Sağlık Mesleklerinde Gelecek Eğilimleri

Sağlık Mesleklerinde Gelecek Eğilimleri

Sağlık Mesleklerinde Gelecek
Eğilimleri
Dr. Sabahattin Aydın
24.06.2011 Erzurum
Sunum içeriği
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Değişen paradigma içinde doktorun rolü
Sağlık sistemlerindeki radkal değişimler
Entegre sağlık sistemine doğru
Sağlık personeli gelişimi
Türkiye’ de sağlık meslekleri: görev tanımları nedir ?
Hangi meslek ne kadar gerekli ?
Nitelik ve niceliğe kamu politikasının etkisi
Mesleki Yeterlilikler ve serbest dolaşım
Sağlıkta etik istihdam
Doktorluğun
Tarihsel
ve Kültürel Serüveni
Physician as the devil
Physician as
human being
Physician as
angel
Physician as Christ
National Museum of the History
of Science and Medicine,
Nedherlands
© photo copyright Boerhaave Museum
Hekim yaklaşımının seyri
antik
geleneksel
Tanrı/ilah
Mitoloji/eski dinler
Kutsal/kahraman
heroic model of medicine
modern
Bilim adamı/insan
Hekim yaklaşımının seyri
antik
geleneksel
Tanrı/ilah
Mitoloji/eski dinler
Kutsal/kahraman
heroic model of medicine
modern
Bilim adamı/insan
Sağlık Hizmetlerinde
“Copernic Değişimi”
Prof. Dr. Haydar Sur’dan
Prof. Dr. Haydar Sur’dan
Sağlık sistemleri
Temel sağlık
İnsanı öne almak
(insan merkezlilik)
World Health Report 2008 entitled Primary Health Care – Now More Than Ever
Değişen rol: hesap verebilirlik
SD Sağlık Düşüncesi ve
Tıp Kültürü Dergisi
Arşivinden
Entegre sağlık sistemine doğru
• Doktor (otorite)/ sağlık personeli
• 19. yy sonlarında eğitimli hemşire
– St Thomas hast. Hemşirelik okulu 1860
• 20. yy ikinci yarısında hekimin sorgulanırlığı
– klinik uygulamada bilgilendirilmiş onam (Osmanlı. 17.yy)
• Görev kaymaları
– Doktor↘
– Hemşire↘
– Diğer meslekler
Entegre sağlık sistemine doğru
• Çok sektörlü, çok paydaşlı sorumluluk alanı
• Birey / takım hizmeti iş tanımları
• Yeni meslekler ve görev tanımlarını teşvik
– Hizmet anlayışı ve toplumsal beklenti
– Bilimsel ve teknolojk gelişmeler
• Sağlık mesleklerinin görevi: (sadece) doktor yardımcısı değil
• Diğer sağlık meslekleri doktordan daha az önemli değil
• Kayıt dışı yardımcı personel
– Vasıfsız işgücü, kadınlar
Kayıt dışı yardımcı sağlık hizmetçleri
• Yakınlarına sağlık hizmeti sunumda ücretsiz görev alanlar
(vasıfsız kadın işgücü)
• Sosyokültürel değişimle sayısı azalıyor
– Örn: Türkiye /Yunanistan’da hemşire kompansasyonu
– Kanada’da bakım hizmetlerinin % 70’i ücretsiz iş gücü (1)
• Kanada Kanser Derneği ve Kanada Bakım Emekçileri Birliği’nin
beyanı(2):
– Evde kendi yakınlarına bakanlara en düşük maaş bağlanırsa yıllık
fatura 25 milyar dolar
– Kanada’nın hekimlere ödediği miktardan daha fazla
1-Stobert S, Cranswick K: Looking after seniors: who dpes what for whom? Canadian Social Trends, 2004 s. 2-4
2-Goar C. The High price of unpaid caregiving. Toronto Star, 13 May2009” In: Panitch L, Leys C: Kapitalizmde
Sağlık, socialist register 2010.
Sağlık Personeli gelişimi
• Artan entellektüel insan gücü ihtiyacı
– Artan teknoloji kullanımı
– Bilgi bombardımanı
• Artan personelin hekim yükünü azaltması
– Hekim dışındaki mesleklerin iyi tanımlanması
– Kaliteli eğitim ve sorumluluk verilmesi
• Sürekli eğitim İhtiyacı !
İnsan merkezli
sağlık sistemlerinde
personel değişimi
Sağlık personeli gelişimi/ sürekli eğitim
•
•
•
•
Teknolojik gelişmeyle ortaya çıkan sağlık personeli
Entellektüel işte bilginin yıllık değişim hızı: % 7
Personelin işten ayrılma hızı: % 2-3
10-15 yıl sonra bilginin değişen miktarı % 80*
Sonuç
• Sürekli eğitimin gerekliliği
• Türkiye’de meslekte diploma bilgisi % 10**
• (AB % 30-40) ?
*Finlandiya çalışması
**Demir. Ö: Bologna süreci sözlü açıklamasından. Galatasaray Üniversitesi,
Türkiye’de Sağlık Meslekleri
1928 tarihli 1219 Saylı Tababet ve Şuabatı
Sanatlarının İcrasına Dair Kanun
1-Hekimler
2-Diş Tabibi (ve dişçiler)
3-Ebe
-Sünnetçi
-Hastabakıcı hemşire
Türkiye’de Sağlık Meslekleri
224 Sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun
Madde 2
• Sağlık personeli, sağlık hizmetlerinde maaş, ücret, yevmiye ve
mukavele ile istihdam edilen ve bu sahada mesleki eğitim
görerek yetişmiş olanlardır.
• Bu hizmet sahasında çalışan ve yüksek eğitim yapmamış
olanlar yardımcı sağlık personelidir.
Madde 10
• Bir sağlık ocağının hizmeti en az bir hekim ve yeter sayıda
yardımcı sağlık personelinden teşekkül eden bir ekip
tarafından yürütülür.
• Köylerde bu ekibe yardımcı olarak tesis edilen sağlık evlerinde
yardımcı sağlık personeli vazifelendirilir
Türkiye’de Sağlık Meslekleri
1953 tarihli 6197 Sayılı Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun
4-Eczacılık
1954 tarihli 6283 Sayılı Hemşirelik Kanunu (Değişik: 20075634)
5-Hemşirelik
1989 tarihli 3575 Sayılı Kanun (1219/ Ek Md. 4)
6-Diş protez teknisyeni / lise-önlisans
2000 tarhli Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği
7-Ambulans veAcil Bakım Teknikeri (AABT) - Paramedik
8-Acil Tıp Teknisyeni (ATT) /lise
2004 tarihli 5193 Sayılı Optisyenlik Hakkında Kanun
9-Optisyenlik
Türkiye’de Sağlık Meslekleri
2011 tarihli 6225 Sayılı Kanun (1219/ Ek Md. 13)
10-Klinik psikolog (yüksek lisans/ doktora)
11-Fizyoterapist (lisans)
12-Odyolog (lisans)
13-Diyetisyen (lisans)
14-Dil ve konuşma terapisti (lisans)
15-Podolog (önlisans)
16-Sağlık fizikçisi (yüksek lisans)
17-Anestezi teknisyeni (lise)
18-Anestezi teknikeri – (önlisans)
19- Tıbbi laboratuvar teknisyeni (lise)
20- Tıbbi Laboratuvar ve patoloji teknikeri (önlisans)
Sağlık Meslekleri
2011 tarihli 6225 Sayılı Kanun (1219/ Ek Md. 13)
21-Tıbbi görüntüleme teknisyeni (lise)
22-Tıbbi görüntüleme teknikeri (önlisans)
23-Ağız ve diş sağlığı teknikeri (önlisans)
24-Diş protez teknikeri (önlisans)
25-Tıbbi protez ve ortez teknisyeni (lise)
26-Tıbbi protez ve ortez teknikeri (önlisans)
27-Ameliyathane teknikeri (önlisans)
28-Adli tıp teknikeri (önlisans)
29-Odyometri teknikeri (önlisans)
30-Diyaliz teknikeri (önlisans)
31-Fizyoterapi teknikeri (önlisans)
Türkiye’de Sağlık Meslekleri
2011 tarihli 6225 Sayılı Kanun (1219/ Ek Md. 13)
32-Pefüzyonist (lisans)
33-Radyoterapi teknikeri (önlisans)
34-Eczane teknikeri (önlisans)
35-İş ve uğraşı teknikeri /Ergoterapi teknikeri (önlisans)
36-İş ve uğraşı terapisti /Ergoterapist (lisans)
37- Elektrofizyoloji teknikeri (önlisans)
38-Mamografi teknikeri (önlsans)
Mevzuat?
39-Çevre Sağlığı Teknisyeni
40-Sağlık Memuru
Türkiye’de Sağlık Meslekleri
• Hayvan Sağlığı
• 1954 tarihli ve 6343 sayılı Veteriner Hekimliği
Mesleğinin İcrasına ... Dair Kanun
– 1-Veteriner Hekim
• 2007 tarihli Hayvan Sağlığı Kabini Açılış, Çalışma Ve
Denetlenme Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik
– 2-Sağlık Teknikeri (Hayvan sağlığı)
– 3-Veteriner Sağlık Teknisyeni
– 4-Veteriner Sağlık Teknikeri
2023 projeksiyonu
Değişimin Anahtar Göstergeleri
Gösterge
2008
2023
Toplam nüfus
71 milyon
82 mlyon
Nüfus / sağlık personeli oranı
127
77
Kamu cari sağlık hacaması / GSYİH oranı
% 4,0
% 5,4
Bu senaryodaki toplam sağlık personeli
563 bin
1.067 bin
100,000 nüfusa düşen personel sayısı
788
1.297
100,000 nüfusa düşen hekim sayısı
158*
243
100,000 nüfusa düşen ebe-hemşire* sayısı
227
486
100,000 nüfusa düşen yatak sayısı
241
250
*Küba’da: 645 / 100.000, aile hekimi 150 / 100.000
OECD: 310
OECD: 380
Projeksiyon
sağlık sektöründe personel ihtiyacı
Sağlık Personeli
2008
2023
Ek ihtiyac
Uzman hekim
75.989
136.877
60.888
Pratisyen hekim
35.763
18.805
-16.958
Aile hekimi
1.399
44.380
Diş hekimi
19.959
28.026
8.067
Eczacı
24.778
32.886
8.108
Hemşire
99.910
283.289
183.379
Ebe
47.673
85.077
37.404
Laboratuvar teknisyeni
14.947
22.150
7.203
Radyoloji teknisyeni
10.738
15.629
4.891
Anestezi teknisyeni
4.395
10.369
5.974
Tıbbi sekreter
İlk ve acil yardım
teknisyeni
5.562
15.564
10.002
15.486
25.312
9.826
1.916
6.989
5.073
563.852
1.067.572
503.720
Fizyoterapist
Toplam
42.981 Küba: 32.542
Eğitim Düzeyi
2008
2023
Uzman hekim
% 29,5
Pratisyen hekim
Aile hekimi
Diş hekimi
Lisans ve
Lisansüstü
Eczacı
Yöneticiler
% 28,6
Mühendis ve tek.hizm. personeli
Hemşire*
Hemşire
Ebe
Sağlık memuru/Toplum sağlığı teknisyeni
% 46,6
Laboratuvar teknisyeni
Radyoloji teknisyeni
Önlisans ve
Lisans
Anestezi teknisyeni
Tıbbi sekreter
% 43
İlk ve acil yardım teknisyeni
Fizyoterapist
Diğer SHS personeli
Diğer teknik hizmetler personeli
Genel idari hizmetler personeli
Destek Hizmetleri
% 28,5
% 23,9
Yardımcı hizmetler personeli
Toplam
100
100
Sağlık İnsan Kaynakları Geliştirme Performansı
İnsan Kaynakları Geliştirmede Değişim Alanları
Personel
kalitesi
Personel
oranları
Personel
sayısı
Personel
dağılımı
Personel
verimliliği
Eğitim ve
öğretim
Personel
yönetimi
Sağlığın piyasalaşması (!)
• Sağlık temel insan hakkı (Evrensel İH Beyannamesi)
• Sağlık personeli istihdamında arzı ve talebi belirleyenler
– Piyasanın aksine arz ve talep asimetrisi
– Teknolojik ve bilimsel gelişmeler
– Toplumsal beklentiler
– Kamu politkaları: koruyuculuk ,erişilebilirlik, hakkaniyet
• Kontrollu piyasa / Obama sağlık reformu (ABD) ?
• “Kontrollu rekabet”
Sağlık personeli ihtyacına etkisi
•
•
•
•
•
•
•
•
Entegre 1. basamak yapılanması
Sevk zinciri
Hizmete erişim
Yetki ve görev değişikkleri (112, ATT, doktor)
Standardizasyon ve kalite çalışmaları
SGK kısıtlamaları (fizyoterapist, odiyolog)
TAEK (sağlık fizikçisi)
..............................
toplum sağlığı için
Kamu politikaları
World Health Report 2008 entitled Primary Health Care – Now More Than Ever
Mesleki yeterliliklerin tanınması ve sağlık meslekleri
• Avrupa Birliği’nde meslek grupları:
• “düzenlenmiş meslekler”: diş hekimliği,
doktorluk, eczacılık, veterinerlik, ebelik, hemşirelik ve mimarlık
–
–
–
–
asgari eğitim şartları, müfredat, ders süreleri düzenlenmiş
tüm toplulukta aynı şekilde uygulama zorunlu
mesleki yeterlilik “otomatik tanınır”
Türkiye’de mevzuat uygun
1. “düzenlenmemiş meslekler”
– İcrası için herhangi bir düzenlemenin bulunmadığı meslek grupları.
Ülkeler kendi iç düzenlemelerini yapar
– Başka bir ülkeye gitmek isteyenler bu mesleklerde o ülkenin ilgili
düzenlemelerine uymak zorundar
– “Mesleki Yeterlilik Kurumu” ve meslek yeterllikler çalışmaları
Sağlık personelinin etik istihdamı
•
“2010 World Health Assembly, calls for rich nations to uphold ethical
recruitment principles and support medical training in low-income areas”
• 2010 Dünya Sağlık Asamblesi, varlıklı ülkelerin etik
istihdam prensiplerine bağlı kalmalarına ve yoksul
ülkelerde tıbbi eğitimi desteklemelerine çağrı
yapmıştır.
– Yoksul/zengin ülke
– Coğrafik eşitsizlikler
– Sektörler arası fırsatlar