aphrodısias - Atlantis

APHRODISİAS ANTİK KENTİ
Yazan: Ali Haydar Aksakal
Aphrodisias, İzmir’den 230 km. uzaklıktadır. Geyre Köyü yakınında,
İzmir-Nazilli-Karacasu-Tavas yolu üzerindedir. Karacasu Beldesi’nden
11 km. sonra, Aphrodisias kentine ulaşılır.
Aphrodisias kenti, güzellik tanrıçası Aphrodit’e adanmıştır. Kent,
ülkemizin tarihi ve kültürel mirası içinde önemli bir konumdadır.
Heykeltıraş okulu ve heykelleriyle ünlü bir yerleşim yeri oldu.
1959 yılında, Prof. Dr. Kenan T. Erim, antik kentin bulunduğu yere geldi.
Aphrodisias Antik kentini ortaya çıkardı. 1990 yılında kalbi duruncaya
kadar çalıştı. Türk Devletinin verdiği özel bir izinle Tetrapylon’un yanına
gömüldü.
Akropolis ve Pekmeztepe’de yapılan kazılarda, yörede 8 bin yıllık
yerleşimler bulundu. Anadolu ve komşu yörelerle yakın ilişki içinde
olduğu ortaya çıkarıldı. Tiyatronun arkasındaki tepe, bu dönemden kalma
bir höyüktür.
Aphrodisias Kenti, deniz seviyesinden 600 metre yükseklikte bir platoda,
Babadağ eteklerinde kuruldu. Anadolu’da bulunan en eski yerleşim
yerlerinden birisidir. Tarihçi Stephanus’a göre kentin ilk ismi
Lelegonpolis, daha sonra Megapolis oldu.
Medler ve Babilliler Mezopotamya da bulunan Asur kenti, Ninova’yı
yakıp yıktılar. Asur Kralı Ninos, Aphrodisias’ın bulunduğu yöreye geldi.
Kentin ismi Ninoe olarak anılmaya başlandı. Aphrodisias kazılarında
Bazilika’da, Asur Kralı Ninos ve karısı Semiramis’in kabartmaları
bulundu. Bu kabartmadaki yazılara göre kentin ismi Ninoe.
Ninoe, Helenleşme sürecinde Afrodit olarak Anadolu’ya özgü bir kimlik
sergiledi. Aphrodisias, bir tapınak kenti, heykel üretilen ve ihraç eden bir
sanat merkezi haline geldi.
Aphrodisias ile ilgili ilk bilgiler, İÖ.3. yy. da, kentin tarihçisi
Apollonios’un Karia üzerine yazdığı kitapta bulunuyor. Kente, II. yy. da
Romalılar destek verdi. Plarasa ile birlikte ortak para bastılar. O
dönemde, Pontus Kralı Mithidates binlerce Romalı askeri ve sivili
öldürdü. İmparator Sezar Anadolu’ya geldi, Mithidates Sezar’a yenildi.
İÖ. 82 yılında, Romalı General Sulla, tapınağa armağan olarak altın bir
taç ve çift ağızlı kutsal baltayı (Labris) gönderdi. İÖ. 30 yıllarında, Roma
devrinde Aphrodisias, zengin ve ünlü bir kent oldu.
Hıristiyanlık, İmparator Konstantin tarafından resmi din olarak kabul
edildi. Aphrodisias kentindeki tapınak kiliseye çevrildi. Heykeller kırıldı.
Kentin ismi Stavropolis (Haç’ın şehri) oldu. Hıristiyanlık döneminde
Karya’nın merkezi oldu. Karya ismi Türkler tarafından Geyre’ye
çevrildi.
Geyre köyü, 1961 yılına kadar tarihi kentle iç içe yaşadı. Aphrodisias da
restorasyon başlamadan önce, Geyre Köyü 2 km. batıya taşındı.
APHRODİSİAS MÜZESİ
1979 yılında açıldı. Aphrodisias kazılarında bulunan eserler
sergilenmektedir. Kentte, İÖ.1. yüzyıl ile İS.5. yüzyıllar arasında faaliyet
gösteren heykelcilik okulu bulunuyordu. Müze duvarlarında yer alan
büstler, antik dönemde yaşamış ünlü düşünür ve filozoflara aittir.
Salonda İmparator heykelleri, portre heykeller ve bir lahit bulunmaktadır.
Koridordaki kabartmalar kentin ikinci kurucusu Zoilos anıt mezarına
aittir. Müzenin içinde yontu sanatının en güzel örnekleri, vitrinlerde
sikkeler ve prehistorik malzemeler sergilenmektedir.
Müzeyi gördükten sonra, gezimize büyük bir tapınak kompleksi
Sabasteion’dan başladık. Sabesteion, kuzey kapısından, tiyatroya kadar
uzanan cadde üzerinde bulunuyor. Caddeye açılan bina iki katlı olarak
yapılmış. Daha sonraları Sabastion, alış veriş merkezi olarak kullanıldı.
Geyre Köyü’nün evleri tiyatronun üzerinde bulunuyordu. Köylüler yeni
Geyre Köyü’ne taşındı. 1966 yılında, tiyatroda kazılar başladı. Sahne
binasının alt katı sağlam olarak ortaya çıkarıldı, binada bir çok heykel
bulundu.
Tiyatro Zoilos tarafından yaptırıldı, İÖ. 27 yılında tamamlandı. İS.2. yy.
da onarıldı. Sekiz bin kişilik tiyatro, İS. 4. yy. da depremde zarar gördü.
İS.7. yüzyılda meydana gelen büyük bir depremde tamamen yıkıldı.
Daha sonra tepenin etrafı surlarla çevrildi. Tiyatro kale haline getirildi.
Tiyatronun basamaklarından yukarıya çıktığınızda, kuzey yönde, kentin
tüm yapılarını izleyebilirsiniz.
Tiyatronun güneyinde yer alan tiyatro hamamının kazısı tamamlanmadı.
Tiyatronun altında yer alan havuzlu geniş alan, Tiberius Portikosu olarak
bilinmektedir. Havuz 260 metre uzunluğunda, 25 m. genişliğinde ve 1.20
m. derinliğindedir. Agora ve onun arkasında, II. yy. da kalma Hadrian
Hamamları iki bölümden oluşmaktadır. Hadrian Hamamında ilk kazı
1904 yılında Fransız Paul Gaudin tarafından yapıldı. Çıkan eserlerin bir
kısmı yurt dışına kaçırıldı.
İÖ. I. yy. da yapılan kuzey agora, ortaya çıkarıldı. Piskoposluk sarayının
yanında bulunan bin kişilik odeon, İS.2. yy. yapıldı. Çatısı ahşap ve
kiremitle örtülüydü. Odeon, Kent meclisinin toplandığı, konser, şiir ve
şarkıların söylendiği bir kültür merkeziydi. Restorasyonu devam ediyor.
Aphrodithe Tapınağı’nın 14 sütunu ayaktadır. Anadolu’ya özgü İon
tarzında yapıldı. İÖ. I. yy. da Zoilos tarafından başlatılan tapınak, İS. 130
yıllarında tamamlandı. İS. 5. yüzyılın sonunda kiliseye dönüştü. Kilisenin
içi ve bahçesine mezarlar yapıldı. Kilise, 11. yüzyıla kadar kullanıldı.
Stadyum en görkemli yapıdır. 1900 yıl önce yapıldı. 30.000 seyirci
alabilen elips planlı yapı, 262x59 metre ölçülerindedir. Stadyumun
arkasında 3,5 km. uzunluğa ulaşan sur duvarları bulunuyor.
Tetrapylon, tapınağın doğusundadır, dört sıra halinde dörtlü kolonlardan
oluşuyor. Aphrodisiaslı yontu ustaları sanatlarını, ustalıklarını gelecek
kuşaklara göstermek için bu anıtsal yapıyı, İS. 2. yy. da tamamladılar.