Bildiri PDF

149
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Fideden Ana ve İkinci Ürün Pamuk Üretim Olanakları
İsmet ÖNAL, Erdem AYKAS, Harun YALÇIN
Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, 35100 Bornova- İZMİR
e-posta: [email protected]
Özet: Tekstil sanayi için temel ürün olan pamuğun (Gossypium hirsitum) üretiminin ve verim değerinin
arttırılması, ülkemiz ekonomisi için hayati önemdedir. Bunun için, uygun sulama, gübreleme, bitki koruma
önlemleriyle birlikte, modern üretim teknolojilerinden yararlanmak gerekir. Kütlesel üretimi, pamuk verimini ve lif
kalitesini arttırma veya maliyeti düşürme potansiyeli olan üretim teknolojilerinden bazıları, fideden pamuk üretim
tekniği, çift sıralı pamuk ekim tekniği, seyreltmesiz pamuk üretim tekniği, plastik örtü altına pamuk ekim tekniği,
ikinci ürün pamuk üretim tekniği, çimlendirilmiş tohumları ekim tekniğidir.
Bu araştırmanın amaçları, tek sıralı/ çift sıralı ekim veya fide dikim tekniğiyle ana ürün pamuk üretim olanaklarını
ve doğrudan ekim veya fide dikim tekniğiyle ikinci ürün pamuk üretim olanaklarını araştırmak olarak
özetlenebilir.
Ana ürün pamuk üretiminde kullanılan, fide dikim ve çift sıralı ekim tekniklerinin, istatistiksel olarak belirgin
olmamakla beraber, tek sıralı ekime göre, kütlü verimini arttırma ve hasadı öne çekme potansiyelinin olduğu
görülmektedir. Kullanılan teknikler, pamuk lif kalitesinde belirgin bir farklılık oluşturmamıştır.
Ege Bölgesi koşullarında, şeritvari toprak işlemeli fide dikim tekniğini kullanarak, % 90,9± 5,52 açmış koza
yüzdesinde Eylül ayının sonlarında kaliteli bir ikinci ürün pamuk hasadı yapılabilir. Ulaşılan verim değeri (478,8
kg/da), ana ürün verim (536,6- 625,3 kg/da) değerlerine göre bir miktar düşüktür. Tohumdan ikinci ürün pamuk
üretiminde, kozalar açmadığından, verim düşmüştür.
Anahtar kelimeler: Fide dikimi, çift sıra ekim tekniği, ana ve ikinci ürün pamuk üretimi
Main and Second Crop Production from Cotton Seedlings
Abstract: Increasing of cotton production and yield is very important for our Country, because cotton is a raw
material for textile industry. For this, it should be used the beneficial effects of suitable irrigation, fertilizing, and
crop production techniques. Some of the production techniques increasing cotton yield, lint quality and
decreasing production costs are, cotton production from seedlings, twin row sowing technique, sowing to a stand,
sowing under the plastic mulches, and fluid drilling of pre-germinated seeds.
The purpose of this research could be summarized as follows:
a) the possibilities of main crop cotton production by using the single row and twin row direct sowing techniques
or transplanting,
b) the possibilities of second crop production directly from seeds or from seedlings.
The research results abouth the main crop cotton showed that transplanting of seedlings had the potential to
increase the yield and early-maturing though the effects were not significant. The production techniques did not
affect the lint quality, significantly.
In the condition of Aegean Region, degree of boll opening of transplanted second crop cotton was 90,9 ± 5,52
percent at the end of September. Yields of cotton established from main crops were 536,6- 625,3 kg/da (sowing
and transplanting), averaged over second crop yield (only transplants, 478,8 kg/da). Second crop cotton
produced directly from seeds decreased dramatically because of the harvest delay.
Keywords: Transplanting, twin rows sowing technique, main and second crop cotton production
150
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
GİRİŞ
2003-2004 yılı itibariyle, Türkiye, 630.000
hektar pamuk ekim alanı ve 900.000 ton kütlü
pamuk üretimiyle, sıralamada dünya yedincisidir.
Çin, ABD ve Hindistan Dünya pamuk üretiminde
ilk sıralarda yer alırken, birim alandan alınan lif
pamuk ürünü bakımından, Avustralya (1.779
kg/ha), İsrail (1.730 kg/ha) ve Türkiye (1.428
kg/ha) ilk üç sırayı paylaşmaktadır (Aykas ve
ark.,2006). Türkiye, kütlü pamuk ihracatçısı
ülkeler arasında 78 bin ton ile son sıralarda, 516
bin ton ithalatla dünyada ikinci sırada yer
almaktadır. Tekstil sanayi için temel ürün olan
pamuğun üretiminin ve verim değerinin
arttırılması, ülkemiz ekonomisi için hayati
önemdedir.
Bunun
için,
uygun
sulama,
gübreleme, bitki koruma önlemleriyle birlikte,
modern üretim teknolojilerinden yararlanmak
gerekir. Ülkemizde, pamuk üretiminde kullanılan
teknolojilerin düzeyinin oldukça iyi durumda
olduğu, verim değerlerinden de anlaşılmaktadır.
Bununla beraber, üretimi, pamuk verimini ve lif
kalitesini arttırma veya maliyeti düşürme
potansiyeli olan, henüz deneme aşamasında
bulunan, üretim teknolojileri bulunmaktadır.
Bunlardan bazıları:






Fideden pamuk üretim tekniği,
Çift sıralı pamuk ekim tekniği
Seyreltmesiz pamuk üretim tekniği,
Plastik örtü altına pamuk ekim tekniği,
İkinci ürün pamuk üretim tekniği.
Çimlendirilmiş tohumları ekim tekniği.
Fideden pamuk üretim tekniği konusundaki
çalışmalar yeni başlamıştır. Önal ve arkadaşları
(2007), viyolde pamuk fidesi yetiştirmenin
mümkün ve bunların dikim sonrası pleksiglas cam
kaplarda incelenen bitki kök, gövde ve yaprak
gelişmesinin yeterli olduğunu bildirmektedirler.
Pamuk fidesi dikiminin muhtemel avantajları
aşağıda sıralanmıştır:
 Yetiştirme dönemi kısaldığından, pamuk
hasadı erkene, yağışsız döneme alınabilir.
Böylece, yağmurun lif ve çiğit kalitesini düşürmesi
önlenebilir, kütlü pamuğun kurutulma sorunu
olmaz. Bir benek, kütlü fiatına yaklaşık % 10 etki
yapmaktadır. Yağmur, kozadaki lifin toprağa
akmasına, lif kaybına neden olur. Gerçekten, Ege
Bölgesinin (İzmir- Manisa) 30 yıllık iklim
verilerinin analizi, sonbaharda ilk yağmurun
yağma
olasılığının
25
Eylül
olduğunu
göstermektedir (Mutaf, Önal,1980)
 İlk el toplama oranını arttırır. İlk el
toplama, ikinci ve üçüncü el toplamadan daha
ucuzdur.
 Hasat zamanı tekdüze olum nedeniyle,
toplama makinesi veya toplama işçisi bir işlemde
ürünü hasat edebilir. Yağmur nedeniyle ürünü
toplayamama, ürünün tarlada kalma riski azalır.
 Bir sulama az yapılabilir. Birinci çapadan,
seyreltmeden ve teklemeden tasarruf edilir.
Pamuğun tohumdan üretiminde, çeşitli
gelişim aşamalarında gerekli olan ve pamuk
çeşidine, kültürel uygulamalara göre değişen gün
ve derece-gün (DD-60) ihtiyacı Çizelge 1’de
verilmiştir (Anonim, 1997). Araştırmacılar, gün
sayısı yerine iklime göre değişen derece- gün
(DD-60)
değerinin
dikkate
alınmasını
önermektedirler. Burada, derece’nin biriminin
Fahrenhayt olduğuna dikkat edilmelidir. DD-60
veya 60’ın üzeri derece-gün, bitkinin yetişme
mevsiminde aldığı ısının miktarını ölçmek için
kullanılmaktadır. 60°F
(15,5°C), pamuğun
gelişmesi için gerekli minimum (soğuk) sıcaklıktır.
Çizelge 1’den görüleceği üzere, pamuk
tohumunun ekiminden yaklaşık 30- 40 gün sonra
tarak oluşmaktadır. Yapılan araştırmalar, pamuk
fidesinin iki yapraklı iken dikilebileceğini
göstermektedir (Önal ve ark, 2007). Bu durumda,
pamuğun fideden yetiştirilmesi halinde, yetiştirme
döneminde
yaklaşık
bir
ay
kısalma
sağlanabileceği anlaşılır. Pamuğun gelişme süresi,
ülkemiz koşullarında 148- 200 gün arasında
değişmektedir (İncekara, 1971). Teorik olarak 6
aylık bir gelişme süresinde pamuk, 1nci ay 15 °C,
2 nci ay 20 °C, 3 ncü ay 25 °C, 4 ncü ay 25°C, 5
inci ay 20 °C, 6 ncı ay 15 °C ‘lik aylık sıcaklık
ortalamasına ihtiyaç gösterir. Bu duruma göre,
pamuğun ekim ve hasat döneminde aylık sıcaklık
ortalaması 15 °C’dir. 2 nci gelişme ayında ve
kozaların erme devresi olan 5 nci ayda 20 °C
sıcaklığa ihtiyaç vardır. Geriye kalan çiçeklenme,
meyve oluşması ve büyümenin en hızlı olduğu iki
aylık süre içerisinde ise, sıcaklık ortalaması 25
°C’den aşağı düşmemeli, özellikle, gece ve
gündüz sıcaklıkları arasındaki fark az olmalıdır.
Pamuğun yıllık yağış isteği, 500-700 mm olarak
bilinir.
151
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Çizelge 1. Pamuğun değişik gelişme dönemlerinin gün ve derece-gün (DD-60) ihtiyacı (Anonim, 1997).
Pamuk bitkisinde gelişme
aşamaları
Ekimden çıkışa
Çıkıştan tarağa
Taraktan beyaz çiçeğe
Ekimden ilk çiçeklenmeye
Beyaz çiçekten koza açmaya
Haziran çiçeği
Temmuz çiçeği
Ekimden hasat olumuna kadar
Ortalama
32
23
55
150
Yaşam alanında düzgünlük, bitkilerin güneş
ışığından, topraktaki gıdadan ve sudan daha çok
yararlanmasını sağlar. Uygulamadan bilindiği gibi,
toplu bitki gruplarından en yüksek verimi
kenardakiler verir. Bu gerçeğin farkında olan bitki
ıslahçıları, bitki mimarisinde yaptıkları değişiklikle,
piramit biçiminde bir bitki oluşturup, alt dallardaki
yaprakların da güneş enerjisinden yeterince
yararlanmasını sağlamışlardır. Tek sıra yerine, dar
aralıklı çift sıraya ekim yapılarak, yaşam alanında
düzgünlük arttırılabilir. Çift sıralı ekim tekniğinde,
tek sıra yerine, dar aralıklı çift sıra
kullanıldığından, sonuçta, tek sıralı ekimde,
örneğin, 10 cm olan tohum aralığı, çift sıralı
ekimde 20 cm’ye yükselmekte, bu da ekim
makinasının ekim kalitesini arttırmaktadır. Çift
sıralara, tohumların tek daneli ekici düzenler
tarafından üçgen tertibinde yerleştirilmesi, yaşam
alanında
düzgünlüğe
olumlu
etkide
bulunmaktadır.
Fasulye
üzerinde
yapılan
denemeler, 20/40 cm ekim deseninde, çift sıralı
tek dane ekim tekniğini kullanarak, ekim
normunda % 50 kısıntı yapılabileceğini ve verimin
güvenceye alınabileceğini göstermiştir (Anonim,
1988). Fasulyede, çift sıraya ekim tekniği, aynı
sıklıkta tek sıraya göre verim gücünü
arttırmaktadır (Witzel, 1989). Dane mısır
üretiminde, dar çift sıraların arası 13 cm, iki çift
sıranın eksenleri arasındaki aralık 75 cm alınarak,
tek sıralı ekime göre, aynı sıklık değerlerinde
(bitki/m2) daha yüksek yeşil ve kuru madde elde
edilmiş, dane verimi yüksek bulunmuş ve verim
garantiye alınmıştır (Anonim, 1989). Çift sıralı
ekim tekniğini kullanarak, 10 bitki/m 2 sıklık değeri
ve 75 cm sıra aralığı için, tek sıralı ekimde 13.3
cm olan sıra üzeri bitki aralığı, çift sıralı ekimde
26,6 cm’ye çıkarılmıştır. Çift sıralı ekim tekniği,
ayçiçeği veya ikinci ürün yetiştiriciliğinde de
kullanılabilir (Witzel, 1989).
Gün sayısı
Düşük
4
27
20
45
45
55
130
Yüksek
10
38
25
66
55
65
170
Derece-gün(DD-60)
50- 60
425- 475
300- 350
775- 850
850- 1100 (950 ort.)
2150- 2300
Kaliforniya
Üniversitesinde
yapılan
bir
araştırmada (Anonim, 1979), sanayi domatesinde
çift sıralı ekim tekniğini kullanarak, tek sıralı
ekime göre dekardan 500…750 kg fazla ürün
alınmıştır. Tek sıralı ekimde, sıra aralığı 150 cm,
sıra üzeri bitki aralığı 15…22,5 cm iken; çift sıralı
ekimde, çift sıraların eksenleri arasındaki uzaklık
150…175 cm, çift sıralar arası 30…40 cm ve sıra
üzeri bitki aralığı 22,5…30 cm alınmaktadır.
Florida Üniversitesinde yürütülen araştırmalar da,
sanayi domatesi üretiminde çift sıralı ekim
tekniğinin verimi arttırdığını ortaya koymuştur
(Stout, 1974). Verim artışının nedeni olarak, ilk
çiçekli salkım kümesinin tek sıralıya göre fazla
olması, ayrıca, çift sıraya ekimde bitkinin
topraktan, sudan, güneşten ve gübreden daha
randımanlı yararlanması gösterilmektedir. Tozan
ve arkadaşları (1990), mısır, pamuk vb.
tohumların çift sıra ekiminde, hava emişli
(pnömatik) veya düşey tohum diskli mekanik tek
dane ekici düzenlerin kullanılabileceğini, buna
karşılık, kauçuk bantlı tek dane ekici düzenin,
kauçuk bandın patinaj yapması nedeniyle, uygun
olmadığını bildirmektedirler.
Aykas ve arkadaşları (2006), Ege Bölgesinde
tahıldan sonra ikinci ürün olarak pamuğun
devreye sokulabileceğini, ancak, tahıl hasadının
hemen ardından zaman geçirmeksizin pamuğun
doğrudan ekilmesinin ve ardından sulama
yapılmasının, hasattaki zaman darlığını aşma,
pamuk hasadını garantiye alma açısından önemli
olduğunu belirtmektedirler.
Bu araştırmanın amaçları, daha önce
açıklanan bilgilerin ışığında, aşağıdaki gibi
özetlenebilir:
 Tek sıralı/ çift sıralı ekim veya fide dikim
tekniğiyle ana ürün pamuk üretim olanakları,
 Doğrudan ekim veya fide dikim tekniğiyle
ikinci ürün pamuk üretim olanakları.
152
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
MATERYAL VE YÖNTEM
İklim
Pamuk ekiminde ve hasadında başarı, yörenin
iklim koşullarıyla yakından ilgilidir. Pamuğun
rizikosuz ekimi için, 20 cm derinlikteki minimum
toprak sıcaklığının 15.5 °C (60°F) olması gerekir
(Holekamp ve ark, 1966). Ege Bölgesi kıyı şeridini
karakterize edebilecek 1963- 1979 yıllarına ait 17
yıllık 20 cm’deki toprak sıcaklıkları incelendiğinde
(Şekil 1), 23 Nisandan itibaren toprak sıcaklığının
pamuk ekimini engelleyici bir etmen olmadığı
görülür. Ege Bölgesinde, pamuk ekimini
engelleyen ikinci etmen yağıştır. Ege Bölgesinde
(İzmir-Bornova’da), pamuk ekim zamanı olan 23
Nisan- 13 Mayıs tarihleri arasında 1963-1979
yıllarında saptanan yağış olasılıkları Şekil 2’de
verilmiştir. Şekil 2’den anlaşılacağı üzere, tarlada
çalışmayı engelleyebilecek yağış olasılığı, 28
Nisandan sonra azalmaktadır. 29 Nisan- 13 Mayıs
tarihleri arasındaki 15 günlük bir sürenin % 88
olasılıkla 10 gününde ekim yapma olanağı vardır.
Ege Bölgesinde, pamuk üretiminde diğer
sorunlu bir zaman süresi, hasat dönemidir.
Yağmur ve güneşlenme müddeti değerleri,
pamuk hasadını etkileyen iki önemli kriterdir.
Şekil 3 ve 4’te, sırasıyla, Ege Bölgesi sahil
kesiminde, 1963-1979 yıllarına ait günlük
güneşlenme müddeti (h) değerleri ve ortalama
günlük yağış miktarı değerleri verilmiştir.
İzmir (Manisa) çok yıllık Nisan- Kasım ayları aylık yağış
(mm) ortalamaları:
Nisan 43 (55), Mayıs 34 (42), Haziran 9 (16), Temmuz
2 (6), Ağustos 2 (4), Eylül 13 (18), Ekim 43 (49), Kasım
86 (91).
Şekil 1. İzmir- Bornova’da, 20 cm toprak
derinliğinde, 17 yılın günlük ort. sıcaklık değerleri
(taralı
alan,
ölçülen
değerlerin
standart
sapmasıdır) (Mutaf, Önal, 1980).
Şekil 2. Ege Bölgesi Kıyı Şeridinde (Bornovaİzmir), 17 yıllık bir dönemde pamuk ekim zamanı
yağış olasılıkları (Mutaf, Önal, 1980).
Şekil 3. Ege Bölgesinde (Bornova), Eylül ve Ekim
aylarına ait 17 yıllık ortalamalar halinde, günlük
güneşlenme müddeti (h) değerleri (Taralı alan standart
sapma değerleridir).(Mutaf, Önal, 1980).
Şekil 4. Pamuk toplama döneminde, 17
yıllık bir devrede, ortalama günlük yağış
miktarları ve yağış olasılıkları (Mutaf, Önal,
1980)
153
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Çizelge 2. 2005ve 2006 yıllarında araştırmanın yapıldığı Menemen bölgesine ait meteorolojik veriler
Aylar
Yağış (mm)
Sıcaklık (°C)
Nispi Nem
(%)
Güneşlenme
(Saat)
x
xı
xıı
ı
ıı
ııı
ıv
v
vı
vıı
vııı
ıx
Yıllık
2005
7,4
34
42,6
66,5
128
38,8
13,6
44,2
1
0,5
376,6
2006
5,2
98,2
45,2
45,2
36,8
98,4
14,2
2
0,8
20
366,0
2005
19,2
13,2
9,9
9
8,1
11
15,1
20
24,4
27,6
27,2
23
17,3
2006
16,6
12,1
10,8
5,5
8,5
11,6
16,1
20,1
25,1
27,3
27,3
22,8
17,0
2005
60,2
66
70,5
76,1
71
67,9
59,7
60,9
49,8
43,6
58,1
60,3
62,0
2006
62,1
71,2
71,1
74,1
72,3
70,7
62,7
56,2
50
46,4
54,4
59,5
62,6
2005
6,9
5,5
4,3
4,4
4,8
6,3
8,5
9,1
12,2
12,2
11,5
9,8
8,0
2006
4,5
2,7
2,4
3,2
2,6
3,8
4
6,5
7
7,3
6,9
5,3
4,7
Çizelge 3. Menemendeki araştırma topraklarının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri
Tarla
Arazi sınıfı
Eğim
%
Bünye
0- 36 cm
36-60 cm
60-80 cm
pH
CaCO3
Ana ürün pamuk
1.sınıf
0-1
Tınlı
Kumlu-tın
Tın
7,60
6,25
İkinci ürün pamuk
1.sınıf
0-1
Tınlı
Tınlı
Tınlı
7,75
16,0
17 yıllık yağış kayıtlarına göre, 20-25 Eylül
sonrasında, özellikle 15 Ekimden sonra, şiddetli
yağmurla birlikte, telafisi güç ürün kayıplarının
oluşması mümkündür. Araştırmanın yapıldığı
Menemen bölgesine ait iki yıllık önemli
meteorolojik veriler Çizelge 2’ de verilmiştir.
Toprak
Tarla denemelerinin yapıldığı Menemen Ovası,
38° 26’- 38° 40’ kuzey enlemleri, 26° 40’- 27° 07’
doğu boylamları arasında konumlanmış olup,
denizden yüksekliği 10 metredir. Ana ürün ve
ikinci ürün pamuk tarla denemelerinin kurulduğu
Menemen’deki parsellerden alınan toprakların
fiziksel ve kimyasal özellikleri, laboratuvar analizi
sonuçlarına göre şöyledir(Çizelge 3);
Menemen ovası, alüvyal
topraklara sahiptir.
nitelikli
sulanabilen
Yöntemler
Çalışma, E.Ü.Z. Fakültesinin Menemendeki
Araştırma ve Uygulama Çiftliğindeki iki parselde,
ana ve ikinci ürün pamuk denemeleri şeklinde
yürütülmüştür. Denemeler, üç tekerrürlü olarak,
tesadüf
blokları
deneme
desenine
göre
düzenlenmiştir. Bunlardan, ana ürün denemesi,
fide dikim, tek sıralı ekim ve çift sıralı ekim
varyantlarını; ikinci ürün denemesi ise, şeritvari
toprak işlemeli doğrudan fide dikim, doğrudan
ekim makinasıyla (TÜRKAY) ekim ve şeritvari
toprak işlemeli frezeli ekim varyantlarını
içermektedir. Şeritvari toprak işlemesi, Ompi
(İtalyan) gübreli frezeli araçapa makinasıyla
gerçekleştirildi. Frezenin işleme derinliği takriben
10-12 cm’ye ayarlandı.
Ana ürün parselinde ön bitki silajlık mısırdı.
Sonbaharda iki kat goble diskaronun ardından,
tarla, döner kulaklı (Alpler) pullukla 25 cm
derinlikte sürüldü. Kışın, mart ayında , iki kat
goble diskaro geçirildi. İlkbahardaki tohum yatağı
hazırlığı, 9 ayaklı çizelin ardından yapılan diskaro
ile 4 kat sürüm, rototiller ile işleme, 2 kat tırmık
ve 1 kat sürgü çekme işlemiyle tamamlandı.
Tohum yatağı hazırlığı aşamasında, tarlaya,
serpme olarak, 15 kg/da triple süper fosfat, 20
kg/da potasyum sülfat, 20 kg/da çinko sülfat ve
40 kg/da amonyum sülfat verildi. Ekim sonrası,
araçapa ile 25 kg/da % 33’lük amonyum nitrat
154
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
gübresi yanında, yaprak gübre uygulaması da
yapıldı. Viyolde yetiştirilen fideler, 1 Mayıs 2007
tarihinde, Ferrari Fmax Model otomatik can suyu
verme mekanizmasına sahip İtalyan malı iki sıralı
fide dikim makinası ile dikildi. Aynı zamanda, ABAD Marka (Manisa-Saruhanlı) ekim makinesiyle
kimyasal delinte Stoneville ST 373 çeşidi pamuk
tohumu, seyreltmeye imkan verecek şekilde, 3
kg/da ekim normunda deneme parsellerine ekildi.
Ekim/dikim anında 0-10; 10-20 ve 20-30 cm
toprak
katmanlarından
alınan
toprak
örneklerinden belirlenen nem değerleri, sırasıyla,
% 17.4, % 22.4, ve % 25.1; aynı derinlik
katmanlarında ölçülen hacim ağırlığı değerleri de,
sırasıyla, 1.43, 1.47 ve 1.47 g/cm3 olmuştur.
Makinalı dikim, 17 cm sıra üzeri fide aralığında ve
76 cm sıra aralığında yapıldı (Şekil 5). Tek sıralı
tohum ekilen ve fide dikilen parsellerde, sıklık
değeri 7740 bitki/da değerine ayarlanırken; çift
sıralı ekimde sıklık değeri, yapısı gereği, çift
sıralarda sıra üzeri bitki aralıkları 17 cm yerine
daha dar (12,5 cm) tutulduğundan, 10520
bitki/da olmuştur. Çift sıralı ekimde, çift sıralar
arası 13 cm, çift sıraların eksenleri arasındaki
aralık, tek sıralı ekimde olduğu gibi, 76 cm alındı.
Viyolde yetiştirilen ve 25 günlük olan topraklı
fidelerin dikim anındaki topraklı kısmı 5 cm, fide
boyu 10 cm idi. Üretim aşamasındaki gübreleme,
ilaçlama ve çapalama ve sulama v.b. işlemler
için, o yörede uygulanan yöntem ve makinalar
kullanılmıştır.
derinliğinde, 40 cm genişliğinde işlenmiş şeritlere
fide dikimi veya tohum ekimi yapılırken,
Kverneland (Almanya) tarafından imal edilen,
Türkay Tarım makinaları A.Ş.tarafından bazı
değişiklikler yapılan ekim makinesiyle, toprak
işlenmeden, doğrudan ekim yapıldı. Yabancı
otlara karşı, ekim öncesi Round-up ve ekim
sonrası Dual herbisiti kullanıldı. İkinci ürün pamuk
ekimi sonrası, şeritvari toprak işlemeli fide dikim,
doğrudan ekim makinasıyla (TÜRKAY) ekim ve
şeritvari işlemeli frezeli ekim varyantlarında,
05, 5-10 ve 10-15 cm derinlik katmanlarında
belirlenen toprak nemi değerleri, sırasıyla, %
7.61, 7.60, 7.22; ölçülen hacim ağırlığı değerleri
ise, 1.35, 1.38 ve 1.44 g/cm3 olmuştur.
Denemelerde, fide dikim makinasının dikim
kalitesi, bitki kök ve gövde gelişmesine ait
parametreler, kütlü verimi, lif randımanı ve lif
kalitesine
ait
değerler
belirlenmiş
ve
değerlendirilmiştir.
ARAŞTIRMA SONUÇLARI
Ana Ürün Pamuk Ekim/Dikim Denemesi
Sonuçları
Fide dikim makinesiyle dikimden 4 gün sonra,
5 sırada ölçülen, sıra üzeri ortalama fide
aralıkları, standart sapması ve variyasyon
katsayısı Çizelge 4’de verilmiştir. Fide tutma
oranı, bütün çizilerde % 100’dür.
İkinci ürün parselinde, ana ürün buğdaydı.
Ompi frezeli araçapa makinasıyla 10-12 cm
Şekil 5 a. Ferrari Fmax marka fide dikim makinasıyla ana
ürün pamuk fidesi dikimi
Şekil 5 b. Dikilmiş ana ürün pamuk fideleri
155
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Çizelge 4. Ferrari Fmax model fide dikim makinasının sıra üzeri fide aralığına ait dikim kalitesi.
Fide sıraları
1. sıra
2. sıra
3. sıra
4. sıra
5.sıra
Ortalama fide
aralığı-cm
17,6
17,4
17,6
17,0
17,6
Standart sapma -± cm
Variyasyon katsayısı-%
3,7
4,2
3,1
3,6
4,4
21,0
24,1
17,6
21,2
25,0
Çizelge 5. Ana ürün parsellerinde belirlenen kütlü verimi (kg/ da) değerleri.
Varyeteler
Fide dikim
Tek sıralı ekim
Çift sıralı ekim
Blok toplamı
Blok ortalaması
1
537,3
671,1
590,2
1799,3
599,8
Bloklar
2
618,4
372,8
636,0
1627,2
542,4
Varyete
3
557,1
565,8
649,1
1772,0
590,7
Toplamı
1712,8
1609,7
1876,0
5198,5
Ortalaması
570,9
536,6
625,3
577,6
Çizelge 6. Ana ürün parsellerinde pamuk lif (çırçır) randımanı değerleri (%)
Varyeteler
Fide dikim
Tek sıralı ekim
Çift sıralı ekim
Blok toplamı
Blok ortalaması
1
45,54
41,27
42,39
128,2
42,73
Bloklar
2
43,23
44,82
42,35
130,4
43,47
Fide dikim, tek sıralı ekim ve çift sıralı ekim
parsellerinden belirlenen kütlü verimlerinin ve lif
randımanlarının istatistiksel değerlendirmesinde
belirgin bir fark ortaya çıkmamıştır (Çizelge 5 ve
6).
Varyete
3
47,02
46,53
40,64
134,19
44,73
Tohum ekimi yerine fide dikerek, bitki
deseniyle ve bitki sıklığıyla oynayarak, sulama
dozunu ve gübreleme normunu ayarlayarak
pamuk bitkisinin morfolojik özelliklerinde
değişiklikler yaratılabilir. Bu durum, verimi
arttırma ve makinalı hasada geçişte ziraat
mühendislerini şanslı kılmaktadır. Gerçekten,
birinci yıl deneme sonuçlarına göre, fide
dikim ve çift sıralı ekim tekniklerinin,
istatistiksel
olarak
belirgin
olmamakla
beraber, kütlü verimini arttırma potansiyelinin
olduğu görülmektedir (Çizelge 5). İncelenen
tekniklerin lif kalitesine etkilerinde belirgin bir
farklılık yoktur.

Fide dikimiyle, hasatta açmış koza yüzdesi
93.66’ya çıkarak, Halen Ege Bölgesinde
Ortalaması
44,93
44,21
41,79
43,64
uygulanan, geleneksel tohumdan tek sıralı
üretime göre (% 79.29) belirgin bir fark
oluşmuştur.

Bununla beraber, çift sıralı ekim tekniğinde,
bitki sıklığının artmasının bir sonucu olarak,
hasatta açmış koza yüzdesi % 91.56
olmuştur. Gerçekten, bitki sıklığı arttıkça, kısa
yan dallar nedeniyle, kozalar ana gövdeye
yaklaşmakta, erkencilik ve ilk kozalı dalın
yerden yüksekliği artarak, pamuk bitkisi
makinalı hasada uygun duruma gelmektedir.
(Önal, 1978; Anonim, 1997).

Pamuk bitkilerinin kök yapıları incelendiğinde,
fide dikiminden sonra gözlenen dikine kök
uzamasındaki duraksamanın, yan köklerin
yatay ve bazen dikey uzamaları ile kompanze
edildiğini göstermektedir (Çizelge 7). Kökün
su ve bitki besin maddeleri alımındaki önemi
nedeniyle,
kök
etkinliğinin
ortaya
konulmasında kullanılmak üzere, kök ağırlığı,
kök yüzeyi, kök yoğunluğu, kök uzunluğu gibi
değişik kavramlar ortaya konulmuştur.
Bitkilerde, yaşlı kök dokuları su ve bitki besin
maddeleri alımında etkili olmadıkları halde,
toplam ağırlığa katılmaları nedeniyle, kök
ağırlığı güvenilir bir ölçüt değildir. Buna
karşılık, kök yoğunluğu en çok kullanılanıdır
(Avcıoğlu, Gürel, 2000).
Ana ürün pamuk yetiştiriciliğinde, fide dikim,
tek sıralı ekim ve çift sıralı ekim uygulamalarının
pamuk bitkisinin morfolojik özelliklerine,
lif
kalitesine ve hasattaki koza açma oranlarına
etkileri toplu halde Çizelge 7 ‘de verilmiştir.
Çizelge 5, 6 ve 7’den aşağıdaki sonuçları
çıkarmak mümkündür:

Toplamı
134,79
132,62
125,38
393,79
156
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Çizelge 7. Ana ürün pamuk üretiminde, fide dikim, tek sıralı ekim (tohumdan) ve çift sıralı ekim (tohumdan)
uygulamalarının pamuk bitkisine etkileri.
Yandaki
resimler,
deneme
parsellerinden
sökülen,
örnek
pamuk
bitkileridir.
Çizelgedeki
ölçüm sonuçları, 18 adet bitkiden
alınan ölçümlerin ortalamasıdır.
Bitki özelliği ve lif kalitesi
Fide dikim
Tek sıralı ekim
Çift sıralı ekim
7740
7740
10520
Ort. bitki boyu(cm)
123,27 ± 4,25
134,40 ± 3,57
109,88 ± 4,04
Ort. ana kök uzunluğu (cm)
30,75 ± 2,81
34,20 ± 2,49
30,75 ± 3,69
>1 mm çaplı kök.ort. uzunl. (cm)/ bitki
14,58 ± 1,21
15,86 ± 2,05
14,16 ± 1,93
>1 mm çaplı ort. kök sayısı/ bitki
7,08 ± 1,57
4,70 ± 1,24
5,13 ± 1,41
<1 mm çaplı ort. kök sayısı/ bitki
9,08 ± 3,41
9,20 ± 1,72
9,50 ± 2,54
Ortalama gövde çapı (mm)
16,63 ± 2,10
12,76 ± 1,08
10,31 ± 0,41
Ortalama yan dal sayısı/ bitki
16,50 ± 0,88
16,3 ± 1,06
14,50 ± 1,18
Ortalama koza sayısı/ bitki
18,17 ± 2,87
10,5 ± 2,03
8,0 ± 1,45
Hasatta açmış ort. koza yüzdesi
(%)
93,66 ± 3,21
79,29 ± 18,35
91,56 ± 8,22
34,2 ± 5,39
28,9 ± 4,97
Sıklık değerleri (bitki/da)
İlk kozalı dalın yerden yüksekliği
(cm)
14,25 ± 5,22
+
+) Standart hata değerleri
Kütlü verimi (kg/da)
570,9
536,6
625,3
Lif randımanı
45,26
44,21
41,79
Lif inceliği
3,81
4,03
3,84
Olgunluk
0,88
0,885
0,89
Lif uzunluğu
30,32
30,90
30,84
Uz. Üniformitesi
87,3
88,3
86,9
Lif mukavemeti
32,9
31,9
32,25
Parlaklık
82,15
83,10
80,95
İkinci Ürün Pamuk Ekim/Dikim Denemesi
Sonuçları
Şeritvari toprak işlemeli doğrudan fide dikim,
doğrudan ekim makinasıyla (TÜRKAY) ekim ve
şeritvari
toprak
işlemeli
frezeli
ekim
parsellerinden elde edilen dekara kütlü verimleri
Çizelge 8’de verilmiştir. Yapılan variyans
analizinden, ikinci ürün pamuğun fideden
yetiştirilmesinin, tohum ekimine göre, % 5 önem
düzeyinde, istatistiksel olarak belirgin verim artışı
157
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
sağladığı anlaşılmaktadır. Lif randımanı üzerine üç
ekim/ dikim yönteminin etkisi belirgin değildir
(Çizelge 9).
Çizelge 8. İkinci ürün parsellerinde belirlenen kütlü verimi (kg/ da) değerleri.
Varyeteler
Şeritvari topr. İşleme (Ompi)+ fide
dikim
Şeritvari topr. İşleme (0mpi)+ ekim
Doğrudan ekim (Türkay)
Blok toplamı
Blok ortalaması
G.Ö.F0.05 =218.75
1
456,9
Bloklar
2
433,2
3
546,2
179,4
197,0
833,3
277,8
349,3
204,3
986,8
328,9
223,9
199,3
969,4
323,1
Varyete
Toplamı
Ortalaması
1436,3
478,8+
752,6
600,6
2789,5
250,9
200,2
309,9
Çizelge 9. İkinci ürün parsellerinde pamuk lif (çırçır) randımanı değerleri
Varyeteler
Şeritvari topr. İşleme (Ompi)+ fide
dikim
Şeritvari topr. İşleme (0mpi)+ ekim
Doğrudan ekim (Türkay)
Blok toplamı
Blok ortalaması
1
44,94
Bloklar
2
46,98
3
43,21
41,15
44,24
130,33
43,44
38,50
45,07
130,55
43,52
42,65
47,90
133,76
44,59
Varyete
Toplamı
Ortalaması
135,13
45,04
122,30
137,21
394,64
40,77
45,74
43,85
Çizelge 10. İkinci ürün pamuk üretiminde, Ompi frezeli araçapa makinası ile şeritvari toprak işlemeli fide dikim/
tohum ekimi ile toprak işlemesiz doğrudan tohum ekim uygulamalarının pamuk bitkisine etkileri.
Yandaki
resimler,
deneme
parsellerinden
sökülen,
örnek
pamuk
bitkileridir.
Çizelgedeki
ölçüm sonuçları, 18 adet bitkiden
alınan ölçümlerin ortalamasıdır.
Bitki özelliği ve lif kalitesi
Sıklık değerleri (bitki/da)
Şeritvari toprak
işlemeli fide dikim
Şeritvari toprak işlemeli
doğrudan ekim
Toprak işlemesiz
doğrudan ekim
7740
7740
7740
Ort. bitki boyu(cm)
57,95± 3,86
55,86± 2,98
57,58± 3,47
Ort. ana kök uzunluğu (cm)
24,5± 3,19
27,86± 1,50
29,13± 1,45
>1 mm çaplı kök.ort. uzunl. (cm)/ bitki
15,39± 0,96
17,77± 4,51
14,67± 2,49
>1 mm çaplı ort. kök sayısı/ bitki
8,42± 1,43
2,06± 0,71
4,25± 1,25
<1 mm çaplı ort. kök sayısı/ bitki
6,42± 1,38
5,11± 0,84
5,42± 1,11
Ortalama gövde çapı (mm)
9,6± 1,97
9,68± 0,52
8,93± 0,62
10,33± 0,70
8,83± 1,14
7,29± 0,71
Ortalama yan dal sayısı/ bitki
Ortalama koza sayısı/ bitki
158
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
Hasatta açmış ort. koza yüzdesi
(%)
İlk kozalı dalın yerden yüksekliği
(cm)
13,5± 2,19
9,22± 1,26
8I,92± 1,57
90,9± 5,52
12,84± 6,23
17,68± 13,13
23,75± 1,60
24,29± 1,41
13,58±1,05
+
+) Standart hata değerleri
Kütlü verimi (kg/da)
Lif randımanı
478,8
250,9
200,2
Lif inceliği
42,2
39,7
42,5
Olgunluk
4,59
4,4
4,29
Lif uzunluğu
0,91
0,93
0,92
Uz. Üniformitesi
31,35
32,8
32,9
Lif mukavemeti
86
87
87,9
31,4
32,7
33,2
78,2
77,7
76,8
Parlaklık
Çizelge 9’dan anlaşılacağı üzere, Ege Bölgesi
koşullarında, şeritvari toprak işlemeli fide dikim
tekniğini kullanarak, % 90.9 ± 5.52 açmış koza
yüzdesinde ikinci ürün pamuk hasat edilebilir.
Ulaşılan verim değeri (478.8 kg/da), ana ürün
verim (536.6- 625.3 kg/da) değerlerine göre bir
miktar düşüktür.
Gelecek
yıl
tekrarlanacak
tarla
denemelerinde, edinilen deneyimlerin yardımıyla,
ayrıca, sorunun ekonomik yanı da analiz
edilecektir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Tarla denemeleri sonuçları, viyolde yetiştirilen
pamuk fidelerinin bir sorun çıkarmadan, yüksek
bir fide tutma oranında ve sıra üzeri fide aralığı
düzgünlüğünde dikilebileceğini göstermiştir.
Ana ürün pamuk yetiştiriciliğinde, fide dikim,
tek sıralı ve çift sıralı ekim uygulamalarının
pamuk bitkisinin morfolojik özelliklerine,
lif
kalitesine ve hasattaki koza açma oranlarına
etkileri toplu halde irdelendiğinde, aşağıdaki
sonuçları çıkarmak mümkündür:
Tohum ekimi yerine fide dikerek, bitki
deseniyle ve bitki sıklığıyla oynayarak, sulama
dozunu ve gübreleme normunu ayarlayarak
pamuk
bitkisinin
morfolojik
özelliklerinde
değişiklikler yaratılabilir. Bu durum, verimi
arttırma ve makinalı hasada geçişte ziraat
mühendislerini şanslı kılmaktadır. Gerçekten,
birinci yıl deneme sonuçlarına göre, fide dikim ve
çift sıralı ekim tekniklerinin, istatistiksel olarak
belirgin olmamakla beraber, kütlü verimini
arttırma potansiyelinin olduğu, lif kalitesine
etkilerinde belirgin bir farklılığın bulunmadığı
anlaşılmaktadır. Fide dikimiyle, hasatta açmış
koza yüzdesi 93.66’ya çıkarak, Halen Ege
Bölgesinde uygulanan, geleneksel tohumdan tek
sıralı üretime göre (% 79.29) belirgin bir fark
oluşmuştur. Bununla beraber, çift sıralı ekim
tekniğinde, bitki sıklığının artmasının bir sonucu
olarak, hasatta açmış koza yüzdesi % 91.56
olmuştur. Gerçekten, bitki sıklığı arttıkça, kısa yan
dallar nedeniyle,
kozalar ana gövdeye
yaklaşmakta, erkencilik ve ilk kozalı dalın yerden
yüksekliği artarak, pamuk bitkisi makinalı hasada
uygun duruma gelmektedir. (Önal, 1978;
Anonim, 1997). Pamuk bitkilerinin kök yapıları
incelendiğinde, fide dikiminden sonra gözlenen
dikine kök uzamasındaki duraksamanın, yan
köklerin yatay ve bazen dikey uzamaları ile
kompanze edildiğini göstermektedir. Kökün su ve
bitki besin maddeleri alımındaki önemi nedeniyle,
kök etkinliğinin ortaya konulmasında kullanılmak
üzere, kök ağırlığı, kök yüzeyi, kök yoğunluğu,
kök uzunluğu gibi değişik kavramlar ortaya
konulmuştur. Bitkilerde, yaşlı kök dokuları alımda
etkili olmadıkları halde, toplam ağırlığa katılmaları
nedeniyle, kök ağırlığı güvenilir bir ölçüt değildir.
Buna karşılık, kök yoğunluğu en çok kullanılanıdır
(Avcıoğlu, Gürel, 2000).
İkinci ürün pamuk ekim/dikim denemesi
olarak kurulan ve şeritvari toprak işlemeli
doğrudan fide dikim, doğrudan ekim makinasıyla
159
Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş
(TÜRKAY) ekim ve şeritvari toprak işlemeli frezeli
ekim varyantlarını içeren parsellerden elde edilen
dekara kütlü verimlerinin karşılaştırılmasından,
ikinci ürün pamuğun fideden yetiştirilmesinin,
tohum ekimine göre, % 5 önem düzeyinde,
istatistiksel olarak belirgin verim artışı sağladığı
anlaşılmaktadır. Lif randımanı üzerine üç ekim/
dikim yönteminin etkisi belirgin değildir.
Ege
Bölgesi koşullarında, şeritvari toprak işlemeli fide
dikim tekniğini kullanarak, % 90.9± 5.52 açmış
koza yüzdesinde Eylül ayının sonlarında kaliteli
bir ikinci ürün pamuk hasadı yapılabilir. Ulaşılan
verim değeri (478.8 kg/da), ana ürün verim
(536.6- 625.3 kg/da) değerlerine göre bir miktar
düşüktür.
Tohumdan ikinci ürün pamuk üretiminde,
kozalar açmadığından, verim düşmüştür.Aykas ve
arkadaşlarının (2006), Söke’de, kuru ve tavlı
toprakta yaptıkları 2. ürün doğrudan ekim
denemesinin
sonuçları
da
bu
kanıyı
güçlendirmektedir. Gerçekten, kuruya 2. ürün
doğrudan pamuk ekiminde, 2001 yılında ilk el
toplama 30 Ekim; 2. el toplama 22 Kasımda
yapılabilmişken, 2002 yılında, ilk el toplama 28
Ekimde, 2. el toplama 21 Kasımda yapılmıştır.
Tavlı toprağa doğrudan ekim halinde, ilk el
toplama zamanı, 2001 yılı için 9 Kasım, 2002 yılı
için 5 Kasım olmuş; 2. el hasadı 2001 yılında
yapılamazken, 2002 yılında ancak 29 Kasımda
mümkün olmuştur. Buna bağlı olarak ta kütlü
verimleri, doğrudan kuruya ekimde, her iki yılda
240…322 kg/da; tavlı parsellere doğrudan
ekimde, 2001 yılında 103…125 kg/da, 2002
yılında 229…278 kg/da değerlerinde seyretmiştir.
Teşekkür: Yazarlar, denemelere Ferrari Fmax
modeli fide dikim makinasını temin eden
Ekolteks Dış Ticaret Ltd. Şirketine ve viyolde
pamuk fidesi yetiştirmeye yaptıkları katkı
nedeniyle Ege Fidecilik A.Ş.ye teşekkür ederler.
KAYNAKLAR
Anonim, 1979. Mechanized Growing and Harvesting of
Processing Tomatoes. Division of Agricultural Sciences,
University of California, Leaflet2686, 29 s.
Anonim, 1988. Lohnt in Zukunft der Anbau von Ackerbohnen
und Erbsen? Die Landtechnische Zeitschrift (DLZ) 1/88,
s.30-33
Anonim, 1989. Produktreport: Saet Mais in Doppelreihen.
Agrartechnik 3, Maerz 1989, s.42.
Anonim, 1997. Cotton Production. Delta Agricultural Digest.
Cotton, Soybeans, Rice, Corn, Grain Sorghum, Worker
Protection. Pesticide Rate/Data. 243 p.
Avcıoğlu, R, Gürel, A, 2000. Bitki Fizyolojisi. E.Ü. Z.F.
Yayınları: Ders Notları: 64/1, Bornova
Aykas, E. Yalçın, H. Önal, İ. Evcim, Ü. 2006. İkinci Ürün
Pamuk Üretiminde Doğrudan Ekim Uygulama Olanakları.
Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK),
Tarım, Ormancılık ve Veterinerlik Araştırma Grubu, Proje
No: TOVAG 2675, 118 s. Bornova- İzmir.
Holekamp, E, R. Hudspeth, E. B. Ray, L. L. 1966. Relation of
Soil Temperature Prior to Planting to Emergence of
Cottonseed. Transactions of the ASAE 1966. 92), s.203205.
Mutaf, E. Önal, İ. 1980. Ege Bölgesinde Yerfıstığı Tarımının
Mekanizasyon Olanakları. TÜBİTAK- Tarım ve Ormancılık
Araştırma Grubu Proje No: TOAG-329. S. 1-89. Ankara.
Önal, İ. 1978. Makineyle Pamuk Hasadına Uygun Bitki
Yetiştirme Tekniği. Tarımsal Mekanizasyon Semineri-3.
TÜBİTAK- E.Ü.Z.F. Ziraat Alet ve Makinaları Kürsüsü. S.
8.1-8.29. Kültürpark- İzmir.
Önal, İ. Aykas, E. Yalçın, H. 2007. Viyolde Pamuk Fidesi
Üretimi ve Dikim Sonrası Fidede Kök, Gövde ve Yaprak
Gelişimi. 24th Ulusal Tarımsal Mekanizasyon Kongresi.
Bildiri Kitabı (Yayında), Kahramanmaraş.
Önal, İ. 1980. Zamanlılık Faktörü ve Sistem Araştırması
Yardımıyla Uygun Makina Seçimi: 1- Yerfıstığı Örneğinde
Makina Seçimi ve Genelde Düşündürdükleri. Tarımsal
Mekanizasyon Semineri-5. Bildiri Kitabı, s. 5.1-5.11.
Bornova- İzmir.
Stout, G. J. 1974. Double-up for Higher Yields. Am. Veg.
Grower, Oct./5, 14:16.
Tozan, M. Önal, İ. Zender, F., N., 1990. Çift Sıralı Ekim
Tekniği ve Uygulama Olanakları. 4. Uluslararası Tarımsal
Mekanizasyon ve Enerji Kongresi. Bildiri Kitabı, s. 222231, Adana.
Witzel, D. 1989. Erfahrungen mit der Doppelreihensaat.
Landtechnik 1/89,s. 30- 31.