Materyal - WordPress.com

ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
7
Öğrenme - öğretme sürecinde kalıcı ve etkili davranış değişikliği sağlamanın en etkili yolu araç ve gereç
kullanmaktır. Bu sürece ne kadar duyu organı katılırsa
öğrenme o kadar kalıcı olur bu süreçte araç ve gereç
kullanımı ön plana çıkmaktadır.
Öğretim sürecinde araç-gereçlerini kullanmak,
öğretim programlarının uygulamada başarılı olmasına
da yardımcı olmasının yanı sıra dersi sıkıcılıktan kurtararak dersin işlenmesini daha zevkli hale getirir, zaman kullanımını önemli ölçüde azaltır ve derslerin verimini artırır.
İŞİTSEL ARAÇLAR
GÖRSEL ARAÇ - GEREÇLER
A. Üç boyutlu araç - gereçler
A. Radyo
<< Numuneler
B. Teyp ve kompakt disk
<< Modeller
B. Basılı gereçler
C. Yazı ve gösterim tahtası
D. Hareketsiz resimler
E. Tepegöz ve tepegöz saydamları
F. Slayt
G. Soyut görsel semboller
<< Grafikler
<< Tablolar
<< Şekiller
<< Haritalar
GÖRSEL - İŞİTSEL ARAÇLAR
A. Televizyon
B. Video
C. Bilgisayar
D. Çoklu ortamlar
E. Gösterim Araçları (Elmo, Data Show ve LCD Panel)
262
Materyal Tasarımları
Araç - gereçler, görsel, işitsel ve görsel - işitsel olmak
sılı gereçlerin en önemli üstünlüğü, bireyin herhangi bir
üzere üç grupta sınıflandırılabilir.
bilgiyi defalarca tekrar etmesine ve bağımsız çalışmasına olanak sağlamasıdır. Bu nedenle, zor ve karmaşık
GÖRSEL ARAÇ - GEREÇLER
bilgilerin öğrenilmesinde basılı gereçlerden etkili olarak
A. ÜÇ BOYUTLU GEREÇLER
yararlanılır. Diğer araç-gereçlere göre daha ucuz ve ko-
– Numuneler ve Modeller
layca taşınabilir olmaları basılı gereçlerin en önemli üs-
Numuneler ve modeller, öğrencilerin bütün duyu
tünlüğüdür.
organlarını kullanarak yaşantı geçirmelerini sağlayan
araç-gereçlerdir. Numuneler doğal ortamdan alınıp sınıfa getirilmiş cisimlerdir. Doğadan toplanan yapraklar,
C. Yazı ve Gösterim Tahtası
taş çeşitleri, hayvanlar ve böcekler, kimyasal madde-
Yazı ve gösterim tahtası eğitim ortamında en kolay
ler vb. numunelere örnek verilebilir. İnsan vücudu, kalp
ve en sık kullanılan araçtır. Bu araç geleneksel sınıfla-
modeli.
rın vazgeçilmez bir öğesidir. Hemen hemen tüm sınıf-
Öğrenciler numunelere dokunarak, koklayarak, ta-
larda bir yazı ve gösterim tahtası bulunur. Eskiden ren-
darak maddeleri tanıyabilirler. Bunlar, özellikle somut
ginden ötürü kara tahta olarak adlandırılan yazı tahtası,
kavramların öğretilmesinde etkili olarak kullanılır. Sınıf-
daha sonraları yeşil renge boyanmış ve günümüzde bu
ta bir kavrama ait ne kadar çok numune bulundurulur-
yeşil tahtaların yerini beyaz tahtalar almıştır. Beyaz tah-
sa, öğrencinin belleğindeki kavramla ilgili şema o kadar
taların yüzeyi özel bir plastikle kaplıdır. Bunları kullanır-
genişler. Numuneler özellikle, Hayat Bilgisi ve Fen Bilgisi derslerinde sıkça kullanılan öğretim araç - gereçleridir.
ken tebeşir yerine özel kalemler kullanılır.
D. Hareketsiz Resimler
Fotoğraflar ve çizgi resimler, hareketsiz resimler
Model ve numuneler öğretim aracı ola-
II rak kullanıldıklarında somut ve görüleAARR
UUYY
kapsamındadır. Fotoğraf ve resimler, öğretim sürecin-
bilir bilgi sunmada en etkili araçlardır.
de doğrudan kullanılabileceği gibi, tepegöz saydamları-
Numune gerçek objenin bir parçasıdır.
na ve slaytlara aktarılmak suretiyle de kullanılabilir. Re-
Model ise gerçek objenin kopyasıdır.
simler özellikle, kavram ve olguların öğretilmesi sırasında, öğrencilerin sözel sembollerle ifade edilen bilgileri zihinlerinde canlandırmalarına yardımcı olur. Ayrıca,
B. Basılı Gereçler
resimler dil öğretiminde öğrencilerin konuşma ve yaz-
Basılı gereçler, en eski ve en yaygın biçimde kullanılan eğitim kaynaklarından biridir. Kitap, dergi, gazete
v.b. öğeler basılı gereçler kapsamına girmektedir. Ba-
263
ma becerilerinin geliştirilmesinde de etkili olarak kullanılabilir.
Materyal Tasarımları
E. Tepegöz ve Tepegöz Saydamları
GÖRSEL - İŞİTSEL ARAÇLAR
Tepegöz çok kullanışlı olan öğretim araçlarından
A. Televizyon, teknolojinin en önemli buluşların-
biridir. Tepegözün en önemli özelliği, saydam üzerinde-
dan birisidir. Bütün dünyada bilimin gelişmesi, haberleşmenin uluslararası boyutta sürat
ki resim ve yazıları büyüterek bir perdeye ya da duva-
kazanması televizyon sayesinde gerçekleş-
ra yansıtmasıdır. Bu özelliği nedeniyle tepegöz, hemen
miştir. Yeterli araç-gereci olmayan ve labora-
hemen tüm eğitim basamaklarında ve kalabalık sınıflar-
tuvarı bulunmayan okullarda fen bilgisi ders-
da kolaylıkla kullanılabilir. Eski bir teknolojidir.
lerinde televizyondan yararlanılarak konuların işlenmesi mümkündür.
F. Slayt
B. Video Teknolojinin ürünü olarak ortaya çıkan
araçlar, eğitim ortamlarında kullanılarak öğ-
Slayt makineleri de, fotoğraf negatiflerini duvara
rencilere daha inandırıcı ve kalıcı bilgilerin
ya da perdeye yansıtan araçlardır. Bu araçlar resimleri
verilmesini olanaklı kılmaktadır. Bu araçlar
büyüttüğü için kalabalık gruplarda rahatlıkla kullanılabi-
sayesinde sınıf dışındaki olgu ve olayların sı-
lir. Ancak slaytlar karanlık ya da loş odalarda net bir bi-
cağı sıcağına sınıf ortamına getirilmesi müm-
çimde izlenebilir.
kün olmaktadır
C. Çoklu Ortamlar: Bilgisayarların, video kamera, tarayıcı, telefon ya da diğer elektronik
G. Soyut Görsel Semboller
araçlar ile ilişki kurabilmesine ve bu araçlar
Grafikler, tablolar, şekiller ve haritalar öğrenmeyi
ile bilgi alış verişi yapabilmesine olanak sağ-
somutlaştıran, ayrıca yeni bilgilerin uzun süreli belle-
layan çok ortamlı sistemler eğitimde etkili ola-
ğe kodlanmasını sağlayan soyut görsel araçlardır. Bun-
rak kullanılmaya başlamıştır. Çok ortamlı sis-
lar canlı ve cansız varlıkları, olayları olduğundan farklı
temin amacı, bir kişisel bilgisayar kontrolünde ses, görüntü, metin, müzik ve animasyon
bir biçimde temsil ederler. Grafikler, tablolar ve şekiller,
(canlandırma) teknolojilerini birleştirmek ve
daha çok birden fazla kavram, olay ve olgu arasındaki
ihtiyaçlar doğrultusunda bu bilgilerden fayda-
ilişkiyi göstermek amacıyla kullanılır.
lanmaktır. Bu sistemde, öğrencilerin edilgin
bir biçimde ders dinlemeleri yerine, etkin ve
etkileşimli olarak konuya katkıda bulunmaları
İŞITSEL ARAÇLAR
mümkün olmaktadır.
A. Radyo, kulağa hitap eden ve büyük kitleleri
etkileyen bir iletişim aracıdır. Radyo,sadece
Çoklu Ortamların Yararları
işitme duyusunu etkilediği için oldukça soyut
Çoklu ortamların eğitsel yararları şöyle sıralana-
yaşantılar sağlayan bir öğretim aracıdır.
B. Teyp ve kompakt disk de radyo gibi kulağa
bilir:
hitap eden iletişim araçlarıdır. Bu araçlar bel-
<< Çoklu ortamlarda ses, görüntü, metin, müzik
li konuların öğretimine ilişkin olarak önceden
ve canlandırma teknikleri birlikte kullanılabildi-
özel biçimde hazırlanmıştır. Bu araçlar ile öğ-
ğinden, öğrencinin birden fazla duyu organına
rencilere çeşitli yönergeler verilerek onların
hitap edilir ve öğrenme kolaylaşır.
öğretim sürecinde etkin olmaları amaçlan-
<< Öğrenci, öğrenme ortamında etkin kılınarak
mıştır.
öğrenmeye ilişkin ilgi ve güdüsü artırılır.
<< Öğretmenin yükünü azalacağı için öğrencilere daha fazla zaman ayırması mümkün olur.
264
Materyal Tasarımları
D. Gösterim Araçları (Elmo, Data Show ve
LCD Panel)
Öğretim Araç ve Gereçlerinin Özellikleri
<< Basit, sade ve anlaşılır olmalıdır.
<< Dersin öğrenim kazanımlarına uygun seçilmeli ve hazırlanmalıdır.
<< Dersin konusunu oluşturan içeriğin tümünü
değil, yalnızca özet bilgiyi kapsamalıdır.
<< Görsel özellikler (resim, grafik vb.) Önemli noktaları vurgulamak amacıyla kullanılmalı,
aşırılıktan uzak olmalıdır.
<< İçerisinde kullanılan yazılı metin ve görselişitsel öğeler öğrencinin pedagojik özelliklerine uygun olmalı ve gerçek hayatıyla tutarlık
göstermelidir.
Elmo, data show ve LCD panel yazılan yazıların veya çizilen resimlerin duvara büyütülerek gösterimine yarayan teknolojilerdir. Elmo mutlaka bir televizyon ile kullanılması gerekir, Data show ve LCD panelin mutlaka bir bilgisayar ile kullanılması gerekir. Elmo
için özel bir kâğıda gereksinim bulunmamaktadır. Çünkü Elmo şeffaf olan kısma kitap, kâğıt gibi her şeyi gösterir. Elmo; istenilen her an kullanılabilir fakat mutlaka
<< Öğrenciye alıştırma-uygulama olanağı sağlamalıdır.
<< Olabildiğince gerçek hayatı yansıtmalıdır.
<< Her öğrencinin erişimine ve kullanımına açık
olmalıdır.
<< Dayanıklı olmalı, tek seferde zarar görmemelidir.
<< Gerektiğinde kolayca geliştirilmeli ve güncellenebilmelidir.
bir televizyona gereksinim bulunmaktadır. Data Show
ve LCD panel teknolojilerinde ise sunum yapmak için
özel bir kağıda veya kitaba gerek yoktur. Her ikisi ile yapılan sunumlarda bilgisayara bağlantı yapılır.
Bilgisayarda sunulmak istenilen bilgiler, Data
Show ya da LCD panel sayesinde duvara yansıtılır.
Data show ve LCD panel arasındaki fark, LCD paneli kullanmak için tepegöz’e ihtiyaç vardır. Sunumlarda,
LCD panel tepegözün üzerine yerleştirilerek sunulması istenen bilgiler tepegözün lensleri yardımıyla sunulur. Bunları kullanmak için sunucular genel olarak Power Point sunum programı kullanılır. Bunlar, bilgisayar-
Öğretim Araç - Gereçlerinin Seçiminde
Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Öğretme - öğrenme sürecinde kullanılacak araçgereçler,rastgele seçilip kullanılmazlar. Öğretim araçgereçlerinin seçiminde bazı etmenler göz önünde bulundurulur.
Bu etmenler şöyle sıralanabilir:
<< Öğrencilerin özellikleri
<< Konunun özellikleri
<< Öğretimin amaçları
daki çizimlerin ve renklerin kalitesini kaybetmeden su-
<< Öğrenci sayısı
nulabilir.
<< Fiziksel koşullar
<< Öğretmenin özellikleri
265
Materyal Tasarımları
A. Öğrencilerin Özellikleri
D. Öğrenci Sayısı
Eğitim ortamlarında kullanılan araç-gereçlerin, öğ-
Öğretim araç ve gereçlerinin seçiminde sınıftaki
rencinin gelişim düzeyleri ve hazır bulunuşluk durumla-
öğrenci sayısı da önemli rol oynar.Sınıf mevcudunun az
rına uygun olması gerekir. Örneğin somut işlemler dö-
olduğu durumlarda hemen hemen tüm öğretim araç ve
neminde bulunan ilköğretim birinci basamaktaki çocuk-
gereçlerinden yararlanılabilir. Ancak kalabalık sınıflar-
lar için araç-gereç seçerken, onların yaparak-yaşayarak
da model ve numuneler, televizyon, video ve radyo et-
öğrenmelerine olanak sağlayacak modeller, numuneler,
kili bir biçimde kullanılamayabilir. Bu durumlarda genel-
resim, şekil gibi somut görsel araç-gereçler tercih edil-
likle resim ve yazıların büyütülerek duvara yansıtılma-
melidir. Öğrencilerin yaşları büyüdükçe, sözel ve yazılı
sını sağlayan, tepegöz, filim, slayt gibi araçlar kullanılır.
semboller, soyut görsel araç-gereçler kullanılabilir.
Öğrencilerin gelişim düzeylerinin yanısıra, hazır-
E. Fiziksel Koşullar
bulunuşluk düzeyleri de öğrenmede önemli rol oynar.
Kullanılan gerecin içeriğinin, öğrenci düzeyine ve hazırbulunuşluk durumuna uygun olması gerekir. Örneğin,
nükleer enerji ile ilgili olarak hazırlanmış güzel bir eğitici
program, bu konuda hazırbulunuşluk düzeyi uygun olmayan izleyiciler için sıkıcı ve anlaşılmaz olabilir.
Öğretim araçlarının kullanılmasında sınıftaki fiziksel koşullar da önemli rol oynar. Örneğin televizyon, video, tepegöz gibi araçların kullanılabilmesi için sınıfta
uygun bir yerde elektrik prizinin olması gerekir. Karanlık
ortamda kullanılabilecek, filim,slayt makinesi gibi araçlar için de sınıfta perde bulunması gerekir.
B. Konunun Özellikleri
F. Öğretmenin Özellikleri
Araç seçiminde göz önünde bulundurulması gereken diğer bir ölçüt de, öğretilen konu alanının özellikle-
Öğretim araçları büyük ölçüde öğretmenin reh-
ridir. Örneğin, fen bilgisi dersinde basit bir deneyi, de-
berliğinde kullanıldığı için, seçilen araç-gerecin öğ-
ney araçları kullanarak göstermek genelde en etkili yol-
retmen tarafından kullanılabilmesi gerekir. Bunun için
dur. Ancak deney pahalı ya da tehlikeli ise, aynı deney
öğretmen,kullanmada kendisini yetersiz hissettiği araç-
öğrencilere video filmi, bilgisayar programı vb. ile öğre-
lar yerine, rahatça kullanabileceği ve öğrencileri kolay-
tilmelidir.
ca yönlendirebileceği araç ve gereçleri tercih etmelidir.
C. Öğretimin Amaçları
Öğretim araç ve gereçlerinin, öğretim amaçlarına
ulaşmak amacıyla kullanıldığı hiçbir zaman unutulmamalıdır. Kullandığımız araç ve gereçlerin dersin amaçlarına uygun olması gerekir.
266
Materyal Tasarımları
ÖĞRETIM ARAÇ - GEREÇLERININ TEKNIK ÖZELLIKLERI
Araç Türü
Görsel
Renk
Gerçek eşyalar - modeller
•
•
Yazılı materyaller
•
•
Görsel (Fotoğraf, resim, çizim, grafik vb.)
•
•
Gösteri tahtaları (bülten, çok amaçlı)
•
•
Tepegöz saydamları
•
•
Slayt ve film şeritleri
•
•
Ses
Hareket
Etkileşim
Dokunma
•
•
•
Ses araçları (kaset, CD, DVD)
Video film
•
•
•
•
Televizyon
•
•
•
•
Bilgisayar Yazılımı
•
•
•
•
•
Multimedya
•
•
•
•
•
Öğretimde Araç - Gereç Kullanmanın Sağladığı Yararlar
li yaşantılar kazandırır, doğru ve tam öğren-
<< Öğrenmede öğrencilerin ilgilerini uyandırır ve
<< Öğretimde ezberciliği önler, yaratıcı ve yapıcı
yeni ilgilerin doğmasına yardımcı olur.
<< Öğrencilere, dikkatlerini belli bir konu üzerinde
toplama ve karar verme yeteneği kazandırır.
<< Konuların çeşitli yönlerden açıklanmasını ve
canlandırılmasını sağlar.
<< Derslerin canlı ve etkili olarak işlenmesini olanaklı kılar.
<< Konuların gereği gibi incelenmesine ve öğrenilmesine yardım eder.
<< Öğretimde öğrenmeyi kolaylaştırır ve amaca
kısa yoldan ulaşılmasını sağlar.
<< Öğrenmede öğrencileri araştırma, inceleme,
deney ve gözlem yapma, dinleme ve okuma
gibi çeşitli etkinliklere yöneltir.
<< Öğrencilerin ilgi ve gereksinimlerine uygun çeşitli etkinliklerde bulunmalarını, yaparak ve yaşayarak öğrenmelerini sağlar.
<< Görme, işitme ve dokunma gibi birden çok
duyu organına hitap ederek öğrencilere çeşit-
267
meyi sağlar.
düşünmeye olanak verir.
<< Öğretimde öğrencilerin, gerçek yapı ve durumlardan sembollere geçişinde kolaylık sağlar.
Öğretim Materyali Hazırlarken Göz Önünde Tutulması Gereken Noktalar
<< Öğretim materyali mutlaka amaçlı ve planlı bir
seçim olarak hazırlanmalı ve kullanılmalıdır.
<< Öğretim materyali dersin hedef ve davranışlarına uygun olmalıdır.
<< Öğretim materyali öğrenci grubunun özelliklerine, hazır bulunuşluk düzeyine (bilgi, yetenek, güdülenmişlik) uygun olmalıdır. Materyalde kullanılacak nesneler (yazı, resim, şekil
vb..) öğrencilerin özelliklerine uygun, kolayca
kavranabilecek özellikte olmalıdır.
<< Öğretim materyali içerik açısından basit, sade
ve anlaşılır olmalıdır.
<< Öğretmenin materyali kullanmadaki amacı öğ-
Materyal Tasarımları
<< Öğretim materyali her öğrencinin erişimine ve
retim ortamını öğrenci için daha anlamlı ve etkin kılmaktır. Fazla ayrıntılı, karmaşık, anla-
kullanımına açık olmalıdır.
şılması zor bir materyal öğrencinin belleğinde
<< Her materyal bütün öğrencilerin kullanabilece-
anlamlı kodlamaların oluşmasına hizmet et-
ği ve yararlanabileceği türden olmalıdır.
meyecektir. O nedenle böyle bir materyal öğ-
<< Materyaller, öğretmenler kadar öğrencilerin de
retmenin amacına hizmet edemez.
kullanabileceği kadar basit, kullanışlı olmalı-
<< Dersin konusunu oluşturan bütün bilgilerle de-
dır. Hazırlanacak materyali, öğrenci öğretme-
ğil, önemli ve özet bilgilerle donatılmalıdır. Öğ-
nin rehberliği olmadan da kullanabilmelidir.
retim materyali bütün bir içeriği öğrenciye ak-
<< Tekrar kullanılmaya yatkın, dayanıklı olmalıdır.
tarmak amacıyla hazırlanmaz. Amaç içeriğin
ana temalarını öğrenciye sunmak; konunun
EDGAR DALE’IN YAŞANTI KONISI
anlaşılması zor olan yanlarını öğrencinin kafasında somutlamaya çalışmak olmalıdır.
<< Görsel özellikler materyalin önemli noktalarını
vurgulamak amacıyla kullanılmalıdır.
<< Ancak amaca hizmet etmeyen, gereğinden
fazla kullanılan görsel-işitsel öğe öğrencinin
dikkatini dağıtabilir; öğrenme güdüsünü orta-
Edgar Dale, somuttan soyuta doğru üst üste dizilmiş yaşantıların hangi öğretim araç, yöntem ve teknikleriyle kazandırabileceğini belirlemiştir. Duyu organlarıyla elde edinilebilecek somut yaşantılar koninin tabanında, azalan duyu organlarıyla edinilebilecek soyut
dan kaldırabilir. Örneğin bir sunumda kulla-
kavramlar koninin yukarısında verilmiştir. Bireyleri ken-
nılan bir efektin ya da bir sesin sunumun her
di kendine edinebilecek yaparak öğrenme ürünü, ya-
aşamasında tekrar edilmesi öğrencinin dikka-
şantılar konisinin tabanında, başkalarının yardımıyla
ti çekmekten çok dikkatini dağıtma rolü oynar.
edinilebilecek koninin yukarısındadır. Duyu organların-
<< Materyal içindeki unsurlar birbirleri ile uyumlu
dan gözle edinilen yaşantılar koninin alt katlarındadır.
ve bütünlük içinde olmalıdır.
<< Yazılı metinler ve görsel işitsel öğeler, öğrencinin gelişim ve öğrenim özelliklerine uygun olmalıdır. Öğrencinin hayatı ile tutarlılık göstermelidir.
<< Öğretim materyali öğrencinin gerçek hayatı ile
öğretim ortamı arasında bir köprü kurabilmek-
Ayrıca basit yaşantılar koninin tabanında, karmaşık yaşantılar koninin yukarılarındadır.
Dale’nin yaşantı konisinden yola çıkarak
öğretim
ortamının
düzenlenmesinde,
öğretim
materyallerinin hazırlanmasında şu dört temel ilke
göz önünde tutulmalıdır:
1.
tir. Bu yüzden öğretim materyalinin içerdiği her
Öğrenme işlemine katılan duyu organlarımız
sayısı ne kadar fazla ise o kadar iyi öğreni-
türlü görsel-işitsel öğe öğrencinin yakın çevre-
riz ve öğrenmelerimiz o kadar kalıcı olur, geç
sinde gördüğü ve anlamlaştırdığı gerçek nes-
unuturuz.
neleri yansıtmalıdır.
2.
<< Gerçek hayatın sınıf ortamına taşınamayaca-
En iyi öğrendiğimiz şeyler kendi kendimize
yaparak öğrendiğimiz şeylerdir.
ğı durumlarda gerçek hayata en yakın model-
3.
ler seçilmelidir.
En iyi öğretim somuttan soyutta ve basitten
karmaşığa doğru gidilendir.
<< Öğrenciye alıştırma ve uygulama imkânı sağ-
4.
lanmalıdır.
<< Öğretim materyali öğrenciyi öğrenme etkinliğine katacak, öğrencinin derse katılımını destekleyecek özelliklerde olmalıdır.
268
Öğrenilenlerin çoğu gözlerin yardımı ile olur.
edinilen
yaşantılar
Görsel sembollerle
Gözle
edinilen yaşantılar
Radyo, plak, şerit, resimlerle
edinilen yaşantılar
Başkalarının yardımıyla edilinene
Sözel
sembollerle
Az sayıda duyu organıyla edinilenden
Karmaşıklığa
Soyuta
Materyal Tasarımları
Gözle ve kulakla
Hareketli resimlerle edinilen yaşantılar
Gözle ve kulakla
Başkalarının
yardımıyla
Televizyonla edinilen yaşantılar
Geziler yoluyla edinilen yaşantılar
Gösteriler yoluyla edinilen yaşantılar
Bütün duyu organlarıyla
Somuttan
Basitten
Dramatizasyonla edinilen yaşantılar
Kendi
kendine
edinilen
Model ve numunelerle edinilen yaşantılar
Doğrudan doğruya edinilen maksatlı yaşantılar
Çok sayıda duyu organıyla edinilenden
Kendi kendine edinilenden
Sezgiler yardımıyla edinilen yaşantılar
GÖRSEL TASARIM1
Çizgi
Gereçlerin etkinliği geliştirilmesinde belirli görsel
Çizgi gözü belirli bir alanda yada bir alan etrafında hareket ettirerek dikkati bir yol boyunca sürükleyen
tasarim, ilke ve öğelerin doğru kullanımına bağlıdır.
veya bir noktaya çeken tek boyutlu bir yapıdır.
GÖRSEL TASARIMIN TEMELLERİ
yy İşlem, yön ve hareket gösterir,
Öğrenme sürecine destek verecek eğitsel materyallerin tasarlanmasında üzerinde dikkatle durulması
gereken aşamalardan biri görsel tasarımdır. Materyalin
belirlenen amaçlar doğrultusunda mesajı istenilen şekilde iletebilmesi, tasarım öğelerinin doğru kullanılmasına ve tasarım ilkelerine sadık kalınmasına bağlıdır.
Tasarım öğeleri
Görsel tasarım öğeleri çizgi, şekil, alan, boyut,
doku ve renkten oluşur.
1
http://fundadag.files.wordpress.com/
kaynaktan özetlenmiştir
adlı
269
yy Şekilleri ayırma ve birleştirme işlerini yapar,
yy Üzerine kurgu yapılabilecek temel yapı taşlarıdır.
Yatay çizgiler
 durgunluk hissi
verir.
Dikey çizgiler
 güç gösterir,
yukarı bakma
hissi verir.
Köşegen çizgiler  kuvvetli biçimde
hareket ve dinamizm
hissi verir.
Materyal Tasarımları
Örnek: Yatay Çizgi
de görülen karmaşık yapıları da meydana getirebilirler.
Alan
Alan, boş veya dolu olarak ikiye ayrılır.
<< Kapalı(Dolu) alan: gösterilmek istenen resim,
yazi, çizim vb. kapladığı alandır.Verilmek istenen mesaj buradadir.
<< Açık(Boş) alan: verilmek istenen mesajin
amacın gerçeklestirilmesinde ikinci derece-
Şekil
den etkilidir.
Şekil bir yüzey üzerine yaratılan iki boyutlu biçim-
<< Bir tasarımda boş alanların dağılımı, görsel
lerdir. Farklı şekiller bir araya gelerek anlamlı bir bütün
öğelerin yerleştirilmesi kadar önemlidir. Gör-
oluşturabilirler. Şekiller kimi zaman herhangi bir cismin
sel ögeler ve kelimeler etrafinda bırakılan
sadece kenar çizgileri ile görüntülenmesinde kullanılır-
boş alanlar kalabalık, karışık duygusuna en-
lar. Bunu siluet olarak ifade etmek de mümkündür.
gel olur.
<< Bir alan çizgilerle olusturulabilecegi gibi, sade-
Şekiller, siluet gibi detaylı olmayan kavramların
ce bir gölge veya renkle de olusturulabilir.
ifade edilmesinde kullanılabildiği gibi mimari çizimler-
Bir alanda geometrik şekiller, soyut şekiller veya
Boyut
270
Materyal Tasarımları
271
Materyal Tasarımları
<< Boyut hakkındaki yargımız, çevreleyen cisimler hakkındaki bilgimize bağlıdır.
<< Boyut algısı, algılanan uzaklıkla ve algılanan
uzaklıktaki boyutla ilişkilidir.
<< Renk ve gri derecesi boyut algısını etkiler.
<< Görselin boyutuna, istendik mesajı nasıl iletebileceğine dayalı olarak karar verilmelidir.
Doku ve Desen
Objelerin büyüklüğünün doğru olarak algılanabilmesi için tanıdık başka bir obje ile ölçeklendirilmesi gerekir.
<< Pek çok görsel, çizgi ve şekiller dahil olmak
üzere iki boyutludur.
<< Bu görsellerde doku ve desen kullanılarak
üçüncü bir boyut eklenebilir.
<< Doku, görselin hem daha gerçekçi gözükme-
272
Materyal Tasarımları
sine, hem de zeminle cisim arasında oluşan
farklılık sayesinde daha rahat algılanmasına
yardımcı olur.
<< Malzemelerin özelliğine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Düz, pürüzlü, mat, parlak saydam
ve renkli malzemeler olabilir. (Örneğin; asetat
, renkli karton, kağıt vb.)
<< Desen üç boyutlu cisim ve materyallerin bir
özelliğidir. Dokunma hissini uyararak konuyla
ilgili daha yalın bir fikir verir.
<< Desen «önem» fikri vermek, ayırmak veya bütünleştirmek amaçlı kullanılabilir
TASARIM İLKELERİ
Öğretim materyalinde görsel – sözel ve çekicilik
katan öğeler belirlendikten sonra bunların nasıl bir biçimsel düzenleme ile yerleştirileceğine karar verilmelidir. Bu açıdan bütünlük, denge, vurgu, hizalama ve yakınlıkla ilgili düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.
Oran-ölçek
<< Objelerin büyüklüğünün doğru algılaması için
tanıdık bir
<< başka obje ile ölçeklendirilmesi gerekir.
<< Bir objenin diğer objeler ve bütün ile arasındaki ilişkiye
<< göre objenin büyük, orta, küçük, ağır, hafif olduğu gibi duygular yaratabilir.
Renk
Renk görsel materyallerde önemli bir unsur olmakla birlikte etkililiği bilinçli kullanılmasına bağlıdır. Günümüz eğitim teknolojileri kapsamında kullanılan araç gereçler – özellikle yansıtım (projeksiyon) cihazları – materyallerdeki renk kullanımını daha da önemli hale getirmektedir. Yanlış tema ve renk tercihleri materyalin kullanımını olumsuz yönde etkilemekte, özellikle okunabilirlik açısından sorunlara yol açmaktadır.
Materyallerdeki renk kullanımları konusunda tasarımcılara yardımcı olacak birtakım araçlar ve uygulanabilecek yöntemler bulunmaktadır. Bu araçlar ve yöntemler basit bir şekilde sıcak ve soğuk renklerin geçişini
gösteren renk çemberleri formatında olabilir..
273
Materyal Tasarımları
Denge
<< Denge, görselin göz tarafından algılanan ağırlığı ile ilgilidir.
<< Öğretim materyalleri üzerinde denge, yatay ve dikey eksenin her iki tarafına görseli oluşturan öğelerin eşit
olarak dağıtılması ile oluşturulur.
<< Dengenin olmadığı görselde öğeler birbirinin üzerine veya ekranın bir tarafına yığılmış biçimde gözükür.
Bir görsel merkezden ikiye bölündüğünde tasarim her iki tarafta da birbirinin yansıması ise denge formal (simetrik) dir.
274
Materyal Tasarımları
Bütünlük
<< Her görsel unsur bir mesaj iletmek için yerleştirilmelidir.
<< Yararı olmayan hiçbir yazı, şekil, resim vb. unsur bulunmamalıdır.
<< Şekillerin çok kalabalık olması algılamayı zorlaştırır.
Bir görsel ağırlık olarak her iki tarafta eşit olmakla
beraber iki tarafta kullanılan öğeler birbirinden farklı ise
oluşan denge nformal (simetrik olmayan) dır.
Dengenin informal şekilde sağlanması materyale
belirli ölçüde hareketlilik kazandırabilmektedir.
Vurgu
<< Materyal’de kullanılan görsellerin belirli bir bölümüne dikkat çekilmek istenebilir.
<< Öğeyi ilgi merkezi haline getirebilmek için kullanılan farklı teknikler bulunmaktadır.
<< Ok ve benzeri yön gösteren çizgilerin ve şekillerin kullanılması.
<< Odaklanılacak öğenin farklı şekilde boyutlandırılması.
Denge’nin kullanılmadığı (dengesiz) materyal
<< Farklı renk ve doku kullanımları.
275
Materyal Tasarımları
Ahenk
Diğer Tasarım İlkeleri
<< •Kompozisyonun bütünü ile bağlantılıdır. Par-
Sıralama:
çalar bir araya geldiğinde ortaya çıkacak bütünlük duygusudur.
<< Kompozisyonda göz bir objeden diğerine rahatça kayabilmelidir.
<< •Ahenk, bir bakıma bütünü oluşturan parçala-
<< Öğretim materyalinde çizgi, şekil, form, garfik,
rın birbiri ile olan ilişkisine bağlı olarak ortaya
çıkan uyumdur.
resim ve renk, yazı öğelerinin sıralanmaşekli önemlidir.
<< İnsanlar yatay veya dikey hizalanan öğeleri,
sıralanmayan öğelerden daha kolay algılar.
Hizalama:
<< İnsanlar düzenli bilgileri düzensiz bilgilere
göre daha kolay öğrenir ve hatırlarlar.
<< Hizalama, görsel materyallerin daha kolay algılanmasında, öğeler arasında kurulan ilişkilerin daha rahat anlaşılmasında önemli rol oynar.
<< Materyal içinde düzenli bir şekilde yerleştirilmiş öğeler öğrenmede de kolaylık sağlar.
<< Öğeler arası hizalamanın yanı sıra tüm öğelerin materyale göre hizalanmasına da özen
gösterilmelidir.
276
Materyal Tasarımları
Diğer Tasarım İlkeleri
bir defada sadece bir resim kullanılmalıdır. Bir
Yakınlık:
sonraki resmi kullanmadan önce önceki kaldı-
<< Eğitim materyallerinde belirli bir kavramı ifade
edebilmek, mesajı iletebilmek için birden fazla öğe kullanılabilir. Bu öğelerin arasındaki ilişkiyi öğelerin birbirleri arasındaki uzaklıkları ve
rılmalıdır.
<< Bilinmeyen nesnelerin boyutunu göstermek
için ölçek yada bilinen nesnelerden yararlanılmalıdır.
<< Görseller ortamdaki bütün öğrencilerin ayni
yakınlıkları belirler.
<< Birbirleri ile yakın öğeler ilişkili uzak olan öğeler ise ilişkisiz olarak anlamlandırılırlar.
anda görebilmeleri için yeterince büyük olmalıdır.
Eğitsel Materyallerde Görsel Tasarım
Basitlik ve Sadelik:
Görsel öğelerin eğitsel materyallerde anlatılmak
<< Görseller mümkün olduğunca basit olmalıdır.
<< Gerçek resimler yerine basit çizgi resimler, karikatürler, çizelgeler ve diyagramlar kullanılmalı.
<< Çok fazla ayrıntı ya da gerçeğe yakınlık öğrenmeyi güçleştirmekle kalmaz, öğrencinin
nelerin önemli olduğu konusunda dikkatlerini
dağıtır.
istenen kavrama örnek oluşturması açısından mümkün
olduğunca çok kullanılması tavsiye edilmektedir. Her bir
görselde (örneğin her bir yansıda) tek bir kavramın sunulmaya çalışılması uygun olacaktır. Karmaşık görsel
öğelerden çok basit öğeler tercih edilmeli, görsellerde
yer alan metin kullanımı en alt seviyede tutulmaya çalışılmalıdır.
<< Resim, fotoğraf, grafik gibi öğelerin kullanımı
ne çok soyut ne de çok gerçekçi olmalıdır.
<< Öğretim amaçlı bir görsel materyal tasarlar-
Resim, Fotoğraf ve Grafik Kullanımı
ken, nesnelerin gerçeklik derecesinden çok
Bu öğelerin kullanımı ne çok soyut ne de çok ger-
anlamsal boyutunu dikkate almak gerekmek-
çekçi olmalıdır. Gerçek resimler (fotoğraflar) yerine ka-
tedir.
rikatürler, çizimler ya da diyagramlar kullanılmalıdır. Bu
şekilde çok fazla ayrıntıya girerek öğrencinin dikkatinin
Diğer Tasarım İlkeleri
dağılması ve odaklanılacak ana konudan uzaklaşma-
<< Boyut açısından öğenin daha iyi ifade edilebil-
sı önlenebilir.
mesi için ölçek kullanılabilir.
Öğretim amaçlı bir görsel materyal tasarlarken,
<< Rakamsal bilgilerin aktarılmasında grafiklerden faydalanılmalıdır.
nesnelerin gerçeklik derecesinden çok anlamsal boyutunu dikkate almak gerekmektedir.
<< Görsellerde metin miktarı sınırlandırılmalıdır.
Ayrıca metinler için çok fazla yazı tipi kullanılmamalıdır.
<< Kavramlar arasındaki farklılıkları göstermek
ve karşılaştirmalar için görseller yan yana yerleştirilmelidir. Eğer karşılaştırma yapılmıyorsa
277
Boyut açısından öğenin daha iyi ifade edilebilmesi için ölçek kullanılabilir. Rakamsal bilgilerin aktarılmasında grafiklerden faydalanılmalıdır.
Materyal Tasarımları
Metin Kullanımı
Biçim
Görselin genelinde aynı tip yazı tipinin kullanılma-
Görsel, mümkün olan en sade şekilde hazırlanma-
sına gayret gösterilmelidir. Belirli bir noktaya dikkat çe-
ya çalışılmalıdır. Görsel içinde kullanılan öğelerin den-
kilmesi amacıyla altı çizili, kalın, renkli ya da italik yazı
geli bir şekilde yerleştirilmesi gerekmektedir. İnsan gö-
tipi tercih edilebilir.
züne uyum sağlayacak şekilde, özellikle yansıtılan ma-
Sürekli büyük harf ya da yazı tipi efektleri (altı çizili, italik vb.) kullanılması okunabilirliği azaltacaktır. Bu
tür kullanımdan kaçınılmalıdır.
teryallerde yatay kullanıma dikkat edilmelidir. Görsel,
farklı ışık koşullarında ve değişik uzaklıklardan okunabilir olmalıdır.
Anlatılmak istenen kavramı en iyi şekilde özetleyecek başlıklar tercih edilmelidir. Uzun paragraflar içeren hikâyesel anlatımdan çok, maddeler halinde özet
bilgilere yer verilmelidir. Materyal içinde yer alan uzun
metinler öğrencilerin dikkatini dağıtacak ve sıkılmalarına yol açacaktır.
Görsel içindeki metinlerin rahat okunabilmesi için,
geri plan ile yazı tipinin renk açısında zıtlık göstermesine ve metin boyutunun uygun şekilde kullanılmasına
dikkat edilmelidir.
Renk Kullanımı
Dikkat çekilmek istenilen öğelerin renk seçimlerinde parlak ve canlı renklere ağırlık verilmelidir. Bir bütünü oluşturan öğelerin (örneğin bir sunumu oluşturan
yansıların) her birinde aynı temanın (zemin rengi, yazı
tipi rengi vb.) kullanılmasına özen gösterilmelidir. Görsellerdeki renk sayısı kısıtlanmalıdır. Renk kullanımında aşırıya kaçmak, görselin rahat takip edilebilmesini
engelleyebilir .
278