idarelerine gerekli hukuki desteği sağlamak ve bu Ġdarelerde görev alacak
avukatların seçimi konusunda yardımcı olmak,
g) Fonun menfaatlerini koruyucu, anlaĢmazlıkları önleyici hukuki tedbirleri zamanında
almak, anlaĢma ve sözleĢmelerin bu esaslara uygun olarak yapılmasını sağlamak, diğer
birimlerle iĢbirliği yapmak, sonuçlanan davalar hakkında ilgili birimlere bilgi vermek,
h) Daireye ait çalıĢma düzenini, görev bölümünü, dosyalama, kayıt ve arĢivleme
yöntemlerini belirlemek,
Ġ) Fon BaĢkanı tarafından verilecek diğer görevleri yapmak, Ele görevlidir.
Tasfiye Dairesi BaĢkanlığı
Madde 12- Tasfiye Dairesi BaĢkanlığı,
a) Bankacılık iĢlemleri yapma ve mevduat kabul etme izni kaldırılan bankaların mevduat
sahiplerinin, sigorta kapsamında bulunan mevduatını miktar ve Ģahıs Ġtibarıyla belirleyerek
ödenmesini sağlamak üzere Finansman Dairesine bildirmek ve bu konuda karĢılaĢılan
sorunları çözmek,
b) Bankacılık iĢlemleri yapma ve mevduat kabul etme izinleri kaldırılan bankalarla
ilgili olarak, Kanunun 16'ncı maddesi uyarınca Yönetim Kurulunca alınması gereken
kararlara iliĢkin Önerileri hazırlamak, Yönetim Kurulunun bu konuda aldığı kararlan ilgili
daire baĢkanlıklarına Ġletmek,
iflas
c) Bankacılık iĢlenilen yapma ve mevduat kabul etme izni kaldırılan bankalar hakkında
sürecinin seyrini Hukuk Dairesi BaĢkanlığı Ġle birlikte Ġzlemek,
d) Kanunun 16/4 ncü maddesi hükmü uyarınca iflas dairesi ve alacaklılar toplantısı
Ġle iflas idaresi görev ve yetkilerini kullanmak,
e) Ġflasına karar verilen bankaların iflas idarelerinde görev yapacak kiĢileri Yönetim
Kuruluna önermek,
f) OluĢturulacak banka iflas idarelerine, müflis bankaların taĢınabilir malları ile evrakının
226
korunması, tasnifi ve inceleme çalıĢmalar! ile kayıt düzeninin kurulması ve tasfiyenin süratli
ve etkin bir Ģekilde yürütülmesi için yardımcı olmak,
g) Ġflas masalarının aktifindeki paralarla tahsil ettiği paraların muhafaza ve
nemalandınlması iie ilgili esasları tespit etmek,
h) Kanunun 17/1 'inci maddesi hükmü gereğince Ģahsen iflasları istenilen banka yönetim
kurulu ve kredi komitesi baĢkan ve üyeleri ile genel müdür, genel müdür yardımcıları ve
Ġmzalan bankayı ilzam eden memurlar ile banka ortaklarından haklarında mahkemece
Ģ ahs en if las ın a k a ra r veril enl e rle ilg ili ge rekli tasf i ye iĢl e ml e rini ya p mak,
i) Fon dıĢındaki alacaklılar tarafından yapılan takip sonucu iflas eden bankalardan
o!an Fon alacağının, iflas masasına Ġmtiyazlı alacak olarak kaydedilmesini sağlamak,
j) Müflis bankaların tasfiye aĢamaları konusunda ilgili makamlara sunulacak raporları
hazırlamak,
k) Tedricen tasfiye edilmekte olan bankalarla ilgili iĢlemleri sonuçlandırmak, I)
Fon BaĢkanı tarafından verilen diğer görevleri yapmak, ile görevlidir.
Varlık Yönetim Dairesi Başkanlığı,
Madde 13- Varlık Yönetim Dairesi BaĢkanlığı,
a! Banka sermayesinin doğrudan veya dolaylı olarak yüzde on ve daha fazlasına veya
bu oranın altında olsa dahi bankanın yönetim ve denetim kurullarına üye belirleme imtiyazı
veren hisse senedine sahip olan ortaklarından, kurucularda aranan nitelikleri taĢımayanlar
ile bu niteliklerini kaybedenlerin ve Kurulun izni olmaksızın pay edinen ortakların temettü
dıĢındaki ortaklık haklarının kullanımı île ilgili iĢlemleri yapmak,
b) Temettü hariç ortaklık haklarıyla yönetim ve denetimi veya hisseleri Fona intikal
eden bankanın tüm varlıkları ile kayıt ve belge güvenliğini sağlamak üzere gerekli her türlü
tedbiri almak,
c) Kanunun 14/4'üncü maddesinin uygulanması sonucu temettü hariç ortaklık haklan
ile yönetim ve denetimi Fona devredilen bankaların;
1- Kötüye kullan/lan kaynaklarının veya uğradığı zararın iade veya tazmini için gerekli
çalıĢmaları yapmak,
2- Hisselerinin Kurulca uygun görülecek gerçek veya tüzel kiĢilere devrine yönelik
iĢlemleri yapmak,
227
3- Yönetim ve denetimini doğrudan veya dolaylı olarak, tek baĢına veya birlikte elinde
bulunduran ortaklan ile tüzel kiĢi ortaklarının sermayesinin yüzde onundan fazlasına sahip
gerçek kiĢi hissedarlarından kendilerine, eĢlerine ve velayet altmdakĠ çocuklarına ait
taĢınmaz ma! ve iĢtiraklerini, haczi caiz olan taĢınır mal, hak ve alacaklarını ve menkul
kıymetlerini ve her türlü kazanç ve gelirleri ve ayrıca bildirimden Önceki Ġki yıl içinde Ġvazlı
veya ivazsız olarak Ġktisap ettikleri veya devrettikleri taĢınmaz mal, haczi caiz taĢınır mal,
hak, alacak ve menkul kıymetlerini gösterir birer ma! beyannamesi vermelerinin sağlanmasıyla
ilgili her türlü çalıĢmayı yaparak bu iĢlemlere iiiĢkin karar taslaklarını hazırlamak ve Yönetim
Kuruluna sunmak,
4- Yönetim ve denetimini doğrudan veya dolaylı olarak, tek baĢına veya birlikte elinde
bulunduran ortaklarının malvarlıkları üzerine teminat aranmaksızın Ġhtiyatı tedbir, ihtiyati
haciz kararlan ile ilgililerin yurtdıĢına çıkmasını yasaklama dahil, alacaklıların menfaati
için zorunlu olan her türlü muhafaza tedbirinin alınması Ġçin gerekli iĢlemleri yaparak bu
ĠĢlemlere iliĢkin karar taslaklarını hazırlamak ve Yönetim Kuruluna sunmak,
d) Kanunun 14/3 ve 14/4'üncü maddelerinin uygulanması sonucunda hisseleri Fona
Ġntikal eden bankaların;
1- Mali sistemde güven ve Ġstikrarın sürdürülmesini temin etmek amacıyla, Kurulca
gerekti görülen hallerle sınırlı olmak üzere, mali yapılarını inceleyip değerlendirerek mali
b ü n yel e rini n g üçle ndi rilme si ve ye ni de n yap ıla nd ırıl ma s ın ı sa ğla mak için ;
1.1 Sermayelerinin artırılması,
1.2 Merkez Bankasının görüĢünü almak suretiyle kanuni karĢılık yükümlülüklerinin
cezaî faizlerinin de kaldırılması suretiyle ertelenmesi veya düĢürülmesi,
1.3 ĠĢtirak, gayrimenkul ve diğer aktiflerinin satın alınması veya bunların teminat olarak
alınıp, karĢılığında avans verilmesi ya da mevduat yapılması,
l .4 Alacaklarının, zararlarının devralınması
"i .5 Fonun bu Ģekilde sahip olacağı banka aktifleri ve hisse senetlerinin Ġskonto veya
sair suretlerle üçüncü kiĢilere satılması,
1 .6 Borçlarının garanti edilmesi,
l .7 Her türfü alacak ve varlıklarının nakde tahvilinin sağlanması veya bunların yapılacak
anlaĢmalar çerçevesinde kamusa! sermayeli olanlar da dahil olmak üzere diğer bankalar
aracılığıyla Fon nam ve hesabına nakde tahvil edilmesi, gibi her türlü tedbirin uygulanması
Ġçin Yönetim Kurulunca alınması gereken kararlara iliĢkin gerekli çalıĢmaları yapmak ve
Önerileri hazırlamak, Yönetim Kurulunca alman kararlan ilgili birimlere bildirmek,
228
2- Gerektiğinde mali ve teknik yardım sağlamak suretiyle, varlık ve yükümlülüklerini
kısmen veya tamamen, mevcut bankalardan istekli olanlara ya da kurulacak bir bankaya
devretmek veya bankanın başka bir banka İle birleştirilmesine ilişkin İşlemleri yapmak,
e) Temettü hariç ortaklık haklan île yönetim ve denetimi ve/veya hisseleri Fona intikal
eden bankanın;
1- Uygun görülecek aktiflerini, teşkilatını ve aksine talebi olmayan personeli ile devir
tarihi itibarıyla mevduat toplamları en yüksek beş bankaca uygulanan faiz oranlan
ortalamasını geçmemek üzere İşlemiş faizleriyle birlikte sigortaya tabi mevduatını ve pasifte
yer alan karşılık kalemlerini mevcut bankalardan istekli olanlara veya bu amaçla yeni
kurulacak bîr bankaya devretmeye yönelik İşlemleri yapmak,
2- Gerekli görülmesi halinde bankacılık işlemleri yapma ve/veya mevduat kabul etme
izninin kaldırılması İçin gerekli çalışmaları yapmak,
f) Temettü hariç ortaklık hakları ile yönetim ve denetimi Fona devredilen bankanın
sigorta kapsamında bulunan mevduat tutarını aşmamak ve hisselerinin tamamına sahip
olmak kaydıyla, sermayesine tekabül eden zararlarının devralınması için gerekli İşlemleri
yapmak,
g) Hisseleri Fona intikal eden bankaların Fon tarafından devralınacak alacaklarının
niteliklerini ve mevcut durumunu Tahsilat Dairesi Başkanlığı ile birlikte tespit etmek,
h) Banka hakkında Kanunun 14/3 ve/veya 14/4'üncü fıkralarının uygulanmasına neden
olan işlemlerde sorumluluğu bulunan banka yönetim kurulu ve kredi komitesi başkan ve
üyeleri İle genel müdür, genel müdür yardımcıları ve imzalan bankayı ilzam eden memurlar
île banka ortaklan hakkında yapılması gereken işlemlere ilişkin karar taslaklarını hazırlamak
ve Yönetim Kuruluna sunmak,
i) Kanuna aykırı karar ve işlemleriyle bankanın iflasına neden olan, banka yönetim
kurulu ve kredi komitesi başkan ve üyeleri İle genel müdür, genel müdür yardımcıları ve
imzalan bankayı ilzam eden memurlar hakkında alınacak kararlarla ilgili her türlü hazırlık
çalışmasını yaparak bu istemlere ilişkin karar taslaklarını hazırlamak ve Yönetim Kuruluna
sunmak,
j) Kanunun 14/6'ncı maddesi uyarınca kurulacak banka ve şirketlere ilişkin hazırlık
çalışmalarını yürütmek,
k) Kanunun yürürlüğe girdiği tarih İtibarıyla faaliyet göstermekte olan bankaların
yönetim ve denetiminin doğrudan ya da dolaylı olarak başka bir sermaye grubuna geçmesine
yol açan hisse devir ve edinimlerinde, ödenmiş sermayenin devre ilişkin izin tarihînden
itibaren bir yi! İçinde Kanunun 7'ncı maddesinin 2 numaralı fıkrasının d bendinde belirtilen
229
tutara yükselti l memesi halinde, hisseleri devir alan ortakların temettü hariç ortaklık haklarının
kullanımı ile ilgîlî işlemleri yapmak,
[) Fon Başkanı tarafından verilecek diğer görevleri yapmak, i l e görevlidir.
Tahsilat Dairesi Başkanlığı
Madde 14-Tahsüat Dairesi Başkanlığı,
a) Fon kaynaklan ve Fonun diğer her türlü alacağının, 6183 sayılı Kanun hükümlerine
göre takip ve tahsilini sağlamak,
b) Fona intikal eden bankaların, Fon tarafından devralınacak alacaklarının niteliklerini
ve mevcut durumunu Varlık Yönetim Dairesi Başkanlığı ile birlikte tespit ederek Yönetim
Kuruluna sunmak,
c) Fonun alacaklı olduğu gerçek ve tüzel kişiler hakkında gerekli bilgi ve belgeleri
toplamak ve araştırmaları yapmak,
d) Fon tarafından devralınan alacaklardan devir tarihinden önce 2004 sayılı İcra ve
İflas Kanunu hükümlerine göre takibine başlanılmış olanların takibine kaldığı yerden devam
etmeye veya bu takibatı keserek, alacağın 6183 sayılı Kanuna göre takibine Hukuk Dairesi
Başkanlığı ile birlikte karar vermek,
e) Fon alacağının 6183 sayılı Kanuna göre takip ve tahsili sırasında kullanılması gereken
makbuz, tutanak, fiş ve diğer kağıtların şeklini ve ihtiva edeceği hususları belirleyerek
Yönetim Kurulu onayına sunmak,
f) Kanunda gösterilen para cezalarının süresi içinde ödenmemesi halinde, bunların
vergi dairesince tahsilini sağlamak,
g) Faaliyet konuları ile İlgili olarak Fon tarafından dava açıl ması gereken hallerde,
iddianın İspatına yarayacak her türlü bilgi ve belgeyi Hukuk Dairesi Başkanliğına göndererek
dava açılmasını talep etmek, aleyhte açılan davalara İlişkin olarak savunma dosyalarının
hazırlanmasında Hukuk Dairesi Başkanlığına yardımcı olmak,
h) Fon tarafından devralınan alacaklar ile Fonun diğer alacaklarının takip ve tahsili
hakkında Yönetim Kuruluna aylık raporlar sunmak,
i) Fo n başkanı tarafınd an verilen diğer görevleri yap mak, i l e görevlidir.
Özel Büro
Madde 15- Yönetim Kurulu Özel Bürosu;
a) Karar organının toplantılarına İlişkin gündemi üyelere dağıtmak,
23 0
b) Yönetim Kurulu görüşmelerinin kaydını tutmak, bu kayıtlan elektronik ortamda
veya mevcut teknolojinin İmkan vereceği diğer sistemlerde deşifre ederek saklamak,
c) Yönetim Kurulunun kararlarını karar defterine kaydetmek, üyelere imzalatmak ve
ilgili birimlere göndermek,
d) Fonun iç ve dış haberleşme İşlerini yürütmek ve arşiv faaliyetlerini düzenlemek,
e) Fon Başkanı tarafından verilecek diğer görevleri yapmak, i l e görevlidir.
DÖRDÜNCÜ KISIM
Tahsilat Grup BaĢkanlıkları, Tahsilat Ekipleri Ve Tahsilat ĠĢlemleri
BĠRĠNCĠ BÖLÜM KuruluĢ,
Hukuki Yapı ve Yetki
KuruluĢ
Madde 76- Tahsilat Dairesi Başkanlığına verilen görevler île 6183 saydı Kanunun
tahsil dairesine verdiği görev ve yetkileri kullanmak üzere gerekli görülen yerlerde Yönetim
Kurulu kararıyla tahsilat grup başkanlıktan kurulabilir. Tahsilat grup başkanı, Fona intikal
eden alacakları takip ve tahsil etmek üzere, kurum uzmanı ve diğer personelden oluşan
tahsilat ekipleri kurar ve ekipte yer alan kurum uzmanlarından birini ekip başkanı olarak
görevlendirir.
Tahsilat Grup BaĢkanı
Madde 17- Tahsilat grup başkanı, 6183 sayılı Kanunun alacaklı amme İdaresinin
mahalli en yüksek memuruna verdiği yetkiler İle bu Yönetmelikte belirtilen görev ve yetkileri
kullanır.
Tahsilat Grup BaĢkanlığı
Madde 18- Tahsilat Grup Başkanlıkları;
a) Fona intikal eden alacak dosyalarını niteliklerine göre tasnif ederek tahsilat ekiplerine
dağıtmak, her bir alacak dosyasının takibine yönelik olarak yapılacak işlemler ve işlem
adımları İ l e bunların tahmini sürelerini içeren bir eylem planı hazırlamak,
231
b) Borçiunun 6183 sayılı Kanunun 27, 28, 29 ve 30'uncu maddelerinde yazılı tasarruf
ve muamelelerinin varlığı batinde bu işlemlerin iptali için gerekli delilleri top layarak iptal
davası açılması talebiyle Hukuk Dairesi Başkanlığına intikal ettirmek ve sonucunu İzlemek,
c) Hakkında haciz veya ihtiyati haciz karan alınan borçlunun menkul ve gayrimenkul
mallan ile alacak ve haklarına haciz uygulamak,
d) Ödeme emri tebliğ edilen ve süresi İçinde mal bildiriminde bulunmayan borçluların
hapsen tazyikini ilgili mahkemeden talep etmek,
e) Borçluya ait menkul ve gayrimenkul mallar ile alacak ve haklan araştırmak, borçlunun
ma! edinme ve mal artışlarını izlemek,
f) Borçlu hakkında yurtdışı çıkış yasağı uygulanmasını İlgili mercilerden talep etmek,
g) Haczedilen menkul ve gayrimenkul mallar ile gemilerin İdaresi, İşletilmesi, menfaat
ve hasılatının toplanması için gerekli tedbîrleri almak,
h) 6183 sayılı kanunun 34'üncü maddesine göre ortaklığın feshini İstemek,
i) Lİmtted şirketlerden tahsil imkanı bulunmayan alacakların, sermaye hisseleri oranında
doğrudan doğruya limited şirket ortaklarından takip ve tahsilini sağlamak,
j) Tüze! kişilerle, küçüklerin ve kısıtlıların, vakıflar ve cemaatler gibi teşekküllerin ma!
varlığından tamamen veya kısmen tahsi! edilemeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan
alacakların, kanuni temsilcilerin ve teşekkülü idare edenlerin şahsî mal varlıklarından takip
ve tahsilini sağlamak,
k) 6183 sayılı Kanunun 110 ila 114'üncü maddelerinde yazılı bulunan suçları işleyenleri
Cumhuriyet Savcılığına bildirmek,
1) Alacağın tahsili için İcra ve İflas Kanunu hükümleri dairesinde borçlunun İflasını
istemek,
m) Tahsilat ekiplerinin çalışmalarını günlük olarak iztemek ve kontrol et mek,
n) Alacakların takip ve tahsili hakkında Tahsilat Dairesi Başkanlığına aylık raporlar
sunmak,
o) 6183 sayılı Kanunun tahsil dairesine verdiği diğer görev ve yetkileri kullanmak, İle
görevlidir.
Tahsilat Ekipleri
Madde 19- Fon kaynakları ile Fonun her türlü alacağının 6183 sayılı kanuna göre
takip ve tahsilini sağlamak üzere, tahsilat grup başkanlıkları bünyesinde kurum uzmanları
ve diğer personelden oluşan tahsilat ekipleri kurulur.
Tahsilat ekipleri;
a) Haczedilen menkul malların cins ve nevilerini, vasıflarını, alametlerini, sayı ve
miktarlarını, tahmin edilen değerlerini, haciz sırasında bulunan kişiler İle varsa üçüncü
232
şahısların iddialarını vesair gerekli hususları haciz tutanağı i l e tespit etmek,
b)Üçüncü şahıslardaki menkul mal, hak ve alacaklardan tutanakla haczi mümkün
bulunmayanları, borçlu veya zilyet olan veyahut alacak ve hakları ödemesi gereken gerçek
ve tüzel kişilere haciz keyfiyetini bir yazı İ l e tebliğ etmek suretiyle haczetmek,
c) Haciz uygulaması sırasında haczin gerektirdiği her tür lü zora başvurmak,
d)6183 sayılı Kanunun haczi tatbik etmekle görevli ve yetkili olanlara tanıdığı her
türlü görev ve yetkiyi kullanmak,
e) Adresi bilinmeyen veya bilinen adreslerinden ayrılmış olduğu saptanan borçlularla
ilgili olarak adres araştırması yapmak,
f) Yapılan takip sonucunda borçlunun haczi caiz malı olmaması veya bulunan malların
satış bedelinin borcu karşılamaması halinde borçlu hakkında aciz fişi düzenlemek ve aciz
vesikasına bağlayarak tahsilat grup başkanlığına sunmak,
g) Tahsilat grup başkanlığınca memur eliyle tebliğ yapılması gerekli görülen hallerde
tebliğ işlemini gerçekleştirmek,
h) Alacakların takip ve tahsili hakkında tahsilat grup başkanlığına aylık raporlar sunmak,
ile görevlidir.
iKiNCi BOLUM
Tahsilat ĠĢlemleri
Alacak Dosyalarının Devralınması
Madde 20- Fona intikal eden bankaların, Fon tarafından devralınacak alacaklarına
ilişkin kredi, takip ve dava dosyalan, Tahsilat Dairesi ve Varlık Yönetim Dairesi
Başkanlıklarınca uzman görevlilerden oluşturulacak ekipler tarafından devralınır.
Dosyalan devralacak ekiplerin oluşturulmasında, Kurul Başkanı, gerektiğinde Kurumun
ve Fonun diğer birimlerinde çalışan murakıp, avukat ve uzmanları da bu ekiplerde
görevlendirebilir.
Dosyalan devralacak ekipler, dosyalarda bulunan kredi sözleşmesi, kredi kararı,
teminatlar ve şahsî kefalete ilişkin belgeler, protokoller, ödeme belgelen, tebligata ilişkin
belgeler, takibat, icra ve dava safhasına ilişkin belgeler ile diğer belgeleri banka yetkilileri
ve varsa takibatla görevlendirilen avukatın da imzaladığı bir tutanakla tespit ederler.
233
Teminat Ġsteme
Madde 21- Türkiye'de İkametgahı bulunmayan borçlunun durumu Fon alacaklarının
tahsilinin tehlikede olduğunu gösteriyorsa, tahsil dairesi kendisinden teminat isteyebilir.
Gösterilen teminatın sonradan kısmen ya da tamamen değerini kaybetmesi veya borç
miktarının artması halinde, teminatın tamamlanması veya yerine başka bir teminat göstermesi
yazı İle borçludan istenilir.
ġahsi Kefalet
Madde 22- Fon alacaklarının tahsilatı ile ilgili olarak borçlu kişiler muteber bir şahsı
müteselsil kefü ve müşterek müteselsil borçlu olarak gösterebilirler. Şahsî kefalet Yönetim
Kurulu tarafından tespit edilecek şartlara uygun olarak noterden tasdikli mukavele ile tesis
olunur.
Fon alacağının borçlu tarafından ödenmemesi halinde, alacak şahsi kefalet veren
kişiden 6183 sayılı Kanuna göre takip ve tahsil olunur.
Ġhtiyatî Haciz
Madde 23- İhtiyati haciz. Fon alacakları ile İlgili olarak 6183 sayılı Kanunun 13'üncü
maddesinde belirtilen hallerden herhangi birinin bulunması halinde hiçbir süreyle sınırlı
olmaksızın tahsilat ekip başkanının talebi üzerine tahsilat grup başkanının kararıyla, haczin
ne suretle yapılacağına dair olan hükümlere göre derhal tatbik olunur.
Tecil
Madde 24- Fon alacağının vadesinde ödenmesi veya haczin tatbiki veyahut haczolunmuş
mallann paraya çevrilmesi borçluyu çok zor duruma düşürecekse, borçlu tarafından yazı
ile istenilmiş ve 6183 sayılı Kanunun 10'ncu maddesinde belirtilen nitelikte teminat
gösterilmiş olmak şartıyla grup başkanının önerisi ve Yönetim Kurulu kararı ile Fon alacağı
iki yılı geçmemek üzere ve Maliye Bakanlığınca belirlenen oranlarda faiz alınarak tecîl
olunabilir.
Tecil edilen alacağın taksit zamanlan ve diğer şartlar Yönetim Kurulu kararında
gösterilir.
Teminat alacağın tamamını karşılayacak miktarda olur, haciz yapılmış İse mahcuz
mal değeri tutarınca teminat yerine geçer. Borçlunun tecil şartlarına uymaması, değerini
kaybeden teminat veya mahcuz mallann tamamlanmaması veya yerlerine başkalarının
gösterilmemesi hallerinde atacak muaccel hale gelir.
234
Ödeme Emri
Madde 25- Fon alacağını vadesinde ödemeyenlere, 7 gün İçinde borçlarını ödemeleri
veya ma! bildiriminde bulunmaları (uzumu tahsilat grup başkanı tarafından imzalanan
"ödeme emri11 ile tebliğ olunur.
Ödeme emrinde borcun mahiyeti ve miktarı, nereye ödeneceği, süresinde ödenmediği
veya mal bildiriminde bulunulmadığı takdirde borcun cebren tahsil ve borçlunun mal
bildiriminde bulununcaya kadar üç ayı geçmemek üzere hapis ile tazyik olacağı, gerçeğe
aykırı bildirimde bulunduğu takdirde hapis ile cezalandırılacağı kayıtlı bulunur. Ayrıca,
borçlunun 6183 sayılı Kanunun 114'üncü maddesindeki görevleri ve bu görevlen yerine
getirmediği takdirde hakkında tatbik edilecek olan ceza öderne emrinde kendisine bildirilir.
Hapsen Tazyik Talebinde Bulunma Yetkisi
Madde 26- Kendisine ödeme emri tebliğ edilen borçlunun 7 günlük süre içinde borcunu
ödememesi ve mal bildiriminde de bulunmaması halinde, hakkında hapsen tazyik kararının
alınmasını sağlamak amacıyla, icra tetkik mercii hakimliğine yazılı talepte bulunma yetkisi
tahsilat grup başkanına aittir.
Haciz Varakası
Madde 27- Haciz işlemleri, tahsilat ekiplerince düzenlenen ve tahsilat grup başkanı
tarafından tasdik edilen haciz varakalarına dayanılarak yapılır.
Haciz varakasında, varakayı düzenleyen grup başkanlığının adı, varakanın düzenlenme
tarih ve numarası, borçlunun adı, soyadı veya unvanı, İş ve ikametgah adresleri, ödeme
emrinin tebliğ tarihi ve tebliğ şekli, haczin nedeni ve yasa! dayanağı, haciz konusu alacağın
türü, miktarı ve vadesi gösterilir.
Bu varakaların şekli ve ihtiva edeceği bilgiler Yönetim Kurulu tarafından belirlenir.
Haczedilen Menkul Malların Korunması
Madde 28- Haczedilen para, kıymetli maden, mücevher, ticari senet, hisse senedi ve
tahvil gibi menkul mallar kaybolmalarını ve değiştirilmelerini önleyecek tedbirler alınarak
grup başkanlığınca muhafaza olunur.
Tahsilat ekiplerince haczolunan sair menkul mallar uygun bir yerde muhafaza altına
alınır veya güvenilir bir şahsa veyahut güvenilir bir şahsın kefaleti altında borçlunun veya
zilyedin kendisine bırakılır.
Tahsilat ekiplerinin grup başkanlığı merkezinin bulunduğu yer dışında haczettikleri
menkul mallar gerektiğinde grup başkanlığı merkezine getirilerek muhafaza altına alınır.
235
Menkul Malların SatıĢı
Madde 29- Menkul mallar tahsilat grup baĢkanlığınca haczin yapıldığı tarihîn üçüncü
gününden itibaren üç ay içinde satıĢa çıkarılır.
Tahsilat ekiplerince tahsilat grup baĢkanlığı merkezinin bulunduğu yer dıĢında
haczedilen menkul mallar, haczedildiği yerde satıĢının güç olacağının anlaĢılması halinde
tahsilat grup baĢkanlığınca uygun görülecek yerde satılır.
Ödeme
Madde 30- Tahsilat grup baĢkanlıkları ve tahsilat ekiplerince cebri takip sonucunda
tahsil edilen tutarlar ile borçlu tarafından rızaen yapılan ödemeler karĢılığında borçlu veya
ödemeyi yapana bir ödeme belgesi verilir. Tahsil edilen tutarlar Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası nezdinde bulunan Fon hesabına makbuz karĢılığı yatırılır.
Tahsilat grup baĢkanlıktan ve tahsilat ekiplerince yapılan tahsilatın aynı gün, bunun
mümkün olmaması halinde izleyen ilk iĢ günü Fon hesabına yatırılması esastır. Tahsilatın
yapıldığı gün Fon hesabına yatınlamayan tutarlar, tahsilat grup baĢkanı ve tahsilat ekibi
tarafından düzenlenecek bir tutanakla muhafaza altına alınır.
Tahsilat ekiplerinin, tahsilat grup baĢkanlıklarının bulunduğu i) dıĢında yaptıkları
tahsilat, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Ģubelerinin bulunmadığı yerlerde muhabirleri
aracılığı ile Fon hesabına havale edilir.
SatıĢ Komisyonu
Madde 31- Haczedilen menkul mallar ile gayri men küller ve gemiler tahsilat grup
baĢkanının baĢkanlığında iki kurum uzmanından oluĢan satıĢ komisyonu tarafından satılır.
SatıĢ komisyonu satıĢa çıkarılacak gayrimenkullerin rayiç değerini bilirkiĢinin mütalaasın!
da almak suretiyle belirler.
Basılı Kağıtlar
Madde 32- Fon alacağının 6783 sayılı Kanun hükümlerine göre takip ve tahsili sırasında
kullanılacak makbuz, fiĢ, tutanak ve diğer kağıtların Ģekli ve ihtiva edeceği bilgiler Tahsilat
Dairesi BaĢkanlığ ın ın ö nerisi üzerine Yöneti m Kurulu taraf ın dan belirle nir.
236
BEġĠNCĠ KISIM Fonun
Kaynakları ve Kullanımı
Fon Mevcudunun Yönetimi
Madde 33- Fonun mevcudu, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdindeki 'Tasarruf
Mevduatı Sigorta Fonu' hesabında tutulur ve Yönetim Kurulu tarafından belirlenecek esaslar
çerçevesinde değerlendirilir.
Fonun kaynakları
Madde 34- Fonun kaynaklan;
a) Bankaların tasarruf mevduatı tutan üzerinden kapsamı, tutan, tarifesi, îahsi! seki!
ve zamanı Kurulca belirlenecek sigorta primlerinden,
b} Kanunun 10 uncu maddesine göre zamanaşımına uğrayan mevduat, emanet ve
alacaklardan,
c) Kuruluş izni verilen kuruluşların kurucularının Kanunun 7 nci maddesinin (2)
numaralı fıkrasının (d) bendinde belirtilen asgari sermayenin yüzde onu tutarında Fona
yatıracakları sisteme giriş payından,
d) Kanunun 8'incİ maddesinin (2) numaralı fıkrası hükümleri çerçevesinde, devralan
bakımından verilen hisse devir irinlerinde, hisseleri devralan ortaklar tarafından, devralınan
hisselerin nominal bedelinin veya borsa değeri daha yüksek olduğu takdirde borsa değerinin
yüzde biri oranında Fona yatırılacak tutarlardan,
e) Kanunun 18/2'nci maddesi gereğince gerçekleşen tasfiye süreci sonunda Kuruma
tevdi edilip, Kurumca on yıî süre ile her yi! başında usulüne göre üan edilmek suretiyle
saklanan değerlerden, son ilan tarihinden itibaren altı ay içinde aranmadığı için fona irat
kaydedilen miktarlardan,
f) Kanun hükümlerine aykırılık dolayısıyla hükmolunacak adli para cezalan ile idari
para cezalarının yüzde ellisinden,
g) Türkiye Bankalar Birliğince alınan özel ve genel nitelikteki tedbirlere zamanında
ve tam olarak uymayan üyeleri hakkında Türkiye Bankalar Birliği Yönetim Kurulunca
uygulanan para cezalarından,
h) Fon mevcudunun gelirleri ile sair gelirlerden, oluşur,
Fonun Diğer Finansman Kaynakları
Madde 35- Fon mevcudunun ihtiyacı karşılayamaması durumunda bankalardan İleride
doğacak prim yükümlülüklerine mahsuben bir Önceki yılda Ödedikleri sigorta primi toplamına
kadar avans alınabilir. Bu avans Kurulca belirlenecek oran üzerinden hesaplanacak faizi
ile birlikte doğacak prim borçlarına mahsup edilir.
237
olağanüstü hallerde Fon, Hazine Müsteşarlığından izin almak kaydıyla borçlanabileceği
gibi ihtiyaç hasıl olduğunda Hazine Müsteşarlığınca Fona ikrazen verilmek üzere uzun
vadeli Özel tertip Devlet İç Borçlanma Senedi ihraç edilebilir. Özel tertip Devlet İç Borçlanma
Senetlerinin faiz oranlan ve geri ödeme şartları da dahil olmak üzere tabi olacağı usul ve
esaslar Hazine Müsteşarlığı ile Kurum tarafından müştereken belirlenir. Fon yaptığı
borçlanmalar üzerinde her türlü tasarruf hakkına sahiptir. Malî yıl bütçe kanunlarında yer
alan borçlanma İle İlgili hükümler bu senetler İçin de geçerlidir.
Olağanüstü hallerde, Fon kaynaklarının İhtiyacı karşılamaması durumunda Kurumun
talebi üzerine Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca Fona avans verilir. Alınan avansın
vadesi, tutarı, geri ödeme şekîl ve şartlan İle uygulanacak faiz oranı ve diğer hususlar
Kurumun görüşü alınarak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca belirlenir.
Sigorta Kapsamındaki Mevduatın Ödenmesi ve İflas Talebi
Madde 36- Bankacılık işlemleri yapma ve/veya mevduat kabul etme izni kaldırılan
bir bankadaki kapsamı Kurulca belirlenen sigortaya tabi tasarruf mevduatı/ Yönetim
Kurulunca öngörülecek usu! ve esaslar çerçevesinde, Fon tarafından tespit ettirilerek
doğrudan doğruya veya İian edilecek bir banka aracılığı ile ödenir.
Bir bankada ortak tasarruf mevduatı hesabı bulunan mudilerin paylan belli ise sigorta
limiti dahilinde bu paylara göre, belit değilse eşit şekilde ve her mudi İçin sigorta limitini
aşmamak kaydıyla ödeme yapılır. Ancak Kanunun 15/6-b maddesinde sayılan kişilere
herhangi bir ödeme yapılmaz.
Fon ödediği tasarruf mevduatı İçin mevduat sahipleri yerine bankanın doğrudan
doğruya İflasını ister. Bu görev ve yetki münhasıran Fona aittir. Bu şekilde yapılacak iflas
isteminde 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 178'incî maddesinin ikinci fıkrası hükmü
uygulanmaz.
İflas kararı alınması halinde Fon, iflas masasına imtiyazlı alacaklı sıfatıyla iştirak eder
ve bu Kanunun uygulanması ile sınırlı olmak üzere 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununda
yazılı iflas dairesi ve alacaklılar toplantısı İle iflas idaresi görev ve yetkilerine de sahip
olarak bankayı anılan Kanun hükümleri çerçevesinde tasfiye eder.
İflasına hükmolunan bankanın Fona olan borçlan, masanın nakit durumuna göre 2004
sayılı İcra ve İflas Kanununun 232'nci maddesinde gösterilen sıra cetvelinin kesinleşmesi
beklenilmeksîzin ödenir.
Bankaların Mali Yapısının Güçlendirilmesi
Madde 37- Fon, malî sistemde güven ve İstikrarın sürdürülmesini temin etmek amacıyla,
Kurulca gerekli görülen hallerle sınırlı olmak üzere, hisseleri kendisine intikal eden bankaların
mali bünyelerinin güçlendirilmesi ve yeniden yapılandırılmasını sağlamak içîn sermayelerinin
artırılması, İştirak, gayrimenkul ve diğer aktiflerinin satın alınması veya bunların teminat
olarak alınıp, karşılığında avans verilmesi ya da mevduat yapılması, alacaklarının, zararlarının
devralınması da dahil olmak üzere her türlü tedbiri alabilir.
238
Banka Zararlarının Devralınması
Madde 38- Fon, temettü hariç ortaklık haklan ile yönetim ve denetimi kendisine
devredilen bankaların, sigorta kapsamında bulunan mevduat toplamını aşmamak ve
hisselerinin tamamına sahip olmak kaydıyla, sermayesine tekabül eden zararlarını devralabilir.
Devredilen Aktif ve Pasif Farkının Ödenmesi
Madde 39- Fon, temettü hariç ortaklık haklan ile yönetim ve denetimi kendisine
devredilen bankanın uygun göreceği aktifleri ile sigortaya tabi tasarruf mevduatını ve pasifte
yer alan karşılık kalemlerini, kurulacak bir bankaya ya da mevcut bankalardan birine
devretmesi durumunda devredilen aktiflerin toplamının devredilen pasiflerin toplamını
karşılayamaması halinde aradaki farkı öder,
Devir veya BirleĢme Halinde Mali Yardım Yapılması
Madde 40- Fon, hisseleri kendisine intikal eden bankaların, varlık ve yükümlülüklerini
kısmen veya tamamen, mevcut bankalardan birine veya kurulacak bîr bankaya devretmesi
veya bankayı isteklisi bulunan başka bir bankayla birleştirilmesi amacıyla mali katkı
sağlamaya yetkilidir.
ġirket Kurulması
Madde 41- Fon, Kanunun 14'üncü maddesinin 6'ncı fıkrası ile kendisine verilen
görevleri, doğrudan veya kendisinin sahip olduğu tüm hak, menfaat ve muafiyetlerden aynı
şekilde yararlanan kuruluşu ve sermaye artırımı 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümleri
ile 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 29'uncu maddesi hükmünden
muaf ve sermayesinin tamamına sahip olduğu kamu tüzel kişiliğini haiz bir şirket aracılığı
île de gerçekleştirebilir.
Banka Kurulması ve Devri
Madde 42- Fon, Kanunun 14'üncü maddesinin 6'ncı fıkrasında yazılı tedbirlerin
alınması amacıyla banka kurabilir. Bu amaçla kurulacak bankanın kuruluşunda ve Fon
tarafından yapılacak devir ve birleşme işlemlerinde Kanunun 7'nci maddesi, 6762 sayılı
Türk Ticaret Kanunu hükümleri ile devir ve birleşmeye tabi tutulacak bankaların toplam
aktiflerinin sektör içindeki paylarının %20'yi geçmemesi kaydıyla 4054 sayıl) Rekabetin
Korunması Hakkında Kanunun 7, 10, 11 maddeleri uygulanmaz.
Kuruluşa ilişkin karar Resmi Gazetede yayımlanır ve banka Kurumun talebi üzerine
Türk Ticaret Siciline tescil edilir. Bu işlemler her türlü vergi resim ve harçtan istisna tutulur.
Bu şekilde kurulan bankaya geçici bir süreyle bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul
etme izni verilir ve banka verilen izin süresi içinde Kanunun 7 ve 8'İnci madde hükümleri
uygulanmak suretiyle
Kurufca belirlenecek esas ve usuller dahilinde Fon tarafından üçüncü kişilere devredilir.
239
ALTINCI KISIM
ÇeĢitü Hükümler
Para Cezalarının Uygulanması ve Tahsili
Madde 43- Kurut kararıyla Kanunun 21 'İnci maddesine göre verilen idari para cezaları
bîr taraftan ilgili bankaya tebliğ edilmekle beraber diğer taraftan tahsil ve gelir kaydı için
Fona bildirilir. Kurul tarafından verilen idarî para cezaları muhataba tebliğ edildiği tarihten
itibaren bir ay içinde ödenir. Söz konusu cezalar aleyhine yargı yoluna başvurulması
hafinde, para cezası mahkeme kararının muhataba tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde
Fon hesabına yatırılır.
Süresi içinde Ödenmeyen idari para cezalan İle adli para cezalan 6183 sayılı Kanun
hükümleri gereğince vergi daireleri tarafından tahsil edilir. Türkiye Bankalar Birliği Yönetim
Kurulunca verilen para cezalan bir yandan ilgiliye tebliğ edilmekle beraber diğer yandan
gelir kaydı İçin Fona bildirilir. Bu cezalar tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde
ödenmediği takdirde Fon tarafından 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre tahsil olunur.
Vergi dairelerince tahsil edilen idari ve adli para cezalarından Fona ait tutarlar, tahsil
tarihînden itibaren bir ay içinde Fon hesabına kaydedilmek üzere, Fonun Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası nezdindeki hesabına yatırılır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası şubelerinin
bulunmadığı yerlerde ise muhabirleri aracılığı î l e Fon hesabına gönderilir.
Kanun uyarınca verilen para cezalarının Fon tarafından tahsil edilen tutarından Fona
ait pay düşüldükten sonra kalan kısım Genel Bütçeye gelir olarak kaydedilmek üzere tahsilat
tarihîni izleyen ayın sonuna kadar Malîye Bakanlığı Merkez Saymanlığı hesabına gönderilir.
Kamu ve Özel KuruluĢlardan Vardım ve Destek Talebi
Madde 44- Fon, Kanunun 14'üncü maddesi hükmünün uygulanması sonucunda
temettü hariç ortaklık haklan ile yönetim ve denetimleri veya hisseleri kendisine intikal
eden bankalarda, bunların tüm varlıkları ile kayıt ve belgelerinin güvenliklerinin sağlanması
amacıyla her türlü tedbiri almaya yetkilidir. Fon aynı zamanda bu amaçla sınırlı olmak
üzere kamu kuruluşlarının yardım ve desteğinden yararlanabileceği gibi yapacağı anlaşmalar
çerçevesinde bu desteği Özel kuruluşlardan da sağlayabilir.
Fonun Belge Kayıt ve Defterleri
Madde 45- Fonun işleyiş ve İşlemlerine İlişkin olarak alınacak kararlar için bir karar
defteri tutulur.
Fona İlişkin belge ve yazışmalar usulü dairesinde ayrı ayrı dosyalanır ve saklanır.
Fonun muhasebe ve kayıtlan Yönetim Kurulunca tespit edilecek yönergeye uygun olarak
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu kayıtlarından ayrı olarak tutulur.
240
BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURULU
FON YÖNETĠM KURULU
BAġKAN
NJ
FON BAġKAN YARDIMCISI
Finansman
Dairesi
BaĢkanlığı
Hukuk
Dairesi
Başkanlığı
Tasfiye
Dairesi
Başkanlığı
ÖZEL BÜRO
Varlık Yönetim
Tahsilat
Dairesi
Başkanlığı
Dairesi
Başkanlığı
Bilanço ve Faaliyet Raporu
Madde 46- Fonun hesap dönemi takvim yılıdır. Fon, yıllık bilanço ile gelir ve gider
cetvelini, hesap dönemine iliĢkin faaliyetlerini, sonraki dönem hakkında görüĢ ve önerilerini
ve alınması gereken önlemleri içeren bir faaliyet raporunu düzenleyerek birer örneğini
Kuruma gönderir.
Ġstisna ve Muafiyetler
Madde 47- Fon, 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu, 2886 sayılı Devlet Ġhale
Kanunu ve 832 sayılı SayıĢtay Kanunu ile bunların ek ve değiĢikliklerine tabi değildir.
fon her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır.
YEDĠNCĠ KISIM
Son Hükümler
YetkĠ devri
Madde 48- Fondan sorumlu BaĢkan Yardımcısı ve diğer yöneticiler, sınırlarını yazılı
olarak açıkça belirlemek Ģartıyla yetkilerinden bir kısmını astlarına devredebilir. Ancak,
yetki devri yetki devredenin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
Saklı hükümler
Madde 49- Bu Yönetmelikte yer almayan ya da açıklık bulunmayan konularda genel
hükümleri de dikkate alarak karar vermeye, uygulamayı düzenlemeye ve yönlendirmeye
Kurul yetkilidir.
Yürürlükten Kaldırılan Yönetmelik
Madde 50- 06/08/1997 tarih ve 23072 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan Tasarruf
Mevduatı Sigorta Fonu Yönetmeliği bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte ek ve
değiĢiklikleri ile birlikte yürürlükten kalkar.
Müflis Bankaların Ġflas Ġdare Memurları
Geçici Madde-1 Tasfiye halindeki müflis bankaların iflas idare memurları yerlerine
yenisi atanıncaya kadar bu görevlerini sürdürürler.
Yürürlük
Madde 51- Bu Yönetmelik 31 Ağustos 2000 tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 52- Bu Yönetmelik hükümlerini Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu
yürütür.
241