gulhan samur

EMZİREN ANNE BESLENMESİ
ve
SÜT KALİTESİ
DOÇ.DR. GÜLHAN SAMUR
Hacettepe Üniversitesi, SBF
Beslenme ve Diyetetik Bölümü
EMZİRME DÖNEMİNDE BESLENMENİN ÖNEMİ
 Maternal fizyolojik gereksinmelerini karşılamak
 Anne sütü yapımı ve bileşimi için maternal enerji ve
besin öğeleri depolarını dengede tutmak
 Laktasyon nedeni ile artan enerji ve besin ögeleri
gereksinmesini karşılamak
 Yeni doğanın ANNE SÜTÜ ile büyüme ve
gelişmesini sağlamak…
MATERNAL
YETERLİ ve DENGELİ BESLENME
BEBEK
ANNE
Sağlıklı Büyüme ve gelişme
Sağlıklı bir Laktasyon için
 Maternal gereksinmeler
 Maternal besin ögesi
depoları
 Anne Sütü miktarı
 Anne sütünün enerji ve
besin ögeleri bileşimi
ADA, 2012
ESPGHAN,2010
Am J Clin Nutr 2014
Türkiye’de Emzikli Kadınlarda Beslenme
Yetersizliğine Bağlı Sorunlar
 Beslenme anemileri
 Demir yetersizliği anemisi
 Megolablastik anemiler (vit.B12, B6, Folik asit)






İyot yetersizliği hastalıkları (IDD)
Vitamin A yetersizliği
Vitamin B2 yetersizliği
Vitamin B6 yetersizliği
Kalsiyum (kemik bozuklukları, osteomalasi…)
Çinko yetersizliği
Eur J Clin Nutr 49:613,1995
DPT 2001.
Emzikli Kadınlarda Vitamin ve Mineral Yetersizlikleri (%)
80
%60
60
%39
%43,1
40
%73,3
%36,4
20
0
Ferritin
B2 vit
B6 vit
B12 vit
Folat
Eur J Clin Nutr 49:613,1995
DEMİR EKSİKLİĞİ
Türkiye’deki gebe ve emzikli kadınların %50’sinde
demir eksikliği bulunmaktadır.
2 kadından 1’i
Pekcan G, Türkiye' de beslenme sorunları ve boyutları
DPT, Ulusal Gıda ve Beslenme Stratejisi Çalışma Grubu Raporu 2001.
MATERNAL DİYETLE ALINAN
VİTAMİN ve MİNERAL MİKTARLARI- TBSA 2010
Vitamin ve mineraller
Demir (mg)
İyot(mcg)
Çinko (mg)
Kalsiyum (mg)
Magnezyum(mg)
Niasin (mg)
Tiamin (mg)
Riboflavin (mg)
B12 (mg)
Emzikli kadın
Gereksinmeyi
Karşılama %
11.1
65.7
9.3
664
269
10.9
0.91
1.30
2.06
61,7
22,7
62,0
66,4
86.7
64,1
65,0
81,3
73,6
Türkiye Beslenme ve Sağlık araştırması TBSA 2010
SAĞLIKLI BÜYÜME ve GELİŞME İÇİN
İLK 6 AY SADECE ANNE
SÜTÜ….
WHO
ESPGHAN
TÜRKİYE’de ANNE SÜTÜ İLE BESLENME DURUMU
İlk 6 ay tekbaşına anne sütü ile beslenme oranı:
< 2 ay bebeklerin…………………………….. %70
< 6 ay bebeklerin ……………………………. % 40
Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008
Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması-2013
İlk 6 aya kadar tekbaşına anne sütü ile beslenme durumu
%30.1
MATERNAL BESLENME-ANNE SÜTÜ
ANNE SÜTÜNÜN ENERJİSİ VE BESİN ÖĞELERİ
1. MATERNAL DİYET 2. MATERNAL DEPOLAR
 Yetersiz ve dengesiz beslenme
 Maternal besin ögeleri depolarının yetersizliği
ANNE SÜTÜNÜN BİLEŞİMİNİ VE MİKTARINI ETKİLER...
ESPGHAN,2009
Pediatr Clin N Am, 2013;60
Am J Clin Nutr 2014;99
MATERNAL ENERJİ ALIMI-ANNE SÜTÜ
Maternal
Enerji alımı
Süt
Miktarını
ve
Bileşimini etkiler
 Yetersiz enerji (gereksinmenin %50 ve )
 Enerji sınırlaması (zayıflama diyetleri vb.)
 Süt salınımını %20 
Sütün yağ asitleri kompozisyonu değişir.
 CHO ve protein miktarı fazla etkilenmez…
 Maternal yağ depoları, AS yağ asitlerini etkiler.
Eur J Nutr (2013);52
MATERNAL ENERJİ-ANNE SÜTÜ
Ağırlık kaybının laktasyona etkisi var mı???
 Çalışma sayısı yeterli değil…
 RCT çalışmalar sınırlı..
 Hafif şişman ve şişman kadınlarda;
 ≤ 1500 kal/gün enerji alımı, süt bileşimini
ve miktarını olumsuz etkiliyor.
 ≥1500 kal/gün enerji ağırlık kaybı sağlarken süt
bileşimini çok fazla etkilemiyor..
Butte N. et al. UptoDate 2014
N Engl J Med. 2000;342(7):502
MATERNAL DİYET YAĞ ALIMI-ANNESÜTÜ
 Maternal diyet yağ asiti örüntüsü ile anne sütünün
yağ asiti örüntüsü benzerdir.
 Diyetin LCPUFA miktarı arttıkça sütün LCPUFA 
Diyetle PUFA 
Süt miktarı 
Süt PUFA 
Sütün toplam yağ
miktarı 
Eur J Nutr (2013);52
Lipids 2009
ESPGHAN,2009
Gebelik ve postpartum dönemde; (18-35 yaş n=45)
 Diyet ω-3/ω-6 FA oranı anne sütü PUFA bileşimini,
 Maternal diyetle DHA ve EPA alımı anne sütü DHA ve
EPA yağ asitleri miktarını ve bileşimini etkiler….
Nutrition (2014):30: 685-89
Maternal diyet MUFA alımı ……… AS MUFA 
Maternal diyet PUFA alımı  ……… AS PUFA 
Maternal diyet SFA alımı  ………… AS MUFA , AS PUFA 
Eur J Nutr (2013) 52:963–973
Maternal diyet trans y.a. alımı … AS trans y.a. 
Maternal diyet PUFA alımı ……… AS PUFA 
Lipids (2009):44 (5);405-413
Anne Sütü TFA izomerleri;
Palmitoelaidic acid (16:1t9),
Anne Sütü TFA miktarı
2.94±0.96 FA%
Petroselaidic acid (18:1t6),
Elaidic acid (18:1t9),
Vaccenic acid (18:1t11)
Diyet TFA alımı(1.27g/gün)
Anne Sütü TFA miktarı
arasında ilişki bulunmadı..
Linoelaidic acid (18:2t9,12)*
Asia Pac J Clin Nutr. 2013;22(3):431-42
GLOBAL EXPLORATION of HUMAN MILK STUDY -2015
Cincinnati, Ohio, USA
Shanghai, China
Mexico City, Mexico
Maternal beslenmedeki farklılıklara göre anne sütü yağ
asitleri bileşimi (özellikle DHA) farklılık göstermektedir.
The FASEB Journal ,2014
Nutrients 2015: 7;1081-93
MATERNAL DİYET
ANNE SÜTÜ VİTAMİN/MİNERALLER
Maternal Diyetin
vitamin ve mineral miktarı
Anne sütü vitamin mineral düzeyini
etkileyebilir.
Pediatr Clin N Am (2013);60,
ESPGHAN,2009
MATERNAL DİYETİN
ANNE SÜTÜ VİTAMİN/MİNERALLERİ ÜZERİNE ETKİSİ
MATERNAL DİYETTEN ETKİLENEN
 Yağda Eriyen Vitaminler (A, D, K)
 B1, B2, Niasin,B6, B12, C vitamini
 İyot, selenyum
MATERNAL DİYETTEN ETKİLENMEYEN
 E vitamini, folik asit
 Demir, kalsiyum, çinko, bakır
Pediatr Clin N Am (2013)
Adv Nutr 2012;362–69
ESPGHAN, 2009
SAĞLIKLI BİR LAKTASYON İÇİN
1. Yeterli ve dengeli beslenme/besin çeşitliliği,
2. Artan maternal enerji gereksinmesinin karşılanması,
3. Zamanında ve uygun vitamin/mineral
suplementasyonu
4. Uygun fiziksel aktivite
5. Besin güvenliği (hazırlama/pişirme vb.),
6. Alkol,sigara vb. zararlı maddelerden sakınma,
ANAHTAR BİLEŞENLERDİR….
ADA Reports, 2008
ENERJİ GEREKSİNMESİ
 Anne sütünün yapımı ve devamı,
 Maternal dokuların (meme dokusu vb.) gelişimi,
 BMH (anne gereksinimi), fiziksel aktivite
Emziklilikte normal enerji gereksinmesine
EK ENERJİ yapılmalıdır.
Nutrition Bulletin 2006, ADA 2009
LAKTASYONDA ENERJİ EKİ NE OLMALIDIR?
Günlük süt yapımı
450-1200 ml/gün
(ort. 750-800 ml/gün)
MATERNAL
DİYET
500 kkal EK
MATERNAL
DEPO
LAKTASYONDA ENERJİ GEREKSİNMESİ
 Emzikli kadının yaş grubuna göre (>19yaş, ≤19yaş
adolesan) enerji gereksinimi belirlenmelidir.
Enerji = (BMH x FA) + Laktasyon Eki (>19yaş)
Enerji = (BMH x FA) + Büyüme ek + Laktasyon Eki (≤19yaş)
 Enerji gereksinmesi doğum sonrası ağırlığına göre
modifiye edilmelidir.
 İlk 6 aylık döneme kadar düşük enerjili (zayıflama
diyetleri vb.) diyetler uygulanmaz.
 Günlük enerji alımı
1800 KALORİNİN ALTINA düşmemelidir.
MATERNAL DİYETLE ALINAN
ENERJİ ve MAKRO BESİN ÖGELERİ MİKTARLARI-TBSA 2010
Enerji ve Makro Besin
Ögeleri
Emzikli kadın
Enerji
Karbonhidrat (g)
Protein (g)
Bitkisel Protein (g)
Hayvansal Protein (g)
Yağ(g)
Posa (g)
1862
241 (%53)
56.3 (%12.6)
32.2 (%58)
24.1 (%42)
72.1 (%34)
18.6
Gereksinmeyi
Karşılama %
74,5
114,8
75
95-100
64,1


Türkiye Beslenme ve Sağlık araştırması TBSA 2010
PROTEİN GEREKSİNMESİ
Laktasyonda artan protein gereksinmesi:
 Bebeğin sağlıklı büyüme ve gelişme
 Anne sütünün bileşimi,
 Maternal doku yapımı ve gelişimi (meme glandları vb.)
 Maternal protein depolarının korunması
(maternal nitrojen dengesinin sağlanması)
750mL süt/gün
9 g prt./gün
FAO/WHO/UNU 2004
Nutrition Bulletin,2006
PROTEİN GEREKSİNMESİ
 RDA + 10-20 g laktasyon eki veya
 1.2-1.4g/kg/gün veya
 Enerjinin %12-15
Hayvansal kaynaklı protein miktarı ≥%50 olmalı
KARBONHİDRAT GEREKSİNİMİ
CHO Gereksinimi: Enerjinin % 50-60
(GI, kompleks karbonhidrat tercih edilmeli)
POSA İÇERİĞİ YÜKSEK
 Yeterli sebze ve meyve
 Meyve suyu yerine meyve
 Kurubaklagiller
 Tam tahıllı, kepekli ekmek
Posa tüketimi ……………….25-30 g/gün
YAĞ GEREKSİNİMİ
Emzirme Döneminde Diyet Yağlarının Önemi;
 Bu dönemde artan enerji ihtiyacını karşılar
 Anne sütünün yağ asitleri örüntüsünü düzenler
 Yenidoğanda büyüme ve gelişmeyi düzenler
 LCPUFA n3 yağ asitleri beyin ve diğer dokularda
depolanarak bilişsel ve görsel fonksiyonların gelişiminde
önemli rol oynar.
 Bu dönemde toplam yağ gereksinmesi (n3-LCPUFA hariç)
genel populasyon için yapılan önerilerle benzerdir.
Dietary Fat Intakes for Pregnant and Lactating Women, Consensus Statement, 2007
YAĞ GEREKSİNİMİ
Toplam Enerjinin % 30-35’ i yağlardan
karşılanmalıdır
  %10 Doymuş yağ asitleri (SYA)
 % 10-15 Tekli doymamış yağ asitleri (MUFA)
 % 8 -10 Çoklu doymamış yağ aitleri (PUFA)
(n6 ve n3 PUFA)
Maternal n3 LCPUFA,balık veya balık yağı alımı
• Anne sütü omega 3 bileşimi daha yüksek
• Yenidoğanlarda ağırlık kazanımı daha fazla
• Çocukların bilişsel ve motor gelişimi daha iyi
Lancet 369 (17),2007
Am J Epidemiol, 166: 2007
Am J Clin Nutr 90(4): 2009
Ther Drug Monit 31(6):2009
YAĞ ASİTLERİ
 Maternal diyette uygun miktarda n3 LCPUFA
alımı için enaz 200mg/gün DHA yer almalıdır.
 DHA miktarı……………….. 1g/gün veya
n3 LCPUFA miktarı……… 2-7g/gün’ı aşmamalıdır.
 200mg/gün DHA , 2pors./hafta (250-350g) yağlı
balık ile karşılanabilir
 Balıklar, omega 3 ilaveli sütler/süt tozları, özel
içecekler vb.
Academy of Nutrition and Dietetics 2013
Perinatal Lipid Metabolism (PeriLip) Çalışma Grubu,2010
British Journal of Nutrition, 2007
OMEGA-3 YAĞ ASİTLERİ
 Maternal sağlığın korunması,
 Bebeğin gelişimi için
300 mg/gün EPA+DHA
200 mg/gün’ı DHA
Gebelikte yağ asidi desteği için yeterli doz-yanıt çalışmaları
olmadığından, bir besin desteği kullanılacaksa, bu desteğin önerilen
balık tüketimi ile alınacak miktara benzer olması istenmektedir
1 g/gün balık yağı desteği
FAO Food and Nutrition Paper Geneva, 2008
EMZİRME DÖNEMİNDE BALIK TÜKETİMİ
Avantajları:
 n3 LCPUFA EPA ve DHA içeriği yüksek
 İyi kalite protein,
 Vit D ve kolin gibi vitaminler
 Selenyum, iyot, çinko vb. mineraller içermektedir.
Dezavantajları:
 Kontaminasyon (metil merkür, PCBs poliklorid
bifeniller vb.)
 Bu kontaminantların fetal beyin gelişimi üzerindeki
olumsuz etkileri vardır (plesantadan geçer).
EMZİRME DÖNEMİNDE BALIK TÜKETİMİ
KONTAMİNASYON
BALIK TÜRLERİ
(Metil merkür )
YÜKSEK
Taze veya donmuş
 Ton (tuna) balığı
 Köpek balığı, Kılıç balığı,
 Büyük uskumru (eskolar)
DÜŞÜK
 Konserve Beyaz Ton Balığı
 Light Konserve Beyaz Ton
Balığı (Skipjack, yellowfin,
tongol vb.türleri içerir)
ÇOK DÜŞÜK
 Somon,Ringa, Mezgit
 Alabalık, hamsi
 Morino, dil balığı, göl
balıkları
KULLANIM MİKTARI
(LİMİTLER)
TÜKETİLMEMELİ
≤300g/hafta
SINIRSIZ
SINIRSIZ
IOM,Seafood Choices: Balancing benefits and risks 2007
VİTAMİN ve MİNERALLER
Laktasyonda toplam miktar
Ca (mg)
1000-1300
Fe(mg)
15-20
Folik Asit (mcg)
600
B1 (mg)
1.5
B2 (mg)
1.6
C (mg)
70-100
D vit.(mcg)
10
A (mcg/gün)
1200
MULTİVİTAMİN/MİNERAL SUPLEMANI GEREKLİ Mİ?
Vitamin-mineral desteği gerekli olan durumlar:
1. Sigara, alkol içenler
2. İlaç kullananlarda
3. Demir eksikliği anemisi olanlarda,
4. Diyetin kalitesinin düşük olduğu durumlarda,
5. Hayvansal besinleri tüketmeyenlerde
(vejeteryanlar)
Supleman tercihinde, vitamin-minerallerin tolere
edilebilen üst limitlerinin aşılmamasına dikkat
edilmelidir.
VİTAMİN B12
Katı vejeteryan/veganlar
MULTİVİTAMİN/MİNERAL
B12 desteği almalı
GEBELERE D VİTAMİNİ DESTEK PROGRAMI (2011)
Gebelikte 6 ay (2.trimesterdenitibaren)
Doğum sonrası 6 ay (laktasyonda)
Toplam 12 ay
1200 IU (9 damla) D3
TC Sağlık Bakanlığı 2011
TC Sağlık Bakanlığı
Gebelere Demir Destek Programı
Gebelerde klinik anemi olmasa da günlük demir
gereksinimi göz önüne alınarak ;
 İkinci trimesterden başlayarak 6 ay ve doğum
sonrası 3 ay olmak üzere toplam 9 ay süre ile
Günlük 50-60 mg elementer demir
SIVI
2.5-3 litre
SIVI
Tüketilebilecek en uygun
sıvılar
 İçme suyu,
 Taze meyve suları
 Süt, sütlü içecekler
 Ayran, kefir vb.
 Yağı / yağsız süt
 Probiyotikli İçecekler
(probiyotik süt/yoğurt)
Sınırlı veya
Kullanılmaması Gereken
 Kolalı içecekler,
 Gazozlar
 Çay ve kahve
 Enerji içecekleri (katkı
maddeleri ve kafein içeriği
nedeni ile…),
 Alkol (nörotoksik etkisi)
 Diyet içecekleri (Yapay
tatlandırıcılar nedeniyle..)
KAFEİN
300 mg/gün’den Fazla Kafein Tüketimi:
Anne sütü ile bebeğe geçen kafein:
 Kalp atım ve solunum hızını arttırır,
 Bebeklerde uyku düzensizlikleri, irritabilite
 Ani bebek ölümlerine neden olmakta,
 Bebeklerde büyüme ve gelişmeyi olumsuz etkiler,
 Deney hayvanlarında teratojenik etkisi vardır.
Laktasyonda kafein alımı ≤200 mg/gün
British Nutrition Foundation Nutrition Bulletin, 34, 203–206 ,2009
Food Standarts Agency (FSA),2005, ADA 2008
İçecekler
Kafein
1 kupa instant kahve ………………... 100mg
1 kupa filtre kahve …………………… 140mg
1 kupa çay ………….……………………… 75 mg
1 kutu kola …………………………………. 40 mg
1 kutu ‘energy drink …………………… 80 mg
50 g sade çikolata …………………….. 50 mg
50 g sütlü çikolata ……………………… 25 mg
Laktasyonda kafein alımı ≤200 mg/gün
British Nutrition Foundation Nutrition Bulletin, 34, 203–206 ,2009
BİTKİSEL SUPLEMANLAR
ACOG gibi bir çok profesyonel kuruluş;
 Gebelik/emziklilik süresince bitkisel suplemanların
kullanımını önermemektedir.
 Bu ürünlerin kullanımının güvenli olduğunu gösteren
bilimsel kanıtlar yetersizdir.
 Kullanım dozu ve miktarı ile ilgili düzenlemeler
bulunmamaktadır.
 Bitkilerdeki kurşun kontaminasyonu ve zararlı etkileri
dikkatle değerlendirilmelidir…..
BİTKİ ÇAYLARI
Amerikan Pediatri Akademisi:
Gebe/emziklilerin bitki çayı tüketimlerini
sınırlamaları gerektiğinin bildirmektedir.
Filtre edilmiş çaylar tercih edilmeli ve
240 ml/gün üstüne çıkılmamalıdır.
Ihlamur, portakal kabuğu, turunçgil çayları,
zencefil, kuşburnu, melissa çayı orta düzeyde
kullanılabilir.
Emziklilikte Enerji ve Besin Ögeleri Gereksinmeleri
Enerji ve Besin Ögeleri
Enerji (kal/gün)
Protein (g/kg)
Kalsiyum (mg/gün)
Demir (mg/gün)
Çinko (mg/gün)
İyot(mcg/gün)
A vitamini (mcg/gün)
D vitamini (mcg/gün)
E vitamini (mg/gün)
K vitamini (mcg/gün)
C vitamini (mg/gün)
B1 vitamini (mg/gün)
B2 vitamini (mg/gün)
Niasin(mg/gün)
B6 vitamini(mg/gün)
Folik asit(mcg/gün)
B12 vit (mcg/gün)
Normal
2000-2100
0.8-1.0
1000
18
10
150
700
10
15
90
90
1.1
1.1
14
1.3
400
2.4
Emzikli
2500-2600
1.1-1.4
1000-1300
18
15
290
1200
10
19
90
120
1.4
1.6
17
2.0
500
2.8
Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi ,2004
TEŞEKKÜRLER....