Alzheimer hastaları için aktiviteler

Transkript

Alzheimer Hastası ile Yaşamak
II. BÖLÜM
ZİHİNSEL AKTİVİTELER
Zihinsel süreçler, Alzheimer demans hastalığında gerilemenin en fazla olduğu alandır.
Yaşlının düşünme, öğrenme, bilme ve yargılama gibi bilişsel süreçlerinde
bozulmalar görülür.
Bu bozulmaların ilerlemesini yavaşlatmak için düzenlenen bu bölümde,
aktivitelerin verimli olabilmesi için yaşlının kültürel özelliklerine ve eğitimine dikkat edilmesi gerekir.
Buradaki malzemelerin pekçoğunu oyuncak dükkanlarından temin edebilirsiniz ya da çeşitli dergi ve gazetelerden resimler kullanabilirsiniz.
56
Exe Kitab-8.indd 56
2/14/11 11:27 AM
KAVRAMLARI TANIMA
Kimlere: Orta ve ileri evre demanslı
Amacı: Alzheimer demans hastasının nesneleri tanıması ve adlandırma
süreçlerini korumasıdır.
Kullanılacak Malzemeler
Meslekler, taşıtlar, hayvanlar, sayılar, nesneler, zıt kavramlar, sebzeler,
meyveler ve giyecek resimlerinin bulunduğu kartlar.
Uygulama
Alzheimer demans hastası ile karşılıklı oturulur.
Demanslı yaşlıya sırayla kartlar gösterilir.
Karttaki resim doğrultusunda Alzheimer hastası ile iletişime geçilir.
Karttaki resmin ne resmi olduğu, ne işe yaradığı, nerelerde kullanıldığı vb.
soru ve yönlendirmelerle aktiviteye devam edilir.
57
Exe Kitab-8.indd 57
2/14/11 11:27 AM
ÇORAP EŞLEŞTİRME
Kimlere: Erken ve orta evre demanslı
Amacı: Alzheimer demans hastasının farklı renkleri algılaması, algılama süreçlerini kuvvetlendirmesidir.
Erken evre demanslıya 15-20 çift çorap, orta evre demanslıya 10-15 çift
çorap
Uygulama
Masanın üzerine karışık şekilde çoraplar konulur.
Alzheimer demans hastasından çorapları eşleştirmesi istenir.
Eşleştirme esnasında bulmak istediği çorabın özellikleri hatırlatılır.
Doğru eşi bulduğunda olumlu pekiştireç verilir.
Yanlış eş ile eşleştirilmiş ise doğruyu bulması için yardımcı olunur.
Aradığı çorabın özellikleri söylenir.
El ve göz işareti ile çorabın eşi gösterilmez.
Aktivite esnasında çorabın erkek, kadın veya çocuk çorabı mı olduğu, çorabın ne işe yaradığı ve çorabın niçin giyildiği vb. sorular sorulur.
58
Exe Kitab-8.indd 58
2/14/11 11:27 AM
HANGİ NESNE NE İŞE YARAR?
Kimlere: Erken ve orta evre demanslı Amacı: Alzheimer demans hastasının günlük yaşamda kullandığı nesneleri tanımlayarak bu nesnelerin işlevleri hakkındaki bilgi birikiminin korunmasıdır.
Yaşlının günlük hayatta kullandığı ve hatırlayabileceği nesneler (Kalem,
defter, saat, top, çorap, telefon, kaşık, çatal, bardak, sürahi, tornavida,
vb.).Erken evre demanslıya 15-20 nesne, orta evre demanslıya 10-15 nesne ile aktivite düzenlenir.
Uygulama
Alzheimer demans hastasından bir tane nesneyi eline alması ve bu nesneye odaklanması istenir. Nesnenin adının ne olduğu, şeklinin nasıl olduğu, nelerden yapıldığı, hangi işlere yaradığı, günlük hayatta kullanımı, nerelerden satın alınabileceği vb. sorular ile aktif katılımı sağlanır. Aktivite
sonunda sürahi ve bardak hakkında konuşulduktan sonra meyve suyu sürahiye doldurulur ve Alzheimer hastasına ikram edilir. Orta evre demanslıda masaya konan nesnelerin daha basit, anlaşılır ve dikkat çekici renkler olması gerekir.
59
Exe Kitab-8.indd 59
2/14/11 11:27 AM
MEVSİM MEYVE VE SEBZELERİ
Kimlere: Erken ve orta evre demanslı Kullanılacak Malzemeler
Meyve ve sebzelerden oluşan puzzle (yap-boz) ve Alzheimer demans hastasının sebzeleri görsel olarak algılaması için sebze ve meyveler (Pırasa,
ıspanak, havuç, mandalina, kiraz, karpuz, kavun vb).
Uygulama
Masanın üzerine meyve ve sebzelerden oluşan puzzle (yap-boz) konulur.
Alzheimer demans hastasından bu puzzle (yap-boz)da sebze ve meyvelerdeki benzerlikleri bulması, eksikleri tamamlaması istenir. Yaşlının mümkünse yardım almaması ve düşünmeye teşvik edilmesi gerekir. Ayrıca
mevsim meyve ve sebzeleri de aktivitede bulundurulur. Yaşlının meyve
ve sebzeleri eline alması, incelemesi ve temas etmesine imkan verilir.
Mevsim meyve sebzeleri incelenirken, Alzheimer hastası ile bunlar hakkında konudan çok uzaklaşmadan, aktivite boyunca iletişim sağlanmaya
çalışılır. Sebzelerin ve meyvelerin isimleri, faydaları, hangi sebzeden hangi
yemeğin yapıldığı, bu sebzelerin hangi mevsimlerde yetiştiği, nerelerde yetiştikleri vb. konularda konuşulur.
Aktivite sonunda yaşlılara meyve ikram edilir.
60
Exe Kitab-8.indd 60
2/14/11 11:27 AM
SAAT OYUNU
Saat ve saatlere uygun görsel öğelerle anlatılmış olay kartları.
Örneğin sabah saat 9’u gösteren bir saat figürü ve yataktan kalkan insan
resmi. Bunun gibi günün tamamını gösteren resimler.
Uygulama
Alzheimer demans hastası ile karşılıklı oturulur.
Masanın üzerine duvar saati konulur.
Ardından saat değişik zamanlara getirilir.
“Saat 09.00” günün hangi vaktine giriyor? (Sabah, öğle, akşam) Bu saatlerde neler yapılır?’’ gibi zamana uygun sorular sorulup cevap beklenir.
Alzheimer hastasının cevap veremediği durumlarda ona yardımcı olunur
ve ardından tekrar anlatması beklenir.
61
Exe Kitab-8.indd 61
2/14/11 11:27 AM
OLAYLARI SIRALAMA
Olayların başlama, gelişme ve sonuç bölümlerinin olduğu resimli kartlar.
Bunlar herhangi bir olay kartı olabilir.
Örneğin; sabah kalkıldığında yapılan olayları sıralayan kartları düzgün bir
biçimde olay sıralamasına göre dizme (yataktan kalkılır-kahvaltı yapılır-diş
fırçalanır vb.)
Uygulama
Farklı durumların resmedildiği kartların ilki başlangıç olanı Alzheimer demans hastasına gösterilir ve beraberce incelenip resim hakkında yorumlar
yapılır.
Ardından Alzheimer hastasından bu olaydan sonra neler olabileceği hakkında tahmin yapması istenir.
Daha sonra diğer kartlar sıralanır ve içinden yaşlının tahmin ettiği olayı
bulup ilk kartın yanına sıralaması istenir.
62
Exe Kitab-8.indd 62
2/14/11 11:27 AM
HAFIZA KARTLARI
Amacı: Alzheimer demans hastasının belleğini güçlendirmesi, dikkat yoğunlaştırma kabiliyetinin korunmasıdır.
Çiftler halinde üzeri resimli oyun kartları. Örneğin bir araba resmi veya bir
elma resmi. Her karttan ikişer adet bulunmalıdır.
Uygulama
Erken evredeki demanslıda 10 çift kart, orta evredeki demanslıda 5 çift
kart masanın üzerine konulur. Kartlar karışık olarak ortaya konur.
Alzheimer demans hastasına bir kart gösterilir ve bu kartın eşini bulması
istenir.
Resmin ne olduğu, ne işe yaradığı, nerelerde kullanıldığı vb. soru ve yönlendirmeler ile kartta gösterilen nesne, taşıtlar, vb. hakkında Alzheimer
hastası ile iletişim sağlanır.
Her doğruda yaşlıya olumlu pekiştireç verilir.
63
Exe Kitab-8.indd 63
2/14/11 11:27 AM
HAYVANLAR VE YAVRULARI
Hayvanlar ve yavrularının resmedildiği kartlar.
Uygulama
Alzheimer demans hastası ile yuvarlak masa etrafında oturulur.
Masanın üzerine hayvan resimlerinin bulunduğu kartlar ile bu hayvan yavrularının resimlerinin bulunduğu kartlar konulur.
Alzheimer hastasından bir hayvan seçmesi istenir. Bu hayvan hakkında
konuşurken yavrusunu bulması istenir.
Aktivite boyunca hayvanlar ve yavruları eşleştirilirken sohbete devam
edilir.
64
Exe Kitab-8.indd 64
2/14/11 11:27 AM
HAYVANLAR VE YAŞADIKLARI YERLER
Hayvanların yaşadıkları yerleri gösteren resimler ile hayvanların resimleri.
Uygulama
Alzheimer demans hastası ile masa etrafında oturulur.
Masanın üzerine hayvanların yaşadıkları yeri gösteren büyük bir resim
konulur.
Ardından karışık şekilde hayvan bibloları ortaya konulur.
Alzheimer hastasından, uygun olan hayvanı seçip önündeki resmin üzerine yerleştirmesi istenir.
65
Exe Kitab-8.indd 65
2/14/11 11:27 AM
HAVA DURUMU VE MEVSİMLER
Amacı: Alzheimer demans hastasının mevsim bilgisinin korunması, duyusal farkındalığının artırılmasıdır.
Mevsimler ve hava durumlarının resmedildiği olay kartları.
Uygulama
Alzheimer demans hastasına mevsim ve ayların özelliklerinin olduğu kartlar gösterilir.
Karttaki resimler doğrultusunda iletişime geçilir.
Karttaki resmin hangi mevsim olduğu, hangi hava durumunu gösterdiği,
vb. soru ve yönlendirmeler ile aktiviteye devam edilir.
66
Exe Kitab-8.indd 66
2/14/11 11:27 AM
GÜNLÜK İŞLER
Kimlere: Erken ve orta evre demanslı Amacı: Alzheimer demans hastasının günlük yaşam olaylarıyla olan ilişkisinin korunmasıdır.
Evde geçen günlük olayların ve nesnelerin resmedildiği kartlar.
Uygulama
Masanın üzerine evde yapılan günlük işlerle alakalı kartlar konulur.
Örneğin sabah kalkınca el ve yüzün yıkanması, yatağın toplanması, kahvaltı yapılması vb. Bu kartlar hakkında aktivite boyunca sohbet edilir.
Sohbet aralarında evde yapılan işler yaşlı ile konuşulur.
Mesela “Yemekten sonra ellerimizi yıkarız, hadi gel beraber yıkayalım”.
Aktivite esnasında konuşulan eylem uygulamalı olarak yapılır.
Bu şekilde yaşlının aktiviteye katılımı sağlanır.
67
Exe Kitab-8.indd 67
2/14/11 11:27 AM
ZIT KAVRAMLAR
Amacı: Alzheimer demans hastasının zıt kavramlar bilgisini korumasıdır.
Zıt kavramları içeren resimli kartlar. (Uzun-kısa boylu, şişman-zayıf insan
resimlerinin karşılaştırıldığı kartlar)
Uygulama
Alzheimer hastası ile yuvarlak masa etrafında oturulur.
Masanın üzerine zıt kavramların bulunduğu kartlar konulur.
Alzheimer hastasına kartlar gösterilerek nesneler ve zıt kavramlar hakkında konuşulur.
68
Exe Kitab-8.indd 68
2/14/11 11:27 AM
PİRİNÇ-NOHUT
Amacı: Alzheimer demans hastasının el becerilerinin desteklenmesi, sayı
sayma becerisinin korunmasıdır. Kullanılacak Malzemeler
İçinde nohut ve pirinçlerin bulunduğu derin bir kâse.
Uygulama
Görme problemi olan/gözleri görmeyen demanslı için uygulanabilecek bir
aktivitedir.
Alzheimer demans hastasının önüne içinde nohut ve pirinçlerin bulunduğu
bir kâse konur.
Yaşlıdan bu kâsenin içindeki nohutları ayırarak dışarı koyması istenir.
Daha sonra dışarı koyduğu nohutları sayması istenir.
Aktivite esnasında nohut ve pirincin günlük hayatta kullanımına dair
Alzheimer hastası ile sohbet edilir.
69
Exe Kitab-8.indd 69
2/14/11 11:27 AM
PSİKOMOTOR AKTİVİTELER
Alzheimer demans hastasında psikomotor aktiviteler, hastalık ve yaş faktörleriyle etkilenen hareket kabiliyetinin mümkün olduğunca uzun süre
korunmasını sağlamak için çok önemlidir.
Uygulayıcı aktivitelerdeki soruları çoğaltabilir ve Alzheimer demans hastası ile aralarındaki diyalogları daha aktif sürdürmelerini sağlar.
Demanslının daha aktif katılımını sağlamak için bu aktivitenin kendisine
olan faydalarından söz edilir.
Çalışmalar neticesinde elde edilen ürünler evin duvarlarına asılır.
DÜĞME DİKME
Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, kas gücünün, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin korunmasıdır.
Uygulama
Alzheimer demans hastasına büyük bir bez parçası verilir ve renkli düğmeleri bez parçasına dikmesi istenir.
Düğme deliklerinin büyük olması ve düğmelerin çeşitli ebat ve renkte olması tercih edilir.
70
Exe Kitab-8.indd 70
2/14/11 11:27 AM
Elde edilen ürün çerçeveletilip evin duvarına asılır.
Not: El ve parmaklarında deformite olan ve Parkinson hastalığı nedeni ile
ellerinde titremeler olan demanslılar için bu aktivite uygun değildir.
İPE BONCUK DİZME
Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, kas gücünün, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin, renkleri ayırt edebilme kabiliyetinin korunmasıdır.
Uygulama
Masanın üzerine ip ve renkli boncuklar konulur. Boncukların hangi renkte
oldukları ve bu renklerin onlara çağrıştırdığı diğer kavramlar sorulur.
Örneğin kırmızı bir boncuk ipe dizilirken yaşlıya “Kırmızı renkli meyveler
hangileri?” diye sorulur ve kırmızı meyvelerden bahsedilir.
Alzheimer hastasından aynı renk ve desendeki boncuktan peş peşe üçer
tane dizmesi istenir, böylece Alzheimer hastasının benzer nesneleri gruplama yetisinin de korunmasına yönelik çalışılmış olur.
Tüm boncukları ipe dizmesi istenir. Aynı zamanda yaşlıdan dizdiği boncukları sayması da istenerek sayı bilgisinin korunması sağlanır.
Yaşlının isteğine bağlı olarak dizdiği boncuklardan bilezik, kolye, tespih,
vb. tarzda nesneler yapmasına yardımcı olunur. Demanslının yaptığı ürün
eve misafir gelenlere hediye edilerek benlik saygısının yükseltilmesi hedeflenir.
71
Exe Kitab-8.indd 71
2/14/11 11:27 AM
KESME ÇALIŞMALARI
Amacı: Alzheimer demans hastasının kas motor becerisinin korunması, konsantrasyon yeteneğinin sürdürülmesinin sağlanmasıdır.
Uygulama
Masa üzerine makas ve kesilecek olan materyal konulur.
Alzheimer demans hastasından bu materyalleri tarif edildiği gibi kesmesi
istenir.
Bu aktivite rastgele kesme çalışması, düz çizgiyi kesme, bir düz çizginin
yanından dönerek kesme, eğri çizgileri kesme, karışık şekiller kesme şekillerinde olabilir.
Aktivite sırasında gazete ve kesilen materyaller merkezli konuşmalar için
yaşlı yönlendirilir.
Erken evre demans hastaları ile yapılan aktivitelerde kesilen resimlerle
belli konularda (temizlik, doğa, vb.) poster oluşturulur ve evin duvarlarına
asılır.
Not: El ve parmaklarında deformite olan ve Parkinson hastalığı nedeni ile
ellerinde titremeler olan demanslılar için bu aktivite uygun değildir.
72
Exe Kitab-8.indd 72
2/14/11 11:27 AM
HAMUR YOĞURMA
Kimlere: Erken, orta ve ileri evre demanslı
Amacı: Alzheimer demans hastasının parmaklarını kullanabilme yeteneği, bilek kaslarının hareket kabiliyetinin korunması, şekil ve nesne tanıma
ile adlandırma becerilerinin arttırılmasıdır. Uygulama
Masanın üzerine renkli hamurlar konulur.
Alzheimer demans hastası ile hamurlar ve renkleri hakkında konuşulur.
Demanslıdan belirli bir obje yapması istenir.
Örneğin yaşlıdan çiçek, sepet vb. yapması istenir.
Yaşlı istediği renk hamur ile bu objeyi yapar.
Yapmak istediği şekil hakkında aktivite esnasında konuşulur.
Gerekirse istenilen şekillerde hamur yapımında demanslı yaşlıya destek
verilir.
73
Exe Kitab-8.indd 73
2/14/11 11:27 AM
KESME YAPIŞTIRMA
Amacı: Alzheimer demans hastasının şekil ve nesne tanıma becerilerinin
artırılması, el-göz koordinasyonunun, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin ve iletişim becerilerinin korunmasıdır.
Uygulama
Masaya üzerinde bir figür bulunan kâğıt, makas ve yapıştırıcı konulur.
Bu figür Alzheimer demans hastasının evresine göre basit veya karmaşık
olur.
Makas ile bu kâğıtların üzerindeki şekilleri kenarlarından kesmesi istenir.
Daha sonra kesilen figürler renkli bir karton üzerine yapıştırılarak poster
yapılır.
Alzheimer hastası ile şekiller ve neye benzedikleri hakkında konuşulur.
74
Exe Kitab-8.indd 74
2/14/11 11:28 AM
YIRTMA YAPIŞTIRMA FAALİYETLERİ
Amacı: Alzheimer demans hastasının renkleri ayırt edebilme, el-göz koordinasyonunun ve parmaklarını kullanabilme yeteneğinin korunmasıdır.
Uygulama
Masanın üzerine renkli elişi kâğıtları ve figür bulunan kâğıt konulur.
Alzheimer demans hastasından el işi kâğıtlarını küçük parçalar halinde
yırtması ve elişi kâğıtlarını figürün içine yapıştırması istenir.
Figüre uygun olan renkteki elişi kâğıdını kullanması için teşvik edilir.
Gerektiğinde aktivitenin başında Alzheimer hastasına örnek uygulama
gösterilir.
Aktivite yapılırken figürler ile ilgili sohbet edilir.
75
Exe Kitab-8.indd 75
2/14/11 11:28 AM
TAK-ÇIKAR
Kimlere: Erken, orta ve ileri evre demanslı Uygulama
Masaya üzerinde değişik resimler bulunan tahtalar ve bu tahtaların yerleştirileceği bir pano konulur.
Alzheimer demans hastasından bu panodaki boşluklara gelecek resimli
tahtaları seçmesi ve panoda uygun yerlere yerleştirmesi istenir.
Gerektiğinde uygun yerleri bulması için yardım edilir.
76
Exe Kitab-8.indd 76
2/14/11 11:28 AM
KULE YAPMA
Kimlere: Erken ve orta evre demanslı Amacı: Alzheimer demans hastasının büyük-küçük kavram bilgisini korumak. Aktivite yapılırken yaşlının kovaları büyüklüklerine göre sıralaması istenir.
Uygulama
Masanın üzerine değişik büyüklük ve renklerdeki kovalar konulur.
Alzheimer demans hastasından bu kovaları büyükten küçüğe doğru üst
üste dizerek bir kule yapması istenir.
Bu esnada demanslı yaşlı ile kovaların renkleri, üzerindeki sayılar ve resimler hakkında sohbet edilir.
77
Exe Kitab-8.indd 77
2/14/11 11:28 AM
İPİ DİĞERİNE BAĞLAMA
Kimlere: Erken ve orta evre demanslı Amacı: Alzheimer demans hastasının başkalarıyla birlikte çalışabilme ve
iletişim kurma becerisini korumak.
Uygulama
Demanslının sizi görebileceği mesafede masa etrafında oturulur.
Alzheimer demans hastasından renkli iplerden iki farklı rengi seçerek bunları birbirine bağlaması ve bize vermesi istenir.
Masa üzerindeki ipler bitinceye kadar sıra ile ip bağlanır.
Aktivite esnasında bir önceki ipten farklı ya da aynı renk ipleri bağlaması
istenir.
Bu esnada yaşlı ile renkler ve renklerin çağrıştırdıkları, ip ile yapılabilecek
örgüler hakkında sohbet edilir.
78
Exe Kitab-8.indd 78
2/14/11 11:28 AM
KUKA DEVİRME OYUNU
Alzheimer demans hastasından elindeki top ile lobutları devirmesi istenir.
Yaşlının demans evresi ve fiziksel durumu göz önüne alınarak uzaklık mesafesi ayarlanır.
Başarılı olan hasta ödüllendirilir.
79
Exe Kitab-8.indd 79
2/14/11 11:28 AM
PULLAR İLE ELİŞİ
Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin, iletişim kurma becerilerinin korunmasıdır.
Uygulama
Alzheimer demans hastasına değişik renklerde pullar verilir.
Bu pulları, elindeki beyaz tülbentlerin kenarlarına dikmesi istenir.
Aktivite esnasında eskiden bu faaliyete benzer yaptığı elişleri hakkında
iletişime geçilir.
Gerekli ise fiziksel yardımda bulunulur.
80
Exe Kitab-8.indd 80
2/14/11 11:28 AM
ÇERÇEVE SÜSLEME
Ahşap resim veya ayna çerçevesi süsleme için boncuk, deniz kabukları,
ipler, desenli kâğıtlar, renkli taşlar, pullar, metal aparatlar.
Uygulama
Kullanılacak olan çerçeve ve süsleme malzemeleri masanın üzerine konulur. Tamamen serbest çalışılan bu aktivitede, yaşlının isteğine bağlı kalınarak, istediği yere istediği süsü yerleştirmesi, kendi zevkine göre düzenlemesi istenir. Süsleme işi tamamlandıktan sonra demanslının çerçeveyi
odasında istediği yere yerleştirmesi istenir.
81
Exe Kitab-8.indd 81
2/14/11 11:28 AM
KOLYE-BİLEKLİK YAPIMI
Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin, renkleri ayırt edebilme kabiliyetinin korunması, benlik saygısının yükseltilmesidir.
Renkli boncuklar, ipler ve klipsler
Uygulama
Renkli boncuklar masaya konur. Alzheimer demans hastasından istediği
boncukları seçmesi istenir. Ardından boncukları dizeceği ip verilir.
Boncukların büyük-küçük özellikleri dikkate alınarak ve sayarak dizim yaptırılır.
Daha sonra ipleri iki ucundan düğüm yapması istenir.
Boncukların renkleri hakkında da fikir alışverişi yapıldıktan sonra boyun ve
bilek ölçüsü alınarak kolye veya bileklikler yapılır.
Kendi el becerileriyle bir şeyler üretebilme mutluluğuna sahip olan yaşlıdan bunları sevdiği arkadaşına veya misafirine hediye etmesi istenir.
82
Exe Kitab-8.indd 82
2/14/11 11:28 AM
SONBAHAR YAPRAKLARINDAN
NAZARLIK YAPIMI
Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin korunmasıdır.
Yerlere dökülen incir, çınar yaprakları. Göz boncuğu, simli boyalar, simli
şeritler, pullar ve payetler, mukavva karton, yapıştırıcı, makas.
Uygulama
Sonbaharda yerlere dökülen yapraklar Alzheimer demans hastası ile birlikte toplanır.
Çalışma odasındaki masa üzerine konulur.
Yaşlı istediği ebattaki yaprakları seçer.
Seçilen yapraklar mukavva kartona yapıştırıcı yardımı ile yapıştırır.
Makas ile çevresinden kesilir.
Yaprağın üzerine yaldız boya sürülür.
Kuruduktan sonra pullar ve boncuklar ile süslenir.
Yaprak sapından simli şeritler ile fiyonk yapılır.
Bu çalışmada hem fiziksel hem de görsel aktivite uygulanmış olur.
83
Exe Kitab-8.indd 83
2/14/11 11:28 AM
KÜRDAN SÜSLEME
Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, parmaklarını kullanabilme yeteneğinin korunmasıdır.
Bir kutu kürdan, çeşitli renkte boncuklar, yapıştırıcı ve minik kürdanlık.
Uygulama
Kürdanlar masa üzerine tabak içine konulur.
Alzheimer demans hastası kürdan uçlarına yapıştırıcı sürer ve istenilen
renk ve çeşitli boydaki boncukları yapıştırır.
Boncuklarını yapıştırdığı kürdanları, kürdanlıklara yerleştirir.
Kürdanlar parti, kokteyl gibi özel günlerde kanepelerin üzerinde kullanılır.
Demanslı yaşlıyla kutlama yapılarak, uygulamalı görsellik sağlanır.
84
Exe Kitab-8.indd 84
2/14/11 11:28 AM
FOTOĞRAF ÇİÇEĞİ
Kimlere: Erken ve orta evre demanslı.
Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, renkleri
ayırt edebilme kabiliyetinin korunması, şekil ve nesne tanıma becerilerinin artırılmasıdır.
Dosya kâğıdı, el işi kâğıdı, yaşlı fotoğrafı, yeşil renkli boya
Uygulama
Alzheimer demans hastası el işi kâğıdından çiçek şekli keser. Kesilen çiçek
resmini dosya kâğıdına yapıştırır. Çiçeğin ortasını yuvarlak şekilde keser.
Yuvarlak şekilde kesilmiş olan yere kendi fotoğrafını yapıştırır.
Yeşil boya ile çiçeğin sapını boyar.
Sapın altına gelecek şekilde iki tarafına kendi el baskısını yapar.
Bu baskılar çiçeğin yaprak kısmı olacaktır.
Ortaya çıkan ürünü odasında istediği yere koyması istenir.
85
Exe Kitab-8.indd 85
2/14/11 11:28 AM
GÖKKUŞAĞI
Amacı: Alzheimer demans hastasının el-göz koordinasyonunun, renkleri
ayırt edebilme kabiliyetinin korunmasıdır.
Büyük boy pano ve renkli el işi kâğıtları
Uygulama
Alzheimer demans hastası elini el işi kâğıdının üzerine koyar, ardından el
kalıplarını kağıdın üzerine çizer ve çizdikten sonra da keser.
Her seferinde farklı renkte el iş kağıtları kullanılmalıdır.
Kesilen rengârenk el şekilleri büyük bir panoya düzenli bir şekilde yapıştırılır. Gökkuşağı görünümü sağlanır. Evin görünen bir yerine asılır.
86
Exe Kitab-8.indd 86
2/14/11 11:28 AM
ALZHEİMER HASTASI İLE
EV İÇİNDE MUTLU DAKİKALAR
Uzm. Dr. Reyhan YILMAZER
Psk. Yasemin CAMCI
Demans hastalığı, bilişsel ve işlevsel bozukluklara neden olduğu gibi hastanın sosyal yaşamını da derinden etkileyen bir durumdur. Hastalıkla beraber kişinin yaşadığı sosyal sıkıntılar, hastanın kendisini insan ilişkilerinden
geri çekmesine ve içe kapanmasına neden olabilir. Hastanın sosyal yaşantısının sekteye uğraması bilişsel ve işlevsel fonksiyon kaybını hızlandıracağı gibi duygusal sorunların da ortaya çıkmasına neden olur.
Hasta açısından bakıldığında, özellikle hafif demanslılar durumun kısmen
farkında olup hayata tutunma gayreti içinde olabilirken, bazen de bu gayretin yerini yılgınlık ve depresyon alabilmektedir. Böylece hastalık daha
hızlı ilerleyerek günlük yaşamı hem hasta hem de hasta yakını için daha
da zorlaştırmaktadır. Bu durum hastaya bakım veren kişinin de duygusal
problemler yaşamasına neden olabilmektedir.
Demanslı bireylerde görülen bu duygusal ve davranışsal sorunlarda ilaç
tedavisinin sınırlı etkileri araştırmacıları ilaç dışı alternatifler aramaya yönlendirmiştir. İlaç dışı yöntemler içinde bugün en fazla kullanılanı ve etkinliği kanıtlananı uğraş terapileridir. Ev içinde mutlu dakikaların da içinde yer
aldığı uğraş terapileri ülkemizde bilinçli hasta yakınları tarafından eksik de
olsa uygulanmaya çalışılmaktadır. Kitabımızın bu terapilerin uygulanmasında yön gösterici olması ile kısmen uygulanan bu tedavi şeklinin daha
bilinçli ve koordineli bir şekilde yapılması, hem bugünün hem de gelecek
nesillerin hastaları açısından oldukça önemlidir.
Demanslı hastalar kendi kendilerine organize olamadığından bizlerin iletişimi başlatmasına ihtiyaçları vardır. Ev içinde mutlu dakikalar ile
demanslı/Alzheimerlı hastanın terk edilmişlik duygusundan kurtulması;
hastada toplumun önemli bir parçası olduğu, kendisine değer verildiği
duyguları oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu duygularla beraber hastanın
87
Exe Kitab-8.indd 87
2/14/11 11:28 AM
kendine olan güveni ve saygısı yükselir, sosyal ilişkileri gelişir. Böylece
hastanın ve bakım veren kişinin günlük yaşamı daha kolay hale gelir.
Uzun süre severek yaptıysa belli bir meslek dalıyla uğraşmış olanların yaşadığı olaylar, bayramlar, kültürel olarak erkeklerin toplumunun hayatının
en önemli yaşam kesitini oluşturan askerlik dönemi, kadınların toplumunun komşuluk ilişkileri ve kendileri için özel olan anılarının paylaşılması
demanslıların hatıralarını daha diri tutmasını sağlayacaktır.
Ev içi mutlu dakikalar ile yaşlının geçmişi ve bugünü arasında köprüler kurulacaktır. Yaşlının yavaş yavaş kaybetmeye başladığı geçmiş yaşantısına
tutunması ve kimliğini daha uzun süre koruyabilmesi sağlanacaktır. Hastaya bakım veren kişi açısından bakıldığında ise, hastalığın etkisiyle gittikçe yabancılaşan yakını ile daha kaliteli ve uzun süre birlikte olması sağlanacaktır. Her şeyden önemlisi demanslı/Alzheimerlı hastanın yüzünde bir
tebessüme neden olmak, ulaşılmış en mühim tedavi başarısı olacaktır.
Aktivitelerin başarılı olması için aşağıdaki konulara dikkat edilmelidir:
- Aktivitelere başlamadan önce Alzheimer demans hastasına aktivite hakkında kısaca bilgi verilir.
- Alzheimer demans hastası ile “yan yana ve yakın” koltuklara oturulur.
- Aktivite boyunca kapısı kapalı olan, televizyonun kapalı olduğu ve kimsenin rahatsız etmeyeceği salon veya oda tercih edilir.
- Aktivite esnasında çay veya kahve türünden içecekler ikram edilir.
- Yaşlının bireysel özellikleri ve geçmiş yaşantısı göz önüne alınarak en
uygun aktiviteye karar verilir. Bu bağlamda, örneğin askerlik yapmamış ise
“Askerlik Anıları” aktivitesine, okula gitmemiş ise “Okul Anıları” aktivitesi
uygulanmaz.
88
Exe Kitab-8.indd 88
2/14/11 11:28 AM
GÜNLÜK TAKVİM YAPRAĞINI OKUMA
VE YORUMLAMA
Uygulama
Bu aktivite uygun yaşlılara her gün yaptırılabilir.
Kendi odasında takvimi olan Alzheimer demans hastası, o günkü takvim
yapraklarını kopartır.
Takvimlerin ön ve arka yüzündeki bilgiler Alzheimer demans hastası tarafından okunur. Yaşlı, okunanlar hakkında yorumlar yapar. Özellikle zamanı
her gün hatırlatmak önemlidir.
21 Aralık 2008 tarihli takvim yaprağı için uygulama;
Ön Yüz
- Bugün 21 Aralık Pazar. Eskiden pazar günlerinizi nasıl değerlendirirdiniz?
- Yarın pazartesi, haftanın ilk günü. Memurlar mesaiye, öğrenciler okula
gidecekler, sen pazartesi günleri neler yapardın?
- 21 Aralık yılın en uzun gecesi. Yılın en uzun gecesi ne demek, yılın en
uzun gündüzü hangi mevsimde, hangi ayda yaşanır, gece ile gündüzün
farkı nedir? Gece neler olur? Evde geceleriniz nasıl geçiyor?
- Bugün yılın 356. günü, bu yıldan 9 gün kaldı. Hangi yıldayız? 10 gün sonra hangi yılda olacağız?
Eğer özel bir gün ise Cumhuriyet Bayramı, Öğretmenler Günü, bayram,
kandil, Anneler günü vb. O gün hakkında yakınınızın daha önceki yaşamındaki deneyimleri hakkında sohbet edilir.
Arka Yüz
- Kız ismi “Yasemin”, erkek ismi “Fatih”. İsimleri hakkında konuşulur, kendi isimlerinin anlamı, adlarının büyüklerinden kime ait olduğu, adlarını
kimlerin koyduğu, çocuklarının ve torunlarının adlarının neler olduğu vb.
sorular sorulur ve hatırlanır.
89
Exe Kitab-8.indd 89
2/14/11 11:28 AM
- Fıkra okunur, fıkradan ne anlaşıldığı sorulur, bir fıkra anlatması istenir.
- Pratik bilgiler okunur ve yorum istenir.
- “Birlik ve Başarının Sırları” yazısı okunur, birlik ve beraberliğin önemi hakkında konuşmalar yapılır, “Başarılı olmak için neler yapmak gerekir, neden
başarısız oluruz?” gibi sorulara yaşlıların cevap vermesi beklenir.
- “Şifalı Bitki Üzüm Çekirdeği” yazısı okunur, üzüm ve üzüm çekirdeği hakkında konuşulur, üzümden neler yapıldığı, üzümün hangi illerde yetiştiği
konularında karşılıklı konuşmalar ile aktiviteye devam edilir.
GÜNLÜK GAZETE OKUMA
VE HABERLERİ YORUMLAMA
Uygulama
Alzheimer demans hastasının okumak istediği gazete alınır. Günlük gazete
içerisindeki haber ya da makaleler, Alzheimer hastası tarafından okunur.
Gündem konusu seçilerek bu konu hakkında demanslı yaşlıdan konuşması, yorum yapması istenir. Bu aktivite uygun yaşlı ile her gün yapılır.
23 Aralık 2008 tarihli gazete için örnek uygulama:
Başlık: Tarihi Fenerbahçe Vapuru Emekliye Ayrıldı
Gazetede “1953 yılından bu yana Kadıköy-Adalar arasında faaliyette bulunan tarihi Fenerbahçe vapuru Boğaz’ın mavi sularına veda ederek emekliye ayrıldı” haberi yer almaktadır.
Gazetede yer alan haber hakkında konuşmaları için yaşlı çeşitli sorularla
yönlendirilir.
90
Exe Kitab-8.indd 90
2/14/11 11:28 AM
Örneğin:
Deniz seyahatinden hoşlanıp hoşlanmadığı, deniz yolculuğu ile nerelere
gittiği,
Vapur ile nerelere yolculuk yaptığı,
İstanbul’da vapurların hangi semtlere işlediği,
Boğaz gezisi yapıp yapmadığı, Boğaz gezisinde hangi güzellikleri gördüğü,
Fenerbahçe vapuruna binip binmediği
Adalara gidip gitmediği, Heybeli, Kınalı, Burgaz, Büyükada’yla ilgili anıları,
Geçmiş dönemlerdeki deniz taşıtları ile şimdikiler arasında ne gibi farklılıkların olduğu,
Bugün vapurla nerelere gitmek istediği, vb. soru ve yönlendirmelerle
Alzheimer hastası yönlendirilerek haberle ilgili yorum yapması sağlanır.
MESLEK ANILARI
Uygulama
Hastanın mesleği ile ilgili sohbet edilir.
Mesleğindeki usta-çırak ilişkilerinin nasıl olduğu,
Mesleğinin en önemli hususlarının neler olduğu,
İşinde bir gününü nasıl geçirdiği,
İş hayatında yapmak isteyip de yapamadığı bir şeylerin olup olmadığı,
Mesleğinin en çok sevdiği yönünün ne olduğu,
İş arkadaşlarıyla uyumlu bir şekilde çalışıp çalışmadığı,
İş arkadaşlarıyla iş dışında da görüşüp görüşmediği, vb. soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili
yorumlar yapar.
91
Exe Kitab-8.indd 91
2/14/11 11:28 AM
OKUL ANILARI
Uygulama
Hastanın gittiği okullar hakkında sohbet edilir.
Okulunun nerede olduğu,
Kaçıncı sınıfa kadar okula gittiği,
En çok sevdiği sınıf arkadaşının kim olduğu,
Okulda başarılı bir öğrenci olup olmadığı,
En çok hangi dersi veya dersleri sevdiği,
En çok sevdiği öğretmenin kim olduğu,
Okul müdürünün adı,
Öğretmenlerinin adı,
Öğrencilik hayatı boyunca disiplin cezası alıp almadığı,
Hiç unutamadığı okul anılarından birini anlatıp anlatmayacağı, vb. soru
ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve
konu ile ilgili yorumlar yapar.
EV HANIMLARININ BİR GÜNÜ
Uygulama
Ev hanımı olarak bir gününde neler yaptığı hakkında sohbet edilir.
Sabah kalktığınızda güne nasıl başlardınız?
Kahvaltı sofranızı hazırlarken nelere özen gösterirdiniz?
Evin temizliğine nereden başlardınız? Evinizi hangi sıra ile temizlerdiniz?
Akşam yemeği hazırlıklarına nasıl başlardınız?
Akşam yemeğinin aile içindeki önemi neydi? Tüm aile üyeleri akşam yemeğine katılır mıydı? Akşam yemeğinden sonra ailenizle nasıl vakit geçirirdiniz? Misafirliğe gelen komşularınız, akrabalarınız kimlerdi?
En çok hangi komşunuz, akrabanız misafirliğe gelirdi?
Siz kimlere misafirliğe giderdiniz? Ev işlerinden arta kalan zamanlarınızı
nasıl değerlendirirdiniz? Neler yapardınız?
92
Exe Kitab-8.indd 92
2/14/11 11:28 AM
Komşularınız ile yardımlaşarak yaptığınız ev işleriniz olur muydu? (İlkbahar
temizliği, bayram hazırlıkları vb.)
Çalışan ev hanımı olarak çalışma günlerinde ev işlerini nasıl yapardınız?
Hafta sonlarında çalışan biri olarak ev işleriniz nasıl olurdu?
Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar yapar.
ÇOCUKLUK ANILARI
Uygulama
Çocukluk günleri hakkında sohbet edilir.
Kaç kardeşiniz var? Siz evin kaçıncı çocuğuydunuz?
Evin abisi/ablası olarak kardeşleriniz ile neler oynardınız?
Anne/babanıza hangi konularda yardımcı olurdunuz?
Mahalledeki arkadaşlarınız ile hangi oyunları oynardınız?
Mahalledeki arkadaşlarınızdan hangilerini hatırlıyorsunuz?
En sevdiğiniz oyun/oyuncak neydi?
Hiç unutamadığınız çocukluk anınız var mı?
Yazın oynadığınız oyunlar nelerdi?
Evde oynadığınız oyunlar nelerdi?
Sokakta oynadığınız oyunlar nelerdi?
Kışın arkadaşlarınız ile kardan adam yaptınız mı?
EV HAYATI ANILARI
Uygulama
Eski yaşantısı hakkında sohbet edilir. “Kaç yaşında evlendiniz?” diye sorularak evlendikten sonraki hayatına dikkat çekilir.
93
Exe Kitab-8.indd 93
2/14/11 11:28 AM
“Sabah evden kaçta ayrılır, kaçta geri dönerdiniz?” sorusu ile yaşlının evde
geçirdiği zamana odaklanmasına yardım edilir.
Akşam eve gelince neler yapardınız?
Çocuklarınız ile nasıl vakit geçirirdiniz?
İşte çalışmadığınız tatil günlerinizde nasıl vakit geçirirdiniz?
Hangi yemekleri daha kolay yapardınız?
Erkek yaşlılara ek olarak
Evde mutfağa girip, eşinize yemek yaparken yardım eder miydiniz? Çocuk
bakımı, temizlik, yemek gibi işlerde bir erkek eşine yardım etmeli mi?
ESKİ BAYRAMLAR
Uygulama
Eski bayramlar hakkında sohbet edilir.
“Günümüzde bayram olgusu şu şekilde” diyerek eski bayramlarla karşılaştırma yapması istenir.
Bayramda kendine ait hatıralar sorulur.
Bayramlara ait evlerde özel hazırlanıp misafirlere ikram edilen pastabörek-tatlılar sorulur. Kurban Bayramı ise komşulara ve fakir-fukaraya dağıtılan etler, yardımlar hatırlatılır.
“Siz bayram ziyaretlerini nasıl yapardınız, kimlere giderdiniz?”
“Eski bayramlarda, nişanlı bir erkeğin kız tarafına alması gereken hediyeler var mıydı?” vb. gibi sorularla gelenek ve görenekler hatırlatılır.
“Ev halkının bayramlaşması ne zaman yapılırdı? Bayram namazı sonrası
mı, hep birlikte yapılan kahvaltı sonrası mı?” diye sorularak bayram sabahı
toplanan aile hatırlatılır.
Eski bayram gelenekleri, arife günü bayrama hazırlık, bayram ziyaretleri, çocukken bayrama bakışları, kabir ziyareti, aile büyüklerini ziyaret, kılık-kıyafetin hazırlığı, bayram namazı, kurban bayramının tarihi, bayram anıları, bir yetişkin gözüyle
bayram, bayram için hazırlanan eğlence programları... vb. soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar
yapar.
94
Exe Kitab-8.indd 94
2/14/11 11:28 AM
BAYRAM TATLILARI VE YEMEKLERİ
Uygulama
“Bayram için evde hangi hazırlıklar yapılırdı?” sorusu ile aktiviteye başlanır.
Bayramlarda çok misafir gelir miydi?
Bayramda misafirlere ikram edilen tatlılar nelerdi?
Kurban Bayramı’nda size özel, etle yapılan yemekler hangileri?
Evde de yiyecek-içecekler hazırlanır mıydı? Soru ve yönlendirmelerle Alzheimer demans hastası geçmişini tekrar yaşar ve konu ile ilgili yorumlar
yapar.
DÜĞÜN YEMEKLERİ VE DÜĞÜN ADETLERİ
Uygulama
“Düğünler nasıl olurdu? Sizin zamanınızdaki düğünlerden bahseder misiniz?” sorularıyla sohbete başlanır.
Sizin düğününüz nasıl oldu?
Düğününüzle ilgili unutamadığınız anınız var mı?
Düğün yemeği olarak misafirlerinize ne ikram ettiniz?
Düğünlere ait bizlerin bilmediği ilginç ve güzel hangi adetler vardır?
Düğünlerde ikram edilen yemekler, düğün sofrasının hazırlanması, düğün
sofrasında yapılan örf ve adetler nasıldı?
Düğünde oynanan yöresel oyunlar hangileriydi?
Düğünde takı merasimi nasıl olurdu?
Düğün alışverişleri nasıl olurdu, neler alınırdı?
95
Exe Kitab-8.indd 95
2/14/11 11:28 AM
KOMŞULUK ANILARI
Uygulama
“Evimiz nerde, hangi mahallede?” sorusu ile aktiviteye başlanır.
Komşularımız kimler?
Komşularımızın memleketi neresi?
Komşularınızı evde nasıl ağırlarız?
Sokağınıza yeni bir komşu taşındığında nasıl tanışırdınız?
Hangi komşularınız ile daha sık görüşürdünüz?
Komşularınızla beraber neler yapardınız?
Komşularınızın cenazesi olduğunda diğer komşular ile beraber onlara nasıl yardım ederdiniz?
Komşunuzun çocuğu evlenirken hangi konularda yardımcı olurdunuz?
Komşularınızla beraber gün düzenler miydiniz?
Gün sırası size geldiğinde ne tür hazırlıklar yapardınız?
Komşu çocuklarından bahseder misiniz?
ASKERLİK ANILARI
Uygulama
“Askerliğinizi nerde yaptınız?” sorusu ile aktiviteye başlanır.
Askerliğini kaç yaşında yaptınız?
Kaç ay askerlik yaptınız?
Askerliğinizi komando mu, piyade mi, denizci mi, havacı olarak mı yaptınız?
Acemi birliğini nerede yaptınız?
Usta birliğini nerede yaptınız? ile devam edilebilir
Onbaşı, çavuş ve komutanları ile ilgili bir anısını anlatması istenir.
Askerlerin bir günde ne yaptığı, sabah kaçta kalktığı,
96
Exe Kitab-8.indd 96
2/14/11 11:28 AM
Atış talimini nasıl yaptığı, kaç atışta vurduğu,
Askerde kullandığı silahların neler olduğu,
Silah bakımını nasıl yaptığı,
Ailesinde gazi veya şehit olup olmadığı
YAZ MEVSİMİ VE TATİL ANILARI
Uygulama
“Yılın en güzel mevsimi sizce hangisidir?” sorusu ile aktiviteye başlanır.
Hastaya mevsimler ve aylar hakkında kısa sorular sorularak yaz mevsimi
ve tatile odaklandırılır.
Tatili hangi ayda yapardınız?
Tatilde nerelere giderdiniz?
Tatilde neler yapardınız?
Tatilde memleketinize gider miydiniz?
Kaç gün tatil yapardınız?
Yüzmeye nerelere giderdiniz?
Yüzmeye giderken yanınızda neler götürürdünüz?
Yaz mevsiminde yetişen meyve ve sebzeler hangileridir?
Karpuz nerelerde yetişir? Diyarbakır karpuzu mu yoksa Adana karpuzu mu
daha iyidir?
Kavun nerelerde yetişir? Manisa Kırkağaç kavunu mu yoksa Ankara kavunu mu daha iyidir?
Domates en çok hangi mevsimde yetişir? Çanakkale’nin mi yoksa Bursa’nın
domatesi mi daha iyidir?
Domatesi hangi yemeklerde kullanırdınız?
Menemen tarifi nasıldır? İçine neler konur?
97
Exe Kitab-8.indd 97
2/14/11 11:28 AM
FOTOĞRAF ALBÜMÜ ANILARI
Uygulama
Bu aktivite Alzheimer demans hastası ile karşılıklı oturularak yapılır.
Yaşlının fotoğraf albümü her zaman el altında bulundurulur.
Albümdeki fotoğraflarla ilgili sorular sorulur, verilen cevaplara göre sohbet
şekillenir.
Daha sonra yaşlıyla albümdeki fotoğraflara bakılarak fotoğraflarla ilgili çeşitli sorular sorulur. Fotoğrafın ne zaman çekildiği, nerede çekildiği, yanındakilerin kimler olduğu vb. sorular sorulur.
Yaşlı bu sorulara cevap veremezse, biz kendisini fotoğraflar hakkında bilgilendiririz.
Böylece yaşlının geçmişiyle bugünü arasında bir bağ kurulur.
MEMLEKET ANILARI
Uygulama
Memleketinin neresi olduğu sorularak aktiviteye başlanır.
Memleketinin en güzel yerinin neresi olduğu,
İnsanların geçim kaynaklarının neler olduğu,
Memleketinin en meşhur yemeğinin ne olduğu,
Memleketinde en çok nelerin yetiştiği,
Tarihi mekanların olup olmadığı,
Memleketinde tarihe mal olmuş şahsiyetlerin olup olmadığı,
Memleketindeki çarşı-pazarların nasıl olduğu,
Memleketinde komşuluk ilişkilerinin nasıl olduğu,
Memleketine özlem duyup duymadığı,
Memleketinden en çok neyi özlediği sorulur.
Memleket türkülerinden bir tanesini söylemesi istenir.
Memleket düğünlerinin nasıl olduğu, memleketinin ovaları, dağları, denizleri, ırmakları sorulur.
98
Exe Kitab-8.indd 98
2/14/11 11:28 AM
BALIK TUTMA VE DENİZ ANILARI
Uygulama
“En çok hangi balığı seversiniz?” sorusu ile aktiviteye başlanabilir.
Hangi mevsimde, hangi balıklar avlanır?
Ülkemizde en bol çıkan balık türü nedir?
Hangi balıklar yağda, hangileri ızgarada, hangileri fırında pişirilirse daha
lezzetli olur?
Hamsili pilav yediniz mi, hamsili pilav nasıl yapılır?
Balığın vücudumuz için faydaları nelerdir?
Denizden hangi balıklar yakalanır?
Göl ve akarsudan hangi balıklar yakalanır?
Hangi mevsimde balık avlanmaz, niçin?
Size özel balık yemeğiniz var mı?
Balık avlamaya giderken yanınıza neler alırdınız?
Balık tutmaya kimler ile giderdiniz?
Gölde ya da denizde kayık içinde sabaha kadar beklerken unutamadığınız
anınız var mı?
Tuttuğunuz balıkları ne yapardınız?
99
Exe Kitab-8.indd 99
2/14/11 11:28 AM
KIŞA HAZIRLIK VE KIŞ MEVSİMİ
Uygulama
Memleketinin neresi olduğu ve memleketinde kışların nasıl geçtiği soruları
ile aktiviteye başlanır.
Kış mevsiminin yaşlıya neyi hatırlattığı,
Kış mevsimini sevip sevmediği,
Kış mevsiminin hangi aylarda yaşandığı,
Kış mevsiminde yetişen meyve ve sebzelerin neler olduğu,
Kış mevsimine özel giyeceklerin neler olduğu,
Kış mevsimi için ne tür hazırlıkların yapıldığı,
Kışa hazırlık için neler yapılması gerektiği,
Sobayı evlerinin neresine ve nasıl kurdukları,
Yakacak olarak nelerin kullanıldığı,
Yakacak malzemelerini nasıl temin ettiği,
Kartopu oynama ve kardan adam yapma anıları
BAYRAMLAŞMA
Alzheimer demans hastasına ilk önce bayramlar hakkında bilgi verilir.
Hangi bayramda olduğumuz hatırlatılır.
Bayramda yakınları, arkadaşları, sevdikleri, dostlarından en çok kiminle
görüşmek istediği sorulur.
En çok kiminle görüşmek istiyorsa onlarla görüştürülür.
Alzheimer demans hastasına, kendi tercihine göre seçtiği temiz kıyafetler
giydirilir.
Bayram sabahı neler yapardınız, ilk kimler gelirdi, önce kimler arardı sizi?
100
Exe Kitab-8.indd 100
2/14/11 11:28 AM
Geldiklerinde neler ikram ederdiniz (tatlı, börek, dolma vb.)?
Bayramlarda memleketinize gider miydiniz?
En çok hangi tatlıları yapardınız ya da yaptırırdınız?
Kabristan ziyaretlerine gider miydiniz, dualar okur muydunuz?
DOĞUM GÜNÜ KUTLAMASI
Kutlamanın yapılacağı salon çeşitli süslerle süslenir. Yaşlıya aktivite hakkında önceden bilgi verilir.
Salona Alzheimer demans hastasının isminin ve doğum tarihinin yazdığı,
resminin olduğu bir karton asılır.
Aktivitenin yapıldığı tarih, gün, ay ve yıl yaşlıya söylenir.
Ardından yaşlının doğduğu yıl ve yaşı söylenir.
Daha sonra kutlama için hazırlanan doğum günü pastası ve yiyecekler getirilerek müzik eşliğinde kutlamalara başlanılır.
Yaşlıya günle ilgili duyguları, önceki doğum günlerini nasıl ve kimlerle kutladığı sorulur.
101
2/14/11 11:28 AM
EĞLENCELİ KİŞİSEL BAKIM
AKTİVİTELERİ
Dr. Nurullah YÜCEL
Sosyolog Zeynep LAÇİN
Banyo yapma, giyinme, dişleri fırçalama, tıraş olma gibi kişisel bakım aktiviteleri herkes için günlük rutin olarak yapılan işlerdir.
Bu aktivitelerin en iyi şekilde yapılması bireyin kendini iyi hissetmesini sağlar.
Alzheimer demans hastalarında bellek kaybının olması günlük kişisel bakımlarını yapamamalarına neden olur.
Alzheimer demanslı hasta kişisel bakımını (dişlerini fırçalamak, banyo yapmak vb.) yapmayı unutabilir hatta gerekliliğini bile anlamayabilir.
Bu durumda bakım verenler, hastanın bağımsızlığına saygı göstererek
hastaya destek olmalılardır.
Her ne kadar yaşlı kişisel bakımını yapmakta zorlanıyorsa da yapabildiklerine müdahale etmek, kendisine olan güvenini ve saygısını kaybetmesine
sebep olabilir. Kişisel bakımlarında yardımcı olurken dikkat edilmesi gereken hususlar:
- Esnek olmak
Kişisel bakımını yaparken demanslının rahat olması sağlanmalıdır.
Bakım veren, yaşlının bizzat kendisinin öz bakımını yapabilmesi için yaşlıya zaman vermeli, onu acele ettirmemelidir.
Ancak yaşlının yapamadığı durumlarda yardım etmelidir.
- Saygılı olmak
Başka birinin yanında kişisel bakım yapmak zorunda olmak, hiç kimse için
hoş bir durum değildir.
Bu yüzden yaşlıya kişisel bakımını yaparken onurunu zedelemeyecek şekilde, anlayışlı ve sabırlı davranılmalıdır.
102
2/14/11 11:28 AM
- Yaşlının rutin yaşamına bağlı kalmak
Demanslı yaşlıların kişisel bakım aktivitelerini günlük hayatlarında ne zaman, nasıl yaptıkları bilinmelidir. Bu rutinlerin aynı şekilde devam ettirilmesi öz bakım becerilerini yitirmelerini geciktirir. Örneğin sabah yıkanmayı
seven hastaları sabah yıkamak gerekir.
- Plan yapmak
Öz bakım aktivitelerinin en iyi şekilde yapılmasını sağlamak için öncesinde
plan yapılmalıdır.
Yaşlının ihtiyacı olabilecek tüm malzemeler ulaşabileceği yerlere bırakılmalıdır. Çevrenin uygun bir şekilde düzenlenmesi, yaşlının kişisel bakımını
başarılı bir şekilde tamamlamasına olanak sağlayacaktır.
Örneğin tek başına elini yıkarken diş fırçasını mutlaka görebileceği yere
koymak gibi.
Kişisel bakım aktivitelerinin eğlenceli, anlamlı hale getirilmesi demanslının kişisel bakım becerilerini koruyarak, yaşama aktif katılımını sağlayacak ve bakım kalitesini yükseltecektir.
YEMEK YEMEK
Yemek yemek herkesin hayatında önemli yer teşkil eder. Hatta birçoğumuz kahvaltıdan hemen sonra öğle yemeğinde ne yiyeceğimizi düşünürüz.
Duyusal ve zevkli bir aktivite olan yemek yemek, demanslılarla iletişim kurmak açısından bakım verenler için önemli bir fırsattır.
Öncelikle Alzheimerlı hastanın yemek alışkanlıkları, hangi yemekleri sevip
sevmediği, nasıl servis edildiğinde hoşlandığı, yemeğe olan ilgisi, iyi bir
aşçı olup olmadığı, yalnız başına yemek yemeyi sevip sevmediğine dikkat
edilir.
Eğer son evre Alzheimer hastasıysa ve yemek yerken yardımınıza ihtiyacı
varsa, yaşlıyla göz hizasında olunmalı, göz kontağı kurulmalı ve ona adıyla
hitap edilmelidir.
Bazen sevdiği bir müziğin yemek yeme esnasında çalınması, Alzheimer
hastası için rahatlatıcı olabilir. Örneğin sabah kahvaltısında yöresel türkülerin çalınması gibi.
Yemek masasındaki tabakların, peçetelerin, çiçeklerin güzel olması, iştah
açıcı yemek kokuları demanslılar için cezbedici olabilir.
103
2/14/11 11:28 AM
Yemek esnasında yemeklerin tadı konusunda yaşlıyla sohbet edilir.
Tabakların çok renkli olmaması, tercihen beyaz olup içindeki yemeğin seçilmesi için uygundur. Kaşıkla daha kolay yiyebilir.
Eğer dua alışkanlığı varsa yemek öncesi ve sonrasında dua edilir.
Yemek hazırlarken Alzheimerlı hastadan yemek tarifi istenir.
Ortak ilgi alanları yaratılır. “Ben de makarnayı çok seviyorum, sen soslu
mu seversin yoksa sossuz mu?” şeklinde diyaloglar kurulur. “Baklava mı
seversin yoksa sütlü tatlı mı?” gibi sorular yöneltilerek yemekler hakkında
fikri sorulur.
Yardıma ihtiyacı olduğu durumlarda nazikçe “Yardım edeyim” diyerek sorun giderilir.
Yaşlının yemek yerken bağımsızca hareket edebilmesi ve üzerine yemek
dökmesini engellemek amacıyla masaya gerektiği kadar yakın oturması
sağlanır. Peçeteler büyük olmalıdır.
Yemek boyunca yaşlı, tüm ihtiyaçlarını kendisinin karşılaması için rahat
bırakılır ve sadece gerektiğinde yardım edilir.
Tüm yemekler elinin uzanabileceği yere konur. Aşırı sıcak veya soğuk olmamasına özen gösterilmesi gerekir.
TUVALETE GİTMEK
Demanslıların tuvalete giderken yardıma ihtiyacı olup olmadığı sorulur.
Mahremiyetinin korunması önemlidir.
Olası istenmeyen kazalar için yaşlının utandırılmamasına dikkat edilir.
Tuvalet ihtiyacını giderirken yaşlı acele ettirilmez.
Banyo ve tuvaletin iyi ışıklandırılmış olması, tutunma borularının olması
kazaları önlemek için önemlidir.
Alzheimer demanslı yaşlıda idrar kaçırması var ise doktor tarafından değerlendirilmesi yapılır ve gerekli ilaçların kullanılması sağlanır, böylece istenmeyen durumların ortaya çıkması önlenmiş olunur.
Eski alışkanlıklarının devam ettirilmesine dikkat edilir. Yaşlının geçmişinden, sevdiği şeylerden bahsederek diyalog kurulur. Kurulan diyaloglarda
espriler yapılır. Eğer demanslının altı bezleniyorsa, mümkün olduğunca
mahremiyetine dikkat edilir ve sabırlı davranılır. Bezlenme ve tuvalet yardımı sırasında çocukça konuşmamak, çocuk gibi davranmamak gerekir.
Külot şeklindeki alt bezleri kolaylık sağlar.
104
2/14/11 11:28 AM
Eğer yaşlı tuvalete gitmek istemiyorsa, “Seninle biraz yürüyelim mi?” diye
sorarak tuvalete doğru yönlendirilir veya “Gel beraber elimizi yıkayalım.”
diyerek birlikte gidilir. İstenmeyen durumlarda yardım için izin istenir ve
herkesin başına gelebileceği ifade edilir.
Fıkra anlatarak beraber gülebilir ve dikkatini başka yöne çekebilirsiniz.
GİYİNMEK
Giyinmek birçok insan için eğlenceli bir aktivitedir.
Her ne kadar demanslılar için karmaşık bir durumu ifade etse de, doğru
yaklaşımlarla eğlenceli hale getirilebilir.
Bazı demanslılar kendi başlarına giyinebilirler ama bazılarının yardıma ihtiyacı vardır. Bazılarına yapacaklarını söylemeniz yeterliyken, bazılarını da
sizin giydirmeniz gerekebilir. Sakin ve tane tane konuşmalısınız.
Giyeceklerinin önceden yatağın üstüne konulması iyi olur.
Alzheimer demanslı hastanın giyinme konusundaki zevkleri dikkate alınır.
Geçmişinde elbise dikip dikmediği, giyim tarzı, kıyafetlerini nerden aldığı,
üniforma giyip giymediği gibi soruların cevapları araştırılır.
Giyinme konusunda kendisiyle konuşulur ve giyinirken acele ettirilmez.
Erken evre demanslıya giyinme konusunda müdahele edilmez.
Günümüz şartlarına uygun olmasa da, ne isterse giymesi sağlanır.
Yazın yazlık elbiseler, kışın kışlık elbiseler giymesi için yönlendirilir.
İleri seviyedeki demanslının ise rahat kıyafetler giymesine dikkat edilir.
Bluz veya tişört giyilecekse omzuna, çorap giyilecekse ayaklarına masaj
yapılarak duyusal farkındalık oluşturulur.
“Bluzun renkleri çok hoşmuş, yeni mi?” gibi basit sorular sorulur.
“Çok güzel görünüyorsun.” gibi iltifatlar yapılır.
Yardım hürmetle yapılır. Çıt çıt ve düğme yerine lastikli veya yapışkanlı
kıyafetler tercih edilir.
105
2/14/11 11:28 AM
BANYO YAPMAK
Birçok insan için banyo yapmak eğlenceli, zevkli bir iştir.
Demanslılar için karmaşık ve zor gözükse, de yaratıcı bir yaklaşımla eğlenceli hale getirilebilir.
Banyo duvarlarına suyu hatırlatan balık, gemi gibi resimler asılır.
Yaşlıyı banyoda bekletmemek için banyo öncesinde banyo malzemeleri
(şampuan, sabun gibi) hazırlanır. Yaşlının banyo ihtiyacı değerlendirilir.
Herkesin her gün banyo yapması gerekmeyebilir.
Hatta banyo yapılması zor olan durumlarda sabunlu bezle ile silinme uygulanabilir (yatak banyosu).
Demanslının banyo alışkanlıkları öğrenilir. Duş almayı sevip sevmediği,
günün hangi saatlerinde banyo yaptığı gibi bilgiler edinilir. Mümkün olduğunca eski alışkanlıklarına benzer tarzda banyo düzenlenir.
Banyo yaparken sevdiği müzik çalınır. Sıcak suyla doldurulmuş küvet ve
güzel kokulu sabunlar duyusal olarak zevk almasını sağlar.
Yaşlıyı banyoya çağırırken kullandığınız ses tonuna dikkat etmelisiniz.
Demanslıya suyun sıcaklığının yeterli olup olmadığı sorulur.
“Hemen arkandayım, düşmene izin vermem.” denilerek endişeleri öğrenilir.
“Banyon bitinceye kadar yanındayım.” diyerek cesaretlendirilir.
Oturak kullanmak, tutunacak kolu olması iyi olur.
UYUMAK
Çoğu insan için uyku günün en sevilen anıdır.
Demanslılar için ise zor ve keyifsiz bir durumdur.
Demanslının her gece aynı saatte yatağa gitmesi, yatmadan önce aynı işleri sırası ile yapması (dişleri fırçalamak, pijama giymek vb.) rutin alışkanlıklar oluşturulmalı.
Uyuduğu ortamın rahatlatıcı olması uykuya dalmasını kolaylaştırabilir.
Loş ışık sağlanabilir, sevdiği hafif müzik çalınabilir.
Demanslının akşamları kendisini yorgun hissedip iyi uyumasına yardımcı
olmak için gün boyunca fiziksel olarak aktif olması, özellikle ev dışında
aktiviteler yapması sağlanır.
106
2/14/11 11:28 AM
Erken mi yoksa geç mi yatıyor, uyumadan önce her zaman yaptığı işler
var mı (okumak, banyo olmak gibi) gibi sorularla uyku alışkanlıkları ortaya
çıkarılır ve aynı şekilde devam ettirilir.
Biraz masaj rahatlatıcı olabilir. Birçok insan yatmadan önce dua eder, kitap okur veya çok sevdiği bir müziği dinler.
Bazıları da o gün yaşadıklarını kendisi için özel olan biriyle paylaşmak ister. Yaşlının mümkün olduğunca, normal hayatında yaptıklarını yapması
sağlanır. Uykuyu hatırlatmak için, “Benim çok uykum geldi, senin de geldi
mi?” şeklinde sorular sorulur. “Hatırlıyor musun, eskiden üşümemek için
bir sürü battaniye örtünürdük.” gibi hatırlatmalar yapılır.
“Babam yatmadan önce bana hep kitap okurdu.” gibi paylaşımlarda bulunulup, “Sana da okumamı ister misin?” diye sorulur.
UYANMAK
Demanslının kendiliğinden uyanması en iyisidir.
Eğer kendiliğinden uyanamıyorsa, uyandırırken ismi söylenir, uyandıran
kişi kendini tanıtır ve kibarca dokunur. Uyanması için zaman tanınır.
Çünkü demanslı acele ettirildiğinde sinirlenebilir ve bu his tüm gün sürebilir. Bu yüzden her sabah uyanma rutini oluşturulur.
Uyanınca duş mu alır yoksa kahve mi içer, erken mi yoksa geç mi uyanır,
sabahları ne içer gibi günlük hayatına dair rutinler öğrenilir.
Her uyandığında derin nefes egzersizleri yaptırılarak güne hazırlanır.
Espriler, şakalar yapılarak yaşlı keyifli hale getirilir. Mutluluk verici şarkılar
söylenir. Uyandığında eğer kullanıyorsa gözlüklerini, diş protezini, işitme
cihazını takması sağlanır.
Yaşlıya günün çok güzel geçeceği söylenerek telkinde bulunulur. Günü hatırlatıcı ibareler kullanılır.
“Bugün Çarşamba, markete gitmek için hazırlanalım.” gibi.
“Bu sabah yumurtayı rafadan mı yoksa çok pişmiş mi istersin?” gibi seçenekler sunulur.
Eski yaşamına dair hatırlatmalar yapılır. Mesela eskiden her sabah yumurtaları kümesten getirdiği hatırlatılır.
107
2/14/11 11:28 AM
TIRAŞ OLMAK
Birçok erkek hayatında çok defa tıraş olmuştur.
Demanslı erkekler de halen tıraş olmaktan zevk alıyor olabilirler.
Bu yüzden tıraş makinesi, tıraş kremi gibi malzemeler bulundurulur.
Günlük rutin oluşturulur.
Tıraştan önce ve tıraş esnasında yaşlıyla sohbet edilir.
Demanslıların tıraşlarını kendilerinin yapmasına izin verilir.
Sadece tehlikeli olabilecek durumlarda müdahale edilir.
Ilık su, tıraş köpüğünün kokusu eski anılarını canlandırabilir.
Yaşlıya sevdiği sakal-bıyık çeşidi sorularak sohbet ortamı yaratılır.
Yine geçmişine yönelik sorular sorularak hatırlatmalar yapılır.
Tıraş başarı ile tamamlandıktan sonra iltifat edilir.
SAÇ TARAMAK
Saç taramak çok rahatlatıcı bir aktivite olabilir.
Demanslıdan saçını taramak için izin istenir.
Yumuşak uçlu tarakla nazikçe saçları taranır.
Bu aktivite genelde kadınlar için çok önemli olsa da, erkekler de saçlarının
taranmasından hoşlanabilirler.
Demanslı kendi saçını taraması için cesaretlendirilir.
Sevdiği saç şekillerinden, kuaförlerden bahsedilir.
Eski fotoğraflarına bakılır ve sohbet edilir.
İleri evre demanslılar için bu aktivite çok rahatlatıcı olmakla beraber, kaliteli zaman geçirmek için bir fırsattır.
Yaşlıya saçlarının çok güzel olduğu hususunda iltifat edilir.
Kendi saçınız hakkında fikri sorulur. Saçınızı tarayıp taramayacağı sorulur.
Böylelikle aktiviteye katılımı sağlanır.
MAKYAJ/BAKIM YAPMAK
Birçok demanslı kadın güzel görünmek ister.
Bu yüzden düzenli olarak kullandığı malzemeler öğrenilir.
Makyajını kendisinin yapması için cesaretlendirilir.
Eğer yardıma ihtiyacı olursa, yardım edilir.
Her gün mü yoksa özel günlerde mi makyaj yaptığı gibi alışkanlıkları öğrenilir.
108
2/14/11 11:28 AM
Erken evre demanslı makyaj malzemelerini karıştırabilir.
Bu yüzden yönlendirilir ancak mümkün olduğunca makyajını kendisinin
yapması sağlanır.
İleri evre demanslılar da ruj sürmek gibi basit işlemleri yapabilirler.
Yaşlı insanlarda cilt kuruduğu için krem sürülmesi ya da kremle masaj çok
rahatlatıcı olabilir.
Soğuk kremler yenilenme hissi verir. Böylelikle demanslının rahatladığı görülür. Makyaj üzerine sohbet edilir.
Ne zamandır makyaj yaptığı sorulur, ilk makyaj malzemeleri aldığı an hatırlatılır, makyaj hakkında fikirleri sorulup aktiviteye katılımı sağlanır.
El, ayak ve tırnak bakımı yine keyifle ve sohbetle yapılmalıdır.
DİŞ FIRÇALAMAK
Demanslının günlük diş fırçalama rutini korunur. Sevdiği diş macunu, yumuşak diş fırçası kullanılır. Mümkün olduğunca kendisinin yapması sağlanır. Yaşlının model alması açısından siz dişinizi fırçalarken onunda fırçalaması önemlidir.
Demanslıyla, geçmişinde çocukları diş fırçalamaya nasıl yönlendirdiği gibi
sohbetler yapılır. Hoşlandığı müzikler çalınır.
Demanslının düzenli olarak diş kontrolüne gitmesi ve yemeklerden sonra
dişlerini fırçalaması sağlanır.
Yaşlıya dişlerinin, gülüşünün güzel olduğu gibi iltifatlar yapılır.
“Hadi beraber dişlerimizi fırçalayalım.” diyerek teşvik edilir.
EV İÇİ AKTİVİTELER
Prof. Dr. Mehmet Akif KARAN
Uzm. Dr. Gülistan BAHAT ÖZTÜRK
Ev içi aktivitelerin yaygın yararları arasında demanslıyı karşılıklı diyaloğa
teşvik etmek, fiziksel aktiviteye başlamasını sağlamak ve dikkatini sürdürmeye teşvik etmek çok önemlidir.
Düzenli ev içi aktiviteleri, Alzheimer demans hastasında sık karşılaşılan
depresyonla başa çıkmada yardımcı olabilir.
109
2/14/11 11:28 AM
Alzheimer demans hastasının geçmişte sevdiği ve yapmaktan keyif aldığı
hobilerin seçilmesi özellikle yararlı olabilir. Tanıdık, aşina olduğu işlerin
yaptırılması, örneğin aşçılık yapmış demanslı hastaya demansın evresine göre gözetim altında menemen, limonata gibi nispeten kolay yiyecekiçeceklerin hazırlatılması örnek olarak verilebilir.
Örgü örme gibi hobilerin, müzik aktivitelerinde olduğu gibi beynin her iki
tarafının kullanımı ile yapıldığı, bu nedenle demans semptomlarını azaltmada yararlı olabileceği düşünülmektedir. Buradaki aktiviteler örnektir.
Benzerleri sizler tarafından geliştirilebilir.
Ev içi aktivitelerinin genel amaçları şunlardır:
• Bir şeyler yapabildiğini kendisine görsel ve uygulamalı olarak fark
ettirmek
• Beraber iş yapabilme becerilerini korumak
• Bulunduğu ortamdan ve yaşantısından zevk almasını sağlamak
• Geçmişi ile bugünü arasında bağlantı kurmasını sağlamak
• Meşgul olmasını, gününü daha verimli geçirmesini sağlamak
• Günlük yaşam ile bağlantılarını güçlendirmek
• Kendisinin işe yarar olduğunu hissettirmek
• Sosyal yaşama aktif katılımını sağlamak ve desteklemek
• Var olan yetilerinin kaybolmasını engellemek
LİMONATA YAPIMI
Alzheimer demans hastasından limonatanın nasıl yapıldığı konusunda bilgi alınır. Yaşlıya limon, limon sıkacağı, bıçak ve bardak verilir.
Ortaya şeker kâsesi konulur. Demanslıdan limonata yapması istenir.
Yaşlı beş dakika gözlenir. Beş dakika sonra yardıma ihtiyacı olan yaşlıya
destek verilir. Limonataya şeker atmayı unutan yaşlıya şeker koymak isteyip istemediği sorulur. Şekerini koyduktan sonra kendisinin karıştırması
istenir. Yaptığı limonata beraberce içilir.
Bu arada limonun hangi bölgede ve hangi illerde yetiştiği, limon ağaçlarının nasıl olduğu, limonun nasıl toplandığı, nerelerde satıldığı, nerelerden
110
2/14/11 11:28 AM
alındığı, iyi bir limonun nasıl anlaşılabileceği, limonun nerelerde kullanıldığı, hangi yemeklere sıkıldığı, limonatanın hangi mevsimde içildiği, nasıl yapıldığı, limonata yapılırken nelere dikkat edilmesi gerektiği, limona
benzeyen (mandalina, greyfurt, portakal vb.) kardeş meyvelerin hangileri
olduğu vb. hakkında sorular sorulur. Sorulan sorulara verdiği cevaplar ile
Alzheimer hastasında iletişim becerilerinin korunmasına yardımcı olunur.
MENEMEN PİŞİRMEK
Domates, sivri biber, sıvı yağ, tuz, yumurta, rende, tava, kaşık, bıçak, servis tabakları.
Uygulama
Alzheimer demans hastasından menemenin yapılması için nelerin gerekli
olduğu konusunda fikir alınır. Bu aktivite boyunca kullanılan malzemeler
hakkında demanslı yaşlı ile konuşulur. Menemen yapımında kullanılan
malzemeler market veya manavdan yaşlı ile beraber alınır.
Malzemelerin ücretini yaşlı öder. Yaşlı önce domates ve biberleri dilimler.
Domatesleri gerekirse rendeler. Ateşte kızan yağın üzerine rendelenen
malzemeleri koyar. Kıvamına gelinceye kadar karıştırır. Üzerine yumurta
kırar. Menemen pişirmeyi tamamladıktan sonra servis yapar. Beraber menemen yenirken aktivite hakkında konuşulur.
Erkek hastaların menemen, kıymalı yumurta, omlet yapımı gibi uğraşlara
ilgisinin olduğu görülecektir.
KEK YAPIMI
3 adet yumurta, 1,5 su bardağı toz şeker, 1 su bardağı sıvı yağ, 3 su bardağı un, 1 adet kabartma tozu, 1 adet portakal, kek kalıbı ve çırpma teli.
111
2/14/11 11:28 AM
Uygulama
Alzheimer demans hastası ile kek yapımı hakkında sohbet edilir ve kek
tarifi alınır. Daha sonra yaşlı ile ortak karar alınarak kek yapımına geçilir.
Yaşlı derin bir kap içerisine sırasıyla bütün malzemeleri ilave eder.
Malzemeleri iyice çırpar. Bu ayrıca el becerilerini destekler. Daha sonra
yağlanmış kek kalıbına malzemeyi döker.
Son olarak pişirmek üzere, önceden ısıtılmış fırına keki koyar.
Kekin pişmesini bekler. Aile üyelerinin tabaklarına servis yapar.
YAPRAK SARMASI
1/2 kg üzüm yaprağı (salamura), 1/2 kg pirinç, 1 demet maydanoz, karabiber, nane, tuz, domates, 3 adet kuru soğan.
Uygulama
Alzheimer demans hastasının dikkati sarmanın içi nasıl hazırlanır, yaprak
sarması nasıl yapılır vb. sorularla aktiviteye çekilir.
Sarmanın içi hazırlanırken demanslı yaşlı soğanları soyar ve doğrar.
Sonra domatesleri doğrar.
Tencerede kızmış yağın içine soğan ve domatesi koyar, kavurur.
Yıkanmış pirinçleri tencereye ilave eder. Son olarak baharatları ekler.
Böylece sarmanın içini hazırlamış olur.
Sıra yaprak sarmaya geldiğinde Alzheimer demans hastasının önüne, yapraklar ve biraz önce hazırladığı iç malzeme konulur.
Sarma işlemine başlanır. Hastanın sarması teşvik edilir ve sözle ödüllendirilir.
112
2/14/11 11:28 AM
MEVSİM SALATASI
Marul, kıvırcık, göbek salata, çeri domatesi, maydanoz, roka, limon, zeytinyağı, büyük kâse, bıçak.
Uygulama
Alzheimer demans hastası ile mevsim ve sebzeler hakkında konuşulur.
Mevsime uygun salata malzemeleri Alzheimer hastası ile beraber belirlenir. Mevsim salatası yapımında kullanılacak malzemeler market veya
manavdan Alzheimer hastası ile birlikte alınır. Malzemelerin ücretini yaşlı
öder. Nasıl yapılacağına birlikte karar verilir.
Yaşlı, sebzeleri yıkar ve bu malzemeleri doğrar. Doğranmış sebzeler büyük
bir kâse içerisine alınır ve ardından salatanın yağı, tuzu ve limonu eklenir.
Salatanın yapımı tamamlandıktan sonra tabaklara servis yapar.
AŞURE YAPIMI
Kimlere: Erken, orta ve ileri evre demanslı
Aşure yapımında kullanılan malzemeler.
Uygulama
Alzheimer demans hastası ile aşure gününden bir-iki gün önce aşure hakkında sohbet edilir.
Alzheimer demans hastasıyla aşure yaparken hangi malzemeleri koyduğu,
aşureyi nasıl yaptığı, aşureyi kimlere dağıttığı konularında sohbet edilir.
Aşure yapımında kullanılacak malzemeler market veya manavdan Alzheimer hastası ile birlikte alınır. Alınan malzemelerin ücretini yaşlı öder. Aşure
günü geldiğinde malzemelerin yıkanması, doğranması, kazana konması,
karıştırılması dahil tüm işlemleri Alzheimer hastası yapar.
Karıştırabilme yeteneği var ise aşureyi o karıştırır.
113
2/14/11 11:28 AM
Aşure piştikten sonra kazandan tabaklara servis yapılmasında yaşlı yardım
eder. Aşureyi küçük kâselere koyar. Üzerine gerekli baharatlar konduktan
sonra aile üyelerine servis yapar.
ÖRGÜ
Örgü ipi ve örgü şişi.
Uygulama
Alzheimer demans hastasına yapılacak etkinlik hakkında bilgi verilir.
Yaşlıya ne örmek istediği, nasıl bir ip kullanmak istediği sorulur.
Etkinlik, sohbet ile pekiştirilerek amaca ulaşılır.
Etkinlik sonunda ördüğü şey ücret karşılığında yaşlıdan satın alınır.
Ayrıca karışık ipleri sarıp düzeltmek örgü öremeyecek durumdaki hastalar
için uygundur.
TÜLBENT OYALAMAK
Kenarı boş tülbent, tığ, iplik.
Uygulama
Bu aktiviteye uygun Alzheimer demans hastası ile yapılır.
Hastaya daha önce tülbent oyası yapıp yapmadığı sorulur.
Yaşlının tercih ettiği tülbentler ve istediği renklerde iplikler hazır bulundurulur. Demanslı yaşlı oya işlemini yaklaşık bir hafta içinde bitirebilir.
Oyalanan tülbentler demanslı tarafından kullanılır veya aile üyelerine hediye edilir.
114
2/14/11 11:28 AM
HAVLU İŞLEMESİ
Düz beyaz, deseni olmayan havlu, çeşitli renklerde kurdele çiçekler, dikmek için ip, iğne.
Uygulama
Alzheimer demans hastasına aktivite hakkında bilgi verilir.
Hangi renk kurdele çiçekleri kullanmak istediyse beyaz havlu ile beraber
verilir. Bu daha önce bu işi yapmış kişiler için uygundur.
Havlu süsleme işleminde Alzheimer hastalarına yardım edilir.
Süslenen havlular yaşlılar tarafından kullanılır ya da hediye edilir.
EVCİL HAYVAN BAKIMI
Uygulama
Kümes hayvanları
Özellikle köy hayatı geçmişi bulunan Alzheimer demans hastası için imkan
var ise uygun bir aktivitedir.
Akvaryum
Akvaryumdaki balıklarla Alzheimer demans hastasının ilgilenmesi sağlanır. Yem saati geldiğinde yem verir, akvaryumun bakımını refakatçi eşliğinde yapar. Evin durumu uygun ise ilk tercih kedi olmak üzere hayvan
beslenebilir. Sakince hayvanı okşamak, onun bakımını yapmak hastaya iyi
gelebilir. Köpek, kaplumbağa ve tavşan diğer alternatifler olabilir.
115
2/14/11 11:28 AM
EV İÇİ GÖREVLER
Uygulama
Alzheimer demanslı hastalara ev içi görevler verilmesi önemlidir.
Bu hayatta aktif olmalarını sağlar.
Kendisine en az zararı verecek işler seçilmelidir.
- Çamaşır toplamak
- Çamaşır katlamak
- Çekmece yerleştirmek
- Toz almak
- Basit meyve ve sebzeleri ayıklamak
- Yatak düzeltmeye yardım etmek
- Vazoya çiçek yerleştirmek
- Kütüphane düzeltmek
- Saksıda çiçek bakımı yapmak
- Bahçe sulamak
DIŞ MEKÂN AKTİVİTELERİ
Uzm. Dr. Mustafa KARAGÖZ
Psikolog Yasemin EKŞİOĞLU
Dış mekân aktiviteleri basitçe ikamet edilen, bakım alınan, tedavi görülen yani uzun süreli ya da sürekli yaşam alanı olan yerleşim alanlarının
dışında, yaşlıların hoşça vakit geçirdiği ya da rutininin dışında eylemlerde
bulunduğu aktiviteler olarak tarif edilebilir.
Sadece Alzheimer demans hastaları için değil, tüm insanlar için günlük
hayatın sıkıcılığı ve tekdüzeliğinden zaman zaman sıyrılıp çeşitli sosyal,
kültürel, zihinsel ya da bedensel aktivitelerde bulunmak ruhsal ve bedensel sağlık için ihtiyaçtır. Alzheimer demans hastasına baktığımızda genelde bir kurumda bakım almakta da olsa evde bakım da alsa, genellikle
birbirine benzer günler geçirmektedirler. Aklen ve bedenen kendi kendine
116
2/14/11 11:28 AM
yetebilen sağlıklı bir insanın bile kendine vakit ayırıp sosyal bir aktivite ile
mutlu olduğunu düşünecek olursak, bir demans hastasının buna ne kadar
ihtiyacı olduğunu çok rahat tahmin edebiliriz.
Dış mekan aktivitelerinin amaçları
- Yürüme ve seyahat gibi aktivitelerle bedensel hareketliliğini sağlayarak
vücudunun dinç kalmasına, bir diğer deyişle ev dışı ortamda fiziksel kapasitelerinin gelişmesine katkıda bulunmak,
- Farklı yerlerde olmanın, geçmişi ile ilgili çağrışımlar yapmasına ve hatırlama belleğinin çalıştırılmasına katkıda bulunmak (çünkü genellikle eskiyi
hatırlamaları yeni bilgileri öğrenmelerinden daha kolaydır).
- Günlük hayatın idame ettirildiği mekanların dışına çıkarak, hayatına değişik renkler katmak.
- Ev dışı aktivitelerde havanın sıcak, soğuk, yağışlı veya karlı olmasını hissederek mevsim ve aylar ile ilgili zaman kavramlarını fark etmesine yani
oryantasyon yeteneğinin devamına yardımcı olmak.
- Demanslının sosyal hayata bağlılığının devam etmesini, bir grupla hareket etmesini yani sosyal hayata adapte olmasını ve ruhsal olarak kendilerini daha iyi hissetmelerini sağlamak,
- Sevdikleri eş, dost, akraba ve yakınları ile birlikte vakit geçirterek güzel
günlerini anımsatmak, hoşça vakit geçirmelerini sağlayarak yakınları ve
geçmişi ile iletişiminin devamını, hatıralarını canlandırmalarını ve unutmamalarını sağlamak,
- Daha önce gitmekten hoşlandığı mekanlara götürerek dostları ile sohbet
ortamında mutlu olmasını sağlayarak unutulmadığını, sevilip önemsendiğini, aidiyet duygusunu hissettirmek,
- Çiçek ekme, toprakla uğraşma gibi aktivitelerle demanslının günlük hayatına değişik renkler katarak ruhen kendisini iyi hissetmesini sağlamak,
ona doğa sevgisini hatırlatmak, demanslı hastanın hayata karşı daha pozi117
2/14/11 11:28 AM
tif olmasını, daha önceden yaptığı bağ-bahçe işlerini; meyve, sebze, ağaç,
fidan gibi bitkileri onlara hatırlatmak, diğer yandan toprakla uğraşarak
bedensel aktivitesine katkıda bulunurken yetiştirdiği meyve, sebze ya da
bir çiçeği yetiştirirken işe yaradığının farkına varmasını sağlayarak hayata
bağlılığına katkıda bulunmak,
- Çiçekleri ve renkleri hatırlamasını, koku ve renk duyularını tarif etmesini
(hangi çiçek, hangi koku) ve tanımlamasını istemek, ayrıca hangi çiçeklerin hangi aylarda yetiştiğini hatırlatmaya çalışmak,
- Onlarla birlikte spor aktivitelerinde bulunarak kas ve iskelet sistemlerini
güçlendirmeye çalışmak,
- Bayramlaşma sosyal yaşama adapte olmalarını, kendilerini ruhen daha
iyi hissetmelerini, sevdikleri ile birlikte bir araya gelmelerini, akraba ziyaretlerini anımsamalarını, özlem ve hasret gidermelerini sağlamak için uygun bir aktivitedir.
- İleri evrelerde sık seyahat, sık yer değiştirme kafa karışıklığını artırabilir.
İleri evrede doktoruna danışarak seyahat planlamalıyız.
Odalarından ve evlerinden dışarı çıkmak istemeyen Alzheimer demans
hastaları için önerilen bu aktivitelerin uygulanması sonucunda yaşlıların
çok mutlu olduğu görülmüştür.
Erken evre demanslıların ilk zamanlarda dışarı çıkartılmalarında güçlük
yaşandığı, yaşlıların dışarı çıkmak istemedikleri, ancak birkaç kez çıktıktan
sonra dışarı çıkma taleplerinin arttığı gözlenmektedir.
İleri evre demanslı yaşlıların günlerdir bulunduğu aynı mekandan, haftada
iki defa bir saatliğine götürülmesi bile kendisi için çok iyi olmakla kalmayıp, bakımını yapan sizler için de çok faydalı olmaktadır.
BAHÇE İŞLERİ Kimlere: Erken ve orta evre demanslı
Uygulama
Doğayı seven hastalar için uygundur.
118
2/14/11 11:28 AM
Evin bahçesinin bir bölümü “Hobi bahçesi” olarak düzenlenir.
Toprağın kazılması, ekilecek ürünün tespit edilmesi, ürünün toprağa ekilmesi, ürünün sulanması, budanması ve ilaçlanması işlemleri dahil tüm işler Alzheimer hastası tarafından yapılır. Yardıma ihtiyaç duyduğu yerlerde
desteklenir.
Domates, maydanoz ve soğan yetiştiren demanslı yaşlının bu ürünleri topladıktan sonra salata yapıp ev ahalisi ile beraber yemesi teşvik edilir.
Bahçeye elma, armut, dut, ceviz vb. meyve ağaçları dikilir.
Alzheimer hastası 1-3 tane meyve ağacı yetiştirebilir. Ağaçların üzerlerine
yaşlının adı bulunan tabela konur. Yaşlı, ağacının bakımı için gerekli tüm
işlemleri yıl boyunca yapar.
Meyveler olgunlaştığında evdekiler ile beraber ağaçlardan toplanıp yenir.
Özellikle çiftçilik yapan erken evre demanslı yaşlılara, ilkbahardan sonbahara kadar en az 8 aylık süreyi kapsayan dönemde bu işler ile uğraşmanın
mutluluk verdiği, sabahtan akşama kadar ağaçlarının yanından ayrılmadıkları görülecektir.
Demanslı yaşlı gül dikmek üzere hobi bahçesinin toprağını biraz kazar.
Gül fidanlarını diker. Dikilen fidanları sular. Mevsimi geldiğinde ise güllerini budar ve bakımlarını yapar. Güller açmaya başladığında ilk güllerini
getirip aile üyelerine hediye eder.
Bahçe işleri aktivitesi ile demanslı yaşlıların günlük hayatlarını çok güzel
geçirdikleri görülür. Bu aktiviteler ile yaşlıların özgüvenlerinin arttığı ve bir
şeyler yapabilme duygusunun onları çok mutlu ettiği gözlemlenir.
ÇAY BAHÇESİNE GİDELİM
Kimlere: Erken ve orta evre demanslı Uygulama
Bu aktivite için Alzheimer demans hastasının mutlaka daha önce gittiği,
çay içmekten keyif aldığı ve hatıralarının bulunduğu mekanlar tercih edilmeli.
Bu aktivite için deniz, göl veya ırmak kenarları olabileceği gibi, tarihi yerler,
tepeler, ormanlık içi mesire yerleri vb. olabilir. Aktivite günü yaşlının özenle
giyinmesi sağlanır. Bu günün demanslı yaşlı için farklı olması gerekir.
119
2/14/11 11:28 AM
Sarayburnu’nda çay içmek isteyen hasta için aktivite planlaması aşağıdaki gibi yapılabilir. Sarayburnu’nu neden tercih ettiği, ne zamanlar buraya
geldiği, kimler ile geldiği, vb. sorular ile aktiviteye odaklanması istenir.
Sarayburnu’nda tercih ettiği çay bahçesinde oturulur.
Çay bahçesi civarında bulunan önemli mekan ve yerler hakkında sohbet
edilir. Bu günün hatırası olarak nerede fotoğraf çekilmek istediği sorulur.
Sarayburnu’ndaki hatıralarını paylaşması istenir.
Sarayburnu’nda çay içerken karşı taraflara bakıldığında dikkat çeken
Galata Kulesi, Kız Kulesi, Karaköy, Beşiktaş, Üsküdar, Kadıköy, Çamlıca
Tepesi, Boğaz Köprüsü, Haliç, Yeni Camii, Sultanahmet Camii, İstanbul
Boğazı, Marmara Denizi, Karadeniz, vapurlar, kayıklar, yük gemileri vb.
hakkında sohbet edilir.
Sarayburnu’nda deniz kenarına inilerek balık tutanlar ile beraber hoşça
vakit geçirilir.
SICAK İÇECEKLERDEN HANGİSİNİ
İÇERSİNİZ?
Alzheimer demans hastasının durumuna ve iletişim derecesine göre aktivite hakkında bilgi verilir. İleri evre demanslılar bu durumun farkında olmasa bile bu aktivite hakkında kısaca bilgilendirilir.
Demanslıda farkındalık oluşturmak adına “Çay bahçesine komşuyla çay,
kahve içmeye gidiyoruz” diyerek üzerindeki elbise, çorap, terlik, ayakkabı
vb. eşyalarından en az bir tanesi değiştirilir.
Demanslı yaşlıya “Çay mı, kahve mi, neskafe mi içersiniz?” şeklinde sorular sorarak çay veya kahveyi bilinçli olarak tercih etmesi sağlanır.
İsteyenlere bir bardak daha çay verilebilir. Kahve ve neskafe sağlıkları için
zararlı olabileceğinden ikincisi verilmez.
Çay ve kahveler yudumlanırken Alzheimer hastası ile çay ve kahve merkezli konularda katılabileceği muhabbet ortamı oluşturulur.
120
2/14/11 11:28 AM
Yaşlılar çaya şekeri kendilerinin koyup karıştırması için teşvik edilir.
Aşağıdaki sorular ile yaşlıların etkinlik boyunca aktif kalmaları sağlanır.
Çayı nasıl seversiniz, çaya kaç kaşık şeker atarsınız?
Kahvehaneye gider miydiniz? Kahvede arkadaşlarınız kimlerdi, onlarla neler konuşurdunuz? Çay hangi memleketlerde yetişir? Çay nasıl toplanır?
DOST VE AKRABA ZİYARETLERİ
Alzheimer demans hastasının görüşmeyi çok arzuladığı, evine gitmek istediği bir yakını öğrenilir. Aktivitenin düzenleneceği aile dostu veya arkadaşı
aranarak randevu alınır. Ziyarete gidileceği gün Alzheimer hastasının isteğine göre hazırlıklar yapılır. Giymek istediği kıyafetlere kendisi karar verir.
Ziyarete gidilecek olan kişiye ufak da olsa hediye paketi hazırlanır.
Birlikte gitmekten hoşlandıkları bir yer veya yapmaktan hoşlandıkları bir
şey varsa sorulur ve daha sonraki buluşma esnasında onlara yönelik planlama yapılır. Ziyaret sona erdiğinde güzel dileklerde bulunarak, tekrar görüşmek üzere ayrılır. Geri dönüş esnasında demanslı yaşlı ile ziyaret ve bu
aktivitenin tekrarını ne zaman istediği konusunda sohbet edilir.
BALIK TUTMA
Alzheimer demans hastalarından mesleği balıkçılık olan ya da balık tutmayı hobi olarak yapanlara aktivite düzenlenir.
“Balık tutmaya ne zaman gidelim?” sorusu ile bu aktivitenin planı yapılmaya başlanır.
Bu aktivite için gerekli malzemeler yaşlı ile beraber tespit edilir ve beraber
satın alınır. Balık tutmaya uygun kıyafet giyilir.
Demanslı yaşlıların balık tutmak için tercih ettiği yere gidilir.
Aktivite boyunca deniz, balık vb. konularda yaşlı ile iletişim kurulur.
121
2/14/11 11:28 AM
Tutulan balıklar evde aile üyeleri ile beraber yenilir.
Hastanın gün içindeki katılımları anlatılır, övülerek motive edilir.
ÇİÇEK TOPLAMA
İlkbahar aylarında yapılan aktivitedir.
Çicek bahçesine ya da uygun yerlere yaşlı ile gidilir.
Aktivite esnasında ilkbahar mevsimi ve çiçekler hakkında yaşlı ile iletişim
sağlanır. Hangi çiçeği toplamak istediği sorulur. Hangi mevsimde hangi
çiçeklerin toplanacağı sorulur. Çiçek toplamada yaşlıya yardım edilir.
Çiçekler toplanırken hangi çiçeği topladığımız sorulur. Renk ve kokuları
sorulur, küçük hatırlatmalar yapılır. Memleketinde en çok hangi çiçeklerin
yetiştiği sorulur. Topladığı çiçekleri odasına/evine getirip kurutması ya da
vazoya koyması sağlanır. Aktivite her hafta tekrarlanabilir.
PİKNİĞE GİDELİM
İlkbahar ve yaz aylarında pikniğe gitmek, özellikle erken evre demanslı
yaşlıların dört gözle beklediği bir aktivitedir.
Yaşlının baharın geldiğini en iyi anladığı ve yaşadıkları aktivitedir.
Aktivite öncesi Alzheimer demanslı hasta ile piknik konusunda sohbet edilir. Pikniği nerede yapalım, neler götürelim, piknikte neler yapalım vb.
Uygun olursa demanslının önerdiği yerlerde piknik düzenlenir.
Alzheimer hastasına pikniğe uygun kıyafetler giydirilir.
Yolculuk esnasında piknik hakkında iletişim kurulur.
Piknik yapılacak mekâna gelindiğinde yaşlının rahat edeceği bir ortam hazırlanır. Yaşlı için en uygun piknik mekânında masa ve sandalye olmalıdır.
Yaşlıyı yere oturması için zorlamamalıdır.
122
2/14/11 11:28 AM
Özellikle yerden kalkarken bazen istenmeyen durumlar oluşabilir. Birlikte oturup sohbet edilir, kısa yürüyüşler yapılır, gidilen yerin özelliğine göre
dere kenarında veya ağaç altında oturulur. Yaşlının kolay yiyebileceği yemekler ikram edilir. Yaşlı, gün içinde aktif tutulmaya çalışılır. Aktivite güneşli havalarda tekrarlanabilir.
MAÇ İZLEYELİM
Hâlâ kendi takımının maçlarını takip eden ve maçları izleyip yorumlar yapan Alzheimer demans hastasına bu aktivite düzenlenir.
Maç izlemeye stada gitme şeklinde aktivite olabileceği gibi, dev ekrandan
maç seyretmek şeklinde de düzenlenebilir.
Demanslı yaşlıya taraftarı olduğu takımın forması giydirilir.
Takımına uygun şapka ve atkı gibi aksesuvarlar da unutulmamalıdır.
Takımı ile ilgili hatıralarını maça giden diğer kişiler ile paylaşması istenir.
Yaşlıların amatör veya profesyonel futbol hayatları hakkında sorular ile aktiviteye renk katılır.
1950-1980 yıllarında oynayan ünlü futbolcuların resimleri ve o günlerin
futbol takımları ile geçmişe güzel bir yolculuk yapılabilir.
ŞEHRİMİZİ GEZELİM
(Bulunduğu ilin bilinen meydanını gezme)
Örneğin Sultanahmet Meydanı gezisi
Günlük Yaşam Aktivitesi iyi olan, kendi kendine yürüyebilen erken ve orta
evre demanslı yaşlı ile bu aktivite düzenlenir. Yorgunluğa dikkat edilir.
123
2/14/11 11:28 AM
İstanbul’da gezmek istedikleri yerler hakkında Alzheimer hastası ile görüş
birliğine varılır. Aktivite günü yaşlının istediği özel kıyafetleri giydirilir. Aktivite boyunca yaşlının aktif katılımı sağlanır.
Sultanahmet Meydanı’nda Ayasofya Müzesi, Yerebatan Sarnıcı, Sultanahmet Camii, Alman Çeşmesi, Dikilitaş vb. tarihi yerler gezilir.
Bu mekanlar hakkında tarihlerini de içine alacak şekilde sohbet edilir. Çay
bahçesinde oturup çay yudumlarken bu meydan hakkındaki hatıraları tekrar canlandırılmaya çalışılır.
Gezi esnasında fotoğraflar çekilir. Bu aktiviteden hatıra kalması için yaşlıya en az bir fotoğraf hediye edilir. Daha sonra evde bu fotoğraflar üzerinden konuşulur. Hatırlamaya çalışılır.
MÜZİK AKTİVİTELERİ
Prof. Dr. Mehmet Akif KARAN
Uzm. Dr. Gülistan BAHAT ÖZTÜRK
İnsan beyni sağ ve sol yarımküreden oluşur. Demanslı bireylerin beyinlerinin büyük kısmında hasar mevcuttur. Dil ile ilişkili işlevlerden çoğunlukla
beynin sol yarısı sorumlu olmakla birlikte müzik, beynin tek bir özgün bölümü tarafından değil pek çok değişik bölümü tarafından algılanır. Çünkü
ritim, perde ve melodi gibi müziğin değişik elementleri insan beyninin farklı bölgeleri tarafından farklı şekillerde işlenir. Bu nedenle müzik, demanslı
bireylerin beyinlerindeki hastalıktan etkilenmemiş, sağlıklı bölümlere hitap
edebilir ve ciddi düzeyde demansı olan bireyler dahi müziğe olumlu tepki
verebilirler. Müzik bu olgularla iletişim için bir araç olarak kullanılabilir.
Demanslı hastalardaki huzursuzluk/taşkınlık ve kafa karışıklığı gibi belirtiler müziğin sakinleştirici ve gevşetici etkisi ile kontrol altına alınabilir. Bazı
demanslı bireylerde amaçsız dolaşmalar, yemek sırasındaki huzursuzluk,
kolayca ortaya çıkan taşkınlık ve saldırganlık, kavgacı davranışlar, küfür,
bağırma, sinirlilik gibi bazı davranışsal belirtilerde iyileşme sağlayabilir.
124
2/14/11 11:28 AM
Öte yandan uygun seçilmiş müzik aktivitesi olumlu sosyal davranışlarda
artışı da sağlayabilir. Orta ve ciddi demanslılar üzerinde yapılan bir araştırmada, haftada bir gün yapılan müzik terapisi ile iki yıllık bir takipte sistolik
kan basınç artışının daha az olduğu, müzik terapisi yapılan grubun fiziksel
ve zihinsel durumlarının daha iyi korunduğu gösterilmiştir .
Müzik aktivitelerinin pek çok değişik çeşidi vardır. CD veya kaset dinlemek, konsere gitmek, şarkı söylemek, şarkı yazmak, dans etmek veya
enstrüman çalmak şeklinde olabilir. Müziğin tanıdık oluşu, hastanın söz
konusu müziği sevme derecesi, müzik ile ilişkili hatıralar ve müziğin birey
için anlamı müzik aktivitelerinin yararlı etkilerinin düzeyini belirleyen ana
faktörlerdir. Tanıdık bir müzik, müziğe el veya ayaklarla tempo tutulmasına, mırıldanmalara, ritmik vücut hareketleri veya yüz ifadesinde değişiklik
gibi pozitif cevaplara sebep olabilirken, aşina olunmayan müzik ilk etapta
beyinde kaydedilemez. Bu nedenle müzik aktivitesi seanslarında aşina
olunmayan müziklerle faydalı etkiler saptayamayız.
Müzik aktiviteleri sırasında kullanılan müziğin perdesi, sesi ve süresi konusunda da çok dikkatli olunmalıdır, çünkü bu faktörlerin hasta üzerinde
büyük etkisi vardır. Yüksek perde ve ses düzeyi endişe ile baskıya sebep
olabilirken, düşük perde demanslıların kendilerini daha sakin hissetmelerini sağlar. Sürekli düşük frekansta müzik yerine belli saatlerde verilen
müzik aktivitelerinin tercih edilmesi daha uygundur.
Sonuç olarak demanslı yaşlıya orta ses düzeyinde müzik dinletilmeli. Sevdiği müzikler gün içinde defalarca dinletilebilir. Müzik aleti çalabiliyorsa bu
desteklenmeli. Aynı müzikleri tekrar tekrar dinlemek can sıkıcı olmaktan
ziyade yaşlıların hoşça vakit geçirmelerini sağlar. Müziğe tempo tutma ya
da müzik esnasında oynama gibi hareketleri teşvik edilip, aile dostları ile
beraber eğlenceli vakit geçirilebilir.
125
2/14/11 11:28 AM
YÖRESEL ŞARKI VE TÜRKÜLERİN
SÖYLENMESİ/DİNLENMESİ
Kimlere: Erken ve orta demanslı
Uygulama
Alzheimer demans hastası odaya gelmeden önce ilgisini ve dikkatini çekecek aktiviteye uygun şekilde hazırlanır. Bu etkinliğe başlamadan önce yaşlıya ne yapılacağı konusunda bilgi verilir.
Aktivitenin renkli ve eğlenceli geçmesi açısından aile üyelerinin de bu etkinliğe katılımları önemlidir.
Yaşlının yöresine özel şarkı ve türkülerin söylenmesine dikkat edilir.
İlk önce çeşitli müzik enstrümanları eşliğinde yaşlının bildiği ve onun ilgisini çekecek şarkı, türkü ya da maniler söylenir. Bununla amaçlanan,
yaşlının aktiviteye katılımını artırmaktır.
Daha sonra yaşlının da şarkılara eşlik etmesi sağlanarak aktiviteye devam
edilir. Demanslı yaşlı sırasıyla bildiği şarkı, türkü ve manileri söylemeye
başlar. Söyledikleri parçaların onların hayatında önemli bir yerinin olup olmadığı veya bu şarkıları söylerken neler hissettikleri öğrenilmeye çalışılır.
MÜZİK ENSTRÜMANLARI ÇALINMASI
Kimlere: Erken ve orta demanslı
Uygulama
Enstrüman çalabilen yaşlı için uygulanan aktivitedir.
Yaşlı, enstrümanla çeşitli parçalar çalar.
Değişik enstrümanların bir arada kullanılması, yaşlının farklı sesleri ayırt
edebilme becerisine artırır.
Yaşlıdan enstrümanlarla çalınan parçalara eşlik etmelesi istenir.
126
2/14/11 11:28 AM
MÜZİĞE UYGUN RİTİM TUTABİLME
Kimlere: Orta ve ileri evre demanslı Uygulama
Yaşlı ile yuvarlak düzende oturulur.
Bu aktivitede Alzheimer demans hastası hızlı ve yavaş ritimli müzik parçalarını sırayla dinler, bu parçaların tempolarına göre farklı ritim tutması
istenir.
Aktivite esnasında aktiviteyi yöneten kişi yaşlının görebileceği bir konumda durur ve yaşlıyı ritim tutma konusunda yönlendirir.
Bu aktivitenin demanslının işitsel farkındalığının ve el-kulak koordinasyonunun korunmasında etkili olacağı düşünülmektedir.
Daha önceden müzik aleti çalan ama hastalığın etkisi ile alet çalma yeteneğini yitiren hastalar zorlanmamalıdır.
Bu aktivite ileri evre demanslılara haftada üç defa 15 dakika uygulanabilir.
OYUNLARA EŞLİK ETMEK
Evin içi yaşlının eğlenebileceği ve bu aktiviteden zevk alabileceği şekilde
düzenlenir.
Alzheimer demans hastası ile çeşitli yöresel türküler eşliğinde oyunlar oynanıp halaylar çekilir.
Katılımın yüksek olması aktivitenin etkinliğini artırır.
Yaşlının oyunlara katılması yaşlı ile etkileşimi de artırmaya yardımcı olur.
Yaşlının oyunlara eşlik etmesi fiziksel rahatsızlıklarının azalmasına yardımcı olur. Bu aktivite ile yaşlıların durağan hayatlarında eğlenceli bir gün
geçirmeleri sağlanmış olur.
127
2/14/11 11:28 AM
MANEVİ BAKIM AKTİVİTELERİ
Uzm. Dr. Mustafa KARAGÖZ
Sosyolog Fatih AKSU
Alzheimer demans hastalığı bir yaşlılık dönemi hastalığıdır. Manevi bakım
ile ilgili önerilerimizi yaparken de amacımız, aynen diğer uğraşılarla demanslıya vermeye çalıştığımız gibi zihinsel ve fiziksel yetilerinin korunmasına yönelik amaçlar olmalıdır.
Yani demanslı hastaya hem zihinsel hem de fiziksel olarak yarar sağlamaktır. Burada demanslının geçmişindeki manevi uğraşılarını, alışkanlıklarını, düşüncelerini tekrar hatırlatmaya çalışarak zihinsel ve fiziksel bir yarar sağlarken, ayrıca sosyalleşmesini, diğer insanlarla bir arada olmasını,
yalnız olmadığına inanmasını da sağlayan uygulamalar içinde olmalıyız.
Bu bilgiler ışığında aşağıdaki öneriler faydalı olabilir:
Hatırlatmalar ve oda düzeni; eğer daha önceden namaz kılan biriyse kullandığı tespihinin, seccadesinin, başörtüsünün veya okuduğu Kuran, dua
kitapları ya da diğer dini kitaplarının başucunda olacak şekilde ayarlanması, demans hastasının eskiden ibadet ettiğini hatırlamasına yardımcı
olacak ibadet etme isteği teşvik edilecektir. İbadet ederken zihinsel ve
fiziksel becerilerini kullanacağından demans hastasına faydası olacaktır.
Ayrıca bilindiği gibi demans hastalarında depresyon çok sık görülmektedir,
manevi uğraşılar hastaların bir kısmında tedaviye yardımcı olabilir.
Yukarıda, demans hastasına eskiden yaptığı ibadetlerin hatırlatılması için
oda düzeninden bahsedilmişti. Bu hatırlatmanın sözel olarak yapılması
da faydalıdır. Örneğin önceden namaz kılan biriyse ezan okunurken, “Bak
ezan okunuyor, bu öğle namazı için, şimdi öğle namazı vakti.” gibi hatırlatmalarla sadece manevi bakım değil zaman kavramı da işlenmiş olur.
Demans hastasında sabah veya akşam olduğunu bilememe gibi bozukluklar olduğundan, bu hatırlatmalar çok yararlı olacaktır. Ezan okunmasının,
namaz vakitlerinin yanında ayrıca bayramlar, ramazan ayı gibi önemli günlerin hatırlatılması da faydalı ve önemlidir.
128
2/14/11 11:28 AM
Demans hastası diğer uğraşılarında olduğu gibi ibadetlerinde de desteklenmelidir. Örneğin namaz kılarken yanlış kılması olağandır, dua okurken
yanlış okuyabilir, oruç tutmak isteyebilir ama tuttuğunu unutup yer içer, bu
örnekler oldukça fazladır. Bu durumlarda “Olmaz oruç tutamazsın, sakın
yemek yeme, yanlış dua okuyorsun, yanlış namaz kılıyorsun.” gibi sözler
söylenmemeli, hasta desteklenmelidir. Duayı yanlış okuyorsa okusun,
oruçluyken unutup yemek yerse yesin, namazı yanlış kılsın önemli değil,
önemli olan bu aktiviteleri yapmaya motive olmasıdır.
Tespih çekmek, önemli bir aktivitedir. İnce motor hareketler, el aktiviteleri
ve zihinsel becerileri kullanmayı gerektirir. Elleri kullanmak kişi için çok
önemlidir, sadece namazdan sonra değil hasta isterse diğer zamanlarda
da bu aktivite çok yararlı olacaktır. Özellikle evin içindeki her şeyi karıştıran veya alt bezi çıkarmaya çalışan demanslının elinde tespih olması onun
bu davranışlarını önleyebilir.
Türbe, cami ve ibadethaneleri gezmek; diğer insanlarla bir arada sosyal
bir aktivite olmasının yanında, eski anıların canlanması, manevi duyguların yaşanması ve dolaşma ile hem bedensel hem de zihinsel beceriler
kullanılmaya çalışılır.
Bu kitapçığın genelinde belirtilen bakım ilkeleri, manevi bakım ve öneriler
için de geçerlidir.
KUTSAL GÜNLERİN KUTLANMASI
Alzheimer demans hastasının mensup olduğu dinin kutsal günlerinde bu
aktivite düzenlenir.
Alzheimer hastasına kutsal günden bir gün önce bilgi verilir. Gün içinde
demanslı yaşlıya bu güne özel kıyafetler giydirilir.
Bununla amaçlanan, demanslı için farkındalık oluşturmaktır.
Bu güne ait koku, tütsü ya da süslemeler kullanılır.
Kutsal güne ait kutlamalara geçmeden önce Alzheimer demans hastasıyla
günün önemi, anlamı, geçmişte bu günü nasıl kutladıkları vb. sorularla
129
2/14/11 11:28 AM
iletişim kurulmaya çalışılır ve anıları tekrar hatırlatılmış olur.
Kutsal kitaptan ayetlerin ve bilinen ilahilerin demanslı yaşlılar tarafından
okunması sağlanır.
İleri evre demanslıların aktiviteye katılımı oldukça önemli çünkü onlar kendilerini ifade edemeseler bile bu aktivitedeki yüz ifadeleri ve gülümsemeleri memnuniyetlerinin göstergesi kabul edilir.
Kutlama ve anma aktivitesinin düzenlendiği odanın hazır hale getirilmesi,
temizlenip süslenmesi önemlidir.
Müslümanlar için:
Cuma günü, Mevlit Kandili, Regaip Kandili, Miraç Kandili, Berat Kandili,
Kadir Gecesi, önemli mübarek günlerdendir. Bu günlerde Kuran ve mevlit
okutulabilir. Aktivite esnasında gül suyu ve esans kullanılması, aktivite sonunda helva, kandil simidi, lokum, hurma ikram edilmesi geçmiş ile bağlantı kurmalarını kolaylaştıracaktır.
Hıristiyanlar için:
Christmas, Paskalya Bayramı Hıristiyanların kutsal günlerindendir. Noel
günü çam ağacının süslenerek aktivitenin yapıldığı mekâna konulması ve
Şükran Günü yemeği düzenlenmesi güne farklı bir anlam kazandırır. Paskalya bayramında da boyalı yumurtaların dağıtılması ve çeşitli ikramlarda
bulunulması, bu günü hatırlamak adına güzel bir yaklaşımdır.
Yahudiler için:
Şavuot (haftalar) Bayramı, Sukkot Bayramı kutsal günlerindendir.
Şavuot Bayramı’nda sütlü pastalar, sütlü gıdalar ve üzüm, incir, nar gibi
meyvelerin ikram edilmesi adettendir.
130
2/14/11 11:28 AM
KUTSAL AY(LAR)IN KUTLANMASI
Kimlere: Erken, orta, ileri evre demanslı
Uygulama
Alzheimer demans hastasının mensup olduğu dinin kutsal aylarında bu
aktivite düzenlenir.
Alzheimer hastasına kutsal aylar gelmeden önce bilgi verilir.
Kutsal ay geldiğinde ise neler yapılması gerekiyorsa demanslı yaşlı ile birlikte bu ay idrak edilir ve uygun düşmesi halinde birlikte kutlanır.
Bu ayda kullanılan koku, tütsü ya da süslemeler var ise tercih edilir.
Bu aktivitede Alzheimer hastaları ile kutsal ay hakkında sohbet edilir.
Aynı dine mensup yaşlılar bir araya getirilerek ortak paylaşımlar kurulması
ile anıların hatırlanması sağlanır.
Kutsal kitaptan ayetler ve bilinen ilahiler demanslı yaşlı tarafından okunur.
Bu aktivitenin tüm etkinliklerine demanslı yaşlının aktif olarak katılımı sağlanmalıdır. İleri evre demanslıların aktiviteye katılımı oldukça önemlidir.
Çünkü onlar kendilerini ifade edemeseler bile bu aktivitedeki yüz ifadeleri
memnuniyetlerinin göstergesi kabul edilir.
Müslümanlar için
Ramazan ayı, Üç Aylar, Muharrem ayı önemli aylardandır.
Oruç tutmak isteyen erken evre demanslılara özel iftar ve sahur programları hazırlanır. Yaşlı, sahurda yemek yese bile unuttuğunda öğle yemeğini
yemesine müsaade edilir. Öğle yemeğini yerken “Sen oruçlusun” tarzında
tehdit ve ikaz edici sözler söylenmemeli, aynı yaşlı iftar vakti iftar yemeği
istediğinde orucunu açması için iftar yemeği verilmelidir.
Demanslı yaşlı, mazur sayıldığı için bu şekilde oruç tutmasında dinen de
bir sakınca yoktur.
Erken evre demanslılardan (isteğe bağlı olarak) sağlık durumları müsait
olanlar, bir kere bile olsa teravih namazı kılmaları için camiye götürülmelidir.
131
2/14/11 11:28 AM
Bayram yaklaştıkça bayram hazırlıkları alenî olarak yapılmalıdır.
Hastanın bayram hazırlıklarına katılımı teşvik edilir.
Bayram namazını kılmak isteyen erken ve orta evre demanslı yaşlı, sağlık
durumu uygun ise camiye götürülebilir.
KUTSAL KİTABIN OKUNMASI
Uygulama
Alzheimer demans hastasının mensup olduğu dinin kutsal kitabına uygun
olarak aktivite düzenlenir.
Kutsal kitabı okumasını bilen Alzheimer hastası ile haftada en az 1 kere
bu aktivite düzenlenebilir.
Müslümanlar için bu aktivitenin özellikle Perşembe akşamı ya da Cuma
günü öğleden önce olması anlamlıdır.
İBADET VE DUA SAATİ
Alzheimer demans hastasının mensup olduğu dine uygun olarak toplu ibadet (namaz, ayin vb.) ve dua programları düzenlenebilir.
Mensup olduğu dinin özelliğine göre özel ibadet ile dua günleri ve dua
saatlerine dikkat edilmelidir.
Aktivitenin özelliğine göre tek tek ibadet ve dua edilebileceği gibi, aile üyeleri hep beraber de ibadet ve dua edebilir.
Yaşlılar, ibadetlerini ve dualarını bitirdikten sonra niçin ibadet ve dua ettiklerini, dua ederken neleri amaçladıklarını ve neler hissettiklerini güvendikleri din görevlilerine veya arkadaşlarına anlatabilmelidir.
Hayatımızda ibadetlerin ve duaların önemi hakkında din görevlileri demanslı
yaşlının anlayacağı bir düzeyde vaaz da verebilir. Grup duygusunun ve sosyal paylaşma alışkanlığının yerleşmesi için, başkaları için dua edebilmeleri132
2/14/11 11:28 AM
ne destek verilmelidir. Erken evre demanslı ile duada nelerin söyleneceği,
nelerin isteneceği ve kendisinin ne istediği hakkında sohbet edilebilir.
DİNİ FİLM İZLEMEK
Kimler: Erken ve orta evre demanslı
Uygulama
Erken ve orta evre Alzheimer demans hastası, dini filmler izlemekten manen haz alır.
Hangi filmleri izlemek istediği belirlenir.
Bu aktivitede özellikle peygamberin ya da din büyüklerinin hayatını veya
önemli dini hadiseleri anlatan filmler tercih edilmelidir.
Evin düzeni yaşlının rahat edeceği şekilde hazırlanmalıdır.
Film izlemeye başlamadan önce filmin içeriğiyle ilgili kısaca bilgi verilir.
Böylece yaşlının dikkatini filme yoğunlaştırması sağlanır.
İzletilecek filmlerin kısa metrajlı olması veya uzun metrajlı filmlerin bölümlere ayrılarak izletilmesi ve bu filmlerin yaşlının seviyesine uygun olması,
aktivitenin etkinliği açısından önemlidir.
Filmin izlenmesi sırasında film belli aralıklarla dondurularak, demanslı
yaşlıya izletilen kesitlerle ilgili sorular sorulur ve böylece dikkatinin dağılmaması sağlanır.
Film bittikten sonra yaşlı ile film hakkında bir değerlendirme yapılarak aktivite sonlandırılır.
DİNİ MÜZİK DİNLEME
(İLAHİ, KASİDE VE MEVLİT DİNLETİSİ)
Kimlere: Orta ve ileri evre demanslı Uygulama
Dini müzik, yaşlılar ve hastalar üzerinde pozitif değişimler meydana getirerek, şahsi hayatın değerini artıran bir terapi yöntemidir.
Dini müzik dinletileri, sosyal, duygusal, bilişsel, öğrenme ve algısal motor
alanlarda olumsuz gelişimleri de belirli bir derecede engelleyebilmekte133
2/14/11 11:28 AM
dir.
Dini müzik, müzikal olmayan sosyo-kültürel ve manevi aktiviteleri yapmaya teşvik eden bir motivasyon aracıdır.
Alzheimer demans hastasının mensup olduğu dinin özelliğine göre dinlemek istediği ve hoşlandığı müzikler önceden belirlenir. Bunlar temin edilir.
Aktivite esnasında yaşlının müziklere eşlik etmesi teşvik edilir.
Demanslı yaşlı ile dini müzikler ve müzik sözleri hakkında sohbet ortamı
oluşturulur.
İleri evre demanslılar için mensup olduğu dinin en çok bilinen müzik parçaları (ilahi, kaside, mevlit vb.) ile bu aktivite düzenlenir.
Aktivite esnasında yaşlı yakından takip edilir.
Yüz mimikleri ile el-kol hareketlerindeki pozitif yansımaların görülmesi, bu
aktivite için başarı sayılır.
DİNİ MEKÂN ZİYARETİ
(CAMİ-KİLİSE-HAVRA…)
Kimler: Erken ve orta evre demanslı
Uygulama
Dünyanın tarihi güzellikler ve değişik dinlere ait manevi mekânlar bakımından en zengin yerlerinden biri olan Anadolu’da yaşıyoruz.
Onun için özellikle hafif ve orta evredeki demanslı yaşlıların bu manevi
zenginliklerden yararlanabilmeleri için, kısa süreli gezi programları düzenlenebilir.
Bu kapsamda türbe, şehitlik, şehitler anıtı, evliya ve sahabe mezarlıkları,
dini sergi (hat-ebru), cami, tekke, kilise, manastır ziyareti düşünülebilir.
Alzheimer demans hastası ile dini inancı konusunda sohbet edilirken dini
mekânları ziyaret etmek ya da dini mekânda ibadet yapmak konusunda
onunda görüşleri alınır.
Dini ibadet konusunda devamlı gittiği dini mekânların hangisi olduğu öğrenilir ve buna göre aktivite programı hazırlanır.
Yaşlılara aktiviteye uygun özel ve temiz kıyafetler giydirilir.
134
2/14/11 11:28 AM
Yol boyunca dini mekânların konu edildiği sohbet ortamı kurularak, yaşlılar ile iletişim sağlanır.
Dini mekâna gidildiğinde demanslı yaşlıya her türlü bilgi ve psiko-sosyal
destek verilir. Alzheimer hastasının isteklerine ve aktivitedeki durumuna
göre dini içerikli gezi programları tekrarlanabilir.
EGZERSİZ VE SPORTİF AKTİVİTELER
Doç. Dr. Ayşe KARAN
Uzm. Fzt. Ahmet GÜNEŞ
Neden egzersiz?
Yaş ilerledikçe kas-iskelet sisteminde değişiklikler olması kaçınılmazdır.
Kaslarda zayıflama ve hacimce azalma, duruş bozuklukları, yürümenin yavaşlaması, dengede bozulma bu değişikliklerden bazılarıdır.
Sağlıklı aktif bir yaşlanma için düzenli egzersiz çok önemlidir. İleri yaşlarda hareket yeteneği çok kısıtlanır. Eklenen bir hastalık atağı, daha önceden sağlıklı olan bir yaşlıyı tamamen başkalarına bağımlı yapabilir. Bu gibi
istenmedik olayları önlemenin yolu düzenli egzersiz yapmaktır. Çok ileri
yaşlarda dahi düzenli egzersiz ve sportif aktiviteler ile mevcut hareket yeteneği artırılabilir.
Alzheimer demans hastalığı ilerleyicidir, hastalığın seyri değiştirilemez ve
önlenemez. Hastada hafıza, algılama gibi beynin şuurla ilgili işlevleri bozulur. Beynin etkilenmesi ile yürüyememe, elini kullanamama gibi işlev kayıpları görülür. Pek çok nedenle hasta hayatını kaybedebilir.
Demanslı hastalarda beyni besleyen bir çeşit şeker olan glikoz metabolizması ve beyin fonksiyonlarında önemli bir madde olan asetilkolin miktarında bir düşüklük söz konusudur. Glikoz metabolizması ile asetilkolin
sentezi arasında bir ilişki vardır. Yapılan dayanıklılık egzersizleri beynin
glikoz miktarını ve asetilkolin yapımını artırır.
Demanslı hastalarda vücut ağırlığı azalır, bu da kas kitlesinin azalması ile
birliktedir. Sonuçta kas gücü azalır, düşmeler artar ve fonksiyonel bağımsızlık azalır. Egzersiz programlarıyla düşmeler azalır ve denge düzelir.
Güçlendirme egzersizleri beyin faaliyetlerini düzelttiği gibi, kas iskelet kaybını da yavaşlatır. Hastalarda %5-23 gibi oranlarda depresyon görülmek135
2/14/11 11:28 AM
tedir. Egzersiz yapan kişilerde daha az depresyon görülmektedir. Endorfin
denen, vücudun ürettiği doğal ağrı kesici maddeler egzersiz ile artar ve
hasta kendini daha iyi hisseder.
Genç ve orta yaşlarda düzenli spor yapan ve bunu yaşam tarzı haline getiren kişilerin Alzheimer’a yakalanma riski azalmaktadır.
Düzenli egzersiz ve spor aktiviteleri yapılarak demanslı hastada daha iyi
bir ruh hali, düzenli uyku, kabızlıkta azalma, motor becerilerin korunması, artmış kuvvet ve denge sayesinde düşmelerde azalma, hastalığa bağlı
zihinsel gerilemede azalma, daha kuvvetli bir hafıza, dengesiz yürümede
azalma, küfür etme ve asabi hareketler sergilemede azalma, iletişim ve
sosyal becerilerde gelişim ile hareketsizliğin yol açtığı sağlık sorunlarının
önlenmesi sağlanır.
Egzersiz programı hazırlanmadan önce hasta mutlaka hekime muayene
olmalıdır. Artrit, yüksek kan basıncı, şeker gibi sağlık sorunlarının varlığı
egzersiz çeşidi, sıklığı ve sayısını etkiler. Ağır demansı olan hastalara uygun egzersiz programları oluşturmak o kadar kolay değildir.
Düşme korkusu, kondüsyon yetersizliği ve alınan ilaçların etkileri, hastaların egzersiz programlarına katılımını güçleştirebilir. Mevcut hastalıklar ve
yorgunluk egzersiz için diğer engellerdir.
Hastalarda egzersize mutlaka çok düşük yoğunluk ve sürede başlanmalı,
kademeli olarak artırılmalıdır. Örneğin toplam süre 5 dakika olacak şekilde başlanır ve birkaç aylık sürede 30 dakikaya ulaşacak şekilde egzersiz
programı oluşturulur. Demanslı hastaya yapacağı egzersiz öncelikle gösterilerek anlatılmalıdır.
Demanslı hastalarda egzersiz programlarının amaçları
- Eklem hareketliliğini artırmak
- Eklem hareketlerinde kısıtlılık oluşma riskini en aza indirmek
- Kas gücü ve dayanıklılığını artırmak
- Kemik yoğunluğunu artırmak
- Vücut duruşunu düzeltmek
- Günlük işleri uygulamak için gerekli olan enerjiyi artırmak
- Stresle daha kolay başa çıkabilmek
- Dengeyi düzeltmek
- Kas gücü ve dengeyi düzelterek düşme riskini en aza indirmek
- Diğer insanlarla bütünleşebilmek için fırsat oluşturmak
136
2/14/11 11:28 AM
- Hastayı daha mutlu kılmak
- Kalp-damar sisteminin kapasitesini artırmak
- Tromboflebit (pıhtı) oluşumunu engellemek
Egzersizin demanslı hastaya diğer etkileri nelerdir?
- Çabuk tepki vermeyi sağlar
- Kas kitlesini artırır
- Kemik kitlesini artırır
- Zihinsel zindelik sağlar
- Bağışıklık sisteminin fonksiyonlarını düzeltir
- Ağrının azalmasına yardımcıdır
- Kırık riskini azaltır
- Şişmanlık, şeker hastalığı, damar hastalıkları ve yüksek tansiyon üzerinde olumlu etkileri vardır
- Moralde düzelme sağlar
- Uyku kalitesini artırır
- Kabızlıkta azalma olur
- El becerilerinin devamını sağlar
- Kas gücü ve dengenin düzelmesini ve düşmelerin azalmasını sağlar
- Bunama hızında yavaşlama olur
- Agresif tavırlarda azalma olur
- Toplumsal faaliyetlere katılımda artış olur
- İştah artışı olur
- Beyinde büyüme faktörü artarak yeni damar yapılarının oluşumu kolaylaşır. Aynı etki beyincikte de oluşarak dengenin düzelmesine katkıda bulunur.
Egzersiz programında dikkat edilmesi gerekenler
- Egzersizler demans hastasının zihinsel ve fizyolojik kapasitesi ile iletişim
becerisine uygun olmalıdır.
- Egzersizler hastanın ruh sağlığını olumsuz etkilememeli, aksine desteklemelidir. Mümkün olduğunca, hoşlandığı günlük aktivitelerle birleştirilerek
uygulanmalıdır.
- Yaşlıda beyindeki ısı algılama merkezi bozulduğundan çok sıcak, çok
soğuk ve nemli ortamlarda dikkatli olunmalıdır. İdeal olanı iyi havalandırılmış, ortam sıcaklığının 20 derece olduğu kapalı alanlarda egzersiz yapılmasıdır.
137
2/14/11 11:28 AM
- Hastanın ve egzersizi yaptıran kişinin kıyafetleri rahat ve ter emici özellikte olmalıdır.
- Hastalarda susuzluk hissi azaldığı için egzersiz süresince su kaybına karşı dikkatli olunmalıdır.
- Sert yüzeylerde egzersiz yapmaktan kaçınılmalıdır.
- Dengesi kötü olan hastalar kondisyon bisikletine binmemelidir. Denge
bozukluğunda oturarak egzersiz yapılmalıdır.
- Yaşlının dizlerinde kireçlenme varsa diz ağrısını artırmamak için, kondisyon bisikletinde oturma yeri yüksekliği diz bükme açısı 10o’yi geçmeyecek
şekilde ayarlanmalıdır.
- Kireçlenme olması durumunda su içi egzersizleri oldukça rahatlatıcı ve
emniyetlidir.
- Hastada terleme, ciltte kızarıklık, solunum sayısında belirgin artma, aşırı ağrı şikayeti, yüz ifadelerinde olumsuz değişimler olduğunda egzersiz
programı sonlandırılmalıdır.
Demanslı hastalara uygun egzersizler
1- Pasif egzersizler
2- Dirençli egzersizler
3- Denge egzersizleri
4- Dayanıklılığı artırma (Endurans) egzersizleri
1- PASİF EGZERSİZLER
Kimlere uygulanır?
- Yatağa, tekerlekli sandalyeye bağımlı olanlara
- Aktif ve rezistif egzersizleri yapacak fiziksel ve zihinsel yeteneği olmayanlara
- Yeni ameliyat olmuş ve hekimi tarafından önerilmiş hastalara
Dikkat!
- Pasif hareketleri yaptırırken yaşlı herhangi bir açıda sertlik veya aşırı ağrı
hissederse o açıda ileri gitmeyin. Geri dönüp başlangıç noktasına gelin.
- Hareketleri yaptırırken vücudunuz dik olmalıdır. Kalça ve dizlerinizi kullanarak esnek bir şekilde hareketi tamamlayın.
- Her bir hareketi on kez tekrarlayın.
138
2/14/11 11:28 AM
- Hareketleri yaptırırken yaşlıların belinde veya omuz-boyun bölgesinde
ağrı hissederseniz pozisyonunu değiştirin veya egzersize ara verin.
1a- Kalça ve dizi bükme
- Hastayı sırtüstü, orta sertlikte bir zeminde yatırın.
- Bir elinizle hastanın dizinin altından, diğeriyle ayak bileğinden tutun.
- Diz altındaki elinizle bacağı karna doğru yavaşça iterken, bilekteki elle
dizini bükün.
- İlk pozisyona geri dönün.
1b- Bacağı yana açıp kapama
- Bacağını hafifçe kaldırıp iki elinizle dış yana doğru yavaşça açın.
- Son noktadan başlangıç noktasına geri dönün.
139
2/14/11 11:28 AM
1c- Bacağı dışa-içe çevirme
- Hastanın dizlerini bükün. Bir elinizi hastanın dizinin üstüne, diğerini ayak
bileğine yerleştirin.
- Dizini dış yana doğru yavaşça bastırın. Diğer eliniz ayak bileğini sabit
tutsun. Mümkünse dizini zemine değene kadar bastırın.
1d- Ayak bileğini bükme-açma
- Bir elle ayak ucundan, diğeriyle dizin üzerinden tutun.
- Ayakucundaki elle ayağı yukarı doğru yavaşça iterken, dizdeki elinizle dizi
aşağı doğru bastırın.
- Son noktadan ters yöne doğru ayağı bastırın.
1e- Gövdeyi bükme-açma
- Yatağın sırt kısmını dikleştirin.
- Hastanın bacakları üstüne bir yastık yerleştirin.
- Hastanın omuzlarını ve başını tutun.
- Başının öne düşmesine engel olarak omuzlarından öne doğru gövdesini
yavaşça çekin.
- Son noktadan başlangıç noktasına dönün.
140
2/14/11 11:28 AM
1f- Omzu öne-yana açma-kapama
- Bir elle dirsekten, diğeriyle el bileğinden kavrayın.
- Hastanın el ayası tavana bakmalıdır.
- Tüm kolu düz olarak kulak hizasına kadar yavaşça kaldırın.
- El ayası dış yana bakacak şekilde kolu çevirin.
- Kolu düz olarak, yatağa paralel şekilde kulak hizasına kadar yandan kaldırın.
- Başlangıç noktasına dönün.
1g- Omzu dışa-içe çevirme
- Hastanın dirseğini 90 derece bükün, kolunu 20 derece yana açın.
- Dirsekten kolu yatağa bastırırken bilekteki elle bileği dış yana doğru çevirin.
- El yatağa değene kadar devam edin.
1h- Dirseği bükme-açma
141
2/14/11 11:28 AM
- Dirseği sabit tutarken el bileğini omza doğru yavaşça bükün.
- Başlangıç noktasına geri dönün.
1i- El bileği ve parmakları bükme-açma
- Bir elle ön koldan, diğeriyle el parmaklarından tutun.
- Ön kolu sabit tutarken parmakları ve el bileğini ön kola doğru bükün.
1k- Ön kolu dışa-içe çevirme
- Bir elinizle dirsekten, diğeriyle el bileğinden tutun ve dirseği 90 derece
bükün.
- Dirseği sabit tutarken el bileğini dış yana doğru çevirin, sonra iç yan tarafa çevirin.
2. DİRENÇLİ EGZERSİZLER
Kimlere uygulanır?
- Yeme, giyinme, yürüme gibi günlük hayatındaki aktiviteleri yapmakta güçlük yaşayanlara
- Fizyolojik ve zihinsel potansiyeli yüksek hastalara
- Yaşam kalitesini yükseltmek isteyen hastalara
Dikkat!
- Farklı egzersizler arasında yaşlıyı en az 3 dakika dinlendirin.
- Hastada terleme, çarpıntı, göz kararması, eklemlerinde ağrı, solunum sıkıntısı varsa egzersizi sonlandın!
- Hastayı farklı egzersizler arasında 5 dakika dinlendirin.
142
2/14/11 11:28 AM
2a. Omuz ve dirsek kaslarını güçlendirme
- Hasta rahat bir tabure ya da sandalyeye oturtulur.
- Eline 1 kg dambıl verilir.
a- Hastadan kolunu düz olarak, önden kulak hizasına kadar kaldırması
istenir.
- Son noktada üç saniye bekler, başlangıç noktasına geri döner, beş saniye
beklenir.
- On kez tekrarlaması istenir.
b- Hasta kolunu düz olarak dış yandan vücuduna paralel şekilde kulak
hizasına kadar kaldırır.
beklenir.
c- Hasta dirseğini son noktaya kadar büker.
beklenir.
d- Hastadan dirseğini 90 derece bükmesi istenir.
143
2/14/11 11:28 AM
- Eline sarı renkli terabant verilir ve sıkıca kavraması söylenir.
- Dirseğini sabit tutarken ellerini dış yana doğru çevirir.
beklenir.
2b. Boyun kaslarını güçlendirme
- Hasta rahat bir tabure ya da sandalyeye oturtulur.
a- Ellerini ensesinde birleştirmesi istenir.
- Yaşlıdan başını arkaya, ellerinin içine doğru bastırması istenir. Aynı zamanda da ensesindeki elleri ile başının arkaya gitmesine engel olmaya
çalışır.
144
2/14/11 11:28 AM
beklenir.
b- Hastanın sağ eli sağ kulağının üzerine yerleştirilir.
- Hasta başını sağa doğru iterken eli ile engel olmaya çalışır.
beklenir.
c- Hastanın sol eli sol kulağının üzerine yerleştirilir.
- Hasta başını sola doğru iterken eli ile engel olmaya çalışır.
beklenir.
2c- Sırt ve bel kaslarını güçlendirme
- Yaşlıyı orta sertlikte bir zemine yüzükoyun yatırın.
a- Yaşlının ellerini belinde birleştirin. Baş ve omuzlarını yerden kaldırmasını isteyin.
-Son noktada üç saniye bekler, başlangıç noktasına geri döner, beş saniye
beklenir.
-On kez tekrarlaması istenir.
b- Yaşlının karnının altına bir yastık konulur.
145
2/14/11 11:28 AM
- Yaşlının baş ve omuzlarını yerden kaldırması istenir.
beklenir.
2d. Parmak kaslarını güçlendirme
- Yaşlının eline orta sertlikte egzersiz topu verin.
- Tüm parmakları ile topa bastırmasını, sıkmasını isteyin.
beklenir.
2e. Karın kaslarını kuvvetlendirme
- Yaşlı orta sertlikte bir zemine, sırtüstü, dizlerini bükmüş olarak uzanır.
- Yaşlıdan kolunu düz olarak öne uzatıp havada tutması istenir.
- Kollarını düz olarak, dizlerine değecekmiş gibi öne uzatıp havada tutması
istenir.
beklenir.
2f. Kalça ve diz kaslarını kuvvetlendirme
a- Yaşlıyı orta sertlikte bir zemine sırtüstü yatırın.
- Ayak bileğine 2 kg kum torbası bağlayın.
- Bacağını düz olarak 70 derece kaldırmasını isteyin.
- Başlangıç noktasına geri dönün.
- Yirmi kez tekrarlayın.
146
2/14/11 11:28 AM
b- Yaşlıyı sağ tarafına yan yatırın.
- Ayak bileğine 2 kg kum torbası bağlayın.
- Kum torbasını yandan yukarı doğru 45 derece kaldırmasını isteyin.
- Diğer tarafın ayak bileğine ağırlığı bağlayıp aynı şekilde devam edin.
- Her bir yöne yirmi kez tekrarlayın.
c- Yaşlı sırtını duvara yaslayarak ayakta dik durmaya çalışır.
- Yaşlı baş ve gövdesini duvara sürterek çömelmeye çalışır.
- Üç saniye beklendikten sonra kalkar.
- Bu hareketi on kez tekrarlaması istenir.
3- DENGE EGZERSİZLERİ
Yapılan araştırmalarda denge egzersizlerinin yaşlı kadın ve erkeklerde
düşmeyi %50 oranında azalttığı bildirilmektedir.
Kimlere uygulanır?
- Düşme sıklığı yüksek olanlara, adım mesafesi kısa olanlara, düzgün duruşunu kaybedenlere, yürüme bozukluğu olanlara, sırt omurları eğilmeye
başlayanlara, dengesini daha iyi seviyeye getirmek isteyenlere.
3a- Başlangıç seviyesi
- İleri evrede demansı olanlar ile ileri derece denge kaybı olanlara uygulanır.
a- Yaşlı uzun bir sandalyenin arkasında ayakta durur.
- Sandalyenin arkalığından hafifçe tutunması sağlanır.
- Bir bacağını yerden kaldırır.
- Tek bacak üzerinde dengede durmaya devam etmesi istenir.
147
2/14/11 11:28 AM
- On saniye beklenir.
- Diğer bacağı ile tekrarlar.
- Her bir bacakta hareketi 5 kez tekrar eder.
b- Evin koridorunun orta kısmına 5 m uzunlukta kalın bir ip çekin.
- Yaşlı bir kolunu açıp duvara değecek şekilde durmalı.
- İpin üzerine basıp dengesini koruyarak yürümesine yardım edilmeli.
- On tur atılabilir.
3b- Orta seviye
- Başlangıç seviyesi egzersizlerini (3a) kolaylıkla yapabilenlere ve orta seviyede demansı olanlara uygulanır.
- Başlangıç seviyesi (3a) egzersizlerini hiçbir yere tutunmadan yapar.
3c- İleri seviye
- Orta seviye (3b) egzersizlerini kolaylıkla yapabilenlere ve erken evre demansı olanlara uygulanır.
- Orta seviye (3b) egzersizlerini gözleri kapalı yapar.
4- Dayanıklılığı artırma (Endurans) egzersizleri
Kimlere uygulanır?
- Yürüme süresi kısa olanlara, günlük yaşamındaki aktiviteleri yaparken
çabuk yorulanlara, mevcut yaşam kalitesini artırmak isteyenlere
Çeşitleri nelerdir?
- Yürüme, yüzme, kondisyon bisikleti, kol bisikleti, uzun mesafe yürüme,
koşu bandı örnek olarak verilebilir.
Uygulama
- Başlangıçta haftada iki kez 10 dakika olacak şekilde başlanır.
- İkinci hafta iki kez 15 dakika yapılır.
- Üçüncü hafta 3 kez 20 dakika yapılır.
- Dördüncü hafta 3 kez 25 dakika yapılır.
- Beşinci hafta 3 kez 30 dakika yapılır ve sekiz hafta boyunca bu dozda
devam edilir.
- Yaşlıda kondisyonu artırmada en kolay, en ucuz, en emniyetli spor yürümedir.
148
2/14/11 11:28 AM
- Hep aynı yerde yürümek sıkıcı olabilir, bu nedenle radyo ya da “walkman“
dinlemek yararlı olabilir.
- Egzersiz esnasında konuşmakta güçlük çekiyorsa yoğunluk fazla demektir. Bir önceki haftanın programına geri dönülmelidir.
- Yaşlının dengesi bozuksa veya bacaklarında kireçlenme varsa kondisyon
bisikleti yerine kol bisikleti tercih edilmelidir.
- İp atlama, koşma ve zorlayıcı sporlar kesinlikle yapılmamalıdır.
- Yaşlınıza önerilen egzersiz programı ne kadar bilimsel ve ayrıntılı olursa
olsun, bu egzersizlere katılmıyor ve uyum gösteremiyorsa hiçbir faydası
olmaz.
- Sürekli evinde oturan yaşlı için bu egzersizleri uygulamak zor olabilir ve
çok karışık olarak algılanabilir. Pes etmeyin ve azimle devam edin. Bir süre
sonra etkilerini gördükçe, yaşlı bunları severek yapacaktır.
- Orta yoğunlukta düzenli egzersizlerin ayrıntılı egzersiz programlarına yakın düzeyde fayda sağladığı gösterilmiştir.
- Yürüyüş, dans etme, bahçe işleri gibi hafif-orta düzey egzersizlere devam
oranı daha yüksektir.
Yatak yaralarını nasıl önleyebilirim?
- Demanslı yaşlıların bazen egzersiz ve sportif aktiviteleri yerine getirebilecek kadar genel durumları iyi olmayabilir ve hatta yatağa bağımlı olarak
yaşamlarını sürdürmek zorunda kalabilirler. Böyle bir hastada bası yarası
açılmaması için öncelikle havalı yatak temin edilebilir. Bu yatak ile basınç
alan vücut bölgesi sürekli değiştirilmiş olur.
- Yatağın üzerine temiz ve ütülenmiş bir çarşaf serilmelidir. Aksi takdirde
havalı yataklar sentetik maddelerden yapıldığı için terleme fazla olur ve
ciltte nem oranı artarak yara açılması daha da kolaylaşmış olur. Ayrıca
çarşafın katlanmamasına dikkat etmek gerekir, kat yaparsa orada basınç
fazlalaşacağından yine yara açılması kolaylaşabilir.
- Bası yarası için diğer bir önlem de, hastanın pozisyonlanması ve pozisyonunun iki saatte bir değiştirilmesidir. Hastanın baş arkası, sırt, dirsek,
kuyruk sokumu ve topukları dört saatte bir kontrol edilmelidir. Kızarıklık
başlamışsa bu bölgeler yastıklarla desteklenerek boşlukta bırakılmalıdır.
Hasta kendi kendine dönemiyorsa en az iki saatte bir sırtüstü, sağ ve sol
yanlara değişimli olarak çevrilmelidir.
149
2/14/11 11:28 AM
Yatalak demanslı hastada solunum etkilenir mi?
Uzun süre yatan demanslıyı bekleyen tehlike sadece yara açılması değildir. Bu yaşlılarda solunum yollarında direnç düşmesi, öksürük refleksinin
azalması ve biriken salgıların atılamaması sonucu zatürree (akciğer iltihaplanması) kolayca oluşabilir. Yaşlı ve özellikle de uzun süre yatan hastalarda önemli ölüm nedenlerinden biridir.
Hastanın solunumuyla ilgili ne yapabilirim?
Yaşlının solunumunu kolaylaştıracak tarzda yatağın eğimli olmasına dikkat edilmelidir. Yatağın baş tarafı, hastanın bel hizasından yüksekliği artacak şekilde yükseltilmelidir. Yani yaşlının belden itibaren üst vücut yarısı diğer vücut yarısı ile 45 derece açı yapmalıdır. Bu şekilde diafragmanın yerçekimi etkisi ile hareketleri kolaylaşacak ve akciğerlere iyi bir oksijen girişi sağlanmış olacaktır. Böyle olunca akciğer enfeksiyon olasılığı da
azalmış olur.
Solunum egzersizleri
Göğüs kafesi hareketliliğinin sürdürülmesi, akciğerlere bol miktarda hava
alınması için şarttır. Bunu sağlamak için solunum egzersizleri yapılmalıdır.
1-Diyafragmatik ve kostal solunum egzersizleri
Öncelikle ortamı havalandırın. Mümkünse pencereleri açın. Hastanın eşofman benzeri rahat giysiler giymesini sağlayın. Hastayla karşı karşıya oturun. Önce yapacağınız hareketleri hastanıza anlatın. Bir eli karnı diğeri
göğsü üzerinde olsun. Ağzını kapatıp burundan derin bir nefes aldırın. Bu
esnada göğüs üzerindeki el hareket etmemeli, karın bölgesindeki el öne
doğru gitmelidir. Yani karın bölgesi şişmelidir. İçinizden beşe kadar sayın. Ağzınızı büzerek, balona üflüyormuş gibi nefesini uzun bir sürede ağzından yavaşça boşaltmasını isteyin. On saniye normal nefes alıp versin.
Sonra bu işlemi on kez tekrarlayın. Aynı işlemi göğüs bölgesindeki el için
de tekrarlayın.
150
2/14/11 11:28 AM
2- Dirençli kostal solunum egzersizleri
Hasta, kollarıyla bacaklarını kullanarak soluk alıp vermeye yardım edebilir. Soluk alırken kollarını açmalı, verirken de kollarını gövdesine doğru iyice kapatmalı ki, soluk alıp vermesine kolları katkıda bulunsun.
Yatalak hastada kan dolaşımına yardım
Uzun süre yatağa bağımlı olan demanslı yaşlılardaki önemli sorunlardan
biri de hareketsizlik sonucu bacaklarda pıhtılar oluşması ve bunların akciğerlere giderek solunumu engellemesidir. Bu durum hastanın hayatını
kaybetmesine yol açabilir.
151
2/14/11 11:28 AM
Ne yapılmalı?
Öncelikle bacaklarda kan birikmesi engellenmelidir. Hastanın boy ve kilosuna uygun orta basınçlı varis çorapları giydirilmelidir. Çorapların altında
fark edilmeden yara açılabileceğinden, her gün kontrol edilmelidir.
Pıhtı oluşmaması için hastanın doktor kontrolünde ilaçlarını aksatmadan
alması her şeyin önündedir.
Hastaların buna ek olarak ayak bileği pompalama egzersizlerini ihmal etmemesi de son derece gerekli bir pıhtılaşmayı önleme yöntemidir. Ayak
bileği aşağı, yukarı ve yanlara sabah, öğle ve akşam 10’ar kez olmak üzere
hareket ettirilmelidir.
Bacak kaslarının pompalama etkisini artırmak için, ayaklar ile duvara doğru sabah, öğle ve akşam 10’ar kez bastırılmalıdır.
Genel durumu daha iyiye giden ve yatağın dışına çıkabilen yaşlılar, kademe kademe olacak şekilde ayakta tutulmalı ve yürütülmeye çalışılmalıdır.
Öncelikle hasta kendi kendine yatak içinde dönebilmeyi öğrenmeli, daha
sonra önce destekle daha sonra desteksiz olarak yatak kenarında oturmalıdır. Buradaki destek bir kişi yardımı ile olabileceği gibi, yastıklarla da sağlanabilir. Bir sonraki kademe aynı şekillerde destek olarak, yaşlıyı ayakta
durmaya teşvik etmektir.
Hasta bunları başarabildikten sonra paralel barda ayakta durmayı ve yürümeyi öğrenmelidir.
Hastanın dengesi iyice düzeldikten sonra walker yardımı ile bağımsız bir
şekilde yürümesini geliştirmelidir.
152
2/14/11 11:28 AM
Yürüme açısından daha iyi bir seviyeye gelmiş hastaya dengede yardımcı
olması için bir tripod veya kanedyen verilerek emniyet artırılabilir.
Hastanın herhangi bir nedenle ayakta durma ve yürümesi imkânsız ise
tekerlekli sandalye kullanılmalı ve bu şekilde toplum içine karışması da
sağlanmalıdır.
Demanslı hastaların güvenliği için neler yapılabilir?
- Hastanın kaybolma ya da acil bir rahatsızlığı olması durumunda alarm veren bileklikler kullanması uygun olacaktır.
- Ağırlıkla çalışan demanslı bir hastayı, bir yakını ya da bakım veren kişi
yakından izlemelidir. Ağırlığı ayaklarına düşürüp kendine zarar verebilir.
Bu nedenle koruyucu, sağlam ayakkabı ile çalışması uygun olacaktır.
- Hasta hem konuşup hem de egzersiz yapamıyorsa, nefes nefese kalıyorsa hasta için egzersiz yoğunluk sınırı çoktan aşılmıştır, egzersizin yoğunluğu ve süresi azaltılmalıdır.
- Hasta sıcak havalarda ev dışı aktivitelerde bulunuyorsa, güneş ışınlarını
yansıtan açık renk elbiseler giymeli, güneş gözlüğü ve şapka takmalıdır.
Güneşe maruz kalan yerlerine koruyucu krem sürülmelidir.
- Hasta egzersiz süresince ve sonrasında bol sıvı almalıdır. Egzersiz esnasında baş dönmesi ve ağrı hissederse, hemen aktivite sonlandırılmalı ve
bir doktora başvurulmalıdır.
153
2/14/11 11:28 AM
İleri evre demanslılarda alınacak önlemler:
- Egzersizlerin daha çekici olması için müzik kullanılabilir, ancak müziğin
rahatsız edici boyutta olmamasına dikkat edilmelidir.
- Başlangıç aşamasında genellikle düşük yoğunlukta egzersizler oturarak
uygulanmalıdır. Kondisyon seviyesinde ilerleme kaydedildikçe ayakta olan
programlara geçilebilir.
- Dinlenme zamanı iyi ayarlanmalıdır. Başlangıçta egzersizi iyi bilen biri ile
egzersizler yapılmalı, daha sonra ikili olarak uygulamaya geçilmelidir.
- Egzersiz seansı üç kısma ayrılmalıdır:
1- Isınma, 3 dakikadır.
2- Egzersiz süresi, 35 dakika kadardır.
3- Sosyalizasyon veya soğuma dönemi, 8 dakikadır.
- Programa katılan yaşlıların geçmiş egzersiz alışkanlıkları ve fiziksel aktiviteleri bilinmelidir. Basketbol oynamış bir kişide, kasları güçlendirme hafif
ağırlık topları kaldırma ile yapılabilir. Koordinasyon, kauçuk topları fırlatmaylada geliştirilebilir.
154
2/14/11 11:28 AM
KAYNAKLAR
1- Alzheimer’s Disease and other dementias Bird TD, Miller BL, In: Harrison’s Principles of Internal
Medicine, 16th ed. Kaspar DL et al ( editors). McGraw-Hill, 2005, pp: 2393-2406
2- Demans Sendromu, Alzheimer Hastalığı ve Alzheimer Dışı Demanslar İ. Hakan Gürvit, Nöroloji, Öge
AE (editör). Nobel Tıp Kitabevleri, 2004, s: 367-415.
3- Community based occupational therapy for patients with dementia and their care givers: randomised controlled trial. Graff MJ, Vernooij-Dassen MJ, Thijssen M, Dekker J, Hoefnagels WH, Rikkert MG.
BMJ. 2006;333:1196.
4- Koger SM, Chaplin K, Brotons M. Is music therapy an effective intervention for dementia? A metaanalytic review of the literature. J Music Ther. 1999;36: 2-15.
5- Ziv N, Granot A, Hai S, Dassa A, Haimov I. The effect of background stimulative music on behavior
in Alzheimer’s patients. J Music Ther. 2007;44:329-43.
6- Takahashi T, Matsushita H Long-term effects of music therapy on elderly with moderate/severe
dementia. J Music Ther. 2006;43:317-33.
7- Goddaer J, Abraham IL. Effects of relaxing music on agitation during meals among nursing home
residents with severe cognitive impairment. Arch Psychiatr Nurs. 1994;8:150-8.
8- Gerdner LA, Swanson EA. Effects of individualized music on confused and agitated elderly patients.
Arch Psychiatr Nurs. 1993 Oct;7(5):284-91.
9- Gerdner LA. Effects of individualized versus classical “relaxation” music on the frequency of
agitation in elderly persons with Alzheimer’s disease and related disorders. Int Psychogeriatr. 2000
Mar;12(1):49-65.
10-Baysal, A.(1994) Yaşlılık ve Beslenme, ANKARA
11- Rakıcıoğlu, N.(2006)Yaşlılıkta Beslenme, ANKARA
12- Arslan,P, Rakıcıoğlu, N.(2001)2000’li Yıllarda Yaşlılıkta Beslenmenin Önemi (Gebam Bülteni)
ANKARA
13- Arslan,P. Yaşlılıkta Sağlıklı ve Bilinçli Beslenme (Yaşlılıkta Kaliteli Yaşam, H.Ü. Gebam Yayını)
ANKARA
14- http://generation-50-plus.suite101.de/article.cfm/wohnraumanpassung_fuer_menschen_mit_
demenz, 03.06.2009
15- http://alzheimerseenland.de/17_download/01_information/wohnraumberatung_fuer_menschen_mit_ demenz_co.pdf, 01.06.2009
16- http://nullbarriere.de/demenz-wohnraumanpassung.htm , 04.06.2009
17- Stadtbaudirektion Graz (2006): Barrierefreies Bauen für ALLE Menschen
18- Exercise in middle age slashes Alzheimer’s risk. İn: Lancet Neurology journal. January 1, 2006
19- Physical activity and cognitive function in Alzheimer disease. İn: JAMA. 2009 Jan
21;301(3):272-3;
20- Physical activity and prevention of Alzheimer’s dementia: current evidence and feasibility of an
interventional trial. İn: Fortschr Neurol Psychiatr. 2009 Mar;77(3):146-51.
21- Benefits of physical exercise for older adults with Alzheimer’s disease. İn: Geriatr Nurs. 2008 NovDec;29(6):384-91
22- Exercise in middle age slashes Alzheimer’s risk. İn: Lancet Neurology journal. January 1, 2006
155
2/14/11 11:28 AM

Alzheimer hastaları için aktiviteler

Transkript

Benzer belgeler

Information for patienter og pårørende ALZHEIMERS HASTILIGI

alzheımer hastalıgı - Nationalt Videnscenter for Demens

Glasgow Bildirgesi

Alzheimer Aşısı

demans(bunama) - Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi

f5haber_com_izmir_alzheimer-de-erken-tani

Şubat - Gümüşhane Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Alzheimer tipi demans

10 uyarı işareti

Alzheimer Hastalığının Tedavi Yöntemleri