batman

BATMAN
1.
TARİHİ VE KÜLTÜREL YAPI
Yapılan arkeolojik araştırmalara göre Batman’ın Kozluk ilçesi Kaletepe Köyü sınırları içerisinde yer alan
Hallan Çemi Höyüğünde bulunan süs eşyaları, hayvan figürü heykeller ve taş aletler yörenin yaklaşık
12.000 yıl önce iskân edildiğini göstermektedir.
Dicle-Fırat nehirleri arasında yer alan bereketli Mezopotamya toprakları sayısız medeniyete ev
sahipliği yapmıştır. Yukarı Dicle’nin ilk uygar halkı olarak görülen Hurrilerden sonra bölgeye Mitanniler,
Asurlular, Urartular, İskitler, Medler ve Persler hakim olmuşlardır. Bir süre Büyük İskender’in
yönetiminde kalmış, sonraları Roma topraklarına katılmış ve Roma’nın yıkılmasıyla Bizans’ın
egemenliğine girmiştir. Hz.Ömer’in kuzey Mezopotamya’yı fethiyle İslam ordularını Emevi ve Abbasiler
izlemiştir. Bölge sonraları Selçuklu ve Artuklu egemenliklerinin ardından, 14üncü ve 15inci yüzyıllarda
Akkoyunlar ve Safaviler’in etkisinde kalmış ve 16.yy’da Osmanlı topraklarına dahil edilmiştir.
Han Obası anlamında Elekhan denilen yöre telaffuz değişikliğe uğrayarak halk dilinde Elah zamanla da
İluh şeklini almıştır. İluh adlı bucak olarak Siirt iline bağlı iken 1957’de Batman adıyla ilçe, 1990’da aynı
adla il olmuştur. Merkez ilçenin yanı sıra Beşiri, Gercüş, Hasankeyf, Kozluk, Sason Batman’ın ilçeleridir.
Cumhuriyet döneminde kurulmuş olan bu kent petrol sanayi sayesinde hızla gelişmiştir. İli çevreleyen
Sason(Aydınlık)dağları, Meleto Dağı, Avcı Dağı, Meydanok Dağı ve Raman Dağı çok zengin maden ve
petrol yataklarına sahiptir. Raman Dağı ve Garzan bölgesinde üretilen petrolü arıtmak için kurulan
modern Batman Rafinerisi 1955’te işletmeye açılmış ve daha sonraki yıllarda genişletilmiştir.
2.
İDARİ YAPI
4659,21 km2’lik yüzölçümü ile Batman, %18’lik payı ile TRC3(Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) Bölgesi’nin
en küçük ilidir.Merkez ilçeyle birlikte altı ilçeden (Beşiri, Gercüş, Hasankeyf, Kozluk ve Sason) oluşan
ilin yüzölçümü bakımından en küçük ilçesi %11 pay ile Hasankeyf ve en büyük ilçesi de % 24 pay ile
Kozluk’tur.
İlçe Alanlarının Batman İçindeki Payı
Batman ili 12 belediye (altı ilçe belediyesinin yanı sıra Merkez ilçede Balpınar, Beşiri’de İkiköprü,
Gercüşte Kayapınar ve Hisar, Kozluk’ta Bekirhan ve Sason’da Yücebağ belediyesi), 6 ilçe , 274 köyden
oluşmaktadır.
Denizden yüksekliği (rakım) 550 m olan Batman’da toplam uzunluğu yaklaşık 448 km olan 1465 sokak,
toplam uzunluğu yaklaşık 170 km olan 231 cadde vardır. İldeki bulvar ve karayolu uzunluğu sırasıyla
yaklaşık 38 km ve 13 km’dir. 593 km’lik su dağıtım ve 480 km’lik kanalizasyon şebekesi bulunan
Batman’da bina, konut, işyeri, su ve elektrik abone sayısı sırasıyla 35.134, 63.418, 12.563, 52.180 ve
64.945’dir.
Batman Kent Bilgileri
Yüzölçümü (km2)
4659
Karayolu Uzunluğu (m)
12800
Rakım (m)
550
Bina Sayısı
35134
Şehir İmarı (ha)
4173
Konut Sayısı
63418
Sokak Sayısı
1465
İşyeri Sayısı
12563
447930
Su Abonesi
52180
Elektrik Abonesi
64945
Sokak Uzunluğu (m)
Cadde Sayısı
231
Cadde Uzunluğu (m)
169636
Bulvar Uzunluğu (m)
37526
Su Dağıtım Şebekesi (km)
593
Kanalizasyon (km)
480
Kaynak: Ş. Kalkan (2010), s. 18
3.
COĞRAFİ KONUMU
Dicle’nin Nehri ve onun yan kolları Batman ve Garzan Çayları arasındaki havzada kurulmuş olan
Batman’ın; doğusunda Siirt ve Bitlis kuzeyinde Muş, batısında Diyarbakır, güneyinde Mardin
bulunmaktadır.
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunan Batman ilinin, kuzey ve kuzeydoğusu yüksek, sarp ve dağlık
olup güneyi ise dağlık ve engebelidir. Dicle nehri batıdan doğuya akarak il topraklarının içinden geçer.
Batman çayı, Batman-Diyarbakır il sınırını çizerek Dicle nehri ile birleşir. 4000'i aşkın mağaranın
bulunduğu bu bölge dünyada benzeri az bulunan bir doğa harikasıdır. Batman'da karasal iklim hüküm
sürmektedir. Bölgede yazları sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı geçer.
Batman ili 41 derece 10 dakika ve 41 derece 40 dakika doğu boylamları ile 38 derece 40 dakika ve 37
derece
50
dakika
kuzey
enlemleri
arasında
yer
alır.
Dağlar:
Sason Dağları ( Aydınlık Dağları ) : 2500 m.
Meleto 2967m.
Kuşaklı Dağı 1947m Avcı Dağı 2121m.
Meydanok Tepesi 2042m.
Kortepe 2082m.
Raman Dağı 1288m.
Akarsular ve Göller: Dicle Nehri, Batman, Sason, Garzan ve Pisiyar çayları ilimizin sınırları içinde
geçmekte olan önemli akarsulardır. Sason ve Sorkan çayları Batman Çayına; Kozluk'un kuzeyindeki
Aydınlık dağlarından doğan Pisiyar Çayı ve diğer küçük dereler Garzan Çayını oluştururlar. Kulp Çayı
Sorkan ve Sason Çayları Batman Çayını oluştururlar. Batman ve Garzan çayları Dicle'ye dökülürler.
Ayrıca Gercüş yöresinde Gürbüz ve Aydınlı Dereleri Dicle'ye dökülürler.
Batman Çayı: Batman ile Diyarbakır arasında doğal bir sınır çizer ve 115 Km.lık kısmı Batman il sınırı
içinde akar.
Dicle Nehri: Dicle Nehri batıdan doğuya doğru akarak Batman Çayı ile birleştiği yerde Diyarbakır il
sınırını bittikten sonra Batman il sınırları içinde akmağa devam eder.
Garzan Çayı: Batman - Siirt illeri arasında doğal sınır çizer. Garzan Çayı, Kozluk ilçesinin kuzeyindeki
Aydınlık Dağlarından doğan Pisiyar çayı ve diğer küçük derelerden oluşur. İlimiz sınırları içindeki
mesafesi yaklaşık 60 km. olup, Beşiri ilçesi doğusunda Dicle Nehri ile birleşir.
Göletler: İlimiz sınırları içinde Gercüş - Kırkat Göleti ile Kozluk Ceffan Göleti bulunmaktadır. Gercüş Kırkat Göleti 1984 yılında DSİ tarafından yapılmış olup sulama amaçlıdır Kozluk Ceffan Göleti elektrik
amaçlı yapılmıştır.
Ova ve Vadiler: Batman Ovası, Beşiri Ovası, Batman Çayı Vadisi’nden meydana gelmektedir.
4.
ULAŞIM
Batman ili kara, hava ve demiryolları ile düzenli bir ulaşım sistemine sahiptir. Modern bir havaalanına
sahip Batman’dan; Ankara ve İstanbul’a haftanın her günü uçuş seferleri bulunmaktadır. Karayolları
açısından Batman’ı Şanlıurfa’ya bağlayan toplam 300 km’lik yolun %95’i duble yol şeklindedir.
Batman’a ulaşım:
 Ankara - İstanbul illerine her gün düzenlenen seferler ile,
 Şehirler arası otobüs firmaları ile,
 Haftada 3 gün olarak düzenlenen Devlet Demir Yolları ile ulaşabilirsiniz.
5.
TURİZM
Dicle’nin suladığı topraklarda kültürlerin buluştuğu kent
Batman ilinin yer aldığı Mezopotamya bölgesi pek çok kültürün varlığına tanık etmiş, İpek yolu
üzerindeki konumuyla tarihin her safhasında ticari önemini korumuş, medeniyetlerin gelişip
yayılmasında bir köprü görevini görmüştür. 4000’i aşkın mağaranın bulunduğu bu bölge dünyada
benzeri az bulunan bir doğa harikasıdır. Dicle’nin aktığı topraklarda zengin tarihi geçmişini koruyan
Batman, antik kent Hasankeyf ve tarihsel anıtlarıyla turizm açısından oldukça çekici bir bölgemizdir.
TARİHİ YAPILAR
Türk-İslam tarihi ve medeniyet açısından önemli bir yere sahip olan bu yörede, Bizans dönemine
tarihlenen ve oldukça sarp tepelerde yer alan birçok kale kalıntısı bulunmaktadır. Bunlar Kozluk
İlçe’sinde Hazo kalesi ,Kozluk’un Bölük Konak köyü’nde Kandil Kalesi, Bekirhan’ın Yanık Kaya Köyü’nde
Rabat Kalesi, Sason’un Tekevler Köyü doğrultusunda Pertükan Kalesi, Kale Yolu Köyü’nde Bozu Kan
Kalesi, Sason’un kuzeybatısında Meydanok Dağı üzerindeki Beksi Kalesidir.
KALELER
PERTÜKAN KALESİ
Kale, Sason’un 4 km. güneybatısında bulunan Tekevler (Gündenu) köyünün doğusunda yer almaktadır.
Ulaşımı kolay olduğu için tarihteki çatışmalarda birçok kez el değiştirdiği anlaşılmaktadır. Kale
duvarlarındaki yer yer çökme ve açılan büyük gedikler, kalenin savaşlarda odak noktası olduğunu
göstermektedir.
BEKSİ KALESİ
Sason ilçesinin 7 km. kuzey batısında bulunan Meydanok dağının güney yamacında bulunmaktadır.
Bekiş köyü yakınında olan bu kalenin, vadiye hâkim bir dağın yamacında, kuvvetli bir savunma taktiği
ön planda tutularak Bizanslılar tarafından inşa edildiği bilinmektedir.
KANDİL KALESİ
Kozluk ilçesinin 6 km. kuzey batısında, Sason’a giden eski yol üzerindeki Bölük konak (Hergemo)
köyünün güneyinde bulunan bir tepe üzerinde inşa edilmiş olan bu kale, doğudaki kalelerin tahkimi
amacıyla ve dış güçlerin Erzen bölgesine girişini önlemek üzere 4. Yüzyılın ilk çeyreğinde Bizanslılar
tarafından inşa edilmiştir.
RABAT KALESİ
4.yüzyılın başından itibaren Erzen bölgesinin paylaşımı konusunda Perslerle Bizanslılar arasında
başlayan savaşlar, yüzyılın sonuna kadar devam etmiştir. İşte bu dönemde savunma amaçlı olarak karşı
taarruzların bertaraf edilmesi için Bizanslılar tarafından Sason, Kozluk ve Bitlis üçgeninde çok sayıda
savunma amaçlı kaleler kurmuşlardır. Kozluk ilçesinin 18 km. kuzeyinde bulunan Yanık kaya (Rabat)
köyündeki Rabat Kalesi de bunlardan bir tanesidir.
BOZİKAN KALESİ
Sason ilçesinin 25 km. kuzeyinde bulunan Kale yolu (Bozikân) köyünde bulunmaktadır. Bizans
dönemine ait olan bu kale de diğer kaleler gibi 4üncü yüzyıl yapılarından olup, doğudan batıya ulaşımı
sağlayan ipek yolunun bu bölgesindeki kontrolünü sağlayan bir görev üstlendiği söylenmektedir.
KOZLUK(HEZO) KALESİ
Hasankeyf, Siirt ve Maiferkeyn (Silvan) arasındaki üçgende yer alan Erzen bölgesinin önemli
kalelerinden biri olan bu kale, M.S. 416 yılında Pers Hanedanı için dini bir merkez olarak kayalık bir
tepe üzerine inşa edilmiştir. Ancak zamanla ortaçağın bu bölgesinden geçen ipek yolunun önemli bir
üssü olarak bütün ulaşımı kontrol eder bir konuma gelmiştir. Uzun yıllar İran İmparatorluğuna bağlı
kalan Kozluk Kalesi, 5. Yüzyılda bir Nasturi piskoposluğunun merkezi durumunda iken, M.S.639 yılında
İyaz Bin Ganem komutasındaki Müslüman orduları tarafından ele geçirilmiştir.
HASANKEYF
Dicle’nin kıyısında, kayalara ve derin vadilere sığınmış, yüzyıllar boyu doğası, tarihi ve kültürleriyle bir
bütün olmuş, Batı’nın Doğu ile karşılaştığı ilk kavşak Hasankeyf...
Bereket kaynağı Dicle Nehri’nin doğu kıyısında bulunan Hasankeyf, Mezopotamya bölgesine hakim
olan kavimlerin en gözde yerlerinden biri idi. Binlerce yıl akışını sürdüren Dicle Nehri, derin ve dar
vadiler oluşturmuş ve yöreye bu enteresan görüntüsünü vermiştir.
Kayalık tepelerde ve derin kanyonlarda, kalkerli yapısı nedeniyle doğanın ve insanların oluşturduğu
binlerce mağara, bölgenin ilk insanlar tarafından önemli bir barınma merkezi olarak kullanıldığını
göstermektedir. Öyle ki Sümerler, Asurlar ve Babillerin mağara devri kültürlerinde Hasankeyf oldukça
önemli olmuştur. Biçimlerinden hiçbir şey kaybetmeden, günümüze kadar gelen bu mağaralar az
rastlanan doğal dokusu ile görenleri hayrete düşürecek gizemli yapılardır. Asur dilindeki adıyla Cefa,
Kofa ve Kayfa olarak tanımlanan Hasankeyf, Süryani Piskoposluğu için önemli bir dini merkez olmuştur.
Miladi ilk asırlarda Hasankeyf, Pers, Roma ve Bizans’ın uzun süren egemenlik savaşlarına tanıklık
etmiş, Bizans hakimiyeti Hz.Ömer’in 7inci asrın başlarında(M.S.638) bölgeyi fethine kadar sürmüştür.
Halifeler döneminin ardından sırası ile Emeviler, Abbasiler, Hamdaniler, Mervaniler, Artuklular,
Eyyubiler, Akkoyunlular ve Osmanlılar buraya hakim olmuşlardır.
Hasankeyf Dicle Nehri üzerinde yer alması ve o günlerde ticaretin önemli bir kısmının nehir yoluyla
yapılması nedeniyle ticari ve ekonomik olarak da gelişti. Artuklular’ın M.S 1101 yılında bölgeye hakim
olmasıyla Hasankeyf en parlak dönemini yaşamış ve İpek Yolu’nun önemli geçiş merkezlerinde biri
haline gelmiştir. 12inci yüzyılda Artukoğulları’nın başkenti olan, o günkü ismi ile Hısn Keyfa (Kaya Kale),
Moğol istilası ile oldukça harap oldu. Artuklular’dan günümüze gelebilen eserler arasında; eski köprü,
büyük ve küçük saray, kale kapıları yer alır. Ticari ve stratejik konumundan dolayı antik kent Hasankeyf
Ortaçağ boyunca Mezopotamya’da hüküm süren ulusların savaş arenasına dönüşmüş, istilalara maruz
kalmış ve her şeye rağmen varlığını günümüze kadar sürdürmüştür.
HASANKEYF KALESİ
Hasankeyf Kalesi’nin kurulması, M.S 4’üncü yüzyıla rastlamaktadır. Bu yüzyıl ortalarında, Diyarbakır
çevresini ele geçiren Bizans imparatoru Konstantinos, bölgeyi korumak amacıyla iki sınır kalesi inşa
ettirmiştir. Bu iki kaleden birisi Hasankeyf Kalesidir.
Yekpare taştan yapılmış olan Hasankeyf kalesi, Dicle Nehri kıyısında ve nehirden 200m yüksektedir.
M.S. 363 yılında Süryani Psikoposluğu’nun merkezi olmuştur. Ele geçirilmesi zor olan bu kale,
Bizanslıların doğuda yaptıkları en korunaklı kalesidir. Hasankeyf Kale’sinin asıl adı (Hısnı Keyfa) yani
Kaya kalesidir. Kale’nin iki kapısı vardır, duvarlarında birçok kitabe yer almaktadır.
HASANKEYF KÖPRÜSÜ
Hasankeyf Köprüsü Ortaçağ’ın en büyük taş köprüsüdür. Kesin olmamakla beraber Artuklular
tarafından 12 yüzyılda yapıldığı söylenmektedir. Artuklular eseri Malabadi Köprüsü ile benzerliği bu
ihtimali güçlendirmektedir. Köprünün güney ayağında burçları simgeleyen 12 büyük kabartma, diğer
büyük ayakta ise insan başı kabartmalar yer almaktadır.
HASANKEYF KALESİ’NDEKİ ZİLU CAMİİ
Eyyubiler’in Hasankeyf’teki ilk eseridir. 14. yüzyılın ilk yarısında bir kilise kalıntısı üzerinde yapılmıştır.
Ancak sonraki dönemlerde de tamir gördüğü değişikliklere uğradığı üzerindeki kitabeden
anlaşılmaktadır.
HIZIR BEY VE İBRAHİM BEY CAMİİLERİ
Kozluk İlçesi’nde yer alan Hızır Bey ve İbrahim Bey Camileri tarihsel önem taşımaktadır. İlçenin en
büyük camisi olan Hızır Bey Camisi’ni, 1512’de Sason ve Kozluk Beyi Ebubekir Roski’nin oğlu Hızır Bey
yaptırmıştır. İbrahim Bey Camisi2nin yapım tarihi ve kimler tarafından yapıldığı kesin olarak
bilinmemektedir. Garzan aşiretlerinden İbrahim Bey döneminde tamir gören cami, geometrik motifler
ve yazılarla bezenmiştir.
SULTAN SÜLEYMAN CAMİSİ
Cami Hasankeyf’te bulunmaktadır. Avlusunda mevcut olan bir türbeye zamanla eklemeler yapılarak
çeşitli işlevlerde hizmet veren bir yapılar topluluğu oluşturulmuştur. Bu gün yapının en etkileyici
bölümleri minaresi, taç kapısı ve çeşmesidir. Yapının doğusunda yer alan minare Artuklu ve Eyyubi
döneminde gelişen mimari tarzın en güzel örneklerinden biridir.
ER-RIZK CAMİSİ
Bir zamanlar Hasankeyf’teki en aziz bina olan bu anıt, Eyyubi Sultanı Süleyman tarafından 1409 yılında
yaptırılmıştır. Ancak günümüze sadece minaresi ve kapının yer aldığı kuzey cephesi kısmen
ulaşabilmiştir. Minarenin üzerindeki yazılar, bitki süslemeleri,minarenin iki yollu olması ve kapıdaki
yazılar hayranlık verecek derecede güzeldir. Kısmen yıkılmış olan giriş kapısında yer alan kitabenin
altında Allah’ın doksan dokuz ismi yazılıdır.
KOÇ CAMİİSİ
Hasankeyf’te Sultan Süleyman Camisi’nin güneyindedir. Eyyubiler’e ait olduğu tahmin edilmektedir.
Etrafındaki yapı kalıntılarından bir külliyenin içinde yer aldığı anlaşılmaktadır.
KIZLAR CAMİSİ
Hasankeyf’te bulunan caminin, dört köşesinde birer mezar olduğundan yapının bir anıt mezar olduğu
bilinmektedir. Sadece kuzeydoğu köşesindeki mezar günümüze ulaşmıştır. Kuzeydeki giriş ve
pencerelerde yer alan bezemeler oldukça dikkat çekicidir
ZEYNEL BEY KÜMBETİ
Hasankeyf ‘te bulunan Zeynel Bey Türbesi Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın oğlu Zeynel Bey için
yapılmış bir anıt mezardır. Anadolu’daki anıt mezar geleneğinin ilk örneğidir. Gövde kısmını dıştan
çevreleyen çinilerde Allah-Muhammed-Ahmet Ali yazıları bulunmaktadır. Kendi türünün Anadolu’daki
son örneği olan bu estetik silindirik yapı, üzerindeki çini süsleme yazılar ve kitabesi ile dikkat
çekmektedir.
BÜYÜK SARAY
Hasankeyf Kalesi’nin kuzeyinde yer alan ve bazı bölümleri göçükler altında kalan sarayın kitabesi
olmadığından kesin olarak ne zaman ve kimin tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Ancak yapının
özelliklerinden dolayı Artuklu eseri olduğu düşünülmektedir. Sarayın önündeki taş kulenin gözetleme
kulesi veya yıldırımlık olarak kullanıldığı tahmin ediliyor.
KÜÇÜK SARAY
Kalenin kuzeydoğu ucunda dev bir kule gibi yükselen Küçük Saray, Eyyubiler tarafından yapılmıştır.
Kuzeye bakan pencerenin üzerinde yer alan iki aslan figürü,tavanda kullanılan pişmiş topraktan
silindirik küpçüklerle oluşturulmuş petek gibi bir izolasyon tabakası yapının dikkat çekici
özelliklerindendir.
YOLGEÇEN HANI
Burası Yol Geçen Hanı mı? Deyiminin aslını teşkil eden (mağara)Hasankeyf ilçesinde bulunmaktadır.
Her devirde han olarak bilinen ve insanların dinlenmesi için kullanılan bu doğal mağara, yekpare
taştan yapılmış Hasankeyf Kalesi’nin altında bulunmakta olup, ağzı Dicle Nehrine doğru açılmaktadır.
Yazın serin, kışın ılık olan mağaranın içindeki bu atmosfer, bugün de aynı özelliğini korumakta ve
dinlenmek için insanları kendine çekmektedir.
MARKİRYAKOS MANASTIRI
Beşiri İlçesi, Ayrancı Köyü’nde bulunan manastır, ilk çağ Süryanilerinin önemli dini merkezlerinden
birisidir. Markiryakos Manastırı bölgenin ilk manastırlarından biri olması ve inşasından sonra yeni
manastırların açılmasına ön ayak olması açısından çok önemlidir. Manastırın 4.yüzyılda (M.S 457)
yapılmış olduğu tahmin ediliyor. Dehlizlerle yeraltına uzanan bir yeraltı katıyla birlikte 3 katlı bir
yapıdır. Dıştan dikdörtgen planlı, içten de geniş iki kare planlı kapalı bir avlu ve bu avlunun etrafında
kemerli payandaların gerisinde odalar yer almaktadır. Manastıra girişteki ana kapı üzerinde ve iç
avluyu iki bölüme ayıran kemerli kapının üzerinde olmak üzere Süryanice yazılmış iki taş kitabe
mevcuttur. Her iki kitabe de birer ilahi metindir. Bu manastır aynı zamanda Mardin’deki Deyr-ul
Zafaran Manastırı ile irtibat sağlayan ve papaz yetiştirmek için eğitim veren bir külliye görevi üstlenmiş
bulunuyordu.
BATMAN(MALABADİ)KÖPRÜSÜ
Batman Çayı üzerinde yer alan Artukoğulları Beyliği döneminin mimarlık şaheseri Malabadi Köprüsü,
1147 yılında Artuklular’dan Timurtaş tarafından yaptırılmıştır. Malabadi Köprüsü dünyada taş köprüler
içerisinde kemeri en geniş olandır. Mostar Köprüsü’ nün ikizi olarak kabul edilir. İçinde insanların
dinlenmesi, yatması ve dış tehlikelerden korunması için odalar yapılmıştır. Bu odalar yüksek tavanlı ve
tuğla örtülüdür, pencereleri geniş ve büyüktür. Türkülere ilham veren bu köprü her biri başka
uzunlukta üç bölümden meydana gelmiştir. Köprü’nün boyu 150m. , eni 7m. ve yüksekliği de su
seviyesinden kilit taşına kadar 19m.dir. Köprü renkli taşlarla inşa edilmiştir.
ON KEMERLİ DEVLET DEMİRYOLLARI KÖPRÜSÜ
1944 yılında inşaatı biten ve Devlet Demir Yollarını da bu tarihte Batman’a ulaştıran bu köprü,
döneminin bir mimarlık harikasıdır. Batman kent merkezine 7 Km. mesafede Batman Çayı üzerinde
yapılan ve on kemerli olan köprü, tren geçişini sağlamakla birlikte, insan ve hayvanların geçişini de
sağlamaya uygun biçimde inşa edilmiştir.
MEMİKAN KÖPRÜSÜ
İnşa tarihi hakkında kesin bir bilgi olmamakla beraber, yörede bulunan Hasankeyf, Malabadi ve
Cizre’deki taş köprülerle kıyaslandığı zaman, köprü inşaatında kullanılan taşçı malzemeler nedeniyle,
köprünün bahsi geçen diğer köprülerle büyük bir benzerlik gösterdiği anlaşılmaktadır.
Bir zamanlar Batman’ın Beşiri ilçesine bağlı Garzan Ovasındaki yerleşim birimlerinin, özellikle
Hasankeyf’le olan ticari ilişkisini sağlayan Memikan Köprüsü, bu bölgeden geçen İpek Yolunu, geçit
vermeyen Garzan Çayı üzerinden karşıya bağlantısını sağlayan stratejik bir noktasında yer almaktadır.
Memikan Köprüsü, işlek bir kervan yolu olan ve Garzan Çayına paralel giderek Hasankeyf üzerinden
Kuzey Mezopotamya’ya ulaşımın sağlanmasında ve özellikle beylikler arası ticari ilişkilerin
sağlanmasında uzun yıllar hizmet veren bu stratejik yol üzerindedir.
TÜRBELER
SEYYİD BİLAL TÜRBESİ
İlimiz Gercüş ilçesine bağlı Vergili (Becirman) köyünde bulanan Seyyid Bilal Türbesi, inanç turizmi
açısından Güneydoğu Anadolu Bölgesinin en hareketli merkezidir. Türkiye genelinde özellikle seyyidler
köyü olarak bilinen Vergili (Becirman) köyünün Seyyid Bilal ismiyle ünlenmesinin haklı bir gerekçesi
vardır. Çünkü Hz. Muhammed’in torunu ve Hz. Hüseyin’in soyundan geldiği bilinen Seyyid Bilal gibi
ehli beyt silsilesine mensup müstesna bir şahsiyete ev sahipliği yapmaktadır.
Türbesindeki kitabede, 1132-1212 yılları arasında yaşadığı belirtilen Seyyid Bilal, ömrünün bir kısmını
Irak’ın Kerbela bölgesinde geçirmiş, 1154 yılında Bağdat’tan Hasankeyf sancağı olan Vergili (Becirman)
köyüne göç ederek yaşamının geri kalan kısmını bu köyde geçirmiş ve burada vefat etmiştir.
Seyyid Bilal türbesine ev sahipliği yapması nedeniyle Bölgemizin Seyyidler köyü olarak bilinen ve
kutsal kabul edilen Vergili (Becirman) köyü tarihi dokusuyla da ünlüdür. Köyün çevresinde çok sayıda
mağara, tarihi hanlar ve su değirmenleri mevcuttur. Her yıl Eylül ayının ikinci haftasında bu köyde
Seyyid Bilal’i anma gönleri düzenlenmektedir. Bu anma günlerinde yurdun dört bir tarafından insanlar
Becirman’a akın etmektedir.
İMAM ABDULLAH TÜRBESİ
Hasankeyf Köprüsüne girişte soldaki tepe üzerinde bulunan İmam Abdullah Zaviyesi, Dicle Nehrine
Kuzeyden bakan bir mezarlık kümesinin ortasında yer almaktadır. İmam Abdullah M.S. 638 yılında
Hasankeyf Kalesini altı yüz yıllık Bizans hâkimiyetinden kurtarmak üzere düzenlenen son İslami
akınlarda, Halid Bin Velid’in ünlü komutanı İyaz Bin Ganem’in sağ kolu olarak görev yapmış ve bu
tarihteki Hasankeyf kuşatması sırasında şehit düşmüştür.
Dikdörtgen bir avlunun içinde, kare planlı olarak inşa edilmiş olan İmam Abdullah türbesinin sağ
köşesinde yine kare planlı olarak inşa edilmiş bir kule ve türbenin güneyinde uzun dikdörtgen şeklinde
yapılmış bir mescit vardır. Türbe ile kule arasındaki beşik tonozlu girişin kapı kanatlarının ahşap
oymacılığında ve türbenin kubbesinde bulunan alemdeki incelik, 14.yüzyıl sanat zevkinin özelliklerini
taşımaktadır. Sanat değeri yüksek olan bu kapı, Diyarbakır Müzesinde koruma altındadır. Kültür
Bakanlığınca tescilli olan İmam Abdullah Zaviyesi, Hasankeyf ve yöre köylüleri tarafından her yıl
Haziran ayının ilk haftasında anılmakta ve hafta boyunca türbe çevresinde adaklar adanarak dilekler
dilenmektedir.
DİĞER AKTİVİTELER
DAĞ VE SU SPORLARI
Karakaş, Raman, Aydınlık Dağları ve Garzan Vadisi dağ ve doğa yürüyüşüne elverişli alanlardır. Batman
ve Garzan Çayları ile Dicle Nehri ve kolları sportif olta balıkçılığı açısından değerlendirilebilir yerlerdir.
Her zaman rafting sporuna uygun bir zemin hazırlayan ve baş döndürücü bir hızla akışını sürdüren ve
30 km’lik parkura sahip Sason Çayı’nın Mart ve Nisan aylarındaki geçit vermez azgınlığı, bu sporu
sevenler için uygun bir ortam yaratmaktadır.
MAĞARA TURİZMİ
İlin jeolojik yapısında, özellikle Hasankeyf yöresinde kalkerli oluşumlar yer aldığından,bu bölgede hem
doğal hem de insan eliyle oyulmuş yaklaşık 4000 irili ufaklı mağara yer almaktadır. Suya karşı direnci
az olan kalkerlerin erimesiyle ortaya çıkan bu doğal mağaralara genellikle vadi boylarında ve
Hasankeyf Kalesi’nde rastlanır. Eskiden Hasankeyflilerin tamamı bu mağaralarda yaşamlarını devam
ettirirken, 1965 yılından sonra yeni inşa edilen evlere taşınarak bu mağara evlerini terk etmişlerdir.
Bugün ise bu mağaralar yerli ve yabancı turistlerin beğenisine sunulmuştur.
YABAN HAYATI
İlin yüksek ve sarp kesimlerinde dağ keçisi, geyik, kartal, doğan, atmaca ve baykuş gibi yaban
hayvanları yaşamaktadır.
EL SANATLARI VE HEDİYELİK EŞYA
Geleneksel el sanatlarının en başında gelen tiftikten dokunan kumaşlar, nakışlar, el örgüleri, iğne
oyaları, başlık, heybe, keçe ve çoraplar yöresel motiflerle bezelidir. Dokumacılık ve bakırcılık eskisi
kadar yaygın olmamakla birlikte hala sürdürülmekte olan el sanatları arasındadır.
YÖRE MUTFAĞI
Et ve süt ürünleri temel besin kaynakları oluşturmaktadır. Batman’da Güneydoğu’ya has lezzetli
yemeklerin her çeşidini tatmak mümkündür. Et yemekleri, içli köfteler, dolmalar, bumbar, çiğ köfte,
hamur işleri ve yöreye özgü çorbalar, perde pilav il mutfağının başlıca yemekleri arasında yer alır. Dicle
Nehri’nde yetişen tatlı su balığı şabotu denemenizi tavsiye ederiz. Ayrıca kırsal kesimlerde tiftik ve kıçıl
denilen çamurdan yapılmış ocaklarda pişirilen tandır ekmeği ve taş ekmeği çok lezizdir.
YAPMADAN DÖNMEYİN!!!
•
•
•
•
Batman (Malabadi) Köprüsünü,
Tarihi Hasankeyf İlçesi ören yerleri (Zeynel Bey Kümbeti, İmam Abdullah Zaviyesi, Dicle
Köprüsü, Kale Kapıları, Büyük ve Küçük Saraylar, Ulu Camii, Mağara Kiliseler, Mağara Mescitler,
Arkeolojik Kazı Alanları, Suyolları ve top yekûn Hasankeyf Harabeleri) ile Mor-Kiryakus ve Mor
Aho Manastırlarını,
Kozluk Kalesi ile Kozluk ve Sason ilçe merkezlerinde ve kırsalında bulunan kale, manastır ve
camileri,
Petrol mahzeni Raman Dağlarını görmeden dönmeyin…
6.
NÜFUS
Batman’ın nüfusu 2010 yılı itibariyle 510.200’dür.2009-2010 döneminde Batman ‰24,2 düzeyinde
nüfus artış hızı kaydetmiş olup en yüksek nüfus artış hızı kaydeden 16’ıncı il olmuştur.%73 düzeyindeki
şehirleşme oranı ile Batman Türkiye ortalamasına yakın bir değere sahiptir.
Nüfus Göstergeleri
Batman
510.200
24,2
TR
73.722.988
15,88
4.659
814.578
Nüfus Yoğunluğu(kişi/km )
110
96
Şehir Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı
0,73
0,76
Nüfus-2010(Kişi)
Yıllık Nüfus Artış Hızı-2009_2010(‰)
Yüzölçümü(km2)
2
Kaynak: 2009 ADNKS TÜİK Nüfus Sayımı, 2010 ADNKS TÜİK Nüfus Sayımı
Batman İlçe Nüfusları
İl/ilçe merkezleri
Toplam Erkek
Kadın
Merkez
325.020 163.179 161.841
Belde/köyler
Toplam Erkek Kadın
Toplam
Toplam Erkek
30.131 14.955 15.176 355.151 178.134
Beşiri
8.058
4.023
4.035
22.126 11.060 11.066
30.184
15.083
Gercüş
4.869
2.416
2.453
18.461
9.385
23.330
11.492
Kozluk
21.685
10.927
10.758
40.410 19.980 20.430
62.095
30.907
Sason
Hasankeyf
10.805
5.537
2.951
1.468
373.38
8 187.550
5.268
1.483
185.83
8
21.839 11.002 10.837 32.644
3.845 1.879 1.966
6.796
136.81
68.86
2 67.952
0 510.200
16.539
3.347
255.50
2
Toplam
9.076
Kadın
177.0
17
15.10
1
11.83
8
31.18
8
16.10
5
3.449
254.6
98
Beşiri, Gercüş, Kozluk,Sason ve Hasankeyf ve Merkez ilçe olmak üzere toplam 6 ilçeye sahip olan
Batman’ın Merkez nüfus büyüklüğü 355.151’dir. Merkez ilçeyi Kozluk ve Sason ilçeleri takip
etmektedir.
Göç
Aldığı Göç
Verdiği Göç
Net Göç
Net Göç Hızı
TR Sıralama
Batm
an
2000
2008
2009
2010
20.133
16.467
18.326
19.561
38.165
19.669
16.855
-18.032
-3.202
1.471
-45,16
-6,57
2,96
63
57
18
18.839
722
1,42
20
Kaynak:2000 Genel Nüfus Sayımı,2008 ve 2009 ADNKS TÜİK Nüfus Sayımı
Batman göç alan bir ildir.Binde 1,42 net göç hızı ile Batman, net göç hızına göre en çok göç alan 20inci
ildir.Batman aynı zamanda GAP Bölgesi’nin de net göç hızı pozitif olan tek ilidir.
7.
EĞİTİM
Bölgelerarası gelişmişlik farklarını azaltmaya yönelik olarak benimsenen politikalar son dönemlerde
Güney Doğu Anadolu Bölgesi’ne yapılan yatırımların boyutuyla etkisini hissettirmektedir. 2005 yılı
itibariyle, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve görece dezavantajlı konumda bulunan Batman’a aktarılan
kamu yatırımları önemli oranda artış göstermiştir. Ancak çok düşük seviyelerden başlaması nedeniyle
ilimiz eğitim göstergelerinde istenen düzeye ulaşamamıştır.
Batman’da toplam okuryazarlık oranı 85,5 ve kadın okuryazarlık oranı 78,70 düzeyindedir. Batman her
iki göstergede de ülke sıralamasında gerilerde kalmaktadır.
Okuryazarlık Göstergeleri
Toplam Okuryazarlık Oranı(%)
Okur-yazar Kadın Oranı(%)
2010
Batman
TR
TR
Sıralama
85,50
90,00
65
78,70
86,50
67
Kaynak: TÜİK
2010-2011 Yılı Okullaşma Oranı (%)
Okul Öncesi(4-5 yaş)
Topla
Erk
Ka
m
ek
dın
TR
Batman
43,1
43,7
32,8
33,2
Brüt
Net
Brüt
32,3
Net
42,5
İlköğretim
Toplam Erkek Kadın
107,6
107,4 107,8
98,4
98,6 98,2
113,3
113,5 113,1
97,8
97,8 97,7
Ortaöğretim
Toplam Erkek
93,3 99,1
69,3 72,4
84 99,6
50,8 58,2
Kadın
87,3
62,1
67,6
43,1
Mesleki ve Teknik
Ortaöğretim
Kad
Toplam Erkek ın
40,7
45,1 36,1
32,1
35,6 28,4
17,1
17,1 17
10,1
10,1 10,2
Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Örgün Eğitim İstatistikleri
Okullaşma oranlarına bakıldığında Batman’ın ilköğretim dışındaki tüm eğitim kademelerinde ülke
değerlerinin gerisinde kaldığı görülmektedir.
Batman’da ilköğretimde derslik başına düşen öğrenci sayısı 44 iken bu sayı genel ortaöğretimde 57’ye
kadar çıkmaktadır.
Batman Üniversitesi, 28 Mayıs 2007 yılında kurulmuş olup, Üniversitede teknik eğitim ve mühendislik
bilimleri ön plana çıkmaktadır. Batman Üniversitesi, 2 profesör, 26 Yardımcı Doçent, 43 Öğretim
Görevlisi, 12 Okutman ve 60 Araştırma Görevlisi olmak üzere toplam 143 kişilik bir akademik kadroya
sahiptir. Üniversitede yer alan akademik birimler Fen Edebiyat Fakültesi, Mühendislik-Mimarlık
Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,İlahiyat Fakültesi,Eğitim Fakültesi,Teknik Eğitim
Fakültesi,Güzel Sanatlar Fakültesi,Meslek Yüksekokulu,Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu,Turizm
İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu,Batman Meslek Yüksekokulu,Sosyal Bilimler Enstitüsü,Fen
Bilimleri Enstitüsü,Sağlık Yüksekokulu,Teknoloji Fakültesidir.
2010-2011 yılı eğitim-öğretim kayıtlarında göre Batman genelinde 10 adet Teknik ve Meslek Lisesi
bulunmaktadır. Bilgisayarlı Muhasebe, Bilişim Teknolojileri, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Pazarlama ve
Satış Elemanı gibi bölümler ticaret liselerinde bulunmakta; Mobilya ve Dekorasyon, Elektrik ve
Elektronik, Motor Teknolojisi, Bilişim Teknolojileri, Makine Teknolojisi,Kimya Teknolojisi gibi alanlar
endüstri ve meslek liselerimizde okutulmaktadır.Teknik ve Meslek Liselerinde öğretim görmekte olan
öğrenciler, gelişmekte olan Batman ekonomisinin ihtiyacı olan nitelikli personel ihtiyacını
karşılayabilecek durumdadır.
8.
SAĞLIK
2011 Yılı Mayıs ayı verilerine göre Batman’da 6 adet kamu hastanesi bulunmakta ve 998 hastane
yatağı ile hizmet sunmaktadır.
Kamu Hastane Sayısı
2004
2005
2006
2007
2011*
Kamu Hastane Sayısı
4
5
5
6
6
Hastane Yatak Sayısı
294
444
514
880
998
Yüzbin Kişi Başına Düşen Hastane
Yatak Sayısı
63
95
109
186
195,6
01.05.2011 tarihi itibariyle geçerlidir.
Kaynak:TÜİK
Yüz bin kişi başına düşen sağlık personeli sayısı uzman hekim, pratisyen hekim ve diş hekimi için
sırasıyla 58,6, 45,7, 10,8’dir.Aynı göstergeler için Türkiye değerleri sırasıyla 85,9, 46,2, 27’dir.
Batman İl Sağlık Müdürlüğü’nden alınan verilere göre Batman’da 6 özel hastane bulunmaktadır.
Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere, Batman’da faaliyet gösteren özel hastanelerde toplam 473 yatak
bulunmakta ve 142 doktor ile hizmet verilmektedir.
Batman İli Özel Sağlık Kurumları,2010
Kurum Adı
Yatak Sayısı
Medical Park Hastanesi
Özel Batman Alman Hastanesi
Özel Batman Yaşam Hastanesi
Özel Batman Dünya Hastanesi
Özel Batman Hastanesi
Özel Batman Farabim Hastanesi
Toplam
129
115
50
101
49
29
473
Kaynak:İl Sağlık Müdürlüğü
Günlük Hasta Kapasitesi
1.750
1.200
900
1.400
1.000
550
6.800
Doktor Sayısı
32
30
18
28
20
14
142
9.
TARIM VE HAYVANCILIK
Batman ilinin toplam arazi varlığı 465.921 hektardır. 465.921 hektarlık toplam alanın %31’lik kısmına
karşılık gelen 142.468,1 hektarlık alanı tarım arazisi iken, tarıma elverişsiz alan 170534.2 hektarlık
alanla toplam alanın %37’lik kısmını oluşturmaktadır. Mera alanı 71464.7 ha. olup orman arazisi ise
81454 ha.’dır.
Batman Arazi Dağılımı(ha),2010
(ha)
Arazi sınıfı
Tarım alanı
Orman ve fundalık alan
Çayır ve mera alanı
Tarım dışı ve diğer arazi
Toplam
142.468
81.454
71.465
170.534
465.921
Kaynak: Batman Tarım İl Müdürlüğü
Gerek tarım alanlarının toplam alan içerisindeki düşük yüzdesi, gerekse sulanabilir arazinin toplam
tarım alanları içerisindeki yüzdesi, bölgede kuru tarımın yapılmasına sebep olmuştur. Bitkisel üretimle
ilgilenen işletmelerin %84’lük kısmını aile işletmeleri oluştururken, ailedeki fert sayılarının fazla
olması, modern tarım usullerinin kullanılmaması, miras ve intikallerle arazinin daha küçük parçalara
bölünmesi bitkisel üretim miktarını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu anlamda, Batman ilinin bitkisel
üretiminin ana kalemlerini tahıllar oluşturmaktadır.
Tahıllar içerisinde 2009 verilerine göre, 191.757 ton ile buğday, üretimi gerçekleştirilen en fazla ürün
olurken, 24.607 ton ile arpa, 17.744 ton ile kuru baklagiller üretimi en fazla gerçekleştirilen ürünler
olmuşlardır. Bu ürünlerin yanı sıra mısır, üzüm, tütün, zeytin ve turunçgiller hariç meyvelerde az da
olsa bölgede üretilmektedir. Bitkisel üretim alanında ürünlerin üretimi bir yıllık periyotta devam
etmektedir. Tarımsal üretimde, sulanabilir arazi miktarının artması, nadas alanlarının daraltılması ve
ikinci ürünün üretilmesiyle artış sağlanmıştır.
Tarla Bitkileri Ekili Alanları(ha),Üretim Miktarları
Tarla Bitkileri
Baklagiller
Topla
m
Ekilen
Tarla
Endüstriyel Bitkiler
Tahıllar
Yaglı Tohumlar
Batman
Dicle
(TRC3)
Pay (%)
TR
TRC3/TR
11.735
62.905
908.876
6,92
83.864
4
53.199
463.636
26.891
1.402.603
12.067.709
1.171.149
3,79
3,84
2,30
Alanı
Yem Bitkileri
Yumru Bitkiler
Toplam
1.296
58
96.958
28.121
160
634.910
1.480.728
217.547
17.248.613
1,90
0,07
3,7
Baklagiller
Endüstriyel Bitkiler
18.104
89.387
142.994
1.237.240
19.989.268
7,22
0,72
224.918
4
14.335
937
258.29
8
1.382.981
62.456
238.428
2.089
33.577.151
2.396.044
20.558.634
6.503.783
84.262.12
0
4,12
2,61
1,16
0,03
Topla
m
Tahıllar
Üretim Yaglı Tohumlar
Yem Bitkileri
Yumru Bitkiler
Toplam
1.918.335
2,3
Kaynak:TÜİK
Batman Tarla Bitkileri Üretimi,2009
Toplam Üretim
(Ton)
Dane Burçak
Mercimek
Baklagiller
Dane Fiğ
Nohut
Kuru Fasulye
Endüstriyel
Bitkiler
Pamuk
Yağlı
Tohumlar
Yem
Bitkileri
Dicle
Bölgesi
TR
Dicle/TR
(%)
0
6.168
20.509
30,1
14.469
73.890
302.181
24,5
360
2.077
135.892
1,5
3.238
5
7.039
133
562.564
181.205
1,3
0,1
0
38.559
638.250
6,0
828
828
81.053
1,0
8.554
260.367
4.250.000
6,1
191.757
24.607
972.554
149.202
20.600.000
6.650.000
4,7
2,2
Çeltik
0
858
750.000
0,1
Çiğit
Aspir
0
0
61.699
521
1.021.200
20.076
6,0
2,6
Susam
0
18
21.036
0,1
Yerfıstığı
0
40
90.081
0,0
Ayçiçeği
4
178
1.057.125
0,0
Burçak
5.040
74.757
125.062
59,8
Fiğ
2.695
110.696
2.343.538
4,7
Tütün
Dane Mısır
Tahıllar
Batman
Buğday
Arpa
Korunga
Yonca
Silajlık Mısır
60
20.426
945.881
2,2
540
15.399
5.788.078
0,3
6.000
17.150
11.099.653
0,2
Kuru soğan
Yumru
Bitkiler
931
1.911
1.849.582
0,1
Kuru Sarımsak
6
58
83.134
0,1
Patates
0
120
4.397.711
0,0
Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler,2009
TR,TRC3 VE Batman Sebze Bitkilerinin Toplam Üretim Miktarları(2009,Ton)
Toplam Üretim
Batman
Dicle
Dicle/T
R (%)
TR
Baklagil Sebzeler
Meyvesi Yenen Sebzeler
Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler
Yaprağı Yenen Sebzeler
Diğer Sebzeler
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
300
32.890
319
127
999
224.081
3.718
2.461
0
828.094
21.106.889
970.780
1.745.703
197.111
0,12
1,06
0,38
0,14
0
Sebze Bitkileri
Ton
33.636
231.259
24.848.577
0,93
Kaynak: TÜİK
İlde üretilen meyvelere bakıldığında, en önemli ürünün üzüm olduğu göze çarpmaktadır. Üretilen
üzüm miktarının büyük bir kısmı üreticinin hane halkı içerisinde ya da pazarlarda kuru üzüm, pestil ve
sucuk olarak tüketilmekte bir kısmı da il dışındaki sirke ve şarap fabrikalarına gönderilmektedir.
TR,TRC3 VE Batman Meyve Bitkilerinin Toplam Üretim Miktarları(2009,Ton)
Toplam Üretim
Batman
İçecek Bitkileri
Sert Kabuklular
Taş Çekirdekliler
Turunçgiller
Üzüm Ve Üzümsüler
Yumuşak Çekirdekliler
Zeytin
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Meyve Bitkileri
Ton
917
365
8.003
693
9.978
Dicle
TR
Dicle/TR
(%)
0
15.425
2.470
0
146.331
3.759
3.257
1.103.340
875.634
2.117.933
3.513.772
5.310.651
3.280.082
1.290.654
0
1,76
0,12
0
2,76
0,11
0,25
171.242
17.492.066
0,98
Kaynak: TÜİK
Batman’daki canlı hayvan varlığı yıllar itibariyle azalma eğilim göstermektedir. İldeki büyükbaş
hayvan yetiştiriciliği Merkez, Kozluk ve Beşiri’de yoğunlaşmıştır.
2009 verilerine göre, canlı hayvan dağılımında Türkiye verileri ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi, TRC3
alt bölgesi ve Batman ili farklılık gösterirken, Batman ili, TRC3 bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi
ile paralellik göstermektedir. TRC3 alt bölgesinde, toplam canlı hayvan miktarının %26’lık kısmını
kümes hayvanları oluştururken, Batman’da bu oran %33’tür. Koyun sayısına bakıldığında, TRC3 alt
bölgesinde toplam hayvan sayısı içerisindeki pay %49 iken, Batman’da %56 ve Türkiye genelinde ise
bu oran %8 kadardır.
Hayvan Sayısı, 2009
Batman
Büyükbaş Hayvan
Sayısı
Küçükbaş Hayvan
Sayısı
Kümes Hayvanı
Sayısı
Kovan Sayısı
Dicle
Batman/Dicle
(%)
Türkiye
Batman/TR
(%)
37.422
158.552
10.811.165
23,6
0,3
549.916
1.925.518
26.878.000
28,6
2,0
286.830
712.283
234.082.206
40,3
0,1
24.714
96.509
5.339.000
25,6
0,5
Kaynak: TÜİK
Batman ilinin 2007-2009 dönemindeki kırmızı et üretimi, 2008 yılında bir önceki yıla göre ciddi bir
azalma ile 13 tondan 6 tona düşmüş, 2009 yılında ise değişmeden kalmıştır. Tavuk yumurta sayısı,
yıllarla beraber 15.600, 21.518 ve 28.495 olarak artış göstermiştir. İnek sütü miktarı, 2008 yılında bir
önceki yıla göre artış gösterse de 2009 yılında tekrar gerilemiştir. Genel olarak, hayvansal üretim
değerleri Türkiye genelindeki hareketlere paralellik göstermiştir. İnek sütü dışındaki tarımsal ürünler,
Türkiye ile aynı paralellikte olmasına rağmen kırmızı ette 2007-2008 dönemi yaşanan düşüş, Türkiye
ortalamasının çok üzerindedir.
Hayvansal Üretim
Yıl
20
07
Bölge
20
09
Tavuk Yumurta
Sayısı
İnek Sütü
Koyun
Sütü
Keçi
Sütü
Bal
TR
575622
12724959
11279339
782587
237487
73935
TRC
42214
241506
484223
120187
42267
4818
864
58093
122416
34980
20109
1201
13
15600
26384
8918
2745
233
TR
482458
13190696
11255176
746872
209570
81364
TRC
39412
220408
448178
119561
35088
4842
616
57673
130767
36855
17002
1164
Mardin
10
23732
49874
13843
4979
332
Batman
6
21518
33449
9364
1361
212
TR
412621
13832726
11583313
734219
192210
82003
TRC
28276
217445
468719
174970
36043
3238
670
62340
122324
33681
18786
1069
Mardin
6
23366
51226
14645
7970
369
Batman
6
28495
28111
6969
966
265
TRC3
Batman
20
08
Kırmızı
Et
TRC3
TRC3
Kaynak: TÜİK
Kişi başına düşen hayvansal ürün değerleri dikkate alındığında ise Türkiye ortalaması 333 YTL’dir.
Düzey 2 Alt Bölgesi ise 115 YTL’dir. Alt bölge illeri kendi içlerinde değerlendirildiğinde en düşük kişi
başına hayvansal ürün değeri 93 YTL ile Batman’a aitken, en yüksek kişi başına hayvansal ürün değeri
166 YTL ile Siirt’e aittir. 26 alt bölge dikkate alındığında TRC3 115 YTL ile 25. sıradadır. 81 il dikkate
alındığında ise 93 YTL ile Batman 80. sıradadır.
Gerek kişi başına canlı hayvan değeri gerekse kişi başına hayvansal ürün değeri bakımından Batman ve
ait olduğu alt bölge Türkiye ortalamalarının gerisindedir. Buda bölgede canlı hayvan yetiştiriciliğinin
yeterince önemsenmediğini ve bu trendin devam etmesi durumunda il ve alt bölgenin dışarıya olan
bağımlılığının artacağını göstermektedir.
Kişi başına düşen bitkisel ürün değerleri incelendiğinde Türkiye ortalaması 923 YTL iken, Düzey 2 Alt
Bölge ortalaması 431 YTL’dir. Alt bölge illeri kendi içlerinde incelendiğinde en yüksek değere 740 YTL
ile Mardin sahipken, en düşük değere 152 YTL ile Şırnak sahiptir. 226 YTL’lik kişi başına bitkisel üretim
değeri ile Batman ili hem Türkiye hem de alt bölge ortalamasının oldukça altındadır. 26 adet düzey 2
alt bölgesi arasında 21. iken, 81 il arasında Batman 77. sıradadır. Bitkisel üretim açısından da Batman
oldukça geri sıralardadır. GAP Projesinin tamamlanması ile bölgedeki diğer illerde olduğu gibi
Batman’da tarımsal anlamda önemli gelişmeler gösterecektir.
10. SANAYİ
Türkiye’nin resmi olarak belirlenen 15 cazibe merkezinden biri olan Batman’da son 10 yılda 1.255
firma kurulmuştur.
Batman'da yıllar itibariyle kurulan firma sayıları
Kaynak: Batman Ticaret ve Sanayi Odası
2009 yılı GAP Sanayi Envanteri çalışmasına göre Batman’da imalat sanayinde faaliyet gösteren 79
firma bulunmakta ve bu firmalarda toplam 4.034 kişi istihdam edilmektedir.
Batman İli Sanayi Envanteri,2009
Parametre
Tekstil,Giyim, Gıda,İçki,T Kimya,Petrol,
Deri Sanayi
ütün
Kauçuk,Plasti
Sanayi
k Sanayi
Metal Eşya
ve Makine
Teçhizatı
Orman
Taş ve Toplam
ve Kağıt Toprağa
Ürünleri Dayalı
Sanayi
Üretimde Olan
İşletme Sayısı (Adet)
İstihdam (Kişi)
Sanayi
Sanayi
14
25
17
4
4
15
79
537
595
2.386
59
50
407
4.034
Kaynak: GAP Sanayi Envanteri (2009)
2005-2010 döneminde Batman’da 40’ın üzerinde çalışan sayısı 20’den 79’a; 100’ün üzerinde çalışanı
olan işletme sayısı 5’den 19’a yükselmiştir.
Batman'da çalışan sayısı 100'ün ve 40'ın üzerinde olan işletme sayısı
Kaynak: Batman SGK İl Müdürlüğü
Batman’da Sanayi Siciline kayıtlı özel sektör firma sayısı 68’den 131’e yükselmiştir.2008-2009
döneminde sanayi siciline kayıtlı firmalarda yaşanan artış yüzde 42 düzeyindedir.
Sanayi Siciline Kayıtlı Özel Sektör Firmaları
Batman
2007
2008
2009
20082009
Artış(%)
68
92
131
42
Kaynak: Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verileri
1991 yılında 113 hektar alan üzerine kurulmuş olan Batman Organize Sanayi Bölgesi’nde 2010 yıl
sonu itibariyle 24 üretim tesisi faaliyet göstermektedir. Faaliyette olan bu tesislerde toplam 700 kişi
çalışmaktadır.18 işletmeye daha yer tahsisi yapılmış olup tesislerin inşası devam etmektedir.
Batman Organize Sanayi Bölgesi,2010
Batman Organize Sanayi Bölgesi
Başlama-Bitiş Tarihi
Büyüklüğü(ha)
Toplam Sanayi Parsel Sayısı
Tahsis Edilen Sanayi Parsel Sayısı
Üretimdeki Firma Sayısı
İnşaa Halindeki Firma Sayısı
Kapalı/Faaliyete Ara Vermiş Firma Sayısı
1991-2007
113
59
46
24
18
1
Kaynak: OSBÜK OSB Bilgi Sitesi, Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü
Biten ve Devam Eden KSS Adet ve İşyeri Kapasiteleri
Biten
Devam Eden
Batman
GAP
TR
Adet
2
31
438
İşyeri
Kapasitesi
Adet
361
8.887
7
92.138
48
İşyeri
Kapasitesi
1.213
4.931
Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret İl Müdürlükleri verileri, 2010 Yatırım Programı
11. Ticaret
Kişi Başına Dış Ticaret (1000$),2009
Kişi başına ihracat
Türkiye
Güneydoğu Anadolu
Mardin, Batman, Şırnak, Siirt
Batman
Kişi başına ithalat
1408
596
596
1942
336
49
33
31
Kaynak:TÜİK
TR,TRC,TRC3 ve Batman İhracat,İthalat Göstergeleri (1000$),2009
Türkiye
Güneydoğu Anadolu
Mardin, Batman, Şırnak, Siirt
İHRACAT
102.142.613
4.446.167
1.174.347
İTHALAT
140.928.421
2.503.955
97.011
16.198
15.590
Batman
Kaynak:TÜİK
Batman’da faaliyet gösteren ihracatçı firma sayısı 2003-2010 döneminde 2 katından fazla artarak
16’dan 39’a yükselmiştir.
Batman’da Faaliyet Gösteren İthalatçı ve İhracatçı Firmaların Yıllara Göre Dağılımı
Kaynak: Güneydoğu Anadolu İhracatçılar Birliği
2008 yılından 2010 yılına gelindiğinde Batman’ının toplam ihracat miktarı 6.621.039$’dan yüzde 100
düzeyinde artış göstererek 13.624.475$’a yükselmiştir.
Sektörel Bazda İhracat Değerleri
Kaynak: Güneydoğu Anadolu İhracatçılar Birliği